166
Wielkie filmy przełomu wieków
lrie zachowawczym. Najlepiej clryba oddaje jego irrnoścowa niezgodność z czasem, w którynr powstał. Może rację nriała Ewa Maziers]<a, kiedy nazywała reżysera duchowym ojcen pokolenia postpostnodernistycznego; to określerrie,dosyć zresztą karkołomne, z całą pewrrościądaje się zastosować do Pokoju syna. Moretti nie jest wbrew pozorom tak bardzo odosobniony na mapie współczesnego kina: wystarczy przypomnieć werclykt jury na festiwalu canneńskim w roku 2003 (co prawda przyjęty niejednoznacznie), gdzie główrym wygranym został Pianisfa Romana Polańskiego (Moretti triumfował rok wcześniej, warto doclac, żebyłato pierwsza nagroda dla filmu włoskiego po ponad dwudziestu latach rra tynże festiwalu). Ponrino wielu rożnic te dwa filnry na swój sposób są podobrre. Ich twórcy świadomie zrealizowali swe dzieła odwołując się do modelu kina przeszłości, tego, które ufundowane było na idei efektu realności jako podstawowylll Wznaczrriku jego rnedialnej natury. Opisywany przez Christiana Metza ponacl trzydzieści lat temu efekt kina, właśniekategorię realnościpodnosił do naczelnej zasady regulującej ukształtowalrie się klasycznego, by tak rzec - nrodernistycznego, paradygmatu filmu. Dziśefekt realności zastępowany jest efektem wirtualności, charakterystycznym dla kina przyszłości, a właściwieteraźniejszości,kirra cyfrowego, Filny Polariskiego i Morettiego w tym sensie st1 anachrorriczne, bo należą do paradyglnatu kinelrratografii przedcyfrowej. Dlatego tak wielu krytyków uznało Pianistę za lrtanifestację już,nie tyle nostalgii za ,,dawtrymi" czasatni kina, ale po prostu za staroświeckąramotę, zretrlizowanąbezfantazji, bez ,,efektów", przy ponrocy drażniąco tradycyjnych śrocl]<ów języL<a filmowego, które lrie przysIoją takiemu niespokojnerrru duchowi artystycznemu, jakim był (lio właśrrie - był) Roman Po]ański. Kino cyfrowe zasadę realności unieważnia, odrzuca na rzecz wirtualności, rozunrirrnej jako symulowallie istnienia czegoś, co w istocie rrie istnieje. Efekt wirtualrrości to fundament fiImu cyfrowego (w iristoryczlrynr korrtekście można rzec: ponowoczesnego): trzy części Władcy Pierścieni (2001-2003), Gwiezdne wojny: CzęśćII - Atąk Klonów (2002), kolejne częściHarrybgo Pottera (200I-2007) są zwiastunami, alltycypacjarni tego nowego paradygmatu kina, a w pewnym sensie także pierwszymi, dojrzałym już jego wcieleniami.
kieRewolucja cyfrowa w kinie takie produkcje jak Pokój syna,które przesuwa clyśstanowiły centralny korpus twórczości kin etnato grafr,cznej, piewców stana tnargines, co nie znaczy,jak twierdzi wielu zatroskanych
r"go,dobregofiImu,żetenmarginesjużwkrótcecałkowicieprzestanie
istniec. |estem dziwnie spokojrry, że tak się nie stanie, reżyser Pokój synato w twórczości Morettiego głos zupełnie nowy wykorzy_ oclclrodzi w nim od forrnuły parniętrrika, tak często wcześniej polityczne, stywanej, od postawy zaangażowanego \^/ sprawy społeczne, w cześniejświatopoglądowe aktl,wnego człowieka lewicy, P rzyznam, że we tnnie odruclr sze 1"jnoznaczne deklaracje politycztre powodowaĘ pewnej niechęci, czy teżmówiąc mniej dobitnie - braku zaitrteresowania jego twórczości, która filrnami Morettiego. Nigdy dokładnie rrie śledziłem Woody przepływala gdzieS obok mnie, choć nie zllraczy to, że ów włoski
Allen-jaksięgoczęSto,clrybtrniezbytsłusznie,olcreśIało-byłmicałto w tym kowicie obojętny. Ztym większą przyjemnością (wiem, brzmi
fiIm, abskonkretrrynl wypadku clwuznaczrrie) przyjąłem to dzieło, Ten jest opowieścią o prów dużej mierze od społecznego kontekstu,
trahując rodziny, bie znierzenia się z wielkinr bóIem i żatobą przeciętrrej włoskiej i siostra matka doświadczor-r e1 przez tragiczną śmierc ich syna, Ojciec,
wydarzezaskoczeni (każda śmierc przychodzi rriespodziewanie) tym Nie ma razell], życ r-riem próbują ją oswoic, zaakceptowac, by móc da\ej
wyczule_ tu zatern tego, co charakteryzowało wcześniejsze filnry twórcy: Włoszech we nia na warurrki społeczno-polityczne cleternrinujące życie w ostatniclr dekadach. Byc może zracji wieku, w sposób nieurrikniony Posię nryśIer'ieo śmierci.Paracloks polega na tym, że pomysł pojawia 'koju (1993), kiedy synapowstał tuz po skończeniu Dziennika intymnego zarzucił, popomysł ten Morętti oczekiwał ,ro.odrin swego syna, Wtedy
temzrealizowałjeszczel(wiecień(1998),bywrócićdowcześniejnapisanego szkicu sceltariusza. tnożna CIroć zasadne jest lnowienie o wyraźrrej zmianie tonu, to tlie w swej ciągłośc rodzaju zapominac, że reżyser pragnął zachowac swego
twórczości,czemusłużąnaplzykładsytuacjeibolraterowie,którzypojalviali się we wcześniejszych f,lmach, a jedrra z pierwszych scen poka-