Piotr Sobański
adw. dr Piotr Sobański LL.M. (Zielona Góra) piotr.sobanski@adwokatura.pl Rola Instytutu Pamięci Narodowej w wykonywaniu przepisów ustawy dekomunizacyjnej 1. Uwagi wstępne Z dniem 2 września 2016 r. weszła w życie ustawa z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, zwana ustawą dekomunizacyjną 1. W 2017 r. w tytule ustawy wyrazy „budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej” zastąpiono wyrazami „jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki”2. Tym samym został rozszerzony krąg przedmiotowy stosowania przepisów ustawy. Zgodnie z art. 1 ust. 1 znowelizowanej ustawy dekomunizacyjnej nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, w tym dróg, ulic, mostów i placów, nie mogą upamiętniać osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny, ani w inny sposób takiego ustroju propagować. Za propagujące komunizm uważa się także nazwy odwołujące się do osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących represyjny, autorytarny i niesuwerenny system władzy w Polsce w latach 1944-1989 (art. 1 ust. 2 ustawy). Regulacja zawarta w art. 1 ustawy odnosi się do nazw nadawanych przez jednostki samorządu terytorialnego (art. 1 ust. 1), a także przez związki jednostek samorządu terytorialnego i związki metropolitalne (art. 4). Zgodnie z art. 6 ust. 3 ustawy dekomunizacyjnej w wykonywaniu przepisów ustawy zostały przewidziane określone funkcje dla Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Należy przy tym mieć na uwadze, że powołaną w 1988 r. Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa zniesiono na mocy art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz niektórych innych ustaw3. Od dnia 1 sierpnia 2016 r. obowiązki Rady przejęły: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz IPN4. Z dniem 21 października 2017 r. z art. 6 ust. 3 ustawy dekomunizacyjnej wykreślono zapis dotyczący Rady5. 2. Ustawa dekomunizacyjna jako przejaw sprawiedliwości okresu tranzycji T. Snarski podkreśla, że polityka państwa wobec przeszłości powinna skupić się na zrealizowaniu następujących celów: ustalenia prawdy, wymierzenia kary, potępienia moralnego, zadośćuczynienia za krzywdy, kultywowania pamięci6. Taka polityka ma na 1 Tekst opublikowany w Dz. U. z 2016 r., poz. 744. 2 Ustawa z dnia 22 czerwca 2017 r. o zmianie ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej (Dz. U. z 2017 r., poz. 2495. 3 Tekst opublikowany w Dz. U. z 2016 r., poz. 749. 4 http://www.radaopwim.gov.pl/ [dostęp: 24.04.2017]. 5 Art. 6 ust. 3 zmieniony przez art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 22 czerwca 2017 r. (Dz.U. z 2017 r., poz. 1389). 6 T. Snarski, Sprawiedliwość transformacyjna, filozofia prawa i rozliczanie przeszłości przez demokratyczne państwo prawa, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, Tom 9, Nr 2, s. 212. 1