κής Σχολής» της θερμοδυναμικής (18731900) σε σχέση με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά ρεύματα στη θεωρία της ύλης. Ο Μιχάλης Ασημακόπουλος, αν. καθηγητής του ΕΜΠ, εξέτασε τις επιδράσεις του δανού φιλοσόφου Η. Hoffding στο έργο του Niels Bohr, και ιδιαίτερα αυτές που αφορούν στην «αρχή της αντιστοιχίας» που αποτελούσε κεντρικό στοιχείο της λεγόμενης «παλιάς κβαντικής θεωρίας». Η συνεδρία έκλεισε με την Άννα Κωστούλα, Δρ Ιστορίας της φυσικής, που παρουσίασε τις αλλαγές στην οργάνωση και την παρουσίαση της γνώσης στα εγχειρίδια του ηλεκτρισμού από το τέλος του 18ου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Η εισήγηση της αφορούσε στη χρήση φιλοσοφικών στοιχείων στο ρόλο των μαθηματικών και στη χρήση των πειραμάτων ως διδακτικού εργαλείου. Η τρίτη συνεδρία ήταν αφιερωμένη στην «Ιστορία των αρχαίων ελληνικών μαθηματικών». Ο Σπύρος Παπαχαρίσης, υποψήφιος Δρ Ιστορίας των μαθηματικών, έθεσε ορισμένα καίρια ερωτήματα σχετικά με τα προβλήματα παρουσίασης των μαθηματικών των αρχαίων Ελλήνων στα βιβλία της Μέσης Εκπαίδευσης. Τονίστηκαν ιδιαίτερα η προχειρότητα της παρουσίασης στα εγχειρίδια του Γυμνασίου και του Λυκείου και οι παρανοήσεις που δημιουργούνται στους μαθητές σε κρίσιμα μαθηματικά ζητήματα. Ο Γιάννης Χριστιανίδης, Δρ Ιστορίας των μαθηματικών, αναφέρθηκε στο πρόβλημα της ερμηνείας των μεθόδων του Διόφαντου και στις τέσσερις πιθανές λύσεις του, επιμένοντας σε αυτές που επιλύουν το πρόβλημα με γνώσεις μαθηματικών της εποχής του μεγάλου έλληνα μαθηματικού. Η τελευταία συνεδρία αφορούσε σε ειδικά «Θέματα της ιστοριογραφίας της επιστήμης στον ελληνικό χώρο». Ο Μανόλης Καρτσωνάκης, Δρ Ιστορίας των επιστημών, αναφέρθηκε στο πλούσιο έργο του Νικηφόρου Βλεμμύδη (13ος αιώνας) και στην αλληλεπίδραση πλατωνικών και αριστοτελικών ιδεών και της χριστιανικής πίστης. Από την εισήγηση φάνηκε ότι η διασπορά της αρχαιοελληνικής γνώσης έγινε στο Βυζάντιο πριν, και ανεξάρτητα από τη διάδοση της στη λατινόφωνη Δύση. Ο Δημήτρης Καραμπερόπουλος, υποψήφιος Δρ Ιστορίας της ιατρικής, παρουσίασε ένα άγνωστο στη βιβλιογραφία κείμενο του Γεωργίου Κοζάκη Τυπάλδου, Περί του καθαρισμού του
αέρος διά του ολικού οξέος (1815). Ο Κώστας Μαυρομμάτης, μαθηματικός, μίλησε για την πολύπλευρη δραστηριότητα του επισκόπου Δαυίδ Φωκίδος, κατά κόσμον Αδαμάντιου Μολοχάδη (1805-1887), ως σχολιαστή των έργων του Θεόφιλου Καΐρη. Ο τελευταίος εισηγητής Βασίλης Μακρίδης, Δρ Θεολογίας, παρουσίασε μια ενδιαφέρουσα περιοδολόγηση των σχέσεων Ορθόδοξης Εκκλησίας και επιστήμης. Προτάθηκαν τέσσερις περίοδοι: 1723-1821, 1830-1871, 1871-1959, 1960-1994, με βάση συγκεκριμένους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας ή της ιστορίας της επιστήμης. Οι εργασίες του συνεδρίου έκλεισαν με συζήτηση μεταξύ των μελών της Εταιρείας, μετά τη σύντομη εισήγηση του εκλιπόντος προέδρου της ΕΕΙΕΤ, καθηγητή Γιώργου Γκουνταρούλη. Κατά τη συζήτηση αποτιμήθηκε η πρόοδος των δραστηριοτήτων της Εταιρείας, επισημάνθηκε το αυξανόμενο ενδιαφέρον του ελληνικού κοινού αλλά και νέων ερευνητών για τα θέματα της ιστορίας των επιστημών και της τεχνολογίας και τονίστηκε η ανάγκη περισσότερο ενεργού παρέμβασης της Εταιρείας σε θέματα που την αφορούν, όπως στην ύλη και το περιεχόμενο των βιβλίων της Μέσης Εκπαίδευσης, στη διάδοση των ερευνητικών δραστηριοτήτων των μελών της κ.λπ. Αποφασίστηκε επίσης η ενδυνάμωση του Ενημερωτικού Δελτίου που εκδίδει περιοδικά η Εταιρεία με ακόμη περισσότερες πληροφορίες για τις επιστημονικές και ερευνητικές δραστηριότητες του κλάδου στην Ελλάδα και τον κόσμο. Την ευθύνη έκδοσης του Ενημερωτικού Δελτίου ανέλαβε ο Μ. Χρυσοβέργης. Επιχειρώντας μια σύντομη αποτίμηση του 2ου Συνεδρίου της ΕΕΙΕΤ θα πρέπει κανείς να σταθεί στην ποιότητα των εισηγήσεων που αποδεικνύει τη σημαντική ερευνητική δραστηριότητα νέων και παλαιότερων επιστημόνων του κλάδου. Η Εταιρεία φιλοδοξεί όχι μόνο να προβάλλει αλλά και να προάγει τη δραστηριότητα αυτή, έτσι ώστε η μελέτη της ιστορίας των επιστημών και της τεχνολογίας να πάρει τη θέση που της αρμόζει στον ελληνικό επιστημονικό και ακαδημαϊκό χώρο. Το επόμενο συνέδριο της ΕΕΙΕΤ έγινε στις 11 και 12 Οκτωβρίου 1996 στο Κεντρικό Κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών. ΜΙΧΑΗΛ Σ .ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ και Γ. Παπαθανασόπουλος (Ένωση Ελλήνων
150 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ Ημερίδα «Ιστορία της Χημείας στην Ελλάδα» (Θεσσαλονίκη, 9 Δεκεμβρίου 1994)
Την Παρασκευή 9 Δεκεμβρίου 1994, οργανώθηκε στο αμφιθέατρο του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών (Ι.Μ. Βλατάδων) και στο πλαίσιο του 15ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Χημείας ημερίδα με θέμα «Ιστορία της Χημείας στην Ελλάδα». Εισηγητές ήταν οι Α. Βάρβογλης (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), Μ. Παπαθανασίου (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Ε.Α. Βαρέλλα (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης)
Χημικών). Την εκδήλωση συντόνισε η επίκουρος καθηγήτρια Ε.Α. Βαρέλλα, οι δε ανακοινώσεις περιλήφθηκαν στα Πρακτικά του συνεδρίου, τα οποία ήδη κυκλοφορούν. Οι Α. Βάρβογλης και Μ. Παπαθανασίου τεκμηρίωσαν την άποψη ότι από την αρχαιότητα ακόμη η χημική πράξη αποτελούσε κοινό τόπο στον ελληνικό κόσμο. Πράγματι, η κα-
τεργασία των μετάλλων ανάγεται στην τρίτη προχριστιανική χιλιετία, στη δε μυκηναϊκή περίοδο ήδη χρησιμοποιούνται ο χρυσός, ο άργυρος, ο μόλυβδος, ο χαλκός και ο κασσίτερος. Τα ομηρικά κείμενα γνωρίζουν το σίδηρο, ενώ τα μεταλλεία του Λαυρίου μαρτυρούν για τις τεχνικές εξόρυξης και εμπλουτισμού των μετάλλων κατά την κλασική εποχή. Παράλληλα, εξάλλου, ασκούνται με εφευρετικότητα η κεραμοποιία, η υαλουργία, η βυρσοδεψία, η βαφική και κυρίως η φαρμακογνωσία: οι ήρωες του Τρωικού Πολέμου διαθέτουν ποικιλία θεραπευτικών ουσιών φυτικής και σπανιότερα ορυκτής προέλευσης, ενώ κορυφαίες φυσιογνωμίες στον τομέα της επεξεργασίας συστατικών δρογών και συνακόλουθης παρασκευής απλών φαρμακοτεχνικών μορφών αναδεικνύονται ο Ιπποκράτης και οι Γαληνός και Διοσκορίδης αργότερα. Κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο άλλωστε, η πρόοδος της μεταλλοτεχνίας, και μάλιστα της αργυροχρυσοχοΐας, είναι σημαντικότατη και εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της άνθησης της τεχνολογίας κατά την αλεξανδρινή περίοδο. Σημειωτέον, τέλος, ότι η εφαρμοσμένη χημεία του αρχαίου κόσμου δεν στερείται θεωρητικού υποβάθρου, γεγονός που οδηγεί σε βαθμιαία διάκριση της πράξης των απλών «μαϊστόρων» από την «ιερά τέχνη» της αλχημείας. Η τελευταία στοχεύει σε εξευγενισμό των συνήθων μετάλλων, συνδυάζοντας την πειραματική διαδικασία με τις πυθαγόρειες θέσεις περί της τετρακτύος των στοιχείων, την πλατωνική κατανόηση του «τρίτου σώματος» και την πλωτινική ιεράρχηση των όντων. Έτσι, η «χρυσοποιία» καθίσταται εφαρμοσμένη πρακτική και συνάμα λυτρωτική αναγωγή του σύμπαντος, αλλά και του ίδιου του μύστη, στο χώρο της θείας τελειότητας. Όπως ανέπτυξε η Ε.Α. Βαρέλλα, η ένταξη της θεώρησης αυτής στη χριστιανική πραγματικότητα θα αποδειχθεί ευχερής. Μεταξύ, άλλωστε, των διαχρονικού κύρους αλχημιστών των μέσων χρόνων δεν καταλέγονται μόνον οι κατ' εξοχήν «φιλόσοφοι», όπως οι ψευδο-Δημόκριτος, Ζώσιμος ο Πανοπολίτης ή Ολυμπιόδωρος ο Θηβαίος, αλλά και γενικότερα γνωστοί βυζαντινοί λόγιοι, για παράδειγμα οι Συνέσιος ο Πτολεμαΐδος, Στέφανος ο Αλεξανδρεύς, Μιχαήλ ο Ψελλός και Νικηφόρος ο Βλεμμύδης. Είναι χαρακτηριστική, εν προκειμένω, η κοινή στάση των προαναφερθέντων: η μεταστοιχείωση των μετάλλων προς άργυρο και χρυσό εκλαμβάνεται ως φυσική πειραματική διεργασία, η οποία βασίζεται στην πρωταρχική συμπαντική ενότητα («εν το παν») και προϋποθέτει την ψυχική και πνευματική κάθαρση του πειραματιστή. Πατερικά, εξάλλου, ερείσματα θα αποκτήσει η αλχημεία στη θεολογία του Γρηγορίου Νύσσης, κυρίως όμως στου Μαξίμου του Ομολογητή. Σε πρακτικότερο επίπεδο, στη χημεία των μέσων χρόνων, πιστώνεται μακρά σειρά εφαρμογών στους χώρους της μεταλλουργίας, της υαλουργίας, της βαφικής, της βυρσοδεψίας, κυρίως δε της φαρμακογνωσίας και της παρασκευής του υγρού πυρός. Είναι επιπλέον γνωστός ο βασικός της εργαστηριακός εξοπλισμός, ενώ αξιοσημείωτη παραμένει η συνήθως ανεπίληπτη επιστημονικώς ορολο-