Voorwaarden Parodie

ACTUELE

RECENTE ONTWIKKELINGEN UIT DE ACTUELE RECHTSPRAAK

VOORWAARDEN PARODIE

Het auteursrecht worstelt niet alleen met de voortschrijdende digitalisering; het is ook de vraag waar de wetgeving vandaan moet komen. Er wordt veel bepaald door nationale jurisprudentie, maar ondertussen formuleert Europa ook nieuwe richtlijnen. Zo kwam het Europese Hof van Justitie onlangs met nieuwe voorwaarden voor een toelaatbare parodie

Niet altijd is duidelijk wat nu precies onder het Europese recht valt en wat onder het nationale recht, waardoor veel principiële rechtszaken alleen maar langer duren. Een voorbeeld daarvan is de canvastransfer-zaak, die Pictoright voert tegen een Amerikaanse distributeur van posters en affiches. Die zaak is in 2008 begonnen en loopt nu bij het Europese Hof. Als het meezit, eindigt de procedure – na zeven jaar geduurd te hebben – in 2015. Rechtszaken voeren is vaak een kwestie van geduld. Langzamerhand komen er steeds meer Europese uitspraken bij, zodat op deelterreinen het recht wel duidelijk wordt. Groot voordeel daarvan is dat een dergelijke rechtsregel dan voor de gehele Europese Unie geldt. Zo heeft het Europese Hof een paar maanden geleden duidelijkheid gecreëerd over de parodie als beperking op het auteursrecht.

Glunderende Gluurder

De parodie als zodanig bestaat natuurlijk al sinds mensenheugenis in alle lidstaten van de Europese Unie, maar door de jaren heen heeft elk land er binnen het eigen rechtssysteem een andere oplossing voor gevonden. In Nederland was de parodie tot 2004 niet als zodanig in de wet opgenomen, maar waren er door verschillende uitspraken van rechtbanken wel voorwaarden geformuleerd waaraan een parodie moest voldoen. Zo werd ervan uitgegaan dat een parodie een op zichzelf staand oorspronkelijk werk moest zijn. Van groot belang was hierbij het arrest dat de Hoge Raad in de jaren tachtig had gewezen. Deze zaak ging over twee stripalbums waarin Suske en Wiske figureerden: De Glunderende Gluurder en De Keizerkraker. In dat laatste album raakten Suske en Wiske in de Amsterdamse krakerswereld verzeild, waarbij ze zich wat anders opstelden dan we gewend zijn uit de stripalbums van Willy Vandersteen zelf. De Hoge Raad bepaalde dat het overnemen van auteursrechtelijk beschermde trekken uit een werk niet verder mocht gaan dan voor de parodie noodzakelijk was. Juist deze laatste voorwaarde was aan kritiek onderhevig, maar in de jaren erna is er geen zaak over de parodie meer aan de

Hoge Raad voorgelegd, zodat het niet helemaal duidelijk was hoe het recht in Nederland wat dit betreft moest worden geïnterpreteerd. Zo bleef ook steeds onduidelijk in hoeverre een parodie eigenlijk betrekking moest hebben op het oorspronkelijke werk; moet een parodie iets zeggen over het geparodieerde werk, of is dat verband niet noodzakelijk? Als een parodie als zodanig niets hoeft te zeggen over het oorspronkelijke werk, biedt dat uiteraard veel meer mogelijkheden om van deze stijlfiguur gebruik te maken.

Ander licht

In 2001 kwam een belangrijke Europese auteursrechtregeling (richtlijn), waarin onder andere de parodie werd opgenomen als (mogelijke) beperking van het auteursrecht. Een paar jaar later heeft de Nederlandse regering uiteindelijk besloten om de parodie op basis van deze Europese regel in de wet op te nemen. Men ging er daarbij vanuit dat de bestaande jurisprudentie omtrent de parodie grotendeels in stand zou blijven. Enige tijd geleden heeft het Europese Hof van Justitie echter een arrest gewezen dat toch een iets ander licht doet schijnen op de vraag wanneer een parodie geoorloofd is. Ook deze zaak voor het Europese Hof ging over Suske en Wiske. Tijdens een nieuwjaarsreceptie in januari 2011 van de Belgische gemeente Luik verspreidde een lid van het Vlaams Belang kalenders, waarvan de voorzijde een duidelijke verwijzing inhield naar een bekend Suske en Wiske-album De Wilde Weldoener. Op de cover van het album zie je Lambiek in een wit gewaad munten uitstrooiend boven een menigte hangen. Op de voorzijde van de kalender van het Vlaams Belang is het de burgemeester van Gent die muntstukken uitstrooit en zijn het gesluierde en gekleurde mensen die de muntstukken oprapen. De vraag waar het Europese Hof voor stond is of hier sprake was van een geoorloofde parodie. De erven van Willy Vandersteen vinden onder andere dat de parodie van Vlaams Belang een discriminerende boodschap bevat.

Nieuwe voorwaarden

Het Europese Hof heeft in deze zaak een aantal voorwaarden geformuleerd waaraan een parodie dient te voldoen. Volgens het Hof bestaan de wezenlijke kenmerken van een parodie eruit dat enerzijds een bestaand werk wordt

HUMOR OF SPOt VERPLICHT

RECHTSPRAAK

RECENTE ONTWIKKELINGEN UIT DE ACTUELE RECHTSPRAAK

nagebootst, waarbij er duidelijke verschillen bestaan tussen de parodie en het bestaande werk, en anderzijds dat er in de parodie humor wordt bedreven of de spot wordt gedreven. Volgens het Hof is het niet nodig dat een parodie een eigen karakter vertoont. Een ander belangrijk punt is dat een parodie volgens het Hof geen betrekking hoeft te hebben op het oorspronkelijke werk. Naast de formulering van deze vrij simpele voorwaarden, zegt het Hof echter nog iets belangrijks. De parodie is als beperking op het auteursrecht gerechtvaardigd omdat in sommige gevallen de vrijheid van meningsuiting belangrijker kan zijn dan de auteursrechten van de makers. Deze achterliggende gedachte moet niet uit het oog worden verloren. Bij de vraag of er sprake is van een geoorloofde parodie moet per geval een gerechtvaardigd evenwicht in acht worden genomen tussen de auteursrechten van de makers en de vrijheid van meningsuiting van degene die een beroep doet op de parodie. De uiteindelijke beslissing ligt in deze zaak bij de Belgische rechters, maar het Europese Hof van Justitie geeft in haar uitspraak duidelijk aan dat de erven van Willy Vandersteen een rechtmatig belang kunnen hebben om niet te worden geassocieerd met een dergelijke, mogelijk racistische boodschap zoals verwoord op de kalender van het Vlaams Belang.

Suske en Wiske, De Wilde Weldoener; links het origineel, rechts de parodie

De Keizerkraker: een parodie op de Suske en Wiske reeks In het verleden zijn ook van andere stripfiguren als Kuifje en Lucky Luke parodieën verschenen.