Provincie N-H

De Kop op de kaart!

Advies over de sociaaleconomische en ecologische impuls voor de Kop van Noord-Holland

Commissie voor de Kop van Noord-Holland

VOORWOORD Vanaf april 2011 heeft de Commissie voor de Kop van NoordHolland - op verzoek van Gedeputeerde Staten - intensief en met veel enthousiasme gewerkt aan een samenhangend advies over de toekomst van dit gebied. We hebben daarbij onder andere gebruik kunnen maken van de vele adviezen en rapporten die er over (onderdelen van) de Kop al voorhanden zijn. Maar ook waren zeer behulpzaam de uitkomsten van de door velen bezochte hoorzittingen, de werkbezoeken en de talloze gesprekken, waarin vaak op zeer openhartige wijze met de commissie gesproken is.

Daarom willen wij de volgende aspecten extra benadrukken: • het gebied kenmerkt zich door de vele kansen en mogelijkheden • het instellen van de commissie voor de Kop van Noord-Holland heeft vele hoopvolle verwachtingen gewekt en dus • provincie en alle partners in het gebied: pak deze uitdagingen op en ga “morgen” van start • de door de commissie geadviseerde vier Impulsen met de quick wins, bieden daarvoor ruime mogelijkheden.

Wij zijn er van overtuigd dat dan, met nieuw opgebouwd vertrouwen en energie, in “de Kop” veel tot stand gebracht kan worden!

November 2011

Lenie Dwarshuis-van de Beek Voorzitter van de Commissie voor de Kop van Noord-Holland

Inhoud Hoofdstuk 1: Inleiding

4

1.1

Aanleiding, opdracht en urgentie

5

1.2 Uitgangspunten commissie

6

1.3 Opbouw van het onderzoek en het rapport

6

Hoofdstuk 2: Vier inhoudelijke impulsen

8

2.1 Investeer in de versterking en de toekomst van de agrarische sector

9

2.2 Investeer in de maritieme ontwikkeling van Den Helder

11

2.3 Investeer in de ontwikkeling van recreatie en toerisme

13

2.4 Investeer in duurzame energie

14

Hoofdstuk 3: De rode draden

16

3.1

Het aantrekken en vasthouden van de beroepsbevolking

17

3.2 Een vraaggestuurde benadering van wonen

18

3.3 Een integrale strategie voor natuurontwikkeling

19

Hoofdstuk 4: Rol van de provincie en instrumenten

22

4.1

Sturing en organisatie

23

4.2 Gebiedsagenda en regionale visie

26

4.3 Grondeigendom van de provincie

27

4.4 FinanciĂŤn

29

Hoofdstuk 5: Conclusie: het advies van de commissie

30

Literatuur

34

Bijlagen

36

Bijlage I: Opdracht, werkwijze en samenstelling commissie

37

Bijlage II: Schets van de regio

39

Bijlage III: Bevindingen uit de regio

45

Bijlage IV: Overzicht gesprekspartners

54

Bijlage V: Ingediende plannen, initiatieven en ideeĂŤn

57

Bijlage VI: Kaarten

60

Colofon

67

hoofdstuk 1: Inleiding

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 5

1.1 Aanleiding, opdracht en urgentie In opdracht van Gedeputeerde Staten heeft de Commissie voor de Kop van Noord-Holland onderzocht welke sociaaleconomische en ecologische impulsen de Kop van Noord-Holland weer op de kaart kunnen zetten.

De directe aanleiding voor dit onderzoek is het besluit van Provinciale Staten, op 15 november 2010, om te stoppen met het project Wieringerrandmeer. Dit project diende meerdere doelen. Het moest de sociaaleconomische ontwikkeling van de Kop van Noord-Holland een impuls geven en een ecologische verbindingsas van IJsselmeer tot Amstelmeer verzorgen. Om

diverse redenen is besloten dit project geen doorgang te laten vinden. Directe aanleiding was de financiële en economische crisis die in 2008 startte. Voor de provinciale overheid was het niet meer mogelijk de complexe onderhandelingen met de verschillende partijen tot een haalbare besluitvorming te laten leiden. Lokale partijen en belanghebbenden voelden zich te weinig betrokken bij het project. Vele plannen bleven onuitgevoerd. Mede door een tekort aan bestuurskracht leverde het project niet de gewenste resultaten op.

Het besluit om het project te beëindigen leidde tot motie 9-1, die Provinciale Staten nog in dezelfde vergadering hebben aangenomen. In deze motie werd onder meer besloten om een commissie in het leven te roepen die de kansen voor sociaaleconomische en ecologische ontwikkeling in de Kop van Noord-Holland zou inventariseren. Op 1 april 2011 is deze commissie ingesteld. De commissie heeft de opdracht gekregen om de motie uit te voeren en voorstellen te doen om tot de gewenste impuls te komen.

Het proces rond het project Wieringerrandmeer heeft veel teweeggebracht in de regio. Veel mensen zijn uiteindelijk teleurgesteld en voelen zich in de steek gelaten door de overheid. Het project Wieringerrandmeer is daarbij geen uitzondering: het gebrek aan bestuurskracht is een veelgenoemd probleem in de Kop van NoordHolland. De onderlinge samenwerking in de regio verloopt vaak moeizaam. De urgentie om een aantal structurele veranderingen door te voeren is dan ook groot. Het is van belang om snel te starten met quick wins en zo vertrouwen bij de burger, lokale partijen en andere belanghebbenden op te bouwen. Er is al veel bruikbaar materiaal voorhanden om deze

“Na tien jaar vergaderen, plannen en kosten maken staan we met lege handen. Het vertrouwen in de provincie is weg.”

6 |

ontwikkeling in gang te zetten. Daarbij is grote behoefte aan een regionale autoriteit die coördinerend optreedt, partijen samenbrengt en zo nodig knopen doorhakt.

1.2 Uitgangspunten commissie De opdracht die de commissie heeft gekregen is gericht op een integrale, duurzame gebiedsontwikkeling. Tot dusver lag de focus in de Kop van Noord-Holland vooral op de economische ontwikkeling. Veel aandacht voor economie is noodzakelijk, omdat economische ontwikkeling de basis is voor de toekomst van de Kop als geheel.

De sociale en ecologische aspecten mogen hierbij echter niet uit het oog worden verloren. Deze aspecten hangen namelijk nauw met elkaar samen. Van een sociale of ecologische impuls profiteert (direct of indirect) ook de economie.

Provinciale Staten hebben ‘een sociaaleconomische en ecologische impuls’ niet nader gedefinieerd. De commissie kiest nadrukkelijk voor een brede invulling van het begrip ‘duurzame gebiedsontwikkeling’. Daarbij verstaat zij het volgende onder de begrippen: • sociaal: woonomgeving, cultureel erfgoed, identiteit en diversiteit, onderwijs, solidariteit en burgerschap, gezondheid; • economisch: ruimtelijke vestigingsvoorwaarden, economische structuur, arbeid, kapitaal, kennis, grond- en hulpstoffen; • ecologisch: natuur, landschap, bodem, grondwater, lucht, oppervlaktewater, delfstoffen.

De commissie hanteert vier uitgangspunten bij het onderzoek: 1. Gemeenten, ondernemers, organisaties, Rijk en provincie moeten zich gezamenlijk verantwoordelijk voelen voor de ontwikkeling van de Kop en daarin een actief aandeel nemen. Alleen dan komen die ontwikkelingen tot stand die het lokale belang overstijgen maar voor de Kop als geheel van cruciaal belang zijn. Dit vergt ook een partij die, waar nodig, knopen kan doorhakken.

2. Innovatie, initiatieven en ideeën ontstaan in en op het raakvlak van netwerken. Overheden moeten de kansen die initiatieven bieden, faciliteren door de grote lijnen voor de lange termijn vast te leggen en daarbinnen de

ruimte aan te geven voor de korte termijn.

3. Initiatieven moeten haalbaar en betaalbaar zijn. Door de economische en financiële crisis is bij overheden en private partijen minder geld beschikbaar. De noodzaak om beschikbare middelen zo effectief mogelijk in te zetten voor gemeenschappelijke en samenhangende initiatieven, zo mogelijk publiek-privaat, is nog groter geworden.

4. De inhoudelijke problematiek is leidend voor (regionale) samenwerking, niet de bestuurlijke grenzen. De structuur van de samenwerking moet flexibel zijn en in de loop van de tijd kunnen veranderen, als de opgaven daarom vragen. De focus ligt daarom op het gebied waar de inhoudelijke problematiek nu urgent, samenhangend en complex is. Het bestaat uit het grondgebied van: • de gemeenten Anna Paulowna, Niedorp, Wieringen, Wieringermeer (per 1 januari 2012 de gemeente Hollands Kroon); • de gemeenten Schagen, Zijpe en Harenkarspel (na gemeentelijke herindeling per 1 januari 2013 één gemeente); • de gemeente Den Helder.

1.3 Opbouw van het onderzoek en het rapport De hoeveelheid bestaande plannen en ideeën voor ontwikkeling van de regio is groot. De commissie heeft allereerst alle beschikbare rapporten bestudeerd en geanalyseerd. Dit materiaal is gebruikt om het advies van de commissie mee op te stellen, te toetsen en te onderbouwen. Speciale vermelding verdient het rapport Krimp of niet van het Team Deetman/Mans.

In dit rapport worden de problematiek rond de haven van Den Helder en de demografische ontwikkeling helder beschreven en zijn concrete adviezen geformuleerd. In het advies van de commissie wordt regelmatig naar dit rapport verwezen.

De commissie vond het daarnaast belangrijk om te weten wat er nu precies leeft onder burgers en organisaties in het gebied. Hiervoor heeft zij zogeheten hoorzittingen en aanvullende gesprekken georganiseerd, waarin met veel partijen in het gebied is gesproken. Het beschikbare materiaal en de bevindingen uit de hoorzittingen vormen samen de basis voor het advies.

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 7

Het advies is als volgt opgebouwd. De commissie onderscheidt vier impulsen voor de Kop van Noord-Holland die direct kunnen worden opgepakt (hoofdstuk 2). Deze vier impulsen zijn gericht op: • • • •

de agrarische sector; het maritieme concept; recreatie en toerisme; duurzame energie.

Met quick wins zijn op deze gebieden snel resultaten te boeken, die bovendien veel potentie bieden voor ontwikkeling op de lange termijn.

Door elk van de vier impulsen lopen drie rode draden, die zo nadrukkelijk spelen dat ze apart aandacht verdienen (hoofdstuk 3): • de beroepsbevolking; • wonen; • natuur.

Elke rode draad is volgens de commissie te versterken. Voor de uitvoering van de adviezen is een heldere coördinerende, zo nodig regisserende rol van de provincie noodzakelijk (hoofdstuk 4). De provincie heeft belangrijke instrumenten tot haar beschikking om die rol invulling te geven: • • • •

s turing en organisatie; een gebiedsagenda; de grond die de provincie in haar bezit heeft; financiën.

Alle adviezen van de commissie zijn in een concluderend hoofdstuk (hoofdstuk 5) samengevat.

Op verschillende plekken in het rapport zijn ter illustratie of verduidelijking van de tekst kaders met citaten uit de hoorzittingen en gesprekken of met definities opgenomen.

In de analyses, de gesprekken en de hoorzittingen is meer aan de orde geweest dan in dit rapport is beschreven. Omwille van de leesbaarheid is het rapport compact gehouden en zijn niet alle partijen en clusters afzonderlijk beschreven, hoe belangrijk ze soms ook zijn. Veel achtergrondinformatie is in de bijlagen te vinden.

Hierin is onder meer een schets van de regio (bijlage II) en een weerslag van de bevindingen uit de hoorzittingen (bijlage III) opgenomen.

Hoofdstuk 2: vier inhoudelijke impulsen

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 9 

De Kop van Noord-Holland biedt talloze mogelijkheden voor sociaaleconomische en ecologische ontwikkeling. Op lokaal niveau liggen er dan ook vele bruikbare plannen en ideeĂŤn.

Mede door het gebrek aan bestuurskracht en de vaak stroeve regionale samenwerking, stranden veel van deze initiatieven echter voortijdig of komen niet verder. De commissie denkt dat dit anders kan. Ze heeft de vele visies, plannen, onderzoeksrapporten en initiatieven in het gebied getoetst aan haar eigen uitgangspunten en aangevuld met wat zij heeft gehoord in de hoorzittingen en gesprekken. Op basis hiervan concludeert de commissie dat er veel quick wins mogelijk zijn als de focus in de Kop van NoordHolland ligt op de volgende vier impulsen: 1. Investeer in de versterking en de toekomst van de agrarische sector.

2. Investeer in de maritieme ontwikkeling (Offshore Energy Hub) van Den Helder. Dit is ook een nationaal belang.

3. Investeer in de ontwikkeling van recreatie en toerisme.

4. Investeer in duurzame energie.

In dit hoofdstuk zijn per impuls de adviezen van de

Quick wins zijn opgaven die passen binnen de impulsen of rode draden (hoofdstuk 3) en waarover bestuurders op korte termijn besluiten kunnen nemen en die duidelijke resultaten opleveren. Dit kunnen ook concrete projecten en initiatieven zijn die na een besluit snel kunnen starten. Er is een grote urgentie om de quick wins te benutten en ervoor te zorgen dat overheid en investeerders weer vertrouwen hebben in elkaar en in de aanpak van de Kop.

commissie geformuleerd. De impulsen hangen onderling samen. Die samenhang komt in enkele adviezen duidelijk naar voren. Elke paragraaf start met een korte beschrijving van de sector waarop de impuls is gericht en een overzicht van belangrijke thema’s. Vervolgens worden de adviezen puntsgewijs verwoord.

2.1 Investeer in de versterking en de toekomst van de agrarische sector De Kop van Noord-Holland is een veelzijdig en dynamisch landbouwgebied. De agrarische sector is op verschillende manieren van groot belang voor het gebied. Het is een sterke, gezichtsbepalende sector in de regio, die veel werkgelegenheid biedt voor vaste krachten en seizoensarbeiders. Agribusiness is een groot, internationaal gerichte cluster. Een belangrijke projectlocatie in de agrarische sector is Agriport A7, waar grootschalige glastuinbouw, agribusinessbedrijven, de opwekking van duurzame energie en logistiek gebundeld zijn.

Met Agriboard heeft de agrarische sector een samenwerkingsverband dat veel verschillende partijen met elkaar verbindt: ondernemers, onderwijsinstellingen en overheden. Agriboard heeft veel draagvlak in de regio. Vanuit Agriboard komen veel nieuwe plannen en initiatieven voort.

Structuurverbetering Het is de commissie duidelijk geworden dat structuurverbetering van de agrarische sector noodzakelijk is. Er zijn te weinig mogelijkheden voor schaalvergroting, omdat de agrarische kavels momenteel te versnipperd zijn. Integrale plannen voor structuurverbetering zijn nodig om de agrarische bedrijven de kans te geven door te ontwikkelen. Vrijwillige kavelruil is het aangewezen middel om die plannen te verwezenlijken. De provincie heeft 550 hectare grond in haar bezit: 275 hectare in de Wieringermeer en 275 hectare op Wieringen. Een deel hiervan kan voor de kavelruil worden ingezet (zie ook paragraaf 4.3).

10 |

Advies commissie De commissie adviseert de provincie om de volgende stappen te zetten ter versterking van de agrarische sector: • Stel samen met gebruikers en eigenaren integrale plannen op voor structuurverbetering van de agrarische sector.

Laat Stivas onderzoek doen en een opzet maken. Zet een deel van de gronden van de provincie in Wieringermeer en Wieringen in voor vrijwillige kavelruil. Houd rekening met het landschap.

• Geef Agriboard een centrale rol bij de uitvoering van de plannen.

Laat Agriboard optreden als gemandateerd opdrachtgever namens de provincie.

Een Agrihaven kan de agrarische sector eveneens een belangrijke impuls geven. Zie hiervoor het advies bij paragraaf 2.2.

Vooral de grond in de Wieringermeer is erg geschikt voor grootschalige landbouw. Agrariërs krijgen hierdoor meer mogelijkheden om aan te sluiten bij de markt en hun concurrentiepositie te verbeteren. Dit kan de agrarische sector een enorme economische impuls geven.

De ingrepen moeten passen bij de verschillende landschappen en hun karakteristieken, zodat de Kop een gebied blijft waar mensen ook prettig wonen en leven. De agrarische sector heeft voorgesteld het onderzoek en de opzet van de structuurverbetering door de Stichting ter Verbetering van de Agrarische Structuur (Stivas) te laten uitvoeren. Dit lijkt de commissie een voor de hand liggende keuze, gezien de expertise en samenstelling van Stivas.

“De landbouw in de regio heeft tien jaar stilgestaan. Herstel het vertrouwen bij de boeren!”

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 11 

2.2 Investeer in de maritieme ontwikkeling van Den Helder De functie van de haven van Den Helder voor de koninklijke marine blijft van groot belang.

Maar er is (veel) meer mogelijk in Den Helder: de ligging van de stad ten opzichte van het noordelijk deel van de Noordzee is gunstig en biedt veel kansen. Er is concurrentie van de Britse havens Great Yarmouth en Aberdeen. In Den Helder is met name een sterke offshore sector aanwezig, die zich nu hoofdzakelijk richt op (de aan- en afvoer van) olie en gas. Daarvoor zijn de zee- en luchthaven van Den Helder van groot belang. In de toekomst is in deze sector vooral veel te verwachten van windenergie op zee. In het rapport Krimp of niet van het Team Deetman/ Mans zijn het economische belang en de potenties van de haven uitgebreid beschreven.

Havenontwikkeling De strategie van de gemeente Den Helder is om de offshore haven door te ontwikkelen tot een Offshore Energy Hub, een internationale spil op het gebied van offshore energie. Er liggen veel plannen, zoals de uitbreiding van de haven naar het noordoosten, de ontwikkeling van het Regionaal Havengebonden Bedrijventerrein in Anna Paulowna en een Agrihaven voor de overslag en het vervoer van landbouwproducten uit de Kop. De meeste plannen stagneren echter momenteel. In het kader van Natura 2000 moet tegenover de uitbreiding van de haven natuurcompensatie komen te staan. Dit is een

“Onze organisatie heeft een voorkeur voor Den Helder, maar als de marktomstandigheden erom vragen, gaan we naar Great Yarmouth.�

verantwoordelijkheid voor de gehele regio.

In de bestaande plannen zullen havenactiviteiten en wonen in dezelfde zone gaan plaatsvinden.

Deze twee kunnen een negatief effect op elkaar hebben. Het is daarom belangrijk om plannen te ontwikkelen die de relatie tussen stad en haven versterken en niet frustreren.

Den Helder en de regio Den Helder is belangrijk voor de hele regio.

Buurgemeenten zijn mede afhankelijk van de werkgelegenheid en voorzieningen in Den Helder. Den Helder is op haar beurt afhankelijk van de buurgemeenten om werknemers een aantrekkelijke leefomgeving te kunnen bieden.

De haven van Den Helder is ook een nationaal belang. Bij de ontwikkeling van de haven zijn dan ook verschillende partijen betrokken: de gemeente Den Helder, buurgemeenten, de provincie, het Rijk, bedrijven en organisaties.

Uit het rapport Krimp of niet komt naar voren dat de samenwerking tussen Den Helder en de omliggende gemeenten niet goed is. Er zijn veel partijen, die allemaal hun eigen belangen hebben. De provincie moet bereid zijn hier de rol van regisseur op zich te nemen om de verschillende partijen bij elkaar te brengen (zie ook paragraaf 4.1). Dit is een complexe opgave.

Taskforce Haven De marine is een belangrijke economische drager in Den Helder. De afgelopen jaren is

12 |

het aantal arbeidsplaatsen van de marine in Den Helder afgenomen van 30.000 naar 10.500. Naar verwachting neemt dit aantal de komende jaren nog verder af. Dit heeft gevolgen voor de toekomst van de haven. In praktische zin betekent het dat er kaderuimte is ontstaan, die op een andere manier kan worden ingevuld. De Taskforce Haven is opgericht om te onderzoeken hoe die ruimte het beste gebruikt kan worden. Bij de Taskforce zijn onder meer de gemeente en de marine betrokken. De provincie zou hierbij kunnen aanschuiven en het samenwerkingsverband kunnen uitbreiden.

Advies commissie De commissie adviseert de provincie om de volgende stappen te zetten om de maritieme ontwikkeling te ondersteunen: • Investeer in de haven van Den Helder als Offshore Energy Hub. Volg daarbij de adviezen uit het rapport Krimp of niet van het Team Deetman/ Mans. Intensiveer de activiteiten en breid uit. Compenseer met extra natuur voor de uitbreiding van de haven. Breng het Regionaal Havengebonden Bedrijventerrein in Anna Paulowna tot uitvoering en investeer in de luchthaven. Besteed ook aandacht aan een aantrekkelijke leefomgeving (zie paragraaf 3.2). Weeg investeringen en risico’s af op het niveau van de integrale opgave in

plaats van het niveau van elke investering afzonderlijk.

• Neem als provincie de regie op de integrale ontwikkeling.

De provincie is de aangewezen instantie om de verschillende spelers met elkaar te verbinden en knopen door te hakken als dat nodig is. De provincie moet ook de belangen van de regio sterker behartigen bij het Rijk en een actieve betrokkenheid van het Rijk bewerkstelligen. Binnen de Taskforce Haven (in aangepaste vorm) kan de provincie haar rol als regisseur op zich nemen.

• Ontwikkel samen met stakeholders plannen voor een zone stad-haven.

Betrek hierbij overheden, burgers en bedrijven. Zo ontstaat duidelijkheid over de ontwikkelingsmogelijkheden op de lange termijn. De provincie moet zo nodig knopen doorhakken.

• Onderzoek de mogelijkheden voor een Agrihaven.

Met een Agrihaven wordt de goede ligging van de Kop ten opzichte van de Noordzee ook ingezet voor de agrarische sector.

Een Agrihaven zal transportkosten en verkeersbewegingen verminderen. Betrek publieke en private belanghebbenden bij het onderzoek.

De haven van Den Helder ligt gunstig ten opzichte van het noordelijk deel van de Noordzee. Dit biedt kansen voor de ontwikkeling van een Offshore Energy Hub.

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 13

2.3 Investeer in de ontwikkeling van recreatie en toerisme De vrijetijdssector in de Kop van Noord-Holland biedt veel potentie. Er zijn drie kusten, met elk hun eigen kansen voor ontwikkeling. Texel en de Noordzeekust hebben momenteel al grote aantrekkingskracht op recreanten en toeristen, maar versterking en uitbreiding is mogelijk. Ook Den Oever, Den Helder en Medemblik nemen een bijzondere positie in als kustplaatsen. De cultuurhistorische waarde van Wieringen en de Westfriese Omringdijk is groot. Schagen heeft een belangrijke functie als aantrekkelijke en centraal gelegen stad. In de Kop van NoordHolland zijn ook veel mogelijkheden voor waterrecreatie en er is een uitgebreid fiets- en wandelnetwerk.

De demografische ontwikkelingen zijn gunstig voor deze sector. Enerzijds wordt verwacht dat meer mensen tijd zullen hebben om te recreëren, anderzijds biedt de vergrijzende populatie mogelijkheden voor de ontwikkeling van toerisme. Ook voor inwoners van de Kop biedt dit voordelen: zij kunnen meeprofiteren van de investeringen in voorzieningen voor toeristen.

Gebiedsmarketing De vrijetijdssector in de Kop is sterk lokaal gericht en niet regionaal georganiseerd. Het gebied als geheel kent geen eigen, samenhangende recreatief-toeristische identiteit. Die is wel mogelijk, en voor economische ontwikkeling van de sector zelfs noodzakelijk. De drie kusten, de plaatsen Den Oever, Den Helder, Schagen en Medemblik en het tussenliggende gebied bieden een uitgelezen mogelijkheid om de regio als sterk merk te ontwikkelen. De Floriade en de Olympische Spelen van 2028 zouden kunnen bijdragen aan de samenhang en de versterking van het profiel.

“We verkopen het gebied en zijn sterke kanten niet goed. Wat is het gebied eigenlijk?

En wat willen we nu echt zijn? We hebben van alles, maar wat kiezen we nou?”

Kustversterking Op diverse plaatsen in de Kop zijn de duinen smal en is kustversterking noodzakelijk. Er is veel extra zand nodig om het strand breder te maken en jonge duinen te laten ontstaan. De kustversterking biedt ook mogelijkheden om de ruimtelijke kwaliteit van het landschap te verbeteren. Dit verhoogt de aantrekkingskracht van het kustgebied, waardoor recreatie en toerisme zullen toenemen. Petten, bijvoorbeeld, kan mede hierdoor een sterkere rol als kustplaats gaan spelen. Kustversterking is onder andere nodig bij de haven van Den Oever, Den Helder en de Zwakke Schakels in de Kop (de Hondsbossche en Pettemer Zeewering en de duinen tussen Callantsoog en Den Helder; zie ook paragraaf 3.3). De integrale aanpak, waarbij meerdere (ruimtelijke) doelen tegelijkertijd worden gediend, is ook uitermate geschikt voor de dijkversterkingsopgave langs de Waddenzee en het IJsselmeer.

14 |

Advies commissie De commissie adviseert de provincie om de volgende stappen te zetten om recreatie en toerisme verder te ontwikkelen: • Maak samen met de toeristische sector, belangenorganisaties en gemeenten een samenhangende regionale visie met uitvoeringsprogramma.

Organiseer en faciliteer dit als provincie.

• Maak van de hele regio één sterk merk.

Baseer dit merk op het profiel van de drie kusten met het tussenliggende land, met sleutelposities voor Den Oever, Den Helder, Medemblik en Schagen. Maak een plan van aanpak voor de gebiedsmarketing.

• Organiseer een Board voor recreatie en toerisme als platform voor regionale samenwerking.

Met het organisatiemodel Agriboard zijn goede ervaringen opgedaan. Hanteer dit model ook in deze sector. De Board kan het proces van het opstellen van de regionale visie trekken en sturen. In de Board moet minimaal één sterke private partij, die als regionale trekker wil optreden, zitting hebben.

• Koppel de toeristisch-recreatieve ontwikkeling aan voorzieningen die het leefmilieu van de inwoners verbeteren.

Gebruik ontwikkelingen op het gebied van wellness, natuur en landschap ook voor de inwoners van het gebied. Zo ontstaat een win-winsituatie. Dit is in de eerste plaats een verantwoordelijkheid van de gemeenten.

• Inventariseer samen met het waterschap de kust- en dijkversterkingsopgave voor de komende tien à twintig jaar.

Stel gezamenlijk integrale plannen op.

Combineer hiermee veiligheid met ruimtelijke ontwikkeling.

2.4 Investeer in duurzame energie De geografische ligging van de Kop biedt de regio diverse mogelijkheden voor de opwekking van duurzame energie. Er zijn meerdere natuurlijke hulpbronnen aanwezig.

Noord-Holland heeft de meeste windkracht en zonuren van Nederland, veel golfslag en veel ruimte. Die ruimte wordt ingezet voor bijvoorbeeld biomassavergassing. Daarnaast is de ligging ten opzichte van het noordelijke deel van de Noordzee uniek. Dit biedt kansen voor offshore windenergie, die naar verwachting langzamerhand de plaats zal innemen van olieen gaswinning.

De veelheid aan kansen en initiatieven in de regio vraagt een scherpe focus en een bundeling van inspanningen, ook op het gebied van duurzame energie. Momenteel wordt een samenwerkingsverband voor Noord-Holland Noord opgericht tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden,

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 15

de EnergyBoard. De EnergyBoard zal sturing geven aan de versterking en ontwikkeling van het cluster duurzame energie in Noord-Holland Noord. De commissie vindt dit een goede aanpak, die met energie voortgezet dient te worden.

Kansen en initiatieven De initiatieven rond de opwekking van duurzame energie in de Kop krijgen op het land bijvoorbeeld vorm in het Windplan Wieringermeer. Er worden ook veel dwarsverbanden gemaakt met andere sectoren, zoals de agribusiness en offshore. De kansen voor offshore windenergie zijn groot en dat maakt de havenontwikkeling van Den Helder ook voor de sector duurzame energie van groot belang. De integratie van duurzame energie in de agrarische sector is kansrijk door de combinatie van veel open ruimte met een sterke agrarische sector. Hierdoor ontstaan allerlei mogelijkheden, variërend van het wederzijds gebruik van reststromen (warmte, proceswater, CO2) tot duurzaam bouwen. Bij de tomatenteelt bijvoorbeeld resulteert de ruim 8,5 procent meer licht die de Kop heeft ten opzichte van het oosten van het land, in een vergelijkbaar percentage extra opbrengst.

“Duurzame energie is het geitenwollensokkenimago voorbij. Het is een global industry.”

ECN De Kop telt veel onderzoeks- en testcentra.

Het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) in Petten is hierin een belangrijke spil.

ECN is een onafhankelijk onderzoeksinstituut voor duurzame energie. Uit de hoorzittingen blijkt dat ECN een belangrijke rol speelt bij de onderzoeksactiviteiten en het naar de markt brengen van nieuwe ontwikkelingen.

De aanwezigheid van ECN heeft daarom een duidelijke meerwaarde voor bedrijven om zich in de regio te vestigen of er te blijven. ECN is van groot direct en indirect belang voor de werkgelegenheid voor hogeropgeleiden in de Kop van Noord-Holland.

Advies commissie De commissie adviseert de provincie om de volgende stappen te zetten om de opwekking van duurzame energie te stimuleren: • Focus op offshore windenergie.

De havenontwikkeling van Den Helder is hierbij een onmisbare factor. Onderzoek ook andere mogelijkheden om duurzame energie in te zetten.

• Zet in op de verdere integratie van duurzame energie in de agrarische sector.

• Geef de EnergyBoard een belangrijke rol in de uitvoering van plannen.

Onderzoek welke vormen van energieopwekking het meeste potentieel voor Noord-Holland opleveren. Focus op initiatieven die hierbij aansluiten. Geef de EnergyBoard hierin de leiding.

• Zet in op het behoud en versterking van ECN.

Hoofdstuk 3: De rode draden

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 17 

De vier impulsen uit het vorige hoofdstuk kunnen snel een krachtige sociaaleconomische en ecologische ontwikkeling van de Kop van NoordHolland in gang zetten. Maar die ontwikkeling is alleen duurzaam als ook aan andere voorwaarden wordt voldaan. De Kop moet een aantrekkelijk gebied zijn, waar mensen prettig (blijven) wonen, leven en werken. De commissie onderscheidt daarvoor drie voorwaarden, die als rode draden door elk van de vier impulsen heen lopen: 1. het aantrekken en vasthouden van de beroepsbevolking; 2. een vraaggestuurde regionale benadering van wonen; 3. een integrale strategie voor natuurontwikkeling.

In dit hoofdstuk worden deze rode draden achtereenvolgens besproken. Per onderwerp heeft de commissie adviezen geformuleerd. Elke paragraaf start met een korte beschrijving van het onderwerp. Vervolgens worden de adviezen puntsgewijs verwoord.

Drie voorwaarden lopen als rode draden door de impulsen heen

3.1 Het aantrekken en vasthouden van de beroepsbevolking De beroepsbevolking in de Kop van NoordHolland daalt, niet alleen vanwege de vergrijzing, maar ook doordat jonge mensen wegtrekken.

Deze daling geldt als een van de grootste bedreigingen voor de economische ontwikkeling.

Het is daarom van belang om de huidige beroepsbevolking vast te houden en potentiĂŤle werknemers te verleiden in de Kop te komen werken en wonen. Daarvoor is aantrekkelijk werk en zijn aantrekkelijke werkgevers nodig. De Kop biedt momenteel vooral lagergeschoold werk of juist zeer specialistisch werk waarvoor een hoger opleidingsniveau vereist is. Het is echter steeds moeilijker om binnen de regio genoeg en gekwalificeerd personeel te vinden.

Voor het vasthouden van de beroepsbevolking is een prettige leefomgeving minstens zo belangrijk als aantrekkelijk werk. Mensen kiezen voor een kwalitatief goed woonmilieu met voldoende voorzieningen, zoals scholen en een goede

Bron: Provincie Noord-Holland, prognose 2010

18 |

bereikbaarheid. Dit is een regionale opgave, waarbij gemeenten, maatschappelijke en belangenorganisaties, kennis- en onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven moeten samenwerken.

“We hebben van alles: zaadgoed, een goede grondslag, zon, maar geen onderwijs.

Daardoor verdwijnt de jeugd.”

Advies commissie

De commissie adviseert de provincie om de volgende stappen te zetten om de beroepsbevolking vast te houden en naar de Kop te trekken: • Zoek samen met het bedrijfsleven en andere belanghebbenden naar manieren om de beroepsbevolking te binden.

Inventariseer welke arbeidskrachten nu en op termijn nodig zijn. Onderzoek welke voorwaarden hogeropgeleiden en specialisten stellen om in de Kop te komen wonen. Benader scholing en werving vanuit economisch perspectief. Bundel daarbij de krachten van overheid, het bedrijfsleven, onderzoeksinstituten, onderwijsinstellingen en andere organisaties.

3.2 Een vraaggestuurde benadering van wonen Het lukt alleen om mensen aan de regio te binden als zij in de Kop een prettige woon- en leefomgeving vinden, die past bij hun situatie.

Woningbouw en voorzieningen voor inwoners vergen een sterke regionale afstemming en planning, uitgaand van de werkelijke vraag.

Daarvan is nu nog onvoldoende sprake.

Gemeenten richten zich vooral op aantallen woningen. Ze zetten in op woningbouw in hun eigen gemeente, om zo voldoende draagvlak voor hun voorzieningen te krijgen. Dat doen ze in onderlinge concurrentie. Hierdoor is het beleid versnipperd en werken gemeenten elkaar vaak zelfs tegen. Er is geen afstemming op het gebied van voorzieningen en de wensen van de (potentiële) inwoners komen niet voldoende terug in het aanbod.

De commissie constateert dat de discussie in de Kop over de kwalitatieve aspecten van wonen nog te beperkt is. Hoewel de eerste stappen op weg naar een kwalitatieve benadering voorzichtig zijn gezet, kennen ook de Regionale Actieprogramma’s (RAP’s) wonen voor de Kop, die in januari 2012 worden vastgesteld, te veel een kwantitatieve insteek. Een integrale regionale woonvisie voor de Kop voorafgaand aan de RAP’s, die uitgaat van een vraaggestuurde benadering, is noodzakelijk. In deze visie moet onder meer aandacht zijn voor: • een doelgroepenbeleid; • woonmilieus en het profiel van de verschillende kernen; • de regionale spreiding van voorzieningen; • de relatie met zorg; • de relatie met mobiliteit; • de behoeften en mogelijkheden voor tijdelijke huisvesting van seizoensarbeiders, short stay en andere tijdelijke werknemers; • ruimtelijke aspecten.

“Bouw niet om de krimp tegen te gaan. Dat levert alleen maar lege huizen en lege bedrijventerreinen op.”

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 19

Advies commissie De commissie adviseert de provincie om de volgende stappen te zetten richting een passend woonaanbod: • Stel samen met gemeenten een integrale regionale woonvisie op voor de Kop en ga daarbij uit van een vraaggestuurde benadering.

Betrek hierbij ook de ruimtelijke consequenties en zet kwaliteit centraal. De visie moet gaan fungeren als toetsingskader voor de RAP’s. Gebruik dit kader ook voor de huidige concept-RAP’s. Treed als provincie faciliterend op toets dat afspraken worden nagekomen (zie ook paragraaf 4.1).

3.3 Een integrale strategie voor natuurontwikkeling In ruimtelijk opzicht heeft de Kop van NoordHolland alles in zich om aangemerkt te worden als een aantrekkelijk vestigingsgebied: weidse vergezichten, ruimte en licht, dijken, duinen en een uitgestrekt landschap. Om de mogelijkheden op dit vlak optimaal te benutten, is het belangrijk om te blijven investeren in natuurontwikkeling.

Het Rijk bezuinigt echter sterk op de ecologische hoofdstructuur (EHS). De commissie vindt het van groot belang dat de EHS op korte termijn toch wordt afgerond volgens de begrenzing van het natuurbeheerplan 2012. Dit plan is erop gericht een stevige basisstructuur voor ecologie te leggen. Aandacht voor natuurontwikkeling kan tegelijkertijd bijdragen aan een prettige leefomgeving.

Natuurontwikkeling is bij uitstek geschikt voor een integrale aanpak. Een integrale strategie koppelt natuurverbetering aan andere doelen, zoals wonen, recreatie en toerisme, zodat een aantrekkelijker leefmilieu ontstaat. Door verschillende projecten slim met elkaar te combineren, kan natuurontwikkeling ‘meeliften’ op andere ontwikkelingen in de regio – en omgekeerd. Zo is de vereiste natuurcompensatie voor de uitbreiding van de haven van Den Helder (zie paragraaf 2.2) te koppelen aan de natuurverbeteringsplannen rond kustversterking.

De kustversterking bij de Hondsbossche en Pettemer Zeewering biedt op haar beurt weer mogelijkheden om de ruimtelijke kwaliteit van het landschap daar te verbeteren (zie paragraaf 2.3).

“Bij de bewoners moet het gevoel ontstaan: dat landschap is van mij.”

20 |

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 21

Advies commissie De commissie adviseert de provincie om de volgende stappen te zetten naar een integrale strategie voor natuurontwikkeling: • Richt de ecologische hoofdstructuur (EHS) in volgens de begrenzing van het natuurbeheerplan 2012, ook als het Rijk onvoldoende middelen beschikbaar stelt.

Zet hiervoor waar nodig eigen middelen in, zoals een deel van de grond van de provincie.

• Combineer extra investeringen in natuur (bovenop de EHS) met andere ruimtelijke ontwikkelingen.

Gebruik deze investeringen om doelen te verwezenlijken rond recreatie en toerisme, woonmilieus en een goed vestigingsklimaat.

• Koppel de natuurcompensatie in het kader van de havenuitbreiding van Den Helder aan de natuurverbeteringsplannen rond kustversterking.

Denk op regionaal niveau en kijk hoe de verschillende projecten elkaar kunnen versterken. Combineer deze projecten ook met de doelen rond recreatie en toerisme, woonmilieus en een goed vestigingsklimaat.

Dit vraagt om flexibiliteit van alle partijen.

Neem als provincie hierbij de regie.

Hoofdstuk 4: rol van de provincie en instrumenten

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 23

Hoe krijgen de vier impulsen en de daardoorheen te weven rode draden vorm in de praktijk?

De commissie vindt dat de provincie hierin een belangrijke verantwoordelijkheid heeft.

Momenteel is de bestuurskracht in de Kop van Noord-Holland te zwak. Dat bleek ook uit het rapport Krimp of niet van het Team Deetman/ Mans en het werd door veel partijen bevestigd tijdens de hoorzittingen en gesprekken van de commissie. Zoals in de vorige hoofdstukken al naar voren is gekomen, acht de commissie het de taak van de provincie om de handschoen op te pakken en coördinerend en zo nodig regisserend op te treden. De volgende instrumenten staan de provincie hiervoor ter beschikking: 1. sturing en organisatie: de provincie als gebiedsregisseur; 2. een gebiedsagenda en een regionale visie; 3. het grondeigendom van de provincie; 4. financiën.

In dit hoofdstuk worden deze instrumenten achtereenvolgens besproken. Per instrument heeft de commissie adviezen geformuleerd. Elke paragraaf start met een korte beschrijving van de context die het instrument noodzakelijk maakt.

Vervolgens worden de adviezen puntsgewijs verwoord.

4.1 Sturing en organisatie Partijen in de Kop van Noord-Holland werken te weinig met elkaar samen, denken en handelen vaak vanuit het belang van de eigen gemeente of achterban en houden weinig rekening met elkaar en het grotere regionale (soms nationale) belang. Er is veel ‘wij-zij’-denken. Afspraken worden vaak onvoldoende of niet nagekomen en er is geen overkoepelende instantie die

ervoor zorgt dat die afspraken bindend zijn. Er zijn genoeg plannen, maar ze komen nu vaak niet tot uitvoering. Uit het rapport Krimp of niet van het Team Deetman/Mans kwam bovendien naar voren dat sentimenten uit het verleden een goede samenwerking tussen gemeenten in de weg staan.

“Provincie, er is genoeg gepraat. Doorpakken en kiezen!”

Gebiedsregisseur Op regionaal niveau is er onvoldoende visie voor de lange termijn. De provincie toont te veel gezichten en heeft te veel voordeuren. Er ontbreekt een sterke speler die partijen met elkaar verbindt, de plannen op elkaar afstemt, knopen doorhakt als dat nodig is en desnoods sturing geeft van bovenaf. Publieke en private partijen geven aan dat ze de provincie de aangewezen partij vinden om deze rol en verantwoordelijkheid op een eenduidige manier op zich te nemen. Dit komt overeen met het besluit van het Rijk om provincies een prominentere rol te geven in het ruimtelijk-

In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) heeft de minister van Infrastructuur en Milieu de rol van provincie als gebiedsregisseur nadrukkelijk benoemd: “De provincie fungeert als gebiedsregisseur door het ontwikkelen van integrale ontwikkelingsvisies, het afwegen of afstemmen van belangen en het bewaken en bevorderen van complementariteit tussen steden en tussen regio’s binnen de provincie.”

24 |

Organisatiestructuur Kop van Noord-Holland

economisch domein. Hiervoor heeft de provincie capabele programmadirecteuren nodig, met toegang tot het Rijk.

Rol van het Rijk Het Rijk heeft voor de provincie niet één contactpersoon. Er zijn verschillende Rijkspartijen waar de provincie mee in contact treedt, zoals de marine, het ministerie van Defensie, het ministerie van Economische Zaken en het RVOB. Hierdoor ontbreekt de coördinatie.

Frustratie in de regio Ondernemers in de Kop geven aan dat ze regelmatig vastlopen in wet- en regelgeving en procedures. Er zijn veel creatieve en innovatieve ideeën in de regio, maar de overheid hecht sterk aan procedures en heeft volgens ondernemers een ‘ja, maar…’-stijl. Ondernemers hebben daarom weinig vertrouwen in de overheid en voelen zich niet serieus genomen. Bij organisaties en burgers heerst veel frustratie over het proces rond het project Wieringerrandmeer. Men is bang dat de regio door de slechte samenwerking zal afglijden. Het is een belangrijke opgave van de gezamenlijke overheden om het vertrouwen van de regio terug te winnen.

Positieve ontwikkelingen Het gebrek aan bestuurskracht wordt ervaren als een groot probleem, maar de commissie signaleert ook positieve ontwikkelingen. Zo staat er een gemeentelijke herindeling op stapel: op 1 januari 2012 gaan de gemeenten Anna Paulowna, Niedorp, Wieringen, Wieringermeer op in de nieuwe gemeente Hollands Kroon en per 1 januari 2013 vormen Schagen, Zijpe en Harenkarspel samen één gemeente. Met Den Helder erbij blijven er dus drie gemeenten over in de Kop. Dit zal de bestuurskracht in de regio vergroten. Daarnaast zijn er als gevolg van het project Wieringerrandmeer op regionaal niveau nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan tussen partijen die elkaar anders niet snel vinden. Ook de verschillende Boards zijn goede voorbeelden van samenwerkingsverbanden waarin initiatieven worden gebundeld.

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 25

Advies commissie De commissie adviseert de provincie om de volgende stappen te zetten om de sturing op regionaal niveau te verbeteren: • Neem als provincie de rol van gebiedsregisseur.

Neem de verantwoordelijkheid voor integrale aansturing in de Kop. Breng partijen bij elkaar, stem plannen af en hak uiteindelijk knopen door als dat nodig is.

• Richt een regionale stuurgroep op die een gebiedsagenda uitwerkt en op uitvoering stuurt, met een coördinerend gedeputeerde als voorzitter.

Stel een coördinerend gedeputeerde aan die bestuurlijk handelt namens Gedeputeerde Staten en als zodanig zichtbaar is en een aanspreekpunt kan zijn voor de regio.

Vakgedeputeerden blijven verantwoordelijk voor hun eigen portefeuille. In de stuurgroep neemt één bestuurlijk vertegenwoordiger per (nieuwe) gemeente plaats.

• Richt een meerjarig programmabureau in.

Positioneer dit bureau onder de stuurgroep.

Stel voor meerdere jaren een ervaren programmadirecteur van hoog niveau aan, ambtelijk of privaat, die het gehele project gaat sturen en toegang heeft tot Rijk, regio en gemeenten en die projectleiders kan aansturen. Stel stevige managers aan voor de verschillende programmaonderdelen.

Samen met de stuurgroep vormt het programmabureau de concrete invulling van het regisseurschap van de provincie.

• Werk samen met de verschillende Boards en andere stakeholders.

Stel een afstemmingsoverleg in over de gebiedsagenda (zie paragraaf 4.2) en inhoudelijke dwarsverbanden tussen sectoren. Werk vanuit het programmabureau ook samen met de Agriboard en de EnergyBoard. Daardoor kunnen de initiatieven van de Boards eerder gerealiseerd worden.

• Zet in op een Rijkscoördinator.

Wijs het Rijk op het nationale belang van de Kop van Noord-Holland (en met name de

haven van Den Helder) en de bijbehorende verantwoordelijkheid van het Rijk. Overtuig het Rijk van de noodzaak één bestuurlijk en één ambtelijk vertegenwoordiger aan te wijzen die vanuit een integraal nationaal belang en vanuit het belang van het gebied opereren. Leg dit vast in een convenant.

• Kies als provincie voor een beperkt aantal cruciale projecten van regionaal belang.

Focus op de projecten die sturing nodig hebben. Veel projecten kunnen prima zonder overheidsbemoeienis. Ga als provincie niet op de stoel van gemeenten zitten. Gebruik de kracht en eigen verantwoordelijkheid van de partijen in de regio. Geef partijen hiervoor de ruimte (“lokaal doen wat lokaal kan”). Bij andere projecten volstaat een faciliterende rol van de overheid. Zorg dat het planningsproces voor iedereen duidelijk en toegankelijk is.

26 |

4.2 Gebiedsagenda en regionale visie In de vorige paragraaf adviseerde de commissie een stuurgroep op te richten die een gebiedsagenda opstelt. De gebiedsagenda bevat alle projecten die voor het gebied gepland staan en die een bijdrage leveren aan de vier impulsen uit dit rapport. Dit zijn projecten van publieke, private en particuliere partijen. Deze paragraaf beschrijft hoe de agenda er volgens de commissie uit moet komen te zien.

Bronnen Voor het opstellen van de gebiedsagenda zijn verschillende bronnen relevant. Door met de belangrijke stakeholders en de verschillende Boards in gesprek te gaan, kan de stuurgroep gevoed worden. Daarnaast hebben inwoners, ondernemers en gemeenten het afgelopen jaar vele initiatieven en ideeën bij de commissie ingediend (zie bijlage V). De belangrijkste hiervan horen thuis op de gebiedsagenda. Vele behoren echter tot het lokale domein. De betrokken partijen moet worden gevraagd dit op te pakken.

Verder gaan de sectoren wonen en recreatie en toerisme aan de slag met een sectorale visie (zie paragraaf 3.2 en 2.3). De uitvoeringsagenda die daarbij wordt opgesteld, kan gekoppeld worden aan de regionale gebiedsagenda. Tot slot zijn de vier impulsen uit dit rapport zelf, evenals de drie rode draden, belangrijke input voor de gebiedsagenda.

Onderdelen De vier impulsen vormen de kaders waarbinnen de projecten op de gebiedsagenda worden uitgevoerd. Grote opgaven voor de provincie, die een plaats verdienen op de gebiedsagenda, zijn onder andere: • de kavelruil (zie paragraaf 2.1); • de uitbreiding van de haven van Den Helder (zie paragraaf 2.2); • de natuurcompensatie en natuurontwikkeling in het kader van de EHS (zie paragraaf 3.3); • de gefaseerde aanpak bij de Polder Waard Nieuwland (zie paragraaf 4.3).

In veel gevallen kan de overheid echter op de achtergrond blijven en alleen faciliterend

optreden (zie paragraaf 4.1). Bij veel bestaande initiatieven is overheidsbemoeienis niet of nauwelijks nodig. Het is daarom belangrijk dat in de gebiedsagenda duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen: • studieprojecten: onderzoek en visies; • uitvoeringsprojecten met een sturende rol van de overheid (provincie en/of gemeenten); • uitvoeringsprojecten met een faciliterende rol van de overheid (provincie en/of gemeenten).

Op die manier is voor alle betrokken partijen duidelijk wat overheden zelf doen en welke ruimte er voor ondernemers, netwerken en allianties is om kansen te benutten.

Regionale visie In de Kop van Noord-Holland is niet alleen behoefte aan een gebiedsagenda met projecten, er ontbreekt ook een integrale regionale visie die het perspectief voor de lange termijn beschrijft. Het opstellen van zo’n visie is een meerjarig traject. Op basis van die visie moet de gebiedsagenda periodiek herijkt worden.

“Er is een integraal en gemeenschappelijk verhaal nodig voor de Kop. Dat is meer dan een optelsom van puzzelstukjes en ook meer dan een nietje door de clusters.”

Advies commissie De commissie adviseert de provincie om de volgende stappen te zetten bij het opstellen van de gebiedsagenda: • Stel de gebiedsagenda op korte termijn op.

Sluit aan bij de vier impulsen. Stem goed af met de stakeholders in de regio. Analyseer in hoeverre de initiatieven die bij de commissie zijn ingediend, passen binnen de impuls en zet de belangrijkste op de gebiedsagenda. Voorzie de sectorale visies voor wonen en recreatie en toerisme van

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 27 

een uitvoeringsagenda. Zet de belangrijkste projecten hieruit op de gebiedsagenda. • Ga aan de slag met de quick wins op de gebiedsagenda en neem de noodzakelijke besluiten. • Stel een integrale regionale visie op voor de lange termijn.

Begin hiermee parallel aan de uitvoering van de eerste gebiedsagenda. Gebruik hiervoor de vier impulsen, het rapport Krimp of niet van het Team Deetman/Mans en de sectorale visies voor wonen en recreatie en toerisme.

Betrek burgers en ondernemers hierbij. Herijk de gebiedsagenda periodiek op basis van deze visie.

4.3 Grondeigendom van de provincie De provincie bezit 550 hectare grond in de Kop van Noord-Holland. Deze grond kan worden gebruikt als instrument om de impulsen uit dit rapport in gang te zetten en de rode draden te versterken. Eerder is al gesteld dat de gronden van de provincie kunnen worden ingezet voor vrijwillige kavelruil in de Wieringermeer en op Wieringen (zie paragraaf 2.1). In de Wieringermeer zou de nadruk moeten liggen op de versterking van de grootschalige landbouw, terwijl de grond op Wieringen breder kan worden ingezet.

Kavelruil versterkt niet alleen de agrarische structuur, maar draagt ook bij aan andere doelen van de provincie. Het is een belangrijk instrument bij natuurontwikkeling, onder meer om de EHS af te ronden. Daarnaast kan het een positieve invloed hebben op recreatie en toerisme en de aantrekkingskracht van de Kop als leefomgeving.

Er kan ook breder worden gekeken,

28 |

bijvoorbeeld naar mogelijkheden tot kavelruil met grondeigenaren in de binnenduinrand.

Bij de kavelruil heeft de overheid de verantwoordelijkheid om de marktwerking niet te verstoren en om de juiste (aan- en verkoop) procedures te volgen.

“In het gebied van Wieringerrandmeer zitten 33 agrarisch ondernemers. Daarvan hebben 31 een opvolger. Die extra kavels zijn dus hard nodig.”

RVOB Naast de provincie is er nog een andere belangrijke overheidsinstantie die veel grond bezit in de Wieringermeer: het Rijksvastgoed en ontwikkelingsbedrijf (RVOB). Het RVOB is daarmee een belangrijke stakeholder in het gebied. Kavelruil wordt een nog sterker instrument als ook het RVOB bereid is daaraan mee te werken. Omdat de provincie en het RVOB samen relatief veel grond bezitten, ligt hier een unieke kans om diverse gewenste ontwikkelingen te faciliteren en te stimuleren.

Gefaseerde ontwikkeling Polder Waard Nieuwland De grond in de gemeente Wieringen ligt hoofdzakelijk in de Polder Waard Nieuwland.

Deze gronden zijn minder geschikt voor landbouw en krijgen daarom een veel gevarieerdere toepassing. Kavelruil is hier een onderdeel van de integrale aanpak. Kleinschalige structuurversterking van de agrarische sector moet gecombineerd worden met plannen voor natuur, recreatie en toerisme (zie paragraaf 3.3).

Uitgaand van een vraaggerichte aanpak ligt in de huidige economische situatie een sterk gefaseerde, stap-voor-stapontwikkeling van de Polder Waard Nieuwland voor de hand. Dit kan ertoe leiden dat de provincie langdurig aanwezig blijft als grondeigenaar.

Advies commissie De commissie adviseert de provincie om de gronden in het bezit van de provincie als volgt in te zetten: • Zet de grond van de provincie in de Wieringermeer en op Wieringen in voor kavelruil om de impulsen te faciliteren.

Zet de grond in voor structuurverbetering van de agrarische sector. Verstoor de marktwerking daarbij niet.

• Betrek de gronden in bezit van het RVOB bij de kavelruil.

Maak duidelijke afspraken over de samenwerking en de voorwaarden die het RVOB stelt aan deelname.

• Zet de grond in de Polder Waard Nieuwland in voor integrale plannen rond natuurontwikkeling, toerisme en wonen.

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 29

4.4 Financiën In de opzet die de commissie voorstelt, vervult de provincie haar rol als gebiedsregisseur vanuit een regionale stuurgroep en een meerjarig programmabureau. Voor deze aanpak is meerjarig proces- en onderzoeksgeld nodig. De hoogte hiervan hangt af van de opdracht en de medefinanciers.

Financiering proces- en onderzoekskosten De proces- en onderzoekskosten kunnen van verschillende kanten gefinancierd worden.

De provincie heeft zelf geld dat hiervoor kan worden gebruikt. Daarnaast zijn er (eigen) fondsen beschikbaar die kunnen worden ingezet voor de gebiedsagenda van de Kop, zoals het Waddenfonds en het Duurzame Energiefonds.

Mogelijk zijn er ook andere Europese, Rijks- of provinciale fondsen in te zetten. Verder is het redelijk dat ook gemeenten een bijdrage leveren aan de proces- en onderzoekskosten. Daarmee wordt ook het onmisbare commitment van gemeenten gewaarborgd.

“Provincie en gemeenten moeten wel ‘doortrappen’ naar resultaat.”

Advies commissie De commissie adviseert de provincie om de volgende stappen te zetten om de plannen te kunnen financieren: • Stel meerjarig (zes tot acht jaar) proces- en onderzoeksgeld beschikbaar.

Dit geld is nodig om de voorgestelde aanpak (paragraaf 4.1) mogelijk te maken en het programmabureau in te richten. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de verschillende belanghebbenden. Zet in op cofinanciering door andere publieke en private stakeholders. Stel als provincie ook geld beschikbaar.

• Zet beschikbare fondsen in voor de gebiedsagenda.

Zet het Waddenfonds in voor de haven van Den Helder en voor Den Oever. Zet dit fonds ook in voor de ontwikkeling van Wieringen en de Polder Waard Nieuwland en gebruik (een deel van) de gronden van de provincie in als cofinanciering in natura (zie paragraaf 4.3). Stel een belangrijk deel van het provinciale Duurzame Energiefonds beschikbaar voor de gebiedsagenda. Probeer ook andere Europese, Rijks- of provinciale fondsen te gebruiken.

• Stel een regionaal investeringsfonds op voor de gebiedsagenda.

Gemeenten dienen hieraan mee te betalen om medeverantwoordelijk te zijn voor de gebiedsagenda. Onderhandel met gemeenten op basis van de gebiedsagenda over de hoogte van de bijdrage van provincie en gemeenten. Betrek de inzet van grond en de consequenties van ruimtelijke keuzes in de afspraken over financiële verevening. Zo kunnen lusten en lasten worden verdeeld.

Hoofdstuk 5: cONCLUSIE: HET ADVIES VAN DE COMMISSIE

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 31

De Commissie voor de Kop van Noord-Holland had de opdracht om de kansen voor sociaaleconomische en ecologische ontwikkeling van de Kop te onderzoeken. In dit hoofdstuk zijn alle adviezen van de commissie samengevat. Om de bestuurskracht te versterken en onderlinge samenwerking in de regio te activeren, is een samenbindende, zo nodig regisserende rol van de provincie vereist. Daarbij moet altijd worden uitgegaan van de eigen kracht van burgers, ondernemers en andere partijen. De commissie is van mening dat de provincie, door de quick wins die in dit rapport zijn benoemd te benutten, snelle stappen kan zetten om de gewenste ontwikkeling in gang te zetten.

Vier impulsen De commissie concludeert dat er veel quick wins mogelijk zijn als de focus in de Kop van Noord-Holland ligt op de volgende vier impulsen: 1. Investeer in de versterking en de toekomst van de agrarische sector: • Stel samen met gebruikers en eigenaren integrale plannen op voor structuurverbetering van de agrarische sector.

• Geef Agriboard een centrale rol bij de uitvoering van de plannen.

2. Investeer in de maritieme ontwikkeling (Offshore Energy Hub) van Den Helder: • Investeer in de haven van Den Helder als Offshore Energy Hub. • Neem als provincie de regie op de integrale ontwikkeling.

• Ontwikkel samen met stakeholders plannen voor een zone stad-haven.

• Onderzoek de mogelijkheden voor een Agrihaven.

3. Investeer in de ontwikkeling van recreatie en toerisme: • Maak samen met de toeristische sector, belangenorganisaties en gemeenten een samenhangende regionale visie met uitvoeringsprogramma.

• Maak van de hele regio één sterk merk.

• Organiseer een Board voor recreatie en toerisme als platform voor regionale samenwerking.

• Koppel de toeristisch-recreatieve ontwikkeling aan voorzieningen die het leefmilieu van de inwoners verbeteren.

• Inventariseer samen met het waterschap de kust- en dijkversterkingsopgave voor de komende tien à twintig jaar.

4. Investeer in duurzame energie: • Focus op offshore windenergie.

• Zet in op de verdere integratie van duurzame energie in de agrarische sector.

• Geef de EnergyBoard een belangrijke rol in de uitvoering van plannen.

• Zet in op het behoud en versterking van ECN.

32 |

Drie rode draden De commissie onderscheidt daarnaast drie voorwaarden voor ontwikkeling van de regio, die als rode draden door elk van de impulsen heen lopen: 1. het aantrekken en vasthouden van de beroepsbevolking: • Zoek samen met het bedrijfsleven en andere belanghebbenden naar manieren om de beroepsbevolking te binden.

2. een vraaggestuurde benadering van wonen: • Stel samen met gemeenten een integrale regionale woonvisie op voor de Kop en ga daarbij uit van een vraaggestuurde benadering.

3. een integrale strategie voor natuurontwikkeling: • Richt de ecologische hoofdstructuur (EHS) in volgens de begrenzing van het natuurbeheerplan 2012, ook als het Rijk onvoldoende middelen beschikbaar stelt.

• Combineer extra investeringen in natuur (bovenop de EHS) met andere ruimtelijke ontwikkelingen.

• Koppel de natuurcompensatie in het kader van de havenuitbreiding van Den Helder aan de natuurverbeteringsplannen rond kustversterking.

Rol van provincie en instrumenten De commissie acht het de taak van de provincie om coördinerend en zo nodig regisserend op te treden. De volgende instrumenten staan de provincie hiervoor ter beschikking: 1. sturing en organisatie: • Neem als provincie de rol van gebiedsregisseur.

• Richt een regionale stuurgroep op die de gebiedsagenda uitwerkt en op uitvoering stuurt, met een coördinerend gedeputeerde als voorzitter.

• Stel een meerjarig programmabureau in met een programmadirecteur.

• Werk samen met de verschillende Boards en andere stakeholders.

• Zet in op een Rijkscoördinator.

• Kies als provincie voor een beperkt aantal cruciale projecten van regionaal belang.

2. een gebiedsagenda en een regionale visie: • Stel op korte termijn een gebiedsagenda op.

• Ga aan de slag met de quick wins op de gebiedsagenda en neem de noodzakelijke besluiten.

• Stel een integrale regionale visie op voor de lange termijn.

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 33

3. het grondeigendom van de provincie: • Zet de grond van de provincie in de Wieringermeer en op Wieringen in voor kavelruil om de impulsen te faciliteren.

• Betrek de gronden in bezit van het RVOB bij de kavelruil.

• Zet de grond in de Polder Waard Nieuwland in voor integrale plannen rond natuurontwikkeling, toerisme en wonen.

4. financiën: • Stel meerjarig (zes tot acht jaar) proces- en onderzoeksgeld beschikbaar.

• Zet beschikbare fondsen in voor de gebiedsagenda.

• Stel een regionaal investeringsfonds op voor de gebiedsagenda.

De Commissie voor de Kop van Noord-Holland is tijdens haar onderzoek positief verrast door de enorme betrokkenheid van inwoners, ondernemers en andere partijen in de regio. De commissie heeft er alle vertrouwen in dat bij integrale uitvoering van haar adviezen de vele kansen voor de Kop ook daadwerkelijk benut zullen worden. Draagvlak bij burgers in het gebied is daarbij onmisbaar. De provincie zal dit draagvlak actief moeten verwerven. Alleen dan komt de Kop weer op de kaart.

literatuur Literatuur ontvangen tijdens- en naar aanleiding van de hoorzittingen Activiteiten SLW, Stichting Landschapszorg Wieringen Advies voor een uitvoeringsprogramma Noordzeekust/ binnenduinrand in de Kop van NoordHolland, ILG gebiedscommissie Kop van Noord-Holland, 24 juni 2010 Het Andere Wieringerrandmeer, Haalbaar, schaalbaar en betaalbaar, Wierings Beraad, voorjaar 2008 Folder afstudeerrichting Offshore Windenergie, NHL Hogeschool/Maritime Campus Netherlands Folder Maritieme Campus, Maritime Campus Netherlands Folder minor Offshore Olie en Gas, NHL Hogeschool/Maritime Campus Netherlands Impactmodel vrijetijdssector, ZKA, Recron, Koninklijke Horeca Nederland, Hiswa, Rabobank, VVV Nederland, Gastvrij Nederland, 2010 KIA “Wind op zee”, Investeren in een duurzame toekomst, Maritime Campus Netherlands ea Kolhorn, Jouw Zuiderzee werd gelukkig nooit IJsselmeer, Jan Der Gerritsen, 1989 LEADER, Projecten 2009 Kop van Noord-Holland en Texel, Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord, februari 2010 Manifest voor een offensief perspectief, Pleidooi voor een regionaal arrangement, PvdA afdeling Den Helder, juni 2011 Natuur en Landschap van Wieringen, Provincie Noord-Holland en de gemeente Wieringen, mei 1998 Nieuwsbrief Den Helder Airport, Den Helder Airport, dec. 2010, mei 2010 Panorama Noord-Holland Noord, Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord, jaarverslag 2007 “Westvaardersplassen”, een toekomstig recreatie- en natuurgebied voor iedereen, Staatsbosbeheer, Regio West Sectorvisie ‘Versterken en Veraangenamen’, de gastvrijheidseconomie op haar waarde beoordeeld, Gastvrij Nederland, Nationale Raad toerisme, recreatie, horeca en vrije tijd, april 2011 Visie wooncompagnie, Wooncompagnie, 22 juni 2011

Literatuur Wieringerrandmeer Informatie actualisatie businesscase Wieringerrandmeer, Gedeputeerde Staten van Noord-Holland, brief aan PS 8 december 2009 Maatschappelijke Kosten en Batenanalyse Wieringerrandmeer, Witteveen + Bos, 17 maart 2006 MER Wieringerrandmeer, Projectbureau Wieringerrandmeer, Arcadis, 2 december 2008 Het Schorrenplan, Masterplan en beeldkwaliteitsplan Wieringerrandmeer, Palmboom en van den Bout Sociaal economische effectstudie Wieringerrandmeer, DHV Ruimte en mobiliteit BV, januari 2006 Uitkomst Niedorpsessies juni 2007, planconcept Schorrenvariant Voordracht 25, Onderwerp: Wieringerrandmeer, Samenwerkingsovereenkomst, uitwerking ontbindende voorwaarden, Provinciale Staten van Noord-Holland, 18 februari 2008 Wieringerrandmeer, Ontwikkelingsmogelijkheden voor natuur, Ten Haaf en Bakker, van ’t Veer & de Boer, januari 2010 Wieringerrandmeer, Voorlopig ontwerpen/ schetsontwerpen landschap, stedenbouw, beeldkwaliteit, handboek openbare ruimte, Projectbureau Wieringerrandmeer, Palmbout Urban Landscapes, Strootman Landschapsarchitecten, concept juli 2010 Woningmarktscan Wieringerrandmeer, Rigo, december 2007 Woningmarktscan Wieringerrandmeer, herijking 2009, Rigo stedebouwkundigen bv, Strootman landschapsarchitecten, oktober 2007

Overige literatuur Aanpak wateroverlast haventerrein Den Oever, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Arcadis, 8 augustus 2011 Gebiedsagenda Noord-West Nederland, Metropoolregio Amsterdam, Noord-Holland en Flevoland, Stadsregio Amsterdam, provincie Flevoland, provincie Noord-Holland, Rijksoverheid, november 2009 Kansen verzilveren aan Zee, Ontwikkeling van de haven in de Kop van Noord-Holland, Gemeente Den Helder Kop van Noord-Holland, inzending EO Weijers prijsvraag, Provincie Noord-Holland Kracht door Verbinding, Perspectief van Noord-Hollandse corporaties op brede regionale verantwoordelijkheid, Wooncompagnie, Intermaris Hoeksteen, Woonstichting Den Helder, Parteon, Woonwaard Noord-Kennemerland, januari 2010 Krimp of niet? Advies betreffende demografische ontwikkeling Den Helder, Wim Deetman, Jan Mans, ondertsteund door Lysias advies, 15 oktober 2010 Krimpen met kwaliteit, interbestuurlijk actieplan bevolkingsdaling, Rijk, VNG, IPO, november 2009 Masterplan historische haven Den Oever, “strategie voor een duurzame en economische ontwikkeling”, Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord, Converse, Knevel architecten, 14 december 2010 Nieuwe landschappen, de cultuur van Noord-Holland Miranda Reitsma/PARK, 2011 Ontwerp Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte, Nederland concurrerend, bereikbaar, leefbaar en veilig, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, juli 2011 De Oostwaardhoeve, naar een duurzame toekomst 2011-2015, De Vries & van de Wiel, Biolake, Oostwaardhoeve, 20 december 2010 Projectvoorstel BioValley, Dé biologische groentetuin van Nederland door clustering van biologische landbouw in Noord-Holland Noord, Agriboard in samenwerking met het programma Biologisch ondernemen Noord-Holland Strategische heroverweging, Gemeente Wieringen, gemeente Wieringermeer, April 2011 Structuurvisie Noord-Holland 2040, Kwaliteit door Veelzijdigheid, Vastgesteld door Provinciale Staten 21 juni 2010 Structuurvisie Toekomst Afsluitdijk, Ontwerp, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, 24 juni 2011 Uitvoeringsstrategieplan 2007-2013 ILG-regio Kop van Noord-Holland, ILG-gebiedscommissie Kop van Noord-Holland, 13 maart 2008 Transformatie en innovatie - over landschap, ontwerp en onderzoek, Prof. dr. ir. Adri van den Brink, WUR, 2010 ‘Verantwoord en duidelijk gericht op de toekomst’, Coalitieakkoord 2011-2015, VVD, PvdA, D66, CDA, 11 april 2011 Zee van Land, de droogmakerijk als atlas van de Hollandse Landschapsarchitectuur, W. Reh, C.M. Steenbergen en D. Aten

Websites www.noord-holland.nl www.denhelder.nl www.nederlandleeftmetwater.nl/wat_gebeurt_waar/projecten/247/kustversterking_kop_ van_noord_holland

bijlagen

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 37

Bijlage I: Opdracht, werkwijze en samenstelling commissie Aanleiding Op 15 november 2010 hebben Provinciale Staten besloten om te stoppen met het project Wieringerrandmeer. Dit project diende meerdere doelen. Het moest de sociaaleconomische ontwikkeling van de Kop van Noord-Holland een impuls geven en een robuuste ecologische verbindingsas van IJsselmeer tot Amstelmeer verzorgen. Het besluit om het project Wieringerrandmeer te stoppen leidde tot motie 9-1, die Provinciale Staten op 15 november 2010 hebben aangenomen. Hierin werd onder meer besloten om een commissie in het leven te roepen die als taak krijgt om voor Provinciale Staten te inventariseren wat de kansen zijn op het gebied van de sociaaleconomische en ecologische ontwikkelingen in de Kop van Noord-Holland. Naar aanleiding van de motie hebben Gedeputeerde Staten op 1 februari 2011 besloten om de Commissie voor de Kop van Noord-Holland in te stellen.

De opdracht aan de commissie Op 1 april 2011 heeft mevrouw Driessen, portefeuillehouder RO, namens het college van Gedeputeerde Staten de commissie ingesteld. De commissie heeft de taak om de motie van Provinciale Staten uit te voeren: inventariseren van de kansen op het gebied van de sociaaleconomische en ecologische ontwikkelingen in de Kop van Noord-Holland en voorstellen doen om tot de gewenste impuls te komen.

In het advies is het gebied centraal gezet. Dat wil niet zeggen dat de commissie de realiteit van de crisis en de beperkingen in financiën, wet- en regelgeving uit het oog heeft verloren.

Geografische afbakening van de opdracht De Kop van Noord-Holland is de benaming voor het noordelijke deel van de provincie. De

commissie beperkt zich tot het grondgebied van de gemeenten Anna Paulowna, Niedorp, Wieringen, Wieringermeer (per 1 januari 2012 gemeente Hollands Kroon), Schagen, Harenkarspel en Zijpe (één gemeente per 1 januari 2013) en de gemeente Den Helder.

Advisering en rapport De commissie adviseert formeel aan Provinciale Staten van Noord-Holland. Aangezien Gedeputeerde Staten namens Provinciale Staten de opdrachtgever zijn, zal het rapport aan Gedeputeerde Staten worden aangeboden.

Die kunnen het vervolgens, voorzien van hun advies, aan Provinciale Staten aanbieden. De commissie vertrouwt erop dat het advies leidt tot een versterkte gezamenlijke inspanning, die nodig is om de Kop een impuls – en daarmee een kansrijke toekomst – te geven.

De commissie is onafhankelijk in haar advies, zowel ten opzichte van haar opdrachtgever als van de partijen in het gebied.

Uitgangspunten commissie Provinciale Staten hebben ‘een sociaaleconomische en ecologische impuls’ niet nader gedefinieerd. De commissie kiest nadrukkelijk voor een brede invulling van het begrip ‘duurzame gebiedsontwikkeling’. Daarbij verstaat zij het volgende onder de begrippen: • sociaal: woonomgeving, cultureel erfgoed, identiteit en diversiteit, onderwijs, solidariteit en burgerschap, gezondheid; • economisch: ruimtelijke vestigingsvoorwaarden, economische structuur, arbeid, kapitaal, kennis, grond- en hulpstoffen; • ecologisch: natuur, landschap, bodem, grondwater, lucht, oppervlaktewater, delfstoffen.

38 |

De commissie hanteert vier uitgangspunten bij het onderzoek: 1. Gemeenten, ondernemers, organisaties, Rijk en provincie moeten zich gezamenlijk verantwoordelijk voelen voor de ontwikkeling van de Kop. Alleen dan komen die ontwikkelingen tot stand die het lokale belang overstijgen maar voor de Kop als geheel van cruciaal belang zijn. Dit vergt ook een partij die, waar nodig, knopen kan doorhakken.

2. Innovatie, initiatieven en ideeën ontstaan in en op het raakvlak van netwerken. Overheden moeten de kansen die initiatieven bieden faciliteren door de grote lijnen voor de lange termijn vast te leggen en daarbinnen de ruimte aan te geven voor de korte termijn.

3. Initiatieven moeten haalbaar en betaalbaar zijn. Door de economische en financiële crisis is bij overheden en private partijen minder geld beschikbaar. De noodzaak om beschikbare middelen zo effectief mogelijk in te zetten voor gemeenschappelijke en samenhangende initiatieven, zo mogelijk publiek-privaat, is nog groter geworden.

4. De inhoudelijke problematiek is leidend voor (regionale) samenwerking, niet de bestuurlijke grenzen. De structuur van de samenwerking moet flexibel zijn en in de loop van de tijd kunnen veranderen als de opgaven daarom vragen. De focus ligt daarom op het gebied waar de inhoudelijke problematiek nu urgent, samenhangend en complex is.

Werkwijze van de commissie De commissie is met de opdracht aan de slag gegaan en heeft zichzelf daarbij de volgende vragen gesteld: • • • • •

Wat is de bestaande context?

Hoe denkt het gebied erover?

Welke impulsen zijn nodig?

Welke rol kan de provincie hierin spelen?

Welke instrumenten zijn voorhanden?

Bestaand materiaal Allereerst heeft de commissie de beschikbare rapporten en adviezen in de regio bestudeerd en geanalyseerd. Er is veel materiaal aanwezig.

Een deel van dit materiaal is opgesteld voor het project Wieringerrandmeer, een deel maakt

deel uit van of is opgesteld voor gemeentelijke visies of om de commissie te informeren of te adviseren. Het beschikbare materiaal is gebruikt om het advies van de commissie mee op te stellen, te toetsen en te onderbouwen.

Een aantal rapporten en adviezen neemt een aparte positie in. Ze vormen naast het eigen onderzoek van de commissie belangrijke basisdocumenten voor het advies. Het gaat om het rapport Krimp of niet van het Team Deetman/ Mans, de Strategische Heroverweging van de gemeenten Wieringen en Wieringermeer, en het rapport Kansen verzilveren aan zee van de gemeente Den Helder.

Het rapport Krimp of niet agendeert nadrukkelijk de keuzes voor Den Helder rond de demografische ontwikkelingen en benadrukt de economische potentie van de haven. Maar bovenal zet het de noodzaak voor regionale afstemming en samenwerking op de agenda. Inmiddels is op basis van dit advies de stuurgroep voor de Kop van Noord-Holland ingesteld. Duidelijk is dat de ontwikkeling in Den Helder niet los van de rest van de regio kan worden gezien.

Naast de rapporten nemen de presentaties en analyses voor de Eo Wijers-prijsvraag een aparte positie in. Hierin is integraal naar de Kop van Noord-Holland gekeken. De economische clusters hebben in de analyses een belangrijke plaats. In de clusters werken overheden, maatschappelijke organisaties, onderwijs en wetenschap en ondernemers intensief samen.

Hoewel de Kop niet geselecteerd is voor de prijsvraag, heeft het streven naar een gezamenlijk doel voor positieve energie gezorgd.

Opinies vanuit het gebied Naast de grote hoeveelheid rapporten en belangwekkende adviezen is het gebied zelf een grote bron van informatie. Veel mensen en organisaties hebben plannen, ideeën en suggesties over de toekomst van het gebied. De commissie heeft 45 voorstellen ontvangen, een teken van de grote betrokkenheid bij het gebied.

Die betrokkenheid biedt een grote meerwaarde ten opzichte van de beschikbare schriftelijke informatie.

De commissie heeft ervoor gekozen om haar aanvullende onderzoek vooral in het gebied zelf te doen, te luisteren naar wat er leeft en dat te relateren aan de bestaande rapporten

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 39 

en adviezen. Hiervoor heeft de commissie zogeheten hoorzittingen georganiseerd, waarin met veel partijen in het gebied is gesproken.

Een deel van de hoorzittingen was openbaar, zodat inwoners, indieners van plannen en andere partijen die de commissie wilden spreken daartoe in de gelegenheid waren. Daarnaast zijn ook nog aanvullende gesprekken op kleinere schaal gevoerd. Door deze aanpak heeft de commissie veel teruggekregen uit het gebied.

Verhalen over inhoud, problemen, kansen en mogelijke oplossingen, ideeĂŤn en concrete voorstellen. Hierdoor heeft de commissie ook inzicht gekregen in belangen en waarden, de dynamiek, de cultuur en de wijze waarop wordt samengewerkt in het gebied. De aanpak heeft de commissie bovendien een beeld gegeven van de emoties die bij mensen leven als gevolg van het verloop van het proces rond het Wieringerrandmeer.

Het beschikbare materiaal en de bevindingen uit de hoorzittingen en gesprekken vormen de basis voor het advies van de commissie.

Bijlage II: Schets van de regio In deze bijlage is een schets van de regio opgenomen. De gegevens zijn gebaseerd op het materiaal dat de commissie heeft bestudeerd en hebben, samen met de uitkomsten van de hoorzittingen (zie bijlage III), gediend als basis voor het advies van de commissie. De schets bestaat uit twee delen: een beschrijving van samenwerkingsverbanden en een overzicht van feitelijke gegevens.

1. Samenwerkingsverbanden in de Kop De commissie heeft ter voorbereiding op haar onderzoek de belangrijkste actoren en netwerken in beeld laten brengen. Het aantal partijen en samenwerkingsverbanden dat actief is in de Kop, is groot. Ze bevinden zich op verschillende schaalniveaus. Vanuit deze schaalniveaus is de samenwerking kort beschreven.

Nationale en bovenregionale samenwerking Op dit schaalniveau is de bestuurlijke samenwerking beperkt. Er is het overleg Noordelijke Zeehavens. Het Rijk (Rijksvastgoeden ontwikkelingsbedrijf (RVOB) en Defensie) maakt haar afwegingen wel op dit schaalniveau, maar van samenwerking of een positie van de Kop in dit netwerk is slechts beperkt sprake.

De Kop heeft te maken met effecten van bezuinigingen en mogelijke verplaatsingen van onderdelen bij de marine in Den Helder.

Hiervoor is de Taskforce Haven opgericht.

Ook zet het RVOB in de Kop gronden in voor agrarische bedrijfsverplaatsingen elders uit het land. Verder is de afweging over het al dan niet investeren in een nieuwe centrale in Petten een nationale afweging. Op het (inter) nationale schaalniveau zijn het vooral de Rijksdiensten, belangenorganisatie als de LTO, ondernemers en kennis- en onderwijsinstellingen die samenwerkingsverbanden, netwerken of bedrijfsvestigingen kennen.

Regionale samenwerking Het advies van de commissie beperkt zich tot de Kop, maar samenwerking is vaak breder, gericht op de regio Noord-Holland Noord. De commissie heeft daarbinnen gekeken naar de

40 | 

samenwerking die van belang is voor de regio Kop van Noord-Holland. De samenwerking op het regionale schaalniveau kent twee belangrijke vormen: bestuurlijke samenwerking en samenwerking binnen functionele netwerken.

Bestuurlijke samenwerking Er staan twee gemeentelijke herindelingen op stapel. Op 1 januari 2012 is de vorming van Hollands Kroon een feit. In deze nieuwe gemeente gaan de gemeenten Anna Paulowna, Niedorp, Wieringen en Wieringermeer op. De herindeling van Schagen, Harenkarspel en Zijpe staat gepland voor 1 januari 2013.

Het Regionaal Havenoverleg bestaat al langer.

Daarnaast is er de tijdelijke stuurgroep voor de Kop van Noord-Holland, die in mei 2011 is gestart. Op het niveau van Noord-Holland Noord zijn er samenwerkingsverbanden als het Bestuurlijke CoĂśrdinatie Overleg, REON en ROVEZ. Rond de haven van Den Helder zijn er onder andere het Regionaal havenoverleg en de Taskforce Haven.

Samenwerking binnen functionele netwerken Rond de economische clusters agribusiness, marien, maritiem en offshore, recreatie en toerisme en duurzame energie neemt de samenwerking toe. Er is een Agriboard opgericht en sinds kort is er een EnergyBoard. Over een board voor recreatie en toerisme wordt nagedacht.

Rond het project Wieringerrandmeer zijn verschillende vormen van samenwerking ontstaan. Aan de ene kant was er de formele samenwerking, zoals het projectbureau Wieringerrandmeer, die gestopt is. Aan de andere kant leverde het project ook allianties op van belanghebbenden en belangenbehartigers die te maken kregen met het project, zoals het Agrarisch Collectief en het Wierings Beraad, die nog actief zijn.

Een andere vorm van een functioneel netwerk is de ILG-commissie. Deze commissie is ingesteld om Gedeputeerde Staten te adviseren over de realisatie van de ILG-projecten.

Ten slotte is Windkracht Wieringermeer een noemenswaardig samenwerkingsverband rond windenergie.

Lokale netwerken en allianties Los daarvan is er een groot aantal lokale

netwerken en allianties in het gebied die betrokken zijn bij en zich bezighouden met het gebied. Het gaat hierbij om samenwerking binnen of tussen maatschappelijke organisaties, belangenorganisaties, kennisen onderwijsinstellingen, verenigingen, ondernemers, bedrijven en burgers.

2. Feitelijke informatie De commissie heeft veel feitelijke informatie over de Kop van Noord-Holland verzameld, zoals cijfers en relevant beleid. De cijfers betreffen de Kop inclusief Texel. De informatie is verdeeld in drie onderdelen: sociaal, economie en ecologie.

Sociaal Demografische ontwikkeling In de Kop als geheel verandert de samenstelling van de bevolking de komende jaren. Nu telt de Kop ongeveer 165.000 inwoners. Het aantal ouderen gaat sterk toenemen en het aantal jongeren neemt sterk af. Ook de omvang van de bevolking zal gaan dalen. Momenteel daalt de bevolking al in aan aantal gemeenten. In Den Helder is de daling door een vertrekoverschot het meest geconcentreerd (zie tabel 1).

Het belangrijkste effect hiervan is de daling van de beroepsbevolking. Ondanks een stijgende arbeidsparticipatie zal de bevolking tussen 15 en 65 jaar naar verwachting de komende tien jaar dalen met ongeveer 7.000 personen (zie figuur 1). Daarmee daalt ook de actieve, voor de arbeidsmarkt beschikbare beroepsbevolking. Op dit moment bestaat de actieve beroepsbevolking uit ongeveer 71.000 personen. Bij 55.000 arbeidsplaatsen betekent dit dus een grote

Anna Paulowna Den Helder Harenkarspel Niedorp Schagen Texel Wieringen Wieringermeer Zijpe Kop van NH

2010-20 2020-30 2030-40 390 420 170 -2220 -780 -1900 610 460 330 950 920 690 890 -310 -1460 -670 -750 -1070 -90 -220 -180 690 520 350 450 190 30 1010 450 -3030

Tabel 1: Verwachte bevolkingsgroei in de Kop van NoordHolland tot 2040, bron: Demografische ontwikkeling in de Kop van Noord-Holland in cijfers, Provincie NoordHollandf 22-7-2010

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 41

de Kop zijn onder andere de bollenteelt en agribusiness grote, internationaal gerichte sectoren. Er zijn relatief veel middelgrote en grote bedrijven te vinden. Een algemene trend in de landbouw is schaalvergroting en specialisatie.

Het aantal bedrijven daalt, maar de grootte van de bedrijven neemt toe.

In de provinciale structuurvisie wordt onderscheid gemaakt tussen gebieden voor grootschalige landbouw en gebieden voor gecombineerde landbouw. Globaal genomen wordt in de grootschalige landschappen meer ruimte gegeven aan de ontwikkeling van grootschalige productielandbouw, terwijl in de kleinschalige, landschappelijke kwetsbare gebieden meer ruimte wordt gegeven aan verbreding van landbouwbedrijven.

Figuur 1: Verwachte leeftijdsopbouw in de Kop van NoordHolland 2010-2025 (rode en blauwe lijn), bron: Provincie Noord-Holland, prognose 2010

uitgaande forensenstroom. Bijna 40 procent van de beroepsbevolking (28.000 mensen) werkt buiten de regio, voor een belangrijk deel in de regio Alkmaar. Daartegenover staat een bescheidener inkomende forensenstroom, ongeveer 12.000 personen (CBS, 2006).

De daling van de beroepsbevolking, zoals verwacht in de prognoses, is (in combinatie met de aantrekkelijkheid van werk in de regio Alkmaar en verder) een groot probleem bij het streven naar economische ontwikkeling van de Kop.

Economie In de Kop van Noord-Holland zijn een aantal belangrijke economische clusters te vinden.

Het gaat om het cluster agribusiness, het cluster maritiem, marien en offshore, het cluster recreatie en toerisme, en het cluster duurzame energie.

Agribusiness Noord-Holland Noord is een veelzijdig en dynamisch landbouwgebied met een jaarlijkse productiewaarde van ongeveer € 3 tot 3, 5 miljard en ongeveer 15.000 tot 20.000 arbeidsplaatsen in de primaire sectoren. In

De samenwerking tussen ondernemers, onderwijsinstellingen en overheden in NoordHolland Noord wordt gebundeld in Agriboard.

Verder wordt de agribusiness versterkt door de concentratie Agriport A7. Dit is een projectlocatie waar grootschalige glastuinbouw, agribusinessbedrijven en logistiek gebundeld zijn. Agribusiness wordt hier gecombineerd met de opwekking van duurzame energie uit reststromen, zoals restwarmte, CO2 en biomassa.

Grote ideeën binnen de sector zijn het plan om de Floriade 2022 naar de Kop van Noord-Holland te halen en het idee om een Agrihaven te maken.

Door deze haven zou het transport over land door de Randstad beperkt kunnen worden.

Hiermee wordt tegelijkertijd het milieu minder belast. Er zijn nog geen concrete plannen.

Maritiem, marien en offshore Binnen het cluster maritiem, marien en offshore is vooral de sector offshore sterk ontwikkeld: het onderhoud en de bevoorrading van olie- en gasplatforms. Hierbij zijn de zee- en luchthaven van Den Helder een essentiële spil.

Dit komt mede doordat Den Helder gunstig ligt ten opzichte van het noordelijk deel van de Noordzee. Naast de offshore-industrie is er ook een stevige kennispoot met NIOZ op Texel, het marinebedrijf van Den Helder en de Maritime Campus Netherlands (MCN). MCN is een samenwerkingsverband tussen ondernemers, onderwijsinstellingen (vmbo tot en met

42 |

wo), overheden en onderzoeksinstellingen.

De doelstelling van MCN is het opzetten van een internationaal marien, maritiem en milieutechnologisch cluster in en vanuit Den Helder.

De sector offshore is nu vooral gericht op fossiele energie (olie en gas). De olie- en gasvelden worden echter kleiner en op de langere termijn zal de markt voor olie en gas afnemen. De markt voor offshore windenergie neemt daarentegen toe. Voor de toekomst van de sector offshore is het belangrijk in te spelen op deze kentering.

De sector zal zich steeds meer moeten gaan richten op de ontmanteling van niet meer in bedrijf zijnde platforms en het onderhoud van windturbines op zee. De concurrentie van de Britse havens Great Yarmouth en Aberdeen is hierbij een factor van betekenis.

Er liggen enkele grote plannen voor de economische ontwikkeling van de haven. De belangrijkste zijn de uitbreiding van de haven van Den Helder naar het noordoosten, de ontwikkeling van het Regionaal Havengebonden Bedrijventerrein ’t Kooypunt in Anna Paulowna en een Agrihaven voor de overslag en het vervoer van landbouwproducten uit de Kop. Momenteel stagneren de plannen.

Recreatie en toerisme Vooral Texel en de Noordzeekust hebben grote aantrekkingskracht op recreanten en toeristen (zie tabel 2 ; cijfers over het aantal buitenlandse

Bestemmingsregio's Texel Kop van Noord-Holland West Friesland Noord-Kennemerland IJmond Waterland Zaanstad Amsterdam Zuid-Kennemerland Haarlemmermeer Gooi en Vechtstreek Totaal

Totaal aantal binnenlandse toeristen [x 1000] 496 230 181 347 65 117 12 225 159 34 43 1.901

Tabel 2: Aantal binnenlandse toeristen in Noord-Holland per regio, bron: CVO - ContinuVakantieOnderzoek, 2010

toeristen zijn niet bekend). Daarnaast zijn er in de regio ook veel mogelijkheden voor waterrecreatie en is er een uitgebreid fiets- en wandelnetwerk.

In de Kop van Noord-Holland is het aandeel banen in de horeca significant hoger dan gemiddeld genomen in Nederland, respectievelijk 7,4 procent tegenover 4,3 procent.

De kans voor dit cluster wordt vergroot door de demografische ontwikkelingen. Enerzijds wordt verwacht dat meer mensen tijd zullen hebben om te recreëren, anderzijds biedt de vergrijzende populatie mogelijkheden voor de ontwikkeling van zorgtoerisme.

Duurzame energie De Kop van Noord-Holland heeft veel eigenschappen die nodig zijn voor de opwekking van duurzame energie. Er is relatief veel zonlicht, wind, golfslag en ruimte. Het cluster duurzame energie kent dan ook al veel verschillende takken, waaronder het opwekken van windenergie (op land en op zee), biomassavergassing en het opwekken van elektriciteit uit restwarmte.

Hierbij worden veel dwarsverbanden gemaakt met andere economische sectoren, zoals de agribusiness en offshore.

Naast de daadwerkelijke productie van duurzame energie zijn er ook veel onderzoeksen testcentra. Het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) in Petten is hierin een belangrijke spil, maar er zijn ook andere onderzoeksclusters, zoals het Tidal Testing Centre in Den Oever.

Op het moment wordt een samenwerkingsverband tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden opgericht voor Noord-Holland Noord, de EnergyBoard.

De EnergyBoard moet sturing geven aan de versterking en ontwikkeling van het cluster duurzame energie in Noord-Holland Noord.

Klimaatbestendigheid is een van de hoofdbelangen in de structuurvisie van de Provincie Noord-Holland. Duurzame energie is daar een belangrijk onderdeel van. De Kop van Noord-Holland is hierin aangewezen als geschikte plaats voor het ontwikkelen van grootschalige windenergie. In het collegeprogramma heeft de provincie zich op het

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 43

moment echter uitgesproken tegen windenergie op land.

Ecologie Water Deltaprogramma Het Deltaprogramma is een nationaal programma waarin het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen samenwerken met maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven en kennisinstituten om Nederland op lange termijn (2050 en verder) te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Het gaat hierbij specifiek om overstromingsrisico’s en situaties van te veel of juist te weinig zoet water. Binnen de negen deelprogramma’s wordt onderzocht welke maatregelen gewenst of noodzakelijk zijn om Nederland op dit gebied veiliger te maken. Een van de maatregelen is het zandig versterken van de kust om geleidelijk te kunnen meegroeien met de zeespiegelstijging. Deelprogramma Kust onderzoekt onder meer welke mogelijkheden er zijn om in de kustplaatsen de veiligheid en de ruimtelijke ordening beter dan nu op elkaar af te stemmen. Hierbij gaat het onder andere om multifunctioneel gebruik van keringen en reserveringszones.

De maatregelen die uit het Deltaprogramma voortvloeien, worden bekostigd uit het Deltafonds voor zover ze betrekking hebben op veiligheid en de zoetwatervoorziening. Regio’s die in samenhang met dit programma willen investeren in ruimtelijke ontwikkeling, dienen daarvoor zelf de middelen bijeen te brengen.

Voor Noord-Holland liggen op kortere termijn kansen, met name bij de al lopende dijkversterkingsprojecten, zoals de Afsluitdijk, de Hondsbossche en Pettemer Zeewering en de dijkversterkingen langs het IJsselmeer en het Marker- en IJmeer. Hierbij zijn er uiteenlopende mogelijkheden om aanpalend in natuurontwikkeling, toerisme en recreatie en duurzame energie te investeren.

Primaire waterkeringen Noord-Holland ligt voor een groot deel beneden de zeespiegel en grenst met drie zijden aan grote wateren. De primaire

waterkeringen bieden bescherming tegen overstromingen vanuit buitenwater (Noordzee, Waddenzee, IJsselmeer en Markermeer). Niet alle waterkeringen voldoen op het moment aan de wettelijke veiligheidsnormen. Daarom moeten er in de komende jaren op verschillende trajecten versterkingen plaatsvinden. In de Noordzeekust zijn deze trajecten benoemd als Zwakke Schakels. Twee daarvan zijn te vinden in de Kop: de Hondsbossche en Pettemer Zeewering en de duinen tussen Callantsoog en Den Helder. Het is de bedoeling hier de kust te versterken door middel van een zandig zeewaartse oplossing. Dit wordt gecombineerd met een Programma Ruimtelijke Kwaliteit, waarin circa 25 projecten zijn opgenomen. Door dit programma worden recreatie en toerisme gestimuleerd, natuurgebieden uitgebreid en de landschappelijke kwaliteit van het gebied verhoogd.

Verzilting In bepaalde delen van Nederland wordt verzilting door zoute kwel verwacht als gevolg van bodemdaling en zeespiegelstijging. Dit heeft onder andere gevolgen voor de landbouw. In opdracht van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier is op basis van het extreme W+klimaatscenario van het KNMI nader onderzoek gedaan naar de Kop van Noord-Holland. Hieruit is gebleken dat bij ongewijzigd waterbeheer verzilting voor de huidige functies (voorlopig) geen problemen zal opleveren in de Kop van Noord-Holland. In ieder geval niet in deze eeuw.

Natuur In de Kop van Noord-Holland zijn verschillende typen natuurbeleid van toepassing. Op Europees niveau Natura 2000, op nationaal niveau de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en op provinciaal niveau de Weidevogelleefgebieden.

Gebieden die zijn aangemerkt als natuurgebieden van internationaal belang zijn te vinden aan de Noordzeekust en in de Waddenzee. Met de EHS komen daar kleinere gebieden, zoals het Amstelmeer en het Robbenoordbos, bij. De EHS is in de Kop helemaal begrensd. Een aantal kleine gebieden is echter nog niet als natuur ontwikkeld.

Als Weidevogelleefgebied staan vooral grote delen van Texel, Wieringen, de Zijpepolder en West-Friesland centraal. Hier is het

44 |

behouden van de openheid een belangrijke voorwaarde voor het in stand houden van de weidevogelpopulatie.

Gevolgen huidig kabinetsbeleid Als gevolg van het beleid van het kabinet streeft het Rijk op dit moment naar inkrimping van de EHS: 90 procent af in 2018 in plaats van 100 procent. De provincie Noord-Holland heeft vooralsnog de ambitie om de huidige begrenzing aan te houden. Het moet echter nog blijken of dit haalbaar is. Eind 2011, begin 2012 zal hier een politiek besluit over genomen worden.

Hierdoor gaat de uitvoering van de EHS nu op een laag pitje door. Nieuwe projecten zullen tot dat moment niet in uitvoering genomen kunnen worden.

Ecologische verbindingszones Ecologische verbindingszones in de Kop van Noord-Holland verbinden geen grote natuurgebieden, maar zijn wel belangrijk als verbinding tussen kleinere natuurgebieden en versterken bepaalde landschappelijke structuren.

Ze kunnen fungeren als waardevolle recreatieve verbindingen. De ene verbindingszone is meer ingericht dan de andere. De intentie van het beleid is om bij ruimtelijke ontwikkelingen de ontwikkeling van deze verbindingszones mee te koppelen.

Naast de verbindingszones zijn gradiënten in het landschap interessante plekken voor natuurontwikkeling. Daarbij kan gedacht worden aan de overgang van hoog naar laag, van nat naar droog en van zilt naar zoet. Zulke landschappelijke gradiënten zijn met name te vinden in de verschillende kustzones en bij de overgang van het ene naar het andere landschapstype.

Landschap en cultuurhistorie In het algemeen wordt de Kop van NoordHolland geassocieerd met weidse vergezichten, licht en rust. Er zijn echter verschillende landschapstypen te vinden, met elk hun eigen karakteristieken en kwaliteiten. Zo is er het oude, kleinschalige keileemlandschap op een deel van Texel en het voormalig eiland Wieringen, het reliëfrijke, jonge duinlandschap aan de Noordzeekust en het relatief jonge, open en grootschalige aandijkingenlandschap in de Zijpe- en Hazepolder en de Wieringermeerpolder.

Afwisseling in landschappen draagt bij aan een hoge belevingswaarde. Deze afwisseling komt vooral in de kustzones bij de overgang van oud naar nieuw land voor.

Dijken zijn belangrijke kenmerkende structuren in het landschap van de Kop. Ze verwijzen naar de Noord-Hollandse geschiedenis van de strijd tegen het water en van inpoldering om nieuw land te maken. Een aantal historische dijken in de regio zijn benoemd tot provinciaal monument: de Westfriese Omringdijk en de Wierdijk. Maar ook de Hondsbossche en Pettemer Zeewering en de Afsluitdijk zijn prominente dijkstructuren in het landschap.

De strategische positie van Den Helder is al vroeg onderkend. In opdracht van Napoleon Bonaparte werd hier een landfront gebouwd ter verdediging van het noordelijk deel van het Franse Keizerrijk.

Vanaf de negentiende eeuw is de Stelling van Den Helder aan de zuidzijde van de stad gegroeid. De stelling diende als verdediging van de belangrijke marinehaven vanaf de landzijde en na de voltooiing van het Noordhollandsch Kanaal ter verdediging van deze toegang tot Den Helder. De Stelling van Den Helder is eveneens een provinciaal monument.

Tot slot is heel bijzonder dat de Kop van NoordHolland met drie zijden grenst aan buitenwater: de Noordzee, de Waddenzee en het IJsselmeer.

Elke kust heeft zijn eigen karakteristieken en kwaliteiten en daarmee zijn eigen ontwikkelingsmogelijkheden voor recreatie. De Noordzeekust is een verblijfsgebied met veel campings en overnachtingsmogelijkheden, dat elke zomer weer veel toeristen trekt. Mensen komen voor de zee, het strand en de duinen.

De noordelijke kust grenst aan een waardevol natuurgebied, de Waddenzee. Dit gebied staat op de UNESCO-werelderfgoedlijst. Hier kunnen mensen vertoeven die houden van rust, stilte en natuur. Het voormalige eiland Wieringen, met een rijke geschiedenis die teruggaat naar de tijd van de Vikingen, is een aardkundig monument en valt gedeeltelijk onder de bescherming van Weidevogelleefgebieden en de EHS. De derde kust grenst aan het IJsselmeer, de voormalige Zuiderzee. Van oudsher is deze kust belangrijk voor het vervoer van goederen en visserij. Nu komt steeds meer de nadruk op

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 45 

de recreatieve vaart te liggen en zijn er veel jachthavens te vinden.

De drie kusten worden met elkaar verbonden door recreatieve hoofdroutes langs de kust over de dijken en door duinen. In het binnenland is de Westfriese Omringdijk een verbindende schakel tussen de Noordzee- en Zuiderzeekust.

Belangrijke knooppunten zijn de plaatsen Den Oever (haven en poort van de Kop), Den Helder (maritieme geschiedenis), Schagen (winkelstad) en Medemblik (jachthaven).

Bijlage III: Bevindingen uit de regio Op 20 mei 2011 vond een eerste uitgebreid bezoek aan het gebied plaats en heeft de commissie gesprekken gevoerd met gebiedsdeskundigen. Vervolgstap was het houden van vijf hoorzittingen en een aantal gesprekken. Die hebben grotendeels in de maanden augustus en september plaatsgevonden. Op basis van een uitgebreide analyse van partijen en netwerken is getracht om de verschillende invalshoeken en belangen in het gebied zo goed mogelijk te belichten.

Daartoe zijn vertegenwoordigers van overheden, maatschappelijke en belangenorganisaties, kennis, ondernemers en ‘smaakmakers’ in het gebied uitgenodigd. De insteek van de gesprekken was open, met als doel de gesprekspartners in staat te stellen de commissie mee te geven wat zij belangrijk vonden. Het bleek niet mogelijk om iedereen uit te nodigen die een initiatief heeft ingestuurd of anderszins betrokken is bij de toekomst van het gebied.

Mede om die reden is ook de mogelijkheid geboden om op 1 juli 2011 bij de openbare zitting vragen te stellen en de commissie van informatie te voorzien.

De resultaten van de hoorzittingen en de gesprekken zijn beschreven vanuit twee invalshoeken: de wijze waarop wordt samengewerkt en de inhoud.

1. De wijze van samenwerking en netwerken in de Kop Het aantal partijen en samenwerkingsverbanden dat actief is in het gebied, is groot. In de gesprekken is veel aandacht besteed aan de structuur van de samenwerking en de wijze waarop er wordt samengewerkt.

Nationale en bovenregionale samenwerking Uit de interviews blijkt dat een aantal partijen zich zorgen maakt over de samenwerking op dit abstractieniveau. De Kop is niet in staat zich als regio te profileren en de concurrentie aan te gaan. Het gaat hierbij zowel om concurrentie met Brainpark Eindhoven en Zeeland als om de positie van Den Helder als Offshore Centre in de Noordzee. Er ontbreekt slagkracht en een helder profiel.

46 |

Regionale samenwerking De bestuurlijke samenwerking wordt door veel gesprekspartners beschreven als zwak. Daar zijn meerdere redenen voor aangedragen: • Partijen kiezen uiteindelijk voor het eigen belang en niet voor de regio. Het ‘wijzij’-denken bepaalt het handelen van gemeenten.

• De bestuurskracht is zwak; er ontbreekt sturing van bovenaf.

• Rijk, provincie en gemeenten zijn niet in staat gebleken om op regionaal niveau te zorgen voor afstemming en bindende afspraken.

• Er is geen gemeenschappelijke regionale visie voor de lange termijn die het gebied centraal zet, het gebied integraal benadert en als kader voor ontwikkelingen dient.

• De overheid is formeel en gericht op procedures, waardoor bottom-upinitiatieven geen ruimte en erkenning krijgen.

• Er is geen sprake van een regionale autoriteit die zorgt dat bindende afspraken worden gemaakt. Er wordt sterk naar de provincie gekeken om de rol van regionale autoriteit op zich te nemen.

Wel wordt (h)erkend dat de stuurgroep Kop van Noord-Holland een eerste stap is op weg naar niet-vrijblijvende samenwerking, hoewel de stuurgroep er slechts tijdelijk is naar verwachting twee jaar nodig heeft om resultaten te behalen. Verder wordt breed gedeeld dat de gemeentelijke herindelingen die in de Kop op stapel staan de samenwerking tussen de gemeenten zal versterken.

De samenwerking in de functionele netwerken wordt veel positiever beoordeeld.

Interactie in de grotere economisch georiënteerde netwerken als Agriboard en EnergyBoard worden als kansrijk aangeduid.

Aangegeven is dat er een belangrijke verandering in gang is gezet. Met de komst van de verschillende Boards werkt een groot deel van de partijen samen vanuit een gemeenschappelijk belang. Wel is aangegeven dat deze samenwerking nog in een beginfase verkeert. Ook hier is, net als bij de regionale samenwerking, het gebrek aan een procedure om afspraken af te dwingen genoemd als oorzaak dat de concrete resultaten er nog niet

zijn. De bestaande procedures, zoals van het bestemmingsplan, zijn uiteindelijk leidend.

In de cluster recreatie en toerisme is nog een groot gebrek aan samenwerking. Dit is als een zeer zwak punt voor dit cluster genoemd.

Lokale netwerken en allianties In het gebied zijn veel informele netwerken bezig met ideeën en projecten. Er is veel interactie in netwerken als Wierings Beraad, Meneer de Leeuw / Urgenda en samenwerkingsverbanden van ondernemers en/of burgers rond een initiatief.

Deze netwerken geven aan een actieve houding te hebben. Ze vragen niet om subsidie, maar om een faciliterende overheid. Soms komen hier concrete ideeën uit voort, die daadwerkelijk uitgevoerd worden. Een veelgehoord geluid is dat de ideeën en initiatieven die een ruimtelijke component kennen vastlopen in de procedures en werkwijze van de overheid.

De overheden hebben in de gesprekken nauwelijks aandacht besteed aan deze netwerken en allianties.

Ondernemerschap Er is een groot aantal ondernemers met concrete initiatieven en projecten.

Zij geven aan regelmatig vast te lopen in wet- en regelgeving en procedures. Een ander signaal is dat ondernemers vinden dat de overheid te weinig duidelijkheid biedt over de koers in gebieden, zoals de havenontwikkeling van Den Helder, en daardoor onzekerheid schept. Daarbij komt het geluid dat het ondernemersbelang te veel ondergeschikt wordt gemaakt aan politieke belangen. De mentaliteit is volgens ondernemers te veel ‘ja, maar…’ en te weinig ‘ja, …’, waardoor volgens hen innovatieve ideeën doodbloeden. Er is weinig geloof dat de overheid de ondernemers wil helpen. Veel ondernemers geven aan het gevoel te hebben dat ze niet serieus worden genomen. Hierdoor worden plannen en de slagkracht van de overheid met wantrouwen bekeken. Soms nemen ondernemers zelfs publieke taken over om hun plannen te kunnen uitvoeren (Agriport).

Bij ondernemers heerst de angst dat door gebrek aan bestuurskracht en onderlinge samenwerking van de overheden de integrale havenontwikkeling Den Helder en het aantrekken van bedrijven en investeringen

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 47

(bijvoorbeeld in ECN) achterblijft. Volgens ondernemers neemt de concurrentiekracht van Den Helder daardoor af en zal de Kop snel afglijden.

Het proces rond het Wieringerrandmeer Het stoppen van het project Wieringerrandmeer is de reden waarom de commissie voor de Kop van Noord-Holland is ingesteld. Uit de reacties in de hoorzittingen blijkt dat het proces niet alleen tot veel ongenoegen heeft geleid, maar ook als voorbeeld is gesteld voor de wijze waarop partijen in de Kop tot resultaten proberen te komen.

Aangegeven is dat het misging toen de provinciale overheid het project overnam. De complexiteit van het project, onder andere vanwege de onderhandelingen met private partijen, was de oorzaak dat het aantal betrokken partijen werd beperkt. Hierdoor zagen lokale partijen en belanghebbenden alleen de mogelijkheid om via ‘tegenplannen’ of formele inspraak hun belang en kennis in te brengen.

Het proces, eindigend met het stopzetten van het project, heeft het nodige teweeggebracht in het gebied. Het leverde veel commotie op. Bij veel gesprekspartners heerst het gevoel dat het project niet meer van het gebied was, maar van ‘Haarlem’. Een veelgehoorde uitspraak is: ‘Ze doen maar’. Ook het gevoel bij agrariërs dat het gebied al tien jaar op slot zit en de bedrijfsvoering heeft gefrustreerd zit diep. Veel mensen zijn hier boos over en geven aan zich in de steek gelaten te voelen.

Toch geven verschillende partijen aan dat het proces rond het Wieringerrandmeer positieve effecten op de samenwerking heeft gehad.

Partijen die elkaar normaliter niet vinden, vonden elkaar nu wel. Hieruit zijn interessante netwerken en allianties ontstaan.

Ook uitten verschillende gesprekspartners de vrees dat het stopzetten van het project betekent dat er nu geen impuls komt en de achteruitgang van het gebied hard zal inzetten. Dat geldt vooral voor de leefbaarheid. Vaak is ook de achteruitgang van het landschap en de natuur genoemd.

Verder is regelmatig aangegeven dat het gevoel dat er zo veel plannen zijn maar dat dit tot niets leidt, frustratie oplevert. Dit is veelal op het conto van de overheden geschreven.

Aard van de onderlinge samenwerking Wat veel naar voren komt is de planningsstijl van de overheden, die is getypeerd als sterk beleidgedreven en sterk politiek beïnvloed.

Hierdoor lijken overheden sterk de neiging te hebben om langs de lijnen van formele procedures te reageren op initiatieven. In het gebied liggen veel beperkingen als gevolg van bijvoorbeeld Natura 2000, bestemmingsplannen, de provinciale structuurvisie (binnen en buiten bestaand bebouwd gebied) en beperkingen voor aardkundig monumenten. Dit instrumentarium kent een sterk procedurele insteek waarbij de betrokkenheid is geregeld via inspraak. De interactie tussen initiatiefnemers en overheid vindt daardoor vooral plaats op basis van formele rollen en mogelijkheden vastgelegd in de formele procedures. Initiatiefnemers hebben hierdoor nauwelijks toegang tot de voorkant van het besluitvormingsproces, waardoor veel denkkracht en ondernemerschap onbenut blijft.

Er is geen sprake van een relationele planning met maatschappelijke coalitievorming.

Niet alleen een goede samenwerkingsstructuur is van belang om tot resultaten te komen, partijen moeten ook op een prettige manier met elkaar omgaan. Uit de gesprekken blijkt dat dit vaak niet het geval is, waardoor de samenwerking niet optimaal is. Hier ligt een grote kans om tot verbetering te komen. In het gebied lijkt een aantal ongeschreven regels van kracht: 1. De overheid praat wel heel veel, maar pakt niet door.

2. Er is geen ‘ja’-mentaliteit maar een ‘ja, maar’mentaliteit.

3. We maken wel afspraken onderling, maar afspraak is geen afspraak.

4. We zeggen wel dat we samenwerken, maar als puntje bij paaltje komt, kiezen we voor onszelf.

5. We praten vriendelijk tegen elkaar, maar achter elkaars rug om zijn we zeer kritisch op elkaar.

6. Het is taboe om elkaar positief-kritisch aan te spreken.

Houding partijen Het gebrek aan mentaal eigenaarschap versterkt ook het ‘wij-zij’-denken.

Dit leidt tot opportunistisch gedrag: uiteindelijk

48 |

kiezen partijen vooral voor het eigen belang en houden nauwelijks rekening met andermans belang en het collectieve regionale belang.

Hierdoor zit het grotere denken op slot. Partijen nemen weinig eigen verantwoordelijkheid en hebben een passieve houding. Er wordt veel gesproken over ‘wat zij zouden moeten’ en weinig over ‘wij gaan dit of dat doen’. Partijen willen graag subsidie en een provincie die nu eindelijk geld steekt in hun gemeente of project in plaats van bij de buren. Partijen als SBB en RVOB zijn passief en lijken vooral gedreven door het eigenbelang en de bezuinigingen die op hen af komen.

Dit geldt uiteraard niet voor iedereen en voor alle initiatieven. Er is ook een groep, vooral ondernemers en kleinere netwerken van burgers en ondernemers, die zo veel mogelijk zelfstandig van de overheid hun initiatieven willen ontplooien.

Conclusie De wijze waarop de samenwerking is georganiseerd en de manier waarop partijen onderling met elkaar omgaan, roept gevoelens op in het gebied die niet zomaar genegeerd kunnen worden. Ondernemers zijn gefrustreerd over de weinig faciliterende ‘ja, maar’-houding van de overheid als het gaat om innovatieve en creatieve ideeën. Er is weinig geloof dat de overheid hen wil helpen. De ondernemers hebben het gevoel dat ze niet serieus worden genomen. Hierdoor worden plannen van de overheid met wantrouwen bekeken: ‘Ze doen maar’ in plaats van ‘We doen samen iets belangrijks’.

Toch is er ook sympathie voor een aantal ontwikkelingen. De vorming van de clusters, de Boards en de gemeentelijke herindelingen worden als positief en kansrijk aangeduid.

In de reacties op het proces rond het project Wieringerrandmeer zit veel ongenoegen. Er is geen verankering van de vele ideeën en initiatieven in een overkoepelende visie en er is nauwelijks onderlinge verbondenheid of bekendheid met elkaars initiatief. Het voelt als los zand.

2. Inhoudelijke bevindingen De inhoud is beschreven vanuit de sociale, economische en ecologische invalshoek.

Per onderwerp is in beeld gebracht welke problemen, belangen en waarden naar voren gebracht zijn. Ook zijn suggesties voor de trekkersrol genoemd.

Sociaal De sociale aspecten hebben van de gesprekspartners relatief weinig aandacht gekregen. De focus is in de gesprekken vooral gelegd op de woon- en leefomgeving, onderwijs, de identiteit en diversiteit van het gebied en het cultureel erfgoed.

‘Sociaal’ is veelal onder de term ‘leefbaarheid’ onder de aandacht van de commissie gebracht.

Daarbij is de achteruitgang van de leefbaarheid in Wieringermeer en specifiek de kern Kreileroord vaak genoemd.

De woonomgeving wordt wisselend beschreven.

Als belangrijke kwaliteiten zijn ruimte, stilte, licht en schone lucht genoemd. Ook de kwaliteiten en diversiteit van de polders worden genoemd als van belang voor een prettige woonomgeving.

De woonkwaliteit van bijvoorbeeld Schagen wordt prettiger ervaren dan Den Helder, maar gesprekspartners geven aan dat daar geen rekening mee wordt gehouden in de afspraken over woningbouw. Die gaat te veel over aantallen en te weinig over wat mensen willen. Als mogelijke bedreigingen zijn vooral ontwikkelingen genoemd die de beleving van het landschap ingrijpend kunnen veranderen, zoals de schaalvergroting in de landbouw en windmolens.

Hoewel aangegeven is dat voorzieningen in de kleinere kernen onder druk staan, wordt dat niet door veel partijen als belangrijkste punt genoemd. Gesteld is dat voorzieningen de leefbaarheid niet bepalen, wel de wijze waarop mensen met elkaar omgaan. Mensen in het gebied worden gekenschetst als redelijk snel tevreden en bereid om wat langer naar voorzieningen te reizen zolang op het niveau van de Kop de voorzieningen op peil blijven. De jeugd is van jongs af aan gewend om grotere afstanden te fietsen en de inschatting is dat zij ook op latere leeftijd bereid zijn te reizen voor voorzieningen. Gesteld is dat mensen die ervoor kiezen om in het gebied te komen wonen, zich van de afstanden bewust zijn, maar dat het dan wel cruciaal is om de mobiliteit in het gebied op peil te houden.

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 49

Als grote bedreiging is de versnipperde en elkaar tegenwerkende aanpak van gemeenten op het gebied van woningbouw en voorzieningen genoemd. Gemeenten zetten in op woningbouw in hun eigen gemeente om zo voldoende draagvlak voor hun (centrale) voorzieningen te krijgen, en doen dat in onderlinge concurrentie.

Hierdoor is er geen afstemming op het gebied van voorzieningen en staan de wensen van de inwoners niet voorop. Gesteld is dat woningbouw daarom niet plaatsvindt op basis van de werkelijke vraag.

en de ligging aan zee. De verschillende kwaliteiten van de afzonderlijke polders en landschappelijke elementen als de Westfriese Omringdijk, Wierdijk en Wierschuur, Stelling van Den Helder, Afsluitdijk, inpolderingsgeschiedenis, aardkundig monument Wieringen, UNESCOstatus van de Wadden en de binnenstad van Schagen zijn vaak (maar meestal afzonderlijk van elkaar) als belangrijk genoemd. Door één iemand is gesteld dat mensen in het gebied nauwelijks weten wat ze hebben en het voor lief nemen zoals het is.

Een ander punt dat genoemd is, is de vergrijzing.

Mensen worden ouder en hebben meer zorg nodig. De jeugd trekt weg en relatief veel mensen die in de Kop komen wonen, zijn op jonge leeftijd vertrokken en keren op latere leeftijd terug. Het aantal ouderen neemt daardoor relatief sterk toe. Gesteld is dat die ontwikkeling vraagt om het combineren en samenwerking op het gebied van zorg, onderwijs, wonen en openbaar vervoer.

Om dit te bereiken is flexibiliteit nodig (in regels en mentaliteit), gericht op het faciliteren van die veranderingen.

Conclusies Het perspectief vanuit woonkwaliteit (kwalitatief en kwantitatief ) voor de huidige inwoners is redelijk, zolang de beleving van het landschap en de voorzieningen voldoende aandacht blijven krijgen.

Om mensen van buiten te trekken is de woonomgeving onvoldoende aantrekkelijk en ontbreken echte trekkers die concurrerende regio’s wel hebben, zoals een toegankelijk, open en verleidelijk landschap met bijzondere woonkwaliteiten.

Woningbouw en voorzieningen vergen een heel sterke regionale benadering en regionale planning, uitgaand van de werkelijke vraag.

Vergrijzing is een reële bedreiging, die flexibiliteit van het hele gebied vergt.

Het lijkt een illusie om de jeugd vast te houden; ze vliegen toch wel uit. Ze waarderen de rust van het gebied, maar zoeken zelf de stad op. De vraag is of en wanneer ze terugkomen. Het lijkt wel goed om de jeugd meer te bieden door mee te liften op recreatieve/toeristische voorzieningen, bijvoorbeeld in Den Oever, maar vooral ook bereikbaarheid is van belang.

Cultureel erfgoed als totaal komt echter niet naar voren als een belangrijk element van de identiteit van de Kop.

Het wegtrekken van de jeugd is veelvuldig genoemd als belangrijk probleem. Als een van de oorzaken is genoemd dat in de Wieringermeer (en ook in andere delen van de Kop) weinig te doen is voor de jeugd. Deels wordt dit door de Wieringse jeugd gedeeld: alleen Schagen wordt als leuk beoordeeld, maar die stad is vanaf Wieringen slecht bereikbaar. Ook zijn er weinig mogelijkheden voor vervolgonderwijs na de middelbare school in de regio. Oplossingen als meer onderwijsmogelijkheden en het investeren in voorzieningen en starterswoningen kennen voor- en tegenstanders. Jongeren wijzen zelf vooral op het op peil brengen van de kwaliteit van het huidige onderwijs. Verder lijken ook zij een dubbel gevoel te hebben bij het gebied. Ze geven aan dat ze toch wel naar de stad trekken.

Veel woningen bouwen helpt daar niet tegen.

Veel nieuwe huizen en inwoners geeft ook onrust en tast het rustige karakter van het gebied aan.

Nieuwe buren zijn bovendien toch alleen maar oude mensen.

Het cultureel erfgoed bestaat veelal uit landschappelijke elementen die gerelateerd zijn aan de ontstaansgeschiedenis van het inpolderen

Economie De economische clusters worden breed ondersteund. In bijna alle gesprekken is er steun betuigd aan de clusteraanpak. Wel zijn er kanttekeningen geplaatst bij de wijze waarop partijen invulling geven aan concrete projecten.

Cluster agribusiness Partijen benadrukten de kracht en het relatief grote belang van de agribusiness in de economie

50 |

van de Kop. Ook is benadrukt dat de sector uit verschillende sterke clusters bestaat: bollenteelt, vollegrondtuinbouw en glastuinbouw, zaadteelt, veeteelt en niches als biologische landbouw.

Agriport A7 is veel genoemd als voorbeeld van innovatie en duurzaamheid. Samenwerking vindt plaats binnen de Agriboard. De reacties hierop zijn positief.

De Wieringermeer is een belangrijk productiegebied waar de voorwaarden om te kunnen doorontwikkelen onvoldoende zijn. Er is gesteld dat kavelruil nodig is om de mogelijkheden voor schaalvergroting en verdergaande specialisatie goed te kunnen benutten. De gronden die bij de provincie in bezit zijn, kunnen daar volgens de gesprekspartners een belangrijke rol bij spelen.

Verbreding van de landbouw is genoemd als kans.

Verzilting is een bedreiging op zeer lange termijn.

Er zijn proeven met zilte teelten.

Er is een combinatie met de haven mogelijk: een zogenaamde Agrihaven, om de transportkosten omlaag te krijgen en het duurzame karakter van het cluster te vergroten.

De Kop kent veel zakelijk toerisme. Buitenlanders komen kijken naar de innovaties bij Agriport A7.

Er is behoefte aan meer technisch onderwijs.

Cluster marien, maritiem & offshore Wat betreft offshore is er een sterk cluster aanwezig in de haven (olie, gas, windenergie).

Hoewel er nog meer werk is in olie en gas dan partijen eerder verwachtten, ligt de toekomst bij windenergie op zee. Partijen geven aan dat het uitbreidingsplan voor de haven van Den Helder (inclusief natuurcompensatie) en het Regionaal Havengebonden Bedrijventerrein in Anna Paulowna belangrijke plannen zijn voor de sector. Bedrijven vragen om voldoende ruimte.

De bezuinigingen bij de marine bieden wat dat betreft kansen, maar hiervoor is wel voldoende steun nodig van de provincie. Datzelfde geldt voor de lobby bij het Rijk.

Het kenniscluster MCN is waardevol. De nieuwe Maritime Campus is van groot belang en wordt gezien als middel om te voorzien in de behoefte aan meer technisch personeel en hogeropgeleide gespecialiseerde mensen.

Cluster recreatie en toerisme Aangegeven is dat dit cluster veel potentie heeft, maar dat het nog niet echt op gang komt. Als belangrijk probleem is geschetst dat de samenwerking niet professioneel is en een belangrijk deel van de huidige ondernemers niet kan of niet meer wil investeren in productvernieuwing en kwalitatief hoogwaardige producten. Ook het gebrek aan gebiedsmarketing en een duidelijk regionaal profiel is als zwak punt benoemd.

De drie kusten en het eiland Wieringen hebben wel potentie als het gaat om recreatie en toerisme. Er zijn kansen voor een uitgebreid recreatievaartnetwerk en routes op het land over de cultuurhistorisch waardevolle dijken en langs de polders. Er zijn vooral plannen en ideeën genoemd voor recreatieontwikkeling aan de Noordzeekust. In West-Friesland zijn vooral kleinere initiatieven genoemd. Als mogelijke kansen om het gebied op de kaart te zetten zijn de Olympische Spelen van 2028 en de Floriade genoemd.

Cluster duurzame energie De kansen van de regio op het gebied van duurzame energie worden breed onderschreven.

De regio heeft veel zon, wind en een gunstige ligging ten opzichte van de Noordzee. Er zijn veel initiatieven en kansen genoemd, zoals wind op zee, het windplan Wieringermeer, initiatieven rond bijvoorbeeld vergisting en hergebruik van restwarmte, onderzoek naar getijde-energie en de EnergyBoard.

De koppeling van duurzame energie aan de agrarische sector is als belangrijke kans aangeduid. Daarbij is het financiële voordeel dat de natuurlijke bronnen zon en wind bieden genoemd, maar ook het hergebruik van reststoffen.

Wat betreft de ondergrondse infrastructuur is aangegeven dat die ontoereikend is.

Demografische ontwikkelingen De daling van de beroepsbevolking is als een van de grote bedreigingen voor de economische ontwikkeling geschetst. De economische ontwikkeling wordt steeds meer afhankelijk van het aantrekken van arbeidskrachten van buiten de regio. De Kop biedt vooral lagergeschoold werk of juist zeer specialistisch werk waarvoor

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 51

een hoger opleidingsniveau vereist is.

Aangegeven is dat het lastig is om jonge mensen in de regio vast te houden en hogeropgeleiden van buiten de regio een passend woonmilieu te bieden. Er is weinig samenhang tussen het aantrekken van de beroepsbevolking en randvoorwaarden zoals woningomgeving en voorzieningen.

Vanuit de specialismen wordt vooral gepleit voor het creëren van opleidingen gericht op offshore, duurzame energie en agribusiness. Daarnaast is er bij enkele partijen oog voor het creëren van wervende werkmilieus om specialisten voor het innovatieve en hoogstaande werk te trekken.

Op kleine schaal zoeken werkgevers zoals zorgaanbieders naar samenwerking met andere werkgevers om twee partners tegelijk werk te kunnen bieden.

Een ander probleem is dat de huisvesting van tijdelijke arbeidskrachten, die zowel in de agrarische sector als in de offshore van groot belang zijn, niet goed is geregeld.

voor de landbouw. Economie kan op haar beurt een kans zijn voor de natuur, bijvoorbeeld als de compensatie voor de havenontwikkelingen slim wordt ingezet. Ook het koppelen van natuurontwikkeling aan recreatie en toerisme is als kans genoemd.

Ecologie

De Kop kent verschillende landschappen, met als gemeenschappelijk kenmerk openheid. In veel gesprekken is het landschap genoemd als drager voor kleinschalige initiatieven die aansluiten bij het ‘DNA’ van het gebied. Volgens veel gesprekspartners heeft het landschap echter nog onvoldoende belevings- en gebruikswaarde.

Daardoor trekt de Kop onvoldoende recreanten en toeristen en biedt het te weinig interessante woonmilieus. Vanwege dit landschap heeft de Kop wel potentie.

Door schaalvergroting binnen de sectoren landbouw en windenergie zal het landschap ingrijpend veranderen. Dat gebeurt ook als projecten als de Westvaardersplassen worden gerealiseerd.

De ambities ten aanzien van natuur, verankerd in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en de ecologische verbinding Noordboog, waren hoog.

De bezuinigingen van het Rijk en het stopzetten van het project Wieringerrandmeer zijn een stevige streep door de rekening. Hoewel de EHS nog niet geheel is gerealiseerd, lijkt de provincie de laatste projecten zeker te stellen. Anders is dat voor ecologische verbindingen.

Er zijn veel tegengestelde opvattingen over nieuwe natuurprojecten als de Westvaardersplassen en natuurcompensatie bij de uitbreiding van de haven van Den Helder en in het Wieringerrandmeergebied. Ook over de noodzaak van het realiseren van de Noordboog verschillen de meningen. Veel partijen zetten in op het alsnog realiseren van bestaande natuurplannen en brengen extra plannen in zonder dat hier financiële dekking voor is. De rekening wordt bij de provincie gelegd. Een aantal partijen stelt dat de binnenduinrand ecologisch veel belangrijker is en daarom veel meer prioriteit moet hebben. Opvallend is dat het ecologisch belang van Waddenzee nauwelijks is genoemd.

Natuurwaarden sneuvelen voor economisch belang, maar natuur (op slechte landbouwgronden) is ook als kans genoemd

Door de maakbaarheid van de polders lijkt water vooral als een technisch aspect gezien te worden, met als grootste probleem de verzilting die op de langere termijn gaat spelen. De benodigde ingrepen in projecten hebben grote consequenties voor de financiële haalbaarheid.

Hoewel een vroegtijdige afstemming al tot gunstiger resultaten leidt, zijn de consequenties van doorontwikkeling van Agriport A7, projecten als de Westvaardersplassen en compensatie van brakke natuur op het waterbeheer groot.

In het gebied zijn de natuurlijke hulpbronnen wind, zon en golfslag beschikbaar voor duurzame energie. De Kop is daardoor een schone regio met rust en stilte.

Conclusies over de hoorzittingen en de gesprekken De open houding van de gesprekspartners en de openhartige gesprekken hebben de commissie een goed beeld gegeven van wat er speelt en leeft in het gebied. Uit de adviezen van het Team Deetman/Mans en de analyses in het kader van de Eo Wijers-prijsvraag bleek al dat de urgentie groot is. Dat is in de hoorzittingen bevestigd.

Het is duidelijk dat het hierbij niet alleen gaat om de inhoud en de structuur van de samenwerking. Het gaat ook om hoe partijen

52 |

met elkaar omgaan en samenwerken. Er zijn veel emoties rond het verloop van het proces rond het Wieringerrandmeer. In de wijze van samenwerken liggen blokkades. Tegelijkertijd ziet de commissie hierin ook oplossingen om het gebied verder te helpen.

Het is duidelijk dat de geïnterviewden veranderingen gewenst en noodzakelijk vinden.

Een gedeelde samenhangende inhoudelijke visie, waarin de economische, ecologische en sociale aspecten onderling zijn afgewogen, wordt gemist.

De economische potenties worden onderkend.

De focus op vier clusters wordt onderschreven en krijgt prioriteit. Kansrijke dwarsverbanden tussen clusters worden gemist, evenals de koppelingen tussen sociaal, economie en ecologie. Er is gebrek aan synergie, integratie en focus in beleid en programma’s geconstateerd.

Er zijn veel initiatieven en ideeën in de regio, maar ze zijn als los zand, zijn niet onderling verbonden en missen een verbinding met een visie op een hoger schaalniveau.

De structuur van de samenwerking neemt toe en wordt als positief beoordeeld. Vooral de verschillende Boards worden als een positieve ontwikkeling genoemd. Deze netwerken zijn gebaseerd op gemeenschappelijk belang en staan vaak nog aan het begin van hun ontwikkeling. Ze kennen enerzijds de kracht van de kleinere netwerken (samenwerking, focus op de meerwaarde voor het totaal en niet alleen het eigenbelang centraal) en lijken kansrijk als ze de structuur, procedures en wijze van samenwerken weten te verankeren.

Ook de toenemende bestuurlijke samenwerking als gevolg van de ophanden zijnde gemeentelijke herindelingen en de stuurgroep Kop van NoordHolland zijn als positief beoordeeld. Ze worden gezien als belangrijke voorwaarden om de bestuurskracht van de regio te versterken. Maar de roep om een sterke regionale samenwerking en een regionale autoriteit die de regio centraal zet en leiderschap toont is nog steeds groot.

Daarbij wordt vooral de provincie Noord-Holland gevraagd meer de regie te nemen.

Veel minder positief komt de toegang die de burger, de ondernemer en de kleinere netwerken en allianties bij het besluitvormingsproces hebben, naar voren. Het gevoerde proces bij het

project Wieringerrandmeer heeft bijgedragen aan een negatieve houding ten opzichte van de overheid en roept soms sterke, emotionele reacties op. Het gebrek aan toegang tot het plannings- en beleidsproces is ook benoemd als structureel probleem dat ervoor zorgt dat innovatie, ondernemerschap en kennis in het gebied onvoldoende benut blijven. Er heerst een gevoel van ‘Ze doen maar’ en niet van ‘We doen samen iets belangrijks’. Mensen worden op afstand gehouden van plannen, die daardoor niet van het gebied zelf worden. Ondernemers voelen zich niet welkom bij de overheid, die hen eerder frustreert dan faciliteert.

Minstens zo belangrijk is dat overheden, belangenorganisaties en ondernemers elkaar in een mentale ‘wurggreep’ houden. Partijen lijken vooral vanuit het eigen belang te handelen. Daar komt bij dat het wantrouwen ten opzichte van elkaar diep zit. Niet de kansen om meerwaarde voor de Kop te creëren staan centraal, maar de onderlinge concurrentie en de angst dan een ander er met het voordeel vandoor gaat. Hoewel er erkenning is voor het feit dat samenwerking gericht op het realiseren van gedeelde belangen goed is voor het gebied, prevaleert het eigen belang. De veelgehoorde uitspraak ‘Er ligt al zoveel maar er gebeurt niks’ verwijst daarmee voor een belangrijk deel naar het gebied zelf.

In de hoorzitting is de vraag gesteld of de regio grote projecten en opgaven wel aankan, vooral als het er meerdere tegelijk zijn. Problemen hierbij zijn het gebrek aan slagkracht, het kijken naar een ander als het gaat om geld en inspanningen, het gebrek aan positiefkritisch meedenken en het gebrek aan mentaal eigenaarschap (van wie is het project nou eigenlijk?).

Er is veel aandacht gevraagd voor een veel steviger regie en samenwerking rond de havenontwikkeling van Den Helder en de positionering van de regio als spil op het gebied van duurzame energie. Beide zijn nu getypeerd als kwetsbaar. Voor grote opgaven en projecten is gesteld dat een krachtige regie nodig is, zonder dat het project van de overheid (‘Haarlem’) wordt.

In de kleinere netwerken en het ondernemerschap van individuen zit volop

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 53 

kracht en energie. Dit leidt tot een veelheid van projecten en ideeĂŤn. Hierbij zitten soms concrete projecten die zonder de overheid te realiseren zijn, maar ook zeer innovatieve projecten die een faciliterende overheid missen. Agriport A7 is een voorbeeld van samenwerking tussen agrarische ondernemers om samen sterker te worden.

Verder zijn er netwerken die vooral goede samenwerking, onderling begrip en ideeĂŤn opleveren, maar geen concrete projecten.

54 | 

Bijlage IV: Overzicht gesprekspartners Deelnemers hoorzittingen en ontvangende partijen excursies Agriport Airport Den Helder ANWB-Watersportberaad Energy research Centre of the Netherlands Energyboard Gemeente Anna-Paulowna

Gemeente Den Helder

Gemeente Harenkarspel

Gemeente Medemblik

Gemeente Niedorp

Gemeente Schagen Gemeente Wieringen

A. Hiemstra C. van den Hoff T. Souren R.A. Kleiburg T. Hoff F. van der Laan Th. Meskers P. Bruin B. Hoogland K. Schuiling K. Visser W.L. Cappon J. Mol F. Streng L.J. Zwagerman IJ. Bijlstra R. Ravesteijn G. Westerink M. van Kampen-Nouwen A. Lont E. Volkers

Gemeente Wieringermeer

Gemeente Zijpe

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

ILG gebiedscommissie Kop van Noord-Holland

JAR Wieringen

Kamer van Koophandel Noordwest-Holland/ Stichting Agriboard

J. van den Bos P. Leegwater P.J.F. Ruijter M.G. Dekker P. Marees C. Mantel E. Schrama A. Meijer H. Smit V. van Vuuren J. Busser J. Homan W. Lont

Koninklijke Horeca Nederland Landschap Noord-Holland Landschapszorg Wieringen

LTO Noord/Agrarisch Collectief

B. Tap E. Zwartendijk B. de Kock-van der Meulen R. Veldboer J. Grin F. de Lange J. Miedema A. Mooij S. Ruiter O. Smit

T. Pennink

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 55

Omring Maritime Campus Netherlands Milieufederatie Ondernemersfederatie Hollands Kroon: • Ondernemersvereniging Anna Paulowna • Bedrijvengroep Niedorp • Ondernemersverenigingen van Wieringen • Ondernemersfederatie Wieringermeer Peterson

Rabobank Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf

Staatsbosbeheer

VVV Kop van Noord/Holland Wageningen Universiteit/ Shell Wieringerrandland/ De Beuk Organisatieadvies

Wierings Beraad

Wooncompagnie

S.J.A. Timmerman M. Doedens E. Briët M. Broers J. de Boer G. Kater H. Immink E. Kooij R. Tompot R. Bleker S. Bruinsma K. Meereboer H. Horlings K. Vriesman J. Roelofsen S. de Bie M. Heijblok A. Miedema D. de Wit M. van Wijk B. Lankester V. Kuypers A. Bruin J. Hendriks

Statenleden provincie Noord-Holland C.H. Bot-Koeman W.N. Cool N.D.K. Eelman-van ’t Veer F.J. Gersteling P.A.M. Hoog K. de Lange J.H. Leever A.E. van Liere E.P. Wagemaker

PVV D66 CDA SP VVD 50PLUS OuderenpartijNH Partij vd Dieren PvdA

Aanwezig openbare hoorzitting K. Boorsma J. Bouwes

R.J. Bredeveld H. J. Broersen Th. Bruin Dhr. E. Bijlstra G. van Galen I. Glas N. Gorter C. de Graaf P. de Groote M.J.P. van Kampen-Nouwen

Ingenieursbureau Boorsma Gemeente Schagen, namens het project Westfriese brug Urgenda AanNoordzee.nl Gemeente Niedorp VVV Kop van Noord-Holland BioLake Stichting museum Kolhorn Gemeente Wieringen

56 | 

K. Langereis A. Lont J.D. Mulder N. den Otter G. Schrale M. Stam W. Tijsen M. Verbeek M. Versteeg M. Veth J.J.M. de Waal C. Wiebes J.A.A. Wiegman N.J. Wiegman J. Wittink

Wethouder gemeente Wieringen ISD Kop van Noord-Holland Watersportcamping Lutjestrand

Provinciale Staten Noord-Holland Te Voet Gemeente Wieringen Watersportcamping Lutjestrand

Gemeente Wieringen

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 57

Bijlage V: Ingediende plannen, initiatieven en ideeën Bij de commissie zijn 45 plannen, initiatieven en ideeën voor projecten ingediend. Deze inzendingen zijn veelal verschillend van aard, maat en schaal. Ook de indieners variëren.

De inzendingen gaan over recreatie en toerisme, natuur, voorzieningen, wonen en omgevingskwaliteit. Andere initiatieven gaan over duurzame energie of zijn agrarisch van aard. Een aantal initiatieven bestaat uit combinaties van verschillende onderwerpen.

Vaak gaat het om inwoners of ondernemers uit het gebied die alleen of gezamenlijk met een initiatief zijn gekomen. Ook van buiten de Kop zijn er ondernemers en bedrijven die plannen hebben ingediend. In deze categorie zitten ook adviseurs, projectontwikkelaars en investeerders. Gemeenten hebben ook plannen ingediend, net als stichtingen, verenigingen, belangen- en maatschappelijke organisaties.

Van een andere categorie zijn samenwerkingsverbanden en netwerken. Sommige bestaan vooral uit particuliere en/of private partijen, andere bestaan juist vooral uit overheden en/ of maatschappelijke organisaties.

De commissie adviseert alle initiatieven in een vervolgtraject te bezien en te analyseren welke partijen betrokken zijn bij de uitvoering ervan.

Ingezonden brieven en e-mails met plannen, projectvoorstellen en ideeën AanNoordzee, Bruin, Th., Ingekomen e-mail: Realisatie Natuur- en Recreatieplan AanNoordzee St. Maartenszee Aardema, J., Ingekomen e-mail, WVG Wieringerrandmeer Agriboard Noord-Holland Noord, Pennink, M., Ingekomen brief: agribusiness Noord-Holland Noord Agriboard, Ingekomen e-mail, Wieringerrandmeer en het vervolg Blaauw Vastgoed, Blaauw, H., Ingekomen brief, Nieuwe recreatieontwikkeling Vikingdorp Blaauw Vastgoed, Blaauw, H., Ingekomen brief, Nieuwe recreatieontwikkeling Sint Maartenszee Boersen, H.J., Ingekomen e-mail (naar aanleiding van hoorzitting): Initiatieven windenergie binnen gemeente Wieringen Fundament All Media, Mantouw, E., Ingekomen e-mail: Communicatie: Het op de kaart zetten van de regio Gemeente Medemblik, College van B&W, Ingekomen brief: economische ontwikkeling Kop van Noord-Holland Gemeente Niedorp, Ingekomen e-mail: Ambitiedocument Kolhornerhellingen en factsheet Gemeente Schagen, Bouwens, J., Ingekomen e-mail: Bidbook Westfriese brug Gemeenten Alkmaar, Den Helder, Hoorn, de wethouders: Alsemgeest, N.M.C., Visser, J.K., Louwman, R.J., Ingekomen brief: Noord-Holland Noord Gorter, N.E., Ingekomen brief: Concept plan noordoostelijk gebied Noord-Holland (Wieringen/ Wieringermeer) Gorter, N.E., Ingekomen brief (naar aanleiding van hoorzitting): Nadere toelichting op reeds ingediend concept Krekenplan Houd Zijpe Leefbaar, Le Fevre, C., Ingekomen brief: Ecotoerisme Huisman, L. en Scheffer, K., Ingekomen e-mail: Ideeën mbt sociaal-economische en ecologische impuls ILG-commissie, Ingekomen e-mail: Knelpunt wandelroute West Fries Dwars

58 |

Ingenieursbureau Boorsma, Boorsma, K., Ingekomen brief: Balgzandproject ISD Kop van Noord-Holland, Otter, N. den, Ingekomen e-mail: Impuls Kop van Noord-Holland: Overschot budget Wieringerrandmeer besteden in de Kop IVN, Vos, A., Ingekomen e-mail: Ambassadeurs van het Landschap in de Kop van Noord-Holland Jong, P. de, Top van Holland: Ontwikkelen en exploiteren van een concept dat authentiek is in Nederland Kamst A., Ingekomen e-mail, sociaaleconomische- en ecologische impulsen Kop van Noord-Holland Kamst, A., Ingekomen brief: Stop van het project Wieringerrandmeer Koorn, J.C., Ingekomen brieven, doorgestuurd door provincie Noord-Holland: Schade bedrijfsvoering door (afblazen) Wieringerrandmeer Landschap Noord-Holland, Zwartendijk, E., Tanger, D., Ingekomen brief (naar aanleiding van hoorzitting): Investeren in het landschap van de Kop loont: Aanbevelingen voor een landschappelijke impuls in de Kop met rendement Loonstra, C., Ingekomen e-mail: Paardenhouderij LTO Noord, Smit, O.A.M., Ingekomen e-mail: Landbouwstructuuronderzoek LTO Noord, Smit, O.A.M., Grin, J., Ingekomen brief: Bouwstenenrapportage commissie Meneer de Leeuw, Henneman, P. ea., Ingekomen brief: Toezenden exemplaar “Toekomst in de Kop” Milieufederatie Noord-Holland, Briët, E., Ingekomen e-mail (naar aanleiding van hoorzitting): Voorstel aanpak planvorming Kop van Noord-Holland Mulder, J.D., Ingekomen brief: Hoe om te gaan met provinciegrond na stoppen Wieringerrandmeer Ondernemersfederatie Wieringermeer, Immink, H., Ingekomen e-mail: Speerpuntennotitie gemeentelijke herindeling Ondernemersvereniging Wieringerwaard, Momberg, E., Ingekomen brief: toezenden rapport Ontwikkeling van de polder tussen Wieringerwaard en Nieuwe Sluis Oostendorp, A. Ingekomen e-mail: Diverse plannen van ondernemers voor Kop van Noord-Holland: verbreding Wieringerrandkanaal, aanleg klein Randmeer, Golfbaan, avonturenpark,toeristisch informatiepunt Rob Ravesteijn, Memo (naar aanleiding van hoorzitting): Inbreng Commissie Joan Leemhuis-Stout LADA Niedorp Rotgans, J.F., Ingekomen e-mail, Gebiedsontwikkeling voormalig Wieringerrandmeergebied Schrale, G., Ingekomen e-mail/ brief: Plan gebied Kreileroord Stichting Landschapszorg Wieringen, Kock-Vermeulen, B. de, Veldboer, R., Memo (naar aanleiding van hoorzitting): Besprekingspunten met Commissie Leemhuis op 01-07-2011 Stichting Stelling Den Helder, Koning, A., Ingekomen e-mail: Stichting Stelling Den Helder Stichting watersportcamping “Lutjestrand”, Mooij, M., Ingekomen e-mail: Voorstellen mbt Lutjestrand Vereniging Paardentoerisme Noord-Holland, Lont, M.P.C., Ingekomen brief: Doelstellingen Vereniging Paardentoerisme Noord-Holland Vereniging voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer Wieringen, Volkers, M., Ingekomen brief: Bestemming polder Waard Nieuwland Wagemaker, A., Ingekomen e-mail: en dan kom je voor een loket met een ambtenaar…

Wiegman, N., Ingekomen e-mail: Ideeën en mogelijkheden voor economische stimulering van de Kop van Noord-Holland en met name het plangebied Wieringerrandmeer en omgeving Wieringerrandland/ De Beuk Organisatieadvies, Miedema, A., Wijk, M. van, Koolen, R., Wieberdink, T., Wit, D., de, Memo (naar aanleiding van hoorzitting): “Wieringerrandland”: door en voor bewoners en ondernemers

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 59

Wieringerrandland/ De Beuk Organisatieadvies, Miedema, A., Wijk, M. van, Koolen, R., Wieberdink, T., Wit, D., Kaart: Wensen inwoners Wieringerrandmeergebied en 2 impressies door M. van Wijk Wierings Beraad, Lankester, B., Ingekomen e-mail: Opiniestuk Wieringerrandmeer NHD Wierings Beraad, Lankester, B., Kuypers, V., Memo (naar aanleiding van hoorzitting): Het Wierings Beraad en de Kop van Noord-Holland Wierings Beraad, Verbiest, D., Lankester B., Kuypers, V., Ingekomen e-mail (naar aanleiding van hoorzitting), Inhoudelijke overwegingen voor commissie Kop NH Ypelshof Projectontwikkeling b.v., Broersen, H.J., Ingekomen brief (naar aanleiding van hoorzitting): Idee-uitwerking “Polder Waard Nieuwland ervenplan”

60 |

Bijlage VI: Kaarten

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 61 

62 |

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 63 

64 |

De Kop op de kaart! | Commissie voor de Kop van Noord-Holland | 65 

colofon Commissie voor de Kop van Noord-Holland Mw. ir. J.M. (Joan) Leemhuis-Stout (voorzitter tot 1 juli 2011) Mw. H.M.C. (Lenie) Dwarshuis-van de Beek (voorzitter per 15 augustus 2011) Mw. ir. M. (Miranda) Reitsma Mw. mr. C. J. (Joke) Geldorp-Pantekoek Dhr. J. S. (Servaas) Huys Dhr. prof. dr. ir. A. (Adri) van den Brink Dhr. mr. drs. ing. D. (Dirk) Duijzer

Ambtelijk secretariaat Provincie Noord-Holland John Arkes (ambtelijk secretaris) Jaap van Opstal (ambtelijk secretaris) Anne Jans Anne Kรถnst

Eindredactie Antje Visser - PgUp Tekstbureau

Beeldmateriaal Flying Focus (luchtfoto haven Den Helder)

Drukwerk Mediaproducties Provincie Noord-Holland

Haarlem, november 2011

Haarlem, november 2011