Petrol-İş Kadın Dergisi, Sayı 45 (Mayis 2013)
8 Mart’ın tarihçesine damga vuran yangın:
TRİANGLE GÖMLEK FABRİKASI ALEV ALEV 8 Mart’ı geride bıraktık. Her sene olduğu gibi, bu sene de 8 Mart’ın anlam ve önemini ifade eden konuşmalar yapıldı, tarihçesi anlatıldı. Tarihçede hikâyesi biraz değişikliğe uğramış olsa da, bir yangından sözediliyor. Bu yazımızda, 8 Mart'ın tarihçesinde önemli bir yer tutan bu yangından ve onu hazırlayan koşullardan söz edeceğiz... Selgin Zırhlı Kaplan 8 Mart tarihçelerinde, 1857 yılında meydana gelen bir yangında, greve çıkan kadınların fabrikaya kilitlenmesi nedeniyle hayatını kaybetmesinden sözediliyor. Amerikan yangın tarihi incelenirse, sanayi üretiminin başlangıcından itibaren çok sayıda fabrika yangınına rastlanıyor. Bu yangınlar içerisinde, tarihçede anlatıldığı gibi, bir grev ve kapıların kilitli olmasıyla örtüşen tek yangın 1911 yılında Triangle Gömlek Fabrikası'nda çıkıyor... Kilitlenmelerinin sebebi grev değil, mola verilmesini önlemek... Sözü edilen grev, Uluslararası Kadın Giyimi İşçileri Sendikası’nın (İLGWU) 1909 yılında örgütlediği ve Triangle işçilerinin başlattığı büyük New York Şömizye Bluz İşçileri Grevi (diğer adıyla: 20 binin isyanı)... Triangle yangınını araştırırken, o dönemde kadın işçilerin çalışma koşulları, sendikayla ilişkileri, işverenlerin tutumu hakkında bilinmeyenleri gün yüzüne çıkartmaya çalıştık.
Hazır giyim endüstrisinin gelişimi
1880’lerde hazır giyim endüstrisi, büyük ölçüde teknolojik gelişmelere uğrar. Hızlı nüfus artışı ve kentleşmeyle birlikte satış mağazalarının artması, giyim sektörünün hazır giyime yönelmesine yol açar. 1889’da 39 bin işçi istihdam eden kadın giyimi sektörü, on yılda bu sayıyı ikiye katlar. New York’un sanayi merkezi olmasının bunda büyük rolü vardır. Mal ve hammadde ticaretinin merkezinde oluşu, büyük depolara sahip olması, ipek ve yün ithalatçılarının, düğme ve her çeşit giysi aksesuarı üreticilerinin burada konumlanması hazır giyim sektörünün hızlı gelişmesine olanak verir.
20 binin ayaklanması...
Yirminci yüzyılın başında, giyim endüstrisi New York'un en çok işçi istihdam eden sektörüydü. 1908 ekonomik krizinden sonra ücretler epey düşmüş, kullanılan iğne-ip-
44 Petrol-İş Kadın | Sayı 45 Mayıs 2013
Yangından önce Triangle fabrikasında sıradan bir üretim günü... Arkada "yangın çıkışı" tabelası dikkati çekiyor...
lik, elektrik ve oturulan sandalyelerin ücreti işçilerden kesilmeye başlamıştı. 65 saate varan haftalık çalışma süreleri bazen 75 saate çıkıyordu, haftalık ortalama ücret ise 5 Dolar'dı. Triangle fabrikası da diğer fabrikalar gibi kötü çalışma koşullarına sahipti; daha önce iki yangın tehlikesi atlatmıştı. İşçiler, bu koşullara karşı mücadele etmek için örgütlenmeye başlamıştı. Triangle fabrikasının sahipleri Harris ve Blanck, sendika karşıtı tutumlarıyla tanınıyordu.1909 sonbaharında 150 sendika (Uluslararası Kadın Giyim İşçileri Sendikası İLGWU) sempatizanının işine son verilmişti. 1909 Eylül sonunda Triangle işçileri greve çıkmış, ancak işverenlerin baskısıyla polisler greve müdahale etmişti. Grevcilerin tamamına yakını, sudan bahanelerle tutuklanmıştı. 5 hafta boyunca Triangle patronları, grevi kırmak için her yolu denemiş, para karşılığı çetelerle anlaşıp grevcilere saldırtmıştı. Aynı zamanda işçileri sendikalaşmadan vazgeçirmek için "Triangle Çalışanları
Yardımseverler Derneği"ni kurarak "Başka bir sendikayı destekleyenler işten çıkartılacaktır" tehdidini kullanmışlardı. 22 Kasım 1909'da, İLGWU'ya bağlı Local 25 Sendikası, genel grev çağrısı yapar. Cooper Union binasında, grevin sakıncaları üzerine yapılan uzun tartışmaları dinledikten sonra Triangle işçisi 19 yaşındaki Clara Lemlich, kalabalığın içinden sıyrılarak şöyle seslenir: "Ben de birkaç şey söylemek istiyorum. Anlatılanları yaşayanlardan biri olarak daha fazla susmaya sabrım yok. Hemen şu anda grev kararı alınması için oylama yapılmasını öneriyorum." Bu sözler ayakta alkışlanır ve o gün salondan grev kararı çıkar. 25 Kasım 1909'da yaklaşık 40 bin işçiyi istihdam eden, New York ve civari, Philadelphia ve Baltimore'dan 600 gömlek fabrikasında çalışan, yüzde 80'i kadın, 20 bin gömlek işçisi greve çıkar. Temel talepleri, alt işveren (o dönemdeki taşeronluk) uygulamasına son verilmesi; 52 saatlik çalışma haftası; günlük ücretsiz fazla mesainin 2 saati aşmaması; ücretlerde yapılan malze-