H i s to r i a krZeMienia
Fot. 8. Siekierka czworościenna. Kultura amfor kulistych (ok. 3000 – 2400 lat p.n.e.). Grzegorzewice, pow. opatowski
Fot. 9. Siekierka czworościenna. Kultura amfor kulistych (ok. 3000 – 2400 lat p.n.e.). Złota, pow. sandomierski
Fot. 10. Grocik sercowaty. Kultura ceramiki sznurowej (3300 – 2300 lat p.n.e.). Karsy, pow. jędrzejowski
tej kultury używała na ogół tych samych gatunków krzemienia, które wykorzystywali przedstawiciele kultur wcześniej istniejących na zajętym przez nią obszarze (Jażdżewski 1981, s. 262). Krzemień był wykorzystywany jeszcze na początku epoki brązu. Ludność kultury mierzanowickiej nie znała metalurgii brązu i nadal używała krzemienia jako podstawowego surowca, z którego wykonywano narzędzia i broń, a przede wszystkim siekiery (fot. 11). Posiadały one odmienny od neolitycznych charakterystyczny soczewkowaty przekrój podłużny i poprzeczny, a gładzone były najczęściej tylko przy ostrzu. Wykonywano je przeważnie z krzemienia pasiastego – krzemionkowskiego lub świeciechowskiego, na południowym zachodzie używano do celu surowca jurajskiego, natomiast w dorzeczu Sanu krzemienia wołyńskiego. Drugą ważną kategorią zabytków krzemiennych typowych jedynie dla Wyżyny Sandomierskiej są tzw. sierpy załuskane na całej powierzchni, niekiedy o ząbkowanej krawędzi. Do ich wyrobu używano głównie krzemienia ożarowskiego, rzadziej świeciechowskiego. W podobny sposób, jak sierpy wykonywano krzemienne sztylety i groty oszczepów, znacznych rozmiarów, z mniej lub bardziej wyodrębnionym trzonkiem. Typowe dla kultury mierzanowickiej krzemienne grociki strzał do łuku to wydłużone wąskie okazy, przeważnie z silnie wygiętą podstawą, starannie retuszowane, często ząbkowane na krawędzi (fot. 12). Do ich wyrobu używano wszystkich rodzajów krzemienia z wyjątkiem pasiastego. Asortyment wyrobów krzemiennych uzupełniają różne drapacze, noże, wiertniki, wykonywane z dużych na ogół odłupków. Ludność kultury mierzanowickiej kontynuując tradycje kultury ceramiki sznurowej, wydobywała sposobem górniczym krzemień czekoladowy w kopalni odkrywkowej w miejscowości Polany koło Radomia (w północno-wschodniej partii pasma świętokrzyskiego), (Jażdżewski 1981, s. 310).
literatura Fot. 11. Siekierka dwuścienna. Kultura mierzanowicka (1750 – 1600 lat p.n.e.). Bukowa Góra, pow. włoszczowski
Balcer B., Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983. Ginter B., Kozłowski J. K., Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu i mezolitu, PWN Warszawa 1975. Jażdżewski K., Pradzieje Europy Środkowej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1981. Korobkowa G. Fiodorowa, Narzędzia w pradziejach, Toruń 1999. Krukowski S., Pierwociny krzemieniarskie górnictwa, transportu i handlu w holocenie Polski, „Wiadomości Archeologiczne” 1922, t. 7, s. 34-57.
Fot. 12. Grocik sercowaty. Kultura mierzanowicka (1750 – 1600 lat p.n.e.). Miejscowość nieznana
60
Schild R., Lokalizacja prehistorycznych punktów eksploatacji krzemienia czekoladowego na północno-wschodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. „Folia Quaternaria” 1971, nr 39, s. 1-61.