H i s to r i a krzemienia
ce skór, oskrobywaniu ryb itp. Mniej liczne wśród nich są noże tylcowe i półtylcowe oraz krępe rylce. Górnictwo krzemienia rozwijało się w rejonie świętokrzyskim w skali niezwykle zdumiewającej jak na owe czasy. Stwierdzono m.in., że w Orońsku koło Szydłowca istniały na polu górniczym o długości ok. 3 km i szerokości 50-250 m szyby odkrywkowe w postaci lejów o średnicy 1,2-2 m górą, drążonych do głębokości 3,2 m w glinie krzemienionośnej. Wydobywano tu krzemień czekoladowy o zróżnicowanym zabarwieniu: od woskowoszarego i szarożółtego do ciemnobrunatnego. W niedalekim Tomaszowie koło Szydłowca, odkryto podobne lejowate szyby odkrywkowe o górnej średnicy 2-3 m i schodzące do głębokości ponad 4 m. Krzemień ten ludność kultury janisławickiej, która go eksploatowała, obrabiała z grubsza na miejscu samych kopalni, częściowo zaś w obrębie pobliskich rozległych pracowni, a stamtąd eksportowała na znaczne odległości w różne strony Polski, czego widomym wyrazem są wyspecjalizowane pracownie krzemieniarskie zawierające wyłącznie ten surowiec oraz skarby rdzeni i obłupni jak np. skarb z Grzybowej Góry – „Rydna” koło Starachowic (Jażdżewski 1981, s. 138-139). Krzemień odgrywał znaczącą funkcję w epoce neolitu (ok. 5600/4500-2300/1800 lat p.n.e.). W kulturze pucharów
ich skupienie stwierdzono w Polsce środkowo-południowej, w rejonie północno-wschodnich zboczy Gór Świętokrzyskich, w paśmie ciągnącym się na północ i wschód od rzeki Kamiennej, na długości ok. 100 km, od okolic Orońska i Szydłowca na północnym-zachodzie aż do okolic Zawichostu na południowym-wschodzie. Na przestrzeni tej stwierdzono kilkadziesiąt kopalni, z których część należy przypisać kulturze pucharów lejkowatych. Największą i najlepiej zbadaną jest kopalnia krzemienia pasiastego w Krzemionkach Opatowskich niedaleko Ostrowca Świętokrzyskiego (fot. 4). Została ona odkryta 19 lipca 1922 r.
Fot. 3. Siekierka czworościenna. Kultura pucharów lejkowatych (ok. 4000 – 3000 lat p.n.e.). Ubyszów, pow. kielecki
Fot. 4. Wnętrze kopalni komorowej. Krzemionki Opatowskie, pow. ostrowiecki
lejkowatych (ok. 4300/3600-2700/2600 lat p.n.e.) znaczną rolę spełniało górnicze wydobycie krzemienia, chociaż surowiec do wyrobu narzędzi, głównie siekier (fot. 3), zdobywano w dużej mierze sposobem niegórniczym, zbierając go na powierzchni. Wykorzystywano pospolicie występujący w północnych i środkowych partiach Niżu Środkowoeuropejskiego narzutowy kredowy krzemień bałtycki oraz różnego typu krzemieńce zalegające na powierzchni ziemi. Jednakże większość najlepszych gatunków surowca do wyrobu najtwardszych narzędzi i niektórych elementów uzbrojenia wydobywano z kopalń odkrywkowych i szybowych. Największe
przez geologa Jana Samsonowicza. Od tego czasu prowadzone są tutaj badania wykopaliskowe, w wyniku których przebadano kilkadziesiąt jednostek eksploatacyjnych, obozowisko w rejonie lejów krasowych oraz liczne pracownie krzemieniarskie. Pole eksploatacyjne „Krzemionki” znajduje się na północno-zachodnim zakończeniu jurajskiej niecki (synkliny) Magonie-Folwarczysko. Krzemienie pasiaste stanowiące cel wydobycia górników neolitycznych występują w warstwie wapieni górnooksfordzkich. Krzemień ten wydobywany w neolicie występuje w dwóch ławicach na różnej głębokości uzależnionej od upadu warstw skał
56