H i s to r i a krzemienia
Począwszy od lat 90. XX wieku kompleksowe badania petrograficzne, mineralogiczne, izotopowe, mikropaleontologiczne i sedymentologiczne nad genezą krzemieni oksfordzko-dolnokimeryjskich Gór Świętokrzyskich prowadził też zespół międzynarodowy pod kierunkiem Zdzisława Migaszewskiego. Większość wyników tych badań została opublikowana w czasopismach angielskojęzycznych (Durakiewicz, Migaszewski i in., 1999; Durakiewicz i in., 2000a,b, 2001; Migaszewski, Olszewska, 2002; Sharp i in., 2002; Migaszewski, 2003; Migaszewski i in., 2006).
Fot. 3. Kopalnia w Krzemionkach koło Ostrowca Świętokrzyskiego – w ścianie chodnika widoczne ławice krzemieni
Fot. 4. Krzemień pasiasty. Krzemionki koło Ostrowca Świętokrzyskiego
zagadnieniami dotyczącymi terminologii i występowania krzemieni oraz geologii rezerwatu Krzemionki koło Ostrowca Świętokrzyskiego. Własną oryginalną koncepcję genezy krzemieni pasiastych w Krzemionkach przedstawili na podstawie badań geologicznych Grzegorz Pieńkowski i Jacek Gutowski (2004).
20
Charakterystyka petrograficzno-mineralogiczna Krzemienie występują zazwyczaj w postaci konkrecji lub równoległych warstw w skałach węglanowych. Konkrecje powstają w wyniku pierwotnej lub wtórnej akumulacji krzemionki wokół centrów krystalizacji, natomiast warstwy krzemieni tworzą się w basenie sedymentacyjnym wraz ze skałami węglanowymi. Krzemienie górnojurajskie na obszarze Gór Świętokrzyskich występują na ogół w postaci konkrecji ułożonych równolegle do biegu ławic wapieni. Dolne części konkrecji krzemieni są bardziej wypukłe niż ich odpowiedniki górne (fot. 5-7). Wyjątek stanowią krzemienie występujące w osuwiskach podmorskich rejonu Małogoszcza (Kutek, 1962; Migaszewski, Olszewska, 2002), (fot. 8). Średnica badanych konkrecji krzemieni jest zróżnicowana, choć dość stała w obrębie poszczególnych poziomów stratygraficznych. Największe konkrecje (do 2 m) występują w okolicach Ożarowa (Śródborza) i Krzemionek. W zbiorach Muzeum Geologicznego Oddziału Świętokrzyskiego Państwowego Instytutu Geologicznego w Kielcach znajduje się buła krzemienia pasiastego o średnicy około 0,7 m wydobyta przez Andrzeja Migaszewskiego i Jana Chałupczaka w kamieniołomie Śródborze (fot. 5). Mniejsze konkrecje spotyka się w Bukowej Górze (koło Małogoszcza) i Iłży, natomiast najmniejsze, o średnicy od kilku do kilkunastu centymetrów, np. w Małogoszczy, Morawicy i Wojciechówce (koło Ożarowa). Najpiękniejsze i najbardziej dekoracyjne pochodzą ze Śródborza (fot. 9), Iłży (fot. 10) i Bukowej Góry (fot. 11). Krzemienie o dużych rozmiarach charakteryzują się na ogół teksturą policentryczną (z kilkoma jądrami krystalizacji), natomiast o mniejszych rozmiarach – teksturą prostą (z centralnie położonym jądrem). Jądra krystalizacji stanowią intraklasty (okruchy osadu wapiennego) lub bioklasty (na ogół pokruszone fragmenty fauny). (fot. 12).