Miasto. Pamięć i Przyszłość. Wrocławski Rocznik Samorządowy nr 1(2016)

1

mi a s t o Wrocławski Rocznik Samorządow y • Nr 1 (2016)

pamięć i przyszłość

mi a s t o

pamięć i przyszłość

ISSN 2543-621X • Egz. bezpłatny

1

Bohdan Aniszczyk | Edward Czapiewski | Maciej Litwin | Artur Łysoń | Zbigniew Magdziarz | Łukasz Medeksza | Marek Mutor | Rafał Nowakowski | Jacek Ossowski | Agnieszka Pawłowska | Jacek Purchla | Magdalena Razik-Trziszka | Grzegorz Strauchold | Bartłomiej Świerczewski | Katarzyna Uczkiewicz |

M i a s t o pamięć i przyszłość Wrocławski Rocznik Samorządowy nr 1 (2016)

Ośrodek Pamięć i Przyszłość Biuro Rady Miejskiej Wrocławia

MIASTO. PAMIĘĆ I PRZYSZŁOŚĆ Wrocławski Rocznik Samorządowy nr 1 (2016)

Rocznik wydawany przez: Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” | Adres redakcji: Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” | ul. Grabiszyńska 184 | 53-235 Wrocław | e-mail: miasto@zajezdnia.org | Redakcja: Katarzyna Uczkiewicz (redaktor naczelna), Rafał Nowakowski (zastępca), Zbigniew Magdziarz | Rada Naukowa: Grzegorz Strauchold (przewodniczący), Jerzy Korczak, Wojciech Kucharski, Jacek Ossowski, Jacek Purchla, Rafał Nowakowski (sekretarz) || Projekt graficzny: Jacek Kotowicz | Korekta: Elżbieta Sobecka | Tłumaczenie: Monika Pilecka | Druk: Drukarnia JAKS Sławomir Kępa, Jerzy Janeczek | 50-514 Wrocław | ul. B. Bogedaina 8 | Nakład: 200 egz. | Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca | Zastrzegamy sobie prawo do skrótów i zmian w tekstach |Złożono do druku w 2016 r. | ISSN 2543-621X Egzemplarz bezpłatny, nie przeznaczony do sprzedaży Projekt współfinansowany przez Biuro Rady Miejskiej Wrocławia

Spis treści Wstęp

5

Jacek Ossowski

5

Grzegorz Strauchold

7

Katarzyna Uczkiewicz

Miasto naszych marzeń Studia

9 15

Jacek Purchla

Jakie dzielnice?

Dylematy narodzin krakowskiego samorządu 1989–1991

17

Edward Czapiewski, Rafał Nowakowski

Wokół podziałów administracyjnych Wrocławia i dyskusji nad reformą rad osiedlowych

33

Łukasz Medeksza

Ku Wenecji nowego średniowiecza.

Wrocław między foresightem a strategią

53

Artur Łysoń

Ustawa o związkach metropolitalnych.

Skuteczny instrument rozwoju czy zbędna legislacja?

69

Agnieszka Pawłowska

Park kulturowy jako forma ochrony dziedzictwa kulturowego.

Doświadczenia gmin Dolnego Śląska

85

Bartłomiej Świerczewski

Wrocławski budżet obywatelski.

Teraźniejszość i przyszłość

105

Esej

125

Maciej Litwin

Niedokończona strategia.

Innowacje, imitacja i przyszły język wrocławskiej polityki rozwoju

127

Rozmowy

145

Mieliśmy naprawdę poczucie wolności z Bohdanem Aniszczykiem rozmawia Katarzyna Uczkiewicz

147

Samorząd to żywy i twórczy podmiot Z Magdaleną Razik-Trziszką rozmawia Rafał Nowakowski

153

Trzeba skończyć z bytami pozorowanymi Z Markiem Mutorem rozmawia Rafał Nowakowski

159

Kalendarium

165

Kalendarium Rady Miejskiej Opracowanie Zbigniew Magdziarz

167

Resumé

197

Szanowni Mieszkańcy Wrocławia, Jubileusz 25-lecia samorządu terytorialnego, jaki miał miejsce w Polsce w 2015 r., a także we Wrocławiu, którego kilkudniowe obchody z końcem maja ubiegłego roku urozmaiciła konferencja naukowa w Sali Sesyjnej Rady Miejskiej Wrocławia, ujawnił potrzebę nieustannego dyskutowania o sprawach samorządu, mieście i jego mieszkańcach. To wówczas zrodził się pomysł wydawania stałego i cyklicznego wydawnictwa, którego łamy byłyby platformą wymiany myśli, prezentowania opinii o Wrocławiu i jego sprawach, otwartą na wszystkie środowiska. W zamyśle periodyk ma mieć charakter naukowy, tak aby poziom i ranga prezentowanych tekstów były czynnikiem wspomagającym, stymulującym proces decyzyjny w mieście. Od początku w centrum znalazła się potrzeba dyskusji o przyszłości Wrocławia. Pytanie: jakim miastem ma być Wrocław? W jakim kierunku ma się rozwijać? Jakim ma być miejscem do życia dla przyszłych pokoleń?

Kwestie te są stale obecne w bieżącej polityce miejskiej, jak choćby w przypadku opracowywanej Strategii Wrocław 2030 czy podczas zeszłorocznego referendum miejskiego, w którym o przyszłości stolicy regionu decydowali bezpośrednio mieszkańcy. Pytanie o Wrocław i jego przyszłość to temat otwarty, wymagający dużej wiedzy o dziejach i bieżącej sytuacji miasta.

Inicjatorami utworzenia rocznika byli wrocławscy naukowcy: dr Katarzyna Uczkiewicz z Uniwersytetu Wrocławskiego i dr Rafał Nowakowski z Dolnośląskiej Szkoły Wyższej oraz Zbigniew Magdziarz, zastępca dyrektora Biura Rady Miejskiej Wrocławia. Wzięli oni na siebie trud przygotowania pierwszego numeru, tworząc jednocześnie zespół redakcyjny. Inicjatywa wsparta finansowo i merytorycznie przez Radę Miejską Wrocławia, w szczególności przez jej przewodniczącego, otrzymała również patronat J.M. Rektora

Uniwersytetu Wrocławskiego i opiekę naukową prof. dr. hab. Grzegorza Straucholda.

Interdyscyplinarny charakter rocznika odzwierciedla grono naukowców wchodzących w skład rady naukowej, a przede wszystkim autorzy recenzowanych tekstów, które stanowią trzon prezentowanego czasopisma. Dopełnieniem części naukowej są autoryzowane wywiady z radnymi Rady Miejskiej Wrocławia, w tym z dwoma obecnie pełniącymi mandat radnego, oraz kalendarium rady przygotowane przez pracowników Biura Rady Miejskiej Wrocławia. Kończąc, wspomnieć należy, iż ciężar przygotowania i wydania rocznika spoczął na Ośrodku „Pamięć i Przyszłość”.

Przewodniczący Rady Miejskiej Wrocławia dr Jacek Ossowski

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 6

Obchodzony uroczyście w roku ubiegłym jubileusz 25-lecia odrodzenia samorządu terytorialnego w Polsce zaowocował wieloma inicjatywami. Wśród nich pojawiła się idea stworzenia rocznika samorządowego. Sygnowanego przez Radę Miejską Wrocławia, wydawanego przez Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”.

W założeniu periodyk ma mieć charakter naukowy, interdyscyplinarny i stać się forum wypowiedzi, a nawet polemik na temat naszego miasta. Jego historii, teraźniejszości i perspektyw na przyszłość. Interdyscyplinarne grono autorów publikuje dziś, ale ciężar gatunkowy czasopisma przechylać się winien ku przyszłości. Nie zależy nam zatem – co podkreślę – by wykreować organ służący jedynie wspominaniu przeszłych sukcesów i niepowodzeń. chcemy stworzyć periodyk będący nade wszystko platformą wymiany poglądów na temat przyszłości miasta. Nad odpowiednim poziomem edycji ma czuwać Rada Naukowa złożona z pracowników naukowych repezentujących różne dyscypliny i różne ośrodki. Przedsięwzięciu patronuje J.M. Rektor Uniwersytetu Wrocławskiego, a finansowo zabezpiecza je Rada Miejska Wrocławia.

Uważam, iż takie forum jest naszemu miastu potrzebne i jego kontynuowanie w przyszłości jest jak najbardziej zasadne.

Przewodniczący Rady Naukowej prof. zw. dr hab. Grzegorz Strauchold

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

7

(2016)

Katarzyna Uczkiewicz redaktor naczelna

Miasto naszych marzeń „… W nudnych, bezwładnych miastach tkwi zalążek ich zagłady i niewiele więcej. Za to w miastach żywotnych, różnorodnych i intensywnych tkwi zalążek ich odrodzenia” Jane Jacobs, „Śmierć i życie wielkich miast Ameryki” Urodziłam się we Wrocławiu, smutnym, zawiedzionym w swoich aspiracjach, zmęczonym codziennością mieście schyłku epoki Gierka. Moja podstawówka, wielki gmach z czerwonej cegły, nosiła imię Marii Dąbrowskiej, a ja byłam przekonana, że to właśnie ją przedstawia popiersie na frontowej ścianie szkoły. Dopiero wiele lat później dowiedziałam się, że jest to podobizna szwajcarskiego pioniera nowoczesnej pedagogiki Johanna Pestalozziego, patrona niemieckiej wzorcowej Pestalozzischule, która znajdowała się w budynku przed wojną.

W latach osiemdziesiątych pamięć miasta, której ślady mijałam codziennie chodząc ulicami Śródmieścia, była pamięcią dla mnie niedostępną, właściwie nieuświadomioną.

Pamięcią wypartą lub przynajmniej okaleczoną w wyniku dziwnego splotu propagandowych zabiegów władz i autocenzury powojennego społeczeństwa. Wrocław (podobnie jak inne miasta tzw. Ziem Odzyskanych) znajdował pod tym względem w sytuacji szczególnej: przeszłość miasta (niezależnie od tego, jakim manipulacjom poddawali ją peerelowscy inżynierowie dusz) nie była przeszłością żyjących w nim ludzi. Całkowita wymiana ludności w efekcie powojennych zmian granic skutkowała – poza wszystkimi innymi konsekwencjami – także zerwaniem ciągłości pamięci.

Przyszłość jawiła mi się wówczas jako odległa i abstrakcyjna. Ten stan, naturalny dla dziecka żyjącego w wiecznej teraźniejszości, dotyczyć musiał, jak sądzę, wielu wrocławian niezależnie od wieku. Trudy kryzysowej codzienności i brak nadziei na znaczącą zmianę warunków polityczno-ekonomicznych zawężały tę wyobrażoną przyszłość do wizji doczekania się na mieszkanie, talon na samochód czy choćby parę wiosennych butów dla dziecka. Chociaż schyłek Peerelu to oczywiście rozwój – z jednej strony – opozycji, z drugiej zaś – tzw. prywatnej inicjatywy, przeważającą postawą pozostawała,

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

9

(2016)

szczególnie po doświadczeniu stanu wojennego, bierność, „emigracja wewnętrzna” lub koncentracja na życiu prywatnym.

W późno – peerelowskim bezczasie mało było miejsca na refleksję nad zagadnieniami związanymi z szeroko pojętą kategorią „miejskości”, która przetoczyła się przez zachodnie miasta w drugiej połowie XX w. Podczas gdy po drugiej stronie żelaznej kurtyny wznosiła się fala ruchów miejskich, nastawionych na polepszenie jakości życia w metropoliach, a wielkie miasta emancypowały się jako samodzielne, zsieciowane ze sobą centra polityczne, ekonomiczne i naukowe, tworząc zmediatyzowaną, heterogeniczną kulturę miejską „późnej nowoczesności”, w polskich miastach na ulicach mieszkańcy ryzykowali wolność, a niekiedy i życie w starciach z milicją podczas demonstracji Solidarności walcząc o podstawowe prawa obywatelskie. Był to świat binarny, zbudowany na jednoznacznych podziałach my-oni, partia-opozycja, władza-społeczeństwo, podczas gdy ponowoczesne metropolie Zachodu przypominały raczej wielowarstwowy palimpsest współistniejących, płynnych, niewykluczających się narracji.

Ta nierównomierność rozwoju miast po obu stronach żelaznej kurtyny, a także zmarginalizowanie (naturalne w ówczesnych warunkach politycznych i ekonomicznych) refleksji teoretycznej nad różnymi aspektami i konsekwencjami miejskości w Polsce sprawiły, że po 1989 r. miasta wyłaniające się z dotychczasowej urawniłowki, weszły na drogę częściowo spontanicznego, częściowo instrumentalnie traktowanego „rozwoju”. Jego kierunek motywowany był często wręcz dziewiętnastowiecznym rozumieniem tak długo oczekiwanego „kapitalizmu” i „wolnego rynku” z jednej, a „demokratyzacji” i „pluralizmu” z drugiej strony. Używany przeze mnie cudzysłów nie jest przy tym przypadkowy. Nie chodzi mi jednak o kwestionowanie wartości tych, tak popularnych w Polsce przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w. pojęć. Raczej o wskazanie, że w postkomunistycznej części Europy były one od początku baudrillairowskimi simulacrami, znakami pustymi – tym bardziej, że pozbawionymi znaczenia, jeszcze zanim – w tej części świata przynajmniej – znaczenie to zrozumiano i zaczęto realizować.

Między innymi dlatego dziś, po ponad dwudziestu pięciu latach, miasta środkowoeuropejskie są nadal czym innym niż miasta (umownie mówiąc) „zachodnie”, chociaż wizualnie bardzo się do nich upodobniły. Właśnie to upodabnianie się (zmierzające niekiedy w kierunku imitacji), „nadganianie” straconych w PRL lat (skądinąd potrzebne i wówczas uzasadnione) niesie za sobą ryzyko powierzchowności. W środkowoeuropejskich miastach spod świeżej farby nadal przezierają pozostałości epoki „demoludów”.

Najważniejsza różnica tkwi nie w fasadach, nie w infrastrukturze, komunikacji czy

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 10

organizacji przestrzeni miejskiej, ale przede wszystkim w mentalności, w rozumieniu relacji mieszkańców z władzą i między sobą, relacji między wspólnotą a jednostką, roli różnych aktorów miejskiej rzeczywistości, ich praw, obowiązków, zasad współistnienia różnorodnych grup interesów, stylów życia i systemów wartości. „W użytkowaniu miast chodzi o dostępność, tj. o wachlarz możliwości i zasobów dostępnych w miejskim środowisku, które jednostka lub grupa może wykorzystać do prowadzonych przez siebie działań. W Europie Środkowej ta dostępność zależy od statusu społecznego i politycznego: w niektórych przypadkach środowisko miejskie jest restrykcyjne, ograniczające, w innych permisywne i wspaniałomyślne, zaprasza do przekraczania reguł. W tym sensie społeczne rozdrobnienie w miastach tego regionu przekłada się na zróżnicowany stosunek do zasad, a ta różnorodność podważa to, co w innym wypadku cementowałoby społeczeństwo demokratyczne: zaufanie do instytucji i równe szanse.”1, pisze Levente Polyak. Jakie więc są środkowoeuropejskie miasta ponad ćwierć wieku po „upadku komuny”? Jaki jest Wrocław? Jaką drogę przeszedł od czasu pierwszych demokratycznych wyborów samorządowych 27 maja 1990 r.? Jaki chcielibyśmy, by był dziś i za dwadzieścia, trzydzieści, pięćdziesiąt lat? Zadaliśmy sobie to pytanie, tworząc pierwszy numer rocznika „Miasto. Pamięć i Przyszłość”.

Kiedy jesienią 1989 r. ruszyła medialna kampania wsparcia rządu Tadeusza Mazowieckiego, w którą zaangażowali się wybitni artyści i ludzie kultury, jej hasłem przewodnim było „jesteśmy wreszcie we własnym domu”. Zdanie to zdaje się zdecydowanie pasować do oczekiwań i przekonań ludzi, którzy na początku lat dziewięćdziesiątych XX w budowali w Polsce samorządność. Wspomina o tym Bohdan Aniszczyk, wrocławski radny od pierwszych wyborów w maju 1990 r. do dziś, który w rozmowie pt. „Mieliśmy naprawdę poczucie wolności” opowiada o początkach samorządności Wrocławia.

Jacek Purchla, odwołując się do własnych doświadczeń z czasów, gdy był wiceprezydentem Krakowa, pisze o ówczesnych koncepcjach reformy administracyjnej miasta w artykule „Jakie dzielnice? Dylematy narodzin krakowskiego samorządu 1989–1991”.

O zmianach statusu, porządku administracyjnego i różnych koncepcjach podziału Wrocławia od drugiej połowy XX w. do dziś przeczytamy w obszernym studium Edwarda Czapiewskiego i Rafała Nowakowskiego pt. „Wokół podziałów administracyjnych Wrocławia i dyskusji nad reformą rad osiedlowych”. Jego uzupełnieniem jest wywiad z Markiem Mutorem na temat jednego z projektów reformy osiedli. Rozmowa z dawnym radnym, podobnie jak wywiad z jedną z najmłodszych radnych obecnej kadencji Magdaleną Razik-Trziszką, a także Kalendarium Rady Miejskiej przygotowane przez

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

11

(2016)

1. L. Polyak, 5 opowieści o mieście. Dysfunkcje i możliwości w środkowoeuropejskiej stolicy, przeł. K. Marulewska, „Res Publica Nowa”, nr 15/2011, s. 76.

Zbigniewa Magdziarza przenoszą nas do miejskiej „kuchni”, w świat problemów, które zarządzanie miastem i praca na jego rzecz przynosi każdego dnia. O poszukiwaniu konkretnych rozwiązań piszą w swoich studiach także Artur Łysoń (artykuł pt. „Ustawa o związkach metropolitalnych. Skuteczny instrument rozwoju czy zbędna legislacja?” ) i Agnieszka Pawłowska („Park kulturowy jako forma ochrony dziedzictwa kulturowego.

Doświadczenia gmin Dolnego Śląska”) . Z tego samego punktu wychodzi Bartłomiej Świerczewski, w tekście „Wrocławski Budżet Obywatelski. Teraźniejszość i przyszłość”.

Pomysł budżetów obywatelskich wypływa z idei partycypacji, a jego zadaniem jest aktywizacja mieszkańców i zwiększenie ich decyzyjności w sprawach miasta. Kierunek ten będzie, jak się wydaje, wyznaczał najbliższe lata rozwoju społecznego Wrocławia.

Dalej w przyszłość wybiegają dwa kolejne teksty: analiza strategicznych koncenpcji przyszłościowych dokonana przez Łukasza Medekszę w artykule „Ku Wenecji nowego średniowiecza. Między foresightem a strategią” i esej Macieja Litwina „Niedokończona strategia. Innowacje, imitacja i przyszły język wrocławskiej polityki rozwoju”. Oba, chociaż każdy w inny sposób, zwracają uwagę na kategorię wyobrażeń, planów i oczekiwań mieszkańców miasta. Bo miasto to – proszę mi wybaczyć tę oczywistość – przede wszystkim wielkie skupisko ludzi. Perspektywa człowieka: mieszkańca, przyjezdnego, turysty czy choćby tylko przejeżdżającego, jest perspektywą kluczową dla rozmowy o przyszłości – musi nią być, jeżeli chcemy, by miasto pozostało żywotne –a więc, by nawiązać do cytowanego przeze mnie we wstępnie fragmentu klasycznej już dziś i nadal inspirującej książki Jane Jacobs – zdolne do nieustannego odradzania się. W innym jej miejscu Jacobs pisze: „Bycie człowiekiem jest samo w sobie trudne i dlatego też wszelkie ludzkie skupiska (oprócz miast marzeń) trapione są problemami. Wielkich miastach trudności jest pod dostatkiem, ponieważ pod dostatkiem jest w nich ludzi.

Jednak żywotne miasta nie są bezbronne w obliczu nawet najtrudniejszych problemów. [...] Żywotne miasta są obdarzone cudowną, naturalną umiejętnością rozumienia, wyrażania, obmyślania i wynajdywania tego, co jest im potrzebne do zwalczania stojących przed nimi trudności”2.

Wierzymy, że Wrocław, nasze miasto, jest miastem żywotnym. O współtworzeniu takiego miasta chcemy myśleć, pisać i rozmawiać. Zastanawiać się, czerpać z doświadczenia przeszłości i planować przyszłość. Dyskutować w interdyscyplinarnym gronie naukowców, ekspertów, praktyków, urzędników, polityków, liderów lokalnych, obserwatorów, analityków i mieszkańców. Liczymy szczególnie, że w dyskusję tę, obok teoretyków i aktywistów miejskich włączą się także wrocławscy radni. Mamy nadzieję, że

2. J. Jacobs, Śmierć i życie wielkich miast Ameryki, przeł. Ł. Mojsak, Warszawa 2014, s. 458.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 12

wrocławski rocznik samorządowy „Miasto. Pamięć i Przyszłość” stanie się przestrzenią takiej rozmowy.

Zapraszając do lektury w imieniu Redakcji dziękuję Radnym a szczególnie przewodniczącemu Rady Miejskiej dr. Jackowi Ossowskiemu, Biuru Rady Miejskiej Wrocławia, szczególnie dyrektorowi Marcinowi Szelochowi i jego zastępcy Zbigniewowi Magdziarzowi za wsparcie finansowe i organizacyjne naszego projektu, a także Rektorowi Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. Adamowi Jezierskiemu za objęcie go patronatem honorowym.

Dziękuję Radzie Naukowej z jej przewodniczącym prof. Grzegorzem Straucholdem, Recenzentom i oczywiście – Autorom, a także wszystkim, którzy swoją pracą, zaangażowaniem czy radą wsparli powstanie rocznika. „Nowe pomysły wymagają starych budynków”3, powiedział o Wrocławiu Richard Florida podczas wizyty w stolicy Dolnego Śląska na Kongresie Regionów. A więc po raz kolejny: pamięć i przyszłość. Nie tylko kapitał ekonomiczny i społeczny, ale także dorobek kulturowy i cywilizacyjny miasta stanowi o jego potencjale – tak samo jak kompetencje, marzenia, aspiracje i oczekiwania jego mieszkańców. Teksty autorów pierwszego numeru rocznika, dyskusje, które towarzyszyły jego powstaniu, zainspirowały nas do poruszenia kolejnych tematów, otwarły perspektywę nowych badań, analiz, publikacji w kolejnych latach. Wszystkich Państwa zapraszamy do włączenia się w tę rozmowę o naszym mieście.

Katarzyna Uczkiewicz dr nauk humanistycznych, slawistka, tłumaczka języka i literatury czeskiej, wykładowca akademicki. Redaktor naczelna kwartalnika „Pamięć i Przyszłość” i rocznika „Miasto.

Pamięć i Przyszłość”. Od 2014 r. kieruje Ośrodkiem Współpracy Polsko-Czesko-Słowackiej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Współautorka (z Łukaszem Medekszą) książki „Ziemie Zachodnie. Zrób to sam”, (2015), autorka licznych artykułów poświęconych kulturze powojennych Ziem Zachodnich, propagandzie i kulturze PRL, opozycji antykomunistycznej w Europie Środkowej, relacjom polsko-czeskim. Naukowo interesuje się dyskursami emancypacyjnymi i postzależnościowymi w Europie Środkowej i Wschodniej, myślą V. Havla, historią środkowoeuropejskich ruchów dysydenckich.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

13

(2016)

3. http://www.wroclaw.pl/richard-florida-wroclaw-jest-kreatywny, [dostęp: 28.12.2016]

Studia

Recenzenci dr hab. Jerzy Korczak prof. UWr. dr hab. Andrzej Łoś dr Piotr J. Fereński

Jacek Purchla Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Jakie dzielnice? Dylematy narodzin krakowskiego samorządu 1989–1991

Nie ulega wątpliwości, że dopiero samorząd ostatecznie przełamał w roku 1990 w Polsce syndrom państwa komunistycznego. Widoczne było to zwłaszcza w takich miastach jak Kraków, które odzyskiwały podmiotowość po dziesięcioleciach ubezwłasnowolnienia. Równocześnie przypadek Krakowa roku 1990 okazać miał się szczególnie pouczającym rozdziałem w historii polskiej rewolucji demokratycznej. Bo demokracja szybko ujawniła niejednorodność czy raczej złożoność Krakowa. Przez 40 lat PRL-u miasto szybko się rozrastało. Nie było jednak żadnego mechanizmu, który by wówczas weryfikował po-

miejskich. Prezydent Krakowa – przed reformą samorządową roku 1990 – był de facto wojewodą wykonującym w imieniu rządu scentralizowaną władzę zarówno na terenie miasta (podzielonego wówczas na cztery duże dzielnice liczące po około 200 tys. mieszkańców każda), jak i terytorium w promieniu około 40 km od centrum aglomeracji (podzielonego na ponad 40 gmin wiejskich i miejskich). Wydzielenie Krakowa – jako nowej gminy miejskiej powstałej 27 maja 1990 r. – od reszty województwa; rozdzielenie funkcji dotychczasowego prezydenta-wojewody od nowej funkcji prezydenta rozumianego jako

stawy i przekonania obywateli. Dlatego jedną z fundamentalnych kwestii w naszej debacie o Krakowie i samorządzie w roku 1990 stała się kwestia nowego podziału administracyjnego miasta i upodmiotowienia jego mieszkańców.

Wiosną roku 1990 Kraków w sensie prawno-ustrojowym nie istniał jako miasto! Był od reformy administracyjnej roku 1975 – obok Warszawy i Łodzi – jednym z trzech tzw. województw

burmistrz wielkiego miasta; wreszcie wydzielenie z jednego wielkiego urzędu terenowego organu administracji państwowej (jakim był urząd wojewódzki) urzędu miasta Krakowa i stworzenie zupełnie nowego systemu dzielnic – jako jednostek pomocniczych – to były nadzwyczajne zadania, których realizacja rozpoczęła się w Krakowie dopiero w czerwcu 1990 r., tzn. już po wyborach. Takiej kumulacji problemów natury

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

17

(2016)

Rozwój terytorialny Krakowa. Wg Encyklopedia Krakowa. A.H. Stachowski [red.], Warszawa-Kraków 2000.

strukturalnej nie miało wówczas żadne polskie miasto. Tak np. w Gdańsku, Poznaniu czy Wro-

operacji jeszcze przed wyborami 27 maja, przygotowując dla nowego samorządu aparat dla

cławiu urzędy wojewódzkie i urzędy miejskie były wyraźnie rozdzielone w poprzednim systemie administracyjnym, natomiast w analogicznych do Krakowa województwach miejskich: Warszawie i Łodzi prezydenci-wojewodowie z mandatu „Solidarności” objęli władzę już wcześniej (odpowiednio w styczniu i lutym 1990 r.) – mieli więc czas na przeprowadzenie tych skomplikowanych

wykonywania władzy1. Ustawa samorządowa napisana dla potrzeb gminy przeciętnej wielkości tej specyfiki i złożoności Krakowa w roku 1990 nie uwzględniała.

Debata nad kształtem samorządu i nowym kształtem miasta toczyła się już od jesieni roku 1989 na forum Krakowskiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” i zawiązanego wówczas Zespołu Ekspertów „Kraków” równolegle do prowadzonych w Sejmie kontraktowym prac

1. Szerzej na ten temat: J. Purchla, Powrót do miasta – trudne narodziny samorządu w Krakowie w roku 1990, [w:] Kraków – metropolia.

W 25. rocznicę narodzin samorządu terytorialnego w III Rzeczpospolitej, red. J. Purchla, Kraków 2016, s.109-116; Por. też: J. Purchla, 25-lecie krakowskiego samorządu, [w:] 25 lat odrodzonego samorządu Krakowa, Kraków 2016, s.6–13;

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 18

Podział administracyjny Krakowa 1859–1909 na osiem dzielnic pomocniczych. Plan miasta z 1891 r.

nad nowym ustrojem samorządowym w Polsce. Włączając się do tej debaty, opublikowałem w styczniowym numerze „Znaku” z roku 1990 artykuł pod charakterystycznym tytułem: Konstytucja dla Krakowa.

Pisałem w nim m.in.: „Dzisiaj nie wiemy jeszcze, jaki kształt otrzyma odbudowany samorząd lokalny. Bez względu jednak na to, czy będzie to jedna, ogólna ustawa wytyczająca ramy dla różnych rodzajów

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

19

(2016)

samorządu terytorialnego, czy też status wielkich miast znajdzie swoje odrębne uregulowanie, nowe prawo powinno uwzględniać specyfikę i różnorodność charakteru naszych największych aglomeracji. […]

Osobiście optuję za odrębnym uregulowaniem statusu prawnego Krakowa. Wynika to nie z lokalnego patriotyzmu, lecz raczej ze świadomości potrzeb i niewykorzystanych możliwości tego miasta. Sądzę, że punktem wyjścia

Granice administracyjne Krakowa i gmin ościennych w 1905 r.

dla poszukiwania optymalnego modelu samorządu lokalnego Krakowa stać się winien tzw. model dwusamorządowy. Skala miasta zmusza dzisiaj do zastosowania struktury wielostopniowej; w Krakowie silna władza koncentrować się powinna przede wszystkim na szczeblu ponadlokalnym, w ratuszu. Wyposażony w szerokie

kompetencje prezydent powinien wraz z podległym mu magistratem posiadać możliwość prowadzenia strategicznej polityki miejskiej. Obecny podział Krakowa na cztery wielkie dzielnice o zbyt daleko idących uprawnieniach jest z wielu względów nie do utrzymania i wymaga daleko idącej decentralizacji. Miasto trzeba podzielić na

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 20

Unia Krakowa i Podgórza. Rysunek „futurystyczno-symboliczny” w „Nowinach” z 22 kwietnia 1913 r.

około 20 dzielnic, które stanowiłyby z jednej strony obwody administracji komunalnej, z drugiej zaś jednostki samorządowe szczebla lokalnego.

Podział terytorialny tych jednostek oraz podział

swoją aktywność komitety obywatelskie stopnia podstawowego, stanowiąc istotne ogniwo lokalnej demokracji. Taka struktura pozwoliłaby wyzwolić inicjatywę mieszkańców poszczególnych

zakresu kompetencji pomiędzy oba szczeble samorządów regulowany byłby ustawowo. Jednostki stopnia podstawowego – liczące od 20 do 80 tysięcy mieszkańców – zajmowałyby się najważniejszymi sprawami miejscowych społeczności. Wytworzenie kilkunastu centrów administracyjno-usługowych i ich rozwój byłyby przy tym ważnym elementem procesu decentralizacji struktury przestrzennej i funkcjonalnej Krakowa. W obrębie takich dzielnic powinny rozwinąć

części miasta, przy zachowaniu nadrzędności interesów całego organizmu. W przypadku nowego podziału administracyjnego Krakowa należy rozważyć możliwość częściowego przynajmniej powrotu do historycznych gmin katastralnych, których granice bezmyślnie zatarto w latach siedemdziesiątych”2.

W moich ówczesnych studiach nad nowym podziałem wielkiego miasta na jednostki pomocnicze – jako przewodniczącego Komisji Statutowej

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

21

(2016)

2. J. Purchla, Konstytucja dla Krakowa. Tradycja i przyszłość krakowskiego samorządu miejskiego, „Znak”, R. 42: 1990 nr 1 (416), s.

92–93.

Wielki Kraków Juliusza Lea. Plan miasta z 1916 r.

Krakowskiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” – sięgałem wprost do doświadczenia Wiednia i Grazu. Samorządy miast austriackich nieprzerwanie działały na gruncie ustawy gminnej z roku 1862, której autorem był nota bene Antoni Zygmunt Helcel, profesor prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego3. Na tej ustawie oparty też został

3. J. Purchla, Narodziny nowoczesnego samorządu miejskiego w Krakowie, [w:] Vademecum radnego dzielnicy, red. K. Trafas, Kraków 1996, s.118–120.

ustrój samorządowy Krakowa, nadany miastu w roku 1866 w formie osobnego statutu przez cesarza Franciszka Józefa I. Ten model samorządu nie tylko znakomicie sprawdził się w praktyce, ale przetrwał na terytorium byłej Galicji do roku 1950! Statuty Wiednia i Grazu – wyrastające z tego samego mianownika co krakowski z roku

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 22

Rozszerzenie granic Krakowa z 1 czerwca 1941 r.

1866 – były więc dla mnie na przełomie roku 1989 i 1990 ważną wskazówką w kwestii kompetencji i roli dzielnic pomocniczych4. Elementem tego modelu były m.in. tzw. Bezirk – odpowiednik dzielnicy – i Bezirksamt – odpowiednik urzędu dzielnicy. Właśnie w roku 1988 decentralizacja zarządzania Wiedniem (który w federacyjnym systemie Austrii posiada dziś status odrębnego kraju związkowego) objęła wszystkie dzielnice5.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

23

(2016)

Tak np. w Wiedniu 1–2% budżetu miasta w roku 1990 oddano do dyspozycji rad Bezirków6.

Dylematy związane z nowym podziałem administracyjnym Krakowa dyskutowane były na burzliwych posiedzeniach Komitetu 4. Na wspólną genezę modelu samorządowego Austrii i Polski (terenów dawnej Galicji i Śląska Cieszyńskiego zwracano uwagę już wcześniej. Por.: Probleme der Gemeindeverwaltung in Oesterreich und Polen, hrsg. R. Walter, Wien 1982.

5. Wiener Stadt Verfassung, Wien 1988; Geschaefts Ordnung der Bezirks Vertretungen, Wien 1988; Geschaefts Ordnung fuer den Magistrat, Wien 1989.

6. R. Rutkowski, Jednostki pomocnicze w samorządach. Model austriacki. Decentralizacja w zarządzaniu Wiedniem, [w:] Vademecum radnego dzielnicy, red. K. Trafas, Kraków 1996, s. 91–94.

Obywatelskiego zimą i wiosną 1990 r. Komitet w tej sprawie wyraźnie się spolaryzował. Spór dotyczył losu czterech wielkich dzielnic, na które podzielono Kraków w roku 1973. Przedstawiciele Komitetów Obywatelskich z Krowodrzy i Podgórza twardo bronili koncepcji Krakowa czterech gmin, Śródmieście zaś i (co może zaskakiwać) Nowa Huta opowiadały się za likwidacją czterech dzielnic, jako czynnika dezintegrującego dalszy rozwój Krakowa. Publicznie zadawano wówczas pytanie: „jeden czy cztery Krakowy?”. Ta absurdalna sytuacja wynikała w dużej mierze z ambicji liderów dzielnicowych komitetów obywatelskich.

Niektórzy z nich marzyli, aby ich dzielnice zostały autonomicznymi gminami, a Kraków zaledwie ich luźną federacją. Dyskusja w sprawie podziału wewnętrznego była więc w istocie walką o kształt ustrojowy Krakowa. Podkreślałem wówczas, „że nie można oprzeć dalszego rozwoju Krakowa na totalitarnej kreacji z początku lat siedemdziesiątych”. Utrzymanie czterech wielkich dzielnic blokowałoby również budowanie struktur lokalnych poprzez stworzenie dzielnic pomocniczych – małych Ojczyzn. Paradoksalnie koncepcji

o przywróceniu Krakowowi jego integralności (nie popełniając błędu Warszawy, która stała się w 1990 r. swoistą „federacją” wielu gmin).

Tylko bowiem jedna, silna gmina miejska – jako fundament strategicznego rozwoju – może być skutecznym graczem z otoczeniem.

W dyskusji nad nowym podziałem administracyjnym Krakowa największą trudnością – wiosną 1990 r. – nie był jednak opór Krowodrzy i Podgórza marzących o byciu suwerennymi gminami, ale konieczność cofnięcia zegara historii! Trzeba w tym miejscu krótko przypomnieć fazy rozwoju terytorialnego Krakowa i historię różnych systemów podziału administracyjnego miasta.

Obszar administracyjny Krakowa w latach 1859–1909 obejmował zaledwie powierzchnię 5,77 km kwadratowych, podzielonych na osiem dzielnic: Śródmieście (dz. I), Wawel (dz. II), Nowy Świat (dz. III), Piasek (dz. IV), Kleparz (dz. V), Wesoła (dz. VI), Stradom (dz. VII), Kazimierz (dz. VIII).

Podział miasta na kilka dzielnic katastralnych służył przede wszystkim celom podatkowym.

Istniejący od roku 1866 w Krakowie samorząd gminny wykonywał swoje funkcje na stosunkowo

spetryfikowania czterech dzielnic broniło też wielu działaczy KKO „S” szczebla lokalnego. Jak bardzo idąca po władzę w mieście „Solidarność” była w tej sprawie podzielona, niech świadczy fakt, iż model samorządowy Krakowa jako jednej gminy z jednym prezydentem miasta (a nie czterema prezydentami czterech odrębnych gmin-dzielnic) został przyjęty przez Walne Zebranie delegatów KKO „S” większością zaledwie 7 głosów7. Udało nam się wówczas przesądzić

niewielkim terytorium w sposób scentralizowany. Magistrat jako organ wykonawczy gminy posiadał na terenie 8 dzielnic jedynie 3 obwody z komisarzami obwodowymi, którzy wykonywali czynności urzędowe w zakresie bezpieczeństwa, porządku, czystości, przepisów budowlanych i ogniowych8. W roku 1890 Kraków liczył niespełna 70 tysięcy mieszkańców. Już jednak od lat osiemdziesiątych XIX stulecia miał miejsce żywiołowy rozwój 16 gmin otaczających Kraków,

7. B.H. Kosior, Dzielnice miasta Krakowa. Powstanie i działalność w latach 90, Kraków 2011, rozdział 2b.

8. Encyklopedia Krakowa, red. D. Kalisiewicz, Warszawa-Kraków 2000, s. 685.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 24

z których tylko przemysłowe Podgórze posiadało prawa miejskie. Podjęty w latach 1909–1915 przez prezydenta Krakowa Juliusza Lea plan stworzenia Wielkiego Krakowa oznaczał nie tylko przyłączenie kilkunastu gmin zewnętrznych i znaczne rozszerzenie obszaru administracyjnego miasta (z 5,77 km do 46,90 km kwadratowych), ale wymuszał potrzebę nowego podejścia do problemu zarządzania szybko rozwijającą się gminą, która po przyłączeniu w roku 1915 Podgórza liczyła 185 tys. ludności cywilnej9. Dalszy rozwój miasta i jego struktury administracyjnej miał charakter addytywny. 24 jednostki katastralne o różnym stopniu urbanizacji – w tym dwa miasta – tworzyły teraz jeden organizm miejski10.

Przyłączone do Krakowa gminy utraciły suwerenność i odrębne organy samorządowe, ale zachowały historyczną tożsamość. Dla usprawnienia swojej działalności na znacznie poszerzonym terytorium krakowski magistrat stworzył w latach 1910 i 1915 kolejne 2 obwody, a w latach dwudziestych zwiększył ich liczbę do 10. W roku 1938 zredukowano jednak liczbę obwodów do 6. Na ich terenie działały miejskie urzędy obwodowe

Z inicjatywy Hansa Franka do jego „stolicy” przyłączono 28 gromad i dwie gminy wiejskie, zwiększając liczbę mieszkańców Krakowa o 72 tys. do poziomu 320 tys.12. Niemcy utrzymali historyczny już podział katastralny, równocześnie zwiększając ilość urzędów obwodowych do 1013. Posiadały one rzymską numerację od I do X, „nałożoną” na sieć ponad pięćdziesięciu jednostek katastralnych znajdujących się w granicach Krakowa. Decyzja okupacyjnych władz niemieckich została po wojnie podtrzymana dopiero rozporządzeniem Rady Ministrów z 25 października 1948 r. „z mocą obowiązującą od 18 stycznia 1945”14. Ostateczna likwidacja samorządu terytorialnego w PRL na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątychch – przyspieszyła demontaż dotychczasowego systemu zarządzania i likwidację istniejących jeszcze urzędów obwodowych, które ostatecznie zniknęły z mapy Krakowa w roku 1954.

A miasto rosło. W latach 1950–1990 Kraków odnotował najwyższą dynamikę wzrostu ludności wśród największych polskich metropolii.

W ciągu 40 lat zwiększył liczbę mieszkańców

dla administracyjnej obsługi mieszkańców. Sam zaś ustrój samorządowy w Krakowie pozostawał jednoszczeblowy i scentralizowany11. Trzy lata później miał miejsce najbardziej spektakularny rozrost terytorialny Krakowa w XX w. Niemieckie koncepcje przekształcania miasta w stolicę Generalnego Gubernatorstwa charakteryzowała bowiem totalitarna gigantomania. 1 czerwca 1941 r. obszar miasta został powiększony niemal czterokrotnie, do ponad 165 km kwadratowych.

z 344 tys. do 750 tys., czyli o 118%15. Był to przede wszystkim skutek „socjalistycznej industrializacji”, która równocześnie zmieniała strukturę społeczną miasta. Nowa Huta – pierwotnie 9. J. Purchla, Narodziny Wielkiego Krakowa, [w:] Wielki Kraków, red.

J.M. Małecki, Kraków 2011, s. 9–18.

10. J. Purchla, W sprawie granic aglomeracji miejskich, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, T. 41: 1980, s. 284–286.

11. Encyklopedia Krakowa, op. cit., s. 685.

12. A. Chwalba, Dzieje Krakowa, T.5, Kraków w latach 1939–1945, Kraków 2002, s. 33.

13. R. Sady, Kraków i jego dzielnice 1945–2002, Kraków 2003, s.

130.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

25

(2016)

14. Ibidem, s.12.

15. Ibidem, s. 31–32.

Podział administracyjny Krakowa na sześć dzielnic z roku 1954. Wg Encyklopedia Krakowa. A.H. Stachowski [red.], Warszawa-Kraków 2000.

pomyślana jako satelitarne miasto przemysłowe i odrębny organizm administracyjny już od 1 stycznia 1951 r. była dzielnicą Krakowa, zwięk-

dzielnicowych rad narodowych16. Podział ten przetrwał następnych 18 lat. W roku 1972 liczbę wielkich dzielnic Krakowa zredukowano z 6 do

szając powierzchnię miasta o prawie 65 km kwadratowych i wchłaniając kilkanaście kolejnych jednostek katastralnych. Bipolarność stworzona przez szybko rozwijającą się Nową Hutę – jako osobną wielką dzielnicę Krakowa – przesądziła też o ostatecznym podziale miasta na 6 dużych dzielnic. Operację tę przeprowadzono w roku 1954 zgodnie z uchwałami Rady Ministrów w sprawie podziału administracyjnego większych miast i zakresu działalności

4. Były to: Śródmieście, Krowodrza, Podgórze i Nowa Huta17. Kolejnym etapem rozrostu miasta i próbą złagodzenia narastającego deficytu terenów budowlanych na jego obrzeżach było rozszerzenie 1 stycznia 1973 r. granic administracyjnych o dalsze 100,96 km kwadratowych.

Przyłączono wówczas do Krakowa 22 wsie18.

Ostatnie niewielkie poszerzenie terytorium miasta przeprowadzono jeszcze w roku 1986.

Tak więc zaledwie w ciągu kilku dziesięcioleci

16. Ibidem, s.131–132.

17. Ibidem, s.146.

18. R. Mydel, Rozwój struktury przestrzennej miasta Krakowa, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk1979, s. 25.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 26

Podział administracyjny Krakowa 1972–1991. Wg Encyklopedia Krakowa. A.H. Stachowski [red.], Warszawa-Kraków 2000.

XX w. Kraków urósł terytorialnie z 5,77 km kwadratowych w roku 1909 do ponad 326,85 km kwadratowych w roku 1990.

jednostek strukturalnych dla stworzenia około 20 nowych dzielnic – jako jednostek pomocniczych. Pierwsze przymiarki wykonywane

Gwałtownemu rozrostowi ówczesnego organizmu miejskiego towarzyszyło zacieranie historycznych jednostek katastralnych i przerwanie historycznej ciągłości addytywnego rozwoju terytorialnego. W roku 1990 na terenie nowo utworzonej gminy Kraków było ich już nie 8 (jak w czasach pierwszego prezydenta Krakowa Józefa Dietla) i nie 24 (jak w czasach prezydenta Lea) ale 141!

Stanęliśmy więc przed koniecznością przyjęcia kryteriów dla agregacji tych 141

wspólnie z Januszem Sepiołem doprowadziły do wytypowania 17 potencjalnych jednostek pomocniczych liczących od 20 do 65 tys. mieszkańców. Nie jest tajemnicą, że istniejące układy przestrzenne były dla nas ważniejsze niż ludnościowe. Przyjęte przez nas kryteria podziału uwzględniały: – aktualne obwody spisowe przy przyjęciu zasady niedzielenia ich, co miało istotne znaczenie dla celów statystycznych;

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

27

(2016)

Podziały administracyjne Krakowa do roku 1990. Wg Atlas miasta Krakowa. K. Trafas [red.], Warszawa-Wrocław 1988.

– istniejące obwody szkolne, co w naszej opinii miało znaczenie ze względu na istniejące kontakty społeczne poprzez szkołę;

parafialnej (istotne zarówno w części centralnej miasta, jak i na jego obszarach peryferyjnych);

– granice komitetów osiedlowych – było to szczególnie istotne na obszarach peryferyjnych z uwagi na identyfikację społeczną z dawnym obszarem wiejskim czy osiedlem podmiejskim, do którego te granice nawiązują, a także ze względu na konieczność uwzględnienia barier przestrzennych (rzeki, linie kolejowe, główne arterie drogowe); – granice parafii z uwagi na więzi społeczne poprzez przynależność do wspólnoty

– historyczne granice jednostek katastralnych (dawnych gmin), zwłaszcza na obszarach, gdzie nie zostały one przekreślone wprowadzeniem nowych elementów zapewniających inną jakość spójności terytoriów lub powstaniem nowych barier (arterii drogowych, linii kolejowych); – naturalne bariery, w tym cieki wodne i tereny otwarte oraz istniejące i przewidywane w planach bariery techniczne.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 28

Koncepcja podziału Krakowa na 17 dzielnic pomocniczych z roku 1990.

Opracowując wstępną koncepcję, próbowaliśmy także uwzględniać wyposażenie planowanej jednostki pomocniczej w usługi ogólnomiejskie oraz istnienie głównej ulicy lub placu, skupiających handel i usługi połączonych z centrum miasta środkami komunikacji masowej19.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

29

(2016)

Pracami nad przygotowaniem ostatecznej wersji projektu kierował profesor Kazimierz Trafas – geograf z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Najpierw w ramach struktur KKO „Solidarność”, a po wyborach 27 maja 1990 r. jako radny i dyrektor nowo utworzonego wydziału strategii Urzędu Miasta. Kazimierz Trafas wraz z zespołem i po 19. Propozycje terytorialnego podziału m. Krakowa, Kraków 1990 mszp. w posiadaniu autora.

20. B.H. Kosior, op. cit., rozdział 2c.

Obecny podział administracyjny gminy Kraków na 18 dzielnic pomocniczych wprowadzony w roku 1991.

przeprowadzeniu oddolnych konsultacji wypracował ostateczną wersję nowego podziału administracyjnego Krakowa na 18 dzielnic – jako

miejskich21. „Dzielnice te miały być tak pomyślane, by zachowany był związek z bezpośrednim otoczeniem mieszkańców”, pisał Jerzy Mikułow-

jednostek pomocniczych. Powstały one w wyniku agregacji 141 jednostek katastralnych i z poszanowaniem ich historycznych granic20. Największą trudność w wykreśleniu nowych granic wewnętrznych sprawiała „parcelacja” Nowej Huty, której plan urbanistyczny został arbitralnie nałożony na terytorium kilkunastu różnych jednostek osadniczych.

27 marca 1991 r. Rada Miasta Krakowa podjęła uchwałę w sprawie utworzenia 18 dzielnic

ski-Pomorski, trafnie konkludując, iż w ten sposób „stworzono system jednostek pośrednich między samorządem miejskim a »okolicami«”22.

Dzielnice otrzymały zarówno rzymskie numery, jak i w większości przypadków przyjęły nazwy niektórych historycznych jednostek katastralnych współtworzących poszczególne jednostki pomocnicze miasta. Rada Miasta Krakowa nadała nowo utworzonym dzielnicom odrębne, choć jednobrzmiące statuty. Zdefiniowano

21. Ibidem, rozdział 3a. Por. też: Uchwała Nr XXI/143/91 Rady Miasta Krakowa z dnia 27 marca 1991 w sprawie utworzenia w mieście Krakowie dzielnic miejskich.

22. J. Mikułowski-Pomorski, Idea samorządowości, [w:] Vademecum radnego dzielnicy, red. K. Trafas, Kraków 1996, s. 13.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 30

w nich m.in. uprawnienia i obowiązki organów statutowych nowych dzielnic23. Rozpoczął się nie tylko nowy rozdział w historii krakowskiego samorządu, ale niemający swego końca proces tworzenia nowej dzielnicowej tożsamości.

Nasza praca nad tworzeniem koncepcji nowego podziału przypominała w roku 1990 to, co wydarzyło się w Austrii sto trzydzieści lat wcześ­niej w czasach Antoniego Zygmunta Helcla.

Reforma dzielnicowa nie była produktem historycznej ewolucji tradycyjnych form autonomii miejskiej – bo po lekcji komunizmu być nim już nie mogła – lecz stała się racjonalistyczną kreacją legislacyjną. Towarzyszyło nam przekonanie, że próba spetryfikowania czterech wielkich dzielnic nie tylko dezintegrowała i osłabiała siłę „ratusza”, ale też ograniczała skuteczność polityki miasta w skali makro.

W roku 1990 tworzyliśmy nasz nowy urząd miejski i struktury samorządowe w biegu oraz w atmosferze ogromnych oczekiwań społecznych. Trzeba podkreślić, że rząd Tadeusza Mazowieckiego wyzwolił wielkie oczekiwania zwłaszcza wobec samorządu w wielkich miastach. Ludzie

Była też w skali kraju precedensem opartym na długiej tradycji samorządowej Krakowa.

Fundamentami tej strategii były z jednej strony integralność gminy i siła „ratusza”, a z drugiej – podział wewnętrzny miasta wyzwalający inicjatywy obywatelskie.

Myślę dziś, iż ten system, przyjęty ostatecznie w roku 1991 przez Radę Stołecznego Królewskiego Miasta, to niewątpliwy sukces odrodzonego samorządu – strażnika dobra wspólnego. 25 lat od swego powstania nasze nowe dzielnice nie tylko osiągnęły wiek dojrzały, ale i okrzepły. Ciągle jednak ich kompetencje zdają się nieadekwatne do wyzwań, jakie – zwłaszcza w wielkich miastach Polski – otwiera przed nami wielka zmiana cywilizacyjna, jaką dziś przeżywamy. Stąd i dziś spada na nas obowiązek ciągłego przypominania jakże aktualnych słów pierwszego prezydenta Józefa Dietla, który tak zagajał pierwsze posiedzenie świeżo wybranej Rady Miasta Krakowa w październiku 1866 r.:

uwierzyli, że jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki rozwiążemy ich problemy.

Choć w roku 1990 nie mieliśmy czarodziejskiej różdżki, to przychodziliśmy do Urzędu Miasta nie tylko z najlepszymi, altruistycznymi zamiarami, ale z gotową wizją Krakowa – jednej silnej gminy i kilkunastu dzielnic pomocniczych. Jestem dziś przekonany, iż niełatwa w praktyce realizacja tej wizji okazała się bardzo trafną strategią rozwoju naszego miasta.

nych; członek Polskiej Akademii Umiejętności; kieruje

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

31

(2016)

Jacek Purchla profesor zwyczajny nauk humanistyczKatedrą Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, a także Katedrą Dziedzictwa Europejskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Założyciel i dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie (od 1991 r.). W latach 1990–1991 wiceprezydent miasta Krakowa. Od 2015 roku Przewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO. W 2016 r. wybrany na funkcję Przewodniczącego Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO.

23. A. Karocki, Funkcjonowanie rady i zarządu dzielnicy miejskiej w Krakowie, [w:] Vademecum radnego dzielnic, red. K. Trafas, Kraków 1996, s. 147–167.

„Autonomia gminy to jedynie trwała podwalina państwa. To siła samorodna, żywotna, niewyczerpana, zawsze młoda i świeża. Samorząd

24. Mowa dra Józefa Dietla prezydenta miasta Krakowa zagajająca pierwsze posiedzenie Rady Miejskiej pod jego prezydencją dnia 31 października 1866 roku odbyte, Kraków 1866, s. 3–4.

tylko gminny, co się w następujących po sobie pokoleniach wiecznie odmładnia, stanowi niespożytą i trwałą siłę państwa”24.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 32

Edward Czapiewski, Rafał Nowakowski Dolnośląska Szkoła Wyższa

Wokół podziałów administracyjnych Wrocławia i dyskusji nad reformą rad osiedlowych

Wstęp Dwudziestego marca 1991 r. na XX sesji Rada Miejska Wrocławia dokonała podziału miasta na 47 pomocniczych jednostek samorządowych

pomocniczych w formie osiedli jest istotnym przedmiotem analizy i prac komisji Rady Miejskiej. Niniejszy tekst jest nie tylko pretekstem do przypomnienia dotychczasowych podziałów

w formie osiedli. Tym sposobem zlikwidowano model zarządzania miastem w oparciu o dzielnice, który utrzymał się w mieście przez prawie cztery dekady. Nowe rozwiązanie okazało się rozwiązaniem trwałym. Jednak spory i dyskusje wokół funkcjonowania, w tym potrzeby dalszej reformy, rad osiedli są wciąż tematem dyskusji zarówno w łonie samych władz miejskich, jak i podmiotów działających w przestrzeni miejskiej.

Impulsem do dyskusji jest nie tylko dotychczasowa ocena działania rad osiedlowych, ich umocowanie w strukturze administracyjnej miasta czy też realna możliwość działania w ramach przekazanych prerogatyw i finansów, ale także przykład innych gmin,m m.in. Poznania, którego władze ostatnio przebudowały wewnętrzny podział administracyjny. Nie dziwi więc fakt, iż w obecnej VII kadencji Rady Miejskiej Wrocławia temat działania i reformowania jednostek

Wrocławia, prób i koncepcji reformowania jednostek pomocniczych na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza. Jest przede wszystkim przyczynkiem do dyskusji na temat roli i przyszłości rad osiedlowych w systemie zarządzania stolicą regionu.

Wrocław dzielnicowy W okresie 1952–1991 Wrocław funkcjonował w tzw. rozbiciu dzielnicowym. W lutym 1952 r. w miejsce 8 komisariatów obwodowych, które funkcjonowały w tej liczbie od 1946 r. (pierwotnie 12), utworzono 5 dzielnic: Fabryczna, Krzyki, Stare Miasto, Śródmieście i Psie Pole.

Już pięć lat później nastąpiła zasadnicza zmiana w umocowaniu dzielnic, co było konsekwencją zmiany statusu Wrocławia. Dekretem Rady Państwa z 31 grudnia 1956 r. 400-tysięczny Wrocław wraz z Krakowem i Poznaniem został wyłączony z województwa, a Miejskiej Radzie

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

33

(2016)

Narodowej we Wrocławiu nadano uprawnienia wojewódzkiej rady narodowej1. Z dniem 1 stycznia 1957 r. Miejską Radę Narodową we Wrocławiu przemianowano na Radę Narodową miasta Wrocławia (RNmW). Decyzja władz centralnych, mocno wspierana przez władze miejskie, oznaczała zmianę jakościową w życiu miasta, w tym samych dzielnic. Z pozycji wnioskodawczej i opiniodawczej awansowały do roli gospodarza na własnym terenie, z własnymi budżetami, kompetencjami finansowymi, aparatem administracyjnym i zadaniami m.in. w zakresie planistycznym, szkolnictwa podstawowego wraz z nadzorem pedagogicznym, wychowania przedszkolnego etc. Zmiany wywołane nowym statusem miasta zmieniły nie tylko model zarządzania miastem, w którym zarówno władze miejskie, jak i dzielnicowe otrzymały szereg nowych uprawnień, ale przyczyniły się do jakościowej zmiany w sferze organizowania, planowania i wykonywania zadań2. W każdej dzielnicy mieszkańcy wybierali własne organy uchwałodawcze, tj. rady dzielnicowe, a te z kolei wyłaniały organ wykonawczo-zarządzający w postaci Prezydium

budynki i mieszkania będące w zarządzie Dzielnicowych Zarządów Budynków Mieszkalnych (DZBM), pozostałe instytucje i zakłady, sprawy społeczne, gospodarcze, kulturalne etc.

W wyniku nadania miastu statusu „miasta wyłączonego” władze miejskie uzyskały w postępowaniu administracyjnym status II instancji, podczas gdy władze dzielnicy – I instancji. Warto wspomnieć o próbie utworzenia na początku 1957 r. trzech dodatkowych dzielnic dla osiedli Brochów, Psie Pole oraz Leśnica. Mimo oddolnych nacisków mieszkańców tych osiedli RNmW wypowiedziała się negatywnie w tej sprawie i dokonała korekty granic administracyjnych miasta poprzez włączenie tych osiedli w obszar dotychczasowych pięciu dzielnic. Nie była to jedyna zmiana granic administracyjnych Wrocławia. W 1951 r. do miasta włączono miejscowości w większości zurbanizowane i silnie powiązane z nim funkcjonalnie: Bieńkowice, Brochów, Jagodno, Klecinę, Lamowice Stare, Miłostów, Muchobór Wielki, Oporów, Ołtaszyn, Wojnów, Wojszyce, Zakrzów, Zgorzelisko.

Następnie w latach 1970 i 1973 r. w granice Wrocławia włączono zachodnie i północne tereny, tj.

Rady Dzielnicy z przewodniczącym na czele. Ten zawiadywał z kolei całym dzielnicowym aparatem wykonawczym składającym się z wydziałów, prezydium, któremu podlegały m.in. dzielnicowe przedsiębiorstwa remontowo-budowlane,

Strachowic, Osińca, Jerzmanowa, Jarnołtowa, Żar, Mokrej, Marszowic, Rędzina, Świniar, Widawy, Polanowic, Praczy Widawskich, Lipy Piotrowskiej, Kłokoczyc i Pawłowic. Tym sposobem powierzchnia Wrocławia w 1973 r. sięgnęła 292,8 km², podczas gdy w 1951 r. 225,0 km² (przed wojną 175,1 km² – stan na 1928 r.)3.

System rad narodowych, który obowiązywał w latach 1950–1990, wprowadzony został ustawą z 20 marca 1950 r.4. Pierwsze wybory do rad

1. Dekret Rady Państwa z dnia 31 XII 1956 r. o wyłączeniu z województw miast: Krakowa, Poznania i Wrocławia oraz nadaniu miejskim radom narodowym tych miast uprawnień wojewódzkich rad narodowych (Dz. U. 1957, Nr 1, poz. 1).

2. R. Nowakowski, Jak w PRL zabiegano o zmianę rangi i pozycji administracyjnej Wrocławia, Kwartalnik „Pamięć i Przyszłość”, nr 31 (1/16), s. 61.

3. Rozwój terytorialny, [w:] Encyklopedia Wrocławia, red. J. Harasimowicz, Wrocław 2006, s. 757-758.

4. Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz. U. 1950, Nr 18, poz. 17).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 34

Tab. 1. Liczba mandatów przypadająca na rady dzielnicowe w danej kadencji

Rok wyborczy

Ogółem

1954 1958 1961 1965 1969 1973 1978 1984 1988 Razem

475 270 270 320 360 440 450 460 400 3445

Liczba mandatów do poszczególnych Dzielnicowych Rad Narodowych m. Wrocławia (DRNm.W) DRN DRN DRN DRN DRN Stare Miasto Śródmieście Krzyki Fabryczna Psie Pole 75 125 100 100 75 50 70 50 50 50 50 70 50 50 50 50 70 70 70 60 65 80 80 75 60 80 95 100 90 75 80 100 100 95 75 80 100 100 100 80 80 80 80 80 80 610 790 730 710 605

Źródło: Zestawienie i obliczenia własne na podstawie Obwieszczeń Komisarzy Wyborczych o wynikach wyborów do poszczególnych rad narodowych m. Wrocławia za lata 1954–1988.

narodowych wszystkich szczebli, w tym dzielnicowych, odbyły się dopiero 5 grudnia 1954 r.

Wynikało to z faktu, że ustawa z 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad

reformy samorządowej ostatnia kadencja rad narodowych trwała tylko dwa lata. Przez okres czterech dekad rady narodowe, w tym dzielnicowe, były organami władzy państwowej. Obok

narodowych nie przewidywała w początkowym okresie wyłaniania członków rad narodowych w drodze wyborów, lecz w oparciu o system delegowania i dokooptowania radnych5. Ordynacja wyborcza do rad narodowych uchwalona została wczesną jesienią 1954 r.6, a więc dopiero po uchwaleniu konstytucji PRL z lipca 1952 r. Ostatnie wybory do rad narodowych przeprowadzono 19 czerwca 1988 r. W związku z zainicjowaniem na przełomie 1989 i 1990 r.

instancji partyjnych w terenie były najważniejszą strukturą administrującą i zarządzającą daną jednostką administracyjną, tj. dzielnicą, miastem, województwem. Obecność w tych gremiach wiązała się z szeregiem profitów i przywilejów zarezerwowanych wyłącznie dla tej grupy działaczy partyjnych tworzących ówczesną elitę polityczną w terenie. Wielu działaczy dzielnicowych kontynuowało „karierę” na szczeblu miejskim czy wojewódzkim, np. Andrzej Kosowski – naczelnik

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

35

(2016)

5. Dz. U. 1944, Nr 5, poz. 22.

6. Dz. U. 1954, Nr 43, poz. 193.

dzielnicy Wrocław Śródmieście – został wiceprezydentem Wrocławia w 1984 r., podobnie jak Stefan Skąpski – dyrektor Wydziału Zatrudnienia i Spraw Socjalnych Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu7. Nie brakło takich, którzy również po 1990 r. pełnili ważne funkcje publiczne, np.

Jerzy Ratajski, naczelnik dzielnicy Stare Miasto, a później sekretarz miasta.

Wybory do dzielnicowych rad narodowych Wrocławia odbywały się nierzadko jednocześnie z wyborami do rady narodowej dla miasta Wrocławia. W latach 1954–1990 w dzielnicowych radach narodowych zasiadało łącznie 3445 radnych, z tego 852 (tj. 24,7%) stanowiły kobiety8.

W ramach każdej dzielnicy funkcjonowały komitety blokowe i osiedlowe. Samoorganizacja mieszkańców formowała się początkowo w sposób spontaniczny. Od połowy lat sześćdziesiątych XX w. była już ona organizowana na podstawie uchwał poszczególnych dzielnicowych rad narodowych, przyjmując dla tej aktywności górnolotną nazwę samorząd mieszkańców miast. Zadaniem komitetów była realizacja społecznych celów i zadań w miejscu zamieszkania

komisje, zespoły, sekcje, tworzyły plany i wytyczne pracy, eliminując spontaniczność i dowolność działań. Koresponduje to po części z opinią prof.

Regulskiego: „Celem [władz – R.N.] było związanie obywateli z miejscem pracy, aby w ten sposób uzależnić ich od systemu władzy i wyeliminować możliwość niezależnych zachowań.

Nie istniały formy organizacji społecznej wokół miejsca zamieszkania. Rządząca partia obawiała się bowiem spontanicznych i niekontrolowanych inicjatyw lokalnych, opierających się na wspólnocie interesów mieszkańców”9. Poważna zmiana w pozycji tych komitetów poczyniona została ustawą o systemie rad narodowych i samorządzie terytorialnym z 1983 r.10. Dała ona ustawowe przesłanki do tworzenia i funkcjonowania samorządu mieszkańców. Ustawa zapewniła środki finansowe w postaci funduszu wydzielanego m.in. przez rady dzielnicowe, możliwość wnoszenia sprzeciwu wobec rad narodowych i ich organów w przypadku nieuwzględnienia opinii samorządu mieszkańców, a także prawo uczestniczenia w postępowaniu administracyjnym11.

Nowy status miasta w 1957 r. zmienił nie tyl-

oraz współdziałanie z władzami dzielnicy. Dość szybko ta forma organizacji uległa znacznej biurokratyzacji. Komitety powoływały własne

ko model zarządzania miastem, w którym zarówno władze miejskie, jak i dzielnicowe otrzymały szereg nowych uprawnień, ale przyczynił się do jakościowej zmiany w sferze organizowania, planowania i wykonywania szeregu zadań. Zmiany te należy odbierać jako udaną inicjatywę władz miasta w ramach dość krępującego swobodę działania ustroju rad narodowych. Jednak już w połowie lat siedemdziesiątych XX w. nastąpiły kolejne zmiany, mniej już korzystne dla miasta.

7. M. Woźny, Władze Wrocławia, „Kalendarz Wrocławski”, 1985, s. 137. (Po ustąpieniu S. Apoznańskiego z funkcji prezydenta, S. Skąpski zajął jego miejsce i pełnił urząd aż do połowy 1990 r.).

8. R. Nowakowski, Kobiety we władzach miejskich Wrocławia i województwa wrocławskiego w latach 1954–1988–1990, [w:] Kobiety na „zakręcie” 1933–1989, pod red. E. Chabros, E. Klarman, Wrocław 2014, s. 88.

9. J. Regulski, Samorządna Polska, Warszawa 2005, s. 27.

10. Dz. U. 1983, Nr 41, poz. 185.

11. Alicja Lewandowska, b. radna Rady Miejskiej Wrocławia, wspomina, iż swego czasu „na moim osiedlu komitet osiedlowy zaskarżył decyzję Wojewody Wrocławskiego do Naczelnego Sądu Administracyjnego” (relacja z 13.12.2016 r. w posiadaniu R. Nowakowskiego).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 36

W ramach rozwiązań przyjętych 1 stycznia 1957 r., Wrocław i jego władze dotrwały do czerwca 1975 r. Istotne zmiany nastąpiły w latach 1972–1975, kiedy to przejściowo przywrócono urząd Prezydenta Wrocławia przy jednoczesnym przeorganizowaniu pozycji i roli prezydium RNmW. Do 1973 r. w skład tego organu wchodzili przewodniczący, jego zastępcy, sekretarz oraz tzw. niestali członkowie. W latach 1973–1975 w wyniku ponownego utworzenia jednoosobowego terenowego organu administracji państwowej kompetencje wykonawczo-zarządzające powierzono prezydentowi Wrocławia. Samo prezydium, tworzone już wyłącznie przez przewodniczącego, jego zastępców oraz przewodniczących stałych komisji rady, stało się obok stałych komisji rady organem wewnętrznym rady narodowej. Analogiczne zmiany zaszły na szczeblu dzielnic, w których kompetencje wykonawcze powierzono naczelnikom dzielnic.

Zasadnicze przekształcenia nastąpiły jednak w połowie 1975 r., co było konsekwencją dwustopniowej reformy terytorialnej kraju ery gierkowskiej. Rozporządzeniem Rady Ministrów

centralnych, podjęta arbitralnie bez konsultacji z mieszkańcami oraz władzami administracyjno-partyjnymi szczebla miejskiego, przekreśliła nie tylko dotychczasową rangę miasta jako jednostki stopnia wojewódzkiego, lecz przede wszystkim jego podmiotowość. Skorzystały na tym dzielnice. Wrocław stał się luźną federacją pięciu dzielnic. Dodatkowo wchodziły one w skład województwa złożonego z 15 miast i 42 gmin, a ich rady narodowe działały na podobnych zasadach, będąc radami stopnia podstawowego. Tak więc działania dzielnic nie były koordynowane na szczeblu miasta, co dało asumpt do powstania i rozwoju partykularyzmu dzielnicowego. Nie było bowiem instancji, która komasowałaby plany rozwojowe, zagadnienia budżetowo-finansowe, kompetencyjne w skali ogólnomiejskiej etc. Eksperyment polegający na utworzeniu i funkcjonowaniu wielkiej aglomeracji miejskiej bez spójnego systemu zarządzania i władz dbających o harmonijny rozwój miasta okazał się niekorzystnym rozwiązaniem12.

Z początkiem lat osiemdziesiątych XX w. rozpoczęła się dyskusja na temat odejścia od przyję-

z dnia 30 maja 1975 r. powołano jednostkę administracyjną stopnia wojewódzkiego dla miasta i województwa. Utworzono wówczas wspólną Radę Narodową Województwa Wrocławskiego i miasta Wrocławia (RNWWm.W) przez połączenie RNm.W i WRN. Stało się to 1 czerwca 1975 r., i zakończyło tym samym okres działania władz miejskich Wrocławia. Miasto jako jednostka terytorialna wraz z ustrojem organów administracyjnych przestało istnieć. Decyzja władz

tych rozwiązań i przywrócenia odrębnych władz miasta. Na fali dyskusji dotyczącej przywrócenia rangi i pozycji miasta jednoznaczne stanowisko zajęła sama RNWWm.W, która rozpoczęła lobbing w Warszawie w sprawie zmiany status quo. Batalia o zmianę modelu zarządzania miastem toczyła się już jednak w nowych warunkach ustrojowych: zmienił się podział administracyjny kraju, w którym zlikwidowano powiaty. Zmieniły się również liczba i kształt dotychczasowych

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

37

(2016)

12. Zob. R. Nowakowski, Odbudowa administracji miejskiej Wrocławia w latach 1984-1990, [w:] 25 lat samorządu Wrocławia, pod red.

R. Nowakowskiego, G. Straucholda, W. Sulei, Wrocław 2015.

województw. Działania oddolne i naciski na władze centralne przyniosły oczekiwane skutki. Z początkiem 1983 r. Rada Państwa podjęła decyzję o przywróceniu samodzielności administracyjnej miasta. Ustawą z dnia 20 lipca 1983 r. Sejm PRL restytuował – podobnie jak w kilku innych największych miastach, m.in. w Poznaniu – władze miejskie Wrocławia, tj. Miejską Radę Narodową i urząd Prezydenta, ale w randze pierwszej instancji. Bez zmian pozostawiono dzielnicowe rady narodowe i ich organy wykonawcze, tj. naczelników wraz z podległym im aparatem, tj. urzędami dzielnicowymi, które w wielu sprawach były władzami tego samego szczebla. Mimo że było to rozwiązanie kuriozalne – i wywołało spore problemy w zarządzaniu miastem – decyzja władz państwowych została odebrana przychylnie. Ostateczne zagadnienie podziału uprawnień i obowiązków, a także zadań i kompetencji pomiędzy nowo powstałą Wojewódzką Radą Narodową i Miejską Radą Narodową oraz pięcioma Dzielnicowymi Radami Narodowymi pozostawiono do rozwiązania samym zainteresowanym. Dokonać się to miało po przepro-

Zadania i kompetencje miasto przejmowało dwuetapowo: w połowie 1984 r. i w połowie 1987 r. W pierwszym okresie odbyło się to głównie kosztem uprawnień dzielnicowych rad narodowych. W drugim zadania i kompetencje przekazano MRN przede wszystkim z poziomu wojewódzkiego, choć sprawy ostatecznego umocowania kompetencyjnego dzielnic, instancyjności w postępowaniu administracyjnym czy kwestie nadzoru były elementem dyskusji pomiędzy władzami miasta a województwem.

Mimo negatywnych konsekwencji rozmycia kompetencji i odpowiedzialności między dzielnice, miasto i województwo aż do zakończenia działania rad narodowych w 1990 r. nie udało się ostatnim nomenklaturowym władzom Wrocławia przejąć z poziomu województwa wielu zadań i kompetencji, niezbędnych do efektywnego zarządzania miastem. Przy zasadzie domniemania kompetencji rad dzielnicowych i koordynacyjnej roli WRN, a przede wszystkim przy braku własnego budżetu, który był ujmowany w strukturze budżetu województwa, władze miasta miały mocno ograniczone pole działania.

wadzeniu wyborów do rad narodowych i ukonstytuowaniu się władz poszczególnych szczebli, co stało się w połowie czerwca 1984 r. Decyzja ta była fatalna w skutkach, gdyż zapoczątkowała kilkuletnie spory o podział zadań i kompetencji między dzielnicami, miastem a województwem.

Było to również widoczne na przykładzie tworzenia administracji ogólnomiejskiej, tj. Urzędu Miejskiego, czy w poszukiwaniu siedziby dla władz miejskich. W pierwszym przypadku aż połowę etatów nowo utworzonego urzędu, tj.

188, stanowiły etaty pozyskane z przesunięcia z pięciu urzędów dzielnicowych13. Na siedzibę władz miejskich oddano budynki przy Nowym Targu oraz gmach przy ul. G. Zapolskiej. Co interesujące, a warte przypomnienia, w nowym

13. Archiwum Państwowe we Wrocławiu (dalej: APW), Protokół nr 22/85 z posiedzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z 20 XII 1985 r. Protokoły z posiedzeń Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej 1985, syg. 16, s. 2. Stanowisko Prezydium Miejskiej Rady Narodowej z 13 XI 1985 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania miejskich organów władzy i administracji państwowej we Wrocławiu stanowi załącznik do protokołu, s. 6–7, oraz załącznik nr 2 do stanowiska – Struktura organizacyjna Urzędu Miejskiego we Wrocławiu w zakresie działania oraz zatrudnienia w Wydziałach według stanu na dzień 1985 X 31 r.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 38

ratuszu, siedzibie władz Wrocławia, od 1952 r. zlokalizowano Prezydia Dzielnicowych Rad Narodowych Starego Miasta i Fabrycznej, a także Urząd Skarbowy Wrocław – Stare Miasto. Po reformie administracyjnej w 1975 r. utworzono tam Urzędy Dzielnicowe dla Starego Miasta (Sukiennice 9) oraz dla Fabrycznej (Sukiennice 10). Na pierwszym piętrze mieściły się zaś kasy Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i sale wydziału finansowego. Obrady Miejskiej Rady Narodowej odbywały się w budynku przy Nowym Targu w sali 21514.

Jak należy więc ocenić prawie 40-letni okres podziału administracyjnego Wrocławia na dzielnice? Bez wątpienia cieniem kładzie się tu dziewięcioletni okres (w latach 1975–1984) działania efemerycznej jednostki wspólnej dla województwa i miasta. Nie tylko wpłynął on negatywnie na wizerunek i prestiż Wrocławia, ale też uwolnił tendencje odśrodkowe na poziomie dzielnic. Przekreślono tym samym zrównoważony rozwój miasta. Skuteczne działania w latach osiemdziesiątych XX w. przyniosły przywrócenie odrębności administracyjnej Wrocławia. Proces

wciąż widoczny. Negatywną ocenę tych rozwiązań podziela Stanisław Apoznański, prezydent miasta w latach 1984–1985 i radny Rady Miejskiej Wrocławia w latach 1994–2002: „Po wyborach w czerwcu 1984 r. […] zacząłem tworzyć miejską administrację od podstaw. Wtedy prezydent nie miał takich kompetencji jak teraz. Dzisiaj prezydent jest prawdziwym gospodarzem. Ma do dyspozycji konkretny budżet i razem z Radą Miejską decyduje o jego wykorzystaniu. Ja nie miałem takich możliwości […]. Miasto było podzielone na pięć dzielnic miejskich. Każda z dzielnic dbała o swoje interesy, nie patrząc na całość. Wcześniej próbował to czynić wojewoda, gdyż miasta jako bytu odrębnego wówczas nie było. Przywrócenie władzy w mieście nie rozwiązało tych problemów. Ówczesne prawo administracyjne przewidywało istnienie dwóch instancji, a mój urząd znalazł się między nimi [Urzędami Dzielnicowymi a Urzędem Wojewódzkim – R.N.]. To powodowało problemy w zarządzaniu. W części zagadnień byłem pierwszą instancją, w innych zaś drugą nad dzielnicami. Sprawy te do końca nie zostały uregulowane. Wrocław był za mało

budowy kompetencji aparatu administracyjnego, a przede wszystkim władz miasta był procesem wciąż niedokończonym. Miejska Rada Narodowa i Prezydent Wrocławia musieli kohabitować z dzielnicowymi radami narodowymi i ich naczelnikami przy braku wyraźnego podziału zadań i kompetencji. Mimo przywrócenia władz miejskich w połowie 1984 r. i likwidacji dzielnic w 1991 r., a także zabiegów władz i partnerów społecznych ten nierówny rozwój miasta jest

znaczącym przypadkiem, żeby w skali całego kraju zmienić prawo. Należało się do tego jakoś dopasować. Mimo iż naczelnicy dzielnic nie podlegali mi formalnie, stworzyłem Kolegium Prezydenckie. Zapraszałem na nie naczelników i próbowałem koordynować rozwiązanie miejskich problemów”15.

Przepychanki na linii miasto – województwo trwały aż do zakończenia działania rad 14. H. Okólska, 150 lat wrocławskiego Nowego Ratusza, Wrocław 2014, s. 31–32.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

39

(2016)

15. S. Apoznański, [w:] Rozmowy o dwudziestoleciu. Wspomnienia radnych Rady Miejskiej Wrocławia z lat 1990–2010, Wrocław 2010, s. 59.

narodowych w 1990 r. Aż do wyborów samorządowych z końcem maja 1990 r. struktura miasta była mocno rozproszona. Obok pięciu urzędów dzielnicowych z własnymi zadaniami i budżetami, ratusz był de facto urzędem z dość ograniczoną rolą w wyniku „okopania” się władz wojewódzkich i dużej autonomii, jak na warunki PRL-owskiego centralizmu, administracji dzielnic, które były jednostkami podziału terytorialnego stopnia podstawowego.

Wrocław osiedlowy16 Restytucja samorządności w Polsce w 1990 r. otworzyła nowy etap w rozwoju Wrocławia, uwalniając dyskusję nad ustrojem dużych miast, w której uwzględniono negatywne doświadczenia z tzw. rozbicia dzielnicowego.

Kwestie przyszłego modelu zarządzania gminą, jej wewnętrznego ustroju, struktury i terytorialnej organizacji powróciły na przełomie 1989/90 r. za sprawą prac przygotowawczych legislatywy.

Senacki projekt ustawy o samorządzie terytorialnym, przyjęty prawie jednogłośnie przez Sejm 8 marca 1990 r., wykluczał możliwość wprowadze-

Ministrów po zasięgnięciu opinii zainteresowanych środowisk. Dzielnice stanowiące gminy tworzą obligatoryjny związek gmin, którego zadania i ustrój określają odrębna ustawa17 i art. 38 przewidujący odrębność ustroju gmin, które wykonują zadania o szczególnym charakterze, co określają właściwe ustawy. W szczególności dotyczy to gmin uzdrowiskowych. Zapisami tymi zapoczątkowano gorącą dyskusję nad przyszłym ustrojem i organizacją dużych miast. Jej temperaturę podgrzewały zabiegi i walka Warszawy wokół nadania dotychczasowym siedmiu dzielnicom statusu związku gminnego. Kontrowersji nie brakowało również we Wrocławiu. Wrocławski Komitet Obywatelski „Solidarność” (WKO „S”), który skupiał w dużej mierze opozycyjnych działaczy solidarnościowych i szykował się do przejęcia władzy w mieście. Już 21 lutego 1990 r. wystosował list do sejmowej Komisji Prac Ustawodawczych. Przedstawił propozycje do opublikowanego senackiego projektu, w którym opowiedział się za jednolitym organizmem samorządowym z jedną radą miasta.

Ewentualny podział na dzielnice i osiedla mógłby zostać dokonany poprzez nową radę miejską18.

nia regulacji dotyczących obligatoryjnych związków w dużych miastach. Jednocześnie jednak Sejm pod wpływem krytyki wprowadził dodatkowy artykuł mówiący, iż w miastach, w których istniały 1 stycznia 1990 r. wyodrębnione administracyjnie dzielnice, mogą one uzyskać status gminy.

Decyzję w tej sprawie podejmuje Prezes Rady

Za modelem jednej, silnej władzy ogólnomiejskiej o dużych kompetencjach opowiadała się również część sił politycznych w mieście, które uważały, iż rozbicie miasta spowoduje rozproszenie sił i środków, a przede wszystkim sprzyja powstawaniu partykularnych interesów społecznych19.

Wyraz temu stanowisku dały: Ruch Alternatywnego Myślenia, Polska Partia Zielonych, UPR, Polski Związek Katolicko-Społeczny, podczas spotkania na temat „Problemy miasta Wrocławia w świetle

16. Szerzej zob.: R. Nowakowski, Spory o ustrój i model samorządu miejskiego, [w:] „Gra o miasto”. W 20 rocznicę odbudowy samorządu w Polsce, pod red. R. Nowakowskiego, Wrocław 2010.

17. Art. 5 ust. 4. – Dz. U. 1990, Nr 16, poz. 95.

18. R. Bubnicki, Jaka ordynacja wyborcza do organów samorządu, „Wieczór Wrocławia” z 23/25 II 1990.

19. Wrocław będzie gminą?, „Gazeta Robotnicza” z 13 III 1990.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 40

projektu nowej ustawy o samorządzie terytorialnym”, zorganizowanego w połowie marca 1990 r. przez przewodniczącego kończącej żywot Miejskiej Rady Narodowej prof. Jana Pławnickiego20.

Za odmiennym scenariuszem opowiadały się trzy spośród pięciu dzielnic Wrocławia 21.

Model obligatoryjnego związku gmin lansowany był przez Dzielnicowe Rady Narodowe z Krzyków, Fabrycznej i Psiego Pola22. Prezydium DRN Krzyki argumentowało, iż utrzymanie dotychczasowych dzielnic jako podstawowych organów samorządu terytorialnego, połączonych w obligatoryjny związek gmin, wyposażonych w znaczne kompetencje, zagwarantuje sprawność funkcjonowania miasta. Na szczeblu miejskim zaś pozostawione powinny być funkcje o znaczeniu ogólnomiejskim. Ponadto 60 radnych [miejskich – R.N.] nie będzie w stanie zapewnić reprezentacji wszystkim mieszkańcom na szczeblu gminy23.

Przewodniczący Prezydium DRN Psie Pole występował w obawie przed marginalizacją peryferyjnej dzielnicy miasta: „jedyne, czym się kieruję, to troska o rozwój dzielnic peryferyjnych. Jedna gmina to ponowna centralizacja władzy na szczeblu miasta, za którą optuje Stare Miasto i Śródmieście, bo nic nie mają do stracenia, gdyż są od dawna ucywilizowane.

Ponownie Psie Pole funkcjonować będzie na marginesie molocha. Reprezentacja 1 radnego na 10 tys. mieszkańców to fikcja samorządności”24. Były przewodniczący Wrocławskiego Komitetu Obywatelskiego, a następnie członek WKO „S” prof. F. Połomski wystąpienia te

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

41

(2016)

nazwał dążeniami dotychczasowej nomenklatury do zachowania starych struktur, które nie sprawdziły się w działaniu. Stąd potrzebny jest jeden sprawny samorząd25. Postulatowi utrzymania tradycyjnego podziału Wrocławia WKO „S” przeciwstawiał nowy efektywny model zarządzania miastem w oparciu o samorząd osiedlowy26. Dziewiątego maja 1990 r. tzw. Grupa Robocza WKO „S”, którą kierował Bogdan Zdrojewski, przedstawiła gotową koncepcję przyszłego podziału miasta na osiedla.

Zakładała ona, iż na bazie dotychczasowych 41 osiedlowych komitetów obywatelskich utworzy się rady osiedli. Automatyczne przekształcenie miało zostać usankcjonowane uchwałą Rady Miejskiej tuż po wyborach samorządowych27.

Program wyborczy WKO „S” nie przesądzał jednak do końca o ostatecznym kształcie jednostek samorządowych, choć prezentował rozwiązanie, które stało się rzeczywistością rok później. „Obecnie dzielnice są sztuczne. Nowe dzielnice wyodrębnione w oparciu o istniejące więzi funkcjonalne i przestrzenne winny być mniejsze i liczniejsze. Utworzone w nich 20. O przyszłości Wrocławia, „Słowo Polskie” z 14 III 1990.

21. A. Szumski, Przyszłe zarządzanie miastem, „Słowo Polskie” z 5 III 1990.

22. J.S., Dzielnice, osiedla, sołectwa, „Wspólnota” z 28.04/5 V 1990.

23. Radni z Krzyków chcą podziału na dzielnice, „Gazeta Robotnicza” z 2 V 1990.

24. M. Głowacki, Bez dzielnicowego samorządu trudno o harmonijny rozwój miasta. Rozmowa z przewodniczącym DRN Psie Pole Remigiuszem Wirą, „Słowo Polskie” z 24 IV 1990.

25. Wrocław dzielnicowy czy w jednym kawałku?, „Wieczór Wrocławia” z 4 IV1990.

26. Sztuka podejmowania decyzji. Rozmowa z Andrzejem Olszewskim i Zenonem Wysłouchem z WKO „S”, „Słowo Polskie” z 27 IV 1990.

27. BZNiO, DzDżS, Statusu osiedlowych komitetów obywatelskich „Solidarność” po wyborach do Rady Miejskiej miasta Wrocławia wraz z projektem Statutu Samorządu Mieszkańców osiedla (jako 7-stronicowym załącznikiem). Wrocław 9 maj 1990 r., syg. (6457).

rady niższego szczebla, czy to dzielnicowe, czy osiedlowe, dadzą lepszą możliwość reprezentowania interesów środowiskowych”28. Przed wyborami we Wrocławiu nie sprecyzowano więc konkretnej koncepcji podziału miasta.

Spory i kontrowersje ujawnione wokół statutu i ustroju dużych miast nie zakończyły się bynajmniej przed wyborami samorządowymi.

Druga i zarazem właściwa faza dyskusji rozpoczęła się wraz z wyborem nowych samorządów największych miast. Toczyła się już ona wyłącznie w oparciu o przepisy zawarte w ustawie z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym.

Przepisy ustawy o samorządzie terytorialnym wprowadziły pojęcie samorządowych jednostek pomocniczych. Zastąpiły one w pewnym sensie dotychczasową konstrukcję tzw. samorządów mieszkańców tworzonych w gminach wiejskich w formie sołectw, a w miastach w formie osiedli29, które rozwiązano z końcem 1990 r. Zerwanie z pojęciem samorządu mieszkańców wsi i osiedla miejskiego na rzecz pojęcia jednostki pomocniczej gminy wynikało z zasadniczych różnic. O ile pierwsza katego-

podstawową wspólnotę lokalną. Stąd gminy stały się fundamentem samorządności, jednostki pomocnicze zaś istotnym wsparciem w zarządzaniu jednostką terytorialną. Równolegle tworzyć miały ramy więzi i społecznej integracji poniżej tego szczebla – w lokalnej mikroskali pełnić funkcję pośrednika między organami miasta a mieszkańcami i zapewnić tym ostatnim szansę rzeczywistego udziału w samorządzie30.

Zagadnienie dotyczące tworzenia, powoływania i funkcjonowania gminnych jednostek pomocniczych ustawodawca scedował na gminne organy uchwałodawcze. Zasady i ramy ich funkcjonowania miały być określone w statutach gminnych, które stanowić miały również o ustroju gminy. W miastach powyżej 300 tys. mieszkańców statuty gminne podlegały uzgodnieniu z prezesem Rady Ministrów31. Z tego powodu prace nad nowymi „konstytucjami” miast prowadzone były równocześnie z propozycjami nowego podziału. Rozpoczęły się tuż po wyborach z końca maja 1990 r. i zakończyły w pierwszej połowie 1991 r. Mimo dość szybkiego tempa prac kwestia ustroju miast okazała się zagad-

ria była formą organizacji mniejszej wspólnoty lokalnej przewidzianej do realizacji celów społecznych – co gwarantowała ustawa o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego z 1983 r., o tyle w nowych warunkach ustrojowych mieszkańców gminy uznano za

nieniem trudnym i problematycznym.

We Wrocławiu już z końcem lipca 1990 r. podczas dyskusji nad projektem statutu miasta, pojawiły się kontrowersje wokół przyszłego podziału samorządowego miasta. Wielość opinii, uwag oraz kierunek dyskusji ujawniły brak jakiejkolwiek spójnej koncepcji. Rada Miasta utworzyła więc doraźną 10-osobową Komisję Samorządową pod kierunkiem Henryka Mikorskiego, która nie zdołała jednak wypracować satysfakcjonującej propozycji.

28. BWNSUWr, PDiŻBS – Biuletyn Solidarnościowego Porozumienia Wyborczego, Wrocław maj 1990 r., s. 26.

29. K. Trafas, Polskie modele jednostek pomocniczych, [w:] Vademecum radnego dzielnicy, red. K. Trafas, Kraków 1996, s. 99.

30. B. Zawadzka, Samorządowa organizacja mieszkańców w miastach, [w:] Państwo, demokracja, samorząd. Księga jubileuszowa na 65-lecie prof. E. Zielińskiego, pr. zb., Warszawa 1999, s. 154–155; Więź wspólnoty, „Wspólnota” z 14 VII 1990.

31. Dz. U. 1990, Nr 16, poz. 95.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 42

Z początkiem września po rozwiązaniu tej komisji przyszły podział miasta scedowano na Komisję Statutową pod kierunkiem Jerzego Barańskiego. Już w połowie października 1990 r., podczas omawiania statutu miasta, zaprezentowano podział na pomocnicze jednostki w formie osiedli.

Uszczegółowienie i korektę projektu przekazano zespołowi eksperckiemu pod kierunkiem radnego prof. Andrzeja Jagielskiego. 10 listopada 1990 r. zespół ekspertów przedstawił pierwszy projekt podziału miasta, zakładający utworzenie ok. 50 jednostek. Punktem wyjścia były: zasięg i liczba (ponad 40) osiedlowych komitetów obywatelskich, modyfikacja terytoriów i liczby dotychczasowych 90 samorządów mieszkańców, tj. starych komitetów osiedlowych, topografia terenu, demografia etc.32.

Ostatecznie po kolejnych konsultacjach społecznych, które odbyły się pod koniec 1990 r., oraz zebraniu wniosków i opinii w okręgach wyborczych opracowano dwa konkurencyjne projekty: projekt radnego A. Jagielskiego zakładający podział miasta na 44 samorządowe jednostki pomocnicze i projekt radnego Wacława Wdowiaka utworzenia 26–36 jednostek. Podczas posiedzenia Rady Miej-

jednostek pomocniczych Wrocławia35. Osiedla różniły się pod względem powierzchni – pisał A. Jagielski – od 124 ha do 4331 ha oraz liczbą mieszkańców od 42 do 400 tys. Taka nieco kontrastowa delimitacja osiedli była głównie rezultatem preferencji integracyjnych oraz aktywności i żądań społeczności lokalnych36. Dotyczyło to także małych peryferyjnych osiedli, takich jak np. Lipa Piotrowska, Świniary, Rędzin, mających po mnniej więcej tysiąc mieszkańców, które domagały się własnych osiedli.

Do końca pierwszego kwartału 1991 r. dokonano wyboru modelu organizacyjnego gmin.

Zasadniczymi kwestiami były umocowanie kompetencyjne nowych jednostek samorządowych w strukturze ustrojowej miast oraz sposób ich finansowania. Sprawy te wywołały jednak ogromną polemikę, gdyż oczekiwania rozminęły się z praktyką. Krótko mówiąc, nowe jednostki pomocnicze otrzymały zaledwie uprawnienia opiniodawcze z pominięciem prerogatyw decyzyjnych i wykonawczych. Osłabienie pozycji kompetencyjnej gmin ustawą z 17 maja 1990 r. sprawiło, iż władze miejskie niechętnie decydowały się na dodatkowe uszczuplenia

skiej 6 lutego 1991 r. w drugim czytaniu przyjęto pierwszą wersję, którą przedstawiono następnie mieszkańcom do ostatecznego zaopiniowania33.

W „Dzienniku Dolnośląskim” z 5 marca 1991 r. zamieszczono zmieniony projekt podziału miasta przewidujący utworzenie 46 osiedli34. W ostatecznym natomiast kształcie, po uwzględnieniu opinii kilku komitetów obywatelskich, metodą dzielenia i łączenia Rada Miejska Wrocławia 20 marca 1991 r. przyjęła podział miasta na 47 osiedlowych

swojego władztwa. Z kolei negatywne doświadczenia z poprzedniego ustroju powodowały, iż dominował postulat centralizacji władzy na szczeblu ogólnomiejskim. Jak pisał wrocławski 32. Archiwum Zakładowe Urzędu Miejskiego Wrocławia (dalej: AZUMW), Protokoły z Sesji Rady Miejskiej Wrocławia nr 13/90 z dnia 10 listopada 1990 r.

33. Uchwała nr XVIII/100/91 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 6 lutego 1991 r. ws. projektu podziału Wrocławia na osiedla.

34. Projekt podziału Wrocławia na pomocnicze jednostki samorządowe wraz ze Statutem Wrocławia, „Dziennik Dolnośląski” z 5 III 1991.

35. Uchwała nr XX/110/91 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 20 marca 1991 r. ws. podziału Wrocławia na osiedla.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

43

(2016)

36. A. Jagielski, Mieszkańcy powojennego Wrocławia. Zarys rozwoju demograficznego i zmian demografii miasta, Rocznik Wrocławski nr 1 z 1993 r., s. 208.

radny A. Lenkiewicz: „zarząd miasta niechętnie przejawiał względy do jakiegokolwiek uszczuplenia jego władzy na rzecz jednostek pomocniczych”37.

We Wrocławiu pozycję ustrojową 47 osiedlowych jednostek pomocniczych regulowały statut miasta z 6 lutego 1991 r.38 oraz generalny (do czasu zakończenia wyborów) dla wszystkich jednostek tzw. ramowy status osiedli z 24 lipca 1991 r.39. Sprawy finansowe regulowała osobna uchwała z 24 lipca 1991 r.40.

Wrocławskie kalkulacje przewidywały, iż do połowy 1991 r. większość osiedli będzie mieć wybrane swoje rady bądź zarządy. Wrocławska ordynacja wyborcza do samorządu osiedlowego nie przewidywała bowiem obligatoryjnego wyboru rad osiedlowych. Ich ukonstytuowanie scedowano na mieszkańców osiedli. Pierwsze wybory odbyły się dopiero pod koniec czerwca 1991 r., i to w zaledwie 5 osiedlach: w Leśnicy, na Oporowie, w Żernikach, Kuźnikach i na Brochowie41. W połowie listopada 1991 r. wybory 37. A. Lenkiewicz, (Zd)Rada (Na)gminna Wrocławia, Wrocław 1994, s. 25.

38. Uchwała nr XVIII/102/91 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 6 lutego 1991 r., ws. przyjęcia Statutu Wrocławia w brzmieniu uzgodnionym w URM w dniu 1 lutego 1991 r.

39. Uchwała nr XXVII/156/91 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 24 lipca 1991 r. – ramowy statut osiedla.

40. Uchwała nr XXVII/164/91 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 24 lipca 1991 r., ws. zasad podziału środków na działalność samorządowych jednostek pomocniczych.

41. Pierwsi rajcowie, „Wieczór Wrocławia” z 25 VII 1991.

42. Rzecznik prasowy Rady Miejskiej informuje, „Wieczór Wrocławia” z 14 XI 1991.

43. Rzecznik Rady Miejskiej informuje, „Wieczór Wrocławia” z 26 V 1992; Lepiej mieszkać na osiedlu z głową, „Gazeta Robotnicza” z 27 V 1992.

przeprowadzono w kolejnych 27 osiedlach42.

W połowie maja 1992 r. rzecznik prasowy Rady Miejskiej informował, iż wyborów do rad dokonano już w 37 osiedlach43. Ostatnie wybory przeprowadzono w kwietniu 1993 r. W efekcie własne organy wybrały aż 43 osiedla. Jedynie mieszkańcy Lipy Piotrowskiej, Tarnogaju, Zakrzowa i Gądowa-Popowic Południa nie wybrali władz44.

Z tego względu pod koniec maja 1993 r. Rada Miejska, sankcjonując nowy porządek prawny w osiedlach, nadała 43 statuty. Rady osiedli powołano w 32 jednostkach, w 11 przypadkach (Bieńkowice, Jagodno, Jerzmanowo–Jarnołtów– Strachowice, Klecina, Kowale, Muchobór Wielki, Pawłowice, Polanowice–Poświętne–Ligota, Sołtysowice, Świniary i Widawa) organem uchwałodawczym zaś było ogólne zebranie mieszkańców, a wykonawczy stanowił zarząd45. Relację z przygotowania i przebiegu wyborów prezentowała prasa lokalna. Trudno było znaleźć odpowiednią liczbę kandydatów na radnych. Niska była także (2%) frekwencja wyborcza do samorządów osiedlowych, co nie zmieniło się praktycznie na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza.

Kierunki i koncepcje reformy osiedli władz miejskich Pierwsze poważne dyskusje nad korektą podziału miasta na jednostki pomocnicze rozpoczęły się z początkiem III kadencji Rady Miejskiej Wrocławia (1998–2002). Zauważyć należy, iż w 1994 r., tj. od drugiej kadencji Rady Miejskiej Wrocławia, utworzono doraźną komisję ds. osiedli, która w kolejnych kadencjach tworzona była już jako stała komisja ds. osiedli (w obecnej VII kadencji

44. Większość osiedli ma już swoje rady, „Wieczór Wrocławia” z 13 VII 1993.

45. Uchwała nr LXIV/421/93 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 22 maja 1993 r. ws. nadania statutu osiedla.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 44

komisja partycypacji społecznej i osiedli), w której pracach tematem głównym była reforma osiedli.

Pierwsza poważna koncepcja reformy osiedli pojawiła się 19 lipca 1999 r. jako jeden z punktów posiedzenia Zarządu Miasta. Był to ogólny projekt zakładający zmniejszenie liczby osiedli przy jednoczesnym zwiększeniu ich kompetencji. Inicjatorem zmian byli przedstawiciele AWS we władzach miejskich, którzy w wyniku powyborczych targów z ekipą prezydenta Bogdana Zdrojewskiego otrzymali zagadnienie jednostek pomocniczych. Zajmował się nim członek Zarządu Miasta Grzegorz Oszast46, natomiast wypracować koncepcję miało Biuro Rozwoju Wrocławia.

Już 7 września przedstawiło ono trzy warianty podziału administracyjnego miasta na dzielnice w liczbie 12–10–10, przy czym władze nie ukrywały, iż optują za wariantem pierwszym, tj. 12 dzielnic. W tym było tzw. Wielkomiejskie Centrum Wrocławia (WCW). Miejsce zlikwidowanych rad osiedli miały zająć rady dzielnic z większymi uprawnieniami i budżetami47.

Istotnym novum było wyodrębnienie terenów spod władz przyszłych zarządów dziel-

opowiadali się również mieszkańcy49. „Zmiany są potrzebne. Radni w osiedlach są bliżej spraw mieszkańców, chcemy, aby mieli większy wpływ na to, co się dzieje, ale to wymaga reformy” – komentował wiceprezydent Stanisław Huskowski50. Brakowało również jednomyślności w łonie samego Zarządu Miasta, który 7 września 1999 r. przełożył dyskusję na kolejne posiedzenie. Projekt, który miał być przedstawiony Radzie Miejskiej do zatwierdzenia wraz z ordynacją wyborczą na rok przed końcem II kadencji rad osiedlowych, został jednak zarzucony. Brakło jednomyślności i politycznej woli wśród koalicjantów.

Aż do 2008 r. temat reformowania osiedli był sporadycznie podnoszony w dyskursie publicznym. W czerwcu 2008 r. władze miejskie przedstawiły propozycję nowego podziału miasta na jednostki pomocnicze. Ponownie miały być to dzielnice w liczbie 15–20 z własnymi radami, ale i delegowanymi przez prezydenta urzędnikami zatrudnionymi w Biurach Obsługi Klienta na poziomie każdej jednostki. Projekt – przedstawiony publicznie w połowie czerwca przez radnych z Komisji ds.

nicowych i oddanie ich pod bezpośredni zarząd rady gminy. Chodziło o tereny mające znaczenie dla wszystkich mieszkańców, jak: pola irygacyjne, tereny wodonośne, a także ścisłe centrum, tj. Stare Miasto, wskazane w projekcie WCW48. Projekt został poddany konsultacjom z radami osiedli. Główne uwagi dotyczyły wielkości i granic dzielnic, oddalenia radnego osiedla od mieszkańców, sztucznego wydzielenia WCW. Za utrzymaniem status quo

osiedli Rady Miejskiej – przewidywał również pełne wynagrodzenie dla członków zarządów dzielnic.

Szerzej o tym projekcie wspomina Marek Mutor, 46. R. Nowakowski, Rada Miejska, Zarząd Miasta i Prezydent, [w:] Anatomia sukcesu miasta. Wrocław i jego samorząd w latach 1990– 2015, pr. zb. E. Czapiewski, A. Łoś, R. Nowakowski, Wrocław 2016, s. 24, 83–84.

47. P. Przybylski, Co to znaczy decentralizacja, „Wieczór Wrocławia” z 1999.

48. KG, Podział dzielnicowy, „Gazeta Wyborcza/Dziennik Dolnośląski” z 8 IX 1999.

49. Na marginesie reformy dzielnicowej. Pawłowice nie chcą do Zawidawia, „Wieczór Wrocławia” z 14 IX 1999 (plus sonda: Rady małe czy duże?).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

45

(2016)

50. K. Górowicz, Jak Wam się podoba?, „Gazeta Wyborcza/Gazeta Dolnośląska” z 7 IX 1999.

radny Klubu Rafała Dutkiewicza, jeden z pomysłodawców koncepcji (obok Szymona Hotały)51.

Sceptycyzmu nie kryli przede wszystkim radni osiedli. W założeniach upatrywali próbę zerwania ze społecznym charakterem rad, a przede wszystkim ich upolitycznieniem, poprzez udział w nich kandydatów wspieranych przez partie i ugrupowania polityczne. W dyskusji nad zaprezentowaną koncepcją udział wzięli lokalni politycy i naukowcy.

Prof. Leon Kieres, były wrocławski radny, a ówczesny senator PO, przestrzegał przed autonomią jednostek, by nie rozbudzać separatystycznych dążeń, i przypomniał idę subsydiarności, która tak jak w przypadku samorządów powinna być realizowana na poziomie jednostek pomocniczych. Również Aldona Młyńczak, posłanka PO i była radna osiedlowa i miejska, uznała pomysł za nieprzemyślany i nawiązujący do rozwiązań sprzed 50 lat. Politolog z Uniwersytetu Wrocławskiego dr Andrzej Ferens mówił z kolei: „Likwidacja osiedli może spowodować, że władza oddali się od obywatela. Ważne jest, aby władza miała kontakt z mieszkańcami, a z tym nie jest najlepiej. Świadczy o tym niska frekwencja wyborcza.

kompetencje RO i wyposażyć je w większe środki finansowe jest godny rozważenia. […] Widać jednak jasno zagrożenia płynące z proponowanego podziału. […] Warunkiem koniecznym do sprawnego funkcjonowania RO jest ich ochrona przed nadmiernym upolitycznieniem”53. Mimo próby przeforsowania reformy przed zaplanowanymi wyborami do rad osiedli w marcu 2009 r. sprawa ponownie poległa z przyczyn politycznych. Radni z klubu PiS nie zgadzali się na wdrażanie tak rewolucyjnych zmian tuż przed wyborami. Natomiast radni z koalicyjnego klubu PO oponowali ze względu na ambicje prezydenta, który od marca 2008 r. rozpoczął formowanie Stowarzyszenia Dolny Śląsk XXI w obawie przed przejęciem rad przez ludzi prezydenta i członków stowarzyszenia. Ze względu na brak jednomyślności wśród klubów radnych jesienią od projektu odstąpił również R. Dutkiewicz.

Po półrocznej przerwie na początku 2009 r. ponowną dyskusję nad reformą osiedli zainicjowało Stowarzyszenie Dolny Śląsk XXI. Zaproponowało ono przygotowanie reformy do 2010 r. tak, by wybory do rad odbyły się równolegle z wyborami samorządowymi. Rozważano utworzenie

Pozytywem może być większy wpływ na kształt polityki ogólnomiejskiej, jeśli dzielnice otrzymają większe kompetencje niż osiedla”52. Ambiwalentnej postawy nie ukrywał poseł PiS, były wiceprezydent Wrocławia Dawid Jackiewicz: „W Radach Osiedli jest tyle polityki, ile pieniędzy, czyli niewiele. Samorządowcy osiedlowi to typowi społecznicy, którzy za symboliczne wynagrodzenie poświęcają swoim osiedlom mnóstwo czasu. Pomysł, aby wzmocnić

od 15 do 20 dzielnic, przy czym wskazywano na preferowaną liczbę 16 jednostek zamieszkiwanych przez ok. 30–50 tys. mieszkańców.

Lansowano ideę wyborów „obywatelskich” w jednomandatowych okręgach wyborczych zamieszkiwanych przez 1500–2000 mieszkańców. Opowiadano się za klarownym podziałem kompetencji między radą a zarządem dzielnicy. Ta pierwsza miała uchwalać najważniejsze dokumenty, zatwierdzać plany finansowe, listę

51. Ponieważ koncepcja ta została dogłębnie zaprezentowana w niniejszym tomie w osobnej relacji M. Mutora, Autorzy zrezygnowali z jej omawiania.

52. Władza bliżej ludu, „Polska Gazeta Wrocławska” z 24 VI 2008.

53. Nowy podział, nowe problemy?, „Polska Gazeta Wrocławska” z 27 VI 2008.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 46

lokalnych zadań. Miała również kontrolować zarząd.

W projekcie uwzględniono także realny wpływ na budżet miejski. Dzielnice miały mieć możliwość planowania pieniędzy np. na drogi osiedlowe, skwery, zagospodarowanie podwórek, a zadania te miały być zapisane w budżecie.

Nowatorskim pomysłem była natomiast propozycja udziału przewodniczących rad osiedli w sesjach Rady Miejskiej z możliwością udzielania im głosu54. Planowane zmiany wywołały burzę i przed wyborami samorządowymi 2010 r. temat został ponownie wyciszony.

Osiedla w praktyce Podział kompetencji i finansów był nieustannie krytykowany przez radnych rad osiedli. We Wrocławiu dotacje na działalność osiedli wynosiły zaledwie 0,2% budżetu gminy w skali roku.

W monografii dotyczącej Oporowa odnotowano: „Ważnym wydarzeniem dla pięciotysięcznego osiedla było utworzenie Rady Osiedla. Jednak w praktyce okazało się, że możliwości wywalczenia czegokolwiek przez Radę Osiedla u władz miasta były znacznie ograniczone. Tylko dzięki

łamaniu przez władze miejskie ich statutów57.

Konkretnych kształtów inicjatywa nabrała przed wyborami samorządowymi w 1994 r. Na bazie federacji powołano komitet wyborczy pod nazwą Samorządowa Koalicja Osiedli, skupiający 34 z 47 osiedli58. Przedstawiciele osiedli w wyborach 1994 r. zdobyli 5 mandatów i powołali własny klub radnych Samorządowa Koalicja Nasze Osiedle (SKNO) w Radzie Miejskiej Wrocławia.

W wyborach do rad osiedli w 1995 r. z ramienia SKNO weszło do rad ok. 450 radnych (prawie połowa wszystkich radnych)!

Wraz z pojawieniem się AWS na ogólnopolskiej i miejskiej scenie politycznej, w strukturach tego ruchu znaleźli się również członkowie SKNO, a pełnomocnik koalicji Ryszard Bubień został pełnomocnikiem ds. samorządu w AWS. Tym sposobem kandydaci na radnych wystawieni przez AWS szli do wyborów z programem, w którym kwestia reformy rad osiedlowych była istotnym punktem59. W kadencji 1998–2002 Klub Radnych AWS, w ramach którego obok ZCH-N, SK-L, PCHD, Ruchu Stu, Rodziny Polskiej znaczą siłę stanowiła Samorządowa Koalicja Osiedlowa,

uporowi Zarządu Osiedla udało się załatwić kilka ważnych spraw”55. Z początkiem marca 1992 r. przedstawiciele 9 Rad Osiedlowych oznajmili, iż „współpraca z miastem rzadko wykracza poza deklaracje składane przez urzędników i niektórych radnych. Opinie rad nie są uwzględniane, więc zaczynają się organizować, by mieć lepszą pozycję nacisku na Radę Miejską”56. Tak rozpoczął się proces tworzenia struktury poziomej, tj. federacji osiedli w proteście przeciw nagminnemu

zgłosił projekt reformy rad osiedlowych. Przewidywał on zwiększenie kompetencji oraz zmniejszenie liczby rad. Miało się to odbyć ewolucyjnie poprzez samoistne łączenie się osiedli w większe

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

47

(2016)

54. M. Kozioł, Jak 48 wrocławskich osiedli zamieni się w 16 dzielnic, „Polska Gazeta Wrocławska” http://www.serwis.brzdac.olkusz.pl165-serwis-higiena.investmap.pl/post/53310 (dostęp: 06.09.2016).

55. M. Czapliński, S. Rospond, Z dziejów Oporowa, Wrocław 2002, s. 74.

56. Osiedla sfederowane?, „Słowo Polskie” z 20 III 1992.

57. Rady łączą się. Za komitet założycielski Federacji Rad Osiedli Julian Rodziewicz RO Karłowice-Różanka i Sylwester Szkudlarek RO Ołbin, „Gazeta Robotnicza” z 5 X 1993.

58. Koalicja osiedlowa, „Gazeta Robotnicza” z 16 XII 1993.

59. „Wrocław 2000” do podziału?, „Wieczór Wrocławia” z 13 III 1998.

jednostki. W kadencji 2002–2006 podjęto natomiast działania zmierzające do opracowania WPI – Wieloletnich Planów Inwestycyjnych, w ramach których osiedla będą wydatkowały środki na osiedlowe inwestycje w ramach budżetu miasta60. W latach 2006–2010 prezydent powołał zespół ds. opracowania zmian w statucie rad osiedlowych. Udział w nich brali przedstawiciele rad osiedlowych. Jednak wiele propozycji zmian, które sformułowali przedstawiciele rad, nie zostało uwzględnionych w ostatecznych rozwiązaniach.

Według M. Lampczaka, przewodniczącego rady osiedla Stare Miasto, rady osiedli miały stosunkowo dużo uprawnień w pierwszym okresie działalności. W każdej kolejnej kadencji uprawnienia te były ograniczane, co dokonywało się w sposób formalny poprzez poprawki do statutu lub nieliczenie się z uchwałami rad.

Rolę rad ograniczono jedynie do opiniowania spraw, którymi faktycznie powinny się zajmować, a aktywność społeczną ograniczono nadmierną biurokracją poprzez utworzenie specjalnego biura do obsługi rad osiedlowych. Lekceważe-

osiedli61. W pierwszych latach od powołania jednostek pomocniczych stałym elementem były spotkania „Prezydium” Rady Miejskiej Wrocławia z przewodniczącymi rad osiedli. Po kilku latach zaniechano tego modelu współpracy.

Ważnym momentem, w którym działacze rad osiedli dali ponownie o sobie znać, były pierwsze bezpośrednie wybory prezydenta miasta w 2002 r. Wśród 11 komitetów wyborczych było również Wrocławskie Forum Samorządowe, reprezentowane głównie przez osiedlowych działaczy i społeczników, idących również z hasłem reformy wrocławskich osiedli. I choć w wyborach do rady WFS zdobyło prawie 4,0% głosów, a kandydat na prezydenta niecałe 2,0%, to był to kolejny sygnał płynący z „dołu” o potrzebie dokończenia reformy, której domagali się sami zainteresowani62.

Warto przypomnieć, iż wielu radnych miejskich wywodzi się wprost z rad osiedlowych, m.in. Aldona Młyńczak, Krzysztof Kilarski, Marek Mutor, Aleksander Garczarek, Katarzyna Obara-Kowalska, Rafał Czepil, Alina Barczewska, Tadeusz Bereżański, Michał Jasiński, Mirosław Iwanicki, Ryszard Bubień, Henryk Macała, Ra-

nie przejawiały władze wykonawcze. Również Rada Miejska nie traktowała po partnersku rad

dosław Pietrzyk, Urszula Wanat, Piotr Kuczyński czy Ireneusz Józwiak oraz Sebastian Lorenc.

Kilku radnych miejskich było z nimi związanych, np. Ewa Rzewuska. Jak pisze trafnie Wojciech Morozek, „[…] wiele osób biorących udział w pracach kolejnych rad osiedla i zarządu osiedla rozpoczynało w ten sposób swoją przygodę z samorządem terytorialnym, a następnie kontynuowało ją we wrocławskich strukturach samorządu terytorialnego, w szczególności

60. W. Kilian, Działalność samorządu Wrocławia, [w:] Sytuacja i rola wielkiego miasta w procesie transformacji, Studium porównawcze rozwoju ekonomicznego i procesów społecznych na przykładzie Wrocławia i Lipska – kontynuacje, pod red. Z. Kurcza i Z. Morawskiego, Wrocław 2003, s. 18, 22.

61. Cyt za.: Zob. Z. Kurcz, Samorząd Wrocławia, [w:] Sytuacja i rola wielkiego miasta w procesie transformacji, Studium porównawcze rozwoju ekonomicznego i procesów społecznych na przykładzie Wrocławia i Lipska – kontynuacje drugie, pod red. Z. Kurcza i Z. Morawskiego, Wrocław 2009, s. 22-24.

62. R. Nowakowski, Edward Czapiewski, Między nauką i polityką, [w:] Nauka-Samorząd-Polityka. Księga Jubileuszowa dedykowana prof. Edwardowi Czapiewskiemu w 40-lecie pracy zawodowej i dydaktycznej, pod red. R. Nowakowskiego i G. Straucholda, Wrocław 2014, s. 19-23.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 48

jako radni Rady Miejskiej”63. Wielu z nich kontynuowało działalność na wyższych stanowiskach publicznych.

25 lat, które minęły od powołania samorządowych jednostek pomocniczych, pozwala na zebranie krytycznych opinii na temat ich funkcjonowania.

Analizując materiały komisji ds. osiedli Rady Miejskiej Wrocławia, stwierdzić należy, iż dochodziło do ciągłych prób secesji, zmiany nazw, rewizji granic osiedli. W kilku przypadkach próby te okazały się skuteczne64. Liczne były spory personalne w łonie samych rad, co niekiedy prowadziło do paraliżu ich funkcjonowania65. Po wieloletnich próbach w 2006 r. doszło do podziału osiedla Wojszyce-Ołtaszyn i powstania dwóch osobnych osiedli: Wojszyc i Ołtaszyna66. Tym samym liczba jednostek pomocniczych we Wrocławiu wzrosła z 47 do 48.

Jaka przyszłość rad osiedlowych?

Propozycje i rekomendacje Wiele o osiedlach mówi przede wszystkim sama frekwencja wyborcza, która jest rażąco niska. Oznacza to, że ogromna większość wyborców nie widzi sensu w startowaniu do rad osiedli ani tym bardziej głosowania w tych wyborach. Można mówić o swoistej kwadraturze koła. Rady osiedli mogą niewiele załatwić, więc wyborcy ignorują akt wyborczy. Ta bezradność uwidacznia się często w braku odpowiedniej liczby kandydatów na radnych. Albo jest ich akurat tylu, ile miejsc, albo ich brakuje. W pierwszym przypadku nie przeprowadza się aktu wyborczego, lecz powołuje się radę (11 przypadków w 2013 r.). W drugim odwołuje się wybory i nie powołuje się organów osiedla. Tak było m.in. podczas ostatnich wyborów

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

49

(2016)

w 2013 r. na osiedlu Przedmieście Oławskie. Zdarza się również wygaszanie mandatów radnym osiedlowym, którzy rezygnują w trakcie kadencji ze społecznej aktywności i przestają uczestniczyć w sesjach rady. W świetle przytaczanych faktów pod rozwagę należy poddać pomysł powiązania wyborów do rad osiedlowych z wyborami do Rady Miejskiej, co niewątpliwie poprawiłoby frekwencję, a także ustanowienia niewielkich diet dla radnych.

Tab. 2. Frekwencja w wyborach do rad osiedli – średnia w % Kadencja

Rok wyborczy

Średnia

I

1991/2

2,0

II

1995

7,7

III

2001

8,5

IV

2005

4,5

V

2009

4,0

VI

2013

4,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Obwieszczeń Miejskiego Komisarza Wyborczego.

63. W. Morozek, Ustrój Miasta Wrocławia w latach 1990–2010, [w:] 20 lat samorządu terytorialnego w II i III Rzeczypospolitej. I Wydziałowa konferencja Kół Naukowych Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, red. J. Korczak, Wrocław 2010, s. 435.

64. Np. Uchwała nr XXXVII/521/97 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 25 kwietnia 1997 r. w sprawie zmiany nazwy osiedla Jerzmanowo-Jarnołtów-Strachowice (dodano 4. człon –Osiniec) czy też Uchwała nr LII/812/98 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 5 czerwca 1998 r. w sprawie zmiany uchwały nr XX/110/91 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 20 marca 1991 r. w sprawie podziału Wrocławia na osiedla (zmiana nazwy z „Popowice Pd-Gądów” na „Gądów-Popowice Pd”).

65. Przykład rady osiedla Osobowice-Rędzin, która po wyborach 2013 r. rozpadła się w wyniku konfliktu personalnego co w konsekwencji doprowadziło do przeprowadzenia wyborów uzupełniających w maju 2015 r. http://www.gazetawroclawska. pl/artykul/3757505,w-maju-wybory-na-dwoch-wroclawskich-osiedlach-bo-radnym-nie-chcialo-sie-pracowac,id,t.html (dostęp: 9.09.2016).

66. Uchwała nr XLVII/3060/06 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 16 lutego 2006 r. w sprawie podziału Osiedla Wojszyce-Ołtaszyn.

Pojawia się pytanie: co trzeba uczynić w celu zmiany status quo? Trzeba przyznać, że nasz parlament postąpił właściwie, nie narzucając dużym miastom (prócz Warszawy) koncepcji dzielnic.

Specyfika dużych aglomeracji jest swoista i trudno narzucać jednolitą koncepcję dla Wrocławia, Krakowa, Poznania czy jeszcze bardziej zróżnicowanego Trójmiasta. Ustawa z marca 1990 r. dała tego typu miastom możliwości i od nowych władz miejskich zależało, jaki kształt ustrojowy nadadzą swojemu miastu.

We Wrocławiu pojawiły się różne koncepcje, począwszy od Wrocławskiego Komitetu Obywatelskiego „S”, który przewidywał zamianę 41 osiedlowych komitetów obywatelskich na rady osiedlowe. Rada Miejska I kadencji po stosunkowo krótkiej, chociaż burzliwej dyskusji przyjęła ostateczny projekt 47 osiedli. Na zasadzie kompromisu Rada przyjęła, że rady osiedla otrzymają kompetencje opiniodawcze, natomiast zabrakło decyzyjnych i wykonawczych. W następnych kadencjach planowano ten projekt ulepszać. Zabrakło jednak woli zmian i rady osiedli stały się swoistym zakładnikiem władzy miejskiej67. Od

„reforma osiedlowa może stać się istotnym czynnikiem budowy dobrego kapitału ludzkiego […].

Decentralizacja władzy nie jest chorobą czy wynaturzeniem. Jest koniecznością dla zbudowania aktywnego kapitału ludzkiego, tak potrzebnego dla lepszego funkcjonowania władzy i zapewnienia skutecznej kontroli społecznej68.

Zakończenie Ustawa o samorządzie terytorialnym – likwidująca rady narodowe, jej organy, a także samorząd osiedlowy mieszkańców – ustanowiła, iż mieszkańcy z mocy prawa stanowią wspólnotę samorządową. Gmina zgodnie z art. 164.1 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi podstawową jednostkę samorządu terytorialnego. Jednostki pomocnicze gminy są strukturami tworzonymi poniżej szczebla gminnego. Powoływanie ich uzależniono od swobodnego uznania rady gminy (fakultatywność) bez ustawowego określenia jej charakteru prawnego. Ich status majątkowy, finansowy, zakres działania i kompetencje uzależniono również od samej rady gminy.

Jednostka pomocnicza w gminie, czy to w formie sołectwa, osiedla, dzielnicy, a od noweli

III kadencji rozpoczęły się dyskusje nad zmianą podziału administracyjnego osiedli (zmniejszenie ich liczby) oraz dodaniem im kompetencji wykonawczych. Zarówno dyskusja w 1999 r., jak i dyskusje z lat 2008 i 2009 nie przyniosły rezultatów. Podzieliły polityków samorządowych spory o podział administracyjny i zakres kompetencji.

Pojawiały się także dodatkowe interpretacje, jak przywoływana opinia L. Kieresa, aby nie rozbudzać separatystycznych dążeń. Tymczsem

z września 1995 r. w innej równoprawnej formie, jest wyłącznie jednostką wewnętrznego podziału gminy. Mimo iż posiada demokratycznie wybrane przedstawicielstwo, tj. radę jako organ uchwałodawczy i zarząd wybierany w wyborach pośrednich, kierowany przez przewodniczącego, które reprezentuje jedynie część mieszkańców gminy zamieszkałych na wydzielonym terytorium gminy, nie posiadaja odrębnej od gminy osobowości prawnej. Jej działalność, określona wyłącznie statutem

67. Han, Tylko tych osiedli żal, „Gazeta Wrocławska Polska The Times”, z 28 V 2010.

68. E. Czapiewski, O samorządzie nie tylko krytycznie – studium osobiste, [w:] 25 lat samorządu…, s. 178-179.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 50

zawierającym zasady tworzenia, łączenia oraz ich znoszenia, prowadzona jest wyłącznie w ramach osobowości prawnej gminy. Fakt ten znacznie osłabia znaczenie art. 39 ust 4 ustawy, który uprawnia radę gminy do upoważnienia przewodniczącego organu wykonawczego jednostki pomocniczej do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu administracji publicznej. Jak pisze Barbara Zawadzka, sformułowanie to należy traktować na „wyrost”.

Trudno sobie wyobrazić, w jaki sposób jednostka pomocnicza nieposiadająca osobowości prawnej mogłaby stać się przedmiotem wydającym decyzje administracyjne, funkcjonujące w obrocie prawnym i ponosić za nie prawną odpowiedzialność.

Trudno sobie wręcz wyobrazić, w jaki sposób społeczny organ wykonawczy jednostki, niedysponujący fachowym aparatem, mógłby „załatwić” sprawy wymagające znajomości prawa69. Wyposażenie przewodniczącego organu wykonawczego jednostki pomocniczej w uprawnienia władcze przez organ stanowiący gminy nie znajduje również potwierdzenia w 25-letniej historii funkcjonowania osiedli we Wrocławiu.

Podsumowując genezę podziału miast na

stolicy), z drugiej budowę jednostek pomocniczych w formie osiedli bądź dzielnic. „Decentralizacja” uprawnień na niższy pomocniczy szczebel samorządności traktowana była dwojako: jako usprawnienie modelu zarządzania dużą jednostką miejską oraz próba organizowania społeczeństwa obywatelskiego na poziomie mikrospołecznym. Rzeczywistość prawno-ustrojowa znacznie pokrzyżowała te zamierzenia. Ograniczone kompetencyjnie gminy odreagowały powściągliwością w przekazywaniu zadań i kompetencji na niższe szczeble. W rezultacie samorządność osiedli okazała się fasadowa. We Wrocławiu Rada Miejska dość szybko ustanowiła diety i apanaże dla niektórych działaczy niższego szczebla, choć zakładano, iż prace te wykonywane będą społecznie. Tak jak na szczeblu centralnym, również na szczeblu gminnym triumfował centralizm. Frekwencja wyborcza była tego namacalnym dowodem i do dziś sięga zaledwie kilku procent. Wady przyjętych rozwiązań upatrywano w finansach i kompetencjach jednostek pomocniczych.

jednostki pomocnicze, stwierdzić należy, iż na przyjętym modelu zaciążyły uwarunkowania minionej epoki (podział dzielnicowy), a także niechęć władz miejskich do dzielenia się władzą z „terenem”. Skromne były również możliwości prawne. Zauważyć więc należy, iż ustawodawca marginalnie potraktował zagadnienie decentralizacji władzy samorządowej w dużych miastach.

Przewidywało ono jedynie dwa skrajne rozwiązania: z jednej strony układ dzielnice-gminy (model

Rada Miejska Wrocławia jako pierwsza w Polsce powołała rady osiedli. Również jako pierwsza uchwaliła dla nich statut. Od tamtej pory dokonano 11 razy zmian w uchwale z 1991 r. regulującej funkcjonowanie jednostek pomocniczych.

We Wrocławiu zastosowano odgórny scenariusz tworzenia osiedli, w którym pominięto całkowicie kryterium ciągłości historycznej. Niestety, mimo ćwierćwiecza działania rad osiedlowych 1991–2016 prowizorka okazała się po raz kolejny

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

51

(2016)

69. B. Zawadzka, op. cit., s. 158.

rozwiązaniem bardzo trwałym. Dlatego podjęcie dyskusji nad nowym kształtem ustrojowym osiedli uważamy za niezwykle ważne dla przyszłego kształtu naszej demokracji lokalnej. Trafnie podkreśla zaniechania w tym obszarze były prezydent Wrocławia Bogdan Zdrojewski, który po latach zauważa niedoskonałości rozwiązań przyjętych w czasach jego urzędowania: „Dzisiaj rad jest prawie 50, są ubezwłasnowolnione, bez pieniędzy, bez inicjatywy, a powinny być kuźnią talentów młodych samorządowców i partnerem dla władz Wrocławia (bo takiego prezydent Dutkiewicz nie ma). Jedynie Stare Miasto należało uznać za »dystrykt« zarządzany wprost z ratusza”70, co wzmacnia m.in. utworzenie w 2014 r.

Parku Kulturowego „Stare Miasto”.

Tematem istotnym do rozwiązania w obecnej i przyszłej kadencji samorządu Wrocławia powinna stać się rzeczywista reforma osiedlowych jednostek pomocniczych i realizacja zapisów Strategii Wrocław w perspektywie 2020 Plus, m.in. pilotażowe przetestowanie nowatorskich rozwiązań na jednym z osiedli, a także wdrażanie rozwiązań takich jak np. Laboratoria Obywatelskie, zainicjowanych w ramach Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego 2015. Ćwierćwiecze rad osiedlowych, a także prace nad nową strategią miasta są odpowiednim momentem, aby zainicjować dyskusję wokół przyszłości rad osiedlowych, a przede wszystkim miasta.

Edward Czapiewski prof. dr hab., absolwent historii na

Rafał Nowakowski historyk, politolog, absolwent Uni-

Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Wro-

wersytetu Wrocławskiego. Zawodowo związany z ad-

cławskiego. W latach 1974-2006 r. pracownik naukowy

ministracją publiczną, naukowo z Dolnośląską Szkołą

Instytutu Historycznego UWr. Od 2006 r. pracuje w Dol-

Wyższą. Współpracownik Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”.

nośląskiej Szkole Wyższej w Instytucie Bezpieczeństwa

Autor ponad 30 publikacji naukowych dotyczących m.in.

i Spraw Międzynarodowych, gdzie kieruje Zakładem

miasta i samorządu Wrocławia, współpracy polsko-sak-

Prawa i Bezpieczeństwa Międzynarodowego. Zajmuje

sońskiej. Jest autorem plansz tematycznych w Centrum

sie badaniem historii myśli politycznej, historią Rosji

Historii Zajezdnia we Wrocławiu. Współautor publikacji

i stosunkami polsko-rosyjskimi. Autor ponad 100 pu-

pt. „Anatomia sukcesu miasta. Wrocław i jego samo-

blikacji, w tym współautor podręcznika akademickiego:

rząd w latach 1990–2015”, Wrocław 2016. Zastępca

Historia powszechna. Wiek XX. PWN, Warszawa 2010.

red. nacz. i sekretarz Rady Naukowej rocznika „Miasto.

Pamięć i Przyszłość”.

70. B. Maciejewska, Wrocław moja miłość. A najbardziej lubię Odrę, „Gazeta Wyborcza” [Wrocław] z 15 II 2014. http://wroclaw. wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,15462882,Zdrojewski__Wroclaw__ moja_milosc__A_najbardziej_lubie.html#ixzz4JTcqMjEr (dostęp: 06.09.2016).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 52

Łukasz Medeksza Uniwersytet Wrocławski

Ku Wenecji nowego średniowiecza.

Wrocław między foresightem a strategią

Skoro przyszłość jest niepewna i groźna, rzeczywistość coraz bardziej rozproszona i wielowątkowa, a miasta to skomplikowane systemy, którymi nie da się zarządzać – to co możemy zrobić we Wrocławiu? Jakie strategie miejskie są w ogóle możliwe w tych trudnych czasach?

Mój tekst jest autorską refleksją na marginesie prac nad nową strategią Wrocławia oraz nad Foresightem Społecznym Wrocław 2036/2056.

W części pierwszej pokrótce opiszę oba te projekty i ich efekty. W części drugiej przedstawię główne koncepcje i dylematy, jakie pojawiły się w ramach tych prac, wprowadzę też przenikające je kategorie „wielości”, „złożoności”, „rozproszenia”.

W części trzeciej zaproponuję możliwe modele strategii miejskich i wskażę kilka dylematów, jakie rodzą się w związku z nową strategią Wrocławia.

o przystąpieniu do tego procesu Rada Miejska Wrocławia przyjęła w październiku 2015 r.3.

Przygotowanie diagnozy Wrocławia oraz samej strategii zostało zlecone zespołowi ekonomistów z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, którymi kieruje Stanisław Korenik4. Jednak prace nie są prowadzone wyłącznie w modelu eksperckim – są jednocześnie uspołecznione.

W praktyce oznacza to przede wszystkim, że oficjalnym partnerem władz miasta w tym procesie jest od samego początku znany, lokalny ruch miejski – Towarzystwo Upiększania Miasta 1. Byłaby to trzecia po 1990 r. strategia Wrocławia. Pierwsza została przyjęta w 1998 r. Obecnie obowiązuje druga, z 2006 r. – Strategia Wrocław w perspektywie 2020 plus.

2. W przeszłości m.in. wiceprezydent Wrocławia i marszałek Dolnego Śląska.

Foresight i strategia: co zdarzyło się w latach 2015–2016?

Wiosną 2015 r. ruszyły prace nad nową strategią miasta1. Roboczo została ona nazwana Strategią Wrocław 2030. Z ramienia władz miasta prace koordynuje Andrzej Łoś2. Formalną uchwałę

3. Uchwała nr XVII/323/15 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 15 października 2015 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia strategii rozwoju Wrocławia pod nazwą „Strategia Wrocław 2030”: http:// wrosystem.um.wroc.pl/beta_4/webdisk/180716/0323ru07.pdf.

Zob. też uzasadnienie uchwały: http://bip.um.wroc.pl/uploads/ files/Sesje_porzadki_7_kadencja/316-15%20uzasadnienie.pdf. (wszystkie przytoczone w tekście linki były aktywne 4 I 2017).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

5. W latach 2015–2016 partnerem wspomagającym prace ze strony społecznej była także Fundacja Dom Pokoju.

53

(2016)

4. Wraz ze swoimi współpracownikami był wcześniej autorem dwóch kolejnych wersji strategii integracji Aglomeracji Wrocławskiej (z lat 2001–2002 i 2011) oraz obowiązującej obecnie strategii dla tzw. ZIT WrOF (2015) – czyli Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego.

Wrocławia (TUMW)5, a jednym z głównych narzędzi zbierania wiedzy o mieście była seria parunastu otwartych forów tematycznych, zorganizowanych między majem 2015 r. a wrześniem 2016 r.6 6. Każde forum obejmowało jedną lub dwie dziedziny (np. demografię, mieszkalnictwo, gospodarkę czy kulturę). Każde miało dwie osoby współprowadzące – jedna reprezentowała wrocławski samorząd, drugą był przeważnie naukowiec i/lub aktywista. Pełna lista forów wraz z linkami do materiałów, które zostały pozyskane w ich trakcie jest na stronie prac nad strategią: http://www.wroclaw.pl/strategia-rozwoju-wroclawia-2030/ forum-wroclawian-semanria-dyskusje-warsztaty.

7. Zob. J. Pluta, Mieszkańcy na temat bieżącej oceny potencjału Wrocławia i strategii rozwojowych miasta. Prezentacja wyników badań nad założeniami Strategii Wrocław 2030, http://www.wroclaw.pl/ strategia-rozwoju-wroclawia-2030/files/Wroclaw-2030-prezentacja-media-3.pdf – prezentacja przedstawiona 17 X 2016.

8. Koordynator: Łukasz Medeksza. Za uspołecznianie foresightu odpowiadała Kamila Kamińska. Projekt był częścią programu Miasto Przyszłości / Laboratorium Wrocław, którego kuratorem był Edwin Bendyk, a główną koordynatorką Anna Wyganowska-Błażejewska.

Dobrym wprowadzeniem do tematyki foresightowej – a zarazem odpowiedzią na pytanie „czym jest foresight?” – jest: E. Bendyk, Foresight. Sztuka i techniki zarządzania przyszłością, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2013, http://www.ibngr.pl/content/ download/1474/16065/file/Foresight-Sztuka_i_techniki_zarzadzania_przyszloscia.pdf.

9. Redaktor prowadzący Strategii dla Miasta Przyszłości: Łukasz Medeksza. Kolejne tomy mają odrębne tematy i redaktorów.

W odwołaniach do poszczególnych tekstów z tych tomów, zamiast pełnego tytułu serii i tomu, będę stosował skrócony przypis wedle wzoru: SdMP, t. 1, s. … . Oto lista tomów, wraz z nazwiskami redaktorów: Tom 0 – Wrocław. Rewers. Scenariusze miasta przyszłości (red. K. Kamińska, M. Pięta-Kanurska, A. Snitsaruk); Tom 1 – Miasta w nowym średniowieczu (red. G. Lewicki); Tom 2 – Między miłością a polityką (red. M. Żakowska); Tom 3 – Miasto piękna i charakteru (red. I. Gajny); Tom 4 – Miasto mądre i samodzielne (red. T. Bojęć).

Wydawcą jest Biuro Festiwalowe Impart 2016. (Gdy ten tekst był oddawany do druku, wersje elektroniczne tomów nie były jeszcze dostępne. Miały zostać umieszczone na nowej stronie programu Miasto Przyszłości / Laboratorium Wrocław, nad którą w styczniu 2017 r. pracowało Biuro Festiwalowe Impart 2016).

10. Ł. Medeksza, Foresightowe scenariusze przyszłości dla Wrocławia, [w:] SdMP, t. 0.

11. Blok tekstów Strategie, scenariusze, wizje [w:] SdMP, t. 0. Autorami tych scenariuszy są Małgorzata Pięta-Kanurska, Joanna Wyrwa, Wioletta Wrona-Gaj, Piotr Szymański, Łukasz Maślanka.

12. Blok tekstów W poszukiwaniu miasta przyszłości [w:] SdMP, t. 0. Autorami raportów, relacji i komentarzy w tej części są Kamila Kamińska, Mariusz Gaj, Agnieszka Wieszaczewska, Aleksandra Zienkiewicz, Hanna Janczak, Grzegorz Tymoszyk, Joanna Waszkiewicz, Maria Idzikowska, Tomasz Kasprzak. Efektownym

– w ich trakcie dyskutowali głównie urzędnicy, eksperci i aktywiści.

Istotne dla prac nad strategią były badania opinii przeprowadzone w czerwcu i lipcu 2016 r. na reprezentatywnej próbie tysiąca mieszkańców miasta7. Respondenci zostali zapytani m.in. o priorytety rozwoju miasta oraz wybierali między pięcioma krótkimi wizjami przyszłości Wrocławia – te dwa tematy omówię w następnym rozdziale tekstu.

Równolegle – pod skrzydłami Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016 – realizowany był projekt Foresight Społeczny Wrocław 2036/20568. Jego główne owoce zostały zebrane w pięciotomowej publikacji wydanej pod koniec 2016 r. pod szyldem Strategie dla Miasta Przyszłości9. W ramach foresightu powstały m.in.: wynikająca z prac z zaproszonymi ekspertami wstępna propozycja scenariuszy przyszłości dla miasta10; pakiet pięciu scenariuszy pogłębiających wizje Wrocławia, o które pytała wspomniana wyżej ankieta z czerwca i lipca 2016 r.11; zebrane podczas licznych warsztatów z mieszkańcami – w tym zwłaszcza z dziećmi – oddolne pomysły na Wrocław12; literackie wizje przyszłości Wrocławia13. W następnym rozdziale wspomnę szerzej o foresightowych scenariuszach. Foresight zaowocował także badaniami potencjału kulturowego Wrocławia, przeprowadzonymi przez zespół ekspertów z Uniwersytetu Warszawskiego14.

W drugiej połowie 2016 r. była już gotowa strategiczna diagnoza miasta, autorstwa zespołu Stanisława Korenika15. Uwzględnia ona także dorobek wspomnianych już forów tematycznych.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 54

Jej uzupełnieniem są propozycje diagnostyczne zebrane w grudniu 2016 r. w formie prezentacji przez TUMW16 oraz mój tekst Pytanie o Wrocław przyszłości – wstępne uwagi do diagnoz i analiz miasta, napisany pod sam koniec 2016 r.17.

W listopadzie 2016 r. prezydent Wrocławia powołał zespół ds. Strategii Wrocławia 203018. Jego zadaniem jest poprowadzenie dalszych prac nad tym dokumentem (przy zachowaniu ich mieszanego modelu: pisaniem tekstu nadal zajmuje się zespół Stanisława Korenika, strategia zaś ma zostać poddana kolejnym formom uspołeczniania w 2017 r.). Pierwsze szkice strategii omawiane były przez zespół w grudniu 2016 r. Zgodnie z założeniami, dokument powinien być przyjęty przez Radę Miejską Wrocławia w drugiej połowie 2017 r.

Na marginesie można odnotować, że symbolicznym momentem przecięcia prac nad strategią i nad foresightem była podsumowująca drugi z tych projektów konferencja Idea Wrocławia.

Między foresightem a strategią, zorganizowana 28 listopada 2016 r., we wrocławskim Centrum Historii Zajezdnia19.

Od 2015 r. Wrocław jest terenem i tematem wielu badań, analiz, strategii. Dość powiedzieć, że trwają prace nad nowym Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a więc najważniejszym dla miasta dokumentem planistycznym. Zgodnie z założeniami ma on być spójny ze strategią20. W latach 2015-2016 prowadzona była także Analiza funkcjonalna osiedli Wrocławia21. Realizowane są kolejne edycje Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego, poddawane co roku publicznym

dyskusjom i analizom. Regularnie badane były opinie mieszkańców na temat ESK2016. Powstawały tematyczne strategie i ich projekty – jak choćby przyjęta w 2015 r. Wrocławska Strategia Edukacyjna22 czy Przedsiębiorczy Wrocław 2030. podsumowaniem tej części foresightu była tzw. konferencja dziecięca zorganizowana 16.11.2016. w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego przez Kamilę Kamińską. Zob. https://www. youtube.com/watch?v=5Uv-3iuvzEs. 13. Bloki tekstów Heterotopie miejskie – oddolne scenariusze oraz Korzenie i skrzydła miasta [w:] SdMP, t. 0. Autorami opowiadań są M. Gruna, I. Witkowska, O. Chrebor, T.J. Sysło, H. Janczak, M. Ohia, K. Niepogodzińska, Z. Tyczyński i Y. Yurtsiv, P. Jargusz.

14. P. Dworzański, M. Grochowski, K. Gubański, B. Iwańczak, A. Świętochowska, K. Wereta, K. Wojnar, Diagnoza potencjału kulturalnego Wrocławia. Raport z realizacji pakietu zadań analityczno-badawczych i konsultacyjnych, Warszawa, sierpień 2016, materiał roboczy, niepublikowany, w posiadaniu autora.

15. Diagnoza Wrocławia, Wrocław, sierpień-wrzesień 2016, tekst niepublikowany, w posiadaniu autora.

16. K. Karabon, M. Karabon, Migawki z diagnozy Wrocławia, Konsultacje: P. Filar, Ł. Medeksza, Wrocław, grudzień 2016, prezentacja niepublikowana.

17. Ł. Medeksza, Pytanie o Wrocław przyszłości – wstępne uwagi do diagnoz i analiz miasta, tekst przygotowany w ramach Foresightu Społecznego Wrocław 2036/2056, niepublikowany. (Docelowo miał zostać umieszczony na nowej stronie programu Miasto Przyszłości / Laboratorium Wrocław, nad którą w styczniu 2017 r. pracowało Biuro Festiwalowe Impart 2016).

18. W zespole jest łącznie dziesięć osób. Kierownik: Andrzej Łoś, sekretarz: Łukasz Medeksza. Pełen skład i zakres zadań – zob.

Zarządzenie nr 5702/16 Prezydenta Wrocławia z dnia 9 listopada 2016 r. w sprawie powołania zespołu ds. Strategii Wrocławia 2030, http://wrosystem.um.wroc.pl/beta_4/webdisk/187841/5702zp16. pdf.

19. Pełen zapis konferencji można znaleźć w YouTube: https:// www.youtube.com/watch?v=fNYw6erl9Jg. Głównym prelegentem był Jerzy Hausner, ekonomista, były wicepremier Rządu RP. 20. Pracami nad studium kieruje Tomasz Ossowicz z Biura Rozwoju Wrocławia. Jest zresztą od początku zaangażowany także w prace nad strategią. Niektóre działania na rzecz obu dokumentów prowadzone są wspólnie – tak było z niektórymi spośród wspomnianych w tekście otwartych forów tematycznych, przygotowywanymi wspólnie przez zespoły pracujące nad strategią i nad studium.

21. Zlecony przez władze miasta Fundacji Dom Pokoju interdyscyplinarny projekt, prowadzony głównie przez urbanistów i socjologów pod kierunkiem Izabeli Mironowicz.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

55

(2016)

22. Zob. http://wrosystem.um.wroc.pl/beta_4/webdisk/179742/0271ru07z.pdf.

Rys. 1. Jakie powinny być priorytety władz Wrocławia? Slajd z prezentacji z wynikami przeprowadzonych w czerwcu i lipcu 2016 r. badań opinii wrocławian na temat przyszłości miasta (autor: Jacek Pluta)

Strategia Rozwoju Przedsiębiorczości Miasta Wrocławia, której projekt powstał w 2016 r. W tym

Najciekawsza była część dotycząca przyszłości.

A w niej zwłaszcza dwa tematy: priorytety roz-

samym roku, w ramach unijnego programu Urbact III, prowadzone były analizy i warsztaty na temat przyszłości ul. Świdnickiej – w tym z udziałem ekspertów międzynarodowych23.

Wizje, scenariusze, niepewność przyszłości Jak już wspomniałem, w czerwcu i lipcu 2016 r. w ramach prac nad strategią zostały przeprowadzone badania opinii wrocławian.

woju miasta oraz wizje przyszłości Wrocławia.

Odnosząc się do proponowanych priorytetów rozwoju, respondenci wyraźnie postawili na zieleń, rewitalizację i transport publiczny.

Pokazuje to rysunek 124.

Takie wyniki to sukces tzw. ruchów miejskich.

Potwierdzają popularność ich agendy – stawiającej na jakość życia mieszkańców, w tym zwłaszcza właśnie na zieleń i transport publiczny (nie zaś na ekonomię, duże inwestycje czy politykę

23. Por. http://www.wroclaw.pl/biznes/urbact-iii-2016-we-wroclawiu-rozmawiali-o-ul-swidnickiej. Te warsztaty zainspirowały z kolei foresightowe opracowanie: I. Gajny, M. Dębek, Świdnicka A.D. 2056: handlowy kręgosłup metropolii [w:] SdMP, t. 3.

24. J. Pluta, op. cit.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 56

Rys. 2. Pięć roboczych wizji przyszłości Wrocławia. Slajd z prezentacji z wynikami przeprowadzonych w czerwcu i lipcu 2016 r. badań opinii wrocławian na temat przyszłości miasta (autor: Jacek Pluta)

promocyjną bazującą na dużych eventach). Nic dziwnego, że na tę część badania chętnie po-

4. Miasto spotkań; 5. Jeden z najważniejszych portów transportowych na Nowym Jedwabnym

wołuje się teraz najbardziej znany wrocławski ruch miejski, czyli wspomniany już na początku tekstu TUMW25.

Niezwykle inspirujący okazał się wątek wizji przyszłości. Na potrzeby badania sformułowanych zostało pięć takich roboczych wizji Wrocławia. Ich tytuły to: 1. Jeden z pięciu wiodących ośrodków nauki i kultury w Europie Środkowej; 2. Najlepsze i najpiękniejsze w Europie miasto-ogród; 3. Dolina Krzemowa Europy Środkowej;

Szlaku łączącym Chiny z Europą. Dodatkową wartością tego zestawu jest to, że owe wizje nie wykluczają się wzajemnie – można je łączyć w różne kombinacje. Niemniej respondenci wyraźnie wskazali, które wizje ich przekonują, a które nie.

Na rysunku 2. są nie tylko nazwy wizji, ale też ich krótkie opisy – oraz oczywiście wyniki badania26.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

57

(2016)

Największym zaskoczeniem jest słaby wynik wizji nazwanej „Miasto spotkań”, nawiązującej do

25. Por. K. Karabon, M. Karabon, op. cit.

26. Slajd za: J. Pluta, op. cit.

dotychczasowej polityki władz Wrocławia. Jest to o tyle kłopotliwe, że hasło „Miasto spotkań” jest mutacją strategicznej misji Wrocławia: „Wrocław miastem spotkania – miastem, które jednoczy”.

O dylematach, które w związku z tym powstały wspominam pod sam koniec tekstu.

Jak te wyniki mają się do foresightu?

Po pierwsze – wskazane przez badanych mieszkańców priorytety rozwoju są zbieżne z marzeniami i nadziejami wyrażanymi przez uczestników foresightowych warsztatów, w tym przez dzieci27.

Wyraźnie jednak kontrastują z akcentowaną przez współpracujących z foresightem ekspertów i aktywistów niepewnością wobec przyszłości28.

Po drugie – w listopadzie 2016 r., w ramach foresightu, rozwinęliśmy i pogłębiliśmy opisy cytowanych wyżej pięciu roboczych wizji przyszłości Wrocławia. Autorzy tekstów na ten temat29 próbowali nie tylko proponować konkretne rozwiązania, które mogłyby przyczynić się do realizacji wizji, ale też wskazywali czynniki ryzyka, korzystając przy tym z zestawu pięciu trendów (rywalizacja między miastami; rosnąca rola kobiet; narastanie konfliktu aksjologiczne-

oraz czterech czynników niepewności (poziom niezależności i samodzielności miast; wojna, konflikt, przełom; rozwarstwienie społeczne i przestrzenne; wzrost znaczenia populistów), wskazanych przez uczestników foresightowych warsztatów w listopadzie 2016 r.30. Autorzy tych scenariuszowych ćwiczeń przeważnie podchodzą pozytywnie do opisywanych wizji. Trzeba jednak odnotować ciekawy, bardzo sceptyczny głos Piotra Szymańskiego z TUMW (acz wyrażony poza wspomnianym blokiem scenariuszy). Jego zdaniem Wrocław nie ma obecnie wystarczającego potencjału na polu nauki, by można było uznać jego wizję jako „jednego z pięciu wiodących ośrodków nauki i kultury w Europie Środkowej” za realistyczną31. A jest to – przypomnę – wizja, która uzyskała największą popularność w badaniu prowadzonym na potrzeby strategii.

Po trzecie – punktem dojścia foresightu w jego części eksperckiej było stworzenie zestawu scenariuszy przyszłości. Tworząc ich finalne propozycje32, przyjąłem kilka założeń: 1. Warto uwzględnić nie tylko wspomniany już rozziew między oczekiwaną przez mieszkańców popra-

go; policentryzacja i rozrastanie się aglomeracji; zmierzch demokracji opartej na papierze)

wą jakości życia a obawami wyrażanymi przez ekspertów i aktywistów, ale też przewijające się przez wiele foresightowych dyskusji i tekstów kategorie „miłości” i „wielości”; 2. Scenariusze mogą być wyrazem rozmaitych paradygmatów rozwoju (lub post-rozwoju); 3. Wrocław traktuję jako przede wszystkim podmiot, a nie jedynie przedmiot możliwych przyszłych przemian (jest to więc założenie ofensywne, które może być przydatne w układaniu przyszłej strategii);

27. Zob. blok tekstów W poszukiwaniu miasta przyszłości [w:] SdMP, t. 0, op. cit. Temat zieleni w wypowiedziach dzieci komentuje Aleksandra Zienkiewicz z TUMW i Akcji Miasto: A. Zienkiewicz, Zieleń dzieci, [w:] SdMP, t. 0.

28. Por. M. Pięta-Kanurska, Wprowadzenie – w bloku tekstów Strategie, scenariusze, wizje [w:] SdMP, t. 0, op.cit. Zob. też moje wprowadzenie do SdMP: Ł. Medeksza, Strategie dla Miasta Przyszłości, [w:] SdMP, t. 0. Także Ł. Medeksza, Foresightowe scenariusze…, op. cit.

29. Zob. cytowany już blok tekstów Strategie, scenariusze, wizje, [w:] SdMP, t. 0, op. cit.

30. W Świeradowie-Zdroju, 4–6 XI 2016.

31. P. Szymański, Naukowe nie-miejsce [w:] SdMP, t. 4.

32. Ł. Medeksza, Foresightowe scenariusze…, op. cit.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 58

Rys 3. Foresightowe scenariusze dla Wrocławia – schemat (rys. Michał Ciesielski)

4. W każdym scenariuszu należy uwzględnić m.in. takie komponenty, jak: sytuacja zewnętrzna i wewnętrzna miasta, wartości, przestrzeń, zasoby, model governance, ekonomia, charakterystyczne

Na jej drugim krańcu lokuję motywacje racjonalne – w tym rozum praktyczny. Nie wartościuję żadnego z krańców osi. Przymiotnik »irracjonalny« nie jest pejoratywny, podobnie jak przymiot-

wydarzenia, charakterystyczny typ wrocławianina, charakterystyczne obiekty w przestrzeni, dominująca estetyka. By ułożyć scenariusze, posłużyłem się prostym schematem dwóch osi przecinających się pod kątem prostym. Jedną nazwałem osią Erosa, drugą – osią Tanatosa. Opisałem je tak: Oś Erosa to „oś sposobów i motywów działania. Na jej jednym krańcu umieszczam motywacje irracjonalne – wartości, interesy, namiętności.

To właśnie tu rozciąga się m.in. królestwo Erosa.

nik »racjonalny« nie jest pozytywny. Należy je rozumieć czysto opisowo (co oczywiście nie musi przeszkadzać zwolennikom racjonalizmu i ich oponentom preferującym irracjonalizm w adekwatnym wartościowaniu obu krańców osi)”33.

Oś Tanatosa to „oś aktualnych i/lub zamierzonych stanów rzeczywistości. Na jej jednym krańcu umieszczam konflikt, walkę, zniszczenie – a więc m.in. królestwo Tanatosa, śmierci. Na drugim krańcu – pokój, idyllę, utopię, harmonię,

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

59

(2016)

33. Ibidem.

ale też np. dbałość o zdrowie. Polityka rozumiana jako konflikt będzie bliżej Tanatosa, zaś ta bazująca na deliberacji, partycypacji i szukaniu consensusu – bliżej krańca przeciwległego, pokojowego. Ta oś pokazuje wspomniany wcześniej rozdźwięk między utopijnymi oczekiwaniami mieszkańców Wrocławia a czarnowidztwem ekspertów i aktywistów ostrzegających przed wojnami i konfliktami”34.

Osie wyznaczają cztery pola. Każde z nich to jeden scenariusz. Oto one – wraz ze wskazaniem usytuowania względem obu osi („E” to oś Erosa, „T” – Tanatosa; plus oznacza umiejscowienie na tych ich krańcach, które nazwałem wcześniej „królestwami” obu bóstw; minus oznacza oczywiście umiejscowienie na krańcach przeciwnych): 1. Romantyzm i/lub liberalizm [E+/T-]; 2. Nowe średniowiecze [E+/T+]; 3. Modernizm Zimnej Wojny [E-/T+]; 4. Optymizm nowoczesności [E-/T-]. Uzyskany tą drogą schemat widać na rysunku 3.

Scenariusze są opisane w moim tekście w Strategiach dla Miasta Przyszłości35. Wśród ich najważniejszych haseł można wymienić: 1. Romantyzm i/lub liberalizm – Unia Europejska 34. Ibidem 35. Ibidem.

36. W trakcie wspomnianych już warsztatów foresightowych w Świeradowie-Zdroju (4–6 XI 2016) powstał inny wariant tego schematu. Jedna oś rozciągała się między autonomią a zanikiem autonomii (w tym wypadku owa autonomia dotyczyła przede wszystkim miast, a więc głównie Wrocławia), druga zaś – między pokojem a konfliktem. W ten sposób powstały oczywiście cztery pola. W każdy z nich wpisywane były konspekty scenariuszy, które wykorzystywały pięć wspomnianych już trendów oraz cztery czynniki niepewności.

37. Tomasz Kasprzak, Fantazmaty, narracje, symbole. Oddolne scenariusze przyszłości Wrocławia – głos mieszkańców, [w:] SdMP, t. 0, s. 112–114.

38. Ibidem.

pogłębionej demokracji i wolności gospodarczej; autonomia wspólnot; 2. Nowe średniowiecze – polityczny rozpad świata, groźba wojen; Wrocław lawiruje i prowadzi własną dyplomację; 3. Modernizm Zimnej Wojny – rozpad polityczny świata, powrót państw narodowych; duże ryzyko wojny światowej, militaryzacja; 4. Optymizm nowoczesności – utrzymanie dotychczasowego status quo, ale więcej zieleni i partycypacji; ten sam, co dotąd, optymistyczny paradygmat rozwojowy.

Nie ma odrębnych scenariuszy dla 2036 i 2056 r. (te dwie daty pojawiają się w tytule foresightowego projektu). Roboczo zakładam, że w 2056 możemy mieć do czynienia albo ze wzmocnieniem scenariusza z 2036, albo ze zmianą – na inny z tej samej puli36.

Swoją propozycję foresightowych scenariuszy przedstawił Tomasz Kasprzak na podstawie wyników współprowadzonej przez siebie serii warsztatów z różnymi grupami mieszkańców.

Jego pierwsza oś to „continuum pomiędzy otwarciem a zamknięciem miasta na odmienność kulturową, społeczną, etniczną, otwartość na zmianę (Wrocław – miasto spotkań), czyli Wrocław otwarty versus zamknięty”37. Druga oś to „oś zasobów i infrastruktury – continuum od dostępności i przyjazności infrastruktury […] do miasta bez ludzi […]. Nieco inaczej można tę oś opisać jako napięcie pomiędzy podejściem prorynkowym w myśleniu o przestrzeni miasta i podejściem prowspólnotowym w organizacji przestrzeni”38. W rezultacie powstały cztery propozycje scenariuszy: „skandynawska idylla”, „ogród z wysokim murem”, „twierdza z metalu

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 60

i szkła” oraz „bazar na skrzyżowaniu kultur”39.

Nie zostały one rozwinięte, ale same ich nazwy pokazują cztery możliwe modele miasta, albo – inaczej mówiąc – cztery możliwe modele przyszłej polityki planistycznej.

Również w ramach prac nad strategią zespół Stanisława Korenika rozważa trzy scenariusze dla Wrocławia: optymistyczny (szybki rozwój, ekspansja, rozkwit), neutralny (kontynuacja dotychczasowych tendencji), pesymistyczny (cofanie się, spowolnienie rozwoju)40.

Nad tymi wszystkimi ustaleniami unosi się niepewność wobec przyszłości. Z jednej strony – spowodowana jest ona rosnącymi komplikacjami w polityce globalnej (terroryzm w zachodnich miastach, wojna na Ukrainie, migracje do Europy z południa i ze wschodu, odrodzenie nacjonalizmów w Unii Europejskiej, Brexit, triumf Donalda Trumpa w USA, geopolityczna wolta Turcji…). Z drugiej strony – do pewnego stopnia może wynikać z samej metodologii foresightu, który zwraca przecież uwagę na znaczenie tendencji pozornie marginalnych i na nieprzewidywalność przyszłości41 (acz trzeba odnotować, że owa niepewność wybrzmiewa również w pracach nad nową strategią miasta, czego przejawem są choćby wspomniane scenariusze, które zakłada zespół Stanisława Korenika).

Tej niepewności sprzyjają zaostrzające się konflikty o charakterze politycznym i światopoglądowym – w Polsce i w samym Wrocławiu. W tym ostatnim wypadku możemy mieć

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

61

(2016)

do czynienia z początkiem walki o schedę po prezydencie Rafale Dutkiewiczu, który jesienią 2016 r. ogłosił, że nie zamierza startować w wyborach prezydenckich w 2018 r.42.

Spory dotyczą także wizji polskich miast. Rosnące od kilku lat w siłę ruchy miejskie postulują odejście od polityki zorientowanej wyłącznie na ciągłą poprawę wskaźników ekonomicznych (typu wzrost PKB) i na wielkie eventy – a w zamian proponują politykę zorientowaną na poprawę jakości życia mieszkańców i ich empowerment w roli obywateli. Ten spór dotarł także do Wrocławia, acz został częściowo skanalizowany poprzez zaproszenie zwolenników obu tych koncepcji – a więc zarówno tej akcentującej rolę ekonomii i dużych inwestycji, jak i przedstawicieli ruchów miejskich – do wspólnej pracy nad nową strategią.

Idei empowerment i wprowadzaniu służących mu narzędzi – takich jak procedury partycypacyjne – towarzyszą postulaty decentralizacji miasta i przekazywania odpowiedzialności za różne obiekty, przestrzenie czy zadania zainteresowanym mieszkańcom (zorganizowanym lub nie). Formułowane są zarówno przez aktywistów (na przykład: starania o przekształcenie kamienicy na Wyspie Słodowej 7 w niezależny ośrodek kultury43), jak i przez ekspertów (przykładem są bardzo podobne konkluzje 39. Ibidem.

40. Materiały robocze, niepublikowane, w posiadaniu autora tekstu.

41. Por. E. Bendyk, op. cit., str. 11.

42. O sytuacji politycznej Wrocławia – jako o możliwym końcu pewnej epoki – piszę szerzej w: Ł. Medeksza, Pytanie o Wrocław przyszłości…, op. cit.

43. Por. Ł. Medeksza, Fenomen wrocławskiej Wyspy Słodowej: starcie modeli użytkowania przestrzeni publicznej, [w:] „Człowiek i Środowisko”, 39(2) 2015, https://czlowiekisrodowisko.igpim.pl/wp-content/ uploads/2016/06/04-Medeksza.pdf.

Analizy funkcjonalnej osiedli Wrocławia44 oraz z przeprowadzonych w ramach foresightu badań potencjału kulturowego Wrocławia45 – w obu przypadkach autorzy proponują decentralizację i przekazanie odpowiednich narzędzi działania oddolnym środowiskom, by te mogły „organicznie” tworzyć nową, quasi-instytucjonalną i/lub twórczą tkankę miasta).

Kategorią świetnie nadającą się do opisu tak właśnie pojmowanej, rozpraszającej się i wewnętrznie skonfliktowanej rzeczywistości jest „wielość”.

To termin znany w humanistyce (choćby dzięki tzw. postoperaistom). W jednym z tekstów, które powstały w ramach foresightu piszę o niej tak: „Czy nam się to podoba, czy nie, żyjemy w czasach faktycznego postmodernizmu, w których miejsce dominujących ośrodków władzy, bogactwa i ideologii zajęła – no właśnie – wielość nurtów, tendencji, zasobów i miejsc oddziaływania”. Ponieważ owa wielość jest zarazem „aktywna, procesualna i zmienna”, nazywam ją wielością „pulsującą”46.

W zasadzie o tym samym mówi teza o złożoności systemów, w których poruszamy się 44. Izabela Mironowicz, Analiza funkcjonalna osiedli Wrocławia, Fundacja Dom Pokoju, Wrocław 2016, materiał niepublikowany, w posiadaniu autora.

45. P. Dworzański et al, op. cit.

46. Ł. Medeksza, Kurator wielości, [w:] SdMP, t. 2.

47. E. Bendyk, op. cit., str. 11.

48. Ibidem, s. 57. Podany jest tam pozytywny przykład Shella, który dzięki stosowaniu foresightu „jako jedyna z wielkich firm sektora energii nie dał się zaskoczyć kryzysowi naftowemu”.

49. Ibidem, str. 55–56. Zob. też L. Freedman, Strategy. A history, Oxford University Press 2013, str. 160-161.

50. Zob. np. V. Vinge, The Coming Technological Singularity: How to Survive in the Post-Human Era, VISION-21 Symposium sponsored

by NASA Lewis Research Center and the Ohio Aerospace Institute, March 30–31, 1993, http://www-rohan.sdsu.edu/faculty/vinge/ misc/singularity.html.

51. Wspomniana już wcześniej wrocławska urbanistka, w 2016 r. współpracowniczka foresightu, a zarazem koordynatorka prac nad Analizą funkcjonalną osiedli Wrocławia.

i które badamy. To właśnie ona wpływa na nieprzewidywalność przyszłości: „cechą rozwoju cywilizacyjnego jest wzrost złożoności struktur społeczno-gospodarczych” – tłumaczy Edwin Bendyk. – „Jednocześnie sam rozwój w coraz większym stopniu zależy od intensywności wykorzystania wiedzy i wynikających z niej innowacji. W konsekwencji przyszłość staje się coraz mniej uchwytna, a liczba nietrafionych prognoz zdaje się tylko potwierdzać ograniczony sens futurystyki”47. Nic dziwnego, że myśl foresightowa karmi się przykładami nieprzewidzianych zawczasu wstrząsów z przeszłości – takich jak kryzys naftowy w 1973 r.48 Natomiast największym wyzwaniem w tym nurcie (czy sposobie) myślenia jest konceptualizowanie dramatycznych przełomów, które jeszcze nie nadeszły – takich jak wojna termojądrowa, analizowana w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych przez jednego z prekursorów myśli foresightowej, Hermana Kahna49, czy koncepcja tzw. singularity, osobliwości, a więc takiego momentu w rozwoju technologii, po którym nic już nie będzie takie jak przedtem (bo np. roboty przejmą kontrolę nad światem)50.

O mieście jako systemie złożonym, otwartym i ciągle zmiennym pisze Izabela Mironowicz51 w Modelach transformacji miasta – książce wydanej pod koniec 2016 r. Jej zdaniem „każdy stan lokalnej równowagi, jaki osiągną [miasta], jest niestabilny”. W rezultacie „nie jesteśmy w stanie przewidzieć przyszłego stanu miasta”, a więc także „nie jesteśmy w stanie przewidzieć reakcji miasta na wdrażane polityki i projekty”. Innymi słowy:

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 62

„nie sposób jest przewidzieć skutków interwencji urbanistycznej i ta niepewność jest immanentną cechą systemu”52. Tak samo uważa Piotr Lorens.

Ten współczesny gdański urbanista przekonuje, że „model współczesnego miasta” można opisać jako „strukturę podzieloną, zdefragmentowaną i znacznie mniej czytelną od jej modernistycznego odpowiednika. […] W efekcie forma przestrzenna miasta […] nie jest do końca przewidywalna”53.

Złożoność systemów miejskich jest stałym wyzwaniem przy pracach nad strategiami miast. Za przejawy zwrotu od prostoty ku złożoności/wielości należy uznać takie zjawiska we współczesnej polityce i teorii rozwojowej jak przejście z koncepcji rozwoju pojmowanego jako wzrost ekonomiczny do koncepcji rozwoju zrównoważonego – a więc uwzględniającego nie tylko ekonomię, ale też inne dziedziny i uwarunkowania (np. akcentującego sferę społeczną i środowisko naturalne), czy przejście z modelu zarządzania top-down (np. menedżerskiego) ku modelowi multi-level governance, zakładającego współistnienie wielu podmiotów, w różnych relacjach, na różnych szczeblach54.

Złożoność rośnie, gdy do klasycznego, prostego

dziedziny jest pytanie o wzajemne relacje tzw. potencjałów egzogenicznych i endogenicznych), jak i różne możliwe sposoby rozumienia jakości życia – a więc i rozmaite wskaźniki służące jej badaniu55.

Złożoność przenika również metodologie badania tych wszystkich zjawisk. Jest więc nie tylko cechą systemów, ale i sposobem ich poznania, opisu, interpretacji. Jak zauważa Simona Piattoni, multi-level governance to także „multi-level concept”, czyli wieloszczeblowa koncepcja, ponieważ „łączy różne wymiary analiz i stawia różne rodzaje pytań”56. Także foresight wpisuje się w tak pojętą złożoność, gdyż nie jest on jedynie – jak podkreśla Edwin Bendyk – „zwykłym pudełkiem z narzędziami, które odsłonią przyszłość, lecz technologią intelektualną wymagającą zarówno wykorzystania formalnych technik, jak i postaw oraz kompetencji osób i zespołów stosujących te techniki”. Jest „połączeniem technik o charakterze ilościowym, odwołujących się do mniej i bardziej twardych założeń teoretycznych potwierdzających poznawczy walor tych metod, jak i technik jakościowych, polegających na współpracy interesariuszy przyszłości w procesie jej

wskaźnika strategicznego typu wzrost PKB per capita dołączamy wskaźnik mierzący poziom jakości życia (tak właśnie zrobili autorzy Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2030). Ta złożoność jest tym większa, że drugi ze wspomnianych wskaźników jest sam w sobie złożony – tworzy go grupa wybranych wskaźników szczegółowych. Mało tego.

Złożoność rośnie jeszcze bardziej, gdy zdamy sobie sprawę, że możliwe są zarówno różne drogi prowadzące do wzrostu PKB (dylematem z tej

opisywania, odkrywania i kreowania”57. Stąd właśnie tak bogaty, opisany wcześniej, zestaw

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

63

(2016)

52. I. Mironowicz, Modele transformacji miast, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2016, s. 90–91.

53. P. Lorens, Współczesne trendy zmian w strukturze i funkcjonowaniu miast, [w:] (red.) P. Lorens, I. Mironowicz, Wybrane teorie współczesnej urbanistyki, Akapit-DTP, Gdańsk 2013, s. 27–28.

54. W tej ostatniej kwestii zob. Ł. Medeksza, I. Mironowicz, Nowe modele zarządzania terytorialnego [w:] „Biuletyn KPZK PAN”, nr 257–258 / 2015, http://bkpzk.czasopisma.pan.pl/images/data/ bkpzk/wydania/No_257_258_2015/4-Medeksza.pdf.

55. Przegląd tych ostatnich daje: I. Mironowicz, op. cit., str. 50-73.

56. S. Piattoni, The Theory of Multi-level governance. Cenceptual, empirical, and normative challenges, Oxford University Press, 2010, str. 26.

57. E. Bendyk, op.cit., str. 11, 26.

dróg dochodzenia do rozmaitych scenariuszy przyszłości oraz form ich przekazu, jaki zastosowaliśmy we wrocławskim foresighcie. Wypowiedziom eksperckim i danym towarzyszą narracje oddolne i literatura. Inspiracją w tym zakresie był dla wrocławskiego foresightu zrealizowany w poprzedniej dekadzie program Glasgow 2020, którego efektem jest właśnie przede wszystkim zbiór opowiadań o przyszłości tego szkockiego miasta58. Podobnego rodzaju projekt zrealizował w latach 2008–2010 Amsterdam na potrzeby dziesiątego planu generalnego dla miasta – Amsterdam 2040. Także i tam lokalne władze postawiły na budowanie opowieści o mieście, z udziałem zainteresowanych mieszkańców, w tym dzieci59. „Strukturalna wizja [Amsterdamu] jest silna, urozmaicona i przekonująca właśnie dzięki tej różnorodności idei i opowieści – różnorodność oddaje sprawiedliwość złożoności dużego miasta” – tłumaczy Zef Hemel, opisując prace nad tym projektem. I wprost odwołuje się do takich wartości jak nie tylko różnorodność, ale i autonomia i decentralizacja, posiłkując się przy tym myślą Jamesa Surowieckiego, jednego

chętnie porównuje projekt Amsterdam 2040 z Wikipedią. Cały ten zwrot ku metodologicznej wielości można uznać za realizację zaproponowanego jeszcze w latach siedemdziesiątych przez Paula Feyerabenda modelu „teoretycznego anarchizmu”, w którym wiedza nie jest stopniowym dochodzeniem do prawdy, ale „wciąż rosnącym oceanem wzajemnie nieprzystających alternatyw”, gdzie obok teorii jest miejsce także np. na bajki i mity61.

W tym kontekście znacznie łatwiej jest zrozumieć kryzys paradygmatu – czy kategorii – „rozwoju”, przyjmowanego często (zwłaszcza w prawie unijnym i krajowym oraz w oficjalnych dokumentach produkowanych przez rządy i samorządy) za bezdyskusyjny pewnik. Można długo dyskutować, czy faktycznie rozwój „skończył się” (i żyjemy w erze „postrozwoju”), bo okazał się iluzją lub wręcz oszustwem skrywającym interesy jakichś wielkich sił politycznych i ekonomicznych, czy też nadal ma on sens – tyle że w jakiejś nowej wersji, np. jako narzędzie poszerzania zakresu indywidualnych możliwości decydowania o własnym losie (jak proponował Amartya

z apostołów koncepcji tzw. mądrości tłumu, która przyświecała m.in. społecznościowemu internetowi – Web 2.060. Trudno się dziwić, że Hemel

Sen)62. W każdym razie trudno obecnie odwoływać się do kategorii rozwoju, nie precyzując, co dokładnie przez nią rozumiemy. Jak wykazał Jan Nederveen Pieterse, jest ona sama w sobie wielościowa, wieloszczeblowa, złożona, bo obejmuje liczne perspektywy badawcze, łączy praktykę z teorią, wiąże się z rozmaitymi interesami różnych aktorów63. Stąd zaproponowana przez tego autora bardzo prosta i elastyczna definicja „rozwoju” jako „zorganizowanej interwencji

58. Zob. G. Hassan, M. Mean, C. Tims, The Dreaming City: Glasgow 2020 and the power of mass imagination, Demos, London 2007.

59. Por. Z. Hemel, Open Planning for a Liveable Amsterdam 2004– 2011, tekst w posiadaniu autora. Dziękuję Izabeli Mironowicz za zwrócenie mi uwagi na to przedsięwzięcie.

60. Ibidem, s. 14–15.

61. P. Feyerabend, Against Method, Verso, 1993, s. 21. Tłum. własne.

62. Dobrym wprowadzeniem do tych sporów i dylematów jest: J. Nederveen Pieterse, Development Theory. Second Edition, SAGE, Los Angeles, London, New Delhi, Singapore, Washington DC, 2015, zwłaszcza s. 1–18.

63. Ibidem.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 64

w sprawy publiczne, prowadzonej na podstawie jakiegoś standardu poprawy [stanu rzeczy]”64.

Wielodziedzinowe rozproszenie i złożoność to powód, dla którego nasze czasy bywają nazywane w literaturze nowym średniowieczem. Nie należy tego porównania traktować jako postulatu powrotu do średniowiecza – ale raczej jako kolejną próbę opisu wielości, dodatkowo otwartą na wymiar aksjologiczny czy wręcz religijny (w swojej obszernej definicji „sieciowego neomediewalizmu” Grzegorz Lewicki pisze m.in., że nowe średniowiecze to „czas fragmentacji stosunków społecznych, w którym grupy religijne nabiorą politycznego i cywilizacyjnego znaczenia, a religijne i ideologiczne spoiwa tożsamościowe zostaną zrehabilitowane oraz będą proponowane jako gwarant cywilizacyjnej stabilności społeczeństw”65).

Co robić? Możliwe postawy wobec strategii Czy powinniśmy się niepokoić tym, że rzeczywistość jest złożona, rozproszona i niesterowna, a przyszłość nieprzewidywalna? Wręcz przeciwnie – przekonuje Edwin Bendyk. I proponuje, byśmy byli nie futurofobami, ale futurofilami. Bo

pewne – są dotychczasowe trendy oraz oczekiwania mieszkańców (wszak są oni także – albo przede wszystkim – wyborcami). Powstaje strategia zakładająca implicite optymistyczny scenariusz dalszego toku zdarzeń globalnych. Spór między pesymizmem eksperta a oczekiwaniami mieszkańca zostaje rozstrzygnięty na korzyść tego ostatniego.

Jednak wbrew pozorom nie zmniejsza to złożoności samej strategii: na pierwszy plan wysuwa się spór między zwolennikiem tezy o prymacie gospodarki a zwolennikiem tezy o prymacie jakości życia. Dużym plusem tego wariantu jest coś, co można by nazwać realizmem elektoralnym – daje on spore szanse na zbudowanie poparcia mieszkańców (a więc i radnych miejskich) dla dokumentu. Minusem jest faktyczna krótkoterminowość takiego podejścia – wszak scenariusze negatywne nie znikają, trzeba być wciąż gotowym na poważną modyfikację strategii na wypadek, gdyby optymizm zwiódł nas na manowce.

2. Z entuzjazmem przyjmujemy złożoność i zmienność systemu i niepewność przyszłości.

Widzimy w tym szansę, a nie zagrożenie. Kontestujemy zrównoważony rozwój, pokładając na-

„przyszłość jest zasobem, którym można zarządzać w sposób racjonalny i zrównoważony, by realizować strategiczne cele”66.

Skoro tak, to wobec przyszłej strategii miasta można przyjąć jedną z czterech poniższych postaw – każda z nich w ten czy inny sposób przewinęła się przez prace nad oboma opisywanymi wrocławskimi projektami: 1. Nie dajemy się przytłoczyć niepewności i lękom. Przyjmujemy, że najbardziej spolegliwe – bo

dzieję w jego przeciwieństwie – nierównowadze67.

Inspiracją jest zaproponowana przez Josepha A. Schumpetera postać przedsiębiorcy-innowatora jako autora zmiany o charakterze skokowym,

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

65

(2016)

64. „… the organized intervention in collective affairs according to a standard of improvement” – ibidem, s. 3.

65. G. Lewicki, Powrót do przyszłości. Neomediewalizm, globalizacja, miasta, [w:] SdMP, t. 1. Cały tom 1 SdMP poświęcamy właśnie nowemu średniowieczu.

66. E. Bendyk, op.cit., s. 12–15.

67. Por. E. Bendyk, J. Hausner, Kultura i rozwój. Manifest, [w:] „Kultura i Rozwój”, numer zerowy, Narodowe Centrum Kultury, grudzień 2015, http://nck.pl/media/attachments/317070/Kultura%20 i%20Rozw%C3%B3j%20-%200.2015%20-%20%C5%9Brodek.pdf, str. 7. I. Mironowicz, op. cit., s. 90.

nieprzewidywalnej. Tak też pojmowany jest rozwój: jako ciąg takich właśnie skokowych zmian68.

Nie jest on jednak sprowadzalny wyłącznie do sfery ekonomii. Jego istotnym elementem może być kultura, a ważną metodą – eksperymentowanie69. Może mieć formę drobnych interwencji przestrzennych (lub społecznych w przestrzeni) – „byłby to scenariusz synergii, w którym wielu aktorom pozwoli się na rozwój według ich własnego planu, a nawet bez niego, w którym stwarza się warunki do emergencji, w którym wreszcie akceptuje się niepewność, jako nieodłączną cechę ewoluującego miasta” – wyjaśnia Izabela Mironowicz70. Plusem tego modelu jest bazująca na poczuciu zmienności elastyczność w podejściu do tkanki miejskiej, a zarazem ogromny nacisk na oddolną samoorganizację, współodpowiedzialność mieszkańców za miasto, zaufanie do zwykłych ludzi, chęć obdarowania ich maksymalnym poczuciem sprawstwa. Minusem może być nadmierna wiara w te właśnie zdolności samoorganizacyjne, niedocenianie zwykłej roszczeniowości 68. Zob. np. A. Glapiński, Schumpeterowska teoria przedsiębiorcy, czyli skąd się bierze pies, [w:] „Konsumpcja i Rozwój”, nr 1/2012 (2), http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element. desklight-4764d4cd-967f-4b3f-ae6b-bbf059fd5229/c/1.Glapinski_Schumpeterowska_teoria_przedsiebiorcy__czyli_skad_sie_bierze_pies.pdf, J. Hausner, Rozwój społeczno-gospodarczy, [w:] (red.) J. Hausner, A. Karwińska, J. Purchla, Kultura a rozwój, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2013, http://nck.pl/media/2014-01-21/ podrecznik_copy1.pdf, s. 23–25.

69. E. Bendyk, J. Hausner, Kultura i rozwój…, op. cit.

70. I. Mironowicz, op. cit., str. 216–217.

71. Por. J. Waszkiewicz, Zorientowana na wartości strategia rozwoju jednostek samorządu terytorialnego – koncepcja i przykład implementacji, [w:] „Prace Naukowe Instytutu Organizacji i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej” nr 81, „Studia i Materiały” nr 23: Przedsiębiorstwa i instytucje w warunkach zmieniającego się otoczenia.

Część 2. Także Ł. Medeksza, Strateg jako krawiec miasta, rozmowa z Janem Waszkiewiczem, [w:] SdMP, t. 3, str. 183.

(która sprowadza się do oczekiwania, że to jednak władza będzie rozwiązywać problemy, realizować inwestycje i proponować pomysły) oraz skupienie się na działaniach prowadzonych w małej skali, co może okazać się nieadekwatne w obliczu dużych wyzwań (zwłaszcza negatywnych scenariuszy globalnych) czy choćby dużych ambicji (wyrażanych przez rozmaitych aktorów życia miasta).

3. W oceanie zmienności szukamy tego, co trwałe. Odwołujemy się do wartości. To właśnie one mają nam podpowiedzieć, jak postępować w przyszłości – choć nie wiemy, co nam ona przyniesie. Tak proponują Roman Galar i Jan Waszkiewicz71, twórcy koncepcji strategii zorientowanych na wartości, współautorzy m.in. pierwszych dwóch strategii Wrocławia oraz pierwszej strategii Dolnego Śląska. Wartości – tłumaczy Jan Waszkiewicz – „są w jakiejś mierze zakodowane w kształcie przestrzennym miasta” i oddziałują na jego mieszkańców. Odczytujemy je „choćby za pomocą intuicji”. A ponieważ miasto to także wielość wartości, wybór jakiegoś konkretnego ich zestawu na potrzeby strategii ma zawsze dość arbitralny charakter – jest decyzją polityczną72. Tej orientacji na wartości blisko jest do wspomnianej wcześniej koncepcji nowego średniowiecza.

Zresztą sam Waszkiewicz wprost odwołuje się właśnie do modelu miasta średniowiecznego73.

Plusem tego wariantu jest chęć znalezienia tego, co trwałe, względnie ponadczasowe, budowy tożsamości, unikatowości miasta74 – w tym także jakiejś jego misji i/lub wizji, która może porwać i inspirować. Minusem może być nieunikniona arbitralność w wyborze wartości oraz trudność

72. Zob. Ł. Medeksza, Strateg jako..., op. cit., str. 174–175.

73. Ibidem, s. 181.

74. W tym duchu utrzymany jest w zasadzie cały tom 3 SdMP.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 66

w przełożeniu takiej strategii na bardziej techniczny język jej monitorowania i wdrażania, np. za pomocą ilościowych wskaźników.

4. Uznajemy, że skoro nic nie jest pewne, a światem rządzi chaos, to warto po prostu budować własną moc. Stawiamy sobie poprzeczkę wysoko – chcemy przewodzić. Bo strategia to – jak pisze Lawrence Freedman – „the art of creating power”75, czyli sztuka wzmacniania się, tworzenia mocy lub wręcz władzy. Albo „rachunek stosunków sił (lub manewrowanie nimi), powstający z chwilą, gdy możliwe jest wyodrębnienie podmiotu woli i władzy” – jak z kolei proponuje Michel de Certeau76. To podejście można nazwać Nietzscheańskim, przenika je wola mocy.

Na jego gruncie pada pytanie: „Czego Wrocław może być liderem?”77. Podobna intuicja pojawia się na sam koniec strategicznej diagnozy miasta przygotowanej przez zespół Stanisława Korenika. Powołując się na Bohdana Jałowieckiego, dokument ten wskazuje, że „Wrocław powinien dążyć do tego, aby w optymalnym stopniu wypełniać rolę węzła w międzynarodowych sieciach”.

W praktyce oznacza to m.in. wzmacnianie tzw.

jest oczywiście tęsknota za osiągnięciem przez Wrocław statusu metropolii, czyli liczącego się globalnie ośrodka, który współpracuje z innymi podobnymi ośrodkami tworzącymi globalną sieć80. Przynależność Wrocławia do Ligi Hanzeatyckiej w średniowieczu jest tu istotnym historycznym precedensem. Plusem tego modelu jest śmiałość, rozległość stawianych miastu celów, gotowość do porównywania się z najlepszymi – i doganiania ich. Minusem jest być może nadmierna wiara we własną moc sprawczą, przy niewystarczających potencjałach, co może narażać takie koncepcje na ostrą krytykę z pozycji „realistycznych” i/lub takich, które akcentują konieczność dbania przede wszystkim o sprawy małe, codzienne, w imię podnoszenia jakości życia mieszkańców miasta.

Który z tych modeli weźmie górę w 2017 r.? Jeśli nie wydarzy się nic dramatycznego, to zapewne ten pierwszy, ponieważ jest relatywnie najprostszy i zgodny z dotychczasowymi przyzwyczajeniami.

Ma też jedną ważną cechę: najłatwiej da się dla niego pozyskać poparcie mieszkańców, bo bez problemu można go wypełnić przemawiającymi

dyrekcyjności, rozumianej jako „zgromadzenie zdolności i możliwości rozwoju funkcji strategicznych i decyzyjnych na najwyższym poziomie, zarówno w przypadku przedsiębiorstw, jak i innych instytucji”78. Z takich właśnie przesłanek wzięła się zaproponowana przez TUMW idea Wrocławia jako Wenecji nowego średniowiecza79, a więc miasta, które sięga po międzynarodowe przywództwo w czasach wielości i rozproszenia. Ważną inspiracją dla tego typu propozycji

do wyobraźni, prostymi pomysłami. Taka strategia

75. L. Freedman, op. cit., s. xii.

76. Michel de Certeau, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 36.

Cytowane definicje Freedmana i de Certeau przytaczam też we wprowadzeniu do SdMP: Ł. Medeksza, Strategie dla miasta przyszłości [w:] SdMP, t. 0. Zob. także Ł. Medeksza, Pytanie o Wrocław przyszłości…, op.cit.

77. Jest ono punktem wyjścia refleksji na marginesie diagnoz Wrocławia w: Ł. Medeksza, Pytanie o Wrocław przyszłości…, op.cit.

78. Diagnoza Wrocławia, op.cit., str. 127.

79. Chodzi oczywiście nie o Wenecję współczesną, a tę z czasów swojej dawnej świetności. Tę ideę jako pierwszy sformułował Piotr Szymański, zainspirowany m.in. tomem 1 SdMP.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

67

(2016)

80. O metropolitalności i jej cechach pisze: I. Mironowicz, Modele…, op.cit., str. 63-70.

może oczywiście okazać się ryzykowna, gdyby doszło do jakichś globalnych turbulencji. Otwarte pozostaje pytanie, na ile może ona spełnić wyższe, śmielsze aspiracje wrocławian – choćby te wyrażone poprzez poparcie udzielone trzem spośród pięciu roboczych wizji przedstawionych w cytowanym wcześniej badaniu opinii z lata 2016 r.81.

Wszak można z wyników owej ankiety wysnuć i taki wniosek, że polityka rzeczy małych i koncentracja wyłącznie na poprawie jakości życia mieszkańców nie jest jedynym horyzontem wyobraźni i oczekiwań wrocławian. Chcemy znacznie więcej.

Wyzwaniem pozostaje strategiczna misja Wrocławia82. Dotychczasowa – zapisana w strategiach z 1998 i 2006 r. – jest cytatem z Jana Pawła II: „Wrocław miastem spotkania – miastem, które jednoczy”. To na jej kanwie powstało promocyjne hasło Wrocławia – „Miasto spotkań”.

Jednak jego słaby wynik w badaniu z lata 2016 r. otworzył możliwość zmiany misji strategicznej.

Zwolennicy tej dotychczasowej słusznie podkreślają, że hasło „Miasto spotkań” wypaczyło jej treść83. Zatem słaby wynik hasła nie musi prowadzić do zmiany misji, bo to dwa całkiem

– równoważenia) rozproszonej wielości, złożoności, o których pisałem wcześniej84. Z tego punktu widzenia ów jednoczący Wrocław mógłby być miastem wielu perspektyw, szukającym harmonii, nie zaś dysonansów w powszechnej polifonii.

Są to, oczywiście, wciąż dość luźne rozważania.

Ostateczny kształt misji powinien rozstrzygnąć się w pierwszej połowie 2017 r.

różne sformułowania. Co więcej, dodatkowym atutem misji jest zawarte w niej określenie „Miasto, które jednoczy”, które może odnosić się nie tylko do np. jednoczenia kultur i światopoglądów, ale także do wiązania w całość (względnie

i Przyszłość” w latach 2008–2013 (2015). W latach 2000–

Łukasz Medeksza (ur. 1973), Kulturoznawca. Sekretarz powołanego przez Prezydenta Wrocławia zespołu opracowującego nową strategię miasta (od 2016). W 2016 r. koordynator projektu Foresight Społeczny Wrocław 2036/2056 r. w ramach Europejskiej Stolicy Kultury 2016, w tym redaktor prowadzący publikacji Strategie dla Miasta Przyszłości. Członek Zarządu Głównego Towarzystwa Urbanistów Polskich (od 2015), sekretarz (2009–2012), wiceprezes (2012–2015) wrocławskiego oddziału PUP. Od 2016 r. członek-założyciel Stowarzyszenia INTBAU-Polska. Członek Rady ZIT WrOF (od 2015).

W latach 2010–2016 pracował w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego. Współautor (wraz z Katarzyną Uczkiewicz) książki Ziemie Zachodnie: zrób to sam. Wywiady opublikowane w kwartalniku „Pamięć 2010 dziennikarz, publicysta, redaktor dolnośląskich mediów. W Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego pisze doktorat o samorządowych strategiach rozwoju zorientowanych na wartości.

81. J. Pluta, Mieszkańcy na temat…, op.cit.

82. Piszę o tym także w: Ł. Medeksza, Pytanie o Wrocław przyszłości…, op. cit.

83. Por. M. Pięta-Kanurska, Scenariusz 4: Miasto spotkań, stawiające na duże imprezy i potencjały zewnętrzne, [w:] SdMP, t. 0; M. Mutor, Wrocław – miasto spotkań wartości, [w:] Wszystko, Co Najważniejsze, 2 XI2016., https://wszystkoconajwazniejsze.pl/ marek-mutor-wroclaw-miasto-spotkan-wartosci/.

84. Taki pomysł pojawił się w trakcie rozmowy z Małgorzatą Piętą-Kanurską i Janem Waszkiewiczem.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 68

Artur Łysoń Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego

Ustawa o związkach metropolitalnych.

Skuteczny instrument rozwoju czy zbędna legislacja?

Wstęp Miasto będące odrębną strukturą prawną, administracyjną i faktyczną definiowane jest jako „jednostka osadnicza o przewadze zwartej zabudowy i funkcjach nierolniczych posiadająca prawa miejskie bądź status miasta nadany w trybie określonym przepisami. W podziale administracyjnym miasta mają status samodzielnej gminy (gmina miejska) lub – w przypadku niewielkich miast – wchodzą one w skład gmin miejsko-wiejskich.

Nadanie gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalenie jego granic i ich zmiana dokonywane są przez Radę Ministrów w sposób uwzględ-

których zadaniem było wprowadzenie nowych instrumentów prawnych, finansowych i planistycznych na rzecz zrównoważonego rozwoju miast i ich obszarów funkcjonalnych. Wymienić tu można chociażby Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego 2010–2020: Regiony, miasta, obszary wiejskie przyjętą przez Radę Ministrów 13 lipca 2010 r., Krajową Politykę Miejską przyjętą przez Radę Ministrów w dniu 20 października 2015 r., ustawę z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji3 czy też uchwaloną tego samego dnia ustawę o związkach metropolitalnych (dalej jako u.z.m.)4. Powyższego zestawienia nie powinno

niający infrastrukturę społeczną i techniczną oraz układ urbanistyczny i charakter zabudowy”1.

Pomimo tego, że miasta określa się jako motory rozwoju kraju, nie ulega wątpliwości, że spora ich liczba traci swoje funkcje w wyniku nasilenia negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych i wymaga wsparcia2. Od wielu lat toczy się w Polsce dyskusja, w jaki sposób państwo powinno wspierać rozwój miast. Owocem tego procesu są dokumenty strategiczne i akty normatywne,

się oczywiście odczytywać jako enumeratywnego wyliczenia, ale jako przykłady dokumentów i aktów normatywnych wyznaczających cele polityki państwa wobec obszarów miejskich oraz mechanizmy ich realizacji.

Szczegółowe i holistyczne omówienie tematyki polityki państwa wobec miast wykracza poza

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

69

(2016)

1. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Rozwój miast w Polsce, Warszawa 2010, s. 7.

2. Por. W. Dziemianowicz, J. Łukomska, Analiza obszarów i propozycja kierunków strategicznej interwencji wobec miast i innych obszarów tracących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze, Warszawa 2009.

3. Dz. U. poz. 1777 z późn. zm.

4. Dz. U. poz. 1890.

ramy niniejszego opracowania. Jego głównym celem jest analiza i próba wartościującej oceny rozwiązań przyjętych w ustawie o związkach metropolitalnych z uwzględnieniem kontekstu wrocławskiego.

Autor zdaje sobie sprawę z faktu, że z dużym prawdopodobieństwem ustawa ta zostanie wkrótce derogowana. Do uzgodnień międzyresortowych oraz konsultacji publicznych trafił bowiem projekt ustawy o związku metropolitalnym w województwie śląskim5. Akt ten zawiera art. 52, zgodnie z którym ustawa o związkach metropolitalnych utraci swoją moc z chwilą jego wejścia w życie. Niemniej jednak projekt nowej ustawy zawiera zasadniczo podobne regulacje zawężone jedynie do obszaru województwa śląskiego.

Dlatego też rozważania poczynione na gruncie obecnie obowiązującej ustawy o związkach metropolitalnych będą miały odpowiednie zastosowanie w przypadku ewentualnego uchwalenia ustawy, która powoła związek metropolitalny jedynie w województwie śląskim.

Dokumenty strategiczne a rozwój miast Wspomniana na wstępie Krajowa Strategia

działań obu szczebli. Wśród kilkunastu obszarów strategicznych wyzwań, na które polityka regionalna musi odpowiedzieć, znalazły się m.in. lepsze wykorzystanie potencjałów najważniejszych obszarów miejskich do kreowania wzrostu i zatrudnienia oraz stymulowania rozwoju pozostałych obszarów, jak zapewnienie spójności wewnętrznej kraju i niedopuszczenie do nadmiernych zróżnicowań przestrzennych. Wyzwania te znajdują odzwierciedlenie w przyjętych w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego celach polityki regionalnej państwa do 2020 r., a są to: 1. wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów; 2. budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych; 3. tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie.

Powyższe cele nazywane są również „triadą Konkurencyjność – Spójność – Sprawność” i razem z obszarami strategicznych wyzwań przekładają się na zastosowany polaryzacyjno-

Rozwoju Regionalnego została opracowana na podstawie art. 14a ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju6. Określa ona najważniejsze wyzwania, założenia i cele polityki regionalnej państwa, jak również wyznacza zasady i mechanizmy współpracy pomiędzy administracją rządową a samorządami regionalnymi oraz koordynacji

-dyfuzyjny model rozwoju. Zakłada on, że „motorem napędowym rozwoju jest nierównowaga pomiędzy ośrodkami. Wspiera więc tzw. bieguny wzrostu, czyli regiony (miasta) rozwijające się, wierząc, że przy stworzeniu odpowiednich warunków dyfuzji w układzie międzyregionalnym i wewnątrzregionalnym będą one pozytywnie oddziaływać na otoczenie, czyli na województwa i powiaty słabsze (oraz ośrodki niższego rzędu)”7. Tak więc zgodnie z filozofią Krajowej

5. https://bip.mswia.gov.pl/bip/projekty-aktow-prawnyc/2016/24052,projekt-ustawy-o-zwiazku-metropolitalnym-w-wojewodztwie-slaskim.html (dostęp: 30 VIII 2016 r.).

6. Tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 383 z późn. zm.

7. M. Brodziak, Dlaczego powinniśmy pozostać przy metropoliach?, http://popierambydgoszcz.pl/2016/03/dlaczego-powinnismy-pozostac-przy-metropoliach/ (dostęp: 31 VIII 2016 r.).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 70

Strategii Rozwoju Regionalnego miasta miały być silnie wspieranymi motorami wzrostu, z których impulsy rozwojowe rozprzestrzeniałyby się na ich bliższe i dalsze otoczenie. W tym miejscu zaznaczyć należy, że czas przeszły został zastosowany w pełni świadomie i celowo. Biorąc pod uwagę toczące się w Ministerstwie Rozwoju intensywne prace nad projektem Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju8, można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że model polaryzacyjno-dyfuzyjny zostanie zastąpiony przez model zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z intencjami autorów projektu Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju rozwój zrównoważony oznacza „rozwój wszystkich terytoriów przez wzmacnianie ich potencjałów endogenicznych i czynników rozwoju oraz likwidację barier i włączenie w procesy rozwojowe regionów zmagających się z trudnościami o charakterze restrukturyzacyjnym i adaptacyjnym, zmarginalizowanych obszarów wiejskich wraz z ich lokalnymi ośrodkami miejskimi, średnich miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze”9.

Przewidywane odejście od modelu polaryza-

Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego także ulegnie zmianie.

Podstawowym dokumentem strategicznym programującym system wspierania obszarów miejskich w Polsce powinna być Krajowa Polityka Miejska. Dokument ten opracowany został na podstawie art. 21c ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Jego głównym założeniem jest, aby polskie miasta do 2023 r. uczyniły znaczący krok w kierunku realizacji długofalowej wizji ich rozwoju w brzmieniu: „Polskie miasta są przyjazne dla mieszkańców jako miejsca oferujące wysoką jakość życia oraz dla przedsiębiorców jako miejsca atrakcyjne do lokowania i prowadzenia biznesu. Są nowoczesne i konsekwentnie rozwijane. Główne polskie ośrodki miejskie są konkurencyjne w skali ponadregionalnej i coraz lepiej widoczne na gospodarczej mapie Europy, pozostałe są silnymi ośrodkami, motorami rozwoju w skali regionalnej i lokalnej. Małe miasta czerpią korzyści rozwojowe wynikające z partnerskiej współpracy z regionalnymi centrami oraz otaczającymi je

cyjno-dyfuzyjnego wynika z faktu, że formalnie Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju ma być aktualizacją obecnie obowiązującej Strategii Rozwoju Kraju 2020 przyjętej przez Radę Ministrów 25 września 2012 r. Biorąc pod uwagę, że zgodnie z art. 13 ust. 1 w zw. z art. 14a ust.

1 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego musi być spójna ze średniookresową strategią rozwoju kraju, można założyć, że po uchwaleniu

obszarami wiejskimi, jednocześnie same będąc katalizatorami pożądanych przemian na tych obszarach. Polskie miasta są spójne społecznie, ekonomicznie i przestrzennie, również dzięki wysiłkom dotyczącym rewitalizacji najbardziej zdegradowanych ich części, i obsługiwane przez efektywny transport publiczny. Są otwarte i dostępne, rozwijają się w sposób zrównoważony w kierunku miast zwartych przestrzennie, ale jednocześnie niepozbawionych dobrze 8. https://www.mr.gov.pl/strony/aktualnosci/nowa-wizja-rozwoju-polski/ (dostęp: 31 VIII 2016 r.).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

71

(2016)

9. Ministerstwo Rozwoju, Projekt Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, Warszawa 2016, s. 41.

zorganizowanych przestrzeni publicznych i terenów zieleni. Są także sprawnie zarządzane – w sposób skuteczny, efektywny i partnerski, poprzez coraz bardziej zintegrowane działania obejmujące całe miejskie obszary funkcjonalne oraz aktywną współpracę z mieszkańcami.

Polskie miasta w widoczny sposób ograniczają zużycie zasobów, w tym zwłaszcza energii, i coraz lepiej przygotowują się do skutków zmian klimatu”10.

Niestety, los Krajowej Polityki Miejskiej będzie najprawdopodobniej tożsamy z losem Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego, gdyż zgodnie z art. 21b ust. 2 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju Krajowa Polityka Miejska jest dokumentem uwzględniającym cele i kierunki określone w średniookresowej strategii rozwoju kraju. Oznacza to, że po przyjęciu przez Radę Ministrów Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju zostanie ona gruntowanie przemodelowana albo całkowicie zmarginalizowana jako niespójna z aktualną polityką państwa w tym zakresie.

W Polsce podstawowym problemem funkcjo-

celach, zazwyczaj nie mają realnego przełożenia na podejmowane działania w ramach interwencji publicznej. Dodatkowo podlegają one częstym aktualizacjom, co de facto oznacza zazwyczaj ich gruntowną przebudowę. Wpływa to destrukcyjnie na prestiż tego typu dokumentów i tworzy z nich bezużyteczne „półkowniki”.

Ustawa o rewitalizacji Nową jakość w zakresie mechanizmów wsparcia miast, jak również pozostałych gmin, stworzyła ustawa o rewitalizacji. Zgodnie z art.

2 ust. 1 ustawy rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji.

Zgodzić się należy ze stwierdzeniem, że „prowadzenie procesu rewitalizacji stanowi szansę na odwrócenie negatywnych trendów rozwojowych obszarów zdegradowanych przy uwzględnieniu potrzeb społeczności lokalnej, zagadnień gospo-

nowania dokumentów strategicznych, a w szczególności strategii rozwoju, jest brak mechanizmów gwarantujących ich skuteczne wdrożenie oraz sankcjonujących podejmowanie działań sprzecznych z ich zapisami. Innymi słowy realizacja zapisów dokumentów strategicznych zawsze zależna będzie od woli politycznej aktualnych aktorów na scenie władzy. Nawet najlepiej sformułowane dokumenty strategiczne, oparte na rzetelnej diagnozie oraz racjonalnych i osiągalnych

darczych, przestrzennych czy przyrodniczych”11.

Ustawa o rewitalizacji wskazuje w art. 3 ust. 1, że przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do prowadzenia procesu rewitalizacji, a także jego prowadzenie stanowią zadania własne gminy. Przy czym od razu należy stwierdzić, że nie jest to zadanie obowiązkowe, a o jego fakultatywności przesądza art. 8 ust. 1 stanowiąc, że obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji gmina wyznacza dopiero wówczas,

10. Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Krajowa Polityka Miejska, Warszawa 2015, s. 11.

11. Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa, Ustawa o rewitalizacji. Praktyczny komentarz, Warszawa 2016, s. 7.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 72

gdy zamierza realizować zadania związane z procesem rewitalizacji.

Podstawową zaletą mechanizmu stworzonego przez ustawę o rewitalizacji jest szeroka partycypacja społeczna, która towarzyszyć musi tworzeniu, wdrażaniu i ewaluacji gminnych programów rewitalizacji. Stanowi o tym expressis verbis art. 5 ust. 1 ustawy. Jak wskazuje się w uzasadnieniu do projektu ustawy o rewitalizacji, istotą tego procesu jest ujęcie rewitalizacji jako procesu włączającego, angażującego możliwie najszerszy krąg interesariuszy, którymi są wszystkie podmioty zainteresowane przebiegiem rewitalizacji12.

Kolejną zaletą analizowanej regulacji jest również fakt, że proces rewitalizacji angażuje aparat administracyjny gmin w programowanie działań prorozwojowych, co pośrednio powoduje podniesienie jego kompetencji. Wprawdzie zbyt często zdarza się, że programy rewitalizacji tworzone są przez podmioty zewnętrzne, jednak są też przypadki pokazujące, że pracownicy urzędów gmin także mogą udźwignąć ciężar przygotowania tego typu dokumentu. Dodatkowo

Ustawa o związkach metropolitalnych Ustawa o związkach metropolitalnych została podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 27 października 2015 r. i weszła w życie z początkiem 2016 r. Jak wskazują autorzy projektu ustawy, regulacja ta ma na celu „umożliwienie dostosowania ustroju obszarów metropolitalnych do ich struktury i lokalnej specyfiki”13 przy zachowaniu „istniejącego zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa”14.

Zgodnie z art. 1 u.z.m. związek metropolitalny jest zrzeszeniem jednostek samorządu terytorialnego położonych w danym obszarze metropolitalnym, tj. gmin, jak również powiatów, na obszarze których leży co najmniej jedna gmina położona w granicach obszaru metropolitalnego. Pytanie, jakie nasuwa się po analizie niniejszego przepisu, brzmi: czy w skład związku metropolitalnego mogą wchodzić jednostki samorządu terytorialnego z różnych województw? Ustawa o związkach metropolitalnych, jak również uzasadnienie do niej, nie daje jednoznacznej odpowiedzi.

Jednak wykładnia językowa przepisów ustawy, w szczególności art. 9 ust. 1 i 11 ust. 1 u.z.m.,

ustawa o rewitalizacji nie przewiduje tworzenia nowych, kosztownych struktur administracyjnych. Wprawdzie art. 7 stanowi o potrzebie powołania Komitetu Rewitalizacji, jednak jest to podmiot stanowiący forum współpracy i dialogu interesariuszy procesu rewitalizacji z organami gminy oraz pełni funkcję opiniodawczo-doradczą wójta, burmistrza albo prezydenta miasta.

Uczestnictwo w pracach Komitetu ma więc charakter społeczny.

pozwala przychylić się do stanowiska, że związek metropolitalny powinien składać się z jednostek samorządu terytorialnego wchodzących w skład tego samego województwa. Wskazane przepisy stanowią m.in. o kompetencjach wojewody w zakresie wnioskowania do Prezesa Rady Ministrów o powołanie pełnomocnika do spraw utworzenia związku metropolitalnego spośród pracowników podległych wojewodzie, jak również w sprawie

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

73

(2016)

12. Uzasadnienie do projektu ustawy o rewitalizacji – druk sejmowy nr 3594 z dnia 2 VII 2015 r.

13. Uzasadnienie do projektu ustawy o powiecie metropolitalnym, druk sejmowy nr 2107 z dnia 30 VII 2013 r., s. 21.

14. Ibidem, s. 24.

przekazania związkowi metropolitalnemu mienia nieruchomego Skarbu Państwa z przeznaczeniem na siedzibę organów związku metropolitalnego.

W związku z tymi uregulowaniami przyjęcie, że możliwe jest utworzenie związku metropolitalnego, w skład którego wchodziłyby gminy lub powiaty z różnych województw, prowadziłoby do powstania sporów kompetencyjnych pomiędzy wojewodami, a taka wykładnia sprzeczna byłaby również z zasadą racjonalnego prawodawcy.

Pewne wątpliwości w tym zakresie wyraża Tomasz Bąkowski, stwierdzając, że „nie można wykluczyć istnienia »silnych powiązań funkcjonalnych«, w rozumieniu art. 5 u.z.m., jednostki pochodzącej z sąsiedniego województwa, uzasadniających włączenie jej do obszaru metropolitalnego tworzonego na zasadach i w trybie określonym przepisami rozdziału 2 komentowanej ustawy”15. Pod względem faktycznym trudno odmówić słuszności takiemu stwierdzeniu. Wszak wystarczy podać przykład północno-wschodniej części województwa opolskiego z Brzegiem i Namysłowem na czele, którym pod wieloma względami bliżej jest do Wrocławia niż Opola, jak również Ziemi Górow-

Nie da się ukryć, że konstrukcja ustrojowa związku metropolitalnego jest nieco zbliżona do konstrukcji związków międzygminnych, których funkcjonowanie zostało uregulowane w art. 64–73b ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym 16 oraz związków powiatowych i powiatowo-gminnych unormowanych w art. 65–72c ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym17. Łączy je przede wszystkim kwestia organów związku, którymi są: zgromadzenie, jako organ stanowiący i kontrolny, oraz zarząd, jako organ wykonawczy. Jednak w przypadku organów związku metropolitalnego ustawodawca zdecydował się wprowadzić rozwiązanie, którego słuszność należy podać w wątpliwość.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 u.z.m. uchwały zgromadzenia są podejmowane kwalifikowaną większością głosów, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jak wskazuje Andrzej Szewc, „mianem większości kwalifikowanej obejmuje się konkretnie określoną większość przewyższającą większość bezwzględną (najczęściej 2/3 lub 3/4 głosów)” 18. W przypadku zgromadzenia

skiej, która pod względem infrastruktury technicznej jest dużo lepiej połączona z województwem wielkopolskim niż dolnośląskim. Jednak na gruncie obowiązujących przepisów prawa, jak to zostało już wykazane, nie ma możliwości tworzenia związków metropolitalnych przez powiaty i gminy położone w różnych województwach.

związku metropolitalnego przyjęto na podstawie art. 24 ust. 2 u.z.m. rozwiązanie, zgodnie z którym warunek uzyskania większości kwalifikowanej jest spełniony, jeżeli za przyjęciem uchwały głosuje: 1) większość jednostek samorządu terytorialnego wchodzących w skład związku; 2) taka liczba gmin, iż ich mieszkańcy stanowią większość ludności zamieszkałej na obszarze metropolitalnym.

15. T. Bąkowski, Komentarz do art. 1 ustawy o związkach metropolitalnych, [w:] Ustawa o związkach metropolitalnych. Komentarz, red. T. Bąkowski, Warszawa 2016, System Informacji Prawnej LEX (dostęp: 31 VIII 2016 r.).

16. Tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 446.

17. Tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 814.

18. A. Szewc, [w:] Samorząd gminny. Komentarz, G. Jyż, Z. Pławecki, A. Szewc, Warszawa 2005, s. 134.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 74

Powyższe rozwiązanie nazywane jest „większością podwójnie kwalifikowaną”19, gdyż jest ona ustalana na podstawie dwóch odrębnych kryteriów, które muszą być spełnione łącznie. Pierwsze z nich nie budzi szczególnych zastrzeżeń. Pojawiają się one jednak w związku z drugim kryterium. Tak sformułowany wymóg może spowodować, że w przypadku związków metropolitalnych, w skład których wchodzić będzie duże miasto wojewódzkie, miasto to uzyska możliwość blokowania większości uchwał w sytuacji, gdy uzna je za sprzeczne ze swoimi partykularnymi interesami. Inaczej mówiąc, taki zapis oznacza zdominowanie związku przez jeden podmiot. Dla zilustrowania takiej sytuacji można posłużyć się przykładem Wrocławia. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego Wrocław w 2014 r. liczył 632 067 mieszkańców, podczas gdy cały powiat wrocławski zaledwie 127 896 mieszkańców20. Można więc przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa, że w przypadku utworzenia związku metropolitalnego z udziałem Wrocławia zaistniałoby duże ryzyko zdominowania go przez stolicę regionu. Taki mechanizm mógłby oczywiście zaistnieć także w przypadku innych ewentualnych

a regulacjami zapisanymi w samym projekcie. Już w pierwszym zdaniu uzasadnienia można przeczytać, że wskazany projekt ustawy „stanowi odpowiedź na potrzebę utworzenia związku metropolitalnego na obszarze Górnego Śląska”. Dalej można również przeczytać, że „właśnie na obszarze Górnego Śląska w pierwszej kolejności należy przeprowadzić pilotaż proponowanych regulacji”.

W związku z tak wyraźną intencją projektodawcy zdziwienie budzi treść art. 1 ust. 1 projektu, który stanowi, że na obszarze województwa śląskiego może zostać utworzony związek metropolitalny, oraz art. 5 ust. 1 pkt 1, zgodnie z którym dopiero Rada Ministrów w drodze rozporządzenia utworzy związek metropolitalny w województwie śląskim.

Wydaje się, że najwłaściwszym pod względem legislacyjnym rozwiązaniem byłoby utworzenie związku metropolitalnego na mocy samej ustawy i pozostawienie Radzie Ministrów sprawy jego szczegółowej delimitacji.

Wracając już do obecnie obowiązującej ustawy o związkach metropolitalnych, wskazać należy, że tym, co odróżnia związki metropolitalne od pozostałych związków jednostek samorządu te-

związków metropolitalnych z udziałem dużych miast. Ryzyko takie nie wystąpiłoby chyba jedynie w województwie śląskim, które posiada najwyższy w kraju współczynnik urbanizacji21. Może też dlatego obecnie planuje się utworzenie związku metropolitalnego jedynie w ramach Konurbacji Górnośląskiej. Nie zagłębiając się w szczegóły projektu ustawy o związku metropolitalnym w województwie śląskim, warto wskazać na zaskakującą niespójność między treścią uzasadnienia do projektu

rytorialnego, jest również tryb i obligatoryjność ich powołania. O ile związki międzygminne (powiatowe oraz powiatowo-gminne) powoływane są przez zainteresowane jednostki samorządu terytorialnego na zasadzie dobrowolności (w przypadku związku międzygminnego obowiązek taki może zostać nałożony jedynie w drodze ustawy 19. J. H. Szlachetko, Komentarz do art. 24 ustawy o związkach metropolitalnych, [w:] Ustawa o związkach metropolitalnych. Komentarz, red. T. Bąkowski, Warszawa 2016, System Informacji Prawnej LEX (dostęp: 31 VIII 2016 r.).

20. Główny Urząd Statystyczny, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r., Warszawa 2014, s. 18.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

75

(2016)

21. Główny Urząd Statystyczny, Regiony Polski 2016, Warszawa 2016, s. 50–51.

– art. 64 ust. 4 ustawy o samorządzie gminnym), o tyle związek metropolitalny tworzy Rada Ministrów w drodze rozporządzenia (art. 4 ust. 1 pkt 2 u.z.m.). Wiąże się to oczywiście z obligatoryjnym członkostwem w związku metropolitalnym wszystkich jednostek samorządu terytorialnego wskazanych we wspomnianym rozporządzeniu Rady Ministrów, nawet wbrew ich woli.

Znaczące różnice wynikają również z zakresów kompetencyjnych oraz katalogu zadań poszczególnych rodzajów związków. O ile więc związki międzygminne (powiatowe oraz powiatowo-gminne) mogą być tworzone w celu wspólnego wykonywania wszelkich, przypisanych im przez ustawodawcę, zadań publicznych22, o tyle związek metropolitalny, zgodnie z art. 12 ust. 1 u.z.m., może wykonywać jedynie zadania w zakresie: 1) kształtowania ładu przestrzennego; 2) rozwoju obszaru związku; 3) publicznego transportu zbiorowego na obszarze związku; 4) współdziałania w ustalaniu przebiegu dróg krajowych i wojewódzkich na obszarze związku;

do zakresów kompetencyjnych poszczególnych związków. Tutaj związek metropolitalny został wyposażony w kompetencje, których nie mają pozostałe rodzaje związków. Zgodnie z art. 13 ust. 1 u.z.m. w celu wykonywania swoich zadań związek metropolitalny może: 1) tworzyć jednostki organizacyjne; 2) zawierać porozumienia z jednostkami samorządu terytorialnego oraz organami administracji rządowej; 3) prowadzić działalność gospodarczą niewykraczającą poza obszar zadań o charakterze użyteczności publicznej.

Związek metropolitalny jest również uprawniony, na podstawie regulacji art. 15 u.z.m., do udzielania pomocy, w tym pomocy finansowej, jednostkom samorządu terytorialnego oraz innymi związkom metropolitalnym.

Tak szerokie zakreślenie kompetencji związku metropolitalnego rodzi pytanie o charakter prawny takiej jednostki. W odniesieniu do związków międzygminnych (powiatowych oraz powiatowo-gminnych) możemy posiłkować się poglądami doktryny i judykatury. Jak wskazał Sąd Najwyższy, związek

5) promocji obszaru metropolitalnego.

Oznacza to, że związkowi metropolitalnemu został przypisany węższy katalog zadań w stosunku do katalogów zadań pozostałych rodzajów związków jednostek samorządu terytorialnego.

Odwrotna sytuacja ma miejsce w odniesieniu

międzygminny to „organizacja gmin umożliwiająca im połączenie sił w celu łatwiejszego i o większej skali zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnot gminnych”23. „Innymi słowy, związek jest tworzony w celu sprawniejszego czy też bardziej ekonomicznego realizowania danego zadania”24. Zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w orzecznictwie panuje zgoda, że związek międzygminny (powiatowy albo powiatowo-gminny) nie jest jednostką o takim samym charakterze jak jednostka samorządu

22. A. Miruć, Współdziałanie podmiotów zajmujących się pomocą społeczną, [w:] Formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego, red. B. Dolnicki, Warszawa 2012, s. 53–54.

23. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 V 2011 r., sygn. akt II CSK 409/10, LEX nr 863960.

24. R. Cybulska, Komentarz do art. 64 ustawy o samorządzie gminnym, [w:] Ustawa o samorządzie gminnym, red. B. Dolnicki, Warszawa 2016, System Informacji Prawnej LEX (dostęp: 31 VIII 2016 r.).

25. Ibidem.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 76

terytorialnego25. Jak podkreśla Leon Kieres, jest to jedynie forma współdziałania gmin w celu wykonywania ich zadań26. Na takim samym stanowisku stanął również Naczelny Sąd Administracyjny, który stwierdził, że związek międzygminny jest oddzielną kategorią jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, której nie można zaliczyć ani do kategorii „gminna jednostka organizacyjna”, ani do kategorii „gminna osoba prawna”. Są one bowiem podmiotami odrębnymi od jednostek samorządu terytorialnego27. Jak wskazał Kazimierz Bandzarzewski, związek międzygminny (powiatowy albo powiatowo-gminny) nie spełnia wymagań stawianych jednostkom samorządu terytorialnego dotyczących chociażby bezpośredniego wyboru członków organu stanowiącego przez społeczność lokalną28. Status związków metropolitalnych nie wydaje się już tak oczywisty. Wprawdzie nadal władze takich związków nie są wybierane w wyborach powszechnych, jednak posiadają kompetencje do prowadzenia działalności gospodarczej w sferze użyteczności publicznej29, tak jak powiaty oraz mogą tworzyć swoje własne jednostki organizacyjne, tak jak gminy, powiaty, czy województwa.

Należy zgodzić się z poglądem, że z punktu widzenia przedmiotu działania związki metropolitalne są szczególnym typem związków jednostek samorządu terytorialnego30. Jednak z punktu widzenia zakresu kompetencyjnego, to w przypadku związków metropolitalnych mamy do czynienia już z jednostką bardziej zaawansowaną ustrojowo.

W tym miejscu warto wskazać, że pierwotnym zamysłem projektodawców było powołanie powiatów metropolitalnych będących jednostkami

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

77

(2016)

samorządu terytorialnego, ulokowanymi na drugim szczeblu podziału terytorialnego. Zdaniem projektodawców planowane przepisy miały poszerzać katalog powiatów, wskazując, że obok „powiatów ziemskich” i „powiatów grodzkich” miały pojawić się również „powiaty metropolitalne” o zmodyfikowanych zadaniach31. Takie przedstawienie problemu zasługuje na krytykę z kilku powodów. Po pierwsze, projektodawcy nie zauważyli, że pojęcia „powiat ziemski” i „powiat grodzki” nie są pojęciami języka prawnego. Tzw. „powiat grodzki” w sensie ustrojowym nie jest powiatem, ale gminą o statusie miasta na prawach powiatu32. Po drugie, zrealizowanie takiego postulatu spowodowałoby chaos kompetencyjny i ustrojowy, co słusznie podnosiła część samorządów województwa w swoich opiniach do projektu ustawy33.

26. L. Kieres, Związek komunalny. Zasady stosowania prawa, „Finanse Komunalne” 1996, nr 6, s. 5.

27. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 II 2010 r., sygn. akt II FSK 1585/08, LEX nr 595838.

28. K. Bandzarzewski, Komentarz do art. 64 ustawy o samorządzie gminnym, [w:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, red.

P. Chmielnicki, Warszawa 2013, System Informacji Prawnej LEX (dostęp: 31 VIII 2016 r.).

29. Zob. szerzej A. Łysoń, Spory wokół działalności gospodarczej samorządów – przykład Wrocławia, [w:] 25 lat samorządu Wrocławia, red. W. Suleja, R. Nowakowski, G. Strauchold, Wrocław 2015, s.

199–215.

30. T. Bąkowski, op. cit.

31. Uzasadnienie do projektu ustawy o powiecie metropolitalnym, druk sejmowy nr 2107 z dnia 30 VII 2013 r., s. 24.

32. P. Lisowski, Status miasta na prawach powiatu w świetle ustawy o samorządzie powiatowym i ustawy o samorządzie gminnym – uwagi de lege lata i de lege ferenda, [w:] Materiały z seminarium „10 lat miasta na prawach powiatu”, red. J. Korczak, Wrocław 2008, s.

25–36.

33. Uwagi województwa małopolskiego, województwa łódzkiego, województwa opolskiego, województwa zachodniopomorskiego, województwa pomorskiego, województwa mazowieckiego, województwa kujawsko-pomorskiego i województwa warmińsko-mazurskiego do projektu ustawy o powiecie metropolitalnym – http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/4759F53D40D92EABC1257C760039EA84/%24File/2107.pdf (dostęp: 31 VIII 2016 r.).

Na gruncie ustawy o związkach metropolitalnych powstały co najmniej dwie, problematyczne z punktu widzenia praworządności, sytuacje.

Pierwsza z nich została już zasygnalizowana we wstępie do niniejszego artykułu i dotyczy rychłego uchylenia całej ustawy o związkach metropolitalnych w sytuacji, gdy tak naprawdę nie zaczęła ona jeszcze funkcjonować. Sytuacja taka jest ze wszech miar niepożądana. Stabilność i pewność prawa, a przez to zaufanie obywatela do państwa, stanowi przecież standard państwa demokratycznego, prawnego i sprawiedliwego34.

Zaufanie obywatela do państwa zależy również od stworzenia warunków, w których nie pozostaje on w stanie niepewności co do swojej sytuacji prawnej35 oraz unikania sytuacji, w których znajdowałby się on w swoistej „pułapce prawnej”36.

Przywołane zasady wskazują expressis verbis na „obywatela”, jednak można je również odnieść do innych podmiotów prawa. Takimi podmiotami są również jednostki samorządu terytorialnego, co wynika z uregulowań art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r.

uregulowań prawnych wprowadzanych w życie przez polskiego ustawodawcę, a regulacje te nie mogą być arbitralnie uchylane.

Druga kontrowersyjna sytuacja dotyczy braku rozporządzeń wykonawczych do ustawy o związkach metropolitalnych. Powoduje to, że ustawa ta jest w praktyce „martwym prawem”, gdyż rozporządzenia wykonawcze miały ustalić m.in. tryb postępowania w sprawie składania wniosków przez rady gmin w sprawie wydania rozporządzenia o utworzeniu związku metropolitalnego oraz zakres dokumentów, które należy dołączyć do takiego wniosku (art. 6 ust. 3 u.z.m.). Zachowanie takie doktryna prawa określa mianem „zaniechania prawodawczego”.

Oznacza ono „stan (zachowanie prawodawcy), w którym wbrew obowiązującemu nakazowi (powinności normatywnej) prawodawca nie ukształtował wymaganych regulacji bądź też dokonał regulacji niepełnej, niewystarczającej.

W pierwszej z opisanych sytuacji występuje tzw. zaniechanie właściwe (absolutne, bezwzględne), w drugim – zaniechanie względne (częściowe)”38. Podobnie kwestię tę rozstrzygnął

o samorządzie powiatowym oraz art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa37. Przecież są one zależne od

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 24 października 2001 r.39, chociaż odnosił się do regulacji na poziomie ustawowym, a nie do rozporządzeń wykonawczych. Otóż Trybunał Konstytucyjny odróżnił sytuację zaniechania ustawodawczego od sytuacji przyjęcia uregulowania niepełnego (pomijającego). Pierwsza z nich polegać ma na tym, że ustawodawca świadomie pozostawia określoną kwestię w całości poza uregulowaniem prawnym, podczas

34. Por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 VI 2012 r., sygn. akt P 41/10, OTK-A 2012/6/65.

35. Por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 VII 2012 r., sygn. akt P 30/11, OTK-A 2012/7/81.

36. Por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 II 2012 r., sygn. akt K 5/11, OTK-A 2012/2/16.

37. Tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 486.

38. M. Grzybowski, Zaniechanie prawodawcze w praktyce polskiego Trybunału Konstytucyjnego, [w:] XIV Kongres Konferencji Europejskich Sądów Konstytucyjnych, Wilno 2–7 V 2008 r., http://www.confeuconstco.org/reports/rep-xiv/report_Poland_po.pdf (dostęp: 31 VIII 2016 r.).

39. Sygn. akt SK 22/01, OTK 2001/7/216.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 78

gdy druga zaistnieje w sytuacji unormowania przez ustawodawcę jakiejś dziedziny stosunków społecznych w sposób niepełny, regulując ją tylko fragmentarycznie. Zaniechanie prawodawcze ma szczególnie doniosłe znaczenie w sferze prawa publicznego. Jego wystąpienie sprawia, że organ władzy publicznej nie może działać40. Nie zezwala na to zasada legalizmu zawarta w art. 7 Konstytucji RP41, stanowiąca, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. W przedmiotowej sytuacji zaniechanie prawodawcze Rady Ministrów powoduje, że gminy nie mogą realizować uprawnień, które nabyły na mocy przepisów ustawy o związkach metropolitalnych. W szczególności chodzi tu o art. 6 ust. 1 u.z.m., który uprawnia rady gmin do złożenia wniosków w sprawie wydania rozporządzenia o utworzeniu związku metropolitalnego i ustaleniu jego granic.

Na temat zaniechań prawodawczych wypowiadał się również wielokrotnie Sąd Najwyższy. Jako przykład można podać wyrok z dnia 6 stycznia 1999 r.42, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że bezczynność Rady Ministrów

stanowisko zajął Sąd Najwyższy również w wyrokach z dnia 14 stycznia 1999 r.43 oraz 21 listopada 2003 r.44.. Można więc pokusić się o stwierdzenie, że w analizowanym zakresie mamy do czynienia z utrwaloną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego. Niestety, jak widać na analizowanym przykładzie, nawet jednoznaczne orzecznictwo Sądu Najwyższego nie wpływa na usprawnienie procesu legislacyjnego i wyeliminowanie zjawiska zaniechań prawodawczych, przynajmniej do czasu, aż odpowiedzialność konstytucyjna przed Trybunałem Stanu zacznie być egzekwowana.

Ustawa o związkach metropolitalnych a przyszłość Wrocławia Aby móc dokonać analizy wpływu rozwiązań przyjętych w ustawie o związkach metropolitalnych na sytuację województwa dolnośląskiego i Wrocławia, należy najpierw przyjąć dwa zasadnicze założenia. Po pierwsze, należy założyć, że ustawa o związkach metropolitalnych nie zostanie ostatecznie uchylona, a po drugie, że Rada Ministrów wyda stosowne rozporządzenia wykonawcze, do czego została zobowiązana na

w zakresie realizacji kompetencji do wydania rozporządzenia niezbędnego w celu zapewnienia wykonania ustawy (art. 146 ust. 4 pkt 1 i pkt 2 w zw. z art. 92 Konstytucji RP) narusza konstytucyjne zasady funkcjonowania demokratycznego państwa prawnego (art. 2 i 7 Konstytucji RP), przez co stanowi delikt konstytucyjny i objęta jest odpowiedzialnością konstytucyjną przed Trybunałem Stanu (art. 198 ust. 1 Konstytucji RP). Tożsame

mocy delegacji ustawowej.

Po przyjęciu wskazanych założeń stwierdzić należy, że Wrocław, jako największe miasto Dolnego Śląska i zarazem jego stolica, spełnia warunki określone w art. 5 ust. 1 u.z.m., co oznacza, że jest miastem będącym siedzibą wojewody lub marszałka województwa oraz posiada spójną pod względem przestrzennym 40. M. Grzybowski, op. cit.

41. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 IV 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.

42. Sygn. akt III RN 108/98, OSNP 1999/20/639.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

79

(2016)

43 Sygn. akt III RN 130/98, OSNP 1999/21/671.

44. Sygn. akt I CK 323/02, OSNC 2004/6/103.

strefę oddziaływania chrakteryzującą się istnieniem silnych powiązań funkcjonalnych oraz zaawansowaniem procesów urbanizacyjnych, jak również zamieszkałą przez co najmniej 500 tys. mieszkańców. Wrocław został również wyznaczony jako ośrodek metropolitalny w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, która została przyjęta przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 r.45.

Kwestię funkcji metropolitalnych Wrocławia podejmuje się również w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 przyjętej przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego 28 lutego 2013 r. oraz Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego. Perspektywa 2020 opracowanym przez Instytut Rozwoju Terytorialnego we Wrocławiu, a przyjętym przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego 27 marca 2014 r. W pierwszym ze wskazanych dokumentów wyznaczony został Wrocławski Obszar Metropolitalny (WrOM) jako jeden z dwunastu tzw. Obszarów Interwencji. Zgodnie z treścią Strategii WrOM opisany został jako „miasto Wrocław wraz z obszarem otaczającym stoli-

intelektualnym i naukowo-badawczym. Szeroki wachlarz branż oraz koncentracja wyższych uczelni implikują rozwijające się powiązania wewnętrzne i ponadregionalne”46.

W zakresie funkcji metropolitalnych Wrocławia Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego wskazuje, że „w bezpośrednim otoczeniu Wrocławia można wyodrębnić gminy, które charakteryzują się większą dynamiką procesów społeczno-gospodarczych i korzystniejszymi tendencjami rozwoju oraz lepszymi, w porównaniu do innych jednostek w województwie, powiązaniami funkcjonalnymi z Wrocławiem, co potwierdza tendencje do kształtowania się w tym rejonie obszaru metropolitalnego”47. W Planie przedstawiono również wstępną delimitację Wrocławskiego Obszaru Metropolitalnego obejmującego 27 gmin, co obrazuje mapa 1.

Obecnie trudno jednak wyrokować na temat konkretnych skutków ewentualnego powołania związku metropolitalnego na obszarze województwa dolnośląskiego. W szczególności brak jest w Polsce doświadczeń w zakresie

cę regionu. Szczególnie silne związki Wrocławia z otoczeniem podkreślone są dziennymi migracjami wahadłowymi mieszkańców tego subregionu. Obszar nacechowany jest silnie rozwiniętym procesem suburbanizacji mieszkaniowej, a także suburbanizacji ekonomicznej. […] WrOM jest obszarem o dużym potencjale

funkcjonowania tego typu jednostek. Dlatego też wszelkie projekcje wpływu funkcjonowania związku metropolitalnego na cały region muszą być obarczone dużym marginesem błędu. Pewnych wskazówek dostarczyć mogłaby analiza funkcjonowania mechanizmu Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego (ZIT WrOF).

Celem wszystkich ZIT-ów jest m.in.: realizacja zintegrowanych projektów odpowiadających

45. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Warszawa 2011, s. 188.

46. Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020, Wrocław 2013, s.

24-25.

47. Instytut Rozwoju Terytorialnego, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego. Perspektywa 2020, Wrocław 2014, s. 23.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 80

Mapa 1. Wrocławski Obszar Metropolitalny

Źródło: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego. Perspektywa 2020, Wrocław 2014, s. 48.

w sposób kompleksowy na potrzeby i problemy obszarów metropolitalnych oraz sprzyjanie ich rozwojowi, współpracy i integracji przede

realizacji wzajemnie zależnych i komplementarnych projektów48.

Zgodnie z treścią art. 30 ust. 4 ustawy

wszystkim tam, gdzie skala problemów związanych z brakiem współpracy i komplementarności działań różnych jednostek administracyjnych jest największa. ZIT-y stanowią narzędzie selekcji i realizacji przedsięwzięć istotnych dla rozwoju regionu w oparciu o współpracę wielu podmiotów, podejmowaną w ramach obszarów funkcjonalnych. Kluczową przesłanką zastosowania mechanizmu ZIT w programie operacyjnym jest przede wszystkim potrzeba

z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014– 202049, ZIT jest zarządzany przez związek ZIT utworzony w formach współpracy jednostek samorządu terytorialnego, o których mowa w ustawie o samorządzie gminnym. Oznacza to, że związek ZIT może być utworzony jako związek międzygminny lub porozumienie międzygminne. W przypadku ZIT WrOF wybrano

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

81

(2016)

48. Zob. https://zitwrof.pl/dowiedz-sie-wiecej-o-programie/ (dostęp 31 VIII 2016 r.).

49. Tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 217.

drugą ze wskazanych możliwości. Oznacza to, że ZIT WrOF zostały utworzone na podstawie art. 74 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, co zaowocowało podpisaniem „Porozumienia z dnia 9 lipca 2013 r. w sprawie zasad współpracy Stron porozumienia przy programowaniu, wdrażaniu, finansowaniu, ewaluacji, uzgadnianiu wspólnych inwestycji, bieżącej obsłudze i rozliczeniach ZIT WrOF”50. Stronami wskazanego porozumienia są: Gmina miejska Wrocław, Gmina Jelcz-Laskowice, Gmina Kąty Wrocławskie, Gmina Siechnice, Gmina Trzebnica, Gmina Sobótka, Gmina miejska Oleśnica, Gmina Długołęka, Gmina Czernica, Gmina Kobierzyce, Gmina Miękinia, Gmina wiejska Oleśnica, Gmina Wisznia Mała, Gmina Żórawina oraz Gmina Oborniki Śląskie.

Najważniejszym dokumentem strategicznym regulującym zasady funkcjonowania ZIT WrOF jest, przyjęta w marcu 2016 r., Strategia Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego, gdzie jako cel nadrzędny wskazano „Osiągnięcie wysokiej jakości życia społeczności Wrocławskiego Ob-

krajowy, otrzymujemy pulę środków w wysokości prawie 343 mln euro, które mają szansę być wydane na realizację projektów rozwojowych na obszarze całego ZIT WrOF52.

Niestety, wyciąganie choćby częściowych wniosków co do słuszności powołanie ZIT WrOF na obecnym etapie jego funkcjonowania, nie jest jeszcze możliwe. Ponadto jest to instrument stricte finansowy służący wydatkowaniu środków pomocowych przyznanych Polsce w ramach Polityki Spójności Unii Europejskiej, który ma konkretne ramy czasowe (wieloletnia perspektywa finansowa Unii Europejskiej został ustanowiona na lata 2014–2020, a zgodnie z zasadą n+3 będzie mogła być rozliczana do końca 2023 roku). Dlatego też trudno oczekiwać, aby mechanizm ZIT zagościł na stałe w zakresie funkcjonowania polskich metropolii, w tym Wrocławia.

Zakończenie Podczas posiedzenia sejmowej Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej 17 marca 2016 r. jeden z posłów stwierdził, że „problem, który ustawodawca próbował rozwiązać

szaru Funkcjonalnego poprzez integrację jego przestrzeni w spójny organizm społeczno-gospodarczy”51. Środki finansowe przeznaczone na realizację wspólnych przedsięwzięć w ramach ZIT WrOF pochodzą z puli środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego 2014–2020, przyjętego w grudniu 2014 r. i wynoszą przeszło 291 mln euro.

Uzupełniając tę kwotę o obowiązkowy wkład

w ustawie o związkach metropolitalnych, dotyczy zarządzania, koordynacji współpracy samorządów w obszarach aglomeracyjnych, w których bez współpracy nie da się w ogóle funkcjonować. Gminy nie mogą wykonywać podstawowych zadań własnych z tego powodu. […] Te problemy muszą być rozwiązane. Jeśli nie będą, nasze aglomeracje nie będą się rozwijały, a będą w tyle nie tylko za aglomeracjami Europy Zachodniej, ale również Europy Środkowej, jeśli nie damy samorządom

50. Dz. Urz. Woj. Dolnośląskiego poz. 4340 z późn. zm.

51. Urząd Miejski Wrocławia, Strategia Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego, Wrocław 2016, s. 114.

52. Ibidem, s. 204–209.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 82

odpowiednich narzędzi rozwojowych”53. Wydaje się jednak, że taka alternatywa jest fałszywa.

Próbując ocenić regulacje zawarte w ustawie o związkach metropolitalnych, warto na początku odpowiedzieć sobie na jedno pytanie. Czy potrzebne jest tworzenie kolejnych regulacji prawnych i biurokratycznych bytów administracyjnych utrzymywanych za publiczne środki, aby włodarze polskich miast, a także pozostałych gmin i innych jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli, zrozumieli, że współpraca jest dobrem samym w sobie i przynosi wymierne korzyści również bez zewnętrznych źródeł finansowania? Przecież sami projektodawcy wskazują, że w państwach europejskich funkcjonują różne modele ustroju metropolitalnego, w tym także oparte na dobrowolnej współpracy54.

Zgodnie z powoływaną już konstytucyjną zasadą legalizmu, regulacje prawne są niezbędne dla zaistnienia współdziałania organów władzy publicznej. Jednak, jak wskazuje Zbigniew Leoński, regulacje te mogą takie współdziałanie ułatwiać bądź utrudniać55. Podwaliny prawne dla współpracy organów władzy publicznej statuuje już Kon-

od dawna jednostki samorządu terytorialnego mogą zawiązywać związki, zawierać porozumienia, zrzeszać się w stowarzyszeniach czy udzielać sobie wzajemnej pomocy, w tym finansowej. Takie formy współpracy są fakultatywne, a ich sukces zależy głównie od dobrej woli samorządowych decydentów, ich otwartości na współpracę oraz zrozumienia, że zarówno sprawy życiowe, jak i zawodowe mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego nie zamykają się w granicach administracyjnych tej jednostki.

Powołanie do życia, dodajmy przymusowe, związków metropolitalnych będzie wiązało się z utworzeniem wielu nowych urzędów, które będą potrzebowały siedzib, wyposażenia, pracowników i znacznej puli środków na bieżące

stytucja RP, która w swojej preambule wskazuje, że zawiera ona prawa podstawowe dla państwa, oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.

Tworzenie nowych mechanizmów w sytuacji, gdy istnieje możliwość wykorzystania już istniejących lub ich modyfikacji w związku z ewentualnymi ich dysfunkcjami nie wydaje się celowe. Już

prawnych. Jego zainteresowania naukowe koncentrują

Artur Łysoń jest absolwentem studiów magisterskich na kierunku administracja oraz na kierunku prawo na Wydziale Prawa Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. Od października 2009 r. pracuje w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego, gdzie zajmuje się sprawami rozwoju regionalnego. W październiku 2013 r. rozpoczął studia doktoranckie nauk się wokół tematyki wolności gospodarczej oraz działalności gospodarczej i jej ograniczeń, jak również funkcjonowania samorządu terytorialnego. Od stycznia 2016 r. jest aplikantem we wrocławskiej Izbie Adwokackiej.

53. Kancelaria Sejmu, Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej (nr 24) z dnia 17 marca 2016 r., Warszawa 2016, s. 6 http://orka.sejm.gov.pl/zapisy8.nsf/0/ BBD230172065E56CC1257F81003A38A0/%24File/0042508.pdf (dostęp: 31 VIII 2016 r.).

54. Uzasadnienie do projektu ustawy o powiecie metropolitalnym, druk sejmowy nr 2107 z dnia 30 VII 2013 r., s. 21.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

83

(2016)

55. Z. Leoński, Formy współdziałania w samorządzie terytorialnym, „Samorząd Terytorialny” 1995, nr 4, s. 55.

funkcjonowanie. Będą one musiały również być kontrolowane i nadzorowane. Będzie to oczywiście generowało kolejne, i tak już duże, koszty funkcjonowania administracji publicznej w Polsce, przy wątpliwych i niepewnych korzyściach.

Również z opinii Departamentu Polityki Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego wynika, że powołanie dodatkowej jednostki administracyjnej, przy zachowaniu

56. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/4759F53D40D92EABC1257C760039EA84/%24File/2107.pdf (dostęp: 31 VIII 2016 r.).

istniejących szczebli samorządu terytorialnego, „nie usprawni procesów zarządzania obszarami metropolitalnymi, gdyż wydłuży procedury formalne, a zatem czas podejmowania decyzji i ich realizacji”56. Wydaje się więc, że rozsądniej byłoby wykorzystywać i ewentualnie ulepszać te mechanizmy współpracy, które funkcjonują już od wielu lat, niż mnożyć kolejne regulacje i urzędy.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 84

Agnieszka Pawłowska Instytut Bezpieczeństwa i Spraw Międzynarodowych Dolnośląska Szkoła Wyższa

Park kulturowy jako forma ochrony dziedzictwa kulturowego.

Doświadczenia gmin Dolnego Śląska

Dziedzictwo kulturowe stanowi szczególny zasób wspólnot lokalnych, regionów, państw czy wreszcie całej ludzkości. Jednak nie zawsze postrzegane bywa jako czynnik rozwoju. Ochrona poszczególnych elementów dziedzictwa wiąże się bowiem z szeregiem ograniczeń, a niekiedy uznawana jest za przeszkodę w planowaniu i zarządzaniu przestrzenią oraz utrudnienie w kreowaniu warunków rozwoju ekonomicznego i społecznego. Z czasem ta perspektywa ulegała modyfikacji i obecnie dziedzictwo kulturowe traktować trzeba nie tylko jako ważny element tożsamości i czynnik integracji społecznej, ale również

„kulturowy”2. Dodatkowym utrudnieniem jest wielość pojęć obejmujących swoim znaczeniem zagadnienia odnoszące się do dziedzictwa, takich jak: dobro kultury, dziedzictwo kultury, dziedzictwo kulturalne, dziedzictwo kulturowe czy zabytek. Bogactwo definicyjne bywa jednak postrzegane pozytywnie, jako świadectwo tego, jak ważne dla współczesnych społeczeństw są kwestie związane z ochroną zabytków, dziedzictwem, kulturą3. Mimo tych dyskusji można przyjąć, że dziedzictwo kulturowe to „zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nimi wartościami duchowymi, zjawiskami hi-

jako istotny potencjał gospodarczy. Należy przy tym pamiętać, że zachowanie najcenniejszych obiektów dziedzictwa jest nie tylko sprawą ich właścicieli, samorządów czy państw; dziedzictwo stanowi dobro całej ludzkości1.

Ochrona krajobrazu jako elementu dziedzictwa kulturowego Termin „dziedzictwo kulturowe” jest trudny do jednoznacznego zdefiniowania. Dyskusje budzi już samo zastosowanie przymiotnika

storycznymi i obyczajowymi uznawany za godny ochrony prawnej dla dobra społeczeństwa i jego rozwoju oraz przekazania następnym pokoleniom, z uwagi na wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

85

(2016)

1. A. Przyborowska-Klimczak, Rozwój ochrony dziedzictwa kulturalnego w prawie międzynarodowym na przełomie XX i XXI wieku, Lublin 2011, s. 10.

2. W literaturze stosuje się niekiedy zamiennie niesynonimiczne terminy: „dziedzictwo kulturowe” (K. Pawłowska), „dziedzictwo kulturalne” (J. Pruszyński i A. Przyborowska-Klimczak), „dziedzictwo kultury” (K. Zeidler). Na potrzeby artykułu, nie tylko przez analogię do nazwy „park kulturowy”, wybrano określenie dziedzictwo kulturowe.

3. M. Rouba, Zadania władz publicznych w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami w Rzeczypospolitej Polskiej, Toruń 2013, s. 22.

znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju”4.

Pierwsze dokumenty o charakterze międzynarodowym odnoszące się do prawnej ochrony dziedzictwa kulturowego czy dóbr kultury pojawiły się w XIX w. Towarzyszyły one podpisywaniu traktatów pokojowych i dotyczyły poszanowania dziedzictwa kulturowego w sytuacji konfliktów zbrojnych, gdyż historycznie patrząc, początkowo prawo chroniło dobra kultury na wypadek wojny5. Obecnie regulacje traktatowe o zasiągu globalnym i regionalnym są bardzo rozbudowane i obejmują różne rodzaje dziedzictwa: dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe, dziedzictwo materialne i niematerialne, dobra o charakterze ruchomym i nieruchomym, w tym krajobraz kulturowy, dziedzictwo archeologiczne, podwodne czy dziedzictwo cyfrowe.

Wśród obiektów dziedzictwa podlegających ochronie, czy to na gruncie prawa międzynarodowego czy krajowego, wymienia się krajobraz.

Krajobraz jest pojęciem wieloznacznym. Najczęściej tym terminem określa się część powierzchni widzianą z konkretnego miejsca. Sens tego

4. J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, T. 1, Zakamycze 2001, s. 50.

5. A. Przyborowska-Klimczak, op. cit., s. 18, L. Łukaszuk, Międzynarodowa ochrona dóbr kultury, [w:] Prawna ochrona dóbr kultury, red. T. Gardocka, J. Sobczak, Toruń 2009, s. 44, K. Pawłowska, M. Swaryczewska, Ochrona dziedzictwa kulturowego. Zarządzanie i partycypacja społeczna, Kraków 2002, s. 15.

6. D. Kostrzewa, Krajobraz przyrodniczy a krajobraz kulturowy – porównanie instytucji prawnych, [w:] Ochrona dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Perspektywa prawna i kryminologiczna, red. W. Pływaczewski, B. Gadecki, Warszawa 2015, s. 55–56.

7. R. M. Łuczyński, P. Migoń, P. Napierała, Krajobraz kulturowy regionu Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2015, s. 1.

pojęcia ewoluował w czasie. Liczne trudności definicyjne wynikające z niejednoznacznego definiowania krajobrazu skutkują problemami z prawnym uregulowaniem zakresu jego ochrony6. Krajobraz najczęściej wiązany jest z naturą i przyrodą, ale stan naturalny ulegał i ulega przekształceniom wszędzie, gdzie żyje i działa człowiek. Skala ingerencji człowieka w otoczenie spowodowała, że w ostatnich latach zaobserwować można wzrost zainteresowania problematyką ochrony krajobrazu, a sam krajobraz stał się wyjątkowym dobrem, które ma duże znaczenie dla jednostek i społeczności. Wyrazem ewolucji podejścia do krajobrazu jest m.in. jego miejsce w zbiorze najważniejszych wartości współczesnej polityki europejskiej.7 Krajobraz stanowi ważny element życia zarówno w małych gminach, jak i dużych aglomeracjach. W miastach historycznych staje się ważnym zasobem i narzędziem rozwoju, które wymaga ochrony.

Najogólniej wskazuje się na trzy rodzaje krajobrazu: krajobraz naturalny (pierwotny) – wolny od śladów działalności człowieka, krajobraz zurbanizowany oraz krajobraz kulturowy (antropogeniczny) – zagospodarowany przez człowieka8. Podział krajobrazu na przyrodniczy i kulturowy utrwalał się przez lata, a przyczynił się do tego również najważniejszy dokument prawa międzynarodowego regulujący kwestie ochrony dziedzictwa, czyli Konwencja UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 1972 r.9. Wśród obiektów, które mogły zostać objęte wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa, umieszczono obiekty

8. Leksykon prawa ochrony zabytków, red. K. Zeidler, Warszawa 2010, s. 142–143.

9. Przyjęta w Paryżu 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury (UNESCO) (Dz. U. z 1976r. Nr 190, poz. 32).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 86

„krajobrazowe”, ale odrębnie te o charakterze naturalnym i kulturowym. Dopiero w 1992 r. nastąpiła korekta w postrzeganiu krajobrazu jako obiektu podlegającego ochronie i uznano krajobraz kulturowy za osobną grupę dóbr10.

Choć problematyce ochrony krajobrazu poświęcono wiele publikacji i dokumentów międzynarodowych11 w polskim ustawodawstwie definicja krajobrazu pojawiła się dopiero w 2015 r. w ustawie o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu12, nazywanej powszechnie ustawą krajobrazową. Ustawa krajobrazowa, nowelizując m.in. ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, wprowadza do porządku prawnego pojęcie krajobrazu rozumianego jako „postrzegana przez ludzi przestrzeń, zawierająca elementy przyrodnicze lub wytwory cywilizacji, ukształtowana w wyniku działania czynników naturalnych lub działalności człowieka”13. Zapis ten jest realizacją postanowień Europejskiej Konwencji Krajobrazowej14 ratyfikowanej przez Polskę w 2004 r.

Europejska Konwencja Krajobrazowa, przyjęta przez Radę Europy w 2000 r., jest najważniejszym europejskim dokumentem regulującym kwestie ochrony krajobrazu. W preambule do konwencji wskazano m.in., że krajobraz pełni ważną rolę w tworzeniu kultur lokalnych oraz jest podstawowym komponentem europejskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.

Krajobraz jako istotna część jakości życia ludzi zamieszkujących wszędzie: w obszarach miejskich i na wsi, na obszarach zdegradowanych,

jak również w obszarach o wysokiej jakości, staje się kluczowym elementem dobrobytu całości społeczeństwa i jednostek. Dlatego jego ochrona, rozumiana jako działania na rzecz zachowania i utrzymywania ważnych i charakterystycznych cech krajobrazu, których celem jest ukierunkowanie oraz harmonizowanie zmian wynikających z procesów społecznych, gospodarczych i środowiskowych, a także gospodarka i planowanie w tym zakresie niesie w sobie prawa i obowiązki dla każdego człowieka. Konwencja w art. 5 zobowiązuje państwa, będące stroną konwencji, do prawnego uznania krajobrazów jako istotnego komponentu otoczenia ludzi, wyrażającego różnorodność kulturową i przyrodniczą oraz stanowiącego podstawę ich tożsamości; ustanowienia i wdrożenia polityki w zakresie krajobrazu; ustanowienia procedur udziału społeczeństwa, organów lokalnych i regionalnych oraz innych stron zainteresowanych w procesie kształtowania polityki w zakresie krajobrazu; zintegrowania krajobrazu z polityką w zakresie planowania regionalnego i urbanistycznego i polityką kulturalną, środowiskową, 10. Konwencje UNESCO w dziedzinie kultury. Komentarz, red. K. Zalasińska, Warszawa 2014, s. 252.

11. Są to prócz wcześniej wskazanej Konwencji UNESCO np. Zalecenia UNESCO dotyczące ochrony piękna i charakteru krajobrazów i miejsc (1962), Zalecenia UNESCO dotyczące ochrony i współczesnej roli obszarów historycznych (1976), zob. M. Rouba, op. cit., s. 61, Zalecenia UNESCO w sprawie historycznego krajobrazu miejskiego (2011), http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/ pdf/Rekomendacje/Zalecenie_w_sprawie_krajobrazu_miejskiego. pdf (dostęp: 14 VIII 2016).

12. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (Dz. U. poz. 774, z póżn. zm.).

13. Ustawa z dnia 23 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 778), art. 2 ust. 16e.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

87

(2016)

14. Europejska Konwencja Krajobrazowa sporządzona we Florencji 20 października 2000 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 14, poz. 98).

społeczną i gospodarczą, jak również z innymi oddziałującymi na krajobraz.

Konwencja nie oddziela krajobrazu przyrodniczego od kulturowego, stąd w działaniach na rzecz ochrony krajobrazu należy postrzegać go jako całość. Ponadto wdrożenie jej zapisów następować ma w zgodzie z zasadami konstytucyjnymi i organizacją administracyjną właściwą poszczególnym krajom, z zaznaczeniem roli zasady subsydiarności i uwzględnieniem Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego15 (art. 4). Implikuje to istotną rolę jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu i realizowaniu polityki ochrony krajobrazu.

Zadania samorządu gminnego w ochronie dziedzictwa kulturowego Zgodnie z art. 164 Konstytucji RP gmina stanowi podstawową jednostkę samorządu16.

Gminę tworzą mieszkańcy i zamieszkane przez nich terytorium17. Choć powstaje z mocy prawa i obecność faktycznych więzi tworzących wspólnotę nie jest elementem koniecznym do jej utworzenia, to jej prawidłowe funkcjonowanie opiera się na odpowiednio ukształtowanych relacjach społecznych i związku z zajmowaną przestrzenią.

składników tego dziedzictwa dostrzec można ich wpływ na jakość życia mieszkańców, wizerunek jednostki samorządu, rozwój społeczny i gospodarczy18. Nie ma gmin pozbawionych dziedzictwa kulturowego, choć niewątpliwie potencjał poszczególnych wspólnot bardzo się różni. Trzeba jednak pamiętać, że wszystko, co nas otacza, jest w jakimś sensie dziedzictwem, jako świadectwo naszej cywilizacji i kultury. Jednocześnie prawo do konkretnego dziedzictwa mają ci, którzy poczuwają się do związków z nim, rozumieją potrzebę jego kultywowania i opieki19.

Dziedzictwo kulturowe stało się na przestrzeni stuleci wartością integrującą i taką rolę pełni ono nadal. Dla odbudowywanego po 1990 r. samorządu terytorialnego tworzy fundament budowania tożsamości lokalnej i źródło identyfikacji z lokalną społecznością. Dlatego troska o stan dziedzictwa kulturowego powinna przejawiać się w działaniach władz lokalnych i w aktywności samych mieszkańców. Jednak szukając w katalogu zadań samorządu gminnego tych związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego, należy zauważyć, że w ustawie o samorządzie gminnym

Przestrzeń, w której funkcjonują wspólnoty lokalne, jest mieszanką składników naturalnych i kulturowych stanowiących łącznie dobro publiczne, szczególną wartość czy wyjątkowy zasób.

Bez względu na skalę i znaczenie poszczególnych

kwestia ta uregulowana została tylko poprzez wskazanie w art. 7 ust. 1 pkt 9, że do zadań w zakresie kultury należą także zadania w obszarze ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Potwierdza to spostrzeżenie, że działania jednostek samorządu terytorialnego koncentrują się przede wszystkim na ochronie materialnego zasobu dziedzictwa kultury20.

Więcej o obowiązkach gmin w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego stanowi ustawa

15. Europejska Karta Samorządu Lokalnego (Dz. U. z 1994, Nr 124, poz. 607).

16. Konstytucja RP z dnia 12 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz.

483).

17. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, art. 1, (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 446).

18. K. Pawłowska, M. Swaryczewska, op. cit., s. 9–10.

19. J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski., T. 1, s. 47.

20. K. Zeidler, Prawo ochrony dziedzictwa kultury, Warszawa 2007, s. 103.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 88

o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami21 (u.o.z.). Zgodnie z art. 4 ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej (zatem i administracji samorządowej) działań mających na celu m.in.: zapewnienie warunków umożliwiających trwałe zachowanie zabytków, ich zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek na wartości zabytków, udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania, kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu przestrzennym. Ponadto ustawa w art. 7 przewiduje cztery formy ochrony zabytków, którymi są: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego, ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Dla gmin szczególne znaczenie mają dwie ostatnie formy.

Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej, przede wszystkim w drodze uchwalania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, stanowi zadanie własne gminy22.

Zarówno studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jak i miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, muszą uwzględniać stan dziedzictwa kulturowego i ochronę zabytków23. Ponadto od przyjęcia tzw. ustawy krajobrazowej w studium uwarunkowań powinny być brane pod uwagę rekomendacje i wnioski umieszczone w audycie krajobrazowym lub wskazania przez audyt granic krajobrazów priorytetowych, a w przypadku planów miejscowych – muszą one obowiązkowo określać zasady

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

89

(2016)

kształtowania krajobrazu oraz ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków, w tym krajobrazów kulturowych24. Zmiany te są realizacją zapisów wspomnianej już Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, akcentującej kompleksowe podejście do krajobrazu (bez podziału na krajobraz przyrodniczy i kulturowy), i odpowiedzią na szczątkowe i rozproszone uregulowanie tych kwestii w polskim ustawodawstwie, skutkujące dwutorowym (osobno dziedzictwo przyrodnicze, osobno kulturowe) i fragmentarycznym systemem ochrony25.

Wspomniana „ustawa krajobrazowa” znowelizowała również przepisy odnoszące się do procedury tworzenia parku kulturowego. Po kilkunastu latach od uchwalenia ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami trudno już mówić, że park kulturowy to nowa instytucja prawna26, choć jest najmłodszą formą ochrony zabytków. Pierwsze regulacje wprowadzające tę instytucję przyjęto nowelizacją w 1990 r. ustawy o ochronie dóbr kultury z 1962 r., wskazując, że przedmiotem ochrony może być krajobraz 21. (Tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 1446, z późn. zm.)

22. Ustawa z dnia 23 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 778).

23. Art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

24. Zob. art. 7 pkt 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2015 o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, Dz. U. poz. 774, z późn. zm.

25. Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu. Uzasadnienie, s. 5, Druk Sejmowy nr 1525, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/ E0EC31AF25E44523C1257BA4002A90F4/%24File/1525.pdf (dostęp: 11.VIII.2016r.). Na aspekt ten zwrócono uwagę m.in. w pracy: Raport na temat systemu funkcjonowania systemu ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce po roku 1989, red. J. Purchla, Warszawa 2009, s. 46 nn.

26. Por. K. Zeidler, op. cit., s. 155, I. Lipińska, Turystyka dziedzictwa kulturowego – wybrane aspekty ochrony prawnej parku kulturowego, „Turystyka Kulturowa” nr 3/2011, s. 16, http://www.turystykakulturowa.org/pdf/2011_03_02.pdf (dostęp: 17 VIII 2016r.).

kulturowy – w formie ustanawianych stref ochrony konserwatorskiej, rezerwatów i parków kulturowych27. Wydaje się jednak, że jako forma ochrony zabytków park kulturowy słabo zaistniał w świadomości zarówno władz lokalnych, jak i lokalnych społeczności. Do tej pory powstało 30 parków kulturowych – 29 utworzonych przez gminy i jeden stworzony przez związek gmin28, co przy liczbie prawie 2500 gmin oznacza, że na zastosowanie takiej formy ochrony dziedzictwa zdecydowało nieco ponad 1% z nich.

Warto zaznaczyć, że tworzenie parków kulturowych jest wyłączną kompetencją gmin pozwalającą na realizację zasady subsydiarności w ochronie dziedzictwa kulturowego29. Zgodnie z art. 16 ust. 1 u.o.z. w ramach parków ochronie podlegają krajobraz kulturowy oraz wyróżniające się krajobrazowo tereny z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Nowelizacja ustawy prócz zmian w procedurze tworzenia parku, które zostaną omówione w dalszej części opracowania, wprowadziła w art. 3 pkt 14 nową definicję krajobrazu kulturowego. Obecnie

cywilizacji, historycznie ukształtowaną w wyniku czynników naturalnych i działania człowieka”. Utworzenie parku kulturowego nakłada na jednostkę samorządu pewne obowiązki, w tym sporządzenie planu ochrony parku kulturowego czy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszarów parku (art. 16 ust. 3 i 6).

Uchwalanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i tworzenie parków kulturowych to najczęściej wskazywane, ale nie jedyne kompetencje samorządu gminnego w ochronie dziedzictwa kulturowego. Ważnym narzędziem zarządzania lokalnym dziedzictwem mogą być programy ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, których kwestię reguluje art. 87 ust. 1 i 2 u.o.z. Sporządzane na okres czterech lat na wszystkich szczeblach samorządu mają na celu: włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, łączenie uwarunkowań ochrony zabytków i krajobrazu z uwarunkowaniami ochrony przyrody, zahamowanie procesu degradacji zabytków i poprawę stanu ich zachowania, wyeksponowanie poszczególnych zabytków i walorów krajobrazowych, zwiększanie

oznacza on „postrzeganą przez ludzi przestrzeń, zawierającą elementy przyrodnicze i wytwory

atrakcyjności zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych, określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków czy wspieranie inicjatyw służących zwiększaniu środków finansowych na opiekę nad zabytkami30. Niestety, programy opieki nad zabytkami, choć mogłyby stanowić podstawę kreowania spójnej polityki w zakresie ochrony zabytków, posiadało w 2014 r. około 15% dolnośląskich gmin i 10% powiatów31. Nie oznacza to jednak,

27. K. Zalasińska, Ochrona zabytków, Warszawa 2010, s. 115.

28. Lista parków kulturowych – stan na 31 grudnia 2015, http:// www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/Parki_kulturowe/Zestawienie_parkow/miejsce.php?ID=30 (dostęp: 17 VIII 2016r.). Liczba ta nie jest jednak aktualna. Uchwałą nr XII/183/2015 z dnia 3 września 2015 r. Rada Miasta Zakopane zdecydowała o utworzeniu „Parku Kulturowego obszaru Krupówki”, http://bip.zakopane.eu/zalacznik/17563 (dostęp: 17 VIII 2016r.).

29. K. Zeidler, op. cit., s 155.

30. Por. M. Rouba, op. cit., s. 111-115.

31. Program opieki nad zabytkami województwa dolnośląskiego na lata 2015–2018, s. 31, http://www.umwd.dolnyslask.pl/fileadmin/ user_upload/Biuro_Prasowe/Grudzien_2014/Program_Zabytki. pdf, (dostęp: 17 VIII 2016r.).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 90

że samorządy nie podejmują działań w tej sferze, gdyż wiele z nich mimo braku programów przeznacza środki na dotacje celowe na prace konserwatorskie, a w dokumentach strategicznych jednostek samorządu wykorzystanie dziedzictwa kulturowego stanowi ważny aspekt rozwoju.

Warto w tym miejscu wspomnieć o jeszcze jednej formie decentralizacji w sferze ochrony zabytków wskazanej w art. 96 ust. 2 u.o.z., jaką jest powierzanie, w drodze porozumienia, niektórych uprawnień z zakresu właściwości wojewody (w tym wydawania decyzji administracyjnych), gminom i powiatom. Przez 10 lat funkcjonowania ustawy zawarto 65 takich porozumień, na mocy których działają samorządowi (miejscy lub powiatowi) konserwatorzy zabytków. Zarówno zakres kompetencji, jak i sposób formalnego umocowania konserwatorów bardzo się różnią. Widoczna jest dowolność w sposobie powoływania, ale także w obszarze stawianych im wymagań. Jedynie województwo pomorskie zdecydowało się na ujednolicenie zakresu kompetencji przekazywanych samorządowym konserwatorom zabytków32.

pierwszej instancji w postępowaniu administracyjnym, ponieważ 20–25% wszystkich aktów administracyjnych jest wynikiem ich bieżącej działalności33. Choćby z tego względu postulat powołania samorządowych służb ochrony zabytków ma wielu zwolenników34.

Park kulturowy jako forma ochrony Jak wspomniano wcześniej, w Polsce istnieje ponad 30 parków kulturowych zlokalizowanych na terenie 12 województw (nie ma parków kulturowych w województwach lubelskim, opolskim, podlaskim i zachodniopomorskim). Jednocześnie stanowią one bardzo niejednorodną formę ochrony krajobrazu kulturowego. Niektóre obejmują pojedyncze obiekty, a inne – jak „Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej” – rozciągają się na terenach należących do kilku gmin. Duża swoboda w zakresie ustalania obszaru oraz form oddziaływania na lokalne dziedzictwo kulturowe może stanowić zarówno przeszkodę, jak i ułatwienie. Zbyt sztywne ramy mogłyby zniechęcać gminy do tworzenia parków kulturowych, ale z drugiej strony nadmierna elastyczność pozostawiająca wiele niedopowiedzeń, np. w kwestii

W województwie dolnośląskim zawarto trzy porozumienia, na mocy których kompetencje wojewody przekazane zostały jednej gminie i dwóm powiatom, a realizują je odpowiednio: Miejski Konserwator Zabytków we Wrocławiu, prezydent Legnicy i burmistrz Bielawy. Samorządowi konserwatorzy zabytków stanowić mogą znaczące odciążenie w realizacji zadań państwowej służby ochrony zabytków. W istotny sposób wpływają bowiem na działania organów

mocy prawnej planu ochrony parku kulturowego, który nie jest aktem prawa miejscowego, też im nie sprzyja35.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

91

(2016)

32. Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2014–2017, s. 14-15, http://bip.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/20140818Krajowy_Program_Ochrony_Zabytkow_i_ Opieki_nad_Zaby.pdf, (dostęp: 22 VIII 2016r.).

33. Ibidem, s. 15.

34. Por. J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, T. 2, Zakamycze 2001, s . 464-466, K. Pawłowska, M. Swaryczewska, op. cit., s. 124-128, K. Zeidler, O właściwy kształt służby ochrony zabytków, [w:] Prawna ochrona dóbr kultury, op. cit., s. 38-45.

35. Z. Myczkowski, Park kulturowy jako forma obszarowej ochrony zabytków, s. 108, http://www.nid.pl/upload/iblock/ce7/ce7b05a19dffda970503e48200c4da42.pdf, (dostęp: 24 VII 2016r.)

Park kulturowy stanowi formę ochrony szczególnego rodzaju dziedzictwa, jakim jest krajobraz kulturowy. Zawarcie w u.o.z. przepisów regulujących ochronę krajobrazu odzwierciedla obserwowaną w XX w. zmianę podejścia do przedmiotu ochrony – już nie tylko pojedyncze zabytki czy ich zespoły traktowane są jako dobra publiczne o szczególnym znaczeniu, ale również przestrzeń o wyjątkowych walorach krajobrazowych może stać się obiektem chronionym36.

Wskazuje się, że zachowanie i kształtowanie krajobrazu zależy w o wiele większym stopniu od poziomu świadomości historycznej i kulturalnej niż od przepisów prawa, co wynika m.in. z niedoprecyzowania pojęcia krajobrazu oraz trudności w tworzeniu narzędzi jego ochrony37.

Ponadto choć katalog form ochrony krajobrazu jest stosunkowo szeroki, nie podąża za nim skuteczność, co w dużym stopniu wynika z konfliktu między wartościami przyrodniczymi i kulturowymi krajobrazu a społecznymi i ekonomicznymi racjami lokalizacji nowych inwestycji38.

Inicjatywa powołania parku kulturowego jest wyborem społeczeństwa39. Zainicjować ten pro-

zabytków i musi być uzasadniona. Utrudnieniem mogą okazać się nie zawsze zgodne interesy i oczekiwania poszczególnych podmiotów.

Niemniej jednak mieszkańcy czujący związek z miejscem, w którym żyją, i mający możliwość współdecydowania o jego losach będą lepszymi partnerami we wszelkich przedsięwzięciach prokrajobrazowych40. Zgodnie z art. 6 ust. 1 u.o.z. opiece i ochronie podlegają zabytki nieruchome będące w szczególności: krajobrazami kulturowymi, układami urbanistycznymi i ruralistycznymi (wiejskimi), zespołami budowlanymi, dziełami architektury i budownictwa, obiektami techniki, cmentarzami, parkami, ogrodami czy miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne czy wybitne postaci. Ochrona krajobrazów przybierać może formę parku kulturowego, który pozwala zachować wyróżniające się krajobrazowo tereny z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Park kulturowy przedstawia wartość, jako całość i nie jest wymagane, by na jego terenie znajdowały się obiekty zabytkowe41.

Jednak w praktyce na terenie wszystkich parków

ces mogą mieszkańcy, władze lokalne, organizacje społeczne, eksperci. Decyzja o jego utworzeniu wzbogaca istniejące w gminie formy ochrony

kulturowych istniejących w Polsce znajdują się obiekty wpisane do rejestru zabytków.

Decyzję o utworzeniu parku poprzedzić powinna identyfikacja reprezentatywnych i charakterystycznych cech krajobrazu kulturowego wyróżniających się na tle lokalnym, regionalnym czy ponadregionalnym42. Jak wskazał w 2007 r.

Naczelny Sąd Administracyjny, teren, który ma obejmować park, musi stanowić przestrzeń historycznie ukształtowaną działalnością człowieka,

36. Zob. A. Przyborowska-Klimczak, op. cit., s. 23–26.

37. J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski, T. 2, s. 86.

38. Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw…, s. 6.

39. Zasady tworzenia Parku Kulturowego, zarządzania nim oraz sporządzania planu jego ochrony, s. 4 http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/Parki_kulturowe/Zasady%20 tworzenia%20Parku%20Kulturowego,%20zarz%C4%85dzania%20 nim%20oraz%20sporz%C4%85dzania%20planu%20jego%20 ochrony.pdf (dostęp: 24 VII 2016 r.).

40. K. Pawłowska, M. Swaryczewska, op. cit., s. 100.

41. Por. Leksykon prawa ochrony zabytków, s. 249, I. Lipińska, op. cit., s. 16.

42. Zasady tworzenia Parku Kulturowego…, s. 7.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 92

zawierającą elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji, wyróżniać się krajobrazowo, może zawierać zabytki nieruchome charakterystyczne dla miejscowej tradycji, ale – co najistotniejsze – zachowanie jego walorów możliwe jest do osiągnięcia wyłącznie na drodze utworzenia parku, to znaczy że postanowienia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i wpisanie poszczególnych obiektów do rejestru zabytków nie wystarczają do realizacji celu ochrony43.

Park kulturowy tworzony jest przez radę gminy w drodze uchwały, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 16 ust. 1).

Pewne zmiany w procedurze tworzenia parków wprowadziła tzw. ustawa krajobrazowa. Zmiany te uwzględniają uczestnictwo lokalnej społeczności (mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji społecznych) w pracach nad ich powstawaniem.

Artykuł 16 ust. 1a u.o.z. stanowi, że rada gminy ogłasza w lokalnej prasie i w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości o podjęciu prac nad utworzeniem parku kulturowego, określając termin (nie krótszy niż 21 dni) i formę składania wniosków dotyczących projektu uchwały.

napisów, ogłoszeń reklamowych, zasad i warunków sytuowania obiektów małej architektury, składowania lub magazynowania odpadów.

Gmina może zatem w sposób bardzo elastyczny kształtować instrumenty ochrony w ramach parku kulturowego, ograniczając się do wąskiego katalogu zakazów (np. zakaz lokalizowania nowych miejsc składowania odpadów w Parku Kulturowym Kotliny Jeleniogórskiej) lub regulując ją kompleksowo, jak w przypadku Parku Kulturowego Stare Miasto w Krakowie, gdzie wprowadzono szereg ograniczeń w sferze prowadzenia robót budowlanych, działalności usługowej, a także zakazy i ograniczenia dotyczące umieszczania nośników reklamowych i informacji wizualnej oraz instalowania urządzeń na elewacjach frontowych budynków44.

Wejście w życie uchwały o utworzeniu parku kulturowego dopiero rozpoczyna ochronę krajobrazu kulturowego w gminie, gdyż warunkiem niezbędnym pełnego wdrożenia tego procesu jest sporządzenie planu ochrony parku kulturowego oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszarów

Uchwała o utworzeniu parku kulturowego określa nazwę parku, ustala jego granice, sposoby ochrony oraz szczególne zakazy i ograniczenia wprowadzane na terenie parku. Zgodnie z art. 17 ust. 1 u.o.z. na terenie parku lub jego części ustanowione mogą być zakazy i ograniczenia dotyczące: prowadzenia robót budowlanych, działalności przemysłowej, rolnej, handlowej czy usługowej, zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych, umieszczania tablic,

położonych na terenie parku (art. 16 ust. 3 i 6 u.o.z.). Plan ochrony parku jest przygotowywany przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Najczęściej gminy przystępują do prac nad planem w kolejnym etapie. Ustawa o ochronie zabytków nie określa terminu rozpoczęcia prac nad opracowaniem wskazanych dokumentów, jednak zgodnie z ustawą o planowaniu 43. Wyrok NSA z 4 kwietnia 2007 r., II OSK 7/07.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

93

(2016)

44. Uchwała nr CXV/1547/10 Rady Miasta Krakowa z dnia 3 listopada 2010 r . w sprawie utworzenia parku kulturowego pod nazwą Park Kulturowy Stare Miasto, (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego z 2010 r. Nr 647, poz. 5336).

i zagospodarowaniu przestrzennym dla miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego są to trzy miesiące od daty utworzenia parku45.

Plan ochrony parku jest dokumentem wewnętrznym gminy służącym praktycznej realizacji celów parku kulturowego i określającym ramy programu zarządzania parkiem. Powinien być zwięzły, czytelny, zrozumiały – także dla społeczności lokalnej, grup interesu, właścicieli zabytków46. Sporządzenie planu wymaga często silnego wsparcia eksperckiego i nakładów finansowych. Problemy organizacyjno-finansowe spowodowały, że Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej w siedem lat po utworzeniu nadal nie posiada tego dokumentu niezbędnego do rzeczywistego objęcia ochroną terenów parku kulturowego. Plany ochrony istotnie się różnią.

Znaleźć można dokumenty kilkunastostronicowe i kompleksowe opracowania, jak Plan ochrony Parku Kulturowego Stare Miasto w Krakowie liczący ponad dwieście stron47. Powstaje też pytanie o aktualność niektórych planów, przygotowanych wiele lat temu, jak plan ochrony pierwszego utworzonego w 2002 r. w Polsce parku kultu-

z przekształceń uwarunkowań prawnych, społecznych czy ekonomicznych. Wydaje się, że plan ochrony parku kulturowego nie jest dokumentem danym raz na zawsze i powinien podlegać aktualizacji w jakiejś perspektywie czasowej, jak ma to miejsce np. w przypadku samorządowych programów ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, lub przynajmniej okresowej ocenie.

W celu realizacji zadań związanych z ochroną parku rada gminy może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania parkiem. Powołane jednostki nie mają jednoznacznie sprecyzowanej formy organizacyjno-prawnej – funkcjonują one zarówno jako wydzielone komórki w ramach urzędów gmin, jak i spółki prawa handlowego.

Aktywny udział w zarządzaniu parkiem biorą także organizacje społeczne49.

Wskazywanym w literaturze problemem jest konkurencyjność ochrony w ramach parku kulturowego względem wprowadzanych równolegle form ochrony przyrody. Bardzo często obszary o szczególnych walorach krajobrazowych łączą w sobie wartości przyrodnicze i kulturowe.

Brak spójności między przepisami regulującymi

rowego, czyli Fortecznego Parku Kulturowego Srebrna Góra z 2004 r.48. Zapewne część celów wskazanych w planie została zrealizowana, być może pojawiły się nowe wyzwania wynikające

ochronę zabytków i ochronę przyrody staje się źródłem konfliktów. Stąd wniosek, że pożądana metoda wartościowania i oceny krajobrazu kulturowego wykracza poza założenia przyjęte w u.o.z., ponieważ nie powinno się oddzielać wartości kulturowych od przyrodniczych50.

Nie wszystkie inicjatywy utworzenia parków kulturowych okazały się skuteczne.

Uchwały o utworzeniu parku są przedmiotem skarg kierowanych do wojewódzkich sądów

45. Zasady tworzenia Parku Kulturowego…, s. 10.

46. Ibidem, s. 3.

47. Plan ochrony Parku Kulturowego Stare Miasto w Krakowie, przyjęty uchwałą nr XLII/544/12 Rady Miasta Krakowa z dnia 4 kwietnia 2012 r. https://www.bip.krakow.pl/_inc/rada/uchwaly/ show_pdf.php?id=62701, (dostęp: 18 VIII 2016 r.).

48. Plan ochrony Fortecznego Parku Kulturowego w Srebrnej Górze, http://stoszowice.pl/download/File/pliki_pdf/Plan_Ochrony_Parku. pdf (dostęp: 26 VIII 2016 r.).

49. I. Lipińska, op. cit., s. 19.

50. A. Michalak, A. Ginter, Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Warszawa 2016, s. 130–131.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 94

administracyjnych czy skarg kasacyjnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przywoływany już wyrok NSA uchylił zaskarżony wyrok WSA w Kielcach stwierdzającego wydanie z naruszeniem prawa uchwały w sprawie utworzenia Parku Kulturowego Miasta Końskie i oddalił skargę na uchwałę gminy. Skuteczna okazała się natomiast skarga na uchwałę Rady Miasta Krakowa o utworzeniu Zwierzynieckiego Parku Kulturowego, obejmującego jedną z dzielnic Krakowa, w przypadku której wojewódzki sąd administracyjny stwierdził nieważność zaskarżonej uchwały51. Potwierdza to tezę, że podejmowanie działań w zakresie ochrony dziedzictwa bez współudziału mieszkańców nie sprzyja ich skuteczności, a niekiedy prowadzi do poważnych konfliktów, a doświadczenia pokazują, że same zapisy porządkujące nie zmieniają stanu rzeczy, ponieważ potrzebna jest przede wszystkim przemyślana strategia informacyjna i edukacja52. Prawo do współdecydowania o losach miejsca, w którym się żyje, jest jednym z podstawowych praw człowieka, a decyzje dotyczące ochrony bezpośrednio wpływają na życie mieszkańców53.

Konstatacja zawarta kilka lat temu w Raporcie na temat systemu funkcjonowania systemu ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce po roku 198954 wydaje się nadal aktualna. Narzędzie zarządzania krajobrazem w postaci parku kulturowego nie funkcjonuje zgodnie z oczekiwaniami, nawet jeśli rekomendacje administracji szczebla regionalnego wskazują zasadność tworzenia parków kulturowych na terenie danego województwa55.

Parki kulturowe na Dolnym Śląsku Program Ochrony Zabytków Województwa Dolnośląskiego na lata 2007–2011 zakładał działania mające na celu opracowanie koncepcji sieci parków kulturowych oraz studiów określających ich granice. Jak wskazali w 2014 r. autorzy kolejnego programu, przygotowanego na lata 2015–2018 – założenie to nie zostało zrealizowane56. Nie oznacza to, że parki kulturowe na terenie województwa nie powstają. Dzieje się to jednak bez systemowego wsparcia samorządu województwa. Na terenie Dolnego Śląska funkcjonują cztery parki kulturowe: Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze (utworzony w 2002 r.), Forteczny Park Kulturowy Twierdza Kłodzka (2003 r.), Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej (2009 r.) oraz Park Kulturowy Stare Miasto we Wrocławiu (2014 r.)57. Szerzej przedstawione zostaną dwa ostatnie.

Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej powstał na mocy uchwały Zgromadzenia Związku Gmin Karkonoskich z 2009 r.58. Akt ten poprzedzony 51. Uchwała nr CXIV/1174/06 Rady Miasta Krakowa z dnia 6 lipca 2006 r. w sprawie utworzenia parku kulturowego pod nazwą „Zwierzyniecki Park Kulturowy” (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego z 2006 r. Nr 427, poz. 2710), Wyrok WSA w Krakowie z dnia 3 kwietnia 2007 r., III SA/Kr 55/07.

52. Jak wykorzystać potencjał „ustawy krajobrazowej”. Instrumenty prawne i propozycje. Przewodnik dla samorządu gminnego, Gdańsk 2016, s. 9, http://www.im.edu.pl/wp-content/ uploads/2011/06/20160302_podrecznik.pdf (dostęp: 10 VIII 2016 r.).

53. K. Pawłowska, M. Swaryczewska, op. cit., s. 65.

54. Raport na temat funkcjonowania systemu ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce po roku 1989, red. J. Purchla, Warszawa 2009.

55. Ibidem, s. 49.

56. Program opieki nad zabytkami województwa dolnośląskiego na lata 2015–2018, s. 31.

57. Lista parków kulturowych – stan na 31 grudnia 2015.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

95

(2016)

58. Uchwała Zgromadzenia Związku Gmin Karkonoskich nr 48/ XVII/09 z dnia 30 stycznia 2009 r. w sprawie utworzenia parku kulturowego pod nazwą „Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej” (Dz. Urz. Woj. Dolnośląskiego z 2009 r. Nr 42, poz. 890 z późn. zm.).

został zgodnymi uchwałami rad gmin Mysłakowice i Podgórzyn i Rady Miasta Kowary, pozytywnie opiniujących utworzenie parku. Jako cel powołania parku wskazano: ochronę zabytków, walorów kulturowych i krajobrazowych oraz zintegrowane zarządzanie ochroną i udostępnianiem parku.

Jedyny wprowadzony uchwałą zakaz dotyczył lokalizowania nowych miejsc składowania i magazynowania odpadów poza przeznaczonymi do tego pojemnikami. Jednocześnie przyjęto, że powołany zostanie Zarząd Parku jako jednostka organizacyjna Związku Gmin Karkonoskich. Park ten ponadto jest jedynym w Polsce utworzonym decyzją więcej niż jednej gminy. Niestety, historia funkcjonowania parku wskazuje, że być może będzie on pierwszym parkiem kulturowym, który zostanie zlikwidowany.

Idea stworzenia Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej nie budziła kontrowersji. Wartości krajobrazowe i kulturowe Kotliny Jeleniogórskiej decydują o turystycznej atrakcyjności położonych w jej obrębie gmin i stanowią podstawę rozwoju tych terenów. Połączenie szczególnych walorów przyrodniczych z bogactwem dziedzic-

i kulturowe słabo jeszcze rozpoznawalne, zarówno w skali regionalnej, jak i krajowej.

Rozwinięcie ogólnie wskazanych w uchwale celów utworzenia parku wskazywało na: wzmocnienie skuteczności ochrony krajobrazu kulturowego łączącej ochronę obiektów i zespołów zabytkowych z ochroną przyrody i stwarzającej warunki zrównoważonego rozwoju przestrzennego i społeczno-gospodarczego wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej; zachowanie i utrzymywanie cech krajobrazu tych terenów, a przede wszystkim położonych na nich rezydencji wraz z ich powiązaniami kompozycyjnymi i widokowymi oraz zharmonizowanie z nimi dalszych zmian zagospodarowania przestrzennego obszaru60.

W obrębie parku zajmującego prawie trzy tysiące hektarów znalazło się trzynaście zespołów parkowo-pałacowych i trzydzieści innych obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Co ciekawe, obiekty te nie zajmują zwartego obszaru, ponieważ część parku położona w gminie Podgórzyn nie sąsiaduje z terenami parku położonymi w gminach Kowary i Mysłakowice.

Znaczenie dziedzictwa kulturowego, które

twa kulturowego w postaci unikalnego kompleksu kilkudziesięciu założeń parkowo-pałacowych traktować należy jako wyjątkowy zasób, wymagający wzmożonej ochrony59. Konsekwencją utworzenia parku miała być szeroko rozumiana promocja regionu w oparciu o walory krajobrazowe

znalazło się na obszarze Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej potwierdzone zostało w 2011 r., kiedy na mocy rozporządzenia Prezydenta RP parki i pałace Kotliny Jeleniogórskiej (łącznie jedenaście zespołów parkowo-pałacowych) uznane zostały za pomnik historii61.

Ponadto w 2015 r. Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej przygotowała wniosek o rozpatrzenie kandydatury utworzonego pomnika historii do oficjalnej listy

59. K. Korzeń, Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej, „Urbanista” nr 11/2008, s. 22, http://www.dolinapalacow.pl/zdjecia/2008_ 11-Park_Kulturowy_Kotliny_Jeleniogorskiej%20-Urbanista.pdf (dostęp: 25 VII 2008r.).

60. K . Korzeń, Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej. „Dolina Pałaców i Ogrodów”, s. 4, http://www.karkonosze.eu/files/park-kulturowy/09-KK-Konc.PKKJ.pdf (dostęp: 24 VII 2016 r.).

61. Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 20 września 2011 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej”, Dz. U. nr 217, poz.1283.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 96

zawierającej dobra, które mogą być nominowane do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO62.

Kolejnym krokiem następującym po uchwale tworzącej park kulturowy powinno być przygotowanie planu ochrony parku i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla obszarów objętych parkiem. W 2014 r. Zarząd Związku Gmin Karkonoskich podjął uchwałę w sprawie ustalenia procedury likwidacji parku, uzasadniając to niespełnieniem przez Związek i gminy, które utworzyły park, wymogów przewidzianych w uchwale o jego utworzeniu, czyli brakiem planu ochrony i miejscowych planów zagospodarowania oraz zaniechaniem powołania jednostki organizacyjnej do zarządu parkiem.

W zaistniałej sytuacji należy rozważyć możliwość likwidacji Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej i wystąpienie do gmin, które utworzyły park, oraz wojewódzkiego konserwatora zabytków o opinię w tej sprawie. Po uzyskaniu opinii Zarząd Związku Gmin Karkonoskich przygotuje uchwałę w sprawie likwidacji parku kulturowego63. Jeszcze w tym samym roku Rada Gminy Mysłakowice podjęła uchwałę o uchyleniu uchwały z 2008 r. w sprawie zaopiniowania projektu utworzenia Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej64. Obie uchwały nie zostały ogłoszone w Dzienniku Urzędowym Województwa Dolnośląskiego.

Trudno jednoznacznie wskazać przyczyny niepowodzenia idei Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej. Już sam fakt utworzenia parku decyzją trzech gmin, których interesy nie zawsze muszą być zgodne, stanowi utrudnienie w wypracowaniu

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

97

(2016)

wspólnego stanowiska. Ponadto, znaczny obszar parku, wielość obiektów zabytkowych położonych na jego obszarze nie sprzyjają identyfikowaniu się społeczności lokalnych z pomysłem szczególnej ochrony tego krajobrazu kulturowego, który postrzegany bywa przez pryzmat najbliższego otoczenia. Pomysły ochrony zabytków Kotliny Jeleniogórskiej miały swoje istotne źródło w kręgach eksperckich i podmiotach społecznych, którym chyba nie udało się przekonać do intensywniejszych działań ani mieszkańców poszczególnych gmin, ani władz samorządowych. Dziś bardziej rozpoznawalna jest Dolina Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej, promowana przez fundację o tej samej nazwie, niż Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej, którego o istnieniu nie wiedzą nawet mieszkańcy gmin opiniujących jego utworzenie.

Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej nie jest jedynym, którego funkcjonowanie uznać należy za zagrożone. We wrześniu 2015 r. władze Zakopanego przyjęły uchwałę o utworzeniu parku kulturowego pod nazwą „Park Kulturowy obszaru ulicy Krupówki”65. Jednocześnie pojawiły się głosy 62. 1502-Wn.-o-rozp.-kand.DPiO-KJ-na-liste-UNESCO.doc (dostęp: 24 VII 2016r.).

63. Uchwała nr 15/59/14 Zarządu Związku Gmin Karkonoskich z dnia 25 września 2014 r. w sprawie ustalenia procedury koniecznej do likwidacji Parku Kulturowego pod nazwą Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej, http://www.zgk-karkonosze.pl/bip/pliki/ uchawly/2014/Zarzad_115_59_14.pdf (dostęp: 24 VII 2016 r.).

64. Uchwała nr LVI/349/14 Rady Gminy Mysłakowice z dnia 12 listopada 2014 r. w sprawie uchylenia uchwały nr 111/XVIII/2008 Rady Gminy Mysłakowice z dnia 28 marca 2008 r. w sprawie zaopiniowania projektu utworzenia parku kulturowego pod nazwą Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej, http://myslakowice.bip.net. pl/?p=document&action=save&id=3644&bar_id=4437 (dostęp: 24 VII 2016 r.).

65. Uchwała nr XII/183/2015 Rady Miasta Zakopane z dnia 3 września 2015 r. w sprawie utworzenia parku kulturowego pod nazwą „Park Kulturowy obszaru ulicy Krupówki”, nie została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Województwa Małopolskiego. http:// bip.zakopane.eu/zalacznik/17563, (dostęp: 17 VIII 2016 r.).

za likwidacją istniejącego od wielu lat Parku Kulturowego Kotliny Zakopiańskiej, obejmującego swoim zasięgiem okolice Zakopanego, a powołanego przed uchwaleniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla tych terenów. Wniosek o uchylenie uchwały z 2007 r. tworzącej park złożył jeden z miejskich radnych, argumentując go ograniczaniem przez tę formę ochrony dziedzictwa rozwoju obrzeży miasta66.

Park Kulturowy „Stare Miasto” we Wrocławiu Jakość przestrzeni miejskiej, w tym miast zabytkowych, stanowi przedmiot refleksji urbanistów, architektów, historyków sztuki, samorządowców czy inwestorów. Zagadnienie to interesuje także mieszkańców, lokalną prasę i specjalistów 67. Dlatego ochrona miejskich przestrzeni zabytkowych stała się przedmiotem szerszych opracowań, akcentujących konieczność nowego podejścia do zarządzania miastami historycznymi i powstania koncepcji „miasta dziedzictwa”. „Miasto dziedzictwa” nie jest sumą zachowanych zabytków, ale współcześnie kreowanym zjawiskiem, które

W preambule rekomendacji UNESCO 69 w sprawie historycznego krajobrazu miejskiego wskazano, że historyczne obszary miejskie należą do najbogatszych i najbardziej zróżnicowanych przejawów dziedzictwa kulturowego, a dziedzictwo miejskie stanowi kapitał społeczny, kulturowy i ekonomiczny pozwalający na poprawę warunków życia ludności, sprzyjający rozwojowi ekonomicznemu i spójności społecznej. Jednocześnie szybki, często niekontrolowany rozwój obszarów miejskich może powodować fragmentaryzację oraz degradację dziedzictwa. Dlatego ochrona dziedzictwa miejskiego powinna stać się elementem ogólnej polityki w zakresie planowania i sposobów działania, poszukującej równowagi między ochroną a zrównoważonym rozwojem.

Wspomniane rekomendacje stały się jedną z inspiracji działań podjętych przez władze Wrocławia mających na celu ochronę krajobrazu kulturowego najstarszych części miasta. Projekt uchwały o utworzeniu parku kulturowego przygotowano w 2013 r. W uzasadnieniu projektu wskazano na szczególne walory dziedzictwa materialnego wrocławskiego Starego Miasta

każde pokolenie tworzy od nowa, w zgodzie z przeważającymi postawami wobec przeszłości, jest nową filozofią planowania dziedzictwa jako strategii zarządzania zmianami w jego obszarze68.

i Wysp Odrzańskich, ale zaakcentowano także elementy niematerialne (wyrazisty charakter, unikalną atmosferę i lokalne zwyczaje), które stanowią o jego wyjątkowości70. Wyraźnie sformułowanym motywem utworzenia parku była „troska o wizerunek miasta i potrzeba uporządkowania, zachowania i właściwego kształtowania krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru przestrzeni publicznej […], tak aby służył on w równej mierze właścicielom, użytkownikom,

66. http://podhale24.pl/aktualnosci/artykul/42637/Park_Kulturowy_Kotliny_Zakopianskiej_do_likwidacji.html (dostęp: 23 VII 2016 r.)

67. M. Rouba, op. cit., s. 123 68. Zob. G. Ashworth, Planowanie dziedzictwa, Kraków 2015, s. 147-155.

69. Rekomendacja UNESCO w sprawie historycznego krajobrazu miejskiego z dnia 10 listopada 2011 r. http://www.unesco.pl/ fileadmin/user_upload/pdf/Rekomendacje/rekomenkrajobraz.pdf (dostęp: 24 VII 2016 r.)

70. Uzasadnienie, s. 1, http://www.wroclaw.pl/files/urzad/konsultacje%20spoleczne/uzasadnienie.pdf (odczyt: 10 VIII 2016 r.).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 98

mieszkańcom, przedsiębiorcom, władzom lokalnym i gościom – w najszerszym znaczeniu”71.

Przyjęcie uchwały poprzedzono szerokimi konsultacjami społecznymi, które zakończyły się w styczniu 2014 r. Złożono dwadzieścia propozycji poprawek, ale żadna z nich nie kwestionowała samej idei parku. Jednak podobnie jak w przypadku innych parków kulturowych w Polsce, także w tym wypadku pojawiły się podmioty kwestionujące część przyjętych regulacji. Skargi na uchwałę o utworzeniu parku kulturowego72 złożyli: wojewoda dolnośląski Tomasz Smolarz w trybie przepisów o nadzorze oraz spółka prawa handlowego International Fun Center w trybie art. 101 ustawy o samorządzie gminnym. W obu przypadkach Rada Miejska Wrocławia wnosiła o oddalenie skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu. Sąd uwzględnił skargę wojewody i stwierdził nieważność kwestionowanych przepisów uchwały regulujących odpowiedzialność zarządców nieruchomości za wielkość szyldów umieszczanych na elewacji (pominięcie innych podmiotów mogących władać nieruchomością) oraz tych odnoszących się do obowiązku usunię-

i instrumenty, za pomocą których będą osiągane.

Wśród pierwszych wymieniono: zachowanie i odtwarzanie historycznych układów urbanistycznych i obiektów zabytkowych, a także ich uzupełnianie i wzbogacanie, zapewnienie ekspozycji zabytków nieruchomych i historycznych zespołów budowlanych oraz trójwymiarowej sylwety miasta, rewaloryzowanie i rewitalizowanie przestrzeni miejskiej, ograniczenie niekorzystnego wpływu nośników reklamowych na przestrzeń publiczną.

Instrumentami służącymi realizacji tych celów są: sporządzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, sporządzenie planu ochrony parku kulturowego oraz wprowadzenie zakazów i ograniczeń na obszarze parku.

Katalog zakazów i ograniczeń ustalonych dla obszaru parku wskazany w uchwale różni się nieco od tych zawartych w jej projekcie74. Przede wszystkim w niewielkim stopniu uregulowano kwestie dotyczące prowadzenia robót budowlanych (w projekcie ujęto je w osobnym rozdziale, a ostatecznie ich część znalazła się w rozdziale poświęconym zmianie sposobu korzystania z zabytków nieruchomych na terenie parku). W tym

cia z elewacji uszkodzeń, zabrudzeń czy ogłoszeń w terminie do dwóch miesięcy od ich powstania73.

Orzeczenie jest nieprawomocne.

Park Kulturowy „Stare Miasto” we Wrocławiu obejmuje swoim obszarem około 210 ha (ponad dwukrotnie więcej niż Park Kulturowy Stare Miasto w Krakowie utworzony cztery lata wcześniej).

Jest drugim po Krakowie parkiem kulturowym kompleksowo porządkującym przestrzeń miejską.

W § 3 uchwały wskazano cele utworzenia parku

aspekcie unormowania przyjęte dla wrocławskiego parku kulturowego istotnie różnią się od tych przyjętych dla parku w Krakowie, gdzie przepisy

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

99

(2016)

71. Ibidem, s. 2.

72. Uchwała Nr LVI/1465/14 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 10 kwietnia 2014 r. w sprawie utworzenia parku kulturowego „Stare Miasto” (Dz. Urz. Woj. Dolnośląskiego z 2014 r. poz. 2049).

73. Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 15 marca 2015r., IV SA/Wr 745/14.

74. Projekt uchwały Rady Miejskiej Wrocławia w sprawie utworzenia parku kulturowego pod nazwą „Park Kulturowy „Stare Miasto”, załącznik do Uchwały nr L/1263/13 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 28 listopada 2013 r. w sprawie konsultacji projektu uchwały w sprawie utworzenia parku kulturowego pod nazwą „Park Kulturowy Stare Miasto”, http://uchwaly.um.wroc.pl/uchwala.aspx?numer=L/1263/13 (dostęp: 22 VIII 2016 r.).

te stały się ważnym instrumentem ochrony75.

We Wrocławiu najważniejsze zakazy i ograniczenia odnoszą się do handlu i gastronomii, działań reklamowych oraz zmiany sposobu korzystania z obiektów zabytkowych. Na obszarze parku zabrania się handlu i działalności gastronomicznej poza budynkami oraz w przejściach i przejazdach bramowych, a wyjątkami są: handel stanowiący część zorganizowanych imprez, handel niektórymi towarami (pamiątki, książki, owoce i warzywa), działalność gastronomiczna na Wyspie Słodowej, części placu Nowy Targ czy w ogródkach gastronomicznych (§ 4 pkt 1 i 2).

Znacznie obszerniejszy katalog ograniczeń i zakazów dotyczy działań reklamowych. Jak wskazywano w uzasadnieniu do projektu, przestrzeń Starego Miasta stała się obiektem agresywnych działań reklamowych prowadzonych w wielu formach, a skutkujących nadmierną ingerencją w krajobraz76. Dlatego uchwała: – nie dopuszcza, poza kilkoma wyjątkami (szyldy, menu restauracji), organizowania na obszarze parku wydarzeń służących celom reklamowym, – nie dopuszcza działań reklamowych na

– zakazuje używania wolno stojących nośników reklamowych (poza słupami reklamowymi, stojakami z menu i informacją o działaniach instytucji kultury).

Nawet dopuszczone uchwałą formy działań reklamowych podlegają ograniczeniom – szyldy lub nośniki reklamowe zawierające menu nie mogą zajmować więcej niż 4% ściany (§ 8 pkt 2). Zastanawiać może natomiast zrównanie lokali gastronomicznych i instytucji kultury, które mają możliwość ustawienia jednego stojaka informacyjnego. Na terenie parku zakazano ponadto ustawiania pojazdów z przymocowanymi nośnikami reklamowymi, umieszczania takich nośników na obiektach pływających, na nawierzchni jezdni, chodników i ścieżek rowerowych oraz obnoszenia reklam i ich rozdawania poza budynkami. Osobny paragraf poświęcono reklamom na rusztowaniach, wskazując, że mogą one obejmować do 1/3 całkowitej powierzchni materiału pokrywającego rusztowanie (pozostałą część powinno zajmować odwzorowanie remontowanej elewacji) przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy. Te przepisy spotykały się z dużą

budynkach, – nie dopuszcza przyklejania i mocowania reklam do okien i witryn, działań reklamowych po wewnętrznej stronie witryn, przy czym ich przeszklenia powinny być przezroczyste (ten zapis stał się przedmiotem skargi do WSA), – zakazuje stosowania bannerów,

aprobatą mieszkańców, a zmiany, jakie przyniosły, są na bieżąco prezentowane na stronie parku i łamach lokalnej prasy77.

Mając na uwadze, że dostosowanie się do nowych przepisów może wymagać szeregu działań, ustalono dla właścicieli, zarządców nieruchomości oraz użytkowników obiektów położonych na obszarze parku 12-miesięczny okres na dokonanie koniecznych zmian. Przepisy § 4–21 weszły w życie 12 miesięcy od ogłoszenia

75. Por. § 4 Uchwały nr CXV/1547/10 Rady Miasta Krakowa.

76. Uzasadnienie…, s. 7.

77. Oficjalna strona Parku Kulturowego Stare Miasto: http://www. wroclaw.pl/park-kulturowy-wroclaw. Dyskusja o zmianach wprowadzanych uchwałą o utworzeniu parku, m.in.: B. Maciejewska, Szpetne reklamy i graffiti nie będą już bezkarne, „Gazeta Wyborcza” [wyd. Wrocław], 24 III 2014, M. Kokoszkiewicz, Koniec z reklamami w centrum. Dziś wchodzą przepisy parku kulturowego, „Gazeta

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 100

uchwały w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Realizując obowiązki wynikające z uchwały o utworzeniu parku, w październiku 2014 r. powołano Grupę Doradczą i zespół roboczy ds. Parku Kulturowego „Stare Miasto”, w skład których weszli m.in. wiceprezydent Wrocławia, miejski konserwator zabytków, urzędnicy wydziałów architektury i budownictwa, kultury, rozwoju gospodarczego, inżynierii miejskiej, komunikacji społecznej czy wydziału prawnego, a także przedstawiciele Straży Miejskiej Wrocławia czy Zarządu Zasobu Komunalnego78. Zgodnie z § 3 zarządzenia Prezydenta Wrocławia do zadań Grupy Doradczej należy: przygotowanie procedur i koordynowanie działań mających na celu sprawne wdrożenie przepisów dotyczących Parku Kulturowego „Stare Miasto”, zapewnienie przestrzegania przepisów prawa na terenie parku, opracowanie kampanii informacyjnej, koordynowanie prac i nadzór nad opracowaniem planu ochrony parku, ustalanie harmonogramu działań, analiza i ocena skutków uchwały o utworzeniu Parku Kulturowego „Stare Miasto”, opiniowanie wniosków o zmianę

w rejestrze i ewidencji zabytków, obszarów wskazanych do ochrony, dominant krajobrazowych czy obiektów stanowiących tło „przyrodnicze”; zestaw rozmieszczenia elementów stanu zagospodarowania i przesądzeń planistycznych oraz granic istniejącego zainwestowania, analizę uwarunkowań planistycznych, własnościowych i formalno-prawnych79. Prócz diagnozy reprezentatywnych cech krajobrazu kulturowego i analizy przewidywanej i pożądanej zmiany w przyszłości najważniejszą część planu stanowią ustalenia i wytyczne co do ustalenia granic i stref, kierunków i zakresów działań w poszczególnych strefach, sposobów rozwiązywania konfliktów i ograniczania zagrożeń oraz wytyczne do miejscowego planu zagospodarowania80. Plan traktować należy jako narzędzie wspierające dla planu miejscowego, motywujące do uszczegółowienia jego zapisów w zakresie ochrony, precyzujące zasady gospodarowania poprzez ustalenie specjalnych reguł stosowanych na terenach o wyjątkowych wartościach kulturowych i przyrodniczych81.

Warto w tym miejscu wskazać, że plan ochro-

przepisów uchwały.

Jednocześnie trwają bieżące prace nad przygotowaniem miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w tym także dla części terenów objętych Parkiem Kulturowym Stare Miasto. Jednak najistotniejsze znaczenie dla funkcjonowania parku będzie miało opracowanie planu ochrony parku kulturowego. Plan zawierać powinien m.in.: syntetyczny zestaw obiektów kulturowych, w tym zabytków ujętych

ny Parku Kulturowego „Stare Miasto” powstaje w nowych uwarunkowaniach prawnych, które uległy modyfikacji po przyjęciu tzw. ustawy krajobrazowej. Zarówno zmiana definicji krajobrazu, wprowadzenie nowej jego kategorii, czyli krajobrazu priorytetowego, projektowana Wyborcza” [wyd. Wrocław], 23 IV 2015.

78. Zarządzenie nr 12360/14 Prezydenta Wrocławia z 30 października 2014 r. w sprawie powołania Grupy Doradczej i Zespołu Roboczego ds. Parku Kulturowego „Stare Miasto”, http://uchwaly. um.wroc.pl/uchwala.aspx?numer=12360/14 (dostęp: 22 VIII 2016 r.).

79. Zasady tworzenia Parku Kulturowego…, s. 12.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

101

(2016)

80. Ibidem, s. 13.

81. Plan ochrony Parku Kulturowego Stare Miasto w Krakowie, s. 3.

zmiana statusu prawnego planów ochrony parków krajobrazowych jak i nadanie nowych kompetencji samorządom województw mogą wpłynąć na konstruowanie planów ochrony parków kulturowych.

Przyszłość parków kulturowych z perspektywy ustawy krajobrazowej We wrześniu 2015 r. weszła w życie przywoływana już ustawa o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, nazywana ustawą krajobrazową. Akt ten daje gminom możliwość ustalenia zasad i warunków sytuowania obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń połączoną z prawem do pobierania nowej opłaty, tj. opłaty reklamowej. Część nowych rozwiązań dotyczy sfer, które gminy regulować mogły właśnie na drodze powoływania do życia parków kulturowych. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że ustawa nie posiada kompleksowego charakteru, a obrany przez ustawodawcę kierunek doprowadzić może do zwiększania chaosu zamiast do uporządkowania regulacji w tym obszarze82.

Nowelizując ustawę o planowaniu i zago-

zakazem umieszczania tablic i urządzeń reklamowych, przy czym uchwała w tej sprawie musi uwzględniać ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru (z ich otoczeniem), ochronę zabytków wpisanych do ewidencji gminnej i wnioski i rekomendacje z audytów krajobrazowych. Uchwała krajobrazowa może przewidywać także różne strefy ochrony dla konkretnych obszarów gminy. Ustalono również 12-miesięczny okres na dostosowanie się do nowych zakazów oraz warunków zasad w niej określonych (art. 37a). Oznacza to, że gminy uzyskały obecnie narzędzie o podobnym charakterze do tego zawartego w regulacjach dotyczących parków kulturowych. Zasadnicza różnica odnosi się do możliwości wprowadzenia opłaty reklamowej od umieszczanych na terenie gminy tablic i urządzeń reklamowych.

Ustawa krajobrazowa znowelizowała bowiem ustawę o podatkach i opłatach lokalnych 84.

Opłata reklamowa, składająca się z części stałej i zmiennej, może być pobierana na obszarach, dla których przyjęto uchwałę krajobrazową (art. 17a ust. 1 i 2 oraz 17b ust. 1).

spodarowaniu przestrzennym, ustawa krajobrazowa wprowadziła możliwość przyjęcia przez radę gminy uchwały w sprawie zasad sytuowania obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń, czyli tzw. uchwały krajobrazowej83. Najważniejszym aspektem są bez wątpienia uprawnienia związane z wpływem na rozmiary i charakter reklam w gminie. W tej kwestii gminy uzyskały bardzo dużą swobodę – włącznie z całkowitym

Z wprowadzeniem opłaty związana jest także możliwość wymierzenia decyzją wójta (burmistrza, prezydenta miasta) kary pieniężnej za umieszczanie reklam niezgodnie z podjętą uchwałą. Podsumowując, uchwalenie uchwały krajobrazowej jest zadaniem fakultatywnym gminy, a motywacją do działań porządkujących przestrzeń publiczną ma być możliwość uzyskania przez samorząd gminny dodatkowych dochodów. Ale trudno jednoznacznie

82. Por. D. Kostrzewa, op. cit., s. 61.

83. Jak wykorzystać potencjał „ustawy krajobrazowej”, s. 10.

84. Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 716).

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 102

przesądzić, czy podniesie to standardy w zakresie ochrony krajobrazu85.

Druga grupa zagadnień regulowanych ustawą krajobrazową, a mających wpływ na funkcjonowanie parków kulturowych, związana jest z audytem krajobrazowym. Zgodnie z art. 38a znowelizowanej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie rzadziej niż raz na dwadzieścia lat sporządza się dla obszaru województwa audyt krajobrazowy identyfikujący krajobrazy występujące na obszarze województwa z określeniem ich cech charakterystycznych i oceny ich wartości. Audyt określa w szczególności krajobrazy występujące na terenie województwa i lokalizację krajobrazów priorytetowych oraz wskazuje lokalizację i granice: parków kulturowych, parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych czy obiektów z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO. Krajobraz priorytetowy to nowa kategoria obejmująca sobą krajobraz szczególnie cenny dla społeczeństwa ze względu na swoje wartości przyrodnicze, kulturowe, historyczne, architektoniczne, urbanistyczne, ruralistyczne lub estetyczno-widokowe,

regulacji jest najbardziej dyskutowany, gdyż ingeruje w samodzielność gmin, nie respektując m.in. zasady subsydiarności, wskazanej w Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, jako istotnej zasady kształtowania polityki ochrony krajobrazu. Ustawa zakłada jednak zasięgnięcie opinii o projekcie audytu rad gmin położonych na terenie województwa.

Jedną z wielu niejasności pojawiających się po wejściu w życie ustawy krajobrazowej jest także status planów ochrony. Ustawa wyraźnie wskazuje, że zgodnie z nowym brzmieniem art. 19 ust 4a ustawy o ochronie przyrody plan ochrony parku krajobrazowego jest aktem prawa miejscowego86. Do tej pory plany te, podobnie jak plany ochrony parków kulturowych nie miały, charakteru powszechnie obowiązującego. Choć wydaje się, że intencją ustawodawcy było zbliżenie tych dwóch instytucji prawnych do siebie, to nastąpi istotne rozróżnienie ich znaczenia.

Podsumowując, jeśli główną motywacją do tworzenia parku kulturowego jest chęć ograniczenia chaosu przestrzennego wywołanego nadmiarem reklam, nowe regulacje ustawy

wymagające zachowania lub określenia zasad lub warunków jego kształtowania. Ustawa nie przewiduje szczególnych form ochrony tych krajobrazów, ale być może właśnie formuła parku kulturowego nadaje się do ochrony niektórych krajobrazów uznanych za priorytetowe.

Sporządzenie audytu jest zadaniem samorządu województwa, które powinno być zrealizowane w ciągu trzech lat od daty wejścia w życie ustawy krajobrazowej. Ten aspekt nowych

krajobrazowej mogą okazać się skuteczniejsze i spowodować, że samorząd gminny ograniczy się do uchwalenia uchwały krajobrazowej zamiast wdrożenia bardziej kompleksowego planu ochrony krajobrazu w postaci parku kulturowego. Ustawa daje nie tylko szansę ograniczenia czy wręcz wyeliminowania reklam na części obszaru gminy, ale także możliwość nałożenia kary na podmioty nierealizujące jej zapisów. Dodatkowo

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

103

(2016)

85. Ustawa krajobrazowa – czyli zmiany w zasadach umieszczania reklamy w krajobrazie, https://biuletyn.piszcz.pl/prawo-administracyjne/593-ustawa-krajobrazowa-czyli-zmiany-w-zasadach-umieszczania-reklamy-w-krajobrazie (dostęp: 25 VIII 2016r.).

86. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1654 z późn. zm.).

ustanawia nowe źródło dochodów, co przy sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego, może motywować je do ustanawiania ograniczeń w tej sferze. Natomiast przepis o wskazywaniu przez samorząd województwa w audycie krajobrazowym granic i lokalizacji parków kulturowych nie będzie zapewne służył jedynie ich ewidencji. Być może odegrają one większą rolę w procesie ich tworzenia przez szczegółowe rekomendacje i wdrażanie

mechanizmów zachęcających gminy do tworzenia parków na swoim obszarze. Kształt dotychczasowych unormowań nie przyczyniał się do skutecznej ochrony krajobrazu i nie motywował jednostek samorządu do bardziej aktywnych działań, jednak wydaje się, że ustawa krajobrazowa ani nie zwiększy w istotnym stopniu skuteczności instrumentów ochrony krajobrazu, ani nie wpłynie w widoczny sposób na dynamikę tworzenia nowych parków kulturowych.

Agnieszka Pawłowska absolwentka UWr na kierunku polonistyka i politologia, doktor nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce (2008). Naukowo związana z Dolnośląską Szkołą Wyższą, gdzie pracuje jako adiunkt w Zakładzie Administracji i Polityki Społecznej w Instytucie Bezpieczeństwa i Spraw Międzynarodowych.

Zainteresowania badawcze dotyczą: polityki społecznej jst, bezpieczeństwa społecznego, kapitału społecznego w Polsce, systemu pomocy społecznej w Polsce.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 104

Bartłomiej Świerczewski Urząd Miejski Wrocławia

Wrocławski Budżet Obywatelski.

Teraźniejszość i przyszłość* *Artykuł powstał na przełomie sierpnia i września 2016 r.

Wstęp Budżet obywatelski (wymiennie: budżet partycypacyjny) – to proces, który umożliwia mieszkańcom dyskusję i bezpośredni wpływ na decyzje dotyczące przeznaczenia części budżetu gminnego na przedsięwzięcia zgłoszone i wybrane bezpośrednio przez obywateli miasta.

Historia budżetów partycypacyjnych sięga swoimi korzeniami lat osiemdziesiętych XX w.

Pierwszy raz narzędzie takie zostało zastosowane w mieście Porto Alegre (Brazylia). Obecnie taka forma współuczestnictwa mieszkańców w zarządzaniu miastem stosowana jest w wielu

aktywizację mieszkańców. Urząd Miejski Wrocławia, dając mieszkańcom możliwość decydowania o ważnych dla nich inwestycjach, liczy na: – wzmocnienie postaw obywatelskich i współodpowiedzialności za miasto, – pokazanie mieszkańcom mechanizmów funkcjonowania Wrocławia, – poznanie potrzeb wrocławian.

Porto Allegre 1989 vs. Wrocław 2013 W Porto Alegre w 1989 r., wprowadzono pierwszy (w mieście i na świecie) budżet partycypacyjny. Jak wtedy wyglądało te brazylijskie miasto? Populacja to ok. 900 tys.

krajach na całym świecie. Choć tematyka budżetów obywatelskich została wielokrotnie opisana, to nie istnieje jeden powszechnie obowiązujący model budżetu partycypacyjnego. Tak samo jak nie istnieje w Polsce jeden konkrety przepis, na podstawie którego takie rozwiązanie można wdrożyć. Wszystko zależy od tego, w jakim celu się go wprowadza i jakim celom ma służyć.

Wrocławski Budżet Obywatelski (WBO) jest projektem nastawionym przede wszystkim na

mieszkańców1. Do bieżącej wody i możliwości odprowadzania ścieków dostęp ma ok.

75% populacji2. W mieście funkcjonowało 29 szkół publicznych3. Miasto ma duże problemy z korupcją i nierówną redystrybucją środków.

Warto w tym miejscu dodać, że od lat dziewięćdziesiątych budżety partycypacyjne stały

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

105

(2016)

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Porto_Alegre 2. Deepti Bhatnagar, Animesh Rathore, Magüi Moreno Torres, Parameeta Kanungo, Participatory budgeting in Brazil http://siteresources.worldbank.org/INTEMPOWERMENT/Resources/14657_ Partic-Budg-Brazil-web.pdf 3. 72 Frequently Asked Questions about Participatory Budgeting, s.

24, http://unhabitat.org/ books­/72-­frequently-asked-questionsabout-participatory-budgeting/

się niemal obligatoryjnym narzędziem w samorządach brazylijskich4.

We Wrocławiu 2013 rok był pilotażowym rokiem budżetu partycypacyjnego. Jak wtedy wyglądało to polskie miasto? Populacja to nieco ponad 632 tys. mieszkańców5. Z wodociągów miejskich korzysta 96,5% populacji, a z kanalizacji 91,7%6.

W mieście funkcjonuje ok. 340 szkół publicznych7.

Budżet partycypacyjny jest wprowadzany w oparciu o istniejące przepisy prawne dotyczące konsultacji społecznych, a powodem jego wdrożenia jest chęć władz samorządowych, aby sprawdzić, jak takie narzędzie może wpływać na aktywizację mieszkańców i tworzenie postaw obywatelskich.

Budżety partycypacyjne w Polsce Pierwszy budżet partycypacyjny w Polsce wdrożono w Sopocie w 2011r. W roku 2014 realizowało go już 88 miast8. Ta liczba stale, z roku na rok, rośnie. Jednocześnie każdy z tych budżetów w mniejszym lub większym stopniu się różni od9.

4. Porto Alegre and the participatory budget: civic education, politics and the possibilities for replication, s. 9, http://fimforum.org/en/library/Porto_Alegre_and_the_Participatory_Budget.pdf 5. Rocznik statystyczny Wrocławia 2014, http://wroclaw.stat.gov. pl/publikacje-i-foldery/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-wroclawia-2014,3,2.html 6. Ibidem, 7. Ibidem, 8. Marta Szaranowicz-Kusz, Budżet partycypacyjny w Polsce, s. 2 (data data i miejsce wydania) http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS. nsf/0/E2A1331AC540CD42C1257F3F00432714/$file/Infos_205. pdf.

9. http://bp.partycypacjaobywatelska.pl/ 10. Po wyborach w roku 2015 i zmianach w ministerstwie strony zostały zarchiwizowane i jako takie są obecnie dostępne. Autorowi nie udało się znaleźć też informacji na oficjalnych portalach rządowych na temat budżetów partycypacyjnych.

W polskim systemie prawnym nie istnieją przepisy precyzyjnie określające prawne podstawy wdrażania i funkcjonowania budżetów partycypacyjnych. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji na swoich stronach internetowych twierdziło10, że „Wprowadzenie budżetu partycypacyjnego jest zgodne z obowiązującym w Polsce prawem. Mieści się w jego ramach jako „umowa społeczna” zawierana między mieszkańcami i radnymi…”11. Biuro Analiz Sejmowych w analizie ze stycznia 2016 r. podaje, że „Jeśli burmistrz wyrazi wolę wprowadzenia bp [budżetu partycypacyjnego – uzup. B.Ś.], to zwykle realizuje go zgodnie z ustawą z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, której art. 5a przewiduje, że w sprawach ważnych dla gminy mogą zostać przeprowadzone konsultacje z mieszkańcami”12.

Z tych powodów we Wrocławiu budżet partycypacyjny opiera się z jednej strony na umowie społecznej właśnie, umowie między mieszkańcami, prezydentem a radnymi, która potwierdzana jest coroczną ewaluacją zasad WBO. Biorą w niej udział mieszkańcy, organizacje pozarządowe, (NGO), radni i urzędnicy. Z drugiej na przepisach prawa. A konkretnie: – corocznej uchwale budżetowej miasta, w której radni potwierdzają kwotę na daną edycję budżetu partycypacyjnego.

– uchwale w sprawie konsultacji ogólnomiejskich13, na podstawie której organizowane jest głosowanie nad projektami.

– uchwale budżetowej, w której zadania wybrane przez mieszkańców, są zapisywane jako konkretne inwestycje na kolejny rok budżetowy.

11. https://mac.gov.pl/budzet-partycypacyjny 12. Marta Szaranowicz-Kusz, op.cit.

13. http://uchwaly.um.wroc.pl/uchwala.aspx?numer=XIX/387/15

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 106

Jak zostało to powiedziane wyżej, inne miasta radzą sobie z tą tematyką w różny sposób i opierają swoje działania zarówno na innych zapisach Ustawy o Samorządzie Gminnym, jak i innych szczegółowych przepisach prawa miejscowego.

Historia WBO Jak wspomniano wyżej, historia wrocławskiego budżetu partycypacyjnego zaczyna się w 2013 r. Jednak rzeczywiste prace koncepcyjne nad tym projektem zaczęły się już w drugiej połowie roku 2012. Wtedy to ówczesny radny Jerzy Michalak zaprezentował prezydentowi Wrocławia Rafałowi Dutkiewiczowi możliwość zrealizowania takiego projektu we Wrocławiu. Jednostką, która miała realizować zadanie, zostało Biuro Rady Miejskiej Urzędu Miejskiego Wrocławia, kierowane przez Marcina Szelocha. Koordynatorem tego projektu został autor niniejszego artykułu.

BRM miało bogate doświadczenia dotyczące projektów partycypacyjnych prowadzonych na styku urzędu i mieszkańców. W minionych latach współrealizowało cykl debat o Wrocławiu.

Prowadziło też cykliczne zajęcia dla młodzieży szkolnej dotyczące samorządu i samorządno-

projektu, a także, co bardzo ważne, zmierzyć się z procedurami pozostającymi po stronie urzędu.

Przyjęty we Wrocławiu sposób realizacji pilotażu budżetu partycypacyjnego odbiega od modeli przyjmowanych w innych polskich miastach.

Realizatorzy tego projektu wyszli z założenia, że zamiast skupiać się na pracy nad kartką papieru i wymyślaniem razem z mieszkańcami kolejnych punktów regulaminu, należy zaproponować im pewne rozwiązanie, które poprzez pilotaż zostanie poddane dużej dyskusji. Przyjęty sposób postępowania zapewnił bardzo duży udział mieszkańców w dyskusji o tym projekcie.

Zasady pilotażu WBO2013 były zatem oparte na doświadczeniach innych miast, rozmowach z ekspertami14. Zostały też nieco zmodyfikowane po kilku spotkaniach dla mieszkańców, organizowanych przez aktywistów miejskich i środowiska polityczne.

Taki sposób procedowania stał się zdaniem aktywistów jedną z kluczowych z punktu widzenia ideologii budżetu partycypacyjnego wad wrocławskiego rozwiązania – brak wspólnego z mieszkańcami ustalenia zasad tego proce-

ści wrocławskiej.

Prace rozpoczęto od zebrania doświadczeń innych polskich i zagranicznych miast realizujących już podobne projekty. Oprócz kwerendy w Biuletynach Informacji Publicznej, dostępnych opracowaniach papierowych dotyczących tego zagadnienia, dedykowanych stronach WWW czy mediach społecznościowych zorganizowano również wizytę studyjną w Poznaniu. Ten etap prac pozwolił określić wstępne ramy dla tego

su. Sprawa ta była w związku z tym najczęściej podnoszona przy okazji dyskusji, publikacji, podsumowań. Jednak czy wada ta nie była w rzeczywistości pozorna? Pilotaż jako taki był właśnie dyskusją na temat tego, jak mieszkańcy widzą możliwość funkcjonowania takiego rozwiązania we Wrocławiu. Wzięło w niej udział prawie 60 tys. mieszkańców, ukazała się niezliczona liczba artykułów w prasie lokalnej, a efektem działań były dziesiątki uwag i duża frekwencja

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

107

(2016)

14. M.in. z Wojciechem Kębłowskim.

na spotkaniach podsumowujących pilotaż. Spotkaniach, które stały się podstawą wypracowania zasad WBO2014. Organizatorzy procesu od początku zdawali sobie sprawę z faktu, że nie ma możliwości, aby przenieść rozwiązanie stosowane w jednym lub drugim mieście i zacząć je realizować. Pilotaż był więc formą konsultacji zasad WBO, ale konsultacji, które miały równocześnie nakłonić mieszkańców, aby zaangażowali się w ten projekt. I jak pokazują dane, takie założenie się sprawdziło we Wrocławiu.

Pilotaż WBO 2013 Zasady WBO2013 zostały ogłoszone przez prezydenta Rafała Dutkiewicza i radnego Jerzego Michalaka 19 marca 2013r15. Na realizację wskazanych przez mieszkańców zadań prezydent przeznaczył najpierw 2 mln zł by następnie zwiększyć kwotę do 3 mln zł.

Na złożenie projektu mieszkańcy mieli miesiąc. Przez cały kwiecień urząd zorganizował trzy spotkania z mieszkańcami, w trakcie których tłumaczono zasady WBO oraz odpowiadano na pytania, jak wypełnić formularze, skąd pozyskać informacje o kosztach, gruntach

środki przeznaczone na ich realizację pochodziły z budżetu inwestycyjnego.

W ciągu miesiąca zgłoszono w sumie 242 pomysły. Najwięcej – 213 – zaproponowanych zostało przez grupy mieszkańców, 29 to inicjatywy organizacji pozarządowych i aktywistów.

Zdecydowana większość wniosków dotyczyła szeroko rozumianej rekreacji i zieleni – 92, następne były remonty chodników i ulic oraz projekty rowerowe – 6316. Projekty były najczęściej podpisywane przez 3–5 osób, choć zdarzały się i takie, które podpisało kilkadziesiąt, a nawet kilkaset osób. Ich weryfikacja przez urzędników trwała do 22 maja. Zajmowały się tym merytoryczne jednostki Urzędu Miejskiego Wrocławia.

Następnie wszystkie projekty były kierowane do powołanego przez przewodniczącego Rady Miejskiej Wrocławia Jacka Ossowkiego specjalnego zespołu. W jego skład wchodzili przedstawiciele prezydium rady miejskiej wskazani przez przewodniczącego; przewodniczący komisji: infrastruktury komunalnej, ds. osiedli, sportu i rekreacji; przedstawiciele departamentów urzędu odpowiedzialnych za merytorykę opisaną

miejskich itp. Każdy projekt mógł być złożony przez grupę do 15 osób, a jego wartość nie mogła przekraczać 500 tys. zł. Istotne było, że kwota na zadanie miała być proponowana przez mieszkańców. Do ich zdań należało też określenie składowych danego projektu z ogólnym rozbiciem na kwoty. Każdy z projektów musiał być zlokalizowany na terenie gminnym. Projekty mogły dotyczyć wyłącznie inwestycji, ponieważ

w projektach oraz przedstawiciel Wrocławskiej Rady Pożytku Publicznego. Pozytywnie zweryfikowano ok. połowy zgłoszonych projektów.

Głosowanie nad projektami odbyło się między 4 a 17 czerwca. Pierwotnie, w początkach marca, zakładano, że pod głosowanie trafi tylko 20 projektów rekomendowanych przez zespół.

Takie rozwiązanie wynikało też z technicznego rozwiązania, aby na jednej karcie do głosowania zmieścić wszystkie pomysły, spośród których

15. http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/786343,dutkiewicz-do-wydania-sa-2-mln-zl-wroclawianie-zdecyduja-na-co-glosuj,id,t. html.

16. http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,13857324,Obywatelu__zawalcz_o_swoj_wniosek_do_budzetu_obywatelskiego_. html.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 108

mieszkańcy mieliby wybrać te, które ich zdaniem były najważniejsze. Jednak w obliczu tak dużego zainteresowania wrocławian, decyzji o zwiększeniu kwoty na pilotaż WBO do 3 mln zł, wycofano się z pomysłu ograniczania liczby zadań poddawanych pod głosowanie. Ostatecznie to mieszkańcy mieli sami wybrać najważniejsze zadania spośród tych, które zostały pozytywnie zweryfikowane. Głosowanie odbyło się z wykorzystaniem internetu, ale było również możliwe dla osób, które wolały głosować na kartach papierowych. Było ono formą konsultacji, zarządzonych odrębną uchwałą Rady Miejskiej Wrocławia17. Wyniki głosowania ogłoszono 24 czerwca 2013 r.

W głosowaniu wzięło udział 51 708 osób z czego głosów ważnych oddano 51 593 a nieważnych 114. Liczba głosów oddanych przez internet to 49 849 a w formie papierowej 1 859. Po zakończeniu głosowania losowo wybraną grupę 300 głosów skontrolowano, ale nie stwierdzono żadnych uchybień. Głosy uznane za nieważne były takimi z powodu podania niekompletnego lub nieprawidłowego numeru PESEL, oddania głosu dwa razy – w formie elektronicznej i papierowej. Zidentyfikowano też jeden głos oddany z wykorzystaniem nieprawdziwych danych osobowych18. Do realizacji wybrano osiem projektów.

Kontrowersje Pilotaż WBO spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem lokalnych mediów, aktywistów i mieszkańców. Od marca do czerwca ukazało się kilkadziesiąt artykułów prasowych, odbyło kilka

audycji radiowych i telewizyjnych na temat tego projektu. Głos w tym temacie zabierano w mediach społecznościowych, na forach miejskich i osiedlowych19 oraz w trakcie debat publicznych, które przyciągały obserwatorów i dyskutantów20. Wypowiedzi w znacznej mierze krytycznie, odnosiły się do sposobu wdrażania i funkcjonowania WBO21, powątpiewano, czy uda się zebrać choćby 100 wniosków od mieszkańców22, obarczając winą za taki stan rzeczy brak możliwości składania projektów przez samorządy osiedlowe23. Najczęściej pojawiały się jednak uwagi do niskiej kwoty w pilotażu WBO201324 oraz braku wspólnego z mieszkańcami ustalenia zasad tego projektu.

Kolejne kontrowersje dotyczyły wyników weryfikacji projektów i sposobów głosowania. Zacznijmy od tego drugiego zagadnienia. Było ono opisywane przez media; głos w tej sprawie zabierali również radni miejscy25. W myśl paragrafu 3 uchwały Rady Miejskiej Wrocławia dotyczącej konsultacji26, mogły brać w nich udział osoby posiadające czynne prawo wyborcze i stale 17. http://uchwaly.um.wroc.pl/uchwala.aspx?numer=XLIV/1074/13 18. Lolita Dobuzibiorska, lat 116 – autentyczny zapis z zachowaną oryginalną pisownią.

19. Wrocławskie forum w ramach Skyscrapercity, forów osiedlowych itp.

20. http://www.krytykapolityczna.pl/kluby-kp/wroclaw/20130329/ partycypacja-nie-konkurs-grantowy.

21. http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,36743,13643913,Obywatelski_czy_partycypacyjny___na_ile_i_czy_rzeczywiscie_.html.

22. http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,13681326,Prawdziwy_budzet_obywatelski_czy_raczej_totolotek_.html.

23. Ibidem.

24. http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/787314,budzet-obywatelski-kwota-jest-niepowazna-a-wroclaw-mami-opinie-publiczna-list,id,t.html.

25. http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/911886,glosowanie-nad-projektami-budzetu-obywatelskiego-niewazne,id,t.html.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

109

(2016)

26. http://uchwaly.um.wroc.pl/uchwala. aspx?numer=XXXVII/2437/05.

zamieszkujące na terenie Wrocławia. Głosując, każdy mieszkaniec musiał podać swoje imię, nazwisko oraz nr PESEL.

Taki zapis uchwały kłócił się jednak z zapisami Ustawy o Samorządzie Gminnym, która precyzuje, że w konsultacjach mogą brać udział mieszkańcy gminy. Ustawa nie wspomina słowem na temat zameldowania lub innych obostrzeń. WBO od samego początku było pomyślane jako pro-

projektu, niegospodarność. Do tego dołożyły się też krótki czas na weryfikację, niewydolny system dystrybucji dokumentów, opierający się na długiej ścieżce obiegu, i przesyłania ich do danej (jednej) jednostki weryfikującej. W tych działaniach brakowało czasu oraz efektywnego i szybkiego przepływu wiedzy między jednostkami. To skutkowało niedokładnymi lub rozbieżnymi opiniami na dany temat, długimi dyskusjami na spotkaniu zespołu WBO i trudnościami w uzgadnianiu wspólnego, spójnego wyniku weryfikacji. Szczególnie stawało się to widoczne, kiedy na ostatnim spotkaniu zespołu weryfikującego jedna jednostka przedstawiała opinię negatywną, a druga pozytywną z uwagami. Wówczas z powodu napiętego kalendarza WBO2013 nie można już było dokładniej sprawdzić wszystkich składowych projektu. To wymagało wyciągnięcia wniosków na przyszłość.

I stało się jednym z głównych elementów zmian w kolejnej edycji.

Realizacja Mieszkańcy wybrali do realizacji 8 projektów, zlokalizowanych w różnych częściach Wrocławia.

Projekty te dotyczyły głównie rekreacji i sportu:

jekt dla użytkowników miasta, a nie wyłącznie osób w nim zameldowanych. Takie podejście wynikało m.in. z chęci, aby głosować mogli też studenci czy osoby pracujące we Wrocławiu i mocno z nim związane.

Drugą kwestią były wyniki weryfikacji. Nie przeszło jej ponad 100 projektów27. Nie zostały one zweryfikowane pozytywnie z uwagi na m.in.: niezgodność z przepisami prawa, przekroczenie kwoty maksymalnej określonej dla jednego

Nr 157 Przystosowanie obiektu sportowego do potrzeb futbolu amerykańskiego oraz rozgrywania meczów rugby, ultimate frisbee, lacrosse i piłki nożnej. Lokalizacja: Stadion MOSiR ul. Lotnicza 72; kwota: 495 000 zł; Nr 18 „Atrakcyjnie i bezpiecznie – to Nasz Kosmos!” – projekt ma na celu poprawę bezpieczeństwa i atrakcyjności terenu wokół Szkoły Podstawowej nr 118 na osiedlu Kosmonautów; kwota: 300 000 zł;

Rysunek 1

27. http://www.wroclaw.pl/files/budzet%20obywatelski/.WBO2013-projekty-odrzucone.pdf dostęp

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 110

Nr 53 „Osiedle na sportowo” – rewitalizacja i zapewnienie bezpieczeństwa na boisku przy ul. Osinieckiej na osiedlu Żerniki; kwota: 385 000 zł; Nr 69 Budowa Placu Sportów Miejskich w jednej z lokalizacji: Wzgórzec Słowiańskie, Wzgórze Andersa, plac Strzegomski. Będzie to obiekt sportowo-rekreacyjny o przeznaczeniu treningowym skierowany do mieszkańców oraz użytkowników miasta Wrocław. Otwarte miejsce do ćwiczeń dla mieszkańców w każdym wieku; kwota: 269 900 zł; Nr 20 Plac zabaw i plac rekreacyjny, czyli nowa przestrzeń publiczna na Muchoborze Wielkim dla młodszych, starszych i najstarszych, ulice Stanisławowska i Buczacka, nad potokiem Kasina; kwota: 490 000 zł; Nr 133 „Aktywni w rytm muzyki” – muzyczny plac zabaw dla ZS nr 20, ul. Kłodnicka 36; kwota: 400 000 zł; Nr 221 Zagospodarowanie terenu przy kościele, budowa chodnika, uporządkowanie zieleni, oświetlenie. Lokalizacja: ul. Żernicka 242, kwota: 73 000 zł;

liczby osób. Osoby te mają większą zdolność pozyskiwania głosów. W WBO2013 osiedle Żerniki, liczące ok. 3,5 tys. osób zdobyło aż dwa projekty, a Ołbin liczący 39 tys. nie zdobył żadnego projektu.

Projekty wybrane w 2013 r. zostały zrealizowane w roku 2014, z wyjątkiem nr. 122, który zakończono w roku 2015, w zakresie remontu nadbudówki wagonu Maximum i zabezpieczenia, czyli schowania pod dach dawnej zajezdni przy ul. Legnickiej i Dąbie, kilku najbardziej wartościowych i najstarszych pojazdów komunikacji miejskiej.

Ewaluacja Zaraz po zakończeniu głosowania urzędnicy zebrali ok. 100 ankiet od liderów projektów złożonych w pilotażu WBO2013. Dodatkowo zgromadzono ok. 60 e-maili z uwagami i pomysłami na kolejne edycje. Pracownicy prowadzący ten projekt zrobili też kwerendę w mediach społecznościowych, na forach osiedlowych czy ogólnomiejskich, zbierając dziesiątki kolejnych pomysłów na przyszłość. Wszystkie one zostały opublikowane w internecie. Zorganizowano też kolejne spotkania adresowane do zaintereso-

Nr 122 Zabezpieczenie kolekcji zabytkowych tramwajów niszczejących obecnie na tyłach zajezdni przy ul. Legnickiej, kwota: 500 000 zł.

Już wówczas, w pierwszej edycji, wyraźnie zaczęła się pojawiać pewna tendencja. Okazało się, że więcej szans na zdobycie projektu mają osiedla nie bardzo liczne, ale mniejsze. Dzieje się tak najprawdopodobniej przez fakt łatwiejszej komunikacji między mieszkańcami, co przekłada się na możliwość skupienia wokół projektu większej

wanych mieszkańców28, jak i odrębne do NGO, samorządów osiedlowych29. Efektem tych spotkań i rozmów były zasady WBO2014, wstępnie zarysowane w połowie grudnia 2013 r.30.

WBO 2014 Jak wspomniano wyżej, zasady pierwszego [nie licząc pilotażu] pełnego budżetu partycypacyjnego pojawiły się już w połowie 2013 r. Napisane zostały na podstawie przeprowadzonego

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

111

(2016)

28. http://www.wroclaw.pl/ co-nowego-we-wroclawskim-budzecie-obywatelskim 29. http://www.wroclaw.pl/ przyszlosc-wroclawskiego-budzetu-obywatelskiego 30. http://www.wroclaw.pl/zasady-wbo-na-2014-rok

pilotażu, zgromadzonych w trakcie jego trwania i po zakończeniu pomysłów, doświadczeń oraz spotkań ewaluacyjnych z mieszkańcami.

Te ostatnie odbywały się zarówno w formule otwartej, dla wszystkich zainteresowanych, jak i eksperckiej. To, co zaproponowano w nowych zasadach, różniło się zarówno w kwestiach ilościowych (większa kwota – 20 mln zł, więcej spotkań z mieszkańcami, dłuższe terminy) jak i jakościowych (spotkania w różnych częściach miasta, dedykowana strona WWW, system obiegu dokumentów WBO oraz system nadzoru nad realizacją projektów).

Temat WBO nadal firmował radny Jerzy Michalak. Realizacją całego procesu zarządzał już jednak zespół złożony z pracowników Biura Rady Miejskiej i Biura Zarządzania Projektami31 Urzędu Miejskiego Wrocławia. Tym razem po opublikowaniu zasad WBO2014 rozpoczęto serię spotkań informacyjnych z mieszkańcami.

Zrealizowano ich na tym etapie 11, w różnych częściach miasta. Spotkania odbywały się pomiędzy 8 stycznia a 18 lutego. Ich celem były przekazanie mieszkańcom informacji na temat

partycypacyjnego, realizowanego we Wrocławiu. Kolejną pomocą była możliwość zapytania o szczegółowy WBO pod telefonicznym numerem informacyjnym urzędu33. Od 2014 r. działać zaczęła też dedykowana strona internetowa www.wroclaw.pl/wbo Pełniła ona funkcje informacyjne, służyła do głosowania oraz składania projektów.

Kolejnym rozwiązaniem informatycznym był elektroniczny system obiegu projektów, dzięki któremu wszystkie jednostki merytoryczne mogły się z nimi zapoznawać w tym samym momencie, a dodatkowo gromadzić w nim dane pomagające przy późniejszej weryfikacji. Pod koniec roku 2014 zaczął też działać elektroniczny system nadzoru nad realizacją projektów wybranych przez mieszkańców. Dzięki niemu informacje o etapach realizacji projektów przez poszczególne jednostki urzędu znajdują się w jednym miejscu, a Wrocław stał się jedynym miastem nadzorującym realizację zadań wskazanych przez mieszkańców centralnie, w formie zarządzania projektami. W 2014 r. zaczęto też wprowadzać działania mające na celu integra-

WBO, pomoc przy wypełnianiu formularzy projektowych, pozyskiwaniu danych potrzebnych do skonkretyzowania projektu. Dodatkowo uruchomiono 22 centra informacyjne, zlokalizowane w większości w siedzibach Miejskiej Biblioteki Publicznej32. Ich zadaniem było uzupełniające informowanie mieszkańców w temacie budżetu

cję (jeśli chodzi o przepływ danych) wszystkich systemów elektronicznych, o których mowa była powyżej.

Projekty można było zgłaszać od 13 stycznia do 5 marca 2014 r. W tej edycji autorem projektu mogła być jedna osoba, nie była wymagana lista poparcia. Składając projekt, nie trzeba było być mieszkańcem Wrocławia, ale jedynie osobą pełnoletnią. Po raz kolejny nacisk położony został na użytkowników miasta i pomysły, w myśl

31. Karolina Woźniak, zastąpiona w połowie 2014 r. przez Katarzynę Szymczak-Pomianowską.

32. http://www.wroclaw.pl/rozmawia/centra-informacyjne-wbo.

33. Numer ten +48 717777777 daje mieszkańcom możliwość zapytania o różne szczegóły dotyczące funkcjonowania miasta.

Jeśli osoba na centrali nie jest w stanie udzielić pełnej informacji, prosi o wsparcie drugą linię. W wypadku WBO byli to pracownicy merytorycznie zajmujący się tym procesem.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 112

zasady, iż dobry pomysł się sam obroni, a ludzie na niego zagłosują bez względu na to, kto go złożył. Projekty mogły być małe – do 100 tys. zł, średnie – do 500 tys. Pzł i duże – do 1,5 mln zł. W trakcie spotkań z mieszkańcami, na etapie ustalania zasad WBO2014, określono też, że na każdą pulę kwotową powinno się przyznać określoną sumę z całego WBO. Została ona ustalona procentowo, według liczby projektów w progach, ale na podstawie przeliczonych danych z pilotażu WBO2013. Tym samym na projekty małe przeznaczono 5 mln zł; na średnie 8 mln zł i na duże 7 mln zł. Takie rozwiązanie miało zapewnić przede wszystkim wyrównanie szans projektów małych i średnich w konkurowaniu o głosy z dużymi, bardziej nośnymi tematami. W zasadach uściślono, że składane przez liderów pomysły powinny być zlokalizowane na terenie miasta. Musiały być projektami inwestycyjnymi, remontowymi lub dotyczącymi utrzymania mienia gminnego. Wnioski projektowe nie mogły dotyczyć infrastruktury nienależącej do Gminy Wrocław34.

Tym razem mieszkańcy zaproponowali 481 projektów:

liderów oraz opublikowaniu wyników na stronie WWW rozpoczęła się druga tura spotkań z mieszkańcami. Trwała ona między 3 czerwca a 3 lipca. Był to czas przewidziany na dyskusję z liderami o projektach i wynikach weryfikacji. Do 14 lipca liderzy mieli czas na złożenie poprawek.

Ale ten czas miał też służyć dyskusji na temat zgłoszonych zadań, ich prezentacji mieszkańcom – dlatego spotkania weryfikacyjne były otwartye dla wszystkich zainteresowanych. Po tym terminie wszystkie poprawione projekty zostały skierowane do ponownej weryfikacji. Trwała ona do 14 lipca do 30 sierpnia. Tym razem weryfikacja odbywała się w oparciu o system elektroniczny oraz spotkania wszystkich jednostek. W trakcie spotkań omawiany był każdy ze zgłoszonych projektów i na podstawie rozmów powstawał wynik weryfikacji. Zweryfikowane projekty trafiły do Zespołu Opiniującego. Do uczestnictwa w nim zostali zaproszeni przez prezydenta Wrocławia przewodniczący Komisji ds. Osiedli Rady Miejskiej Wrocławia, przedstawiciele Rady Miejskiej Wrocławia wskazani przez przewodniczącego Rady Miejskiej, przedstawiciele departamentów

– rekreacja – 144 projektów, – zadania na terenach edukacyjnych – 43 projekty, – zieleń miejska – 38 projektów, – projekty dotyczące ruchu rowerowego – 37, – projekty drogowe, parkingowe, piesze –116 – inne – 101.

Weryfikacja projektów przez urzędników trwała od 6 marca do 18 maja. Zaraz po pierwszym etapie weryfikacji i poinformowaniu o tym

Urzędu Miejskiego Wrocławia odpowiedzialnych za merytoryczną stronę realizacji zgłoszonych projektów, przedstawiciel Wrocławskiej Rady Pożytku Publicznego, lider projektu, który w pilotażu WBO 2013 uzyskał największą liczbę głosów.

Zespół Opiniujący przedstawił prezydentowi Wrocławia ostateczną listę pozytywnie zweryfikowanych projektów.

4 września Rada Miejska Wrocławia przyjęła uchwałę zarządzającą konsultacje w sprawie

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

113

(2016)

34. http://www.wroclaw.pl/rozmawia/wbo-2014-zasady.

WBO2014. Jej załącznikiem była lista projektów, poddawanych pod głosowanie35.

Weryfikację z wynikiem pozytywnym przeszło 314 propozycji i tyle też zostało poddanych pod głosowanie mieszkańców. W przypadku 28 projektów okazało się, że są już realizowane lub przygotowywane do realizacji przez Gminę Wrocław w procedurach niezależnych od budżetu partycypacyjnego. 20 projektów zostało wycofanych przez liderów. Powodami wycofania były najczęściej powtórki w przedmiocie projektu lub przyjęta dla danego osiedla strategia – im mniej projektów tym większa szansa na wygraną. 119 projektów nie zostało poddanych pod głosowanie z uwagi na przekroczenie budżetu przewidzianego dla jednego projektu, fakt, że znajdowały się na terenie nienależącym do gminy Wrocław, niezgodność z planami miejscowymi, niegospodarność lub niezgodność z innymi przepisami prawa.

Rysunek 2

Głosowanie na projekty WBO2014 trwało od 15 do 28 września. Głosować można było elek-

projekty małe, 22 średnie i 6 dużych. Rozmieszczenie projektów pokazuje poniższa mapa.

Po raz drugi potwierdziła się tendencja, że nie liczba mieszkańców na osiedlu decyduje o tym, czy projekt trafi do realizacji. Po raz kolejny mniejsze osiedla zyskały albo więcej projektów, albo większe projekty.

2.2.2. Kontrowersje Pierwszym elementem, na który zaczęto zwracać uwagę już w grudniu 2013 r., była kwestia zasad WBO2014. Towarzystwo Upiększania Miasta Wrocławia, Wrocławska Inicjatywa Rowerowa, wsparte autorytetem Wojciecha Kębłowskiego,

tronicznie i na kartach papierowych na maksymalnie trzy projekty. Głosować mogli pełnoletni mieszkańcy miasta, podając swoje imię, nazwisko, nr PESEL i oświadczając, że są mieszkańcami Wrocławia. Karty papierowe można było wrzucić do urn znajdujących się w czterech Centrach Obsługi Mieszkańca. Głosowało 153 366 osób, z tego 128 637 osób poprzez formularz on-line i 24 729 osób poprzez formularz papierowy. Do realizacji wybrano 89 projektów, z czego 61 to

autora dwóch ewaluacji procesów budżetów partycypacyjnych w Polsce, podnosiły konieczność jeszcze większego upodmiotowienia mieszkańców i samorządów osiedlowych, przejrzystości i dalszego zwiększania kwoty na ten cel36.

Kolejnym tematem budzącym dyskusję już po zakończeniu głosowania był fakt, że do realizacji trafiły wszystkie małe projekty, do 100 000 zł. Wśród nich taki, który zebrał jedynie 11 głosów. Stało się tak dlatego, że

35. http://uchwaly.um.wroc.pl/uchwala.aspx?numer=LXII/1579/14.

36. http://tumw.pl/ wroclawski-budzet-obywatelski-2014-nasza-opinia/#more-4592.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 114

poszczególne progi kwotowe określono z góry, posiłkując się danymi ilościowymi i kwotowymi z pilotażu WBO2013. Zespół zarządzający procesem WBO, wiedząc o tym od momentu zweryfikowania projektów, nie zaimplementował zmian. Podjęto taką decyzję z uwagi na uszanowanie zasad wypracowanych z mieszkańcami. Wówczas nikt nie spodziewał się, że jakikolwiek projekt mógłby mieć tak niskie poparcie. To spowodowało wprowadzenie minimum głosów, które musi uzyskać projekt w kolejnej edycji.

Nowością tej edycji był rozbudowany moduł dyskusji z mieszkańcami. O ile spotkania na etapie zgłaszania projektów dawały możliwość zapytania o zasady, terminy, dowiedzenia się, skąd pozyskać informacje potrzebne do złożenia projektu, o tyle spotkania, które odbyły się po pierwszym etapie weryfikacji, choć kluczowe dla przyszłości wielu projektów, zostały pominięte przez wielu liderów. Taka sytuacja uniemożliwiła dialog na temat wielu projektów. Tym samym część ze 119 negatywnie zweryfikowanych projektów pozbawiona została szansy na powrót na

i podzielony na poszczególne zadania, nie było szansy na dokładanie środków. Dlatego w kilku przypadkach koniecznyne stało się ograniczenie zakresu prac. Takie zmiany zawsze odbywały się w porozumieniu z liderem. Jednak siłą rzeczy były one odbierane przez mieszkańców w sposób negatywny. W kilku wypadkach konieczne okazało się etapowanie prac. I tak z edycji 2014 wykonywano dokumentację projektową i rozpoczynano prace, jednocześnie informując lidera, że aby zakończyć projekt, konieczne będzie albo ponowne wystartowanie w następnych edycjach WBO (w zależności od tego, jakie środki będą potrzebne na zakończenie prac, lider mógł albo starać się o pozyskanie jednorazowo większej kwoty, albo podjąć decyzję, że będzie wnioskował o mniejsze kwoty, ale projekt przez to może być realizowany przez dłuższy czas), albo poszukiwanie środków na realizację z innych źródeł, poza WBO. Miało to wpływ na bardziej wnikliwą weryfikację projektów w kolejnych edycjach oraz negatywną weryfikację tych pomysłów, które zakładały budowę np. połowy chodnika.

Realizacja

listę do głosowania.

Ostatnim elementem dotyczącym pierwszego, pełnego budżetu partycypacyjnego przeprowadzonego we Wrocławiu, budzącym kontrowersje, była kwestia zakresu realizowanych projektów. Część z nich na etapie przygotowania dokumentacji czy rozstrzygnięcia procedur przetargowych okazała się droższa, niż szacowano na początku. A ponieważ budżet całego WBO został bardzo konkretnie określony

Do realizacji mieszkańcy wybrali 89 projektów.

Z początku było ich 87, a 2 znajdowały się na liście rezerwowej, ale po pół roku zaoszczędzone przy kilku projektach środki udało się skierować właśnie na potrzeby tych dwóch dodatkowych.

Największy sukces odniósł projekt zakładający budowę pasów rowerowych w centrum miasta.

Był on tym większy, że uzyskana liczba głosów była jedną z największych w Polsce wśród projektów pojawiających się w budżetach partycypacyjnych.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

115

(2016)

Większość projektów została zrealizowana do końca 2015 r. W wypadku kilku już w styczniu 2015 r. było jasne, że ich zakończenie przesunie się na rok 2016. Ostatecznie dwa z nich zostaną zakończone w roku 2017. O jednym z projektów warto wspomnieć w tym miejscu. Jest to projekt dotyczący budowy parku na Oporowie. Teren ten ma powierzchnię ok. 12 hektarów. W WBO przeszedł do realizacji z kwotą ok. 1,5 mln zł. Na etapie sporządzania dokumentacji technicznej okazało się, że trzeba uzyskać szereg uzgodnień w związku z bliskością rzeki Ślęzy, sieciami wysokiego napięcia, kolektorem ściekowym czy ogrodami działkowymi, które powinny zostać wygaszone, czy kwestiami gruntów rolnych, wymagających przekształcenia. Najpoważniejszą przeszkodą pozostały sieci wysokiego napięcia oraz kwestie odrolnienia. Są to kosztochłonne elementy, które mają duży wpływ na opóźnienia w realizacji.

Projekt ten przez swoją skomplikowaną materię stał się jednym z ważniejszych poligonów dotyczących procedur przy weryfikacji pomysłów mieszkańców, ale i polem do sprawdzania wielu rozwiązań, mających na celu umożliwienie reali-

2.2.4. Ewaluacja O zwiększeniu kwoty na WBO2014 mowa była już późną wiosną 2013 r.38. Po podaniu wyników głosowania zespół realizujący WBO rozpoczął zbieranie uwag od mieszkańców.

Efektem tych działań była ponad setka uwag i pomysłów dotyczących kolejnych edycji39.

Zostały one opracowane i przedstawione na kilku odrębnych spotkaniach adresowanych do mieszkańców, aktywistów, NGO, samorządów osiedlowych, radnych miejskich czy urzędników.

Na podstawie tych rozmów doprecyzowano zasady kolejnej edycji budżetu partycypacyjnego – WBO2015.

Równocześnie prezydent Wrocławia zarządzeniem z dnia 15 stycznia 2015 r. powołał do życia społeczną radę ds. Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego40. W jej skład weszli przede wszystkim liderzy WBO2013, WBO2014, radni, naukowcy, urzędnicy. Rada jest ciałem doradczym prezydenta Wrocławia, powołanym na dwa lata. Opiekę nad nią sprawuje wiceprezydent Wrocławia Maciej Bluj. Do jej zadań należy doradzanie prezydentowi w zakresie

zacji projektu bez zwiększania budżetu na ten cel.

Projekt, podobnie jak wiele innych w tej i kolejnych edycjach WBO, był/jest bacznie nadzorowany przez liderów. Ci natomiast o wszelkich postępach i opóźnieniach skrupulatnie informują mieszkańców,37 co dla urzędu jest zarówno sporym wyzwaniem jak i zaletą.

współuczestnictwa mieszkańców w zarządzaniu miastem.

W kolejnej edycji budżetu partycypacyjnego zmienić się miały kwoty w progach projektowych na 150 tys. dla projektów małych, 500 tys. dla średnich i 2 mln dla dużych. Jednocześnie budżety poszczególnych progów miały być ustalane procentowo według liczby projektów w danym progu, ale miało to być ustalane dopiero w chwili ustalenia listy projektów poddawanych

37. http://www.parkmamuta.pl/.

38. http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,13857324,Obywatelu__zawalcz_o_swoj_wniosek_do_budzetu_obywatelskiego_. html.

39. http://www.wroclaw.pl/files/files/WBO_pomysly_i_uwagi_zgloszone_w_roku_2014.pdf.

40. http://uchwaly.um.wroc.pl/uchwala.aspx?numer=231/15.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 116

pod głosowanie. Na etapie ewaluacji obiecano też, że przez rok 2015 będą się toczyły prace nad podzieleniem miasta na rejony i wyodrębnieniem na nie określonych kwot.

Elementem, na który dość często zwracali uwagę mieszkańcy, był brak możliwości kontaktu z liderem przez stronę WWW. To oraz dalsze usprawnienia, uproszczenia i dodatkowe funkcje również stały się elementem dalszych zmian WBO. Rok 2015 to również pierwszy podział miasta na 10 rejonów WBO. Miały one na razie charakter wyłącznie porządkowy, ułatwiający organizację spotkań z mieszkańcami.

WBO 2015 Zasady WBO2015 opublikowane zostały na przełomie 2014 i 2015 r. Po ich wypracowaniu na podstawie wskazań mieszkańców zaprezentowano je radnym miejskim. Grono to nie wniosło żadnych uwag do nowej edycji budżetu partycypacyjnego.

15 stycznia ukonstytuowała się Wrocławska Rada ds. Budżetu Obywatelskiego. W trakcie swojego pierwszego spotkania również zapoznała się z zasadami WBO41 i szczegółowym harmonogramem na rok 2015. W trakcie roku rada spotka się jeszcze pięć razy, będzie dyskutować zarówno o projektach, sposobach weryfikacji, jak i głosowaniu, ewaluacji czy zasadach WBO na rok kolejny. Z każdego spotkania rady tworzona i publikowana jest notatka na stronie wroclaw.pl.

W ramach WBO2015 mieszkańcy mieli czas na składanie projektów pomiędzy 26 stycznia

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

117

(2016)

Rysunek 3

a 9 marca. W tym okresie zorganizowano 13 spotkań informacyjnych z mieszkańcami i dodatkowo 20 spotkań w ramach Laboratoriów Obywatelskich42, w wybranych pięciu wrocławskich osiedlach. W tym czasie złożonych zostało 817 projektów w trzech progach kwotowych – projekty małe do 150 tys. zł; średnie do 500 tys. zł i duże do 2 mln zł. Rozmieszczenie projektów na mapie Wrocławia pokazuje rysunek 3. Widać na nim, ile projektów w poszczególnych progach zostało zgłoszonych przez mieszkańców [rysunek 3]. Po raz kolejny największa liczba projektów dotyczyła szeroko rozumianej rekreacji i zieleni. Na drugim miejscu, podobnie jak przed rokiem, plasowały się projekty drogowe, rowerowe i piesze.

Od 10 marca do 22 maja trwała weryfikacja projektów. Odbywała się ona na zasadach identycznych jak w poprzedniej edycji. Po jej zakończeniu liderzy zostali poinformowani o wynikach i zaproszeni na spotkania weryfikacyjne. Trwały one do 30 czerwca, a czas na ostateczne poprawienie projektów mijał 13 lipca. Następnie poprawione projekty były kolejny raz weryfikowane,

41. http://www.wroclaw.pl/informacje-z-dzialalnosci-rady.

42. O tym projekcie więcej piszę poniżej.

zajmowała się nimi rada WBO. W dalszej kolejności lista projektów pozytywnie zweryfikowanych stała się załącznikiem do uchwały rady miejskiej, zarządzającej konsultacje i określającej termin głosowania. To ostatnie trwało pomiędzy 28 września a 12 października. Prócz nowej wysokości progów nowością w głosowaniu było minimum głosów, jakie musiał zebrać projekt, aby mógł trafić do realizacji.

W głosowaniu wzięło udział łącznie 168 278 osób, w tym przez Internet głosowało 127 648 osób a w formie papierowej 40 630 osób. Tym samym Wrocław trafił do absolutnej czołówki polskich miast zarówno pod względem liczby głosujących (wyłącznie osoby pełnoletnie), jak i procentowego udziału głosujących w stosunku do liczby osób uprawnionych. Wyniki głosowania pierwszy raz zaprezentowane zostały zarówno w formie otwartych danych, jak i wykresów statystycznych obrazujących dynamikę głosowania i wiele innych cennych elementów. Do realizacji skierowano 79 projektów.

Kontrowersje Efektem realizacji projektu małego, do

Po zakończeniu głosowania urzędnicy zajmujący się procesem skierowali doniesienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa w związku z 14 przypadkami wykorzystania w głosowaniu danych osobowych przez osoby trzecie. Ta sprawa była podnoszona przez mieszkańców jako argument za tym, aby kolejne głosowanie przeprowadzić w sposób dający mieszkańcom jeszcze większe poczucie bezpieczeństwa, jeśli chodzi o ich dane osobowe.

Elementem, który wzbudził dyskusję, był zakończony sukcesem udział w głosowaniu projektów na terenie jednostek edukacyjnych. Rekordziści zebrali ponad 14 tys. głosów. Mimo iż projekty te dotyczyły budowy ogólnodostępnych boisk sportowych, część mieszkańców uznała że nie jest właściwe, aby placówki edukacyjne tak czynnie włączały się do głosowania. Pojawiły się też zarzuty, że niektóre szkoły zaczęły zbierać dane osobowe jeszcze przed rozpoczęciem głosowania. Dyskusja ta toczyła się w mediach społecznościowych i w niewielkim stopniu w prasie lokalnej. Po jej drugiej stronie było 12 tego typu wybranych

100 000 zł, który w głosowaniu uzyskał tylko 11 głosów, była duża liczba projektów małych zgłaszanych przez mieszkańców. Bardzo często mieszkańcy na etapie weryfikacji prosili, aby ich projekty ograniczyć kwotowo tak, aby zmieś­ciły się w najniższym progu kwotowym. Takie działania, choć miały wpływ na ilość środków przyznanych na ten najniższy próg kwotowy, to nie miały szans zagwarantowania realizacji wszystkim projektom – jak to miało miejsce w poprzednim roku.

do realizacji projektów i uzyskane ok. 70 tys. głosów. Równocześnie te tzw. szkolne projekty w rzeczywistości polegały wyłącznie na budowie ogólnodostępnych boisk, często w ścisłej zabudowie miejskiej, zlokalizowanych na terenach edukacyjnych. Obiekty te będą pod nadzorem administracji szkół, będą przez te szkoły porządkowane i utrzymywane, niektóre z nich mają własne oświetlenie – również utrzymywane przez placówki edukacyjne. Ale po godzinach

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 118

Rysunek 4 pracy jednostek, w weekendy, święta i wakacje mogą być wykorzystywane przez mieszkańców.

Laboratoria Obywatelskie Czym są Laboratoria Obywatelskie? Nazwę tę wymyślił Łukasz Medeksza, członek Towarzystwa Urbanistów Polskich o. Wrocław. Na stronie wroclaw.pl pojawił się taki ich opis: „Przyjdź, zaproponuj lokalny projekt, przegadaj go z sąsiadami i urzędnikami. Buduj porozumienia na

osiedlowy, NGO, Muzeum Współczesne Wrocław, aktywiści miejscy. Strategicznym partnerem urzędu przy ich organizacji były Towarzystwo Urbanistów Polskich o. Wrocław i Instytut Rozwoju Terytorialnego. Strategiczny partner odpowiadał za metodę Planning for Real, za pomocą której prowadzone były spotkania.

Metoda P4R zakładała pracę na makiecie osiedla, przygotowanej wcześniej przez dzieci

rzecz najciekawszych propozycji zgłoszonych na Twoim osiedlu”43. I wydaje się, że najlepiej określa on to narzędzie.

LO polegały na zorganizowaniu i przeprowadzeniu serii spotkań z mieszkańcami danego osiedla, we współpracy urzędu i grup aktywnych mieszkańców. Zorganizowano je na 5 osiedlach: Szczepin, Oporów, Sępolno-Biskupin-Dąbie-Bartoszowice, Brochów i Borek. W organizację każdego z nich włączył się inny podmiot: samorząd

z lokalnych – osiedlowych szkół. Mieszkańcy zaznaczali na niej obszary, w których widzieli konieczność wprowadzania zmian. Następnie na kolejnych spotkaniach dyskutowali o tych zmianach i opisywali je w formie projektów do WBO. LO były niewątpliwym sukcesem. Zarówno pod względem frekwencyjnym, jak i możliwości aktywizacji i integracji lokalnych społeczności. Choć trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że nie w każdym miejscu ich przebieg wyglądał

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

119

(2016)

43. http://www.wroclaw.pl/rozmawia/laboratoria-obywatelskie dostęp

podobnie. Były obszary (Szczepin) w których nie udało się zachęcić mieszkańców do uczestnictwa w tym projekcie. Co więcej, jego realizacja spotkała się z dużą niechęcią ze strony samorządu osiedlowego i największej w okolicy spółdzielni mieszkaniowej. Niemniej jednak w pełni sprawdziła się pewna reguła polegająca na tym, że takie spotkania mają szanse powodzenia tylko wówczas, kiedy zaangażuje się w nie silny i dobrze zakorzeniony w lokalnej społeczności partner.

Równocześnie należy w tym miejscu zauważyć, że organizacja tak dużej liczby spotkań z mieszkańcami w różnych obszarach miasta wymagała ogromnego zaangażowania ze strony urzędników. Odbycie niemal 20 spotkań w ciągu dwóch miesięcy, skonstruowanie pięciu makiet osiedli z budynkami, drzewami itp. pokazuje skalę tego przedsięwzięcia.

Realizacja Od roku 2015 wszystkie zrealizowane w ramach WBO projekty są sygnowane znakami identyfikacyjnymi. Jest to z jednej strony podkreślenie, że projekt powstał dzięki zaangażo-

w głosowaniu elektronicznym, które trwało tydzień.

Realizacja projektów wybranych w WBO2015 zakończy się zapewne w roku 2017. Ok. 80% projektów jak co roku zostanie zrealizowanych do końca 2016 r.

Ewaluacja Zmiany w WBO poprzedzone zostały kolejnymi konsultacjami. Trwały one pomiędzy 16 listopada a 5 grudnia. Mieszkańcy zgłosili ponad 100 uwag i pomysłów. Wszystkie zostały przeanalizowane i zaprezentowane na spotkaniach, a także przepracowane z mieszkańcami w trakcie warsztatów. Wynikające z tej pracy zmiany nie były rewolucyjne. W ocenie mieszkańców zasady WBO są znane i czytelnie prezentowane.

Pokazują to wyniki badania ankietowego, które przeprowadzono na ok. 14 tys. mieszkańców w trakcie trwania głosowania WBO. Podjęto na tej podstawie decyzję o niezmienianiu ogólnej ramy zasad.

Zmiany w kolejnej edycji miały dotyczyć kilku obszarów. Po pierwsze, większa kwota, która miała wynieść 25 mln zł. Po drugie podział

waniu mieszkańców, z drugiej, promocja idei budżetu partycypacyjnego. Jeśli chodzi o nadzór nad realizacją projektów, to wyglądał on tak jak w latach poprzednich. Pewnym wyróżnieniem tej edycji była realizacja projektu nr 28044. Zlecenie wykonania dokumentacji poprzedziły warsztaty zorganizowane w galerii BWA Dizajn. Ich efektem były trzy projekty w trzech lokalizacjach. Do mieszkańców należał wybór ostatecznej wersji i miejsca ulokowania napisu. Mogli to zrobić

miasta na rejony i przyporządkowanie im konkretnych kwot. Każdy z 14 rejonów otrzymał po 1,5 mln zł. Dodatkowo 4 mln zł przeznaczono na projekty ogólnomiejskie, czyli takie, które dotyczą więcej niż jednego rejonu. Liczba rejonów ustalono po warsztatach z mieszkańcami.

Rejony, choć nie reprezentują podobnej powierzchni czy ilości mieszkańców, miały ułatwić współpracę mieszkańcom osiedli. Mały być ze sobą skomunikowane/połączone, miały liczyć

44. https://www.wroclaw.pl/budzet-obywatelski-wroclaw/ wbo2016/projekty-2015/projekt,id,280

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 120

Rysunek 5

od 2 do 4 osiedli. W każdym rejonie ustalono takie same kwoty na projekty duże – maksimum 750 tys. zł i małe – maksimum 250 tys. zł. Maksymalną kwotą na projekt ogólnomiejski był 1 mln zł. Trzecią istotną zmianą było dopuszczenie do głosowania osób od 16. roku życia. Ważnym powodem do wprowadzenia tej zmiany był też fakt, że we Wrocławiu od dwóch lat realizowany jest Młodzieżowy Budżet Obywatelski, adresowany do uczniów szkół. Projekt ten cieszy się sporym zainteresowaniem i jeśli WBO ma budować postawy obywatelskie, wydaje się naturalne, że powinien dążyć do

wprowadzanie głosów do systemu informatycznego. W tym celu zdecydowano się na zastosowanie SMS jako dodatkowego zabezpieczenia głosowania.

WBO 2016 WBO2016 wystartował z początkiem stycznia 2016 r., tradycyjnie od rozpoczęcia zbierania projektów. Tym razem projekt już od początku prowadzony był jedynie przez pracowników Biura Partycypacji Społecznej. Na zgłaszanie pomysłów mieszkańcy mieli czas do początku marca.

Wpłynęło ich w sumie 791. Weryfikacja prowadzona była analogicznie jak w latach poprzednich

angażowania młodzieży.

Ostatnim elementem, który wymagał odrębnego omówienia w trakcie ewaluacji, była kwestia ochrony danych osobowych. Skutkiem opisanego wcześniej doniesienia do prokuratury, sygnałów o zbieraniu danych osobowych na listach, a potem przepisywania ich było, po pierwsze, skrócenie głosowania do 11 dni, w tym dwóch weekendów. Po drugie, wdrożenie skutecznej metody uniemożliwiającej

i uczestniczyły w niej wszystkie merytoryczne jednostki. Po dwóch etapach weryfikacji, na liście do głosowania zostało ok. 450 projektów. Tyle zostanie poddane pod głosowanie mieszkańców45. Odbędzie się ono pomiędzy 30 września a 10 października.

Głosowanie, podobnie jak całe WBO, różni się dość istotnie od poprzednich edycji. Jak ustalono na etapie ewaluacji poprzedniego procesu, Wrocław został podzielony na 14 rejonów. Każdemu

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

121

(2016)

45. W chwili kiedy powstawał ten tekst, do rozpoczęcia głosowania WBO pozostało ok. miesiąca.

z nich przypisano 1,5 mln zł Dodatkowo przyporządkowano 4 mln zł na projekty ogólnomiejskie, czyli takie, które dotyczą więcej niż jednego rejonu. W rejonie mieszkańcy mogą głosować na jeden projekt lokalny duży – do 750 tys. zł i jeden mały – do 250 tys. zł. Dodatkowo mogą oddać głos na dwa projekty ogólnomiejskie. To oznacza, że do realizacji w jednym rejonie trafi tyle projektów dużych, ile zmieści się w kwocie 750 tys. zł i tyle projektów małych, ile również zmieści się w kwocie 750 tys. zł. Taki sposób dystrybucji środków zdaniem urzędników powinien zagwarantować w każdym z rejonów realizację przynajmniej jednego projektu dużego i trzech projektów małych. Biorąc pod uwagę, że każdy mieszkaniec może oddać głos jedynie na dwa projekty rejonowe, powinno to spowodować większe rozproszenie głosów w rejonie i uniemożliwić jednej silnej grupie zagarnięcie całej puli rejonowej. Jeśli chodzi o projekty ogólnomiejskie, to zostanie ich zrealizowanych nie mniej niż cztery.

Rok 2016 to także pilotażowa realizacja „Gry o Budżet”46. Narzędzie to47 daje możli-

mieszkańców. Biuro Partycypacji Społecznej zorganizowało dwie takie gry. Jedną o charakterze ogólnomiejskim, a drugą lokalnym.

Obie zostały przeprowadzone w czerwcu. Obie miały za zadanie przetestować to narzędzie w realiach wrocławskich. Mimo promocji tego pilotażu wśród liderów i pozostałych mieszkańców GoB nie spotkała się z dużym zainteresowaniem i odzewem. Jednym z powodów był zapewne przedwakacyjny termin – wynikał on z kalendarza WBO i przez to nie mógł podlegać modyfikacjom48. Drugim powodem mogło być przesycenie spotkaniami z mieszkańcami w czerwcu49 oraz fakt, że sama gra nie miała większego wpływu na dalsze procedowanie projektów z WBO. Mieszkańcy nie czuli zatem ani obowiązku, ani korzyści z tego, aby wziąć udział w projekcie.

WBO… i co dalej?

Wrocławski Budżet Obywatelski od chwili powstania ma zaszyty w sobie moduł przyszłości.

Projekt ten ma sens tylko wówczas, kiedy widzi się go przez pryzmat lat, które mają dopiero nastąpić. Z tego powodu przyszłość WBO jest dość

wość przedyskutowania każdego z projektów w gronie liderów, jak i mieszkańców. Daje możliwość zaprezentowania zalet i wad proponowanego pomysłu, ale dyskusja równocześnie może być dla liderów wskaźnikiem, jak powinni zmodyfikować swój projekt według wskazań

prosta do opisania, z jednym „ale”. Polega ono na tym, że bardzo dużo w tym procesie zależy od mieszkańców, którzy co roku mają możliwość zgłoszenia obszarów do zmian. Poniżej zapisane są zatem wyłącznie te działania, nad którymi już pracują urzędnicy z BPS. Po pierwsze, Laboratoria Obywatelskie powinny mieć swój ciąg dalszy. Sukces tego projektu wyznacza i determinuje oczywisty kierunek na przyszłość. Potrzebni są jednak do ich

46. O „Grze o Budżet” więcej można przeczytać na stronach organizatorów http://graobudzet.crs.org.pl/o-grze/ 47. We Wrocławiu narzędzie zostało opracowane i pilotażowo przeprowadzone przez Centrum Rozwiązań Systemowych https:// crs.org.pl/ 48. Autor miał na myśli korelację między opublikowaniem wyników pierwszej weryfikacji a terminami 14 spotkań z mieszkańcami 49. Samych spotkań weryfikacyjnych zorganizowano w czerwcu aż 14.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 122

prowadzenia lokalni partnerzy, których trzeba pozyskać, przeszkolić, wyposażyć w narzędzia do pracy z mieszkańcami.

Po drugie, konieczne jest wypełnianie inwestycji stworzonych dzięki WBO działaniami mieszkańców. Inspirowanie mieszkańców i dawanie im narzędzi do tego, aby budowane parki, place zabaw czy boiska sportowe jeszcze bardziej spełniały swoją aktywizacyjną rolę i pracowały na rzecz lokalnego społeczeństwa obywatelskiego.

I temu celowi służyć mogą „małe granty”, projekt, nad którym BPS pracuje z wrocławskimi NGO. Ma on polegać na przekazywaniu mieszkańcom drobnych kwot pieniężnych, które mają służyć organizacji różnych przedsięwzięć z wykorzystaniem infrastruktury wybudowanej w ramach WBO. Cały proces ma być konkurencyjny i wymuszający współpracę między mieszkańcami.

Po trzecie, realizując kolejne edycje WBO, dojdziemy w końcu do momentu nasycenia miasta np. boiskami, siłowniami na wolnym powietrzu czy drogami rowerowymi. Dlatego warto promować szerokie myślenie o przestrzeni wspólnej. Można robić to poprzez LO.

WBO jest budowanie aktywności mieszkańców.

Realizacja projektu jest swoistą premią za aktywność i spełnieniem marzeń o wypełnieniu lokalnej przestrzeni istotną dla mieszkańców funkcją. Ale sama dyskusja między mieszkańcami, integracja przy wymyślaniu tej przestrzeni, praca nad promocją projektu czy zbieraniem głosów – to są tak naprawdę najważniejsze elementy aktywizacji mieszkańców. I to ich wspieraniu ma służyć WBO. Właśnie dlatego kwota na WBO w pewnym momencie przestanie rosnąć. Kiedy to się stanie? Wtedy, kiedy wypracujemy najsprawniejszy schemat zgłaszania, dyskusji i głosowania. Ale to równocześnie oznacza, że możliwości wpływania mieszkańców na ich otoczenie powinno być więcej. Pewnego rodzaju uzupełnieniem WBO mogłyby się stać Karty Zadań Inwestycyjnych, zgłaszane co roku przez samorządy osiedlowe.

Podsumowanie WBO to zaplanowana i ściśle realizowana strategia otwierania miasta. Od pierwszej, pilotażowej edycji, której zadaniem było zaprezentowanie i jak najszersze przedyskutowanie tego pomysłu, mieszkańcami, po kolejne edycje, które

Ale można też przez wstępne wskazywanie obszarów, w których mieszkańcy mogą budować swoim zaangażowaniem tereny służące lokalnym wspólnotom. Być może pewnym pomysłem jest poprzedzanie realizacji projektów z WBO pogłębionymi dyskusjami, warsztatami czy konsultacjami z jak najszerszymi grupami przyszłych odbiorców?

Po czwarte, kwota przeznaczana na WBO nie powinna rosnąć w nieskończoność. Siłą i celem

miały rozpropagować WBO wśród mieszkańców, wypracować najwłaściwsze i najbardziej efektywne metody realizacji tego projektu. Wreszcie ostateczne sformatowanie zespołu, który zajmuje się obecnie nie tylko WBO, ale i konsultacjami z mieszkańcami oraz współpracą z NGO – pokazuje wyraźny kierunek zmian we Wrocławiu.

WBO jest projektem, co zostało już zauważone na początku niniejszej rozprawy, którego głównymi celami jest aktywizacja mieszkańców, edukacja

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

123

(2016)

– zarówno mieszkańców odnośnie do mechanizmów funkcjonowania miasta, jak i urzędników w zakresie potrzeb mieszkańców. I na szczycie opisanej piramidy mamy realizację – wykonanie projektów/inwestycji. Najbardziej widoczny element, wisienka na torcie, ale równocześnie element będący na samym końcu procesu. Dosłownie i w przenośni. WBO pozwala mieszkańcom na kreowanie otaczającej ich przestrzeni.

Ale uczy ich też dyskusji, miasta i angażowania się w lokalne społeczności. Dlatego tak ważne jest choćby docieranie do osób młodych, które dopiero będą wchodzić w dorosły świat.

WBO jest projektem wpisującym się w trend smart cities. Narzędzia do komunikacji z mieszkańcami, interaktywny sposób składania projektów, pozyskiwania informacji o weryfikacji, dyskusji o projektach czy wreszcie głosowania i publikacji danych w formie open data – to wszystko nieodłączne elementy WBO. Ale oprócz tego, co widzą i z czego korzystają mieszkańcy, są jeszcze

elementy niewidoczne dla nich, ale za to bardzo ułatwiające pracę urzędnikom. Elektroniczny system obiegu projektów, nadzór nad ich realizacją i komunikacja między tymi systemami – to kolejne elementy smart, wyróżniające wrocławski budżet partycypacyjny na tle innych, podobnych rozwiązań w Polsce.

WBO jest wreszcie projektem, który mocno przyczynił się do otwarcia dyskusji o Wrocławiu.

Te dyskusje często są trudne zarówno dla mieszkańców, jak i urzędników. Ale kiedy prowadzone są z zaangażowaniem, według ustalonych zasad, udaje się stworzyć wspólnie z mieszkańcami ciekawą przestrzeń. Przestrzeń, którą warto rozwijać i wykorzystywać do budowania lokalnych społeczności. I właśnie nacisk na poszerzanie pola debaty publicznej to specyfika wrocławskiego budżetu partycypacyjnego. Specyfika widoczna mocno od pilotażu w roku 2013 aż do dziś.

Bartłomiej Świerczewski 1996–2001 studia magisterskie – Uniwersytet Wrocławski; Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych; kierunek Historia. 1999–2000 Filologia Słowiańska – j. ukraiński – Uniwersytet Wrocławski.

2001–2007 Studium doktoranckie – Uniwersytet Wrocławski; zakończone obroną pracy doktorskiej [pod kierunkiem prof. Wojciecha Wrzesińskiego] z wyróżnieniem. 2008–2009 Podyplomowe studia z zarządzania projektami – Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu. Od 2000 pracuję w Urzędzie Miejskim Wrocławia. Zaczynałem w Biurze Prezydenta Wrocławia, następnie wiele lat samorządu uczyłem się w Biurze Rady Miejskiej Wrocławia a od 2014r. jestem dyrektorem Biura ds. Partycypacji Społecznej. Obecnie koordynuję tematy dotyczące NGO, konsultacji – czyli szeroko rozumianej partycypacji społecznej. Od roku 2013 koordynuję proces Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego. Wdrażałem ten projekt we Wrocławiu i rozwijam go we współpracy z mieszkańcami.

Prywatnie – wrocławianin od urodzenia, ojciec trójki dzieci, pasjonat gór i ciszy.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 124

Esej

Maciej Litwin Uniwersytet Wrocławski, Wydział Filologiczny

Niedokończona strategia.

Innowacje, imitacja i przyszły język wrocławskiej polityki rozwoju

Sens pisania o przyszłości Są w wyobraźni, kiedy się ją zaprzęga do myślenia, dwie widownie śledzące bacznie każde posunięcie pióra. Pierwsza z nich chciałaby, żeby wykład był zajmujący. Domaga się świeżości i inspiracji. Druga pragnie, by na pierwszym miejscu stanęła rzetelność. Oczekuje prawdy o świecie lub o człowieku. Pamięć o tych widowniach, ich wyczekiwaniu i machinalnych próbach dogadzania, kiedy się pisze, jest pomocna w ogóle. Natomiast kiedy tematem jest przyszłość Wrocławia, a na widowniach (obu) znajdują się osoby znające miasto dobrze, ba, dużo lepiej, niż piszący świadomość intelektualnej gry, jaka się toczy, staje się krytyczna. Po pierwsze – ze względów ambicjonalnych (oryginalność). Po drugie zaś – i to jest szczególnie interesujące – dlatego że „przyszłość” jest jednym z nielicznych środowisk myślenia, w którym przeciąganie liny między wyobraźnią pisarską a potrzebą zachowania wiarygodności jest na miejscu. Więcej: „przyszłość” jest kategorią, w której te dwie siły sprawcze – wola i rozum myślącego – są doskonale, bo niepostrzeżenie, przemieszane.

Przyszłość bierze się z dzisiaj; spekulując na jej temat, wgłębiamy się w dziś i w jakimś sensie je imitujemy. Dostrzegając z kolei niedoskonałość naszej pracy, lub przynajmniej tę niedoskonałość przeczuwając, zaczynamy zostawiać miejsce na nieoczekiwane: oceny formułujemy tak, aby między nimi zmieściło się coś, co – choć dziś niewyobrażalne – może tekst pozbawić aktualności, zanim jego skład będzie zakończony. Imitacja, jeśli ją pokornie przeżyć rozumowo, oddzielając fakty od naszej woli względem faktów, może prowadzić do intelektualnej innowacji, do nowego rozumienia lub postrzegania.

W tym sensie pisanie o przyszłości w jakimś stopniu pomaga przyszłość tworzyć. Lub przynajmniej daje nam retrospektywne przekonanie, że przyszłość widzieliśmy, kiedy wydarzy się, cośmy przeczuwali.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

127

(2016)

Imitacja i innowacja – postrzeganie i kwestionowanie; rozumowanie i przyjmowanie do wiadomości; wychodzenie od faktów ku nowym lub nienazwanym zjawiskom; planowanie i rezygnowanie z planów – jest to filozoficzny trop, z którego bierze się ten tekst.

Ale trop ten jest dziś więcej niż zabawą myślicieli. Jest praktycznym problemem do rozwiązania de facto przez każdą wspólnotę samorządową, która decyduje się na spisanie własnej wizji rozwoju, swojej strategii. Jest także problemem wspólnoty wrocławskiej.

Pisanie o przyszłości jest zgłębianiem tego, jak rozumieć „zmianę” wobec ciągłości, powtarzalności i wynikania. I choćby tym sposobem łączy się ściśle i konkretnie z Wrocławiem jako dziedziną ludzkiego doświadczenia. Bo zarządzanie miastem, w którym materialne wytwory tradycji przeważnie niemieckiej współistnieją z tworami materialnymi kultury polskiej okresu powojennego, w którym życie instytucji bierze się zarówno z DNA komunistycznej administracji, solidarnościowej organizacji, jak i pradawnych intuicji Rzeczpospolitej, zarządzanie miastem, którego w roku 1945 w sensie funkcjonalnym nie było, a które dziś jest jasnym punktem na mapie Polski, rozporządzanie jego przyszłością – to praca na wskroś przegryziona smakiem innowacji i adaptacji, choćby w postaci mitu. Ciągłość mimo pęknięć – proteuszowy walor Wrocławia – ma zaś nazwę, którą zaczerpnąć możemy ze strategii rozwoju Wrocławia z roku 2006 (Strategia – Wrocław w perspektywie 2020 plus): jest to „innowacyjna kultura eksperymentu”1.

Ale po co esej humanistyczny o innowacjach we Wrocławiu? Po co przysłuchiwać się językowi obcemu sprawom modernizacji instytucjonalnej, dalekiemu od żargonu polityki rozwoju? Po co wiązać przy tym ten sposób komunikowania z Wrocławiem właśnie? Przyczyna po temu jest prosta. Chodzi o różnorodność, która jest potrzebna innowacji. Wyrażenie tej myśli znajdziemy w przywołanej Strategii rozwoju Wrocławia: „INNOWACYJNA KULTURA EKSPERYMENTU WYMAGA WOLNOŚCI I PRAWA DO BŁĘDU (KONTROLOWANEGO). Jej naturalnym wrogiem jest dążenie do perfekcji, zwłaszcza perfekcji uzasadnianej jako dobro samo w sobie. Trzeba ponosić pewne koszty utrzymania różnorodności. Przestrzeń wolności sprawdzoną w gospodarce trzeba sensownie poszerzać na sfery nauki, edukacji, służby zdrowia, a nawet administracji. Potrzebne jest dowartościowanie organicznej i rezerwa wobec industrialnej metafory rozwoju”2.

Dopóki miejscem refleksji rozwojowej jest także wyobraźnia badacza lub eksperta – a jest tak dziś również w dziedzinach uchodzących za oparte na twardej empirii – głos, który nie stroni od pojęć tradycyjnych, ma swoje miejsce.

1. Uchwała Nr LIV/3250/06 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 6 lipca 2006 roku w sprawie przyjęcia strategii rozwoju Wrocławia Strategia – Wrocław w perspektywie 2020 plus. Opublikowano: Biuletyn Urzędowy RMW z 24 lipca 2006 r. nr 8, poz. 254. Załącznik do uchwały, s. 11, www.uchwaly.um.wroc.pl (dostęp: 1 IX 2016).

2. Ibidem, s. 11.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 128

To prawda, że dziś innowacyjność w przeważającej mierze (i na ogół owocnie) roztrząsana jest jako ciąg zarządczo-biznesowych decyzji, motywowanych i dających się objaśnić i projektować w ramach jakiegoś formalnego modelu. Ale rozwój Wrocławia ma także wymiar „organiczny”, którego nośnikiem są ludzie. To tutaj, w przestrzeni ludzkiej wolności, a czasem ludzkiego kaprysu, bije źródło innowacji. Za sprawą człowieka powtarzalność i prawidłowość, zaobserwowane w przeszłości (i dające podstawę dla modeli teoretycznych), rodzą ostatecznie, miast technicznej replikacji, ewolucyjną, organiczną, zmianę.

To właśnie warunki wrocławskiej „kultury eksperymentu” – środowiska sprzyjającemu przełomowości, przejściom nieliniowym, lub inaczej: jakościowym zmianom na lepsze – są w naszym centrum zainteresowania na poniższych stronach. Postępując w rozważaniach uczynimy trzy kroki. Wpierw pochylimy się nad metodą przyjętą dziesięć lat temu przez autorów wrocławskiej Strategii rozwoju Wrocławia. Metoda ta stanowi pomnik pewnej kultury rozporządzania przyszłością, ale i jednocześnie kultury obchodzenia się z teraźniejszością, której uchwycenie i dowartościowanie jest dla nas fundamentalne. Następnie zwrócimy się ku burzliwej dyskusji na temat adekwatności pozytywistycznych modeli planistycznych i zarządczych (dotykając w ogóle oświeceniowej racjonalności), jaka, z bardzo praktycznych powodów, z nową siłą przetacza się na Zachodzie. Dyskusja ta niechybnie dotyka Wrocławia, jako, połowicznej wprawdzie, ale jednak ekspozytury Zachodniego myślenia instytucjonalnego. Krok ten będzie niezmiernie ważny by lepiej dostrzec ogrom wyzwania, przed jakim stoją osoby sprawujące pieczę nad rozwiązaniami polityki, publicznymi instytucjami oraz językiem demokratycznego dialogu na tematy innowacji we Wrocławiu. Całość zamknięta zostanie pytaniami zaczerpniętymi z anegdot wrocławskich, zebranych na mojej własnej drodze pracownika samorządowego (od 2003) i współtwórcy Wrocławskiego Centrum Akademickiego (2008–2015).

Język strategii rozwoju. Kwestia „ryzyka”.

W części 1.2. Strategii – Wrocław w perspektywie 2020 plus z lipca 2006 czytamy: W KRAJU NARASTAĆ BĘDZIE ROZCZAROWANIE EFEKTAMI MODERNIZACJI PRZEZ IMITACJĘ. Ujawnią się wady kopiowania pozorów nowoczesności, a nie jej istoty i kopiowania zachowań konsumentów dobrobytu zamiast postaw jego twórców. Nastąpi wypalenie wzorców tzw. normalności. Pojawi się zrozumienie, że prawdziwym źródłem przewag konkurencyjnych są rozwiązania innowacyjne3.

3. Strategia – Wrocław w perspektywie 2020 plus s. 7.

To nie jedyne założenie, zawarte 4. Inne założenia, które się spełniły lub właśnie się spełniają, to, w dokumencie sprzed dziesięciu lat, między innymi nadejście kontrrewolucji kulturowej oraz nagły zwrot w dyskusji na temat praktycznego rozumienia zasady które spełniwszy się4, nadaje dyskusji

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

129

(2016)

subsydiarności. Biegun tej dyskusji, symbolizowany przez wizję „coraz ściślejszej Unii”, został odwrócony lub przynajmniej zakwestionowany głosem plebiscytu w Wielkiej Brytanii, a w opinii wielu komentatorów politycznych głos ten może zostać wzmocniony w roku 2017 we Francji, Włoszech, Holandii i Niemczech, nie mówiąc o Grecji.

o rozwoju ton inny, niżby można było wyłapać jeszcze niedawno. Oto nowy rząd RP w swoim programie przedstawionym w styczniu 2016 kładzie akcent na semantyczne rozróżnienie terminów „innowacja” i „imitacja”5. Polska ma szukać endogenicznych6 przewag konkurencyjnych, ma się odnaleźć w porządku myślenia i działania, którego symbolicznym przejawem są na poziomie wspólnot europejskich strategie S3 (tzw. inteligentne specjalizacje)7, ma odrzucić mityczną wiarę w rozwój, którego głównym przejawem jest kopiowanie zachowań konsumenckich podpatrzonych w państwach rozwiniętych. Wątek myślenia o rozwoju wyeksponowany we wrocławskiej strategii roku 2006 stał się centralną osią narracyjną rozmowy na tematy państwowe.

Ale jak tego dokonać? Jak planować działania wspólnoty, które zmierzają w tym kierunku? Potrzebny jest myślowy grunt, zbliżający ludzi tak różnorodnych jak sami wrocławianie, który dla zespołów rozrzuconych po przynajmniej dwóch różnych dekadach będzie dobrym miejscem do uprawiania pomysłów, dających owoce 8.

Można to zapewnić przez takie rozstrzygnięcie: „Wyróżnić można trzy poziomy zarządzania przyszłością. Każdy z nich ma swój horyzont czasowy, swoją specyfikę, zespół środków oddziaływania na zachodzące i przewidywane procesy. Schematycznie ująć to można następująco: 5. Liczne doniesienia prasowe nastąpiły po ogłoszeniu ustanowienia międzyresortowej Rady ds. Innowacji w styczniu 2016 r. Przy– Poziom zadaniowy – bliski hokład narracji medialnej w tej sprawie, zbudowanej na zestawieniu ryzont czasowy – zarządzanie imitacja-innowacja, może stanowić oparty na depeszach PAP tekst opublikowany w „Gazecie Wyborczej” 11 I 2016, dostępny na stroprzez procedury, nie: http://wyborcza.biz/biznes/1,147881,19458073,morawiec– Poziom operacyjny – horyzont ki-panstwo-ma-wspierac-innowacje.html?disableRedirects=true (dostęp: 30 VIII 2016). średnioterminowy – zarządzanie 6. Termin zapożyczony z Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia z roku 2006, dokumentu stanowiącego w jakimś sensie pierwszą wielką syntezę polityki rozwoju regionalnego po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Na bazie tego dokumentu pożytkowano wszystkie środki unijne w latach 2007–2013.

7. Jedną z fundamentalnych przesłanek dla strategii S3 jest spostrzeżenie, że właściwie wszystkie ośrodki europejskie kopiują te same uniwersalne priorytety naukowe, nie sięgając do tradycji przemysłowych, jakie dostępne są im rzeczywiście, na miejscu.

Strategia S3 może być w jakimś sensie rozumiana jako próba geolokalizacji abstrakcyjnych w innym przypadku planów innowacyjnych europejskich regionów.

8. W Strategii – Wrocław w perspektywie 2020 plus czytamy na samym wstępie: „Strategia »Wrocław 2020« nie deklaruje priorytetów i nie stara się wyznaczać zadań do wykonania. Koncentruje się na opisaniu pożądanych zmian cywilizacyjnych poprzez wskazanie kierunków, w których Wrocław powinien się zmieniać.

Kieruje się w tym rozpoznaniem wyzwań, którym trzeba będzie stawić czoła, i wartości, które należy chronić, umacniać i rozwijać”. op. cit., s. 5.

przez cele, – Poziom strategiczny – odległy horyzont czasowy – zarządzanie przez wartości.

Z tego rozróżnienia wynika, że zapisy strategii powinny wskazać wartości, do których realizowania należy dążyć w założonej perspektywie i w ramach sensownie wyobrażalnych środków. Ustalenia: co, jak,

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 130

kiedy i za ile trzeba zrobić, należą już do operacyjnego i zadaniowego poziomu zarządzania”9.

Rozstrzygnięcie to jest niezmiernie ciekawe. Przede wszystkim zwraca uwagę na rozdźwięk między potrzebami codzienności a naturą strategii: nie można mylić „strategii” z „planowaniem” i „reagowaniem” na dzisiejsze kłopoty. Strategia w jakimś sensie nie należy do bieżącej polityki samorządowej; nie jest przedmową do wieloletniego planu finansowego Wrocławia. Jeżeli trzeba ją gdzieś usytuować, bliżej będzie postulowanej tutaj praktyce strategicznej do pewnej dyscypliny działania, a nawet kultury, skoro w centrum tej praktyki są wartości, a ważnym jej filarem jest umiejętność rezygnowania z aktywizmu politycznego i myślenia życzeniowego.

Dalej rozstrzygnięcie, o którym mowa, zawiera rozwiązanie, wydawałoby się, oczywiste – bo oczywiste jest rozróżnienie różnych perspektyw czasowych, właściwych dla różnych poziomów dyskusji publicznej. Rozróżnienie to wymaga jednak sporej odwagi, ponieważ przyjmując je, autorzy strategii siłą rzeczy odsuwają z planu strategicznego cały szereg politycznych kwestii, ubranych w szatę „konkretnych problemów”, motywując tę decyzję tym, że przysłoniłyby one sens posługiwania się kategorią „strategia”.

Wreszcie, pomysł na strategię, zawarty w dokumencie z 2006 r., ciekawi przez to, że wyróżnia się na tle dokumentów strategicznych, definiujących cele, produkty i wskaźniki realizacji. Dlatego można powiedzieć, że dokument, o którym mowa, jest osobliwością polityki samorządowej. A ja dodam: jest przejawem wrocławskiej „kultury eksperymentu”, którą postuluje jako wartość.

Czy wrocławska publiczność jest sposobna do rozmowy na temat strategii rozwoju miasta językiem zaproponowanym dziesięć lat temu? W trwających pracach nad aktualizacją strategii dominują inne założenia metodyczne. Można zatem powiedzieć, że myślenie sprzed dziesięciu lat jest pojedynczym przebłyskiem. Ale czy to ważne dla przyszłości Wrocławia? Śmiem twierdzić, że tak. Utrzymanie instytucjonalnej zdolności do prowadzenia spraw strategicznych idiomem spisanym w roku 2006 uznaję bowiem za ważny prognostyk dla wrocławskiej „kultury eksperymentu”. Nie dlatego, że dyskusje polityczne mogą specjalnie przebudowywać kulturę, wobec której pozostają raczej wtórne10, ale dlatego, że zrównując strategię z planowaniem, ryzykujemy we Wrocławiu utratę kontaktu z istotnym nurtem polskiego życia, który choć widziany na ogół jako balast, w dłuższym rozrachunku ma wiele zalet. Rzecz 9. Strategia… s. 9.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

131

(2016)

10. Należy przyznać rację neomarksistom, z Antonio Gramscim na czele: polityczna hegemonia możliwa jest dopiero, kiedy kultura zmieni się na modłę wytyczoną przez aspirującego hegemona.

jest o osobistym otwarciu na niewiadome, swoistym oportunizmie, deprecjonującym planowanie i związanym mocno z ograniczoną wiarą w instytucje oraz ich oficjalne narracje. Uznanie tej postawy jest kluczowe dla przyszłości. Stawką jest publiczna akceptacja ryzyka.

Spytajmy zatem: czy strategia rozwoju Wrocławia z roku 2006 była anachronizmem, dziś już zapomnianym, zważywszy napór otoczenia politycznego, odnajdującego w dialektyce celów i wskaźników (raczej niż ryzyka i szansy) poczucie stabilności demokratycznej dyskusji? Jest to podstawowe pytanie dla tego wymiaru przyszłości Wrocławia, który rodzi się z oddziaływania instytucji publicznych. Jest to pytanie o to, czy dobrze obstawiamy, rezygnując z przejawów własnej kultury instytucjonalnej, do których można zaliczyć rzeczony dokument strategiczny i jego ekonomię. Czy „transformacja” we Wrocławiu to proces, w którym nieunikniona jest pełna mimikra zachodnich (czytaj: unijnych) instytucji? Czy też „transformacja”, która przecież się jeszcze nie skończyła, to stan, w którym korzystamy z dobrodziejstw Zachodu i własnej kultury instytucjonalnej, jednocześnie obydwie pielęgnując, ceniąc ich niespójność?

Pytania o stosunek władzy publicznej do ryzyka nie dotyczą tylko Wrocławia.

Odwrotnie, należą do najbardziej aktualnych pytań w obrębie tradycji, którą z pieczołowitością imitujemy w naszych rządach: tradycji zachodniego oświecenia. I choć wielu świadków w tej sprawie można powołać (a żaden z nich nie zamknie sprawy definitywnym świadectwem), charakter tego wywodu pozwala skupić się na dwóch.

Będą to Nassim Nicholas Taleb, jako swoisty antagonista technokratycznej myśli, oraz George Lakoff, jako wybitny i twórczy apologeta polityki „progresywnej”11. Obaj, choć na różne sposoby, świadczą o tym samym: że język strategii z roku 2006 jest cenny; że jego pielęgnowanie to bardzo ważne zadanie dla spraw publicznych we Wrocławiu. W istocie we fragmencie, który następuje, chodzi nie tyle o przedstawienie i krytykę czyichś poglądów, ale ich własne odczytanie. Jego owocem będzie przede wszystkim lepsze rozumienie sił ścierających się w nas, kiedy zabieramy się do roztrząsania „innowacyjności”. Taki jest mandat „organicznej” metafory rozwoju, w której z Wrocławiem związane może być wszystko to, co zostaje przywłaszczone przez wrocławskiego ducha; wszystko, co zostaje wchłonięte w krwiobieg wrocławskiej myśli, czym się powodujemy w demokratycznej dyskusji.

11. Termin zapożyczony z tradycji amerykańskiej, w znacznej mierze odpowiadający filozofii pozytywistycznej. Chodzi o rządy dowartościowujące sprawstwo władzy publicznej, oparte na daleko idących interwencjach publicznych, z dopuszczeniem koncentracji władzy. Za ojca tej tradycji można uznać, z pewnym uproszczeniem prezydenta USA w latach 1913–1921 Woodrowa Wilsona. Dziś progresywny nurt cechuje też skupienie na ekologii i lewicowych wartościach społecznych.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 132

Nassim Taleb i George Lakoff: kryzys zachodnich instytucji widziany z dwóch stron Nassim Nicholas Taleb należy do najbarwniejszych postaci współczesnej amerykańskiej kategorii pundit, która to kategoria różni się subtelnie od naszego „eksperta” o tyle, że niesie w sobie podtekst, porównujący osobę obdarzoną tym mianem do mędrca w starożytnych Indiach. Taleb to bez wątpienia postać tyleż zajmująca, co drażliwa12, a to za sprawą zadania, jakie podjął, oraz sposobu, w który je wypełnia. Chodzi o straceńcze zamierzenie: obrócić do góry nogami sposób myślenia o ryzyku w odniesieniu do instytucji, rządów i wielkich organizacji; dokonać afirmacji niespodziewanego, wyrzucając do kosza dwudziestowieczną tradycję zarządzania ryzykiem w oparciu o modele (często matematyczne); skupić się na wiedzy intuicyjnej i dostępnej w obiegu danej tradycji kulturowej (najlepiej śródziemnomorskiej), traktując jako drugorzędną wiedzę dostępną w instytucjach wiedzy takich jak uniwersytet. Ten ikonoklastyczny program z pewnością mógłby zostać wyśmiany, gdyby nie trafność spostrzeżeń, na których bazuje Taleb jako jeden z analityków, którzy „przewidzieli” kryzys finansowy roku 2008.

Metafory, do których odwołuje się Taleb, są specyficzne, jak na byłego maklera, analityka a obecnie filozofa przystało. Wnioski, do których dochodzi, przyglądając się zachowaniu systemów, wymagają wręcz ukucia nowych terminów, dających wgląd w zjawisko raczej skryte za tymi obecnie w obiegu13. To istotny symptom. Wszak studia nad rozwojem, ewolucją systemów są abstrakcją wśród abstrakcji. Ewolucja daje się poznać jako kategoria, tylko jeśli podniesiemy na poziom wyższy naszą wiedzę z danej dziedziny i przyjrzymy się jej podobieństwom z wiedzą z dziedzin jeszcze innych, tworząc metapoziom, gdzie istnieje system jako taki. Taleba można zrozumieć właśnie dlatego, że uporczywie i na wiele sposobów wskazuje na istnienie takich metatreści, szafując na przemian terminami naukowymi, analogiami lub anegdotami (tutaj: właściwie anegdotami w funkcji mitów, objaśniających tajemnice świata, który nas otacza). Spośród terminów ugruntowanych, opartych na metaforze geometrycznej, przydatnej w projektowaniu trendów na podstawie danych historycznych, najlepiej wyraża sens jego intelektualnego dzieła pojęcie nieliniowości, oznaczające 12. Tygodnik „The Economist” w recenzji ksiązki Antifragile napisał:. zdarzenie, zmiany, odbiegające od „Whether you will find Mr Taleb amusing or irritating, you want to read on”. („Jednych bawi, innych mierzi; ale książkę Taleba trudno dotychczasowego schematu, a tym odłożyć, jak się już zacznie”, tłum. własne), „The Economist” 17 samym niedające się przewidzieć14.

XI 2012.

13. „Antykruchość” jest takim terminem, choć ze względu na fakt, Taleb kojarzy w swojej teorii dwie że sam autor posługuje się nim do komentowania sytuacji niebyrozległe praktyki Zachodu, w które wale różnorodnych – od decyzji lekarskich po inwestycje giełdowe ze szkolnictwem wyższym włącznie – świadczyć może raczej, że mamy do czynienia z toposem lub przynajmniej pojęciowym wehikułem.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

133

(2016)

14. N. Taleb. Antifragile. Things That Gain from Disorder, New York 2012 (zob. s. 435–445)

bije z pasją. Po pierwsze, jest to neoliberalny technokratyzm – a właściwie „ułuda” jego pozornej kontroli procesów. Racjonalistyczna projekcja niedoskonałego modelu na rzeczywistość (utożsamianie rzeczy z próbą jej opisu), sugeruje Taleb, jest iluzją15. Ta zaś pcha nas w drugą praktykę: unikanie ryzyka. Eliminowanie ryzyka – poprzez złożone zabiegi systemowe – usuwa z naszego pola widzenia najważniejsze informacje na temat systemu, którym się zajmujemy. Tkwią one właśnie w jego nieciąg­łościach i nieliniowościach – w niechcianych wydarzeniach, ograniczeniach, kryzysach. Odwlekając interwencjami kryzys, doprowadzamy do sytuacji, w której nasze zasoby nie pozwalają już na interwencje lub korekty. Wtedy następuje nie kryzys, tylko krach. Tak jest w gospodarce; tak jest w leczeniu, dziś opierającym się nader często na praktyce nadreagowania, która osłabia własną odporność organizmu; tak jest w edukacji, w której racjonalna wiara w abstrakcyjny, gotowy model wiedzy gasi naturalną zdolność ludzką do pozyskiwania informacji przez eksperyment u konkretnego ucznia16.

To, co w poglądach Taleba pociągające i niedopuszczalne zarazem to skupienie na fundamentalnym dla kultury zachodniej przekonaniu o wiodącej roli racjonalności.

W istocie pozorna nadpobudliwość pisarska Taleba kryje niepośledni sposób dowodzenia: łącząc argumentację ścisłą z argumentacją historyczną i należącą do gatunku przypowieści, Taleb odrzuca reguły gry w przekonywanie zaproponowane przez racjonalizm rządzących światem technokratów i ekspertów. Eklektyzm takiego pisania słusznie można kojarzyć z umysłowością poprzedzającą oświecenie, ale Taleb, bardziej niż zabłąkanym, antycznym monstrum wśród myślicieli, jest myślącym plebejuszem, który wziął na celownik obrzędowość elit: chce wykazać, że technokratyzm, wzięty wszelako z ziarna rozumowości, jest dziś chwastem zagłuszającym rozum praktyczny, odcinającym nas od intuicji i tradycji nurtujących w tak zwanej europejskiej cywilizacji; że jest jarzmem, którym ludzie nieponoszący odpowiedzialności za swoje błędy obarczyli rzesze nieboraków, niemających nic do powiedzenia w coraz większej liczbie spraw, zagarniętych przez racjonalne kapłaństwo i jego lunarny kult modelu matematycznego. Na tym najniższym poziome, na którym wywód Taleba jest po prostu emocjonalnym buntem przeciwko absurdom i niesprawiedliwościom Zachodu, Taleb może być widziany jako jeden z trybunów 15. Wszelkie podobieństwa z myślą Friedricha von Hayeka są plebejskiej rewolucji, która na różne zasadne. Jednak Hayek przemawiał jako ekonomista, lub filozof, dużo bardziej powściągliwie. Taleb natomiast w swojej Antykrusposoby i w różnych kostiumach chości jest niczym sarmacki dziejopis, szokujący późniejsze gusta przejawia się od Ameryki po Polskę. tym, że mówi bez ogródek, jak i tym, że exemplum traktuje na równi z argumentem „naukowym”,Ś Z Z ZZetCzasZWSymbolZJestemNie żyjes jeśli chodzi o moc oddziaływania na czytelnika (co jest pewnie słusznym podejściem, ale nie jest też podejściem niezawodnym).

16. op. cit., s. 100–130, 187–201.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 134

Zauważmy. Taleb pisze o sprawach ewolucji systemów. Staje w kontrze do dwóch potężnych tradycji kształtujących życie naszych instytucji w ostatnich pokoleniach, a mianowicie do socjalizmu sowieckiego17 i socjalizmu demokratycznego, dominującego Europę w swych dwóch odmianach, tej wywodzącej się z ruchów robotniczych oraz drugiej, wywodzącej się z partii chadeckich (ludowych). Prowokując, zauważa, że obie tradycje są zbieżne w dążeniu do przesady (metoda Taleba pozwala na uogólnienia – a nawet domaga się ich – byle pchać myślenie do przodu). Modele rozwojowe ludzi od dużych liczb i małej intuicji, którzy zniszczyli gospodarkę wschodniej Europy w ramach eksperymentu komunistycznego, którzy – sięgając po eufemizm – w ograniczonym stopniu pomogli Afryce pod egidą oenzetowskiej pomocy rozwojowej, którzy degenerują Europę nadregulacją i centralizacją – całe to rozległe i wielowątkowe dzieło zasługuje w opisie Taleba na jedno miano: myślenie „sowiecko-harvardzkie”18. Tym, co łączy politruka z profesorami najlepszych uczelni listy szanghajskiej, jest nadmierne dowartościowanie ludzkiej zdolności przewidywania.

Ale wspólnym substratem myśli, z którymi Taleb się mierzy, jest nie tyle jakiś model, ile racjonalna wizja świata, związana z przekonaniem o nieograniczonej mocy ludzkiego rozumu, wynikającego z antropocentryzmu, dającego człowiekowi prawo ostatecznego orzekania. I to ona jest dziś w kryzysie, którego rozmiary przewyższają wszystkie pojedyncze kryzysy europejskie, jak i inne: kryzys ONZ czy wreszcie kryzys amerykańskiej doktryny polityki zagranicznej, opartej, niezależnie od administracji, na tym samym zestawie uniwersalistycznych postulatów na temat światowej demokratycznej konwergencji w przyszłości19.

Idąc dalej, z zainteresowaniem warto odnotować, że kryzys racjonalistycznego uniwersalizmu jest odczuwalny także przez myślicieli amerykańskiej nurtu progresywnego20, mających całkiem odmienny od Taleba pogląd na rolę państwa. W 2008 r. językoznawca i badacz kognitywny 17. Myśl ta jest pewnie już dziś intuicyjnie niewiarygodna. Ale George Lakoff zelektryzował elity libeprawo meldunkowe w Polsce w roku 2016 (sic!) nadal opiera się ralne Stanów Zjednoczonych książką, na stalinowskich założeniach. w której przedstawił wizję Nowego 18. op. cit., s. 9.

Oświecenia, mającego przemóc ogra19. John Torode stwierdza (End of History – Or Clash of Civilisations?

“Standpoint Magazine” IX 2016), że przedwcześnie zrodzona – jego niczenia oświecenia pierwotnego, zdaniem – teoria Samuela Huntingtona dziś powinna być przemydając przy okazji zwycięstwo Baracślana na nowo jako najbardziej adekwatny program dla światowej polityki. Dwadzieścia lat po publikacji Clash of Civilisations and the kowi Obamie po ośmiu latach władzy Remaking of World Order (New York 1997) idee amerykańskiego 21 znienawidzonego G.W. Bush’a . Teza politologa stają się koherentne, jeśli nie w pewnym sensie prorocze, w szczególności gdy je zestawić z równoległymi ideami Francisa Fukuyamy.

20. Por. przypis 11.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

135

(2016)

21. G. Lakoff. The Political Mind. A Cognitive Scientist’s Guide to Your Brain and Its Politics, New York 2008.

Lakoffa brzmiała: partia Demokratyczna wygra wybory i obroni istotę amerykańskiej demokracji, jeżeli weźmie sobie do serca naukowe zdobycze neurolingwistyki, w szczególności dotyczące rozumowania i kojarzenia, tłumaczące (częściowo) irracjonalność ludzkich wyborów politycznych (emocje, skojarzenia i kognitywne pułapki). Progresywni (postępowi) Amerykanie muszą tak zrobić, jeżeli mają pokonać republikanów, posługujących się strachem do osiągnięcia politycznych celów22; dzieci Wilsona muszą odrzucić staroświecką powściągliwość i wiarę w rozumnego wyborcę – bo ludzie nie są racjonalni lub są racjonalni inaczej, niżby tego chcieli zwolennicy oświeconego humanizmu23. Na zaproszenie Nancy Pelosi, wówczas przewodniczącej Kongresu z ramienia Partii Demokratycznej, George Lakoff przemawiał do zgromadzonych delegatów tejże partii24. Możemy przyjąć, że w listopadzie 2008 wraz z liberalnym światem cieszył się ze zwycięstwa Baracka Obamy, które – jak się mogło wydawać – stanowi przełom w amerykańskiej polityce i nowy okres w polityce zagranicznej (multilateralizm), a szczególnie polityce dotyczącej Rosji (reset), jak i polityce bliskowschodniej (przypomnijmy nadzieje związane z wystąpieniem Obamy w Kairze w 2009 dwa lata przed „Arabską wiosną”).

Gdzie tu kryzys? Recepta Lakoffa – przyjmując, że ją poważnie rozpatrzono, a potem zastosowano – przecież zadziałała. Otóż warto dostrzec, jak dalece niebezpieczną dla tradycji oświeceniowego racjonalizmu myśl zawiera w sobie wytłumaczenie, że w polityce „jastrzębie mają przewagę”25 ze względu na naturalne uposażenie ludzkiego intelektu26. Jeżeli potrzebne jest Nowe Oświecenie, stare oświecenie jest fundamentalnie nieadekwatne, nie bierze pod uwagę podstawowej rzeczywistości ludzkiej umysłowości, nie dowartościowuje instynktu, nie potrafi znaleźć miejsca i sensu dla emocji; jest potężnym gmachem myśli filozofów, zbudowanym na lotnym piasku kaprysu mas. Zagrożenie to dostrzegł Steven Pinker27, w czambuł potępiając poglądy Lakoff’a na temat języka i ludzkiej umysłowości (a publiczny spór na temat istoty języka, prowadzony przez dwóch wybitnych naukowców stanowi bądź co bądź, rzadkość nawet w dobie „gospodarki opartej na wiedzy”).

W roku 2016 hipoteza oświeceniowego uniwersalizmu – przekonanie, że światowe cywilizacje „dorosną” do zachodniego poziomu rozwoju demokracji i praw 22. Ibidem, s. 267-271 człowieka, jeśli się im da odpowied23. Ibidem nio dużo czasu – hipoteza ta jest 24. M. Cooper, Thinking of Jackasses. The grand delusions of the Democratic party, „The Atlantic” www.theatlantic.com (dostęp: 10 zagrożona bardziej niż kiedykolwiek VIII 2016). od XVIII w. Niekoniecznie za sprawą 25. W rozdziale pt. Why Hawks Win Lakoff przedstawia wyniki logiki (raczej za sprawą wstecznego badań innych naukowców, które odnosi do skuteczności politycznych narracji amerykańskiej tradycji konserwatywnej (op. cit., s.

223–229).

26. G. Lakoff, op. cit., s. 223–229.

27. S. Pinker, Block That Metaphor, „New Republic”, X 2006. www. newrepublic.com (dostęp: 10 VIII 2016)

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 136

skojarzenia), ale na pewno na poważnie zwykli ludzie na Zachodzie przestają ufać swoim niezwyciężonym dotąd, nawet jeśli doświadczanym, nowoczesnym instytucjom.

Przestają ufać mędrcom, którzy tymi instytucjami, spełniając sen humanistów, kierują w majestacie rozumu28.

Kryzys technokratycznej polityki Ale co z tego wynika dla innowacji we Wrocławiu?

Zarówno próby popełnione przez Taleba, jak i wzajemne uszczypliwości Pinkera i Lakoffa dają nam interesujący pogląd na moment rozwojowy, w którym znalazł się Wrocław, aspirująca metropolia Zachodu. Jest to wiedza zachęcająca, by zadać sobie pytanie, jak dobrodziejstwa zachodniego dziedzictwa instytucjonalnego mają się do tutejszości, którą modernizujemy w dobrej wierze. Bo oświecenie, dziś obecne bodaj w siódmym–ósmym pokoleniu, którego wielkim osiągnięciem jest evidence-based policy i którego jeszcze większym przejawem jest intuicyjne (bo metodyczne) odrzucenie argumentacji nieutylitarnych, opartych na imperatywie, nakazie moralnym29 – ta właśnie kultura w Polsce istnieje tylko połowicznie. A dla zdolności innowacyjnej naszej wspólnoty kapitalne znaczenie ma to, jak tej połowiczności dokonamy – przez dopełnienie (imitację) czy też przez „coś innego” (innowację).

Nie ma wątpliwości, że o rozwoju Polski i Wrocławia mówimy już językiem rozwojowej konieczności: mówimy po angielsku, francusku i niemiecku, a rosyjskiego w tej pracy zaniechaliśmy (choć wiele słów rosyjskich opisuje znane zjawiska lepiej niż terminy zachodnie).

Tyle że żaden z tych języków, symbolicznie oznaczających tutaj pewną metodę i określoną skuteczność, nie jest ojczysty. Jeśli wziąć pod uwagę kryteria, takie jak elastyczność, zdolność do stosowania zasady subsydiarności, odporność na szok zewnętrzny – najlepsze i godne naśladowania cechy administracji na Zachodzie – wrocławskie instytucje otoczenia innowacji pozostają silnie zależne od uwarunkowań znacznie odbiegających od sytuacji w USA lub Wielkiej Brytanii: od ram regulacyjnych poczynając, poprzez kulturę prawną i księgową, na dostępności prywatnego kapitału inwestycyjnego kończąc, co różni nas na tyle dużo, by znaczną część porównań odrzucić na gruncie nieadekwatności. Importowana w ramach harmonizacji prawa unijnego oraz integracji instytucjonalnej terminologia poprzedza bowiem doświadczenie, tworząc w krajowych dyskusjach problemy iście scholastyczne. Na przykład: czy w Polsce istniał problem „uniwersytetu badawczego” (research university), zanim go 28. Pamiętając o monumentach naszej własnej tradycji filozoficznej, warto dostrzec, że wizja „trybunału rozumu", przed który wzyzaimportowaliśmy do naszej dyskusji? wał w traktach politycznych Andrzej Frycz Modrzewski swoich adZapożyczenie tego terminu otwiera wersarzy, została w tradycji evidence-based policy skonsumowana.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

137

(2016)

29. Czytelnik zauważy, że chodzić może zarówno o objawienie chrześcijańskie, którego autentyczność jest przedmiotem wiary, jak i choćby praktyki współczesnej sztuki, także tej szczególnie kontrowersyjnej, której cel trudno opisać kategoriami użyteczności.

wprawdzie fantastyczne możliwości retorycznej komparatystyki na arenie europejskiej (gdzie wypadniemy źle), ale pomija kawał powojennej historii instytucjonalnej Polski, po dziś nieprzetrawionej, której wymownym przejawem jest stworzona komunistyczną decyzją Polska Akademia Nauk, ze swoimi 69 instytutami badawczymi rozsianymi po całym kraju. Czy lepiej zatem wprowadzać do wrocławskiego języka termin bez desygnatów, by je stworzyć w przyszłości, czy budować na tym, co już istnieje, by działać ekonomicznie, nie osuwając się w polityczną demiurgię? Może zamiast problemu „uniwersytetu badawczego” (a raczej jego braku) istniał właściwie problem inny, dziś już de facto zasłonięty przez anglosaski implant, a w rzeczywistości lepiej oddający kategorie tutejszości – problem jednorodności misji, „problem niezakotwiczenia uczelni w sprawach otoczenia”, problem małej świadomości roli „powiernictwa” w zarządzaniu szkolnictwem wyższym (niezależnie, kto jest głównym „powiernikiem” – Prawda, lokalny rynek pracy czy elity państwowe, pragnące awansu w międzynarodowych rankingach)?

Oto i my w trzeciej dekadzie demokratycznej Polski. Posługujemy się nowym językiem i nowymi procedurami (w tym „strategiami”), w znacznej mierze związanymi z akcesją do UE i wejściem w życie narzędzi polityki rozwoju regionalnego. Jak pokazuje przypadek Europejskiej Stolicy Kultury, wprawność w posługiwaniu się tym językiem jest faktem życia politycznego i ma realny wpływ na decyzje podejmowane w kręgach Komisji Europejskiej30. Z tej wprawności biorą się dziś dodatnie bilanse kasy publicznej w kolejnych latach budżetowych. Jednak 30. Choć możemy ubolewać nad niepotrzebnymi wyrzutami, szafując nowym pojęciem, takim jak urazami i emocjami, to dyskusja na temat ESK we Wrocławiu „uniwersytet badawczy”, w znacznej przynosi ciekawe spostrzeżenia w poruszanych tutaj sprawach języka, obowiązującego w europejskiej polityce publicznej. Biorąc mierze stwierdzamy brak występowapierwszy przykład z brzegu (list dyrektora Wydziału Kultury Urzęnia w rzeczywistości tego, do czego du Miejskiego Wrocławia Jarosława Brody opublikowany w „Gazecie Wyborczej” 2 II 2016), fraza „specyficzny język, powszechnie używany i rozumiany w Brukseli” może być w rozmowach codziennych zastępowana przez bardziej lapidarne słowo „narzecze” (http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,19567368,dyrektor-wydzialu-kultury-w-um-ostro-odpowiada-chmielewskiemu.html, dostęp: 31 VIII 2016).

31. Jednym z największych odkryć przeglądu szkolnictwa wyższego w rozwoju Wrocławia (2011–2013), który był swoistym audytem technokratycznej szkoły myślenia o rozwoju, było „niedostateczne rozwinięcie kultury instytucjonalnej”. Obserwację tę poczynili eksperci OECD w odniesieniu do bazy faktograficznej, statystycznej, analitycznej, na podstawie której podejmowane są decyzje w szkolnictwie wyższym i administracji publicznej. W istocie: projekty unijne perspektywy 2007–2013, choć nominalnie spełniły wszelkie wymagane warunki, zakorzenione były w płytkich analizach danych regionalnych.

32. „Unfortunately, one has to admit that many East Europeans, especially the intelligentsia, have often adopted Western prejudices for themselves. It has long been the fashion of Poles, Czechs, Hungarians and Romanians to look to Paris, London, Berlin and

nas to pojęcie odwołuje31. Pomińmy frustrację, jaką powoduje taki stan rzeczy w zakamarkach wielu polskich dusz, być może związaną ze zjawiskiem, które Norman Davies nazwał „wzięciem za swoje zachodnich przesądów wobec siebie”32. W konkretnych sytuacjach, jeśli w ogóle chcemy język zachodnich instytucji przyswoić twórczo, mamy dwie zasadnicze

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 138

opcje praktyczne. Pierwsza z nich to korekta, zmiana stanu rzeczy, tak by odpowiadał w pełni nowemu obyczajowi opisu, wraz z normami, jakie narzuca. To przyjęcie optyki „doganiania”, dominującej tak wiele rozmów o modernizacji Polski i Wrocławia. Druga to dwójmyślenie: korekta dyskursu, ale niekoniecznie świadome, intencjonalne działanie skierowane na korektę stanu rzeczy. Jest to opcja w polskiej tradycji silna; to tajna broń Polaków w walce z absurdami nowoczesności, przejawiającej się w pracy rządów, z jakimi przyszło zmagać się im od XIX w.

Pomimo wszystkiego, co się na ten temat myśli lub opowiada, polityka samorządowa we Wrocławiu pozostaje dużo bardziej intuicyjna, spontaniczna niżby na to pozwalał rygoryzm racjonalności dziś posługującej się narzędziami evidence-based policy. Jest tak na pewno dlatego, że w ogóle sprawy samorządowe ciążą ku temu, co dla społeczności jest konkretne, a to nie sprzyja nadmiernym ćwiczeniom z myślenia i ważenia to argumentów. A przy tym ciążą ku psychologicznej wiarygodności tematów, której znacznikiem jest występowanie politycznych emocji.

Ale nasza kultura instytucjonalna jest różna od niemieckiej czy francuskiej także dlatego, że polskie instytucje publiczne (wraz z uczelniami wyższymi) weszły w okres demokratyczny w pełnoobjawowym dwójmyśleniu – w orwellowskiej praktyce, polegającej na prowadzeniu racjonalnego dyskursu jako osłony dla często brutalnych, ale na co dzień zupełnie zdroworozsądkowych działań opartych na obyczaju, intuicji politycznej oraz potrzebie minimalizowania szkód.

Jedną rzeczą jest argumentować racjonalność decyzji, którą się podjęło z politycznej woli; inną rzeczą jest znieść w akcie samoograniczenia kategorię woli politycznej, jako niedostatecznie transparentną, by zrobić miejsce dla hegemona wyższego rzędu, racjonalizmu33. W dużym uproszczeniu droga, jaką Polski komunizm instytucjonalny przebył od lat powojennych do roku 1989, to droga od dogmatycznego działania do dwójmyślenia, jako koniecznej New York for their models of excellence, whilst despising or odpowiedzi na odkrywaną miałkość ignoring their neighbours in the east. Here again west was autodogmatów. Jest to droga adaptacji, matically equated with best” (N. Davies. Fair Comparisons, False Contrasts: East and West in Modern European History. „Europe East a powiem nawet – innowacji instyand West”, London 2007, s. 38). tucjonalnej na miarę możliwości 33. Za przejaw hegemonicznego racjonalizmu, opartego na stworzonych przez daną chwilę. teoretycznej wierze w ludzki utylitaryzm, a ubranego tym razem w kostium demokratycznego wyzwolenia i upodmiotowienia, Bo można uznać za przejaw adamożna uznać nurtujące w nowo powstałych ruchach miejskich ptacji i postawy innowacyjnej karieoczekiwanie, że możliwie jak najwięcej decyzji politycznych będzie podejmowanych na sposób właściwy dla obywatelstwa partycyry młodych działaczy PZPR, którzy

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

139

(2016)

pacyjnego, przez wyborców w czasie rzeczywistym bardziej niż w cyklach wyborczych. Próba taka może być widziana w istocie jako przeniesienie ośrodka władzy w inne, trudne do przewidzenia i jeszcze trudniejsze do rozliczenia z następstw własnych decyzji miejsce – o tyle, o ile element władzy w sprawowaniu władzy jest logicznie nieusuwalny.

w latach osiemdziesiątych korzystali z przywileju podróżowania, zdobywając wiedzę na stypendiach w Stanach Zjednoczonych. Ich śmiałe obejście z zachodnimi pokusami dało później demokratycznej Polsce kompetencje, których manifestacją był jeden z niewielu poważnych planów reformy sklerotycznego państwa – Plan Hausnera34.

Można za formę innowacji uznać bezkrwawą zmianę roku 1989, której istota pozostaje przedmiotem gorącego politycznego sporu, ale której stosunkowo łagodny przebieg jest powodem do dziękczynienia Bogu. Wreszcie można za interesujący przykład adaptacji innowacyjnej, pod płaszczem dwójmyślenia, wziąć ustawę Mieczysława Wilczka35 poprzedzającą wielkie zmiany. Bo jest w zjawisku dwójmyślenia marksistowsko-zdroworozsądkowego mieszanka nieznośna, przedziwna, ale i bardzo swojska, bez której trudno wyobrazić sobie dziś polskie instytucje i ich język – z jednej strony niemająca usprawiedliwienia hipokryzja; z drugiej strony godny podziwu zdrowy rozsądek, zasługujący na pochwałę kontakt z rzeczywistością (negowaną oficjalnie).

Takie są właśnie paradoksy polskiej instytucji publicznej. Od tego, jak się z nimi rozprawimy – ogniem i mieczem czy może cierpliwością i pokorą, a może inaczej – zależy bardzo wiele. Możliwe, że właśnie tutaj, w doświadczeniach poniżenia i upodlenia, w dwuznacznościach i absurdach komunizmu, znajduje się klucz do odkupienia dzisiejszej polskiej polityki, do odnalezienia własnego głosu innowacji instytucjonalnej.

Jeśli strategia rozwoju Wrocławia z roku 2006 jest dziś niezmiennie użyteczna, to jest tak dlatego, że skupia się na wartościach, z których biorą się działania, usuwając w cień przygodne, instytucjonalne sposoby interwencji publicznej. Tym sposobem – i tylko tym sposobem – można zachować porządek kategorialny, dziś zagrożony pomieszaniem: „kopiowani[em] pozorów nowoczesności, a nie jej istoty, i kopiowani[em] zachowań konsumentów dobrobytu zamiast postaw jego twórców”36. Jeśli innowacyjność bierze się z przypadkowości i siły ludzkiego charakteru, rządy nowoczesnych państw mogą wprawdzie zrobić wiele, by pomóc, natomiast nie wyręczą autentycznych twórców innowacji żadną magiczną sztuczką. Logiczną konsekwencją takiego stanu rzeczy jest coś trudnego do przyjęcia na gruncie racjonalnego optymizmu, dążącego do usuwania lub skrywania ryzyka we wszystkich przejawach demokratycznego życia: swoją politykę innowacyjną władze winny zacząć od stwierdzenia swojej ostatecznej bezradności, na której dopiero mogą budować minimalny – z trwogi przed szkodami, jakich można dokonać! – program interwencji.

To jest właśnie ujęcie wrocławskiej „kultury eksperymentu” w odniesieniu do instytucji publicznych. Jest to kultura

34. Prof. Jerzy Hausner, minister w rządach Leszka Millera i Marka Belki, w latach 2003–2005 wicepremier.

35. Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej.

Dz. U. 1988 nNr 41 poz. 324.

36. Strategia…, op. cit., s. 7.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 140

tolerująca ryzyko. I taka kultura wymaga odpowiedniego języka, uznającego ograniczenie rozumu, języka, w którym „nie wiem” nie powoduje skreślenia z grona wiedzących, ale jest formułą dającą prawo wstępu do tego grona, formułą konieczną, bo prawdziwą.

Jeśli innowacyjność jest ideą istniejącą gdzieś w świecie modeli, można ją zaprojektować. I trzeba się jej uczyć przede wszystkim na drodze rozumowej. Jeśli jest jednak umiejętnością odnajdywania się tu i teraz, klecenia nowych konceptualizacji z dostępnych odniesień, sztuka innowacji ma niekoniecznie wiele wspólnego z analizą rozumową: wymaga raczej umiejętności koncentracji, obecności, wrażliwości na fakty bezpośrednio nas dotyczące; a po naszemu powiemy: na wszystko, co odsyła nas nie w świat czystego, ale chłopskiego rozumu 37. Chłopski rozum postawiony wobec terminu takiego jak research university przyznaje, że „U nas czegoś takiego nie ma”. Ale jednocześnie zna swoje strony na tyle dobrze, by dodać: „Ale jest co innego. Od tego zacznijmy”.

Dokąd zmierza wrocławska „kultura innowacji”?

Pytania na kolejne dziesięciolecie Wiosną 2006 w Urzędzie Miejskim doszło do serii spotkań z przedstawicielami Instytutu Immunologii PAN im. Ludwika Hirszfelda. Tłem spotkań była strategia EIT Plus, przedmiot dotyczył samego instytutu. Przy okazji jednego ze spotkań prof.

Janusz Boratyński, reprezentujący instytut, choć niepełniący żadnej funkcji, pokazał urzędnikom fotografie taboru tramwajowego zrobione w zajezdni przy ul. Powstańców Śląskich. Przebieg wymiany zdań relacjonuję tak, jak ją zapamiętałem: Prof. Boratyński: Widzi pan? Wie pan, co to jest?

Urzędnik: Tramwaj, jak sądzę.

Prof. Boratyński: Myli się pan. To jest homogenizator.

Urzędnicy: ???

Prof. Boratyński: Widzi pan, do naszych badań nad nowymi lekami potrzebujemy preparować komórki nowotworowe, które potem testujemy. Ale nie mamy pieniędzy na zakup odpowiedniego sprzętu. No więc pomyśleliśmy, że jeśliby preparat położyć na torach, i przejechać się po nim tramwajem, efekt będzie taki, jakbyśmy użyli fachowego sprzętu. Dogadaliśmy się z zajezdnią i homogenizujemy komórki, które potem wykorzystujemy w testach; wystarczy położyć na torach i najechać tramwajem.

Warto pochylić się nad tym obrazem, kończąc refleksję, której pierwszym tematem jest przejście od imitacji do innowacji oraz to, co zagraża temu przejściu – oderwaniu

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

141

(2016)

37. Zob. M. Litwin. Time, Being and Becoming: Cognitive Models of Innovation and Creation in English. Frankfurt 2015.

od faktów, w tym faktów przyrody, w które popada rozum nadmiernie skupiony na swojej pracy, instytucja nazbyt zadowolona ze swojej podaży czy twórca zbyt zadowolony ze swojego geniuszu. Jest w tym obrazie – profesor Boratyński i jego studenci – wspaniały przykład działania rodzimego talentu, postawionego wobec ograniczenia. Jest nawet nawiązanie do narzędzia oswajania ograniczeń realnych przeszkód – do ironii i neologizmu, które dały tutaj zabawny obraz homogenizatora, choć w sytuacji bardziej nieprzyjaznej mogłyby dać monument dwójmyślenia podobny do komunistycznej „walki o pokój i demokrację”.

Dwójmyślenie jest bowiem stałym zjawiskiem kulturowym; bierze się z ekonomii języka w sytuacji presji. Nie musi kojarzyć się negatywnymi doświadczeniami, choć zostało „odkryte” w warunkach ekstremalnych dla człowieka – w komunizmie – o czym w swym geniuszu wiedział George Orwell, proponując termin doublethink.

Współczesne, nieinwazyjne „dwójmyślenie” wytłumaczyć można na przykładzie mniej dramatycznym. Jest to anegdotyczna rozmowa starego profesora i adiunkta: Adiunkt: Panie profesorze, odczuwam pański dystans wobec idei wprowadzenia procedury kontroli jakości nauczania na naszym wydziale.

Profesor: Drogi kolego, skąd takie posądzenie?

A: Na każdym etapie prac słychać z pańskiej strony jedynie docinki.

P: Tak, a co ma być słychać?

A: My naprawdę chcemy dobrze; po prostu staramy się wprowadzić zmiany, na które już niemal za późno. Zachód nam coraz dalej ucieka, Chiny nas przegoniły.

Musimy się modernizować.

P: Drogi kolego, po pierwsze, jeżeli jest już na coś za późno, nie ma sensu tego robić, bo jest za późno. Konkurencję wygrywa się będąc w danej kategorii pierwszym, nie ostatnim. Po drugie, ja wcale nie protestuję przeciwko temu, żeście to wszystko wprowadzili, bo ja rozumiem co to jest konieczność dziejowa. Ja tylko się boję, że wy w to wszystko uwierzycie!

Dziesięć lat po uchwaleniu strategii, dziesięć lat po rozmowie urzędnika z profesorem Boratyńskim warto się zastanowić: czy dziś prof. Boratyński mógłby zabrać studentów do zajezdni na ul. Powstańców Śląskich, by homogenizowali? Czy może potrzebowałby zgody na realizację zajęć poza instytutem, która to zgoda mogłaby wynikać z nowych procedur wprowadzonych dla podwyższenia jakości nauczania (poprzez ukrócenie samowoli pracowników naukowych)? Czy wizyta

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 142

osób nieposiadających pisemnej zgody kierownika zajezdni byłaby zgodna z normą ISO, wprowadzaną – domniemywam – na przykład w ramach projektu unijnego z priorytetu wspierania innowacji instytucjonalnej? Czy portier, który – wyobraźmy sobie – spisał telefony i nazwiska studentów mających przyjść popracować na homogenizatorach-tramwajach powinien zarejestrować zestawienie (telefon i nazwisko) jako zbiór danych osobowych, podlegający kontroli Generalnego Inspektora Danych Osobowych? Czy motorniczy zażądałby polecenia nadgodzin, czy też wykonałby homogenizację w ramach bieżącej umowy (tutaj: czy byłby potrzebny aneks do umowy, kto zabezpieczy środki, czy sekretariat dyrektora sporządzi projekt aneksu do umowy w ramach bieżących obowiązków, nawet jeżeli homogenizowanie komórek nowotworowych nie należy do statutowych zadań MPK i dyrektor nie powinien wydawać podwładnym poleceń związanych z realizacją zadań w tym zakresie?)? Czy studenci, którzy wówczas podjęli wysiłek opuszczenia budynku Instytutu Immunologii, dziś mieliby ochotę zajmować się czymś, co nie wiadomo, jak przyda się w ich karierze, za co nie ma punktów ministerialnych, czego nie da się sensownie ująć w sprawozdaniu z działalności naukowej, do czego zachęca szalony błysk w oku niepozornego swojaka, a nie raport ekspertów, mówiących po angielsku, francusku lub niemiecku, opublikowany w recenzowanym czasopiśmie wysoko na liście filadelfijskiej?

Nie znam odpowiedzi na te pytania. Podpowiada mi je wyobraźnia instytucjonalna. Spisuję je jednak rzetelnie, by przywołać wyzwanie naszej polskiej, wrocławskiej modernizacji. Ale wierzę, że mamy jeszcze czas, aby pomyśleć o tych sprawach w nadziei na Nieoczekiwane, ale opierając się na konkretach – patrząc na tramwaje, które nie wiedzą, że mogą być homogenizatorami.

Maciej Litwin, od lutego 2015 pracownik naukowy Uniwersytetu Wrocławskiego (Instytut Filologii Angielskiej, Wydział Filologiczny). Wcześniej – współtwórca i pierwszy menedżer Wrocławskiego Centrum Akademickiego (2008–2015). Architekt miejskiej platformy współpracy naukowo-biznesowej „Mozart”. Koordynator regionalny przeglądu szkolnictwa wyższego w rozwoju Wrocławia realizowanego przez OECD w latach 2011–2013. Na Uniwersytecie Wrocławskim prowadzi badania nad mechanizmami ludzkiego myślenia ujawniającymi się w języku (przekład) i pracuje ze studentami filologii angielskiej jako wykładowca. Wspiera analitycznie rozwiązania polityki miejskiej związane ze szkolnictwem wyższym i innowacjami. Z pasją angażuje się w edukację dzieci i dorosłych.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

143

(2016)

Rozmowy

Bohdan Aniszczyk samorządowiec, działacz społeczny, nauczy-

Mieliśmy naprawdę

ciel akademicki (1992 – habilitacja w Instytucie Matematycznym

poczucie wolności

PAN). Od 1990 r. radny miejski Wrocławia. Wieloletni członek zarządu miasta. Obecnie przewodniczący Komisji Edukacji i Młodzieży w Radzie Miejskiej. Wieloletni przewodniczący zarządu

z Bohdanem Aniszczykiem rozmawia Katarzyna Uczkiewicz

głównego Towarzystwa Pomocy im. Świętego Brata Alberta.

Odznaczony Medalem Św. Brata Alberta za działalność charytatywną na rzecz osób bezdomnych i niepełnosprawnych umysłowo, Brązowym (2001), Srebrnym (2005) i Złotym (2015) Krzyżem Zasługi.

Katarzyna Uczkiewicz: Od pierwszych demokratycznych wyborów samorządowych upłynęło już ponad ćwierć wieku. Zasiada Pan w Radzie Miejskiej nieprzerwanie od 1990 r. Jak z perspektywy czasu widzi Pan ewolucję jej roli i znaczenia?

Bohdan Aniszczyk: Na początku mieliśmy naprawdę poczucie wolności i mówiło się o tym, że to my jesteśmy gospodarzami miasta. Sądzę, że teraz jesteśmy w regresie.

Sytuacja powraca do czasów przed 1989 r. Powoli, powoli samorządność nam się w tej chwili odbiera – tak to czuję. Władze centralne i Urząd Marszałkowski patrzą łakomym okiem na to, co my w samorządzie miejskim wypracowaliśmy, pewne bogactwo, które się zgromadziło. To zresztą dotyczy tak samo każdej poprzedniej ekipy. Kiedy przypominam sobie początki, ten właśnie rok 1990, 91, 92, 93, to widzę dziś taki zdecydowany regres samorządności. W pierwszych latach przez te pierwsze sześć lat chyba do połowy drugiej kadencji, mieliśmy poczucie, że my tu rzeczywiście tworzymy historię. Wzięliśmy to miasto w swoje ręce i gospodarujemy, i próbujemy z tego miasta zrobić coś. Byłem zdumiony, kiedy się okazało, że chyba po roku czy dwóch latach, może trzech latach, rządzenia w tym mieście odkryłem, że wrocławianie się utożsamiają z Wrocławiem. Wydawało mi się, że to jest niemożliwe. Gdzieś tam w tyle głowy mam zapisane, że to było niemieckie miasto. I nagle miałem relacje ze środowisk nauczycielskich, które mi uświadomiły, że my tu jako wrocławianie czujemy, że to już jest nasze miejsce i dbamy o Wrocław. Pamiętam spór z Bogdanem Zdrojewskim, który zakazał nam startowania w wyborach parlamentarnych. Nawet nie tyle zakazał, co powiedział: albo tam, albo tu. Rozumieliśmy to tak, że decydując się na kandydowanie, muszę tu zaraz złożyć dymisję. Tam było niepewne, więc zdecydowało się tylko kilku, chociaż ja twierdzę, że powinniśmy całą

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

147

(2016)

ekipą próbować i mówić: to ciąg dalszy naszej roboty, skoro sobie dobrze radziliśmy we Wrocławiu, a uważam, że sobie dobrze radziliśmy, więc po to nauczyliśmy się tu czegoś, żeby potem w następnym roku, drugim, trzecim, piątym pójść do Warszawy i robić podobnie, to to może dać taki sam efekt. Takie miałem przekonanie. Postawa Bogdana Zdrojewskiego, który powiedział ,,albo – albo’’, w pewien sposób przekreślała nasze aspiracje. Ja twierdzę, że już wiele lat temu przestaliśmy być zapleczem dla ekip rządowych. Nawet jeśli ktoś był z Wrocławia, to był bez doświadczenia sprawowania władzy w praktyce, doświadczenia samorządowego. My niektóre rzeczy po prostu przećwiczyliśmy, byliśmy praktykami. Przynajmniej ja miałem takie przekonanie, że jesteśmy praktykami w rządzeniu i mamy doświadczenie. Oczywiście, to jest specyficzne środowisko – duże miasta, ale jeśli ktoś ma tego świadomość, to mówi – dobrze, na tym się znam, tego pilnuję i to jest moją domeną. Wsią się nie zajmuję. Wsią niech zajmują się ci, którzy ją rozumieją, wyszli z niej, przećwiczyli ją i tak dalej. Więc w tym sensie powrócę to tego, od czego zacząłem – nie zgadzam z tą myślą, że dopiero teraz rozumiemy i czujemy miasto… Ja twierdzę, że wtedy lepiej czuliśmy Wrocław…

Wiedzieliśmy, że sprawy są w naszych rękach i my musimy je rozwiązywać. W dyskusjach ścisłego grona zacząłem uczestniczyć w 1992 r. Wcześniej byłem dyrektorem MOPS-u. Ale potem postanowiono rozszerzyć zarząd i mnie dokooptowano do tej grupy. Wtedy dopiero byłem w szoku. Jako radny miałem, oczywiście, świadomość różnych rzeczy, ale to inaczej wygląda od środka, a inaczej na zewnątrz. W tym 1992, 93, 94 r. zawsze było nawoływanie: zróbmy coś z Rynkiem. No a Bogdan Zdrojewski, tutaj naprawdę oddaję mu cześć absolutną, mówił: pod warunkiem że jesteśmy w stanie zrobić go raz, a dobrze. W 1997 r. miał być we Wrocławiu Kongres Eucharystyczny i wizyta Jana Pawła II. Rok czy półtora roku wcześniej wiedzieliśmy, że Rynek musimy zrobić, już nie ma co czekać. Latem 1997 r. Rynek był więc świeżo oddany do użytku, więc gdyby go wtedy zalało, to nie byłoby dobrze. Ale na szczęście tak się nie stało. Według mnie mentalnie już wtedy przeskoczyliśmy pewien etap, już przed powodzią złapaliśmy tę cała tkankę miejską, całe bieżące funkcjonowanie było dla nas oczywiste. Już bezproblemowe – można powiedzieć, w tym sensie, że żadnych zasadniczych zmian, a przynajmniej takich, które by nas zaskakiwały, nie było. Można rzeczywiście zacząć projektować i planować. Założenie było takie, że Rynek jest tylko pierwszym krokiem. Byłem zszokowany, kiedy się okazało, że już nie pamiętam, że 30 czy 40% mieszkań we Wrocławiu nie ma łazienki i toalety wewnątrz.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 148

Więc sobie potem uświadomiłem, że przecież nawet u mnie w kamienicy połowa ludzi ma toaletę na półpiętrze. To było wyzwanie. Takich budynków mieliśmy kilkadziesiąt tysięcy, więc jeśli nawet byśmy remontowali ich 100 rocznie, to przez cały wiek tego nie będzie widać. Zapadła decyzja, że centrum musi się samo podnieść.

Uruchomiono pewne procesy, które sprawiły, że już nie musieliśmy o tym myśleć.

Dla nas było oczywiste, że zaczyna się nowy etap w rozwoju Wrocławia.

K.U.: Czy w roku 1990, decydując się na wejście w tę samorządność, która się dopiero budowała, w ogóle myśleliście o tym, jaki będzie Wrocław nie za dwa czy trzy lata, a za lat dwadzieścia pięć?

B.A.: Mogę mówić tylko w swoim imieniu, ale w tej ekipie przeżyliśmy dwanaście lat w zgodzie i harmonii, więc pewnie myśleliśmy podobnie. Myśleliśmy podobnie, a to był szczególny, jedyny w swoim rodzaju moment: były bieżące sprawy, ale także oczywiste decyzje, które trzeba było podjąć, jeżeli chodzi o handel, wygląd miasta; podstawową kwestią była komunikacja. Dla mnie był fascynujący udział w pracach strategicznych. Pisaliśmy strategię, a potem wieloletni plan inwestycyjny i tak dalej.

I to była fantastyczna praca. Zajmowałem się strefą społeczną, ale to nie znaczy, że nie interesowały mnie inne aspekty – wszystko musi być ze sobą połączone.

Nauczycielem dla nas był profesor Zipser, tak przynajmniej go odbierałem. To on nam pokazywał i to było dla mnie odkrycie, że wszystkie najważniejsze struktury miasta zostały zaplanowane na początku XX w. Więc właściwie my tylko powinniśmy spokojnie spróbować zrealizować, wypełnić ten ich plan. Jeżeli chodzi o przestrzeń, przynajmniej to dla mnie było czytelne, że wiele rzeczy jest po prostu wyznaczonych i należy wprowadzać ewentualnie korekty, ale zasadnicze determinanty struktury Wrocławia są gotowe i tego się nie ruszy. Wtedy się okazało, że przede wszystkim potrafimy się tak zorganizować, zaoszczędzić, żeby były duże pieniądze na ważne przedsięwzięcia. Bardzo pomogła nam powódź 1997 r. Oczywiście, wszyscy bardzo się martwili, ile majątku zostało zniszczonego, ale bez tego nie byłoby rozwoju. Właśnie ta powódź nam trochę udrożniła parę rzeczy: po pierwsze, rzeczywiście trochę się zniszczyło w związku z tym trzeba było pomyśleć globalnie o zagospodarowaniu przestrzeni, a po drugie, rzeczywiście przyszły bardzo duże pieniądze w porównaniu z tym, czym wcześniej dysponowaliśmy. Nie przyszły bezpośrednio dla nas. Okazało się, że wiele instytucji potrafi absorbować środki, występować o nie, korzystać z tego dobrodziejstwa. Pamiętam, że któreś z tych miast nad Odrą obroniło się

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

149

(2016)

przed powodzią i wszyscy byli zadowoleni, a potem się okazało, że owszem oni się obronili – mieli tylko koszty i żadnych korzyści. Nas zalało totalnie, wydawało się – tragedia, a tu się okazało, że to był gigantyczny kop rozwojowy. Jedno, co wtedy było ważne, to decyzja, że nie odbudowujemy tego samego, chociaż takie były założenia programowe tej pomocy. Okazało się, że możemy robić z tamtych pieniędzy coś nowego w zamian, że nie trzeba koniecznie remontować starej substancji, iż można zbudować zupełnie gdzie indziej. Szkołę można przenieść. Szpital można próbować przenieść, bo jest w niewłaściwym miejscu i jak się powódź zdarzy znowu, to będzie podobnie. Więc w tym sensie powódź była dla struktury miasta dobrodziejstwem. Co więcej, wtedy uświadomiłem sobie, że jesteśmy społecznością. Że wrocławianie to jednak jest osobny gatunek człowieka, że ludzie identyfikują się z miastem. Budujące było przekonanie ludzi, że prezydent Zdrojewski jest prawdziwym gospodarzem i jemu można zaufać.

K.U.: Tymczasem w dwa lata po powodzi przyszła reforma samorządowa rządu Jerzego Buzka. Jak wiele się z Pana perspektywy zmieniło?

B.A.: Stało się wtedy coś, co skutkuje do dziś – mianowicie samorządy się upolityczniły.

Do 1998 r. przez pierwsze dwie kadencje byliśmy po prostu Radą Miejską, potem to już musieliśmy zawiązywać polityczne koalicje. No i trzeba było się ułożyć. Już w samym zarządzie patrzyliśmy na siebie trochę podejrzliwie, bo tam był Andrzej Jaroch, Grzesiu Oszast i jeszcze ktoś z AWS-u, no i my ze starej ekipy. Zaczęły się podziały. Nie byliśmy już grupą, która mówi jednym głosem i w związku z tym ludzie mają się z czym utożsamiać. Natomiast twierdzę, że byliśmy zdroworozsądkowi – dyskusje na zarządzie to były takie, że każdy miał swoją działkę, tak jak teraz zresztą, tylko wtedy byliśmy jednym ciałem. Ja się zajmowałem sprawami społecznymi, więc referowałem swoje i referowałem to poprawnie i o tym dyskutowaliśmy, ale właściwie to każdy interesował się swoją działką. Nie miałem czasu się wgryzać we wszystko.

K.U.: Dużą zmianą było wprowadzenie wyborów bezpośrednich na prezydenta miasta, bo zmieniło rolę Rady Miejskiej...

B.A: Moim zdaniem we Wrocławiu dużej różnicy nie było. Nawet można powiedzieć, że wróciła sytuacja, w której Bogdan Zdrojewski był rzeczywiście liderem i z nim się dyskutowało. Rzeczywiście przed reformą Rada Miejska była jednak takim miejscem, gdzie się próbowano dogadywać, chociaż było parę osób, które lubiły tak zaostrzyć

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 150

sytuację. Dyskusje o planach zagospodarowania i strategii najczęściej robiły się, że tak powiem, bardziej emocjonalne niż merytoryczne, chociaż czasem to było celowe.

Ja to tak odbierałem, że taka konfrontacja jest także merytoryczna. Ja mam takie doświadczenie, że jeśli się konsekwentnie prezentuje stanowisko merytoryczne, to ono się przebija. Widzimy świat tak, jak go nazywamy. Więc jeśli ja go nazywam konfrontacyjnie, to ja go widzę konfrontacyjnie. Jeśli ja próbuję go nazywać tylko i wyłącznie merytorycznie, zmuszam innych, żeby też patrzyli na to w ten sposób.

Przynajmniej ja mam takie przekonanie…

K.U.: Na ile był Pan w stanie wówczas (w 1990 czy w 1999 r.) wyobrazić dzisiejszy Wrocław?

Na ile jego rozwój, ale i problemy odbiegają od tego, co Pan był w stanie wówczas przewidzieć?

B.A.: Wydaje mi się, że specjalnych niespodzianek nie ma.

Myślę, że my, jako władza, cały czas nie czujemy takich zjawisk, jak partycypacja czy interesy małych wspólnot, jako ważnych rzeczy. Na przykład dyskusja wokół rad osiedla to jest przedsmak tego, że trzeba się pochylić nad potrzebami mniejszych społeczności. Muszę powiedzieć, że cały czas mam pewien wyrzut na sumieniu, że z jednej strony domagaliśmy się respektowania przez władze państwowe naszych praw do rządzenia miastem, ale odmawialiśmy praw naszym mieszkańcom do osiedlowego czy nawet podwórkowego organizowania się i zarządzania. Przykład z radami osiedli jest cały czas aktualny. Nie mamy koncepcji, jak wykorzystać rady osiedli. Utworzyliśmy je, jak ja to widziałem, z przymusu, bo taki był wtedy pomysł, ale nie daliśmy kompetencji Nie mówiliśmy tego głośno, głośno mówiliśmy, że rady mogą opiniować, opiniować, opiniować…

My się trochę nadmiernie boimy różnych inicjatyw, które oznaczają wyrażenie opinii przez społeczność. Boimy się tego my, jako władza, bo one najczęściej są krytyczne i takie, że tak powiem, roszczeniowe. My tego nie lubimy, bo być może trzeba będzie zmienić własne poglądy albo zmienić swoje priorytety, albo zacząć myśleć o czymś trochę inaczej. Czasem mi się wydaje, że w sferze społecznej wrócimy do równowagi. Problem jest w tym, że nie jesteśmy przygotowani do dialogu obywatelskiego To nie jest kompetencja do wyuczenia raz na zawsze. To się powinno ćwiczyć latami. Konkretny przykład, jak to robić, to jest w tej chwili Parlament Młodzieży Wrocławia. Oni mają taką specyficzną strukturę: mianowicie jest prezydium, które

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

151

(2016)

jest wybierane w innym czasie niż wszyscy radni, co jakiś czas wybiera się inne organy. To są takie instrumenty, które w naszym systemie politycznym nie występują.

Niektórym się to w głowie nie mieści. Mówią: jak to, przecież trzeba im tam ten regulamin napisać dokładnie tak jak u nas. A ja mówię: nie! Niech ci młodzi ludzie zobaczą, że można funkcjonować inaczej, że można mieć inne reguły i to też działa.

K.U.: Dziękuję za rozmowę.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 152

Magdalena Razik-Trziszka ur. 1987 r., absolwentka

Samorząd to żywy

Uniwersytetu Wrocławskiego na kierunkach politologia

i twórczy podmiot

i dziennikarstwo. Ukończyła również podyplomowe studia na Uniwersytecie Ekonomicznym. Udzielała się w samorządzie studenckim. Zawodowo związana

Z Magdaleną Razik-Trziszką rozmawia Rafał Nowakowski

z administracją publiczną. W wyborach samorządowych w 2014 r. uzyskała mandat radnej Rady Miejskiej Wrocławia VII kadencji (2014-2018). Pełni funkcję m.in. przewodniczącej komisji statutowej, wiceprzewodniczącej komisji rodziny, zdrowia i spraw socjalnych.

Rafał Nowakowski: Jest Pani jedną z najmłodszych radnych Rady Miejskiej Wrocławia VII kadencji. Od lat zasiadają w tym organie mocno doświadczeni i obyci w tematyce samorządowej radni. Jak czuje się Pani w tym towarzystwie i jak układają się Wasze relacje oraz współpraca?

Magdalena Razik-Trziszka: Nasza współpraca układa się bardzo ciekawie. Taki układ w Radzie Miejskiej daje możliwość łączenia zarówno doświadczenia, jak i stateczności z energią i dynamizmem młodych radnych. Racjonalność i brawura to interesujące połączenie. Faktycznie w tej kadencji mamy wyjątkowo dużą liczbę radnych sprawujących swój mandat po raz pierwszy. Jest to więc dość odmłodzona rada, co widać po średniej wieku. Zapraszam do lektury Urzędu Statystycznego Wrocławia, który prezentuje od lat te dane w swoich publikacjach. Osobiście staram się czerpać, mądrości, wiedzy i praktyki kolegów i koleżanek „weteranów” wrocławskiego samorządu. Nasze relacje układają się bardzo dobrze. Współpraca prezentuje się ciekawie, choć nie brak napięć i różnic na dyskutowane tematy. Czasami sprawy stają wręcz na ostrzu noża, ale grunt to rozmawiać, różnić się i wypracowywać kompromisy. Jest to nasz wspólny sukces, zważywszy, że miasto to żywy i dynamiczny organizm, a więc problemów i kontrowersji jest bez liku.

R.N.: Wchodząc do Rady Miejskiej Wrocławia, miała już Pani jednak spore doświadczenie wyniesione z pracy w administracji publicznej, wolontariacie czy wcześniej w działalności na Uniwersytecie Wrocławskim.

M.R.-T.: Chronologicznie w pierwszej kolejności wymieniłabym okres studiów. Studiując dwa fakultety, angażując się w samorząd studentów, w działalność społeczną,

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

153

(2016)

musiałam szybko nauczyć się sprawnie dzielić czas i radzić z dużą liczbą różnych zajęć. To była pierwsza szkoła kompromisu i dobrej organizacji pracy. A byłam w tym okresie przewodniczącą Wydziałowej Rady Samorządu Studenckiego na Wydziale Nauk Społecznych UWr i to właśnie tam pierwszy raz zetknęłam się z koniecznością godzenia partykularnych interesów. Redagowałam jednocześnie Salon Polityczny w uczelnianym piśmie „Uniwersal”. W ramach wolontariatu zajmowałam się problematyką niepełnosprawności i szeroko rozumianą sferą społeczną. Z pracą w administracji publicznej zetknęłam się po raz pierwszy w pracy na stanowisku asystenta wicewojewody dolnośląskiego, a następnie w pracy eksperta w Biurze Wojewody.

To wówczas miałam możliwość poznania funkcjonowania rządowej administracji terenowej, specyfiki pracy służb i inspekcji wchodzącej w skład tzw. administracji zespolonej. W międzyczasie miałam krótki epizod w pracy w dziennikarstwie, dzięki czemu poznałam warsztat pracy i specyfikę tego zawodu.

R.N.: Czy wspomniane doświadczenia przydatne są w piastowaniu mandatu radnego, czy jest to zupełnie nowa materia? Przypomnę, iż zasiada Pani w trzech komisjach stałych rady, z czego przewodniczy Pani Komisji Statutowej i jest zastępcą przewodniczącego Komisji Rodziny, Zdrowia i Spraw Społecznych.

M.R.-T.: Ależ oczywiście! Praca w Dolnośląskim Urzędzie Wojewódzkim pozwoliła mi się zapoznać z realizacją zadań z zakresu nadzoru i kontroli wojewody. Wiele wyniosłam z pracy w samorządzie studenckim, gdzie nauczyłam się zasad pracy w grupie, współdziałania, budowania atmosfery współpracy, ale też kompromisów i bycia asertywną. Nie stronię jednak od pracy i działań indywidualnych. W praktyce należy przecież łączyć zarówno walor pracy grupowej, jak i samodzielnej. Szczególnie to widać w pracy w komisjach branżowych rady, gdzie wiele spraw rozważa się w grupie kilku–kilkunastu członków. Inna specyfika pracy wiąże się z organizowaniem czy też prowadzeniem posiedzeń komisji. Oczywiście, przynależność do wspomnianych komisji podyktowana jest sprawami społecznymi, wśród których sprawy niepełnosprawności, rodziny, żłobków, przychodni czy osób starszych zajmują poczesne miejsce. Praca w komisji to zupełnie nowa rzecz, z którą nigdy wcześniej nie miałam styczności. Nastąpiła zmiana optyki. Z pytającego wcieliłam się w rolę referującego i odpytywanego. Proszę mi wierzyć, iż na początku nie było łatwo, tym bardziej że jestem najmłodszą przewodniczącą komisji statutowej.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 154

R.N.: Skupmy się więc na Komisji Statutowej. Jaka jest jej rola, jakie są zadania tej komisji, w tym priorytety? Jak przedstawia się współpraca z radnymi i jaka jest Pani rola w tym gremium?

M.R.-T.: Komisja statutowa jest komisją techniczną. Jest jednak jedną z ważniejszych komisji rady, ponieważ to właśnie my musimy zaopiniować każdy projekt aktu, który na najbliższej sesji wchodzi pod obrady. Mowa tu, oczywiście, o opiniowaniu projektów uchwał pod względem ich zgodności z prawem i techniką legislacyjną.

Istotnym zadaniem tej komisji jest czuwanie nad przestrzeganiem Statutu Wrocławia, opiniowanie zasad i trybu postępowania rady i jej organów wewnętrznych oraz występowanie z inicjatywą dostosowania aktów prawa miejscowego do prawa powszechnie obowiązującego, w tym zwłaszcza przygotowywanie projektu zmian Statutu. Dokonałam kilku zmian we współpracy z ekspertami współpracującymi z komisją, zespołem prawnym urzędu miejskiego oraz dyrektorami departamentów merytorycznych.

R.N.: Do Rady szła Pani z wieloma hasłami i pomysłami. Ile z tych idei i deklaracji udało się zrealizować?

M.R.-T.: Szłam do wyborów z prostym i realnym przesłaniem, aby Wrocław był dogodnym miejscem do życia na każdym jego obszarze. A więc realizacja idei zrównoważonego rozwoju miasta. Podczas kampanii obiecałam, że każdego dnia będę pracować na rzecz mieszkańców i troszczyć się o ich potrzeby. Moją pasją jest Wrocław. Moja filozofia na samorząd jest bardzo prosta – pomagać ludziom w tym, co najbardziej im doskwiera.

Nie ma rzeczy bardziej istotnych niż to, żeby nasze najbliższe środowisko, otoczenie było przyjazne. Na pierwszy rzut oka tematy prozaiczne, jak remont chodnika, budowa placu zabaw, dodatkowe przyłącza do kanalizacji czy pomoc w rozwiązaniu trudnej sytuacji materialnej – to dla mnie priorytety.

Swój program wyborczy oparłam na trzech zasadniczych filarach. Po pierwsze, sport, rekreacja i kultura na naszym osiedlu. Skupiam się więc na budowie lub rewitalizacji boisk sportowych. Dla przykładu mam zamiar dokonać gruntownej przebudowy boiska przy ul. Wilanowskiej (obiekt przy Szkole Podstawowej nr 44), gdzie nastąpi ulepszenie infrastruktury i dostosowanie do wymogów wielofunkcyjnego obiektu. Teren przy Wilanowskiej to miejsce spotkań młodych ludzi, dzieci i wszystkich osób, które chcą aktywnie spędzać wolny czas. I to jest pierwszy punkt, który udało mi się zrealizować.

Najbardziej mi na nim zależało! Pieniądze już są wydatkowane, a projekt jest w trakcie

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

155

(2016)

realizacji. Za rok planowane oddanie tej inwestycji do użytku. Doprowadziłam również do budowy boiska przy SP 83 przy ul. T. Boya-Żeleńskiego.

Drugim filarem jest komunikacja i transport miejski. Jest to obszar, który wymaga pracy, zaczynając od starań nad „przystankiem na żądanie” przy przychodni na Syrokomli, kończąc na budowie obwodnicy Psiego Pola. Małymi krokami staram się również usprawnić życie mieszkańców. Jest to również priorytet dla całego miasta, ze względu na historyczną zabudowę i pierścieniowy układ komunikacyjny. Walczymy teraz o dodatkowe zabezpieczenie przejazdu kolejowego w Pawłowicach – już poszła interpelacja w tej sprawie.

Trzecim filarem jest polityka prorodzinna, żłobki i przedszkola. W tym obszarze udało się dokonać chociażby budowy przedszkola przy ul. Okulickiego, tj. 8-oddziałowego budynku wraz z zagospodarowaniem terenu wokół niego. Przedszkole powinno być wybudowane do 30 listopada 2017 r. Mam tam jeszcze dodatkowy pomysł: chcę, aby plac zabaw był otwarty dla mieszkańców z Pawłowic i Zakrzowa. 12 sierpnia br. złożyłam swój własny projekt uchwały w sprawie przyjęcia programu polityki zdrowotnej „Leczenie niepłodności metodą zapłodnienia pozaustrojowego – in vitro dla mieszkańców Wrocławia w latach 2017–2019”. Projekt jest reakcją na wygaszenie Narodowego Programu Leczenia Niepłodności metodą in vitro, które nastąpiło 30 czerwca. Na konferencji prasowej przekonywałam, że to właśnie nasze miasto powinno być kolejnym, które wspomoże wszystkie pary, które starają się o dziecko i mają z tym problemy. Jesteśmy w trakcie zbierania głosów poparcia pod tą uchwałą – prawdopodobnie może być to jeden z najważniejszych projektów dla wrocławskich rodzin.

R.N.: Wiele tematów, nad którymi Pani pracuje, dotyczy tzw. mikroskali miasta. Jak Pani ocenia działalność rad osiedli? Czy Komisja Statutowa interesuje się tą problematyką?

M.R.-T.: De facto tak. Jesteśmy członkami dużej, ponad 600-tysięcznej wspólnoty mieszkańców, ale żyjemy na 48 osiedlach. Od lat trwają dyskusje nad ich reformą. Na przestrzeni ćwierćwiecza zebrało się sporo doświadczeń i wniosków. Od samego początku w tematykę rad osiedli zaangażowała się Komisja Statutowa. Zastanawiamy się nad zmianą ordynacji wyborczej czy też samej filozofii działania rad, aby je ożywić. Bezwzględnie czas na zmiany.

Podobnie sprawa wygląda ze statutem, który jest jeszcze sprzed reformy samorządowej, bo uchwalony uchwałą Rady Miejskiej w 1996 r. Nasza mała „konstytucja” wymaga ponownego przepracowania pod wieloma względami, a jednym z najważniejszych będzie reforma rad osiedli.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 156

R.N.: Może WBO spełnia swoją aktywizującą rolę, a inwestycje realizowane pobudzą działanie rad? Jak Pani ocenia ten instrument?

M.R.-T.: Budżet obywatelski to proces, który umożliwia mieszkańcom dyskusję i bezpośredni wpływ na decyzje o przeznaczeniu części budżetu publicznego na przedsięwzięcia zgłoszone bezpośrednio przez obywateli. Bez wątpienia Wrocławski Budżet Obywatelski jest projektem nastawionym przede wszystkim na aktywizację mieszkańców. Urząd Miejski Wrocławia, dając mieszkańcom możliwość decydowania o ważnych dla nich inwestycjach, liczy na to, że wzmocni wśród wrocławian postawy obywatelskie. Wrocławski budżet partycypacyjny ma za zadanie pobudzać do aktywności mieszkańców i w oparciu o ich zaangażowanie budować społeczeństwo obywatelskie i wzmacniać dialog pomiędzy wszystkimi stronami biorącym udział w projekcie WBO. Byłam również zaangażowana w propagowanie WBO, z którego udało się u nas zrealizować kilka projektów, np. plac sportów przy al. Kasprowicza. Powstało tam wielofunkcyjne boisko, siłownia terenowa i urządzenia do kalisteniki. Finansujemy odpoczynek i rekreację przy stolikach szachowych, gry integracyjne. Stworzyliśmy ogólnodostępny teren odpoczynku i rekreacji przed Szkołą Podstawową nr 98 im. Piastów Wrocławskich, który służyć będzie uczniom i mieszkańcom Psiego Pola.

R.N.: Jesteśmy w połowie kadencji. Jak ocenia Pani półmetek obecnej RMW i co według Pani zasługuje na podkreślenie?

M.R.-T.: Samorząd to żywy i twórczy podmiot. Świadczą o tym chociażby ostatnie zmiany w składzie Rady Miejskiej, gdzie wyodrębnił się nowy klub, który wszedł w koalicję z KRRD i PO. W tej kadencji przypadło 25-lecie naszego samorządu i huczne obchody z tym związane. Przygotowujemy się do poważnych wydatków na edukację. Oświata we Wrocławiu staje się jednym z priorytetowych zadań – zostanie na to przeznaczony prawie miliard złotych. Dodatkowym wyzwaniem będzie dostosowanie się do zmian zaproponowanych przez rząd, m.in. spowodowanych wycofaniem 6-latków ze szkół.

W tej kadencji priorytetem są inwestycje drogowe. W samym tylko 2016 r. z budżetu miasta przeznaczone zostanie na to ok. 620 mln zł. Bieżący rok zdeterminowany jest wydarzeniami związanymi z Europejską Stolicą Kultury, a co za tym idzie – szeregiem inwestycji, które prowadzi się w mieście od lat. To jedna z najbardziej istotnych i znaczących imprez tej kadencji, choć nie jedyna. W szczególności mam na myśli przygotowania miasta do World Games 2017 i budowę oraz rewitalizację obiektów sportowych, takich jak Stadion Olimpijski, basen na ul. Wejherowskiej. Na koniec podkreślę wartość

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

157

(2016)

budżetu obywatelskiego, który w obecnej kadencji zyskał na znaczeniu w oczach tak władz, jak i samych mieszkańców. Szereg realizowanych inwestycji jest tego namacalnym przykładem.

R.N.: Kończąc, zapytam o ustawodawstwo samorządowe. Gdzie widzi Pani potrzebę zmian i nowelizacji przepisów?

M.R.-T.: Poruszył pan niebywale istotny wątek! Postulować należy o zmiany mające wzmocnić status organizacyjno-prawny skarbnika i sekretarza, jako jednych z najważniejszych pracowników samorządowych. Dotyczy to również zakresu organizacji i funkcjonowania urzędu, zarządzania zasobami ludzkimi oraz zarządzania finansami i budżetem. Należy zdefiniować pojęcie „pracownik samorządowy” i „pracodawca samorządowy” oraz „urzędnik samorządowy”, jak i opracować nowy wykaz stanowisk pracowników samorządowych. Przydałoby się uszczegółowienie regulacji prawnych w zakresie podnoszenia wiedzy i kwalifikacji zawodowych pracowników samorządowych.

Odnośnie do samych organów samorządowych należy przedyskutować ich kadencyjność.

Ostrożna jestem w postulatach lansujących ideę bezpośrednich wyborów starostów i marszałków. Kluczową sprawą są jednak zadania i finanse. W tym ostatnim przypadku samorządy powinny mieć większą możliwość kształtowania źródeł dochodów własnych pochodzących z podatków lokalnych i wpływów z podatków PIT i CIT. Jest też szereg innych tematów wartych rozpatrzenia. Kilka tygodni temu byliśmy z wizytą za naszą wschodnią granicą, u radnych miejskich ze Lwowa. Wiele rozwiązań mnie tam zaskoczyło i dało zupełnie inne spojrzenie na nasze polskie rozwiązania. Mimo naszych niedoskonałości i niedociągnięć oni chcą brać z nas przykład, czują naszą pomoc i wsparcie.

R.N.: Dziękuję za rozmowę.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 158

Marek Mutor dyrektor Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”

Trzeba skończyć

we Wrocławiu. Polonista i historyk, absolwent Uniwersy-

z bytami pozorowanymi

tetu Wrocławskiego. Szef Narodowego Centrum Kultury w latach 2006–2007 oraz w 2016 r. W latach 2002–2009 radny Rady Miejskiej Wrocławia, a w latach 2006–2007

Z Markiem Mutorem rozmawia Rafał Nowakowski

jej wiceprzewodniczący. Twórca państwowych programów m.in. „Patriotyzm Jutra”, „Świadkowie Historii”.

Organizator wystaw, m.in. „Pociąg do historii” czy „Solidarny Wrocław”. Twórca Centrum Historii Zajezdnia.

Rafał Nowakowski: Od 25 lat funkcjonują we Wrocławiu rady osiedli, jednostki pomocnicze gminy. I od ćwierćwiecza nie milkną dyskusje i spory, w jakim kierunku powinny podążać reformy tych rad. W czerwcu 2008 r. przedstawił Pan – jako współautor – projekt reformy wrocławskich jednostek pomocniczych. Ale prace zaczęły się o wiele wcześniej?

Marek Mutor: Prace rozpoczęły się w 2007 r. wraz z utworzeniem Stowarzyszenia „Dolny Śląsk XXI” i ruchu samorządowego o tej samej nazwie. Działania te wywołały dyskusję merytoryczną o samorządzie w ogóle, bo stowarzyszenie tworzyli ludzie wywodzący się z samorządu, o proreformatorskim nastawieniu. Byłem inicjatorem tego przedsięwzięcia, ale brało w nim też udział wielu radnych, m.in. Szymon Hotała, Henryk Macała, Jan Styś i inni. Wszyscy wyrośli z rad osiedli, mieli więc krytyczny osąd na temat ich działania.

Wiedzieliśmy na pewno, że rady osiedli w dotychczasowym kształcie to niewykorzystany potencjał, fasadowy organizm o nikłych zadaniach i kompetencjach, utworzony na okres przejściowy. Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. były one tworzone w opozycji do ówczesnych nomenklaturowych pięciu dzielnic powiązanych z dawnym systemem. Ten ruch od strony politycznej wybranego w 1990 r. samorządu był zrozumiały. Ale po prawie dwudziestu latach tak utworzone jednostki pomocnicze nie spełniały istotnej roli, co dobitnie potwierdza do dziś bardzo niska frekwencja w wyborach do rad osiedli. Rady nie miały nigdy realnych kompetencji i zadań. Mają jedynie kompetencje opiniodawcze, ale ich opinie bardzo często nie były honorowane przez władze miasta i urzędników. To potęgowało frustracje, które były nam dobrze znane. Z tej diagnozy wyrósł więc pogląd, że należy to zmienić, a mandat, jaki otrzymaliśmy od wyborców, dawał nam taką możliwość.

Wniosek ten wyrastał także z kontekstu dynamicznego rozwoju Wrocławia, co symbolizowały przygotowania do Euro 2012, starania o organizację EXPO czy duża liczba inwestycji

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

159

(2016)

stymulowanych przez środki europejskie. W mojej ocenie władze miasta, co naturalne w takiej sytuacji, skoncentrowały się na dużych projektach inwestycyjnych, podczas gdy gros spraw, nazwijmy je „lokalnych – osiedlowych”, zaczynało umykać optyce Ratusza.

Realne decyzje w tych sprawach spłynęły na niższe instancje w administracji miejskiej, pozostawały poza głównym nurtem debaty w Radzie Miejskiej. A to właśnie te drobne sprawy przesądzają nierzadko o jakości życia.

R.N.: Czyli samoistnie wyłonił się model podziału kompetencji na ogólnomiejskie, dedykowane samorządowi miasta, i te lokalne, zarezerwowane dla osiedli.

M.M.: Problemy lokalne są zauważalne przez władze samorządowe poprzez działanie poszczególnych radnych, którzy dzięki swojej pozycji są w stanie załatwić na przykład remont konkretnej drogi osiedlowej. Sprawy te zapisuje się w budżecie miasta często w ogólnych pozycjach, a ich wykonanie zleca jednostkom miasta. Wybór konkretnych zadań odbywa się na poziomie tworzenia układów wykonawczych do budżetu. A zatem są tam wprowadzone te zadania, które zorientowany radny miejski umie z urzędem „wynegocjować”. Ale to właśnie nie powinno tak działać. Decyzje w takich sprawach powinny być scedowane do rad osiedlowych, gdzie byłaby szansa na realną debatę i decyzję, które zadania są realizowane, a które muszą poczekać. Zawsze bowiem można zrealizować tylko niewielką część z tego, co warto byłoby zrobić. Dziś konkretne decyzje w zakresie zadań lokalnych zapadają w zaciszu urzędu. A powinny być podejmowane w gronie reprezentantów społeczności, której dotyczą. Krótko mówiąc, pomysł polegał na oddaniu przez władze miasta pewnych kompetencji decyzyjnych (ale nie wykonawczych!) wyłonionym demokratycznie władzom jednostek pomocniczych. Żeby mogło to działać efektywnie, liczba 48 rad osiedli musiałaby ulec redukcji.

Wyobrażaliśmy sobie, że optymalna liczba jednostek pomocniczych powinna wynosić 15. Chcieliśmy też nazwać je dzielnicami. Za kryteria posłużyły nam: demografia oraz układ przestrzenny i urbanistyczny. Ponadto braliśmy pod uwagę naturalne granice, jak rzeki, arterie komunikacyjne, trakcje kolejowe, ukształtowanie terenu, etc. Chcieliśmy, aby jednostki te były odpowiednio duże, a przez to i silne. Ich mniejsza liczba ułatwiać miała prowadzenie dialogu. Przy „mapowaniu” nowych dzielnic korzystaliśmy z doświadczeń Krakowa, który ma ich 18.

R.N.: Kilka lat temu krakowscy radni z klubu Platformy Obywatelskiej proponowali utworzenie dodatkowych 17 sołectw w peryferyjnych dzielnicach Krakowa, aby w ten sposób

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 160

móc korzystać ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Chodziło o 10 mln zł na inwestycje infrastrukturalne w mieście. Ale wracając do naszego tematu, jaki był stosunek radnych osiedlowych do Waszej koncepcji?

M.M.: Z przykrością muszę przyznać, że nie spotkała się z ich akceptacją. Wydaje mi się że nie do końca ją zrozumieli. Z perspektywy czasu oceniam, że nie potrafiliśmy skutecznie przekonać do naszej koncepcji, źle ją prezentowaliśmy. Dlatego nasz pomysł nie spotkał się ze zrozumieniem. W Radzie Miejskiej obawiano się dalszej utraty realnego wpływu i pozycji, która i tak od 2002 r. uległa znacznemu ograniczeniu na rzecz prezydenta. Dla radnych brak możliwości „wynegocjowania” w urzędzie spraw dla osiedla był postrzegany jako umniejszenie ich roli. Z kolei radni osiedlowi podnosili argument – moim zdaniem niesłuszny – że przy tak dużych jednostkach pomocniczych i zwiększonych kompetencjach dojdzie do szybkiego ich upolitycznienia, a więc staną się one obiektem rywalizacji partii i ugrupowań politycznych. Postawa prezydenta była ostrożna, na początku dał pomoc dla rozpoczęcia prac, ale bez wyraźnego wsparcia dla samej idei.

R.N.: A przecież dla Was poparcie i zrozumienie proponowanych zmian było kluczowe ze względu na planowane wybory do jednostek pomocniczych w I kwartale 2009 r., które chcieliście przeprowadzić do nowych rad dzielnicowych w oparciu o nową ordynację, tj. w okręgach jednomandatowych!

M.M.: Radni nie zdecydowali się nawet, aby projekt reformy wszedł do porządku obrad.

Tym sposobem temat został odłożony ad acta.

R.N.:A szkoda, bo czytając projekt statutu dzielnicy przyszłej jednostki pomocniczej, zakładaliście wiele ciekawych i wartych uwagi rozwiązań. Umożliwialiście np. nadawanie różnych, a nie zunifikowanych statutów dzielnic…

M.M.: Była to próba uruchomienia w dzielnicy mechanizmu pobudzającego starania o nowe czy też dodatkowe kompetencje. Oczywiście, niosło to ze sobą zagrożenie powstawania sporów, ale w naszej opinii mogło uwolnić pozytywną energię. Miasto miało stworzyć ramy do ubiegania się o dodatkowe kompetencje. Czyli wracając do wcześniejszego przytoczonego wątku, władze miasta powinny zajmować się sprawami ogólnomiejskimi, a sprawy życia codziennego powinny być przekazane do jednostek pomocniczych. W tym układzie władze miasta miały delegować uprawnienia w oparciu o wnioski rad dzielnicowych. Rady dzielnic miały być włączone w proces zarządzania miastem w zakresie decyzyjnym, a nie wykonawczym. Do tego ostatniego rady nie miały

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

161

(2016)

bowiem fachowego aparatu administracyjnego. Czyli miało to być pośrednio poddanie władz miasta większej kontroli demokratycznej w procesie decyzyjnym. Taką rolę pełni po części obecnie Wrocławski Budżet Obywatelski. WBO to budżet alternatywny, realizowany głosami „ludu”. De facto jest to swoisty plebiscyt. Gdyby do tego dołożyć także budżety wypracowane w systemie rad dzielnic, mielibyśmy dobry, spójny system, równoważący różne lokalne interesy.

R.N.: Wracając do tematu, chciałbym przywołać inne lansowane rozwiązanie w ramach przyszłej reformy jednostek pomocniczych, czyli utworzenie wydziałów i działów na szczeblu miasta i dzielnicy z oddelegowanymi pracownikami samorządowymi. Wydaje się, że to rozwiązanie, dość odważne, spotkało się z największą krytyką.

M.M.: W układzie 15 dzielnic, które proponowaliśmy, chcieliśmy, aby był im przydzielony niewielki aparat administracyjny, złożony z kompetentnych urzędników zatrudnianych przez Urząd Miejski (a więc prezydenta). Do ich obowiązków należałoby przygotowanie projektów uchwał, obsługa prawna, ale także przyjmowanie i prowadzenie spraw mieszkańców. W strukturze Urzędu Miejskiego powstać miał Wydział Dzielnicowy, który delegowałby pracowników do działów tworzonych na szczeblu dzielnic.

R.N.: A jak zamierzaliście rozwiązać kwestie finansów i budżetów tych dzielnic?

M.M.: Ustawa o samorządzie gminnym przyznaje jedyną i wyłączną kompetencję radzie gminy do uchwalania budżetu. Nasz mechanizm był prosty. W budżecie miasta powinna znaleźć się pozycja: zadania lokalne. Ale jakie to są konkretnie zadania, co się na nie składa, uszczegóławiają załączniki dzielnicowe. Załącznik dzielnicowy to nic innego jak zestawienia zadań lokalnych dla dzielnicy. Każda rada dzielnicy uchwalałaby załącznik dotyczący zadań lokalnych ze swojego terenu w ramach limitu środków ustalonego przez prezydenta. Załączniki trafiałyby do Rady Miejskiej wraz z projektem uchwały budżetowej. Oczywiście, zestawienia zadań lokalnych uchwalone przez dzielnice mogłyby być całkowicie zmienione przez Radę Miejską, bo to jej autonomiczne uprawnienie. Niemniej w Radzie Miejskiej musiano by znaleźć bardzo ważkie argumenty, żeby „wywracać” propozycje dzielnic. Przez ten zabieg rada dzielnicy miała mieć istotny wpływ w procesie decyzyjnym na alokację środków budżetowych przeznaczonych na zadania lokalne.

R.N.: Wróćmy jeszcze do okręgów jednomandatowych…

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 162

M.M.: To bardzo ważne, a niestety wówczas było mało zrozumiałe. Zawarte w projekcie okręgi jednomandatowe sprawiały, że argument radnych osiedlowych, iż do rad wejdzie polityka, był bezzasadny. Miasto liczące 600 tys. mieszkańców, podzielone na 15 dzielnic to średnio 40 tys. mieszkańców na dzielnicę. Wybierając 21 radnych w dzielnicy, mamy średnio mniej niż 2 tys. mieszkańców na jednego radnego. W praktyce to maksymalnie 1500 wyborców. Przy frekwencji nawet 50% w okręgu – głosuje 750 osób.

Przy tym trybie wyborów szyld partyjny nie ma znaczenia. Radny dzielnicy to musiałby być człowiek osobiście znany wyborcom, wywodzący się ze środowiska lokalnego, a nie z rozdania politycznego.

R.N.: Jak dziś po latach ocenia Pan wasze działania? Satysfakcja? Poczucie niespełnienia?

M.M.: Mam poczucie, że pracowałem przy ważnym projekcie. I chociaż że sprawa zakończyła się fiaskiem, to udało nam się jednak włączyć ją do debaty publicznej.

R.N.: Czy ma Pan jakieś refleksje na koniec?

Na pewno należy dążyć do zmiany obecnego status quo, jeśli chodzi o jednostki pomocnicze miasta. Trzeba skończyć z bytami pozorowanymi. A takim są de facto dzisiejsze osiedla. Nie mam gotowych pomysłów. Ale potrzeba zapału i konsekwencji w działaniu, a także nagłośnienia w mediach. Może dobrym pomysłem byłoby poddanie sensu i kierunków reformy jednostek pomocniczych pod referendum lokalne? Mimo wszystko oceniam, że praca w radzie osiedla dała mi spore doświadczenie i wiedzę, co procentowało później w Radzie Miejskiej.

R.N.: Dziękuję za rozmowę.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

163

(2016)

Kalendarium

Opracowanie Zbigniew Magdziarz

Kalendarium Rady Miejskiej Wrocławia (VII kadencji) za okres od 16.11.2014 r. do 31.12.2015 r.

16 listopada 2014 r.

Pierwsza tura wyborów samorządowych.

Uczestniczyło w nich 168 894 uprawnionych mieszkańców Wrocławia (tj.

35,99%), którzy w 8 okręgach wyborczych wybrali 37 radnych.

Radnymi Rady Miejskiej Wrocławia (VII kadencji) zostali: (lista zgodna z treścią ogłoszenia Komisarza Wyborczego)

I okręg – Stare Miasto 1. SKOCZYLAS Jerzy Józef

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

711 głosów

2. CZEPIL Rafał Janusz

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

3558 głosów

3. SZNERCH Jerzy Antoni

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

810 głosów

4. CHMIELEWSKI Jan Roman

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą

832 głosów

5. SKOCZYLAS Jerzy Władysław Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 4079 głosów 6. MROZOWSKA Urszula Beata Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą

866 głosów

II okręg – Śródmieście 1. MIESZKAŁA Krystian Jan

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

439 głosów

2. MARYŃSKI Piotr Tomasz

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

1862 głosów

3. UHLE Piotr Michał

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 2057 głosów

4. RAŃDA Paweł Rafał

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 1689 głosów

5. ANISZCZYK Bohdan Józef

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 1823 głosów

III okręg – Krzyki I 1. KŁOSOWSKI Dominik

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

167

Koalicyjny Komitet Wyborczy SLD Lewica Razem

(2016)

1452 głosów

2. KRZYŻANOWSKI Marcin Rafał Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

3868 głosów

3. LACH Mirosław Mieczysław Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

1299 głosów

4. KRAUZE Jarosław Piotr

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 3401 głosów

5. RYBCZAK Agnieszka

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 1907 głosów

6. ZAWADA Małgorzata Ewa

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 1061 głosów

IV okręg – Krzyki II 1. STACHOWIAK-RÓŻECKA Mirosława Agnieszka

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

2. LORENC Sebastian Łukasz

Komitet Wyborczy Wyborców BEZPARTYJNI SAMORZĄDOWCY

3425 głosów 1899

głosów 3. OBARA-KOWALSKA Katarzyna Anna

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 1080 głosów

4. OSSOWSKI Jacek Antoni

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 2105 głosów

5. GALANT Dorota Magdalena Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 2672 głosów

V okręg – Fabryczna I 1. PIECHEL Michał

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

1533 głosów

2. MROZEK Damian Remigiusz Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

2763 głosów

3. GRANOWSKA Renata Małgorzata

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą

4878 głosów 4. MACAŁA Henryk Jan

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 1053 głosów

5. KĘDZIERSKA Agnieszka Kornelia

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą

1099 głosów

VI okręg – Fabryczna II 1. OLBERT Łukasz

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

3902 głosów

2. KORDEL Grażyna

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

754 głosów

3. NABZDYK Andrzej Zygmunt Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 1104 głosów 4. HANCZAREK Tomasz

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 2242 głosów

5. WANAT Urszula Maria

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 2031 głosów

VII okręg – Psie Pole 1. SZCZERBA Krzysztof Paweł

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

1114 głosów

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 168

2. PIEŃKOWSKI Robert

Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość

2935 głosów

3. RAZIK-TRZISZKA Magdalena Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 1334 głosów 4. MAUER-RÓŻAŃSKA Renata Małgorzata

Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 4404 głosów

5. BŁOŃSKI Wojciech Stanisław Komitet Wyborczy Wyborców Rafał Dutkiewicz z Platformą 1598 głosów

Liczba głosów oddanych na poszczególne komitety wyniosła:

KWW Rafał Dutkiewicz z Platformą

63 674 głosów (37,7%)

KW Prawo i Sprawiedliwość

45 860 (27,1%)

KWW Bezpartyjni Samorządowcy

16 202 (9,59%)

KKW SLD – Lewica Razem

14 144 (8,37%)

Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że w okręgu nr II – Śródmieście wybrany został p. Bohdan Aniszczyk, który już od 1990 r. nieprzerwanie pełni funkcję radnego Rady Miejskiej Wrocławia.

21 listopada 2014 r.

W Sali Sesyjnej Rady Miejskiej odbywa się jubileusz 40-lecia pracy naukowo-dydaktycznej prof. Edwarda Czapiewskiego, wiceprzewodniczącego Rady Miejskiej I kadencji (1990–1994). Zaprezentowana zostaje wówczas Księga Jubileuszowa, w której znalazły się m.in. artykuły dot. historii Rady Miejskiej Wrocławia.

30 listopada 2014 r.

Druga tura wyborów samorządowych.

Na prezydenta Wrocławia ponownie zostaje wybrany p. Rafał Dutkiewicz.

Uzyskując 89 535 głosów, tj. 54,72%, pokonuje on w drugiej turze p. Mirosławę Stachowiak-Różecką (74 083–45,28%).

Frekwencja wyborcza wyniosła 34%.

1 grudnia 2014 r.

Powołanie 21-osobowego Klubu Radnych Rafała Dutkiewicza z Platformą Obywatelską. Przewodniczącym klubu zostaje Jarosław Krauze.

W skład klubu wchodzą radni:

Bohdan Aniszczyk, Wojciech Błoński, Jan Chmielewski, Dorota Galant, Renata Granowska, Tomasz Hanczarek, Agnieszka Kędzierska, Jarosław Krauze – przewodniczący klubu, Henryk Macała, Ranata Mauer-Różańska, Urszula Mrozowska, Andrzej Nabzdyk, Katarzyna Obara-Kowalska, Jacek Ossowski, Pawel Rańda, Magdalena Razik-Trziszka – sekretarz klubu, Agnieszka Rybczak, Jerzy Władysław Skoczylas, Piotr Uhle – zastępca przewodniczącego klubu, Urszula Wanat, Małgorzata Zawada – skarbnik klubu.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

169

(2016)

W roku 2015 spotkania Klubu najczęściej odbywają się w tzw. poniedziałek przedsesyjny o godz. 17.30 w Klubie Radnego, Nowy Ratusz, Sukiennice 9.

Sesja nr I Rady Miejskiej Wrocławia.

Inauguracyjna sesja Rady Miejskiej Wrocławia odbywa się w Sali Wielkiej Ratusza. Podczas niej nowo wybrani radni składają ślubowanie – „Wierny Konstytucji i prawu Rzeczypospolitej Polskiej, ślubuję uroczyście obowiązki radnego sprawować godnie, rzetelnie i uczciwie, mając na względzie dobro mojej gminy i jej mieszkańców”.

Radni w głosowaniu tajnym wybierają na przewodniczącego rady p. Jacka Ossowskiego pełniącego tę funkcję już od 2009 r.

2 grudnia 2014 r.

Pierwsze posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad II i III sesji Rady Miejskiej.

4 grudnia 2014 r.

Powołanie 14-osobowego Klubu Radnych Prawa i Sprawiedliwości. Przewodniczącą klubu zostaje Mirosława Stachowiak-Różecka.

W skład klubu wchodzą:

Rafał Czepil, Grażyna Kordel, Marcin Krzyżanowski, Mirosław Lach, Piotr Maryński, Krystian Mieszkała, Damian Mrozek, Łukasz Olbert, Michał Piechel, Robert Pieńkowski, Jerzy Józef Skoczylas, Mirosława Stachowiak-Różecka – przewodnicząca klubu, Krzysztof Szczerba, Jerzy Sznerch.

Spotkania klubu najczęściej odbywają się w tzw. wtorek sesyjny o godz. 18,

Poza klubami pozostali radni:

Dominik Kłosowski SLD – Lewica Razem;

Sebastian Lorenc

w sali nr 301.

radny niezrzeszony.

W związku z przygotowaniami do pierwszej merytorycznej sesji rady dla potrzeb radnych uruchomiony zostaje program e-sesja, tj. specjalny system informatyczny wspomagający kompleksową obsługę pracy radnych, Biura Rady i poszczególnych wydziałów Urzędu Miejskiego.

8 grudnia 2014 r.

Sesja nr II Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

Nowo wybrany prezydent Wrocławia Rafał Dutkiewicz w Sali Wielkiej Ratusza składa uroczyste ślubowanie przed Radą Miejską Wrocławia.

Sesja nr III Rady Miejskiej Wrocławia.

(Utrzymano obowiązującą we wcześniejszych kadencjach zasadę, że sesje

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 170

Rady Miejskiej Wrocławia odbywają się zawsze w trzeci czwartek miesiąca o godz. 12 w Sali Sesyjnej Nowego Ratusza – Sukiennice 9.

Podczas sesji wybrano trzech wiceprzewodniczących rady, zostali nimi:

Renata Granowska, Jerzy Władysław Skoczylas, Rafał Czepil.

13 grudnia 2014 r.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad IV sesji Rady Miejskiej.

Zgodnie z przyjętymi ustaleniami w pracach Komisji Głównej uczestniczą: Jacek Ossowski – przewodniczący rady, trzech wiceprzewodniczących rady: Renata Granowska, Jerzy Władysław Skoczylas, Rafał Czepil, szefowie klubów: Jarosław Krauze (Klub Radnych Rafała Dutkiewicza z Platformą Obywatelską) i Mirosława Stachowiak-Różecka (Klub Radnych Prawo i Sprawiedliwoś) lub osoby przez nich upoważnione. Na posiedzenia komisji zapraszany jest również prezydent Wrocławia i jego przedstawiciele odpowiedzialni za poszczególne punkty planowanej sesji. Posiedzenie tzw.pierwszej Komisji Głównej zatwierdzającej porządek obrad najbliższej sesji odbywa się zawsze w gabinecie przewodniczącego Rady we wtorek w tzw. tygodniu przedsesyjnym o godz. 14.

22 grudnia 2014 r.

Sesja nr IV Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem tzw. drugiej Komisji Głównej (organizowanym zawsze o godz. 11.15 w dniu sesji w gabinecie przewodniczącego).

Sesja zwołana zostaje w trybie nadzwyczajnym na wniosek Klubu PiS, dotyczy

23 grudnia 2014 r.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad V sesji Rady Miejskiej.

30 grudnia 2014 r.

Sesja nr V Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji

m.in. przeprowadzenia kontroli finansowej spółki MPK.

Głównej.

W trakcie sesji przyjęto m.in.:

budżet Wrocławia na 2015 r.;

wieloletnią prognozę finansową miasta.

Zatwierdzono Wieloletni Plan Inwestycyjny Wrocławia na 2015–2019.

Uregulowano status Instytutu im. Jerzego Grotowskiego.

Przyjęto też ostateczną liczbę stałych komisji rady oraz ustalono skład poszczególnych komisji. W stosunku do VI kadencji likwidacji ulega jedna komisja, tj. Komisja Inicjatyw Gospodarczych, a jej kompetencje przyjmuje komisja o nowej już nazwie: Komisja Infrastruktury Komunalnej i Gospodarki.

Zmieniona zostaje również nazwa dotychczasowej Komisji ds. Osiedli na

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

171

(2016)

– Komisja Partycypacji Społecznej i Osiedli.

Stałe komisje Rady Miejskiej VII kadencji i ich skład osobowy (stan na dzień 30.12.2015 r.)

KOMISJA REWIZYJNA: Tomasz Hanczarek – przewodniczący komisji Małgorzata Zawada – wiceprzewodnicząca komisji Dorota Galant Dominik Kłosowski

Grażyna Kordel Jarosław Krauze Henryk Macała Krystian Mieszkała.

KOMISJA STATUTOWA: Magdalena Razik-Trziszka – przewodnicząca komisji Agnieszka Kędzierska – wiceprzewodnicząca komisji Wojciech Błoński

Krystian Mieszkała Krzysztof Szczerba.

KOMISJA BUDŻETU I FINANSÓW: Urszula Wanat – przewodnicząca komisji Bohdan Aniszczyk – wiceprzewodniczący komisji Rafał Czepil Renata Granowska Dominik Kłosowski

Jarosław Krauze Renata Mauer-Różańska Krystian Mieszkała Jacek Ossowski Krzysztof Szczerba.

KOMISJA PRAWORZĄDNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA: Andrzej Nabzdyk – przewodniczący komisji Sebastian Lorenc – wiceprzewodniczący komisji Tomasz Hanczarek

Paweł Rańda Jerzy Józef Skoczylas Jerzy Sznerch

Jacek Ossowski Michał Piechel

Piotr Uhle.

KOMISJA INFRASTRUKTURY KOMUNALNEJ I GOSPODARKI: Wojciech Błoński – przewodniczący komisji Urszula Wanat – wiceprzewodnicząca komisji Mirosław Lach

Piotr Maryński Agnieszka Rybczak Piotr Uhle.

KOMISJA RODZINY, ZDROWIA I SPRAW SOCJALNYCH: Agnieszka Rybczak – przewodnicząca komisji Magdalena Razik-Trziszka – wiceprzewodnicząca

komisji Jan Chmielewski

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 172

Andrzej Nabzdyk Katarzyna Obara-Kowalska

Michał Piechel Jerzy Józef Skoczylas.

KOMISJA EDUKACJI I MŁODZIEŻY: Bohdan Aniszczyk – przewodniczący komisji Paweł Rańda – wiceprzewodniczący komisji Renata Granowska Jarosław Krauze

Renata Mauer-Różańska Łukasz Olbert Michał Piechel Robert Pieńkowski

KOMISJA ROZWOJU PRZESTRZENNEGO I ARCHITEKTURY: Agnieszka Kędzierska – przewodnicząca komisji Katarzyna Obara-Kowalska – wiceprzewodnicząca komisji Dorota Galant Tomasz Hanczarek Marcin Krzyżanowski

Sebastian Lorenc Piotr Maryński Andrzej Nabzdyk Jerzy Władysław Skoczylas Mirosława Stachowiak Różecka

KOMISJA KOMUNIKACJI I OCHRONY ŚRODOWISKA: Jan Chmielewski – przewodniczący komisji Bohdan Aniszczyk Agnieszka Kędzierska Grażyna Kordel Marcin Krzyżanowski

Piotr Maryński Jacek Ossowski Magdalena Razik-Trziszka Jerzy Sznerch

KOMISJA KULTURY I NAUKI: Jerzy Władysław Skoczylas – przewodniczący komisji Katarzyna Obara-Kowalska – wiceprzewodnicząca komisji Grażyna Kordel

Macała Henryk Urszula Mrozowska Mirosława Stachowiak Różecka Małgorzata Zawada.

KOMISJA PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ I OSIEDLI: Henryk Macała – przewodniczący komisji Piotr Uhle – wiceprzewodniczący komisji Jan Chmielewski Rafał Czepil Urszula Mrozowska

Łukasz Olbert Jerzy Józef Skoczylas Jerzy Sznerch Urszula Wanat

KOMISJA SPORTU I REKREACJI: Renata Mauer-Różańska – przewodnicząca komisji

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

173

(2016)

Paweł Rańda – wiceprzewodniczący komisji

Wojciech Błoński Rafał Czepil Renata Granowska Mirosław Lach

Damian Mrozek Łukasz Olbert Agnieszka Rybczak

KOMISJA PROMOCJI I WSPÓŁPRACY ZAGRANICZNEJ: Urszula Mrozowska – przewodnicząca komisji Sebastian Lorenc – wiceprzewodniczący komisji

Robert Pieńkowski Jerzy Władysław Skoczylas

Dorota Galant Damian Mrozek

Małgorzata Zawada

Po sesji w Klubie Radnych odbywa się tradycyjne spotkanie świąteczno-noworoczne radnych i przedstawicieli władz miasta.

3 stycznia 2015 r.

Udział przewodniczącego rady i grupy radnych w Gali Noworocznej w Hali

6 stycznia 2015 r.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad VI sesji Rady Miejskiej.

7 stycznia 2015 r.

Pierwszy w VII kadencji RMW dyżur radnego. Dyżury odbywają się w każdą

Stulecia.

środę, w godz. 15–16.30 (z wyłączeniem dni świątecznych i miesiąca sierpnia).

8 stycznia 2015 r.

Pierwszy w VII kadencji dyżur Wiceprzewodniczącego Rady. Dyżury odbywają się w każdy czwartek w godz. 15–16.30 (z wyłączeniem czwartków sesyjnych, dni świątecznych i miesiąca sierpnia).

11 stycznia 2015 r.

Udział grupy radnych w Dniu Jedności Chrześcijan.

15 stycznia 2015 r.

Sesja nr VI Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

W trakcie sesji ogłoszona zostaje informacja, że radny Rady Miejskiej Wrocławia p. Tomasz Hanczarek został jednym z dziewięciu prezesów nagrodzonych tytułem Najlepszego Menadżera `2014 w Polsce (Bloomberg Businessweek Polska).

Następnie rada:

przyjmuje m.in. stanowisko popierające budowę południowego odcinka

powołuje doraźną Komisję Nominacyjną w składzie: Bohdan Aniszczyk, Ra-

trasy S-8 o przebiegu Wrocław – Kłodzko – Boboszów. fał Czepil, Renata Granowska, Dominik Kłosowski, Jarosław Krauze, Ranata Mauer-Różańska, Damian Mrozek, Urszula Mrozowska, Łukasz Olbert, Jacek Ossowski, Robert Pieńkowski, Jerzy Władysław Skoczylas.

Na przewodniczącego wybrany zostaje Jacek Ossowski, a na jego zastępcę

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 174

Jerzy Władysław Skoczylas.

Ponadto rada uchwala 2 plany zagospodarowania przestrzennego.

Jak co roku na początku sesji wręczone zostają dyplomy dla najlepszych szkół i przedszkoli – laureatów Wielkiej Nagrody Wrocławia, Magnum Praemium Wratislaviae i Przedszkolnej Nagrody Wrocławia.

16 stycznia 2015 r.

Udział przewodniczącego rady i grupy radnych w XIX Wrocławskiej Kutii organizowanej przez Związek Ukraińców w Polsce.

19 stycznia 2015 r.

Udział przewodniczącego rady i części radnych w spotkaniu noworocznym

3 lutego 2015 r.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad VII sesji Rady Miejskiej.

6 lutego 2015 r.

Udział przewodniczącego i grupy radnych w otwarciu Honorowego Konsulatu

prezydenta Wrocławia z wrocławskim Korpusem Konsularnym.

Republiki Litewskiej we Wrocławiu.

3–8 lutego 2015 r.

Udział radnej Małgorzaty Zawady w Międzynarodowych Targach Turystycznych w Hamburgu (wspólna prezentacja Wrocławia i Krakowa).

10 lutego 2015 r.

Przewodniczący Rady Miejskiej uczestniczy w uroczystościach 75. rocznicy deportacji ludności polskiej na Sybir.

12 lutego 2015 r.

Sesja nr VII Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

W trakcie sesji rada uczciła minutą ciszy zmarłego w tym dniu prof. Jerzego Regulskiego, współtwórcę reformy samorządowej 25 laty. Następnie rada przyjęła m.in. uchwały w sprawie:

konsultacji społecznych dotyczących kamienicy na Wyspie Słodowej;

udzielenia dotacji celowej dla potrzeb obiektów WUWA;

rozwiązania Rady Osiedla Osobowice–Rędzin i zarządzenia przedtermino-

planu kontroli Komisji Rewizyjnej;

zmian w sieci placówek oświatowych.

Na sesji przedstawiono również stan realizacji programu rewitalizacji osiedla

12–15 lutego 2015 r.

Wyjazd przewodniczącego Rady Miejskiej w ramach delegacji do Drezna,

wych wyboru do w/w Rady;

Nadodrze. partnerskiego miasta Wrocławia.

13 lutego 2015 r.

Rozpoczęcie edycji programu Edukacja Samorządowa. Celem tego projektu jest przybliżenie wrocławskiej młodzieży historii i zasad funkcjonowania Rady Miejskiej Wrocławia oraz współczesnych problemów miasta. Projekt

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

175

(2016)

zakłada organizację kilkunastu copiątkowych spotkań, podczas których zaproszeni uczniowie zwiedzają Stary Ratusz, poznają historię samorządu, a następnie w Sali Sesyjnej z udziałem radnego Rady Miejskiej Wrocławia odbywają rozmowę o bieżących sprawach Wrocławia. Do końca roku szkolnego (czerwiec 2015) Biuro Rady Miejskiej Wrocławia zaplanowało 16 takich spotkań. Spotkania odbywają się w piątek od godz. 12.00.

W kwietniu 2015 r. program ten zostaje rozszerzony o Edukację samorządową dla seniorów, w ramach której seniorzy działający we Wrocławskim Centrum Seniora – zwiedzają wraz z przewodnikiem wnętrze Starego Ratusza, a następnie w Sali Sesyjnej uczestniczą w spotkaniu z radnymi Rady Miejskiej, podczas którego omawiane są historia samorządu i współczesne problemy Wrocławia.

17 lutego 2015 r.

Ukazuje się komunikat prasowy przewodniczącego rady i prezydenta Wrocła-

19 lutego 2015 r.

Spotkanie przewodniczącego z profesorami W. Suleją i G. Straucholdem

wia o rozpoczęciu procedury zgłaszaniu kandydatur do Nagród Wrocławia. dot. organizacji konferencji z okazji 25-lecia samorządu we Wrocławiu.

20 lutego 2015 r.

Z okazji Międzynarodowego Dnia Przewodnika Turystycznego odbywa się spotkanie przewodniczącego Rady z przewodnikami miejskimi (Klub Radnego).

28 lutego 2015 r.

Udział przewodniczącego rady w konferencji „Dni Przedwojennej Polonii Wrocławia” (Sala Sesyjna).

9 marca 2015 r.

Śmierć Grażyny Tomaszewskiej, radnej III kadencji, przewodniczącej Rady Miejskiej Wrocławia w latach 2001–2002, m.in. inicjatorki umieszczenia na II piętrze Nowego Ratusza: roty przysięgi radnych z 1344 r., herbu Wrocławia, a w Klubie Radnego historycznych pamiątek Rady Miejskiej Wrocławia (m.in.

Krucyfiksu Przysiężnego i pieczęci miejskich). Jej pogrzeb z udziałem przewodniczącego i grupy radnych odbył się 14.04 w Wojanowicach k. Czernicy.

10 marca 2015 r.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad VIII sesji Rady Miejskiej.

Udział przewodniczącego i grupy radnych w Gali „Ośmiu Wspaniałych”.

11–18 marca 2015 r.

Ostateczne (przy pewnych odstępstwach od zasady) ukształtowanie się terminów i miejsc posiedzeń poszczególnych komisji rady. Przed każdą sesją dla zaopiniowania projektów uchwał i omówienia bieżących spraw przyjęto, że:

Komisja Budżetu i Finansów – spotyka się w poniedziałek w tzw. tygodniu sesyjnym o godz. 16 w sali 309, Sukiennice 9;

Komisja Komunikacji i Ochrony Środowiska – środa sesyjna, godz. 13, sala 309;

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 176

Komisja Kultury i Nauki – wtorek sesyjny, godz. 16.30, sala 309;

Komisja Architektury i Rozwoju Przestrzennego – środa sesyjna, godz. 16, sala 302;

Komisja Edukacji i Młodzieży – poniedziałek sesyjny, godz. 14.30, sala 306;

Komisja Rewizyjna – środa sesyjna, godz. 15, sala 302;

Komisja Statutowa – wtorek sesyjny, godz. 16.00, sala 302;

Komisja Infrastruktury Komunalnej i Gospodarki – czwartek przedsesyjny, godz. 13, sala 309;

Komisja Rodziny, Zdrowia i Spraw Socjalnych – poniedziałek sesyjny, godz.

13, sala 309;

Komisja Praworządności i Bezpieczeństwa – poniedziałek sesyjny, godz.

16.15, sala 306;

Komisja Partycypacji Społecznej i Osiedli – wtorek sesyjny, godz. 15.30, sala 306;

Komisja Sportu i Rekreacji – poniedziałek sesyjny, godz. 17.30, sala 309;

Komisja Promocji i Współpracy Zagranicznej – poniedziałek sesyjny, godz.

15.45, sala 302.

19 marca 2015 r.

Sesja nr VIII Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

W trakcie sesji przyjęto m.in.:

gminny program wspierania rodziny we Wrocławiu;

kilkanaście uchwał dot. funkcjonowania placówek oświatowych Wrocławia;

uchwałę w sprawie sprzedaży alkoholu w centrum Wrocławia;

uchwałę o przystąpieniu Gminy Wrocław do Międzynarodowej Sieci Miast Schronienia Pisarzy (ICORN);

nadano 7 nazw dla ulic, skwerowi i rondu;

uchwalono 2 plany zagospodarowania przestrzennego.

Podczas sesji (na jej początku) zaprezentowano także sylwetki 8 uczniów, laureatów Konkursu „Ośmiu Wspaniałych”.

20 marca 2015 r.

Udział wiceprzewodniczącego rady Rafała Czepila w konferencji „Pozycja rady w systemie władzy samorządowej. Stan obecny i postulaty” – Rzeszów.

24 marca 2015 r.

przewodniczący rady uczestniczy w spotkaniu w ramach Dni Inwalidy.

27 marca 2015 r.

Udział w pracach jury członków Komisji Sportu i Rekreacji w pierwszym konkursie

Przyjęcie przez przewodniczącego rady delegacji z partnerskiego miasta – Bredy.

„Wrocławski sport wczoraj i dzisiaj” zorganizowanym przez Gimnazjum nr 5.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

177

(2016)

pocz. kwietnia 2015

Radna Rady Miejskiej Wrocławia – Renata Mauer-Rożańska, dwukrotna mistrzyni olimpijska w strzelectwie, zajmuje III miejsce w plebiscycie zorganizowanym z okazji XX-lecia Polskiego Stowarzyszenia Sportu Kobiet.

W głosowaniu przeprowadzonym przez dziennikarzy sportowych ustępuje jedynie Justynie Kowalczyk i Otylii Jędrzejczak.

7 kwietnia 2015 r.

Posiedzenie Komisji Głównej, przyjęcie porządku obrad IX sesji Rady Miejskiej.

9 kwietnia 2015 r.

Posiedzenie Komisji Nominacyjnej, wybór kandydatur do Nagród Wrocławia.

13 kwietnia 2015 r.

Członkowie Komisji Kultury i Nauki oraz Komisji Promocji i Współpracy Zagranicznej spotykają się w Klubie Radnego z zaproszonymi gośćmi celem omówienia działań promocyjnych Wrocławia w świetle Europejskiej Stolicy Kultury (ESK) 2016.

Udział przewodniczącego rady w uroczystościach 75. Rocznicy Zbrodni Katańskiej.

16 kwietnia 2015 r.

Sesja nr IX Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

W trakcie sesji:

wysłuchano m.in. sprawozdań za 2014 r.: Komendanta Straży Miejskiej Wrocławia, Prokuratora Okręgowego we Wrocławiu, Komendanta Miejskiego Policji we Wrocławiu, Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej we Wrocławiu, Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego

uchwalono 1 plan zagospodarowania przestrzennego oraz nadano statut Ośrodkowi „Pamięć i Przyszłość”.

17 kwietnia 2015 r.

W gabinecie przewodniczącego odbywa się spotkanie Rady Programowej „Święta Wrocławia – 2015”.

22 kwietnia 2015 r.

Przewodniczący rady uczestniczy w spotkaniu, podczas którego prof. Alicji Chybickiej przyznany zostaje tytuł – Ambasador Wrocławia.

24 kwietnia 2015 r.

W Klubie Radnego z udziałem przewodniczącego, radnych i pracowników Biura Rady Miejskiej odbywa się pożegnanie przechodzącej na emeryturę p. Barbary Rogali, pracującej w Biurze od 1991 r.

24 kwietnia 2015 r.

Śmierć prof. Władysława Bartoszewskiego, Honorowego Obywatela Wrocławia z 2004 r.

2-3 maja 2015 r.

Udział przewodniczącego RMW i grupy radnych w uroczystościach z okazji Dnia Flagi RP (02.05) i święta narodowego – 3 Maja.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 178

8 maja 2015 r.

Uczestnictwo przewodniczącego rady i radnych w obchodach 70. rocznicy zakończenia drugiej wojny Światowej (spotkanie w Ratuszu z grupą pionierów, msza św. i odsłonięcie tablicy w Bazylice św. Elżbiety oraz uroczystości na Cmentarzu Żołnierzy Polskich na Oporowie).

9 maja 2015 r.

Udział Przewodniczącego RMW i części radnych w uroczystościach organizowanych w Hali Stulecia z okazji 25-lecia samorządu w Polsce.

11 maja 2015 r.

Wizyta członków Komisji Rodziny, Zdrowia i Spraw Socjalnych oraz Komisji Edukacji i Młodzieży w wybranych placówkach oświatowych prowadzących działalność integracyjną lub włączającą. Podczas spotkania przedstawiono m.in. raport dotyczący kształcenia uczniów niepełnosprawnych we wrocławskich szkołach i placówkach.

12 maja 2015 r.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad X sesji Rady Miejskiej.

13 maja 2015 r.

Udział Przewodniczącego RMW w uroczystości wręczenia nagród laureatom XII Edycji konkursu „Wrocławska Magnolia”. Konkurs ten skierowany jest do absolwentów wrocławskich uczelni, którzy w danym roku akademickim obronili pracę magisterską podejmującą problematykę poprawy szeroko rozumianej jakości życia wrocławian.

18 maja 2015 r.

Spotkanie Przewodniczącego Jacka Ossowskiego z p. Elizabeth Wolbers – Konsul Generalną Niemiec.

21 maja 2015 r.

Sesja nr X Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

W trakcie sesji przyznano tytuły ,,Civitate Wratislaviensi Donatus’’ i ,,Nagrody Wrocławia”, również:

przyjęto apel w sprawie podjęcia inicjatywy ustawodawczej w sprawie tzw.

zmieniono budżet gminy na 2015 r;

uchwalono 4 planów zagospodarowania przestrzennego.

22 maja 2015 r.

Udział przewodniczącego RMW w debacie „Sytuacja demograficzna Wro-

dopalaczy;

cławia – stan i perspektywy” (Sala Sesyjna).

23 maja 2015 r.

Uroczysta Gala VIII edycji Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius z udziałem m.in. przedstawicieli Rady Miejskiej.

25-30 maja 2015 r.

Obchody 25 lat samorządu Wrocławia z inicjatywy Rady Miejskiej Wrocławia, w tych dniach obchodzona była 25. rocznica powstania wrocławskiego samorządu. W intencji organizatorów święto to miało pokazać mieszkańcom

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

179

(2016)

Wrocławia skalę zmian, jakie w ostatnim czasie zaszły w mieście. Temu w ostatnim tygodniu maja służył cykl imprez-wycieczek zorganizowanych w ramach „Drzwi Otwartych Samorządu”, podczas których wrocławianie mogli przekonać się o dokonanych przeobrażeniach. W tym celu podwoje otworzyły wrocławskie ZOO, MPWiK, Teatr Lalek, Capitol, Aquapark, MPK, Port Lotniczy, Centrum Poznawcze Hala Stulecia, Tor Wyścigów Konnych „Partynice”, Zarząd Zieleni Miejskiej, Park Technologiczny, Humanitarium, Stadion Miejski, Muzeum Architektury i Muzeum Miejskie. Ukazaniu skali zmian służyła też wydana z okazji 25-lecia publikacja albumowa pt. Wrocławskie metamorfozy, zawierająca fotografie Mieczysława Michalaka, oraz ustawiona na wrocławskim rynku od 27 maja do 10 czerwca wystawa zdjęć, przedstawiających te same miejsca „wczoraj i dziś”.

27 maja 2015 r.

W rocznicę wyborów samorządowych sprzed 25 lat w Sali Wielkiej Starego Ratusza odbyło się uroczyste spotkanie radnych wszystkich siedmiu dotychczasowych kadencji Rady Miejskiej Wrocławia, podczas którego obok okolicznościowych wystąpień przewodniczącego rady i prezydenta, podziękowań, chwil wspomnień, krótkiego koncertu wykonano okolicznościowe zdjęcia radnych poszczególnych kadencji.

Spotkanie w Ratuszu zostało poprzedzone mszą św. w intencji miasta i jego mieszkańców oraz w intencji zmarłych radnych i miejskich urzędników. Po mszy św. przybyli do bazyliki św. Elżbiety radni przemaszerowali do Starego Ratusza, otwierając po drodze wspomnianą już wystawę prac M. Michalaka.

Po zakończeniu uroczystości część radnych spotkała się w Sali Rajców Piwnicy Świdnickiej, gdzie kontynuowano rozmowy o mieście i jego przyszłości.

28 maja 2015 r.

W Sali Sesyjnej Nowego Ratusza odbyła się kilkugodzinna konferencja zorganizowana przez Biuro Rady Miejskiej Wrocławia, Uniwersytet Wrocławski, Dolnośląską Szkołę Wyższą i Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”, podczas której wygłoszono piętnaście referatów. Podkreślono w nich historyczne i polityczne uwarunkowania powstania wrocławskiego samorządu w 1990 r. oraz omówiono współczesne problemy miasta i perspektywy jego rozwoju. Wszystkie referaty zostały umieszczone w okolicznościowej publikacji wydanej przez Biuro Rady pod koniec 2015 r.

30 maja 2015 r.

W ramach „Drzwi Otwartych Samorządu” mieszkańcy Wrocławia i turyści (a było ich niemało) mogli zwiedzić wystawę M. Michalaka, miejsca związane

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 180

z historią wrocławskiego samorządu, tj. Stary Ratusz, patrycjuszowskie kamienice wokół Rynku, tzw. kościoły patronackie rady: kościół św. Elżbiety i św. Marii Magdaleny. Można było też odwiedzić gabinet prezydenta miasta Wrocławia i przewodniczącego rady, salę sesyjną oraz Klub Radnego, a także porozmawiać z prezydentem Wrocławia Rafałem Dutkiewiczem, przewodniczącym rady Jackiem Ossowskim i z radnymi Rady Miejskiej.

Na scenie w Rynku zorganizowany został koncert wrocławskich artystów a najmłodszych wrocławianom zapewniono szereg innych atrakcji.

1–3 czerwca 2015 r.

Przewodniczący Jacek Ossowski uczestniczy w Konwencie Przewodniczących Rad Miast Wojewódzkich w Krakowie.

6 czerwca 2015 r.

Spotkanie przewodniczącego rady z przedstawicielami Izb Handlowo-Przemysłowych różnych miast Niemiec.

7 czerwca 2015 r.

Udział przedstawicieli Rady Miejskiej w Benefisie Jerzego Kichlera.

8 czerwca 2015 r.

Udział grupy radnych w Święcie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

10 czerwca 2015 r.

Uczestnictwo przedstawicieli rady m.in. z Komisji Edukacji i Młodzieży w uroczystościach wręczenia „Szkolnych Nobli”.

11–13 czerwca 2015 r.

Global Forum – z udziałem m.in. dużej grupy radnych, połączone z wręczeniem (12.06) Nagrody Wolności.

15 czerwca 2015 r.

Przewodniczący rady bierze udział w uroczystościach 25-lecia działalności Dolnośląskiej Izby Gospodarczej.

Przewodniczący Jacek Ossowski i radni RMW uczestniczą w Jubileuszu Kardynała Henryka Gulbinowicza obchodzącego 60 – lecie kapłaństwa, 45-lecie sakry biskupiej i 30-lecie przyjęcia kapelusza kardynalskiego (uroczystości w Katedrze Wrocławskiej).

16 czerwca 2015 r.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad XII sesji Rady Miejskiej.

16–18 czerwca 2015 r.

Udział przewodniczącego Rady Miejskiej i grupy radnych w organizowanym w Hali Stulecia VI Kongresie Regionów.

18–22 czerwca 2015 r.

Radna Renata Mauer-Różańska uczestniczy w delegacji Ministerstwa Sportu i Turystyki w ramach I Europejskich Igrzysk w Baku.

20 czerwca 2015 r.

Udział przewodniczącego Rady Miejskiej i radnych w wydarzeniach artystycznych realizowanych w ramach projektu „Mosty” będącego zapowiedzią ESK 2016.

24 czerwca 2015 r.

Sesja nr XI Rady Miejskiej Wrocławia

W dniu św. Jana Chrzciciela, patrona Wrocławia, odbywa się uroczysta sesja

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

181

(2016)

Rady Miejskiej Wrocławia. Uroczystą sesję poprzedza spotkanie w Kaplicy Rajców, podczas którego (w epitafium Hansa Moherenberga) odsłonięto reprodukcję obrazów Tobiasa Fendta Chrystus zapowiadający Sąd Ostateczny i Rodzina Hansa Moherenberga na tle panoramy miasta Wrocławia. Następnie radni uczestniczą w paradzie, która północną pierzeją Rynku, ul. Szewską i Oławską dociera pod Ratusz, gdzie odbywa się koronacja Króla Kurkowego AD 2015. Podczas sesji wręczono tytuły Honorowego Obywatela Wrocławia, Nagrody Wrocławia i Nagrody Prezydenta Wrocławia. Tytuł Honorowego Obywatela Wrocławia Civitate Wratislaviensi Donatus otrzymują: ksiądz prałat Stanisław Orzechowski „Orzech” i ojciec Ludwik Wiśniewski, dominikanin. Nagrody Wrocławia otrzymują: Adam Nowotarski, Ewa Czermak, Igor Salamon, Józef Zapędzki oraz Klub Ludzi ze Znakiem „P”. Nagrody Prezydenta Wrocławia – Daniel Davies, Roman Duda, Grzegorz Dzik, Aleksandra Kubas-Kruk, Ewa Skrzywanek, Mariusz Urbanek, Herbert Wirth, Wanda Ziembicka-Has. W trakcie uroczystości wręczono również dolnośląskim samorządowcom odznaczenia państwowe przyznane przez prezydenta RP. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski otrzymuje Grzegorz Roman, Złote Krzyże Zasługi – Elżbieta Góralczyk i Adam Grehl.

Następnie zaproszeni goście uczestniczą w uroczystym obiedzie wydanym przez prezydenta miasta na cześć nagrodzonych osób.

O godzinie 18.30 w Katedrze Wrocławskiej z udziałem radnych, przedstawicieli władz miasta, województwa oraz wiernych odprawiona zostaje uroczysta msza św. w intencji mieszkańców Wrocławia. Następnie w Ogrodach Papieskich odbywa się tradycyjne już spotkanie z udziałem zaproszonych gości.

26 czerwca 2015 r

Sesja nr XII Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

Podczas sesji zostaje udzielone absolutorium prezydentowi miasta oraz ustalona m.in. sieć placówek oświatowych.

Powołany zostaje również zespół ds. zaopiniowania kandydatów na ławników składzie: Andrzej Nabzdyk – przewodniczący zespołu, Tomasz Hanczarek, Łukasz Olbert, Sebastian Lorenc, Jacek Ossowski, Michał Piechel, Paweł Rańda, Jerzy Józef Skoczylas, Jerzy Sznerch, Piotr Uhle, Urszula Wanat.

Przez cały czerwiec, trwa też proces przyjmowana przez pracowników Biura Rady zgłoszeń kandydatów na ławników.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 182

28 czerwca 2015 r.

Przewodniczący Rady Miejskiej przyjmuje przedstawicieli delegacji z partnerskiego miasta Braeda.

30 czerwca 2015 r.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad.

XIII sesji Rady Miejskiej.

2 lipca 2015 r.

Przewodniczący Jacek Ossowski i radni RMW w Sali Wielkiej Ratusza uczestniczą w uroczystościach 150-lecia wrocławskiego ZOO.

3 lipiec 2015 r.

Zwiedzenie przez liczną grupę radnych Narodowego Forum Muzyki (końcowe prace inwestycyjne).

4 lipca 2015 r.

Przewodniczący Jacek Ossowski i grupa radnych uczestniczy w uroczystościach przed Pomnikiem Pomordowanych Profesorów Lwowskich.

9 lipca 2015 r.

Sesja nr XIII Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

W trakcie sesji m.in.:

przyjęto zmiany w budżecie miasta na 2015 r.;

ogłoszono referendum lokalne w istotnych sprawach dotyczących mieszkańców Wrocławia;

przyjęto zmiany w obwodach do głosowania w referendum ogólnokrajowym i lokalnym;

nadano 8 nazw dla ulic i skwerów;

uchwalono 5 planów zagospodarowania przestrzennego.

Podczas sesji kilkukrotnie ogłaszano przerwy w obradach.

13 lipca 2015 r.

Posiedzenia zespołu Rady Miejskiej ds. zaopiniowania kandydatów na ławników.

14 lipca 2015 r.

21 lipca 2015 r.

Przewodniczący RMW przyjmuje delegację z chińskiego miasta Cham Zou. Uczestnictwo przewodniczącego rady Jacka Ossowskiego w konferencji dot.

Wrocławskiego Ogrodu Zoologicznego.

22 lipca 2015 r.

Przewodniczący RMW uczestniczy w uroczystościach 96. rocznicy powstania Policji.

27 lipca 2015 r.

Wizyta u przewodniczącego RMW delegacji z Ukrainy.

18 sierpnia 2015 r.

Sesja nr XIV Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona spotkaniem Komisji Głównej.

W trakcie sesji m.in.:

przyjęto zmiany w budżecie Miasta na 2015 r.;

rozpatrzono skargę Wojewody Wrocławskiego.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

183

(2016)

20 sierpnia 2015 r.

Śmierć prof. Ewy Czermak – laureatki Nagrody Wrocławia z 2015 r.

25 sierpnia 2015 r.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad XV sesji Rady Miejskiej.

26 sierpnia 2015 r.

Przewodniczący RMW i oraz grupa radnych uczestniczy w koncercie „Warto było czekać” i w uroczystościach wręczenia odznaczeń i medali NSZZ „Solidarność”, zorganizowanych w Narodowym Forum Muzyki (pierwsze tak duże spotkanie w Forum).

30 sierpnia 2015 r.

W 35. rocznicę powstania NSZZ „Solidarność”, odbywa się z udziałem m.in. radnych uroczystość przed tablicą Solidarności przy ul. Grabiszyńskiej / Zajezdnia.

31 sierpnia 2015 r.

Przewodniczący i członkowie Komisji Oświaty i Wychowania uczestniczą w Teatrze CAPITOL w inauguracji roku szkolnego 2015/2016.

1 września 2015 r.

Przewodniczący i część radnych bierze udział w obchodach 76. rocznicy wybuchu drugiej wojny światowej.

3 września 2015 r.

Sesja nr XV Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

W trakcie sesji przyjęto m.in.:

zmiany w obwodach do głosowania;

Wrocławską Strategię Edukacyjną;

wieloletni program gospodarowania mieszkaniowym zasobem na lata 2014-2019.

Ogłoszono konsultacje dot. „Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego 2015”.

Uchwalono 2 plany zagospodarowania przestrzennego.

4 września 2015 r.

Przewodniczący Jacek Ossowski i większość radnych RMW uczestniczy w uroczystej Gali Otwarcia Narodowego Forum Muzyki.

6 września 2015 r.

Przeprowadzone zostaje pierwsze lokalne referendum. Wrocławianie pytani są o ograniczenie ruchu aut w centrum, budowę metra, organizację dużych imprez i rewitalizację miejskich kamienic.

Na pierwsze pytanie, które brzmi:

Czy jesteś za ochroną historycznego centrum Wrocławia poprzez stopniowe ograniczanie ruchu samochodowego w centrum, czyli na obszarze Parku Kulturowego „Stare Miasto”?

– 67,5% uczestników referendum odpowiedziało TAK, a 32,5% odpowiedziało NIE.

Na drugie pytanie:

Czy jesteś za tym, aby w przyszłości we Wrocławiu powstało metro?

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 184

– 46,7,5% odpowiedziało TAK, a 53,3% odpowiedziało NIE.

Na trzecie:

Czy jesteś za tym, aby w przyszłości Wrocław ubiegał się o organizację imprez kulturalnych i sportowych o znaczeniu międzynarodowym, takich jak Europejska Stolica Kultury 2016 i The World Games 2017?

– 71,8% odpowiedziało TAK, a 28,2% odpowiedziało NIE.

Na czwarte:

Czy jesteś za zwiększeniem nakładów na rewitalizację kamienic oraz wnętrz

– 89% odpowiedziało TAK, a 11% odpowiedziało NIE.

Z uprawnionych do głosowania 490 347 osób, w referendum uczestniczyło

międzyblokowych i podwórek?

51 189, frekwencja wyniosła 10,58 %, co w konsekwencji spowodowało nieważność referendum.

W tym też dniu przewodniczący uczestniczy w inauguracji 50. edycji Festiwalu Wratislavia Cantans.

7 września 2015 r.

Otwarcie kliniki „Przylądek Nadziei” z udziałem przewodniczącego i radnych

10 września 2015 r.

Przewodniczący Jacek Ossowski i radni RMW uczestniczą w uroczystości

RMW. odsłonięcia pomnika „Polującej Diany” w parku Szczytnickim.

11 września 2015 r.

Przewodniczący RMW i radni z Komisji Kultury i Nauki biorą udział w Jubile-

18 września 2015 r.

Otwarcie Wrocławskiego Parku Technologicznego „Innopolis Wrocław”,

uszu 70-lecia polskiej sceny operowej. uczestniczą w nim przewodniczący i radni RMW.

Rusza kolejna edycja programu „Edukacja samorządowa” obejmująca do końca roku 13 copiątkowych spotkań z radnymi.

21 września 2015

Wyjazdowe posiedzenie Komisji Sportu i Rekreacji zorganizowane na Wrocławskim Torze Wyścigów Konnych „Partynice”. Spotkanie dotyczyło finansowania i struktury organizacyjnej Toru, Młodzieżowego Centrum Sportu i Spółki Spartan.

Posiedzenia zespołu ds. zaopiniowania kandydatów na ławników; zatwierdzenie 303 kandydatów spełniających określone w ustawie wymogi.

22 września 2015 r.

Wspólnie posiedzenie Komisji Kultury i Nauki oraz Komisji Edukacji i Młodzieży w Centrum Technologii Audiowizualnych, podczas którego radni dyskutują z zaproszonymi gośćmi na temat styku kultury i edukacji na przykładzie

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

185

(2016)

programu „Szkoła w mieście”, a następnie udają się na zwiedzanie Centrum Technologii Audiowizualnych.

23 września 2015 r.

Udział przewodniczącego w uroczystości wręczenia Laurów Wrocławia przyznawanych przez TMW.

25 września 2015 r.

Udział grupy radnych w obchodach 70-lecia Szkoły Podstawowej nr 1 – pierwszej polskiej szkoły powstałej w 1945 r.

Obchody Dnia Polskiego Państwa Podziemnego z udziałem radnych RMW.

29 września 2015 r.

Nadzwyczajna Sesja nr XVI Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona

W trakcie sesji Rada Miejska podejmuje uchwałę o przyjęciu sześciu rodzin

posiedzeniem Komisji Głównej. polskich repatriantów z terenów dawnego Związku Radzieckiego.

W ramach uroczystości nadania nazwy „Skwer Ormiański” (plac w pobliżu kościoła św. Wojciecha) Towarzystwo Ormian w Polsce wręcza Radzie Miejskiej Wrocławia Order św. Grzegorza Oświeciciela.

1 października 2015 r.

Przewodniczący Jacek Ossowski bierze udział w uroczystym otwarciu roku akademickiego 2015/2016 r. (obchody Jubileuszu 70-lecia polskiego środowiska akademickiego we Wrocławiu).

2 października 2015 r.

Przewodniczący RMW podczas Kongresu w Katowicach wygłasza referat pt: Kto rozpatruje skargi na Przewodniczącego Rady lub Radnego? prezentując w nim procedurę przyjętą przez Radę Miejską Wrocławia.

6 października 2015 r.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad XVII sesji Rady Miejskiej.

7 października 2015 r.

Radni z Komisji Komunikacji i Ochrony Środowiska zwiedzają zajezdnię autobusową przy ul. Obornickiej oraz zapoznają się z problematyką związaną z użytkowaniem nowego taboru zakupionego przez spółkę MPK.

8 października 2015 r.

Przewodniczący uczestniczy w inauguracji Dni Ludwika Hirszfelda.

10 października 2015 r.

Radni z Komisji Edukacji i Młodzieży oraz z Komisji Kultury i Nauki uczestniczą w uroczystości nadania Gimnazjum nr 21 – imienia Tadeusza Różewicza.

14 października 2015 r.

Radni Rady Miejskiej uczestniczą w kilku szkolnych uroczystościach z okazji Święta Edukacji Narodowej.

15 października 2015 r.

Sesja nr XVII Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

W trakcie sesji radni zostają poinformowani o wpisaniu Księgi Henrykowskiej na listę UNESCO i zajęciu przez Wrocław pierwszego miejsca w konkursie „Ekomiasta” w kategorii – gminy, organizowanym przez Ambasadę Francji;

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 186

Rada:

dokonuje również wyboru ławników do Sądu Okręgowego i Sądów Rejonowych we Wrocławiu na kadencję w latach 2016–2019 – w sumie 261 ławników;

ustanawia Odznakę Honorową Wrocławia;

uchwala 3 plany zagospodarowania przestrzennego;

nadaje 9 nazw ulicom, skwerowi i rondu;

dokonuje także nowelizacji uchwały w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej (m.in. zmiana/przyspieszenie terminów budżetowych).

16 października 2015 r.

Uroczysta Sesja Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z udziałem m.in. radnych Rady Miejskiej Wrocławia.

26 października 2015 r.

Wyjazdowe posiedzenie Komisji Rodziny, Zdrowia i Spraw Socjalnych, podczas którego członkowie Komisji zwiedzają Dzienny Dom Pomocy Społecznej „Na Ciepłej” i zapoznają się z prowadzoną w nim działalnością.

Wielka Gala Biznesu z udziałem radnych RMW.

28 października –1 listopada 2015 r.

Z okazji Dnia Wszystkich Świętych w ramach organizowanej już od 2001 r. akcji „Wrocławski Znicz Pamięci” radni i pracownicy Biura Rady zapalają symboliczne znicze na grobach zasłużonych mieszkańców Wrocławia i zmarłych radnych minionych kadencji.

5 listopada 2015 r.

Mirosława Stachowiak-Różecka, radna RMW, zostaje wybrana na posła RP VIII kadencji i składa mandat radnego. Tym samym następuje też zmiana przewodniczącego Klubu PiS. W miejsce Mirosławy Stachowiak-Różeckiej przewodniczącym Klubu zostaje Marcin Krzyżanowski.

6 listopad 2015 r.

11 listopada 2015 r.

Przewodniczący RMW przyjmuje delegację z USA. Udział przewodniczącego RMW i grupy radnych w uroczystościach z okazji Święta Niepodległości.

13 listopada 2015 r.

Przewodniczący RMW i grupa radnych uczestniczą w Jubileuszu 70-lecia Polskiego Środowiska Akademickiego we Wrocławiu.

Wyjazdowe posiedzenie Komisji Praworządności i Bezpieczeństwa dotyczące funkcjonowania Straży Miejskiej.

15 listopada 2015 r.

Święto Politechniki Wrocławskiej z udziałem przewodniczącego RMW i części radnych.

17 listopada 2015 r.

Komisja Kultury i Nauki oraz Komisja Edukacji i Młodzieży spotyka się z przedstawicielami Kuźni Kadr Uniwersytetu Ekonomicznego, aby podyskutować

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

187

(2016)

na temat działania uczelni na rzecz lepszego startu absolwentów na rynku pracy oraz poprawy oferty i jakości kształcenia.

Posiedzenie Komisji Głównej i przyjęcie porządku obrad XVIII sesji Rady Miejskiej.

20 listopada 2015 r.

W ramach serii Biblioteka Rady Miejskiej Wrocławia ukazuje się ksiażka pt.

Wrocławska republika patrycjuszy autorstwa Haliny Okólskiej. Publikacja ta opisuje historię autonomii wrocławskiego samorządu od XIV w. do XVIII w.

26 listopada 2015 r.

Sesja nr XVIII Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem

Na początku sesji przyjęte zostaje ślubowanie radnego Tomasza Małka

Komisji Głównej. obejmującego mandat po Mirosławie Stachowiak-Różeckiej.

Następnie odbywa się:

pierwsze czytanie budżetu gminy na 2016 r.;

pierwsze czytanie wieloletniej prognozy finansowej Miasta.

Rada przyjmuje również:

stawki podatków na 2016 r.;

cztery uchwały dot. warunków osiedlenia się rodzin z Kazachstanu;

plan gospodarki niskoemisyjnej;

zmiany w Statucie Miasta dot. inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców;

8 planów zagospodarowania przestrzennego.

I uchwałę o utworzeniu Wrocławskiego Domu Literatury.

27 listopada 2015 r.

Radni na zaproszenie prezydenta Wrocławia i prezesa Zarządu MPWiK zwiedzają jedyne w Polsce centrum wiedzy o wodzie Hydropolis.

2 grudnia 2015 r.

Wiceprzewodniczący Jerzy Władysław Skoczylas uczestniczy w Konwencie Przewodniczących Rad Miast Wojewódzkich w Katowicach.

3–5 grudnia 2015 r.

Przewodniczący RMW na zaproszenia ambasadora RP na Malce uczestniczy w prezentacji Wrocławia jako Europejskiej Stolicy Kultury 2016 r.

4 grudnia 2015 r

Ukazuje się materiał/ulotka przedstawiający w krótkiej formie historię, skład, organizację i kompetencje Rady Miejskiej Wrocławia. Służy ona jako materiał pomocniczy dla dzieci i młodzieży uczestniczących w lekcjach edukacji samorządowej.

11 grudnia 2015 r.

Ostanie w 2015 r. spotkanie w ramach Edukacji Samorządowej. W ramach projektu w 70 spotkaniach uczestniczyło ok. 1600 uczniów z ponad 40 placówek oświatowych Wrocławia i ok. 200 seniorów, którzy w ten sposób zapoznająli

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 188

się z historią i współczesnymi problemami wrocławskiego samorządu.

10–23 grudnia 2015 r.

Udział przedstawicieli Rady Miejskiej w licznych spotkaniach świąteczno-noworocznych.

12 grudnia 2015 r.

Ukazuje się praca zbiorowa pt. 25 lat Samorządu Wrocławia będąca podsu-

14 grudnia 2015 r.

Posiedzenie Komisji Głównej, przyjęcie porządku obrad XIX sesji Rady Miejskiej.

15 grudnia 2015 r.

W Sali Sesyjnej Rady Miasta Wrocławia (Sukiennice 9) z udziałem radnych

mowaniem uroczystości organizowanych przez radę 27–30 maja 2015 r.

odbywa się uroczystość wręczenia odznaczeń państwowych Krzyż Wolności i Solidarności działaczom opozycji z lat 1956–1989.

19 grudnia 2015 r.

Śmierć Kurta Masura, światowej sławy dyrygenta, Honorowego Obywatela Wrocławia z 2007 r.

21 grudnia 2015 r.

Wręczenie przez przewodniczącego rady podziękowań uczniom i nauczycielom organizujących 11 XI Paradę Niepodległości.

22 grudnia 2015 r.

Sesja nr XIX Rady Miejskiej Wrocławia, poprzedzona posiedzeniem Komisji Głównej.

W trakcie sesji przyjęto m.in.:

budżet Wrocławia na 2016 r;

zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami Wrocławia;

„Wrocławski program promocji zdrowego żywienia i aktywności fizycznej dla dzieci i młodzieży”;

stanowisko w sprawie potępienia zjawisk propagujących przemoc i nienawiść na tle religijnym i etnicznym dot. wypadków, do jakich doszło na wrocławski Rynku w dniu 18 listopada 2015 r.

Uchwalono 1 plan zagospodarowania przestrzennego i nadano 2 na-

Podczas sesji (na jej początku) zaprezentowano i krótko omówiono publikację

zwy ulicom. pt. 25 lat samorządu Wrocławiaoraz złożono radnej Dorocie Galat życzenia z okzji urodzenia dziecka.

Po sesji w Klubie Radnych odbyło się tradycyjne już spotkanie świąteczno-noworoczne radnych i przedstawicieli władz miasta.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

189

(2016)

Działalność (w liczbach) Statystycznie o działalności Rady Miejskiej Wrocławia i Biura Rady Miejskiej za okres od 16.11.

2014 r. do 31.12.2015 r.

Liczba sesji Rady Miejskiej Wrocławia

19

Liczba zgłoszonych projektów uchwał

413

Liczba podjętych uchwał

395

Liczba wezwań do usunięcia naruszenia prawa

Liczba rozstrzygnięć nadzorczych Wojewody Dolnośląskiego

(0,76% wszystkich uchwał)

Liczba rozstrzygnięć nadzorczych Regionalnej

Izby Obrachunkowej (0,% wszystkich uchwał)

Liczba złożonych skarg do WSA

w tym liczba zaskarżonych uchwał Rady Miejskiej

(2,78% wszystkich uchwał)

w sumie – skarg umorzono

– skarg unieważniono w części lub w całości

– skarg odrzucono

0

– skarg w toku

6

– skarg oddalono

4

Liczba skarg zgłoszonych na podstawie art. 229 kpa (m.in. na

prezydenta, kierowników jednostek organizacyjnych,

powiatowego inspektora nadzoru budowlanego)

w tym:

nieuwzględnione

uwzględnione

1

w części uwzględnione

0

w toku

1

inne

4

Liczba skarg przekazanych na podstawie

art. 231 kpa do innych organów

Liczba zgłoszonych interpelacji przez Radnych RM

182

Liczba zgłoszonych zapytań radnych

117

Liczba petycji zgłoszonych (wniesionych)

na podstawie ustawy o petycjach

11 3

0 11 1 0 1/1

43 37

8

1

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 190

W roku 2015 odbyło się w sumie 233 posiedzeń komisji Rady Miejskiej Wrocławia.

Stan osobowy Klubów Rady, za wyjątkiem objęcia mandatu przez Tomasza Małka obejmującego mandat po Mirosławie Stachowiak-Różeckiej (Klub PiS) nie uległ w 2015 r. zmianie.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

191

(2016)

SKŁADY OSOBOWE STAŁYCH KOMISJI RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA na dzień 31.12.2015 r. (stan po zmianach)

KOMISJA REWIZYJNA: Tomasz Hanczarek – przewodniczący komisji Małgorzata Zawada – wiceprzewodnicząca komisji Dorota Galant Dominik Kłosowski Grażyna Kordel

Jarosław Krauze Henryk Macała Tomasz Małek Krystian Mieszkała.

KOMISJA STATUTOWA: Magdalena Razik-Trziszka – przewodnicząca komisji Agnieszka Kędzierska – wiceprzewodnicząca komisji Wojciech Błoński

Krystian Mieszkała Krzysztof Szczerba.

KOMISJA BUDŻETU I FINANSÓW: Urszula Wanat – przewodnicząca komisji Bohdan Aniszczyk – wiceprzewodniczący komisji Rafał Czepil Renata Granowska Dominik Kłosowski

Jarosław Krauze Renata Mauer-Różańska Krystian Mieszkała Jacek Ossowski Krzysztof Szczerba.

KOMISJA PRAWORZĄDNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA: Andrzej Nabzdyk – przewodniczący komisji Sebastian Lorenc – wiceprzewodniczący komisji Tomasz Hanczarek Jacek Ossowski Michał Piechel

Paweł Rańda Jerzy Józef Skoczylas Jerzy Sznerch Piotr Uhle.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 192

KOMISJA INFRASTRUKTURY KOMUNALNEJ I GOSPODARKI: Wojciech Błoński – przewodniczący komisji Urszula Wanat – wiceprzewodnicząca komisji Mirosław Lach

Piotr Maryński Agnieszka Rybczak Piotr Uhle.

KOMISJA RODZINY, ZDROWIA I SPRAW SOCJALNYCH: Agnieszka Rybczak – przewodnicząca komisji Magdalena Razik-Trziszka – wiceprzewodnicząca komisji Jan Chmielewski

Andrzej Nabzdyk Katarzyna Obara-Kowalska Michał Piechel Jerzy Józef Skoczylas.

KOMISJA EDUKACJI I MŁODZIEŻY: Bohdan Aniszczyk – przewodniczący komisji Paweł Rańda – wiceprzewodniczący komisji Renata Granowska Jarosław Krauze

Renata Mauer-Różańska Łukasz Olbert Michał Piechel Robert Pieńkowski.

KOMISJA ROZWOJU PRZESTRZENNEGO I ARCHITEKTURY: Agnieszka Kędzierska – przewodnicząca komisji Katarzyna Obara-Kowalska – wiceprzewodnicząca komisji Dorota Galant Tomasz Hanczarek Marcin Krzyżanowski

Sebastian Lorenc; Tomasz Małek Piotr Maryński Andrzej Nabzdyk Jerzy Władysław Skoczylas.

KOMISJA KOMUNIKACJI I OCHRONY ŚRODOWISKA: Jan Chmielewski – przewodniczący komisji Bohdan Aniszczyk Agnieszka Kędzierska Grażyna Kordel Marcin Krzyżanowski

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

193

(2016)

Piotr Maryński Jacek Ossowski Magdalena Razik-Trziszka Jerzy Sznerch.

KOMISJA KULTURY I NAUKI: Jerzy Władysław Skoczylas – przewodniczący komisji Katarzyna Obara-Kowalska – wiceprzewodnicząca komisji Grażyna Kordel

Macała Henryk Tomasz Małek Urszula Mrozowska Małgorzata Zawada.

KOMISJA PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ I OSIEDLI: Henryk Macała – przewodniczący komisji Piotr Uhle – wiceprzewodniczący komisji Jan Chmielewski Rafał Czepil Urszula Mrozowska

Łukasz Olbert Jerzy Józef Skoczylas Jerzy Sznerch Urszula Wanat.

KOMISJA SPORTU I REKREACJI: Renata Mauer-Różańska – przewodnicząca komisji Paweł Rańda – wiceprzewodniczący komisji Wojciech Błoński Rafał Czepil Renata Granowska

Mirosław Lach Damian Mrozek Łukasz Olbert Agnieszka Rybczak.

KOMISJA PROMOCJI I WSPÓŁPRACY ZAGRANICZNEJ: Urszula Mrozowska – przewodnicząca komisji Sebastian Lorenc – wiceprzewodniczący komisji Dorota Galant

Robert Pieńkowski Jerzy Władysław Skoczylas Małgorzata Zawada.

Damian Mrozek

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 194

Pracownicy Biura Rady Miejskiej Wrocławia stan na 31.12.2015 r.

(lista obejmuje pracowników etatowych i na tzw. zastępstwach) Marcin Szeloch – dyrektor biura Zbigniew Magdziarz – zastępca dyrektora biura

Zespół Organizacyjny: Katarzyna Puchała Agnieszka Rabiega

Rafał Wojtko Magdalena Zielińska (od I 2016)

Dział Prawno-Proceduralny: Krystyna Lubczyńska – kierownik działu Jolanta Behr Marta Łukawiecka Edyta Stobienia Iliana Arent-Rabiej – obsługa Komisji: Komunikacji, Partycypacji Grażyna Ferensowicz – obsługa Komisji: Sportu,

Promocji Magdalena Gaczyńska – obsługa Komisji: Kultury, Edukacji, Rodziny Barbara Grosel – obsługa Komisji: Statutowej, Rewizyjnej, Praworządności Ryszard Parkitny – obsługa Komisji: Budżetu, Architektury, Infrastruktury Piotr Sikora – radca prawny

Osoby przebywające na tzw. urlopach rodzicielskich: Justyna Gaczyńska (od VII 2015) Anna Wilczyńska (od VII 2015)

Izabela Cierpisz Agnieszka Zaborowska

Pracownicy, którzy w lipcu 2015 r. zostali przeniesieni do Biura ds. Partycypacji Społecznej UM: Bartmomiej Świerczewski – dyr. wydz.

Przemysław Leszyński Mariola Jóźków Agnieszka Wojciechowska (od XII 2015)

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

195

(2016)

ResumĂŠ

“City. Remembrance and Future” No. 1 (2016) The creation of Wrocław self-government annual has been inspired by the 25th anniversary of the first democratic elections, celebrated in May. The editors and Scientific Council assigned authors with the task of summarizing the quarter of the century and the question about the prospects of the city’s future development.

The anniversary is mentioned in the preface by both the Chairman of the Municipal Council, Dr Jacek Ossowicz, and by the Chairman of the Scientific Council, Prof Grzegorz Strauhold.

The Editor-in-chief Katarzyna Uczkiewicz, in the article opening the scientific section of the volume, entitled “The city we dream of”, draws attention to changes in the meaning of the concept of “city” itself, which have taken place in the thinking of Wrocław’s citizens during the past 25 years—in the context of political, cultural, economic and spatial changes, and also the openness to the influence of Western thought and practice of city management.

Prof. Jacek Purchla in the article entitled “What areas? Dilemmas around the birth of Kraków self-government of 1989–1991” discusses the structural reform of Kraków in the 1990s, referring to his experience as the Vice President of the city. His reflection forms a valuable historical context for the discussion of planned changes to Wrocław’s government structure.

Edward Czapiewski and Rafał Nowakowski recapitulate the 25-year period of self-government in relation to the administrative division of the city in their article titled “Around the administrative divisions and the debate on the reform of community councils”. The authors focus on changes in the status of the city and its administrative units in the Communist era and later. Łukasz Medeksza in the article entitled “Towards the Venice of the new Middle Ages. Wroclaw between the foresight and strategy” presents city strategies emerging in the years 2015-2016, namely “Wrocław 2030 Strategy” created under the guidance of Prof. Andrzej Łoś, and “Social Foresight Wroclaw 2036/2056” implemented as a part of European Capital of Culture Wrocław 2016.

Artur Łysoń in his article “The act on metropolitan unions. An effective instrument

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

199

(2016)

of development or an obsolete legislation” focuses on legal aspects of building metropolises and metropolitan unions. relationships. He looks not only into the drafted act, but also into a number of other legal acts and strategic documents programming the promotion of urban areas in Poland.

Away from Wrocław and the city area goes Agnieszka Pawłowska, analyzing the issue of landscape protection as a cultural component in her article “Culture park as a form of protection of cultural heritage. The experience of the Lower Silesia’s communes”.

She analyzes here the theory and practice of “culture parks” set up recently in Poland by comparison to the solutions adopted in Wrocław.

Bartłomiej Świerczewski in the article entitled “Wrocław Civic Budget: present and future” describes in depth first years of Wrocław Civic Budget. He ponders over the impact of this instrument upon the activation of residents of the city and the increase of their involvement in the public life and self-government.

In the essay titled “The unfinished strategy. Innovation and the future language of Wrocław development policy” Maciej Litwin paints visions of the potential development of Wroclaw in the context of “managing the future”, referring in particular to the achievements of American thought.

The section “Conversations” contains three interviews with the members of Wrocław municipal council. Bogdan Aniszczyk, who has been the member of the council since 1990, recalls the pioneering years of self-government and then compares the contemporaneous management and planning of the city with today’s solutions.

The interview being a sort of a counterweight is the one with Magdalena Razik-Trziszka, one of the youngest members of Wrocław municipal council, for whom 20142018 term of office is the first one.

Marek Mutor, the Director of the Remembrance and Future Centre and the former member of Wrocław municipal council in 2002-2008, talks about the project of community council reform he co-authored in 2008.

The last section of the annual contains the work timetable of the present municipal council of Wroclaw.

Miasto. Pamięć i Przyszłość 1

(2016) 200