/1-2701121101-424%2001%20435%20oranjestein%20120118

O R AN J E STE IN Type

Park L/XL

Adres Domineesingel, Oranjewoud Architect huis

onbekend; vermoedelijk A. Bruinsma (verbouwing 1821)

Architect park

L.P. Roodbaard

Jaar 1821-1824

Opdrachtgever

A. Heringa Cats (1821-1824)

Johannes Bieruma Oosting - Cats (1842) (lid vrijmetselarij)

Uitvoering

Wybren Krijns uit Joure (o.a.) (1823-1826)

Betaling

Roodbaard ontving in mei 1823 Fl. 230,- van A. Heringa Cats

Roodbaard ontving in 1824 Fl. 1600,- (opdracht uitgevoerd)

Kadastraal minuutplan 1811 - 1832

Topografische Militaire Kaart 1830 - 1850

Atlas Eekhoff 1849 - 1859

Topografische Militaire Kaart 1850 - 1864

(R.M.R.) Huidige eigenaar

Particulier: dhr./mevr. de Beaufort van Sminia

Reconstructie

-

Tekening geen Archief

HCL; 185 familiearchief Cats en Bieruma Oosting

Literatuur

- Aa, van der, A.J., Het aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden - Boschma, C., e.a., Lucas Pieters Roodbaard, architect van

buitengoederen, 1979 - Eekhoff, W., Friesland. Handboekje voor reizenden door de steden en voornaamste oorden, 1840

- Loosjes, A., Friesland en Groningen in Beeld, 1930

- Mehrtens, U.M., ‘Lucas Pieters Roodbaard en Gijsbert van Laar,

architecten van landschappen’, in: Antiek (21), 1987

- Mehrtens, U.M., Oranjestein te Oranjewoud, 1979

- Mehrtens, ‘Oranjestein te Oranjewoud’, in: De woonstede door

de eeuwen heen (76), 1988

- Mulder-Radetzky R.L.P., Karstkarel, P., De Prinsentuin, 1986

- Mulder-Radetzky, R.L.P., Vries de, B.H., Geschiedenis van Oranjewoud,

1989

- Mulder-Radetzky, R.L.P., L.P. Roodbaard (1782-1851).

Een tuinarchitect met schildersogen, 1999

- Mulder-Radetzky, R.L.P., L.P. Roodbaard. Tuinen van de Friese adel,

1992

- Oldenburger-Ebbers, C.S., De tuinengids van Nederland.

Bezoekersgids en vademecum voor tuinen en tuinarchitectuur in

Nederland, 1989

- Oldenburger-Ebbers, C.S., Backer, A.M., Blok, E., Gids voor de Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur, deel Noord, 1995

Lijst van Afbeeldingen

- Lucas Pieters Roodbaard, architect van buitengoederen, 1979, p

- Mulder-Radetzky, L.P. Roodbaard (1782-1851). Een tuinarchitect met

schildersogen, 1999, p 30, p 42, p 43

- N0.0RDPEIL Historie In 1820 kwam Oranjestein in het bezit van Pieter Cats, koopman uit Leeuwarden. Direct na de aankoop liet hij grote wijzigingen doorvoeren. In 1821 werd er begonnen met de bouw van een nieuw huis. Met de bouw van het huis liet Cats ook de tuinaanleg vernieuwen. Roodbaard kreeg hier de opdracht om de tuin aan te passen in de landschappelijke stijl. Van deze werkzaamheden kunnen we kennis nemen door de briefwisseling tussen Johannes Bieruma Oosting (schoonzoon van Pieter Cats) en diens vader Jan Haack Oosting.

In diverse brieven toont Jan Haack Oosting grote interesse voor de aanleg en werkzaamheden van Roodbaard. Daarnaast geeft hij zijn zoon adviezen over beplantingen. Zo schrijft hij in 1822: (...) Met de verplante telgen en op Oranjestein hoop ik dat het goed zal slagen volgens vertrouwen van Roodbaart; herinnert hem nog een aan de citronkleurige roos. Ik heb een oranje roos die thans briillant in bloey staat (...)

HCL, 185, 9; brief 31 mei 1822

en: (..) Het doet mij regt plaisier, dat het plantsoen op Oranjsetin - waarlijk boven mijn verwagting - zo best reussert. (...) ‘t Doet mij plaisir, dat Roodbaart op Oranjestein zoo veel en zoo goed naar Uw genoegen gewerkt heeft; populieren om de moestuin, had ik dunkt mij niet verkosen (...).

HCL, 185, 9; brief 21 juni 1822

Deze brieven geven beeld van de werkzaamheden van Roodbaard. Vermoedelijk was rond 1822 een groot deel van de aanleg gerealiseerd. Dat dit voor Roodbaard een drukke periode was, spreekt ook uit de brieven. Zo staat er te lezen: (..) ‘t Is Jammer dat Roodbaart geen woord gehouden heeft (...)

HCL, 185, 8; brief van Jan Haack aan Johannes Bieruma Oosting, november 1821

(...) Roodbaart (...) niet voor vandaag over veertien dagen op Oranjestein [kan] komen (...)

HCL, 185, 39; brief van Johannes Bieruma aan Jan Haack Oosting, 1 april 1822

(...) Roodbaart die naar ik hoop, hersteld mag zijn (...)

HCL, 185, 9; brief van Jan Haack aan Johannes Bieruma Oosting, 21juni 1822

Roodbaard was in deze periode onder meer werkzaam aan de Prinsentuin en Lyndenstein.

Daarnaast was het bovendien voor Roodbaard persoonlijk een zware tijd. Zijn vader overleed in 1822 en drie van zijn vier kinderen overleden in 1821 binnen drie maanden tijd.

Roodbaard heeft waarschijnlijk ook na 1822 nog gewerkt aan Orasnjestein. Kasboeken van A.H. Cats en J. Bieruma Oosting tonen tot aan 1827 diverse betalingen die betrekking hebben op de werkzaamheden aan de tuin. In 1829 kwam J. Bieruma Oosting te overlijden. Vermoedelijk hebben er in de directe jaren hierna weinig wijzigingen plaatsgevonden. In 1846 werd het grondgebied in oostelijke richting uitgebreid, waarmee een nieuwe fase begon van de tuinaanleg. Vanaf 1865 vonden hier ingrijpende wijzigingen plaats.

Analyse ontwerp Met behulp van een situatiekaart uit ca. 1870, een plattegrond van het park van Oranjestein na de voltooiing van de gehele aanleg, en ander beeld- en archiefmateriaal kan een beeld worden

Situatiekaart uit ca. 1870

gevormd van de aanleg.

In 1821 kreeg Roodbaard de opdracht tot de herinrichting van de formele aanleg. De opdracht van Roodbaard bestond uit een tuin bij het huis, en later volgde hier een uitbreiding met viastlijnen over de vijver. Deze is nog altijd aanwezig. De eerste aanleg past binnen een smal langgerekt perceel.

In dit langgerekte perceel heeft Roodbaard door verschil in maatvoering geprobeerd om tot variatie te komen. In de omgeving direct om het huis heeft hij kleinschalige perken ontworpen die hier de structuur bepalen. In dit deel worden de paden gevormd door restruimtes om de perken.

In het overige gedeelte van het park wordt de structuur juist bepaald door de langgerekte kronkelige paden. Dit zijn als het ware twee langgerekte lussen die elkaar in het midden kruisen. De ruimte binnen deze lussen wordt ingevuld door verschillende perken, verbindingspaden en een langgerekte waterpartij.

Het park is in verschillende fasen uitgebreid, met respectievelijk een menagerie, een hertenkamp en een vijver met grot. Deze uitbreiding is eveneens grootschalig van opzet. Langgerekte kronkelige paden bepalen hier de structuur en vormen grote perken

Plattegrond na voltooiing

Beplanting We treffen hier onder andere berken, dennen, eiken, vruchtbomen, heesters en bloembollen aan.

Bouwwerken Ook de bouwwerken zijn in deze aanleg functioneel gebruik. We kunnen diverse prielen onderscheiden. Een bekend voorbeeld is het prieel dat Roodbaard letterlijk uit het Magazijn der tuinsieraden heeft overgenomen. Met dit prieel kan worden bevestigd dat Roodbaard bekend was met het boek van Gijsbert van Laar, en niet schroomde om hieruit zijn inspiratie te halen.

De prielen zijn op dergelijke plekken geplaatst dat ze een belangrijke functie hebben in de geleiding van de zichtlijnen, of de route. Daarnaast bieden de prielen fraai uitzicht. Een voorbeeld is het prieel dat aan het einde van een zichtlijn langs het water is geplaatst. Vanuit dit prieel is fraai zicht over de vijver naar het huis.

Huidige situatie Oranjestein bestaat nog altijd. Het huis wordt particulier bewoond en is niet toegankelijk. De tuin wordt in de maand september open gesteld voor publiek.

Magazijn der tuinsierraden, Gijsbert van Laar