/1-1412111012-424%2001%20426%20lyndensteyn%20111207

LY ND E N STEIN Type

Lineair park

Adres Hoofdstraat, Beetsterzwaag Architect huis

A. Bruinsma

Architect park

L.P. Roodbaard

Jaar

1825 tuin bij het huis

1832 overtuin en aanpassingen tuin

Opdrachtgever

Frans Godard Ayso Boelens baron van Lynden

Uitvoering Betaling Huidige eigenaar

Cornelia Stichting

Reconstructie

N0.0RDPEIL landschap.stedenbouw (1999)

Tekening

gesigneerde ontwerpschets tuin, Tresoar 2377

gesigneerde ontwerpschets tuin en overtuin, Tresoar, 2378

Archief

Tresoar; 325 familiearchief Harinxma thoe Slooten

Literatuur

- Huisman, E., Lyndenstein in Beetsterzwaag, 1971

- Huisman, E., ‘Ornaminten oan Fryslâns kroan. Tún en parksieraden yn

Beetstersweach en Olterterp’, in: De vrije Fries, (70), 1990 - Kuiper, Y., Mulder-Radetzky, R.L.P., Voornaam wonen in en rond Leeuwarden, 1997 - Mulder-Radetzky, R.L.P., L.P. Roodbaard (1782-1851). Een tuinarchitect met schildersogen, 1999 - Mulder-Radetzky, R.L.P., L.P. Roodbaard. Tuinen van de Friese adel,

1992

Topografische Militaire Kaart 1850 - 1864

voornaamste oorden, 1840 - Elward, R., Karstkarel, P., Stinsen en States. Adellijk wonen in Friesland, - Huisman, E., Een kilometer adellijke huizen in Beetsterzwaag, 1986

Atlas Eekhoff 1849 - 1859

- Eekhoff, W., Friesland. Handboekje voor reizenden door de steden en

Kadastraal minuutplan overtuin 1811 - 1832

- Aa, van der, A.J., Het aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden

1990

Kadastraal minuutplan tuin 1811 - 1832

- N0.0RDPEIL, Tuinen te Beetsterzwaag, 1999

- Oldenburger-Ebbers, C.S, ‘De geschiedenis van tuinen, parken en buitenplaatsen in Drenthe’, in: ons waardeel, (91/6), 1991

- Oldenburger-Ebbers, C.S., De tuinengids van Nederland. Bezoekers

gids en vademecum voor tuinen en tuinarchitectuur in Nederland,

1989

- Oldenburger-Ebbers, C.S., Backer, A.M., Blok, E., Gids voor de Neder landse tuin- en landschapsarchitectuur, deel Noord, 1995 - Tromp, H., Henry-Buitenhuis, T., Historische buitenplaatsen in particu lier bezit, 1991 - Wielinga, R.J., Langs stinsen, states en andere voorname huizen in Friesland, 1979

- N0.0RDPEIL Lijst van Afbeeldingen

- Tresoar: AC92, 1912

- Tresoar: AC94 - Tresoar: AC95

- Tresoar: AC256, 1907

- Tresoar: AC261

- Tresoar: STH0388, 1911

- Tresoar: AC90 - Tresoar: AC93 - Google Streetview Historie Lyndenstein is in 1821-1822 gesticht door Frans Godard Ayso Boelens Baron van Lynden. Het huis werd gebouwd achter het in 1825 afgebroken Nieuw Fockens. Na de afbraak werd de vrijgekomen tuin en overtuin door Roodbaard in landschappelijke stijl heringericht. Roodbaard werkte op deze plek vanuit een formele aanleg. Hiervan zijn in het ontwerp van Roodbaard nog restanten en invloeden terug te zien.

De werkzaamheden van Roodbaard zijn verspreid over twee fases. De eerste opdracht van Roodbaard had betrekking op de tuin direct om het woonhuis. In 1832 kreeg hij vervolgens de opdracht tot de aanleg van de overtuin. Deze opdracht bracht ook een wijziging in de voortuin met zich mee.

Het huis is tot 1910 bewoond geweest door opeenvolgende generaties Van Lynden. In 1915 werd het ingericht tot ziekenhuis. Dit had niet alleen consequenties voor het huis, ook in de tuin waren enkele wijzigingen noodzakelijk.

Ontwerpschets tuin (1825) De tekening van de voortuin kan gekarakteriseerd worden als een gedetailleerde ontwerpschets.

Wat direct opvalt aan de tekening is het relatief kleine oppervlak van de aanleg en het grote aantal functies die in de tuin een onderkomen hebben gekregen. Aangezien Roodbaard met tekst beschrijvingen heeft toegevoegd, kunnen we de volgende elementen en functies onderscheiden: huis, erf, pleziertuin, stal en wagenschuur, oranjerie, de bleek, ijskelder, vijver tot vermaak, broeijtuin en kassen met onder andere ruimte voor ananas en druiven.

Interpretatie ontwerpschets tuin (1825) Dit grote aantal functies en elementen heeft invloed op het ontwerp. Veel elementen zijn gebonden aan gebouwen, en andere - zoals de bleek of de ijskelder - hebben baat bij een relatief grote ruimte. Niet alleen gebouwen, maar ook perken zijn aan functies verbonden. Met name aan de rechterzijde zien we een concentratie van nutsplekken. Deze plekken worden van de overige aanleg afgescheiden door bomenrijen.

Wat overblijft van de aanleg is een lang smal gerekt perceel. Dit wordt niet zoals we van Roodbaard gewend zijn door een eveneens langgerekte vormentaal ingevuld. De structuur wordt bepaald door de bolvormige perken. Alleen langs de linkerzijde zien we de langgerekte smalle vormentaal terugkeren.

Het huis en de directe omgeving om het huis zijn helemaal in het ontwerp opgenomen. Ze vormen gezamenlijk met het gebied rondom de ijskelder een geheel. Een opvallend ontwerpmiddel vormen de inhammen. Deze zien we ook terug bij de vijverpartij, waar ze naar het bruggetje wijzen.

Ontwerpschets tuin (1825)

Ontwerpschets tuin en overtuin (1832) De tekening van de gehele aanleg kan eveneens getypeerd worden als een gedetailleerde ontwerpschets. Met potloodlijntjes zijn de belangrijkste elementen van de formele aanleg als onderlaag weergegeven, zoals de drie vijvers en de bomenrijen De tekening bestaat in feite uit twee delen, die door de straat van Beetsterzwaag wordt gescheiden.

Het perceel van de tuin direct om het huis is breder dan het perceel van de overtuin. Gezamenlijk komen ze tot een palet van paden, perken, solitaire bomen, open groen, bomenrijen en bouwwerken Wat bovendien opvalt zijn de aanwijzingen die Roodbaard langs de zijkant van de tekening heeft aangebracht. Deze aanwijzingen hebben betrekking op de inrichting en beplanting van het geheel.

Teksten ontwerpschets tuin en overtuin (1832) “De tegenwoordige aanleg met de lange middenvijvers (a&b) worden op de tekening door lijnen

alle bomen die op de plek kunnen blijven

aangegeven. Ook de middendam (c) waar de bult is, staat aangewezen op de tekening. De tekening

staan met een kruisje aangegeven. De

van de aanleg is in schaal waarneembaar.”

bomen die gekapt moeten worden zijn met een nul aangegeven. De grootste bomen

“De verlening van de drie vijvers (n.b. uit de formele aanleg) zorgt voor een gewenste schakering van

met twee kruisjes moeten ook weg zodat er

licht en donker. Aangezien de glooiende wallen om de beurt dalen en stijgen, is dit vanuit het huis

een mooier gezicht van het huis op de brug

waarneembaar.”

komt.”

“Aan het einde van de aanleg wordt een Griekse Tempel geplaatst, die hoger is dan het tegenwoordige

“De beplanting van de aanleg kan men vrij

zomerhuis. Vanuit het huis moet dit een mooi beeld geven. De tempel moet uitkomen tegen een

invullen afhankelijk van de plaats en van

groep populieren.“

wat men voor handen heeft. Aangezien de westkant van de aanleg zeer smal is moet

“Van de lindebomen is aangegeven welke kunnen blijven en weke in de nieuwe aanleg wegmoeten.

men veel kreupel eiken planten om het zicht

Alle lindebomen aan de westkant van de vijvers moeten blijven staan, ter dekking van de wind. Aan

dicht te krijgen.”

de oostkant zijn “Aan de oostkant moeten groepen komen van hier en daar fijne sparren waartussen de westelijke kreupelbossen zullen groeien.”

Ontwerpschets tuin en overtuin (1832)

Interpretatie ontwerpschets tuin en overtuin (1832)

Beplanting

Het ontwerp lijkt duidelijk uit twee delen te bestaan. De begrenzing tussen deze twee delen wordt

De beplanting heeft een duidelijk functioneel karakter. Dit wordt goed geïllustreerd in de gebieden

echter niet gevormd door de straatweg. We kunnen de grens leggen in het eerste deel van de

rondom de bouwwerken. De koepel staat tegen een rij van (italiaanse) populieren geplaatst,

overtuin, bij het open groen langs de waterrand. In dit deel heeft het ontwerp een kleinschalig

waardoor het als het ware in een groen decor komt te staan. De enige solitaire bomen in het geheel

karakter en bepalen de perken de structuur van het ontwerp. Hier domineren de bolle en ovalen

zijn langs het water geplaatst in de nabije omgeving van de brug. Hierdoor wordt deze plek (vanuit

vormen. Dit is met name te zien bij de omgeving direct langs het huis.

het huis) extra benadrukt.

In de tuin rondom het huis hebben enige aanpassingen plaatsgevonden in vergelijking met het

Een samenspel van bomenrijen en perken zijn geplant op plekken waar ze de bochten langs de

ontwerp uit 1825. Er zijn verschillende functies verdwenen of doorgeschoven naar de overtuin.

binnenzijde van paden benadrukken.

Het karakter van de overtuin is duidelijk. De overtuin volgt een langgerekt smal perceel, waarbinnen de nadruk ligt op de gecentreerd geplaatste vijverpartij. De langgerekte kronkelige vijverpartij domineert het ontwerp en bepaalt daarmee ook het verloop van de paden en de vorm en plaats van de perken.

De vijverpartij wordt aan weerskanten begrensd door open groene ruimtes met hierop volgend een padenstelsel. Binnen de open groene ruimte zijn op diverse plekken bomenrijen en perkjes aangelegd.

Binnen het ontwerp zijn de formele invloeden goed herkenbaar. Niet alleen in de omvorming van de waterpartij en de bomenrijen, maar ook in de aanwezigheid van een middenas. In het ontwerp is de middenas subtiel waarneembaar. Vanuit het huis kan een middenlijn worden getrokken, die uitkomt bij de koepel.

De twee flanken die door deze middenlijn ontstaan, hebben een onderscheidend karakter. De nadruk van de gehele aanleg ligt op de linkerzijde. Hier ligt een zijarm van de waterpartij, waarover de brug is geplaatst. Bovendien zijn hier vanwege lusverbindingen in het padenstelsel extra perken ontstaan.

Daarnaast zien we hier twee solitaire bomen geplaatst. Een tweede onderscheid in de linker- en rechterzijde heeft betrekking op de beplanting. De rechterzijde van het perceel wordt afgeschermd door dichte bebossing en heeft hierdoor een sterk gesloten karakter. De linkerbegrenzing van het perceel is minder gesloten. Dit komt door de afwisseling tussen bomenrijen en open groene ruimtes.

Bouwwerken In het ontwerp onderscheiden we een brug en een koepel. De koepel is op een verhoging geplaatst, waardoor er vrij uitzicht over de vijverpartij wordt gevormd. De koepel doet denken aan modellen uit het “Magazijn der tuinsieraden”, van Gijsbert van Laar. De afgebeelde koepel is nooit zo uitgevoerd.