RİSK ANALİZİ
ALİ HOCA
RİSK ANALİZİ VE YÖNETİMİ ILO yönetim kurulunun 244. Toplantısında alınan karar uyarınca hazırlanan uygulama kodunda risk," Belli bir dönemde veya koşullar altında istenmeyen olayın ortaya çıkma olasılığı, bu çevre koşullarına göre sıklık (belli zaman birimi içindeki olay sayısını) olasılığını (belli bir ön oluşuma bağlı olarak ortaya çıkma ihtimali)" biçiminde ifade edilirken
TANIMLAR: TEHLİKE: Bir iş faaliyetinin veya işle ilgili durumun yol açtığı ve/veya kötüleştirdiği belirlenebilir, olumsuz fiziksel veya ruhsal durum RİSK: Tehlikeli bir olayın meydana gelme olasılığı ve sonuçlarının ortaya çıkaracağı zarar/hasarın şiddetinin bileşimidir. Risk=İhtimalxŞiddet Riski tanımlayan yol tehlikeden geçer. OLAY: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan işle ilgili olaylar KAZA: Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olan olaydır. RİSK DEĞERLENDİRME: Bir iş yerinde mevcut tehlikelerin işçilere işyerine ve çevresine vereceği zararların ve bunlara karşı alınacak önlemlerin belirlenmesi amacı ile yapılması gereken çalışmalardır. Tehlikeyi tanımlama , risk değerlendirme süreçleri sanayi dallarına göre değişim gösterir.Tehlikeyi tanımlama , risk değerlendirme reaktif değil proaktif yaklaşımlardır. Proaktif yaklaşım ülkemizde 2003’te kabul edildi Avrupa’da proaktif yaklaşıma geçiş 89/391 sayılı ana çerçeve direktifi (EEC) ile olmuştur. SAĞLIĞIN BOZULMASI: Bir iş faaliyetinin ya da iş ile ilgili bir durumun yol açtığı belirlenebilir, olumsuz fiziksel, ruhsal durum. HASARSIZ OLAY=Yaralanmaya, sağlığın bozulmasına veya ölüme sebep olmadan gerçekleşen olaylara“Hasarsız olayRamak kaldı” denilmektedir. KABULEDİLEBİLİR RİSK: Kurumun İSG politikasına göre tahammül edebileceği risk. GÜVENLİK:Riskin kabul edilebilirlik sınırlarında kalma yeteneğidir. TEHLİKE VE RİSK ALGILAMASI Riskin nasıl algılandığını anlamak için; insanların riski nasıl tanımladıklarına bakmak gereklidir.Risk insanlarca oldukça farklı şekilde tanımlanmaktadır.
Risk muhtemel kaybın miktarıdır. Risk bir fonksiyondur ve ihtimal ve kayıp seviyesinin çarpımı olarak ifade edilir. Risk belirli bir tehlike karşısında kişinin şahsi varlıklarından bir kısmının veya tamamının kaybedilme ihtimalidir. Üzerinde uzlaşılan manada risk, güvenliğin zıddı bir durumdur ve güvenlikle ters orantılı olarak değişir. (Kumamoto ve Henley 1996)Deneysel Psikoloji alanında yapılan çalışmalarla risk algılanmasını etkileyen faktörler belirlenmeye çalışılmaktadır. Üzerinde durulan konulardan biriside ; Riskler kişiler tarafından nasıl algılanır
38
Tehlikelerin tanımlanması; MADDE 8 – (1) Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır. a) İşyeri bina ve eklentileri. b) İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler. c) Üretim süreç ve teknikleri. ç) İş ekipmanları. d) Kullanılan maddeler. e) Artık ve atıklarla ilgili işlemler. f) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar. g) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri. ğ) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri. h) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları. ı) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. i) İşyerinin teftiş sonuçları. j) Meslek hastalığı kayıtları. k) İş kazası kayıtları. l) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar. m) Ramak kala olay kayıtları. n) Malzeme güvenlik bilgi formları. o) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları. ö) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları. p) Acil durum planları. r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar.
39
RİSKİN ALGILANMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Riskin korkutuculuk oranı Riskin anlaşılabilirliği Etkilenebilecek kişi sayısı Riskin ne derece eşit dağıldığı Riskin kişisel olarak kabul edilip edilmediği,
:
RİSKİN ÖNLENMESİ İÇİN: Risk algılarının tüm çalışanlarda aynı olması gerek standart algılamayı sağlama İSG uzm. birinci görevi olmalı. Risk algılanmasını sürekli olarak yüksek tutmak gerekir, kaza riski hiçbir zaman göze alınmamalıdır. Asla yüksek risk kabul edilmemelidir. -İSİG Uzmanı bu konuda şirket yönetimi ve işçi arasındadır(yetkisiz sorumlu) İşçi sağlığı uzmanı noter yada Ç.S.G.B. onaylı defteri tutması gerekir ve tüm olayları, riskleri bu deftere kayıt altına almalı ve bunları İSİG kurulunda görüşmeye açmalı. Bu defterin tutulması iş verenin yükümlülüğünedir. Bu deft. denetimlerde hazır bulundurulmalı ve 10 yıl saklanmalıdır. -Risk değerlendirmede üst yönetimin rolü İSİG yönetim sistemi oluşturmak ve risk değerlendirme uygulanmasına geçmek için stratejik bir karar almak.
Risk değerlendirmesi ekibi (R.a.d.e); a) İşveren veya işveren vekili. b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. c) İşyerindeki çalışan temsilcileri. ç) İşyerindeki destek elemanları. d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar. -İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir. -İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz.
40
İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ: 1. İSİG kurmak için mesleki risklerin önlenmesi için eğitim ve bilgi verilmesi dahil, her türlü önlem almak, organizasyonu sağlamak, araç ve gereçleri sağlamak ve mevcut durumu sürekli iyileştirmek. 2. Riskin önlenmesi 3. Önlenmesi mümkün olmayan riskleri değerlendirmek 4. Riskle kaynağında mücadele etmek 5. Teknik gelişmelere uyum sağlamak 6. İşi işçilere uyumlu hale getirmek 7. Tehlikeli olanları tehlikesiz ile değiştirmek 8. Teknolojiden yararlanma 9. Toplu koruma yöntemleri kişisel korumaya göre öncelikli olmasını sağlamak 10. İSİG yönünden risk değerlendirmesi yapmak 11. Risk değerlendirmesi sonucuna göre alınması gereken önlemleri almak RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ NE ZAMAN YAPILIR: a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. c) Üretim yönteminde değişiklikler olması. ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması.
Risk değerlendirmesi yaparken gözden kaçan tehlikeler:
Uzman olmayınca fark edilmeyenler Süreklilik göstermeyen tehlikeler(kaba davranış ve hareketler) Ön belirti vermeyen tehlikeler(Tetikleme ile ortaya çıkanlar)
Risk değerlendirmesi yapımında kişisel ve ekip yaklaşımı mevcuttur.Her iki durumun avantaj ve dezavantajı vardır. Kişisel yaklaşımın avantajı: Çabuk netice vermesi, maliyeti düşük olması kişinin başkaları tarafından yönlendirilmemesi. Dezavantajı: İşlemin uzmanlık gerektirmesi tek boyutlu olması yetersizlik gösterebilir, kişinin farklı kavrama seviyesi değerlendirmeyi etkileyebilir. Takım yaklaşımının avantajı: Bilgi tüm çalışanlardan sağlanır, beyin fırtınası olayı gerçekleşir, katılımcılara aidiyet hissi verir, işe herkez sahip çıkar. RİSK DEĞERLENDİRMESİNDE (PUKOiçi YÖNTEMİ) Dezavantajı: Netice geç alınır, takım etkileşme olabilir, zaman ve maliyet yüksek olabilir.
41
PUKÖ DÖNGÜSÜ (Planla / Uygula / Kontrol Et / Önlem Al); PUKÖ adım - adım plan yaparak sonuca ulaşmakta kullanılan sistematik bir yaklaşımdır. Hiçbir şey mükemmel değildir ve daha iyi yapılabilir! Bu işi nasıl daha iyi yapabilirim? PLANLA · Amacın kesin belirlenmesi (neyi başarmak istiyoruz, nerede, ne zaman ) · Hedeflerin belirlenmesi · Detaylı plan hazırlama (uygulama planı) UYGULA · İlgili her kişiyi bilgilendirme ( Ne, Kim, Ne Zaman ) · Faaliyet planını izleme ve gerçekleştirme · Uygulama sonuçlarını yakın takip etme KONTROL ET · Hedef veya hedeflere ulaşıldı mı? · Olası sapmaları tespit etme ve kaydetme · İlgili kişileri bilgilendirme ÖNLEM AL · Etkili önlemleri standartlaştırma · Gerekli eğitim ve yönlendirmeleri sağlama · Kalıcı bir izleme sistemi kurma
Deming tarafından uyarlanmış PUKÖ döngüsü
42
TEHLİKE BELİRLEME AŞAMALARI Tehlike tespitinde önce mevcut durum incelenmeli bu da tehlike kaynağını görmeye dayanır.(Ergonomik, kimyasal, mekanik, fiziksel vs. şartlara bakılır) Mevzuat bazlı tespit: Mevzuatta sağlanamayan şartlar tehlike kaynağıdır. Geçmiş kayıtları inceleme : Kaza/ramak kala, İSİG yıllık faaliyet raporlarını inceleme, teknik periyodik kontrol raporlarını inceleme, benzer iş yerlerinden elde edilen veriler. TEHLİKENİN GRUPLANDIRILMASI: 1. Mevzuat bazlı gruplama •İSG Yönetmeliği (Genel) •İşyeri Bina Eklentileri Yönetmeliği, •İş Ekipmanlarının Kullanımında SG Yönt. •Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda SG Yön. •Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunma Yönt. •Gürültü Yönetmeliği, •Titreşim Yönetmeliği, •Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği, •Ekranlı Araçlar Yönetmeliği, •Kanserojen Mutajen Maddelerle Çalışmalar SG Y. •Biyolojik Maddelerle Çalışmalar SG Yönetmeliği, •Maden İşleri Yönetmeliği, 2. Proses bazlı gruplama; İşyerinde bir yönetim sistemi •Kalite, TS ISO 9000 •Çevre TS ISO 14000 •İSG TS OHSAS 18000 kurulmuş ve Proseslerin belirlenmiş olması halinde bu yaklaşım uygulanabilir 3. Yerleşim esaslı gruplama
43
4.Bilimsel esaslı gruplama
Risk değerlendirmesi yapıldıktan sonra önlemler: Kaynağında önlem öncelikli: Tehlikeyi kaynağında yok etmeye çalışmak, ikame, makine koruyucuları, yerel havalandırma vs. Ortamda önlem:Mühendislik önlemleri uzaklaştırma, tecrit, genel havalandırma vs. İdari önlemler: çalışma süreleri ayarlama, iş yeri düzeni, eğitim, planlı bakım onarım vs. Son çare KKD kullanımı RİSK DEĞERLENDİRME METODLARI;
1-Nitel metod(Kalitatif)(Gözleme dayalı) a)Temel Risk Analizi (Preliminary Hazard Analysis – PHA b)Tehlike ve İşletilebilme Çalışmaları Yöntemi-Hazop c)Hata Türü ve Etki Analizi-FMEA d)Hata Ağacı Analizi-FTA e)Olay Ağacı Analizi-ETA f)Olursa Ne Olur? (What İf..?) g)İş Güvenlik Analizi – JSA ğ)Birincil Risk Analizi-PRA h) Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists)
44
a)Temel (Başlangıç) Risk Analizi (Preliminary Hazard Analysis – (PHA) Ön tehlike analizi, tesisin son tasarım aşamasında yada daha detaylı çalışmalara model olarak kullanılabilecek olan hızla hazırlanabilen kalitatif (Nitel) bir risk değerlendirme metodolojisidir. Bu metodda olası sakıncalı olaylar önce tanımlanır daha sonra ayrı ayrı olarak çözümlenir. Her bir sakıncalı olay veya tehlike, mümkün olan düzelmeler ve önleyici ölçümler formüle edilir. Bu metodolojiden çıkan sonuç, hangi tür tehlikelerin sıklıkla ortaya çıktığını ve hangi analiz metodlarının uygulanmasının gerektiğini belirler.
Tanımlanan tehlikeler, sıklık/sonuç diyagramının yardımı ile sıraya konur ve önlemler öncelik sırasına göre alınır. Ön tehlike analizi analistler tarafından erken tasarım aşamasında uygulanır, ancak tek başına yeterli bir analiz metodu değildir, diğer metodolojilere başlangıç verisi olması aşamasında yararlıdır.
Özellikle işletmede tehlikeli maddeler bulunması yada yüksek tehlike derecesi taşıyan proses veya sistem bulunduğu durumda birincil tehlike analizi aşamasında “Proses Endüstrileri İçin Güvenlik Ölçümleme Sisteminin Uygulanması” gerektiğine karar verilebilir.
b)Tehlike ve İşletilebilme Çalışmaları Yöntemi (Hazard and Operability Studies-(HAZOP) Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir. Mesleğinde profesyonel bir tim tarafından, kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır Belirli anahtar ve kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır. Çalışmaya katılanlara, belli bir yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur. Tehlike ve İşletilebilme Çalışmaları” olarak adlandırılan bu metod, kimya endüstrisinde tehlikelerin tanımlanmasında yardımcı olması maksadıyla proses dizayn aşamasında ve proses işletme esnasında yaygın olarak kullanılır. Bu alanda geniş kabül görmüş bir metoddur, çünkü bir prosesteki sapmaların etkilerinin tespit edilmesini ve normal koşullar altındaki prosesle karşılaştırma yapılma imkanı sağlar. Anahtar kelimeler, dizayn parametreleri ve tablolar kullanılır. Proses denetimine yardımcı olmak maksadıyla, tehlikeli sapmaları normal değerlerle karşılaştırmak maksadıyla anahtar kelimeler kullanılır, bu grup "Fazla ", "Az", "Hiç" vb. gibi kelimeleri içerir Bu anahtar kelimeler basınç, sıcaklık, akış vb. gibi parametrelerin (kılavuz kelimeler) durumlarını nitelemek için kullanılır. Her bir durumda analist, sebepler, sonuçlar, belirleme metodları ve düzeltici hareketler (yatıştırma ölçüsü) ile tanımlama yapar. Analiz çok disiplinli bir takım tarafından gerçekleştirilmelidir ve bir takım lideri tarafından yönetilmelidir. c)Hata Türü ve Etki Analizi (Failure Mode and Effects Analysis-FMEA) Hata Türü ve Etkileri Analizi (FMEA) disiplini, ABD ordusunda geliştirilmiştir. Hata Türü, Etkileri ve Riskinin Analizi Üzerine Prosedürler olarak adlandırılan Askeri Prosedür 1949 tarihinde başlatılmıştır. Sistem ve donatım hatalarının etkilerinin belirlenmesi için güvenilir bir değ. tekniği olarak kullanılmıştır. Bu metedoloji bütün teknoloji ağırlıklı sektörler ile uzay sektörü, kimya endüstrisi ve otomobil sanayinde çok popülerdir. Bu metodun popüler olmasındaki başlıca sebep kullanımının kolay olması ve geniş teorik bilgi gerektirmemesidir. Orta düzeyde deneyimi olan bir risk değerlendirme timi tarafından rahatlıkla uygulanabilir.
45
d)Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis-(FTA) Hata ağacı analizi kavramı (FTA), 1962 yılında Bell Telefon Laboratuvarlarında, kıtalararası balistik füze hedefleme kontrol sisteminin güvenlik değerlendirmesini gerçekleştirmek maksadıyla dizayn edilmiştir. Hata ağacı metodolojisi, sistem hatalarını ve sistem ve sistem bileşenlerinin hatalarındaki özgül sakıncalı olaylar arasındaki bağlantıyı gösteren mantıksal diyagramlardır. Bu metod, tümdengelimli mantığa dayanan bir tekniktir. Sakıncalı olay, daha önceden tanımlanmış olay ile hataların nedensel ilişkileridir.
e)Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis – (ETA) Olay ağacı analizi başlangıçta nükleer endüstride daha çok uygulama görmüş ve nükleer enerji santrallerinde işletilebilme analizi olarak kullanılmıştır, daha sonra diğer sektörlerde de sıklıkla uygulanmaya başlanmıştır. Olay Ağacı analizi, başlangıçta seçilmiş olan olayın meydana gelmesinden sonra ortaya çıkabilecek sonuçların akışını diyagram ile gösteren bir yöntemdir. Hata ağacı analizinden farklı olarak bu metodoloji tümevarımlı mantığı kullanır. Kaza öncesi ve kaza sonrası durumları gösterdiğinden sonuç analizinde kullanılan başlıca tekniktir. Diyagramın sol tarafı başlangıç olay ile bağlanır, sağ taraf fabrikadaki/işletmedeki hasar durumu ile bağlanır en üst ise sistemi tanımlar. Eğer sistem başarılı ise yol yukarı, başarısız ise aşağı doğru gider.
f) Olursa Ne Olur? (What İf..?) Bu metod, fabrika ziyaretleri ve prosedürlerin gözden geçirmesi esnasında yararlıdır, hali hazırda var olan kaçınılmaz potansiyel tehlikelerin tespit edilme oranını yükseltir. Bu metod işlemlerin herhangi bir aşamasında uygulanabilir ve daha az tecrübeli risk analistleri tarafından yürütülebilir. Genel soru olan “Olursa Ne Olur?” ile başlar ve sorulara verilen cevaplara dayanır. Aksaklıkların muhtemel sonuçları belirlenir ve sorumlu kişiler tarafından herbir durum için tavsiyeler tanımlanır. Risk değerlendirme raporunda, tehlikelerin tipini tarif etmek ve tavsiyeleri değerlendirmek maksadıyla kullanılır. Bu metod ile yapılan risk değerlendirmesinde, risk analistinin dikkati yanlızca bir noktaya odaklanabilir yada analistin tecrübesi o noktadaki tehlikeyi görmesine olanak vermez. Bu metod çeşitli disiplinlerdeki takım üyelerinin tecrübelerine dayanması ve bu takımdaki üyelerin tecrübelerine göre sonuçların çok fazla etkilenmesi nedeniyle formaliteye uygun olmayan bir metoddur.
g).İş Güvenlik Analizi – JSA (Job Safety Analysis) Bu metod, İş Güvenlik Analizi (JSA), kişi veya gruplar tarafından gerçekleştirilen iş görevleri üzerinde yoğunlaşır. Bir işletme veya fabrikada işler ve görevler iyi tanımlanmışsa bu metodoloji uygundur.
Analiz, bir iş görevinden kaynaklanan tehlikelerin doğasını direkt olarak irdeler. İş Güvenlik Analizi (JSA) olarak adlandırılan analiz dört aşamadan oluşur.
46
h)Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Bir faliyeti yerine getirirken gerçekleşebilecek kazaları analiz edebilmek için kullanılan sistematik bir yöntemdir. Her bir kaza için analiz; kazaları önlemek veya kaza nedenlerini önlemek için çok belirgin korunma yolları tanımlar. Analiz, riski indirgemek için tavsiyelerde bulunduğu gibi kazalar ile ilgili riski aynı zamanda tanımlar. Analiz kaza ile ilgili riski, tehlikeyi azaltıcı tavsiyelerde bulunarak tanımlar. Kazanın teşhis edilebilmesi için şu sorunun cevabı aranır? Bu aktiviteyi yerine getirirken ne gibi potansiyel kazalar meydana gelebilir ?
Birincil risk analizi, bu etkinliği yapan ekibe analizden düşük risk içeren kazaların elenmesini sağlayarak analizin düzene koyulmasını sağlar
İ)Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi-(Preliminary Risk Analysis (PRA)) PRA'nin amacı, sistemin veya prosesin potansiyel tehlikeli parçalarını tespit ederek değer biçmek ve tespit edilen herbir potansiyel tehlike için az yada çok kaza ihtimallerini belirlemektir. PRA yapan bir analist, tehlikeli parçaları ve durumları gösteren kontrol listelerine güvenerek bu analizi yapar. Bu listeler kullanılan teknolojiye ve ihtiyaca göre düzenlenir. Bu listelerde belirlenen tehlikler daha sonra risk değerlendirme formunda değerlendirilir, bu formlarda mutlak surette "Ciddiyet" ve "Sonuç" değerlendirilmelidir. Önleyici Ölçümler” ve “Önlemlerin Yerine Getirilme Ölçümleri” başlıklarında ise tehlikelerin giderilmesi yada kontrol altına alınması için gereken aşamalar belirtilir. Bu metod kapsamlı detaylar sağlamak maksadıyla dizayn edilmemiştir. Bu metodun amacı daha çok muhtemelgerçekleşebilecek önemli problemlerin acele tespit edilmesi
2-Nicel metod(Kantitatif)(Hesaplamalara dayalı) a. 5x5 Matris Metodu b. Kinney Metodu c. Risk Puanlama Metodu d. Ridley Metodu
a)5x5 Matris Metodu (Risk=OlasılıkxŞiddet) 5 x 5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) özellikle sebep-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Bu metod basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir, ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına sahip işlerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir. Bu tür işletmelerde özellilkle aciliyet gerektiren ve biran evvel önlem alınması gerekli olan tehlikelerin tespitinin yapılabilmesi için kullanılmalıdır. Bu metod ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi takdirinde sonucunun derecelendirilmesi ve ölçümü yapılır.
47
RİSK DEĞERİ AKSİYON VE ZAMANLAMA TABLOSU KABUL EDİLEBİLİR RİSK Riski bu seviyede tutmak için mevcut kontroller sürekli takip edilmelidir. DİKKATE DEĞER RİSK Bu Risklere Mümkün Olduğu Kadar çabuk Müdahale Edilmelidir(Birkaç Ay İçerisinde) 1-6 8-15
OLASILIK; OLASILIK: ZARARIN ORTAYA ÇIKMA İHTİMALİ 1
BEKLENMEZ
2
MÜMKÜN FAKAT DÜŞÜK
3
OLASI
4
YÜKSEK/OLDUKÇA MÜMKÜN
5
BEKLENİR/KESİN
48
ŞİDDET;
ŞİDDET: İNSAN VE/VEYA ÇEVRE, EKİPMAN ÜZERİNDE YARATACAĞI TAHMİNİ ZARAR 1
UCUZ ATLATMA-ÇEVRESEL ZARAR - MADDİ HASAR YOK
2
YARALANMA, DÂHİLİ İLK YARDIM / ARAZİ İÇİNDE SINIRLI ÇEVRESEL ZARAR/ MADDİ HASAR ≤ 10.000 TL
3
UZUV KAYBI, DIŞ İLK YARDIM İHTİYACI / ARAZİ SINIRLARI DIŞINDA ÇEVRESEL ZARAR/ 10.001 TL≤MADDİ HASAR ≤ 50.000 TL
4
ÖLÜMLÜ KAZA / ÇEVRESEL ENGEL OLUŞTURMA, YAKIN ÇEVREDEN ŞİKÂYET/ 50001 TL≤MADDİ HASAR ≤ 100.000 TL
5
BİRDEN FAZLA ÖLÜMLÜ KAZA / ÇEVRESEL FELAKET/ MADDİ HASAR ≥ 100.001 TL
b)Kinney Metodu;
Kinney metodu üç bileşenli olarak kullanılmaktadır Risk=ŞansxFrekansxŞiddet
RİSK PUANI = ŞANS (OLASILIK) + FREKANS + ŞİDDET
49
c)Risk Puanlama Metodu; Tüm Tehlikeler, ilk göründükleri gibi ölümcül değildir. Riski gerçekçi bir şekilde değerlendirmek için tehlikeler öncelikle yaralanmanın şiddeti ve gerçek sonuçlarıyla karşılaştırılmalıdır. Değerlendirme metod, genelde risk değerlendirmesinde şiddetten etkilenen insanlar dahil olarak kurulmaktadır. Gerçekleşme üstünde çalışırken aynı zamanda mevcut kontrol sistemlerini de dikkate almak gerekir. d)Ridley’in Metodu; John Ridley’ in kitabında yer verdiği bu metodda, riskin büyüklüğü, ortaya çıkma sıklığı ve şiddetinden yola çıkarak risk sayısal olarak değerlendirilir. Risk=Sıklıkx(MPK+OÇİ) MPK: Maksimum Potansiyel Kayıp OÇİ: Ortaya Çıkma İhtimali Sıklık: Bir denetim boyunca aynı riskle karşılaşma miktarını ifade etmektedir
KAZA TEORİLERİ ; Kaza ani istenmeyen ve planlanmamış, genellikle ölüm, yaralanma veya maddi hasarla sonuçlanan bir olay olarak tanımlanabilir yada önceden bilinmeyen istem dışı bir olgu sonrası aniden meydana gelip kontrol dışına çıkan ve kişinin bedensel bütünlüğüne zarar verebilecek yada maddi hasara neden olabilecek nitelikteki olaylardır. TEK FAKTÖR TEORİSİ Bu teori, bir kazanın tek bir nedenin sonucu olarak ortaya çıktığını ileri süren görüşten doğar. Eğer bu tek neden tanınabilir ve açıkçası ortadan kaldırılabilir ise kaza tekrar etmeyecektir. Bu teori genellikle temel sağlık ve güvenlik eğitimi almış kişilerce kabul edilmemektedir. Örnek: Bir kişinin acele bir şekilde hafif aydınlatılmış bir bölgede yürürken,ayağı bir odun parçasına takılarak sendelemesi Tek faktör teorisi çözümü: Odun parçasını kaldırmak yeterlidir. Gerçekte kazalar daima birden fazla faktörün katılımına bağlıdır. ENERJİ TEORİSİ Bu teoriye göre (William Haddon tarafından ortaya atılmıştır) kazalar daha çok muhtemelen enerji transferinde yada enerji transferi esnasında meydana gelir. Bu enerji boşalmasının oranı önemlidir çünkü enerji boşalması ne kadar büyükse, hasar potansiyeli de o kadar büyüktür. Tehlikelerin tanınmasında bu kavram çok sınırlandırılmış ve bu haliyle tek etken teorisine benzemektedir. Diğerinden farklı olarak enerji boşalması önemlidir. DOMİNO ETKİSİ(Deming) Bu teoride olaylar beş domino taşının arka arkaya sıralanarak, birbirini düşürmesine benzetilerek açıklanmıştır. Her kaza beş tane temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir (Kaza Zinciri). Şartlardan biri gerçekleşmedikçe bir sonraki gerçekleşmez ve dizi tamamlanmadıkça kaza meydana gelmez. 1-Sosyal Çevre: Sosyal çevre şartları risklerin alınmasına yada oluşmasına yol açar. Doğa şartları karşısında insanın fiziki ve sosyal yapısındaki etkileşim bir kaza sebebidir. 2. İstenmeyen İnsan Davranışları (Kişisel Hatalar): Öfke, dikkatsizlik, yorgunluk, anlama güçlüğü, aldırmazlık 3. Güvensiz Davranış ve Şartlar: Kötü planlama, koruyucusuz malzeme kullanma, tehlikeli çevre, çalışma ortamı. 4. Kaza: Yukarıdaki şartlar bir şeylerin yanlış gitmesine yol açtığında, yaralanma veya herhangi bir şekilde zararla sonuçlanan olayın meydana gelmesi. 5. Yaralanma: Kişinin zarara uğraması.
50