Warszawskie programy dla osób stosujących przemoc by Ośrodek Ewaluacji

Badanie ex-post czterech programów korekcyjno-edukacyjnych, kierowanych do osób stosujących przemoc w rodzinie, oraz wypracowanie narzędzi monitoringu raport końcowy

Warszawa, 10 grudnia 2014 r

Spis treści 1.

WPROWADZENIE ....................................................................................................................................... 4

METODOLOGIA......................................................................................................................................... 5

2.1.

Przedmiot badania i cele ................................................................................................................... 5

2.2.

Kryteria badawcze ............................................................................................................................... 6

2.3.

Podejście badawcze i pytania kluczowe ........................................................................................ 6

2.4.

Metody badawcze .............................................................................................................................. 9

ANALIZA DANYCH.................................................................................................................................. 12 3.1.

Ocena realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych (analiza studiów

przypadku) ....................................................................................................................................................... 12 3.1.1

Specjalistyczna Poradnia Rodzinna ds. Przeciwdziałania Przemocy na ulicy

Belgijskiej ........................................................................................................................................................ 12 3.1.1.2 Czynniki sukcesu i bariery .................................................................................................................. 16 3.1.1.3 Trafność/Adekwatność oferty do potrzeb uczestników ............................................................. 17 3.1.1.4 Skuteczność ......................................................................................................................................... 20 3.1.1.5 Efektywność (koszty) .......................................................................................................................... 22 3.1.1.6 Mocne i słabe strony programu ...................................................................................................... 24 3.1.1.7 Proponowane zmiany ....................................................................................................................... 24 3.1.2

Stowarzyszenie „Niebieska Linia”..................................................................................................... 25

3.1.2.1 Syntetyczny opis działań, celów programu .................................................................................. 25 3.1.3

Wydział Spraw Społecznych i Zdrowia Dzielnicy Bielany ....................................................... 40

3.1.3.2

Czynniki sukcesu i bariery.......................................................................................................... 42

3.1.3.3

Trafność/Adekwatność oferty do potrzeb uczestników ..................................................... 44

3.1.3.4

Skuteczność ................................................................................................................................. 45

3.1.3.5

Efektywność (koszty) .................................................................................................................. 50

3.1.3.6

Mocne i słabe strony programu .............................................................................................. 52

3.1.3.7

Proponowane zmiany ............................................................................................................... 54

3.1.4

Poradnia Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia na Elektoralnej ................... 56

3.1.4.1

Syntetyczny opis działań, celów programu .......................................................................... 56

3.1.4.2

Czynniki sukcesu i bariery .......................................................................................................... 58

3.1.4.3

Trafność/Adekwatność oferty do potrzeb uczestników ..................................................... 59

3.1.4.4 Skuteczność ......................................................................................................................................... 60 3.1.4.5 Efektywność (koszty) .......................................................................................................................... 65 3.1.4.6 Mocne i słabe strony programu ...................................................................................................... 66 3.1.4.7 Proponowane zmiany ........................................................................................................................ 67 3.2. Modele programów korekcyjno-edukacyjnych ............................................................................... 68 3.3

Ocena realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych w kontekście Miejskiego

Programu Przeciwdziałania Przemocy ....................................................................................................... 78 3.3.1

Spójność PKE z Miejskim Programem .......................................................................................... 78

3.3.2

Współpraca realizatorów PKE z Urzędem Miasta i innymi służbami – kuratorzy,

zespoły interdyscyplinarne......................................................................................................................... 99 3.4

Opis procedur i narzędzi do prowadzenia w kolejnych latach ewaluacji

programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie ..................................107

3.1.5

Co możemy i powinniśmy badać .............................................................................................107

3.1.6

Zadania realizatorów programów edukacyjno-korekcyjnych ............................................109

3.1.7

Zadania miejskiej ewaluacji........................................................................................................112

WNIOSKI I REKOMENDACJE .................................................................................................................116

1. WPROWADZENIE Przedstawiamy raport końcowy badania ewaluacyjnego wybranych programów korekcyjno-edukacyjnych realizowanych na terenie Miasta st. Warszawy w latach 20112013. Serdecznie dziękujemy wszystkim respondentom, którzy wzięli udział w badaniu, za otwartość i gotowość dzielenia się z nami swoimi opiniami. Zespół badawczy: Magda Szostakowska (kierownik) Małgorzata Leszczyńska

Motto: Nic nie zatrzymuje przemocy oprócz źródła, czyli osoby, która tę przemoc stosuje. Skróty użyte w raporcie PKE

Program Korekcyjno-Edukacyjny

Program Miejski l

Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar

ub PPPwR i OOP lub

Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy

MPPP OSP

Osoba Stosująca Przemoc

Rozporządzenie

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, oddziaływań stosujących

szczegółowych

kierunków

korekcyjno-edukacyjnych przemoc

rodzinie

oraz

prowadzenia wobec

osób

kwalifikacji

osób

prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne. W raporcie używane są cytaty z wypowiedzi respondentów. Oznaczone są w tekście kursywą.

2. METODOLOGIA 2.1. Przedmiot badania i cele Przedmiotem badania była ocena realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych, realizowanych przez:



Stowarzyszenie na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” w ramach umowy dotacyjnej zawartej z Miastem Stołecznym Warszawa.



Poradnię Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia od Alkoholu, SPZOZ Warszawa Wola-Śródmieście w ramach dotacji podmiotowej ze środków Miasta Stołecznego Warszawy.



Specjalistyczną Poradnię Rodzinną ds. Przeciwdziałania Przemocy ze środków

rządowych

przekazanych

przez

Mazowiecki

Urząd

Wojewódzki. 

Pracownię Inicjatyw. Krzysztof Stańczyk na zlecenie Urzędu Dzielnicy Bielany m. st. Warszawy.

Celem głównym badania była ocena skuteczności czterech programów korekcyjnoedukacyjnych (PKE), realizowanych w ramach Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m. st. Warszawy oraz wypracowanie wystandaryzowanych narzędzi i procedur dla prowadzenia kolejnych badań.

Cele szczegółowe badania to:

Dokonanie analizy i oceny przyjętych do realizacji czterech PKE w odniesieniu do

założonych

celów, w

oparciu

kryteria

trafności, skuteczności,

użyteczności, trwałości, efektywności. 2.

Opracowanie narzędzi i procedur do prowadzenia kolejnych ewaluacji (wewnętrznych i zewnętrznych).

Opracowanie rekomendacji do doskonalenia metod pracy ze sprawcami przemocy w rodzinie, także w zakresie zmian zapisów w programach usprawniających późniejszą ewaluację.

2.2. Kryteria badawcze W badaniu zastosowano następujące kryteria:

 Efektywność

–

rozumiana

jako

szacunek

nakładów

osiąganych

rezultatów.  Skuteczność – rozumiana jako stopień realizacji zakładanych celów Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m. st. Warszawy (w szczególności obszar F) oraz celów poszczególnych programów korekcyjno-edukacyjnych.  Użyteczność – rozumiana jako stopień, w jakim programy korekcyjnoedukacyjne odpowiadają na potrzeby beneficjentów (osoby stosujące przemoc).  Trwałość – rozumiana jako brak powrotu do zachowań ryzykowanych związanych z przemocą.  Oddziaływanie – rozumiane jako stopień oraz zakres zmian, jakie przynosi uczestnikom udział w PKE.

2.3. Podejście badawcze i pytania kluczowe Badanie odnosiło się do dwóch poziomów: poziomu makro i poziomu mikro. Każdemu z nich odpowiada jeden obszar badawczy (odzwierciedla to też struktura raportu):

Poziom

mikro:

I. OBSZAR

–

Ocena

realizacji

programów

korekcyjno-

edukacyjnych. 2.

Poziom makro: II. OBSZAR – Ocena realizacji programów korekcyjnoedukacyjnych w kontekście miejskiego programu przeciwdziałania przemocy.

I OBSZAR został zrealizowany przy zastosowaniu studium przypadku (case study). Celem studium przypadku było skupienie się na jednym programie i uczynienie z niego centralnego punktu analizy, co ukierunkowuje cały proces badawczy. W tym podejściu dąży się do uzyskania spójności i kompletności informacji. Studium przypadku pozwoliło na elastyczne zestawienie ze sobą kilku technik badawczych, co w przypadku wewnętrznego zróżnicowania PKE i trudności tematyki jest zasadne.

Zastosowanie studium przypadku pozwoliło na spojrzenie na dany PKE z perspektywy różnych zaangażowanych osób – koordynatora, realizatorów i beneficjentów. Dzięki temu, było możliwe określenie mocnych i słabych stron programów, a zarazem charakterystycznych modeli działania. Jedno studium przypadku to jeden podmiot realizujący PKE. W tym badaniu zostały zrealizowane cztery studia przypadku. Materiał zebrany podczas nich jest prezentowany w ramach jednego raportu zbiorczego. Rysunek 1: Schemat badania 1.

I. Badanie programów korekcyjno-edukacyjnych

Studium przypadku

Analiza dokumentów

Wywiad indywidualny

Koordynator programu

Minigrupa

Realizatorzy

Wywiad telefoniczny

Beneficjencji PKE 2011-2013

II OBSZAR – badanie realizacji PKE w kontekście Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy – to rodzaj uzupełnienia, w formie metaanalizy, dla czterech studiów przypadków. Pozwoliło ono na wyjście poza poszczególne PKE i weryfikację stopnia, w jakim odpowiadają one na założenia miejskiego systemu przeciwdziałania przemocy. Analiza ta stanowiła punkt wyjścia dla stworzenia narzędzi i opisu procedur mających umożliwić w przyszłości monitoring PKE.

Rysunek 2: Schemat badania 2.

II. Badanie realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych w kontekście miejskiego programu przeciwdziałania przemocy

Analiza dokumentów

Wywiad indywidualny

Panel ekspertów

Wywiad z przedstawicielem miejskiego Wydziału Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

Eksperci

Wywiady z przedstawicielami interesariuszy

Produkty:

– Narzędzie do monitoringu – plik Excel – Ankieta pre-test i post-test dla uczestnika PKE – Ankieta monitoringowa dla uczestnika po roku, dwóch, trzech latach – Ankieta monitoringowa dla osoby bliskiej po roku, dwóch, trzech latach Poniżej przedstawiamy listę pytań kluczowych dla obu obszarów badawczych: I. OBSZAR – Ocena realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych

1. Jaki

jest

stopień

realizacji

celów

poszczególnych

programów

korekcyjno-edukacyjnych? 2. Jakie działania należałoby podjąć w celu zwiększenia skuteczności działań? 3. Jakie czynniki mają największy wpływ na skuteczność programów korekcyjno-edukacyjnych? 4. W jakim stopniu oferta i organizacja programów odpowiadają potrzebom beneficjentów? 5. Jakie działania są podejmowane w ramach tych programów?

6. Jakie są rezultaty podejmowanych działań w programach korekcyjnoedukacyjnych? Czy pojawiły się jakieś efekty uboczne? Jakie? 7. Jaki

był

wpływ

czynników

zewnętrznych

wewnętrznych

uczestnictwo w programach i ich rezultaty? 8. Czy można wskazać modele funkcjonowania programów korekcyjnoedukacyjnych pod kątem długości i intensywności wsparcia, profilu beneficjenta, liczby zaangażowanych podmiotów, rezultatów lub innych istotnych dla celów programów czynników? 9. Jakie nakłady poniesiono na realizacje PKE? Czy są adekwatne do osiąganych rezultatów? Czy podobne rezultaty można osiągać przy mniejszych nakładach? 10. Jakie są mocne strony poszczególnych programów? Jakie obszary należałoby modyfikować, by poprawić skuteczność? II. OBSZAR – Ocena realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych w kontekście miejskiego programu przeciwdziałania przemocy

1. Jakie działania w opinii ekspertów i interesariuszy można podjąć w celu zwiększenia skuteczności Programu Miejskiego w zakresie sprawców przemocy? 2. Jak powinien wyglądać system monitorowania Programu Miejskiego oraz ewaluacji rezultatów poszczególnych PKE? Jakie powinny być narzędzia do monitorowana i ewaluacji?

2.4. Metody badawcze Poniżej w tabeli znajduje się lista metod badawczych, zastosowanych w badaniu, wraz z informacjami na temat realizacji części badawczej: Tabela 1: Narzędzia badawcze. Metoda Próba Analiza Dokumenty strategiczne: dokumentów Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie wraz rozporządzeniami wykonawczymi, Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 2007-2011, Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016, Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2006-2016,

Uwagi Dokumentacja poszczególnych PKE była bardzo zróżnicowana. O szczegółach wytwarzanych przez podmioty dokumentów informowano szczegółowo w raporcie

Indywidualne wywiady pogłębione

Mini-fokus group

Telefoniczne wywiady pogłębione

Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020, Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2011-2016, Społeczna Strategia Warszawy – Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009-2020, Sprawozdanie z realizacji Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016 za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2013 r. Dokumenty analityczne: Raport z badania wstępnego 4 PKE w Warszawie realizowany przez Ośrodek Ewaluacji, Miejski monitoring. Dokumenty sprawozdawcze: Program PKE (założenia, cele i planowane rezultaty) – 4, wnioski o dofinansowanie na PKE – 2, sprawozdania z realizacji zadań za lata 20112013 – 3, raporty z ewaluacji wewnętrznej i modele narzędzi badawczych dotychczas używane – 3, zestawienia innych danych zastanych z lat 2011-2013 przygotowywane przez 4 instytucje. 2 osoby (diada) – Wydział Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, 2 osoby (diada) – Mazowiecki Urząd Wojewódzki, 1 osoba – kurator karny sądu okręgowego, 1 osoba – przedstawiciel OPS, członek zespołu interdyscyplinarnego Dzielnicy Targówek, 1 osoba – przedstawiciel OPS, członek zespołu interdyscyplinarnego Dzielnicy Praga Płd., 1 osoba – dyrektor WSSiZ dla Dzielnicy Bielany, 1 osoba – koordynator PKE Stowarzyszenia „Niebieska Linia”, 1 osoba – dyrektor Poradni na Belgijskiej, 1 osoba – dyrektor Poradni na Elektoralnej, 1 osoba – koordynator PKE w Dzielnicy Bielany, 1 osoba – prowadzący PKE w Dzielnicy Bielany. 6 osób – terapeuci Stowarzyszenia „Niebieska Linia”, 4 osoby – terapeuci Poradni na Belgijskiej, 4 osoby – terapeuci Poradni na Elektoralnej.

10 OSP – absolwentów PKE Stowarzyszenia Niebieska Linia, 10 OSP – absolwentów PKE Poradni na

wstępnym do koncepcji badania.

Wywiady odbywały się w miejscach i dogodnym czasie wyznaczonym przez respondentów w instytucjach, w których pracują.

Odbyły się w siedzibach placówek na prośbę samych respondentów, którzy nie wyrazili zgody na udział w badaniu w fokusowni. Zgodę na udział w badaniu od absolwentów

Belgijskiej, 10 OSP – absolwentów PKE Poradni Elektoralnej, 5 OSP – absolwentów PKE Dzielnicy Bielany.

Panel ekspertów

Demokratyzacja badania

W panelu wzięli udział: Przedstawiciel Służby kuratorskiej, Ekspert, terapeuta, twórca polskiej wersji programu Duluth, Pracownik WSSiZ w Dzielnicy Bemowo, Pracownik WSSiZ w Dzielnicy Wola, Pracownik Wydziału Przeciwdziałania Przemocy m.st. W-wy, Pracownik NGO realizującego Program psychoedukacyjny dla OSP, Ekspert ds. przemocy – terapeuta, Badacz – ewaluator przedstawiciel Ośrodka Ewaluacji. Raport we wstępnej wersji został przesłany do następujących instytucji: Komisja Dialogu Społecznego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, - 6 realizatorów PKE w Warszawie, - Wydział Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego, - Wydziały Spraw Społecznych i Zdrowia w dzielnicach, - Zespoły interdyscyplinarne w dzielnicach, - Mazowieckie Centrum Pomocy Społecznej Uwagi odesłały 3 osoby. Zostały uwzględnione w znaczącej części, nie zaburzały wniosków raportu.

uzyskali terapeuci. W 2 podmiotach stworzono listę dodatkową ze względu na trudność z kontaktem łącznie z 4 osobami. Odbył się 12.11.2014. Zaproszenia ze względu na termin nie przyjęli przedstawiciele: MCPS i Poradni wykonującej w przeszłości PKE.

3. ANALIZA DANYCH 3.1. Ocena realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych (analiza studiów przypadku) 3.1.1 Specjalistyczna

Poradnia

Rodzinna

ds.

Przeciwdziałania Przemocy na ulicy Belgijskiej 3.1.1.1

Syntetyczny opis działań, celów programu

Celem programu korekcyjno-edukacyjnego, prowadzonego w Poradni na Belgijskiej, jest zatrzymanie przemocy w rodzinie, możliwe do osiągnięcia poprzez redukcję zachowań agresywnych u uczestników Programu. Celem jest też kształtowanie postawy szacunku i partnerstwa wobec członków rodziny oraz odpowiedzialności za swoje czyny. Cele PKE są sformułowane poprawnie, jednak na wysokim poziomie ogólności. Analiza tych zapisów w kontekście MPPP (punkty F1-F6) jest utrudniona, gdyż w zależności od interpretacji cele szczegółowe mieszczą się w celu ogólnym, jakim jest „zatrzymane przemocy”. Z drugiej strony należy mieć na uwadze, iż PKE realizowany jest w formie dotacji celowej, udzielanej dla miasta na prawach powiatu przez Mazowiecki Urząd Wojewódzki. Dotacja celowa udzielana jest Poradni już od 2010 r. i do tej pory tak ogólne zapisy nie budziły wątpliwości Zleceniodawcy – stąd podobny poziom ogólności został utrzymany w kolejnych dokumentach. Utrudnia to jednak dokonywanie bardziej precyzyjnych analiz. Działania, jakie oferuje program, to:



Konsultacja wstępna – kwalifikująca do programu,



16 spotkań grupowych,



2 jednodniowe warsztaty psychoedukacyjne.

Centralnym elementem programu jest grupa o charakterze zamkniętym, realizowana dla maksymalnie 15 osób (obecnie obojga płci, choć wcześniej była zamknięta – tylko dla mężczyzn), zawsze przez 2 terapeutów obojga płci. Dodatkowym elementem jest konsultacja wstępna, która trwa od pół do godziny czasu. Dzieje się tak dlatego, że odbiorcami oferty są głównie klienci Poradni, z którymi już wcześniej był indywidualny kontakt

diagnostyczny

lub

terapeutyczny.

Jest

istotna

informacja,

gdyż

zagwarantowanie w programie jedynie godzinnej konsultacji dla osób „z zewnątrz” mogłoby nie być wystarczające, szczególnie że w programie jest zapis o szeregu

zaburzeń, które nie pozwalają wziąć w nim udziału. Godzina czasu konsultacji nie pozwoliłaby terapeucie na pełną diagnozę, pozwalającą stwierdzić te wszystkie deficyty. Na podstawie doświadczeń z kolejnych lat pracy zespołu terapeutów stworzono dwa warsztaty jako ofertę uzupełniającą działania procesu grupowego. Dodanie tych warsztatów zwiększa znacząco element edukacyjny programu. W ramach dotacji realizowana jest również superwizja dla prowadzących zajęcia, co świadczy o tym, że PKE finansuje niemal wyłącznie merytoryczne działania, a także pokazuje dużą świadomość i troskę o jakość prowadzonego wsparcia. Program ma zasięg wojewódzki, co zdecydowanie zmienia jego charakter pod kątem dostępności. Realizowany jest corocznie, ale liczba edycji i terminy realizacji są uzależnione od wysokości dotacji i terminu przekazania środków przez MUW. Środki są do Poradni przekazywane w różnych terminach. Można więc powiedzieć, iż program jest stałą, ale mało stabilną ofertą tego ośrodka (nie jest to zupełnie zależne od Poradni, a od systemu dotacji celowych w Polsce). W 2011 roku nastąpiła w Poradni zmiana podejścia do realizacji PKE – nowy dyrektor zdecydował, że należy zmienić formułę pracy i zaprosił do współpracy nowych prowadzących. Program prowadzony jest w nurcie Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach, a wcześniej w Poradni prowadzone były grupy wg modelu Duluth. Obecnie osoby prowadzące są również związane z modelem pracy Stowarzyszenia „Niebieska Linia”. Jest to istotne i warte podkreślenia, gdyż oba te miejsca oferują bardzo podobną ofertę pod względem metody pracy. Z tej wspólnoty przekonań wynika też ścisła współpraca obu ośrodków. Skutkuje ona przepływem klientów pomiędzy obiema placówkami. Dokonuje się to najczęściej w sytuacji, gdy w Poradni nie ma oferty grupy korekcyjno-edukacyjnej.

Stowarzyszenia

natomiast

przesyłani

są

klienci

zakończonym PKE, gdy potrzebują terapii indywidualnej. Specyfiką pracy jest zamknięta grupa, która realizuje obecnie 16 spotkań w czasie od 3 do 4 miesięcy. Przy czym optymalne są 4 miesiące – jak wspominają prowadzący, dopiero w czwartym miesiącu pojawia się bliskość, pojawia się większe poczucie bezpieczeństwa. Są zdania, iż redukowanie czasu na realizację zadań grupy odbywa się ze szkodą dla odbiorców. A taka sytuacja miała miejsce w ostatnim roku, kiedy dotacja została przekazana bardzo późno i realizacja zadania przypadła na okres wrzesień – listopad. Utrudniło to rekrutację osób oraz wpłynęło na ogólną (niższą) frekwencję uczestników podczas spotkań.

Specyfiką placówki są duże obostrzenia, dotyczące przyjmowanych osób. Istnieje lista zaburzeń, z którymi osoby nie są włączane do grupy PKE (szczegóły w tabeli dotyczącej modeli PKE). Jednocześnie w zajęciach mogą uczestniczyć osoby, które nie są w czynnym uzależnieniu. Słowo „czynne” jest tu istotne – gdyż oznacza, że nie ma wymagania dotyczącego podjęcia terapii odwykowej, ale jednocześnie odbiorca musi w toku pracy mieć możliwość używania kompetencji poznawczych. A zatem jeśli istniałoby ryzyko, że dana osoba podczas zajęć nie utrzyma trzeźwości, nie będzie mogła skorzystać z oferty. Podobnie, choć nie jest to nigdzie oficjalnie spisane, program nie jest ofertą dla osób o niskich kompetencjach poznawczych. Terapeuci bowiem, zgodnie ze swoją filozofią pracy, zakładają, że „praca na zasobach, swoich potencjałach” wymaga pewnego poziomu językowego i analitycznego osoby. To istotne, gdyż program nie opiera się na warunkowaniu zachowań, a pracy na tzw. „celach klienta”. W charakterystyce klientów istotne jest również to, że są to osoby o relatywnie wyższym statusie społecznym – bardziej zamożne i lepiej wykształcone. Jedna z grup charakteryzowała się np. wyższym wykształceniem niemal wszystkich członków. Trudno doszukiwać się korelacji z charakterystyką samego programu, bardziej znaczące wydaje się, że prowadzony jest on przez rozpoznawalną w Warszawie poradnię, cieszącą się dobrą renomą. Jednocześnie budynek poradni jest zupełnie naturalną przestrzenią, a zajęcia dodatkowo prowadzone poza nią dają duży komfort osobom, które nie chciałyby być kojarzone z pomocą społeczną lub służbami typu policja czy zespół interdyscyplinarny. Widać to w danych dotyczących tego, kto motywuje uczestnika – ponad 50% w tym wypadku to osoby pojawiające się z własnej woli, a dodatkowe 17% to osoby zmotywowane przez najbliższych. PKE odbywa się raz lub dwa razy w roku, w zależności od kwoty przyznanej dotacji. Konsekwencją tego jest tworzenie się kolejki oczekujących na miejsce. Klienci są wtedy kierowani do PKE realizowanego przez Stowarzyszenie „Niebieska Linia” albo – jak mówią terapeuci – pozostają w kontakcie indywidualnym. Jak wspominano, kolejka wynika zapewne z renomy miejsca, ale też – zdaniem realizatorów – z nieregularności dotacji. Przypuszczenia te potwierdza explicite absolwent Poradni na Elektoralnej, mówiąc: Ja sam szukałem oferty i na Belgijskiej, gdzie najpierw się zwróciłem, nie było miejsc. Średnio poważnie do mnie podeszli. Powiedzieli mi, by czekać kilka miesięcy. Ja nie chciałem czekać, bo to strata czasu jest. Absolwent

Pomimo takich sytuacji Poradnia nie ma kłopotów z rekrutacją uczestników do programu. Jednak prowadzący oraz dyrektor placówki zdają sobie sprawę, iż nie jest to komfortowe dla odbiorców ich oferty i bardzo by chcieli, móc wpisać ofertę PKE do kalendarza swoich usług. Zależy im, by oferta PKE była regularnie dostępna. Jest to jednak decyzja Miasta, by właśnie ta placówka realizowała ofertę z dotacji celowej i pozyskiwała na nią środki zewnętrzne. Realizowany przez poradnię program stanowi przemyślaną i spójną całość. Prowadzący kontrolują jego przebieg – za ukończony uważają wtedy, gdy uczestnik odbył 75% godzin zajęć. Taka osoba podlega następnie monitorowaniu przez okres 3 lat, zgodnie z Rozporządzeniem MPiPS z dnia 22 lutego 2011r. Ewaluacja i monitoring to procesy przenikające się i trudno je rozdzielić. Na zakończenie każdego cyklu uczestnicy wypełniają ankietę ewaluacyjną, w której mają za zadanie ocenić progres we własnym rozwoju. W każdym z pytań istnieją dwie skale – jak było kiedyś i jak jest teraz. Ankieta taka odwołuje się do modelu pre- i post-testu, jednak poprzez to, że ocena prowadzona jest na jednym arkuszu i już po interwencji, należy wskazać na niewielkie właściwości poznawcze tych danych. Prowadzący bardzo skrupulatnie prowadzą wyliczenia zmian w każdym z obszarów, jednak w przyszłości należałoby rozdzielić obie ankiety, co uprawniałoby do wyciągania poprawnych metodologicznie

wniosków.

Jednocześnie,

trzeba

podkreślić,

ustawodawca,

nakładając obowiązek ewaluowania programów, nie przekazał żadnych wytycznych i nie zapewnił pomocy w tym zakresie. Terapeuci, jak przyznają, sami opracowali ankiety w najlepszej wierze – trudno więc zarzucać, że wkradł się błąd metodologiczny. Jednocześnie jest to podmiot, który najbardziej systematycznie dokonuje monitorowania efektów programu – ankieta telefoniczna przeprowadzana jest wśród absolwentów i osób bliskich aż trzykrotnie. Na podstawie analizy zebranych informacji można wysunąć wniosek, że program zawiera

właściwą

strategię,

pozwalającą

sprostać

wyzwaniom

zakresie

przeciwdziałania przemocy. Spełnia też wszystkie wymagania formalne, nakładane na tego typu oferty w Rozporządzeniu – jest realizowany w innym pomieszczeniu niż zajęcia dla osób doznających przemocy, ma wykwalifikowaną kadrę, oferuje pomoc grupową, obejmującą minimalną liczbę godzin, prowadzona jest także ewaluacja oraz monitoring efektów programów.

3.1.1.2

Czynniki sukcesu i bariery

Głównym czynnikiem sukcesu jest sama Poradnia jako podmiot o określonej marce (profesjonalizm i specjalizacja w problematyce przemocy w rodzinie). Już sam fakt, iż Miasto dotację celową przekazuje dla tego podmiotu, świadczy o dużym zaufaniu. Tę opinię podziela przedstawiciel Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego – poradnia jest znana i ceniona. To powoduje, że wielu przedstawicieli miejskich urzędów (jak OPS czy urzędy dzielnicowe) zna i poleca to miejsce. Potwierdzają to absolwenci – kilka osób wskazuje, że trafiło na Belgijską z polecenia. Uznanie dla jakości pracy Poradni to ważny i cenny potencjał. Wbrew pozorom, również fakt istnienia kolejek osób oczekujących na program może sprawiać wrażenie ekskluzywności. To, co jest siłą tego miejsca, jednocześnie może też stać się barierą, gdyż w przypadku osób stosujących przemoc motywacja do podjęcia działań może być okresowa, a więc krótka. Niemożność włączenia klienta do grupy PKE w krótkiej perspektywie, może mieć w przyszłości konsekwencje i wpłynąć na pogorszenie się wizerunku placówki. Warto zatem zadbać, by oferta PKE w placówce charakteryzowała się większą stabilnością. Potencjałem programu są również terapeuci – osoby przygotowane do prowadzenia zajęć, bardzo wysoko ocenione przez absolwentów (9 na 10 badanych przyznało prowadzącym maksymalną notę – 5 pkt). Prowadzą oni także szkolenia dla innych profesjonalistów pragnących doskonalić się w metodzie pracy (Solution Focused Brief Therapy – SFBT) z osobami stosującymi przemoc. Programy korekcyjno-edukacyjne prowadzone są tu z bardzo dużą skrupulatnością. Spełnione są wszystkie wymogi Rozporządzenia MPiPS. Placówka jest podwójnie kontrolowana – jako miejska poradnia i placówka realizująca dotację celową województwa. Skutkuje to zbieraniem wielu danych – precyzyjnym wskazywaniem frekwencji, monitoringiem

efektów

programu,

bardzo

precyzyjnymi

wyliczeniami,

dotyczącymi kosztów ponoszonych na program. Program prowadzony jest w bardzo przejrzysty sposób od strony formalnej. Jednocześnie, co podkreślają klienci, atmosfera jest bardzo przyjazna, ciepła i otwarta. Ma to znaczenie, gdyż łagodzi nieco sytuację zetknięcia się z placówką pomocową, co dla wielu osób stosujących przemoc stanowi barierę. Usytuowanie Poradni, a w szczególności miejsce spotkań grupowych (ten sam budynek ale inne piętro), to zdecydowany atut. Nie chodzi bynajmniej o usytuowanie na planie miasta, ale o znaczenia, jakie nadawane są temu miejscu w wyobrażeniu klientów. Budynek to siedziba wielu różnych podmiotów (znajdują się tu m.in. gabinety

stomatologiczne, zespół żłobków), co powoduje, że osoba udająca się na spotkania nie jest kojarzona z żadną instytucją opresyjną czy pomocową. Dla osób o wyższym statusie kwestie prestiżu i anonimowości mają duże znaczenie. Jeden z terapeutów przytacza taki przykład, jako ilustrację tego rodzaju zjawiska: Ostatnio spotkałem się z panem, który jest bardzo znanym aktorem. I ja mu za pierwszym razem zaproponowałem, żeby tutaj przyszedł [do „Niebieskiej Linii”] Powiedział: Absolutnie! Czy Pan chce, żebym ja na Pudelku na drugi dzień się znalazł, że chodzę do „Niebieskiej Linii”?. To jest jednoznaczne skojarzenie. (…) Mnóstwo jest takich klientów, a na Belgijskiej to już wybitnie. Prowadzący

Ponieważ przemoc jest społecznie naznaczona wieloma skojarzeniami (patologia, ubóstwo),

osoby

potrzebujące

pomocy

często

nie

chcą

być

taką

grupą

identyfikowane. Placówka na Belgijskiej zapewnia im komfort anonimowości i być może dla niektórych osób jest to kluczowy czynnik, aby wziąć udział w programie. Jedyną barierą, czy raczej trudnością, jest kłopot w zaplanowaniu pomocy na kolejny rok. O ile wiadomo, że najprawdopodobniej uda się pozyskać środki w kolejnym roku, o tyle nie wiadomo, w jakiej wysokości (wiadomo już bowiem, że w kolejnym roku rozliczeniowym stawka na klienta będzie niższa). Co za tym idzie, pracownicy nie wiedzą czy uda im się otworzyć jedną czy dwie grupy. Niejednoznaczność w tej kwestii rodzi też pewne kłopoty organizacyjne – nie wszyscy terapeuci to pracownicy Poradni. Trudno dysponować czasem pracowników, którzy pracują w innych miejscach. Na obecnym etapie może to dotyczyć jednego terapeuty oraz superwizora. Ponadto, pomimo dużego wysiłku wkładanego w realizację ewaluacji i monitoringu, w budżecie dotacji nie jest ten koszt uwzględniany. Monitoring należy prowadzić w 3-letnim okresie, a dotacje są przyznawane na dany rok budżetowy. Rodzi to problem, jak rozliczyć pracę związaną z zadaniem dotyczącym monitorowania efektów programu. Na ten moment wykonuje to dyrektor placówki jako zadanie dodatkowe.

3.1.1.3

Trafność/Adekwatność oferty do potrzeb

uczestników Jak już napisano wcześniej, do placówki trafiają z reguły osoby o podobnym profilu. Najczęściej same podjęły decyzję o konieczności wzięcia udziału w PKE. Często są to osoby z ustabilizowaną sytuacją zawodową, raczej lepiej wykształcone, które nie mają dodatkowych obciążeń w postaci złej sytuacji bytowej czy uzależnienia. To powoduje, że

oferta programu, obejmująca 3 lub 4 miesiące zajęć, jest dla nich do zaakceptowania oraz – jak twierdzi wielu z absolwentów – przynosi im wymierne efekty. Jednym z atutów programu jest też to, że zajęcia odbywają się po południu, a zatem osoby pracujące mogą w nim swobodnie uczestniczyć. Dynamika zajęć (co 1-2 tygodnie) również pozwala na efektywną pracę. Program na Belgijskiej ma relatywnie największy (ok. 68%) odsetek osób, które go ukończyły, znacząco odbiegający od pozostałych placówek – co jest jednym ze wskaźników adekwatności oferty. Terapeuci mówią, że rekrutują 15 lub nieco więcej osób, co realnie przekłada się na ok 10-11 uczestników kończących program. Wydaje się, że można tu wskazać kilka czynników:

1. Motywacja osobista lub pochodząca z motywowania (czasem ultimatum) partnera/rodziny okazuje się dużo trwalsza niż motywacja w grupach osób kierowanych

wyrokiem

sądu

czy

zmotywowanych

przez

Zespół

Interdyscyplinarny w ramach procedury Niebieskiej Karty. Terapeuci zauważają ten związek – w poradni pracują najczęściej z osobami, które nie mają za sobą kontaktu z ww. instytucjami. Jeśli zgłosiły się do programu, najczęściej są świadome, że mają jakiś problem. Zauważa to nawet jeden z absolwentów, mówiąc: Nie wszystkim pomógł ten program – był taki jeden facet z wyroku. On potłukł swoją partnerkę tłuczkiem i siedział wśród nas zadowolony. Absolwent

2. Oddziaływanie w ramach programu w placówce oparte jest na szukaniu atutów i mocnych stron a także poszanowaniu godności klientów. Dla grupy osób, która podejmuje działanie z własnej woli, ogromne znaczenie ma to, iż w programie nie są naznaczani jako sprawcy. Prowadzący dbają, by używać terminologii „osoba stosująca przemoc”. Przekazują uczestnikom wiedzę, iż sprawcą się [człowiek] nie rodzi, sprawcą się bywa. Ma to znaczenie, gdyż uczucia, z jakimi rozpoczynają program klienci, to najczęściej: poczucie zagubienia, potrzeba pomocy oraz nadzieja na zmianę. Absolwenci określają się na początku najczęściej jako osoby zagubione. Często w swoich wypowiedziach podkreślają zdziwienie, że zostali potraktowani jak ludzie bez nakładania poczucia winy. To bardzo odpowiada klientom, a przy relatywnie krótkim programie pozwala w niedługim czasie zbudować zaufanie do terapeutów. Oto słowa absolwenta, ilustrujące tę kwestię:

Ważne było wsparcie w postaci zrozumienia. Złe rzeczy były nazywane po imieniu, ale bez potępienia. Absolwent

3. Program charakteryzuje się dużą dynamiką – można powiedzieć, że to pomoc krótkoterminowa, intensywna. Odpowiadał wszystkim pytanym przez nas absolwentom. W przypadku 5 na 10 osób pojawiła się potrzeba czy konieczność uczestnictwa w innych formach pomocy po zakończeniu PKE. W wypowiedziach niektórych explicite zgłoszono potrzebę, by program taki trwał dłużej – 6 miesięcy jest wskazywane jako optymalny czas jego trwania. 4. Realizacja PKE jest oceniana bardzo wysoko – zarówno na poziomie oceny merytorycznej prowadzących (9 na 10 wskazań wartości maksymalnej 5 pkt), jak i organizacyjnej całego procesu (5 ocen na 5 pkt, 4 oceny na 4 pkt). Uczestnicy czuli się zaopiekowani, dobrze poinformowani o formie i przebiegu zajęć. Terapeuci jawili się jako osoby wspierające, towarzyszące im w zmaganiu z problemem. Jedna z grup, pomimo zakończenia spotkań, miała jeszcze dodatkowe – wynikało to z ich potrzeb i terapeuci na to przystali. 5. Proponowana długość spotkań, określana przez absolwentów jako 2-2,5 h, wskazywana jest jako optymalna dla osób aktywnych zawodowo i rodzinnie. Jedna z badanych osób wspomniała o niedogodności w postaci braku czajnika, który by umożliwił zrobienie sobie np. herbaty w czasie spotkania. W odniesieniu do kategorii adekwatności najbardziej newralgiczną kwestią był właśnie czas trwania programu. Część osób wskazywała, że powinien być dłuższy. Natomiast pojawiło się kilka głosów wskazujących na gotowość, by „sprawdzić efekt odroczony”, czyli zorganizować spotkanie po jakimś czasie od ukończenia programu. Nie było to rozumiane jako klasyczna otwarta grupa wsparcia, gdzie mogę przyjść, kiedy czuję, że tracę kontrolę, ale raczej rodzaj weryfikacji i podzielania się doświadczeniami z grupą, tym, jak udaje mi się kontrolować zachowania, które były wcześniej problemem. Poniżej prezentujemy trzy wypowiedzi absolwentów na ten temat:

Konieczna byłaby mniej intensywna kontynuacja programu, np. raz na miesiąc lub dwa miesiące. Nie czuję wielkiej potrzeby, ale z chęcią bym porozmawiał. To nie tylko moja opinia. Absolwent 1

Nie spotykaliśmy się z innymi, więc już nie wiem, ale kontynuacja – tak. Dzielenie się doświadczeniami jest potrzebne. Usłyszeć od grupy, jakie wnioski wyciągać, bezpośrednia rozmowa – to wszystko mogłoby być kontynuowane, najlepiej w grupie absolwentów, z którymi chodziło się do grupy. Absolwent 2

Jestem zadowolony z programu. Słyszałem głosy, że to może za mało, ale ja kontynuowałem samodzielnie, więc prawdopodobnie potrzeba wydłużenia programu jest. Fajnie by było, żeby były opcje kontynuacji, np. umożliwienie uczestnikom pewnego rodzaju platformy – żeby przyjść za cztery miesiące, zrekapitulować efekty, podzielić się bieżącymi potrzebami z osobami, które wiedzą, o co chodzi. Absolwent 3

3.1.1.4

Skuteczność

Miara skuteczności w przypadku PKE jest trudna do oszacowana. Nie dotyczy to tylko tego podmiotu, ale w zasadzie wszystkich. Można przyjrzeć się kilku aspektom interwencji:



Odsetkowi osób kończących PKE,



Poziomowi deklarowanej przez absolwentów trwałości efektów,



Natężeniu

występowania

pewnych

pożądanych

cech/umiejętności

absolwentów. Największa trudnością w przypadku podejścia skoncentrowanego na rozwiązaniach jest, że to klient de facto samodzielnie ustala sobie cele, jakie chce osiągnąć podczas uczestnictwa w programie. Terapeuta podażą za klientem i pomaga mu je zrealizować. Terapeuci w ogóle bardzo dystansują się od analiz na tzw. metapoziomie, zazwyczaj operują przypadkiem, ilustrując pewną prawidłowość lub problem. To wskazuje na bardzo duże relatywizowanie efektów. Poniżej cytat, który wskazuje, jak trudno ocenić, co można uznać za efekt/sukces interwencji: Pan Grzegorz chce kolejny papier. A poznałam go osobiście akurat na początku programu i wiedziałam po prostu, że w nim wszystko „gra” – dotknij, a wybuchnę. Faktycznie, z frekwencją się wyrobił i nawet o jedno spotkanie więcej przyszedł trzeba. Wiem, że ma Niebieską Kartę, przyszedł tu z przymusu i był „tykający” (…) Sama widziałam, jak nerwowo chodził po korytarzu. (…) I on teraz w monitoringu mi mówi, że ja bym się zdziwiła, co się stało. Myślę, że jest realna zmiana. On zaobserwował, że ma kłopot. To jest bardzo dużo, jeśli to sobie przyswoił, bo na początku uważał wręcz przeciwnie – wszyscy mają kłopoty, a on jest ofiarą tego systemu. Terapeuta

Powyższy cytat wskazuje, ż inny będzie efekt pracy z człowiekiem rozpoczynającym pracę w oporze, bez świadomości, że ma jakiś problem. Inny natomiast, gdy pojawia się człowiek, który deklaruje wprost: ja wiedziałem, że potrzebuję pomocy i chciałem coś zrobić, bo czułem, że sobie nie radzę. Biorąc pod uwagę powyższe wątpliwości, warto jednak przymierzyć się do opisania efektów, jakie zaobserwowali absolwenci. Pierwszy argument, przemawiający za skutecznością oferty Poradni, to bardzo wysoka i frekwencja, ale i odsetek osób kończących program (68%). Jest to zdecydowanie ponadprzeciętny wynik na tle innych placówek. Jest to tylko jedna z miar, dlatego że samo ukończenie programu nie orzeka, jakie przyniósł efekty. Nie można go jednak bagatelizować. Na początek należy przejrzeć się systematyce efektów, jakie wskazują w swobodnych wypowiedziach absolwenci. Są to:



W pierwszej kolejności otwartość na tzw. trudny temat – zyskanie pewności, że „nie jestem sam” oraz że „można sobie poradzić z tym problemem”,



Wymiana doświadczeń z osobami z podobnym problemem,



Wiedza o mechanizmach powstawania agresji,



Wiedza, jak zapobiegać narastającej agresji,



Możliwość zrozumienia perspektywy drugiej strony – ułatwia rozmowę z partnerem.

Uczestnicy badania byli proszeni także o podsumowanie trwałości efektów programów (w skali 1-5, gdzie 1 to najniższa, a 5 najwyższa trwałość). W grupie badanych 10 osób trzy wskazały wartość 5, cztery wskazały 4, dwie – 3 i jedna wskazała wartość 2. Osoba, która oceniła trwałość nisko na poziomie 2, wskazuje, że potrzebowała kontynuacji programu, ale pomimo tej wystawionej sobie oceny potrafi rozpoznawać sygnały nadchodzącej złości i wypowiadać swoje uczucia. W badaniu zadaliśmy też szereg pytań kontrolnych o pewne umiejętności, które można zyskać po programie. Tabela 2: Odpowiedzi na pytanie dotyczące efektów. Odpowiedzi twierdzące wśród 10 respondentów

Lista umiejętności/efektów Umiejętność wyrażania uczuć, oczekiwań, potrzeb i pragnień,

Umiejętność znoszenia frustracji, niespełnionych oczekiwań,

Umiejętność konstruktywnej rozmowy z rodziną Umiejętność

dostrzegania

sygnałów

ostrzegawczych

8 przed

wybuchem złości Przyjmowanie odpowiedzialności za stosowanie przemocy wobec innych Poznanie przyczyn zachowań agresywnych u siebie Spadek zachowań agresywnych wobec członków rodziny Brak interwencji służb społecznych jak policja, pomoc społeczna

7 7 10 Dotyczyło to jednej osoby: wskazywała poprawę na poziomie 80%

Poddanie się terapii odwykowej dla osób mających problemy z alkoholem lub innymi środkami odurzającymi Dalsza chęć uczestniczenia w innych formach pomocy

1 7

Powyższa lista i deklarowane wartości napawają dużym optymizmem, którego jednak nie podzielają w pełni terapeuci w swoich wypowiedziach. Twierdzą jednak, że w rozmowach monitoringowych często słyszą od najbliższych OSP, że to działa. Analiza skuteczności prowadzonego monitoringu, przedstawiana w sprawozdaniach Poradni, opiera się na średniej z pytania zadawanego absolwentom o skuteczność PKE. Te wskazania są bardzo wysokie. Dane te jednak – jak podkreśla realizator – co roku są odzwierciedleniem innych narzędzi i sposobów oceny. Monitoring w poradni jest udoskonalany z roku na rok. Niestety, z tej przyczyny dane są trudne do porównywania.

3.1.1.5

Efektywność (koszty)

W przypadku omawianego programu szacowanie kosztów jest najłatwiejsze. W ramach dotacji celowej opłacane są:



Koszty prowadzenia grupy,



Konsultacja wstępna,



Superwizja,



Konsultacja psychiatryczne (2011 i 2012),



Warsztaty psychoedukacyjne – 2013,



Materiały biurowe i telefony.

Ze względu na metodologię wymagana przez MUW koszty przeliczane są na 1 pacjenta, średnio na miesiąc pracy oraz ze względu na udział kosztów merytorycznych w całości dotacji. Szczegóły prezentuje tabela: Tabela 3: Koszty w programie. Rok 2011 2011 rok – kwota dotacji: 16 000 zł Zrealizowano dwie edycje Programu, w którym wzięło udział łącznie 17 osób. Koszt jednostkowy w przeliczeniu na 1 uczestnika to 941,15 zł, koszt miesięczny (uśredniony) to 313,72 zł na osobę.

Procentowo: ok. 71% kwoty dotacji przeznaczono na wynagrodzenia i pochodne dla osób prowadzących oddziaływania, reszta – materiały biurowe, usługi psychiatryczne dla uczestników, superwizja, tel. Rok 2012

2012 rok – kwota dotacji: 13 600 zł Zrealizowano dwie edycje Programu, w którym wzięło udział łącznie 26 osób. Koszt jednostkowy w przeliczeniu na 1 uczestnika to 523,08 zł, koszt miesięczny (uśredniony) to 130,77 zł na osobę. Procentowo: ok. 82% kwoty dotacji przeznaczono na wynagrodzenia i pochodne dla osób prowadzących oddziaływania, reszta – materiały biurowe, usługi psychiatryczne dla uczestników, superwizja, tel.

Rok 2013

2013 rok – kwota dotacji: 21 030 zł Zrealizowano dwie edycje Programu, w którym wzięło udział łącznie 28 osób. Koszt jednostkowy w przeliczeniu na 1 uczestnika to 751,07 zł, koszt miesięczny (uśredniony) to 187,77 zł na osobę. Procentowo: ok. 86% kwoty dotacji przeznaczono na wynagrodzenia i pochodne dla osób prowadzących oddziaływania, reszta – materiały biurowe, superwizja, tel.

Na podstawie tych danych wydaje się, iż efektywność PKE jest duża. Należy jednak pamiętać, że w tej kwocie nie są uwzględniane koszty takie jak:



Wynajem lokalu na prowadzenie zajęć grupowych (lokal jest użyczany przez Zespół Żłobków w ramach miejskiego porozumienia),



Konsultacje i praca indywidualna z klientami – odbywa się w ramach poradnictwa finansowanego z budżetu jednostki,



Koordynacja PKE – prace te wykonuje dyrektor placówki bezkosztowo,



Koszty księgowe – prace te wykonuje księgowa poradni bezkosztowo,



Ewaluacja i monitoring do 3 lat – prace te wykonuje dyrektor bezkosztowo.

Koszty te nie były do tej pory szacowane w żaden sposób – trudno więc określić, jaka byłaby pełna kwota rocznej realizacji PKE. Niezależnie od znajomości średniej stawki na uczestnika, jaką można otrzymać na kolejny rok z dotacji celowej, dyrektor placówki przeznacza większość środków na działania merytoryczne (jakość prowadzących i superwizja), a nie koszty obsługi zadania. A zatem wybór Poradni miejskiej z punktu widzenia jakości i efektywności wydawanych środków wydaje się optymalny.

3.1.1.6

Mocne i słabe strony programu

Mocne strony:



Mocną stroną programu jest punkt odniesienia, jakim jest Poradnia na Belgijskiej – i jako marka wysokiej jakości i jako zespół fachowców znających się na problematyce stosowania przemocy. Podejście Pracy Skoncentrowanej na Rozwiązaniach jest w skali kraju postrzegane jako nowatorskie – prowadzący występują w roli szkoleniowców i tutorów tej metody pracy.



Mocną stroną jest wysoki poziom zaufania do placówki, dający się zauważyć w prowadzonych w ramach badania wywiadów z pracownikami różnych służb miejskich.



Proporcja kosztów ponoszonych w stosunku do osób objętych pomocą jest korzystna. Poradnia dysponuje ofertą wysokiej jakości w stosunkowo niewygórowanych cenach. Widać w dużą dbałość o jakość świadczonej pomocy oraz zadowolenie klientów.

Słabe strony:



Mało stabilna oferta pomocy, zależna od zewnętrznego źródła finansowania, zagrożona jest brakiem ciągłości. Może skutkować obniżeniem zaufania do placówki. Obecnie nie jest to jeszcze obserwowane.



Niewielka współpraca poradni ze służbami, co związane jest z niewielką liczbą klientów pochodzących ze ścieżki sądowej czy procedury Niebieskiej Karty.

3.1.1.7

Proponowane zmiany

Zmiany w Miejskim Programie nie wpłynęły na działania prowadzone w programie w Poradni. Wprowadzane zmiany wynikały z potrzeby lepszego dopasowania się do potrzeb odbiorców. Wyniki monitoringu są analizowane, ale raczej pod kątem doskonalenia własnej pracy, a nie pod kątem wskaźników określonych w Miejskim

Programie. Jednocześnie analizowany program wypada najkorzystniej pod wieloma względami: frekwencji, poziomu zadowolenia klientów oraz kosztów nań ponoszonych. Trudno zatem doszukiwać się w tej konstrukcji istotnych uchybień i rekomendować zasadnicze zmiany. Warto natomiast w kolejnych latach rozważyć:

1. Możliwość zagwarantowania środków dla poradni, by zajęcia grup mogły odbywać

się

stabilny

sposób

(rodzaj

gwarancji

miasta,

pomimo

przedłużających się procedur dotacyjnych na poziomie województwa). 2. Zmianę pomiaru w ewaluacji na ankiety typu pre- i post-test (propozycja przekazana w rozdziale dotyczącym monitorowania) 3. Zoperacjonalizowanie

celów

szczegółowych

PKE,

odpowiadających

Miejskiemu Programowi (punkty F1-F6). 4. Możliwość dołączenia do oferty PKE jednego bądź dwóch spotkań o charakterze seminaryjnym, aby zweryfikować efekty programu i wzmocnić jego trwałość.

3.1.2 Stowarzyszenie „Niebieska Linia” 3.1.2.1

Syntetyczny opis działań, celów programu

Celem podstawowym PKE, realizowanym przez Stowarzyszenie „Niebieska Linia”, jest zatrzymanie przemocy w rodzinie poprzez oddziaływania korekcyjno-edukacyjne skierowane do osób stosujących przemoc. Projekt oprócz ww. działań zawiera także oddziaływania psychologiczno-terapeutyczne, które stanowią uzupełnienie uczestnictwa w nim. To interesujący zapis, pojawiający się dokumentacji Stowarzyszenia i wskazuje na nieco inne podejście tego podmiotu do realizacji PKE. Realizowane oddziaływania mają cele korekcyjno-edukacyjne, ale prowadzący wprost piszą i potwierdzają w wywiadach, że ich zamiarem są także inne oddziaływania o charakterze pomocy psychologicznej – jak to określają w rozmowach. To wyróżnia program na tle innych badanych. Cele realizowane przez program to:



Zatrzymanie przemocy w rodzinie poprzez oddziaływania skierowane do osób stosujących przemoc,



Zmiana zachowań i postaw osób stosujących przemoc,



Zwiększenie bezpieczeństwa i poprawa funkcjonowania rodzin, w których występuje przemoc w rodzinie,



Zwiększenie dostępności i poszerzenie specjalistycznej oferty pomocy dla osób stosujących przemoc w rodzinie z terenu warszawy w ramach miejskiego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Cele te wpisują się w cele szczegółowe punktu F) Zmiana zachowań i postaw sprawców przemocy w rodzinie z MPPPwR. Jedyny punkt, mało wyeksponowany, dotyczył zwiększenia

udziału

sprawców

przemocy,

będących

jednocześnie

osobami

uzależnionymi w programach terapii uzależnień – brak jednak monitorowania takiego wskaźnika. Analizując MPPPwR, wydaje się, że wskaźnik ten powinien być monitorowany na podstawie danych realizatorów programów terapii uzależnień dla sprawców przemocy w rodzinie. Program ten obejmuje, obok zadań z podstawowego zakres programu korekcyjnoedukacyjnego dla osób stosujących przemoc w rodzinie, również specjalistyczne konsultacje psychologiczne, umożliwiające większe zrozumienie przez sprawcę przemocy. Daje to większą gwarancję trwałości wprowadzanych zmian. Należy zatem powiedzieć, iż konstrukcja samego programu jest poprawna i zbieżna z celami Miejskiego Programu. Działania, jakie oferuje program, to:



Konsultacje diagnostyczne,



Konsultacje specjalistyczne,



Grupa (15 spotkań),



2 jednodniowe warsztaty psychoedukacyjne (na każdy cykl).

Główną formą pomocy jest oferta spotkań zamkniętej grupy dla ok. 15 osób, w 3 cyklach rocznie. Należy wskazać, że inaczej niż w innych PKE oferta działań oferowanych klientom jest nieco szersza. W tym podmiocie jest możliwe realizowanie programu w formie spotkań indywidualnych (nie zdarza się to często – można powiedzieć, że wręcz sporadycznie, ale istnieje taka możliwość). Aby zatem stwierdzić, że uczestnik ukończył program, musi zdaniem prowadzących:



Ukończyć min. 40 h w trybie grupowym oraz indywidualnym,



Ukończyć min. 40 h w trybie grupowym oraz warsztatowym,



Ukończyć min. 40 h w trybie indywidualnym oraz warsztatowym.

Skorzystanie jedynie z oferty warsztatowej nie oznacza ukończenia programu. A zatem wachlarz możliwości jest tu zdecydowanie większy niż w innych programach.

Stowarzyszenie realizuje swoje zadania na podstawie dotacji miejskiej – otwartego konkursu ofert na realizację zadania publicznego. Obecnie realizowany jest tu drugi projekt 3-letni. Jest to bardzo dobra praktyka – nieczęsto spotykana na poziomie samorządowym – by udzielać dotacji w konkursie wieloletnim. Atutem tego rozwiązania jest ciągłość i stabilność oferty. Innymi słowy, oferta dla OSP w Stowarzyszeniu ma walor cyklicznego, dostępnego i przewidywalnego wsparcia. Pozwala to budować również zaufanie do podmiotu jako specjalistycznej placówki w danej dziedzinie. Program realizowany jest w 6-osobowym zespole osób posiadających wymagane kompetencje. Filozofia pracy Stowarzyszenia jest bardzo określona – realizatorzy programu pracują w podejściu Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach. Każda z grup prowadzona jest przez 2 osoby (różnej płci) spośród 6 członków zespołu. W praktyce sprowadza się to do tego, że każdy terapeuta prowadzi w danym roku jedną grupę. Wśród realizatorów podzielone są również godziny spotkań indywidualnych (40 godzin miesięcznie do dyspozycji). Warsztaty psychoedukacyjne to forma dodatkowa – w kolejnych latach zmieniono dwudniowe na jednodniowe. Zmiana była podyktowana potrzebą wydłużenia cyklu grupowego z 12 na 15 spotkań – była to sugestia Miasta. Obecnie grupy mają charakter zamknięty – trwają 4 miesiące, programu.

Jest

forma,

którą

Stowarzyszenie

realizują pełny cykl

wprowadziło

wieloletnich

doświadczeniach pracy w grupach rotacyjnych. Argumenty na rzecz utworzenia grupy zamkniętej są następujące:



Zwiększenie frekwencji oraz odsetka osób kończących program. Zdaniem terapeutów, w przypadku grupy otwartej był on bardzo niski – Z 15 osób kończyło 2-3 osoby. Teraz jest zupełnie inaczej ok. 8-9 [osób] – mówi jeden z respondentów, mających możliwość porównania obu form pracy.



Zwiększony poziom zaufania i bezpieczeństwa osób, które pracują wspólnie w grupie.



Brak konieczności powtarzania treści edukacyjnych dla nowych osób pojawiających się w grupie rotacyjnej.



Łatwiejsze zoperacjonalizowanie pojęcia „ukończony program”. Aktualnie oznacza

minimum

75%

frekwencji

zajęciach

grupowych

dopuszczalne nieobecności). Z wyżej wymienionych powodów zespół zdecydował się na zastosowanie systemu grup zamkniętych. Trudnością w realizacji grup zamkniętych jest fakt, że niekiedy klienci muszą poczekać na uruchomienie kolejnej grupy, a to powoduje kolejki. Jednocześnie Stowarzyszenie, mając do dyspozycji ofertę indywidualną, w zasadzie nie odsyła klientów

do innych placówek – jeśli już to do Poradni na Belgijską. Oferuje spotkania indywidualne, początkowo jako konsultacje diagnostyczne. Tak relacjonuje to jedna z osób: Spotykamy się raz-dwa razy w miesiącu, coś się dzieje i podejmujemy jakieś zmiany. No i jeżeli jest taka wola, to rozmawiamy, na czym to polega i jak wygląda. Staramy się zachęcić klientów do udziału w grupie. Prowadzący

O tym, że w Stowarzyszeniu „Niebieska Linia” są kolejki do udziału w grupie, wiedzą też przedstawiciele miejskich służb. Cytujemy za jednym z respondentów: To owszem ja tu motywuję i ja wysyłam, ale jak on usłyszy w Niebieskiej Linii, że ma czekać trzy miesiące, to już czuje się usprawiedliwiony – mówi przedstawiciel jednego z warszawskich OPS. Terapeuci jednocześnie podkreślają, że po skończonym limicie 40 godzin miesięcznych konsultacji, udzielają porad wolontarystycznie. Jest to zatem jeden ze wskaźników niedopasowania oferty miejskiej (w całości) do zapotrzebowania na pomoc. Kart Niebieskich zgłoszonych mamy –1800, a w całej Warszawie mamy te 120 miejsc rocznie. To o czym my mówimy? – żali się jeden z ekspertów, pracujący w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie od wielu lat. Możliwe, że zjawisko kolejek w przypadku tej placówki związane jest również z jej renomą. Jest to pierwsze wymieniane miejsce pomocy dla klientów. Ma to związek z kampanią społeczną – mimo że zapoczątkowaną wiele lat temu, to utrwaloną w społecznej świadomości. Jest to nieporównanie bardziej rozpoznawalna placówka niż inne badane w ewaluacji. Stowarzyszenie w 2014 roku zmieniło siedzibę – jest ona komfortowa, ale również nienaznaczona społecznie. Lokal w oficynie bloku mieszkalnego nie nadaje żadnych skojarzeń osobie, która tam się kieruje. Stowarzyszenie nie stawia też wielu obostrzeń wstępnych swoim klientom. Obowiązkiem uczestników jest trzeźwość na zajęciach – natomiast osoby uzależnione nie są odsyłane najpierw do placówek odwykowych. Stowarzyszenie przyjmuje w zasadzie wszystkich klientów – czasem jedynie, zdaniem terapeutów, zdarzają się osoby o kompetencjach poznawczych zbyt niskich, by móc podjąć pracę w grupie. Taka osoba pozostaje wtedy w kontakcie indywidualnym. Są to jednak sporadyczne przypadki. Struktura osób, które trafiają do Stowarzyszenia, jest najbardziej zróżnicowana – można powiedzieć, że najbardziej demokratyczna. 1/5 stanowią osoby z tzw. własną motywacją podjęcia PKE, 17% w 2013 roku trafiło z zespołów interdyscyplinarnych, 14% z OPS-ów lub zmotywowane przez kuratorów, 10% to osoby zmotywowane przez najbliższych. A zatem jest tu pełny

przekrój uczestników i ich motywacji do zmian. W tym kontekście (inaczej niż na Belgijskiej) jeszcze mocniej brzmią słowa terapeutów oraz prezentowana przez nich filozofia: To ma być program, który ma służyć nie tyko temu, by zrobić im korekcję zachowań. Tylko bardziej idziemy w kierunku zmiany postawy wobec przemocy. (…) Nawet jeśli przychodzą od kuratora, staramy się zmienić ich motywację zewnętrzną na wewnętrzną – motywację osobistą. Prowadzący

Praca z klientami tak zróżnicowanymi jest trudniejsza – niekiedy trzeba pokonywać opór, uświadamiać uczestnikom, że słusznie zostali skierowani do PKE. Praca na zasobach jest wspólnym mianownikiem dotarcia do każdego klienta – każdy człowiek ma jakieś zasoby, trzeba tylko je wydobyć – twierdzi zespół Stowarzyszenia. W programie prowadzona jest ewaluacja działań i monitoring efektów programu. Oparte są one na systemie ankiet. Prowadzący twierdzą, że po zakończeniu grupy uczestnik otrzymuje zestaw czterech różnych ankiet, a następnie w efekcie odroczonym badane są dwukrotnie osoby, które ukończyły PKE i ich najbliżsi. W przypadku Stowarzyszenia i trzech grup realizowanych rocznie cykl monitorowania to bardzo skomplikowany. W budżecie projektu zadanie to nie jest uwzględnione, lecz realizowane siłami Stowarzyszenia. Pracownicy mówią o tym jak o utrapieniu, ale również źródle satysfakcji. Na podstawie ankiet wyciągają pozytywne wnioski – słyszą, jak często ich praca przynosi efekt w postaci poszerzenia wiedzy, zmiany myślenia u absolwentów PKE, a w konsekwencji – zmiany zachowań. Zespół sam opracowywał arkusze, chcąc sprostać obowiązkowi nałożonemu na nich przez Rozporządzenie MPiPS. Pomimo tego, że ankiet jest dużo, w sprawozdaniach przedstawiany jest jedynie fragment zebranych danych. Należy zatem rozważyć, czy aby wszystkie dane są konieczne i nie wszystkie zostaną wykorzystane. Podobnie jak w poradni na Belgijskiej, w jednej ankiecie uczestnik jest pytany o stan sprzed oddziaływania i po jego zakończeniu. Pomiar taki, aby był rzetelny, należy wykonywać faktycznie przed i po interwencji. Ankiety zawierają bardzo dużo ciekawych pytań i należy docenić zaangażowanie wykonawców w pracę nad monitoringiem, jednak warto uporządkować je tak, aby była możliwość zestawiania ze sobą podobnych danych. Jeśli pojawiają się pytania na skalach warto podobne pytania i skale zastosować w ankietach odroczonych również dla bliskich. Pozwoli to zestawiać ze sobą te same typy danych i dzięki temu będzie można rzeczywiście prześledzić zmianę zachowań i przekonań. Bardzo ważnym elementem, o który zabiegają prowadzący, jest superwizja całego zespołu. Staje się ona dużo ważniejsza tym bardziej, iż terapeuci potwierdzają, że pracują

ze swoimi klientami nieco głębiej niż tylko korekcyjnie i edukacyjnie. A zatem obowiązek superwizowania swojej pracy staje się oczywisty. Na podstawie analizy zebranych informacji można stwierdzić, że Stowarzyszenie dysponuje najbardziej rozbudowanym programem pracy z osobami stosującymi przemoc. Ma też właściwą strategię, pozwalającą sprostać wyzwaniom stawianym w dokumentach krajowych i miejskich. Realizuje też wszystkie wymagania formalne, nakładane na tego typu oferty w Rozporządzeniu – program jest realizowany w osobnym pomieszczeniu (bez osób doznających przemocy), ma wykwalifikowaną kadrę, oferuje pomoc grupową, zawierającą minimalną liczbę godzin, a także prowadzi ewaluację oraz monitoruje efekty działań.

3.1.2.2

Czynniki sukcesu i bariery

Stowarzyszenie „Niebiska Linia” ma wieloletnie doświadczenie w pracy dotyczącej różnych zagadnień związanych z przemocą, z różnych perspektyw (osób potencjalnie stosujących i doznających przemocy). Jego źródła wywodzą się telefonu zaufania. Pracownicy byli niejako akuszerami nowego systemu i nowego myślenia o tym, jak można i należy pomagać osobom uwikłanym w przemoc. Wyspecjalizowali się w pomaganiu osobom stosującym przemoc. Te lata pracy i doświadczeń procentują w postaci wysokiej renomy placówki. Jest to stabilna instytucja. Stowarzyszenie zaskarbiło sobie wysoką jakością świadczonych usług zaufanie miejskich agend a także osób prywatnych. Stowarzyszenie „Niebieska Linia” jest kojarzona przez klientów ze względu na kampanię społeczną, realizowaną wiele lat temu – jednak na tyle skuteczną, by pozostawić w świadomości społecznej ślad. Ma to znaczenie – klienci udają się bowiem do profesjonalistów, a jednocześnie ich spotkanie z tym miejscem budzi pozytywne zdziwienie, bo trafiają do przyjaznej przestrzeni, która w żaden sposób nie kojarzy się z placówkami interwencyjnymi. Prowadzący bardzo dbają i w świadomy sposób tworzą taki klimat miejsca: My nie jesteśmy interwentami. My jesteśmy z działki pomagania. Tu ludzie przychodzą po pomoc i my staramy się jej udzielać. Interwencja to są służby, które oczywiście mogą pomóc, zmotywować. My nie chcemy być kolejnymi interwentami na drodze tych osób. Prowadzący

Stowarzyszenie zmieniło siedzibę, sytuuje się w oficynie bloku mieszkalnego. Wejście jest z boku – naturalne. Przychodząc tutaj uczestnik nie czuje się w żadne sposób naznaczony społecznie. Ma to znaczenie dla klientów, jak ustalono w toku badania.

Jednocześnie jest to miejsce bardzo „demokratyczne”, co oznacza, że trafiają do niego osoby o bardzo różnym statusie społecznym, poziomie wykształcenia i zamożności, a także w różny sposób uwikłane we współwystępujące obciążenia (np. uzależnienie czy chorobę). Stowarzyszenie w zasadzie nie zamyka drzwi przed żadnym klientem – obostrzenia dotyczące uzależnienia (określane jako brak czynnego uzależnienia lub abstynencja na zajęciach) wynikają raczej z doświadczenia, iż praca nad zagadnieniami przemocy wymaga pewnego poziomu kompetencji poznawczych, a nie z przekonań dotyczących

kolejności

interwencji.

tym

sensie

można

powiedzieć,

że

w Stowarzyszeniu pomoc otrzyma każdy klient. Możliwość oferty indywidualnej pozwala – jak mówią terapeuci – pozostać w kontakcie, także osobom, które trafiają w większym oporze lub nie mają gotowości, by od razu przystąpić do pracy grupowej. To duży atut tego miejsca. Jest otwarte na różne typy klientów, a także ma różnorodne narzędzia, by zaoferować pomoc. Pomoc jest udzielana przez tę samą instytucję – klient raczej nie jest odsyłany. Kompetencje i doświadczenie zespołu to również atut Stowarzyszenia. Są to specjaliści, którzy pracują w jednym nurcie – co również ułatwia pracę i omawianie celów, jakie sobie

stawiają.

Duże

zaangażowanie

pracę

poczucie

misji

cechy

charakterystyczne dla pracowników trzeciego sektora. Warto o tym wspomnieć, gdyż terapeuci są świadomi, że ich kompetencje na rynku zostałyby docenione w sposób finansowy daleko bardziej niż w ramach PKE i miejskiej dotacji. Są to osoby, które prowadzą szereg szkoleń w kraju – ucząc młodych adeptów pracy zosobami stosującymi przemoc. Zespół placówki to ogromny zasób. Jest też innowacyjny – świadczą o tym nowe rozwiązania, które proponuje. Taką innowacją była praca z grupami zamkniętymi, natomiast obecnie jest to próba stworzenia oferty dla osób kończących PKE a potrzebujących pomocy na głębszym poziomie. Będzie to pomoc w formie grupowej – obecnie na mapie ofert Miasta unikatowa. W przypadku osób kończących PKE w tej czy innych placówkach najczęściej pozostaje jedynie droga indywidualnej terapii, dostępnej w zasadzie jedynie w Poradni na Belgijskiej. Za sukcesem pracy Stowarzyszenia stoi bardzo konkretna filozofia pracy. Warto to podkreślić, gdyż pomimo, że Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach zostało wpisane do Rozporządzenia jako dopuszczalne dla PKE, niewiele jest miejsc, w których są osoby potrafiące pracować taką metodą. Zakłada ona – w dużym uproszczeniu – pracę z celami klienta. Zadaniem terapeuty jest pomóc mu odpowiedzieć sobie na trzy kluczowe pytania: Co ja czuję?, Czego ja potrzebuję?, Jak to konstruktywnie wyrażać i zaspokajać? Prowadzący nie pracują z klientami w kierunku werbalnego zdeklarowania, że są sprawcami przemocy, gdyż niekiedy okazuje się, że sytuacja jest niejednoznaczna –

można stosować przemoc i jednocześnie samemu jej doświadczać. Wychodzą więc z założenia, że dużo bardziej interesują ich przekonania klientów – zmiana ich myślenia o potrzebach, za czym w konsekwencji pójdzie zmiana stosowanych metod, w tym nieprzemocowych. W odróżnieniu od innych programów, w ramach pracy w ogóle nie skupiamy się na tym, żeby ta osoba, która stosuje przemoc, przyznała się do tego, że stosuje przemoc. I żeby powiedziała, że to jest problem. Nie ma takiego oczekiwania, co ma także znaczenie z tego powodu, że my traktujemy ten program jako program pomocowy, a nie taki, który ma służyć tylko temu, żeby zrobić kolekcję ich zachowań. Bardziej w kierunku na zmianę też postawy wobec przemocy. Prowadzący

Zaleta, o której mowa, jest jednocześnie pewnym obciążeniem, gdyż dużo trudniej ocenić taki typ interwencji. Zakłada on bowiem pracę z przekonaniami klientów – zmianę ich myślenia. Terapeuci pytani o to sami nie potrafią, lub też świadomie nie chcą, sformułować wprost efektów swojej interwencji. Traktują każdy przypadek osobno jako odrębny świat znaczeń – każdy zaczyna w innym miejscu i każdy może mieć inne cele uczestnictwa w PKE, stąd trudno znaleźć wspólny mianownik – jak twierdzą. Pomimo tej trudności starają się sami nazywać świat efektów swego odziaływania, czego wyrazem są właśnie kategorie w ankietach ewaluacyjnych. Są one zdecydowanie podobne, jak w przypadku innych PKE i można powiedzieć, że w dużym stopniu realizują założenia dokumentów strategicznych – czy to krajowych, czy miejskich. Trudnością dla Stowarzyszenia jest paradoksalnie jego rozpoznawalność – dla placówek miejskich jest to niemal pierwszy adres, gdzie kierują swoich podopiecznych (jeśli nie mają programów w swoich dzielnicach). Skutkuje to bardzo dużym zainteresowaniem. Tworzą się niekiedy kolejki, o czym już wspominano. Obecnie zespół nie jest w stanie przyjmować większej liczby klientów – ma ich i tak dużo więcej niż zakontraktowano w projekcie miejskim. Stowarzyszenie na realizację działań z zakresu PKE nie pozyskuje dotacji z innych źródeł niż Miasto st. Warszawa. Dużo wysiłku wkładane jest w realizację zapisów Rozporządzenia w punkcie dotyczącym ewaluacji i monitorowania. Absolwenci są po zakończeniu dwukrotnie pytani o zmianę swego zachowania/życia. Przy tak dużej liczbie osób jest to zadanie trudne – pochłania duże energii, a nie jest opłacane. Terapeuci starają się, by telefony i rozmowy wykonywała osoba spoza ich zespołu, aby przekaz był niezafałszowany. W projekcie nie ma jednak środków na to działanie, co generuje napięcia. Ponadto analiza formularzy ankiet oraz danych, jakie są prezentowane w sprawozdaniach, pokazuje, że nie wszystkie z zebranych danych są umieszczane w sprawozdawczości. Najprawdopodobniej reszta z tych informacji (np. z ankiet indywidualnego udziału) nie są nigdzie prezentowane.

Należałoby uporządkować te narzędzia, także pod kątem realnych możliwości analizowania danych z nich płynących.

3.1.2.3

Trafność/Adekwatność oferty do potrzeb

uczestników Jak już wspomniano, Stowarzyszanie jest otwarte w zasadzie na każdy typ klienta. W tym sensie trafność i adekwatność wsparcia jest bardzo wysoka. Podobnie gdy weźmiemy pod uwagę szeroki wachlarz pomocy: grupę edukacyjno-korekcyjną, konsultacje diagnostyczne, konsultacje specjalistyczne oraz warsztaty psychoedukacyjne, możemy mówić, o dużej adekwatności. Wyjątkowo, ale zdarzają się osoby, które odbyły program PKE w formie spotkań indywidualnych. Takiej możliwości nie daje żaden inny program w Warszawie. Spotkania grupowe odbywały się w godzinach popołudniowych, co było najczęściej przyjmowane przez uczestników z aprobatą, gdyż pozwalało normalnie funkcjonować w ich sytuacji zawodowej. Jedna z 10 osób miała uwagi co do godzin pracy w grupach – jej zdaniem, 17.00 to zbyt wcześnie. Jedna osoba wskazywała także, iż cotygodniowy cykl spotkań to zbyt duża częstotliwość. Uczestnicy proszeni o ocenę PKE deklarowali w ośmiu przypadkach ocenę najwyższą (5 pkt) i w dwóch ocenę 4 pkt dla wymiaru merytorycznego prowadzonych zajęć. Wymiar organizacyjny

oceniony

został

nieco

gorzej

–

cztery

osoby

były

pełni

usatysfakcjonowane (5 pkt.), sześć osób wskazało ocenę 4. Powody dotyczyły głównie godzin pracy grupy – jedna osoba wspomina: po dwóch godzinach dopiero zaczynaliśmy gadać, a tu trzeba było już kończyć. Za krótko dla mnie. Ogólna ocena poziomu zadowolenia z PKE jest wśród badanych absolwentów wysoka – siedem osób daje notę najwyższą (5 pkt), dwie drugą w kolejności (4 pkt.) i jedna wskazała ocenę 3. Analizując dane ze sprawozdań przedstawianych cyklicznie przez Stowarzyszenie, widać nieznacznie wyższe oceny ogólnego poziomu zadowolenia (przykładowo, średnia ocena ogólna 4 – 86% (w 2011 r.) i 4,5% (w 2013 r.). Widać zatem, że pozytywna ocena oferty utrzymuje się na wysokim, stabilnym poziomie. Długość trwania interwencji grupowej to 15 spotkań w ciągu 4 miesięcy – cykl krótkoterminowej pomocy. Trzy możliwe nieobecności zaliczają program – to jasna zasada, która przemawia do uczestników. Kiedy zapytamy terapeutów i uczestników o to, czy jest to wystarczający czas udziału w PKE, zgodnie odpowiadają, że zbyt krótki. Terapeuci wskazują, że praca w ciągu 6 miesięcy miałaby szansę na lepsze efekty,

ponieważ – jak mówi jeden z nich – w tym czwartym miesiącu to oni dopiero się tak otwierają, coś się zaczyna odsłaniać i wtedy my kończymy. Pytani podczas badania fokusowego, ile osób powinno kontynuować tę formę pomocy, mają podzielone opinie – od trzech osób do połowy grupy. Wśród 10 badanych absolwentów aż 7 osób zadeklarowało dalszą chęć kontynuacji w grupie wsparcia lub terapii indywidualnej. Trzy osoby z tej grupy podjęły terapię odwykową. Można zatem prognozować, że nowy pomysł na kolejną ofertę dla absolwentów PKE zostanie przyjęty z dużą satysfakcją i może w zdecydowany sposób wpłynąć na poziom adekwatności oferty. Pokazuje również, że oferta krótkoterminowa dla wielu osób uwikłanych w problem przemocy nie jest wystarczająca.

3.1.2.4

Skuteczność

Miara skuteczności w przypadku PKE jest trudna do oszacowana. Nie dotyczy to tylko tego podmiotu, ale w zasadzie wszystkich. Można przyjrzeć się kilku aspektom interwencji:



Odsetkowi osób kończących PKE,



Poziomowi deklarowanej przez absolwentów trwałości efektów,



Natężeniu

występowania

pewnych

pożądanych

cech/umiejętności

absolwentów. W przypadku Stowarzyszenia „Niebeska Linia” odsetek osób, które kończą program wynosi 16%. Na tle innych podmiotów jest to niższy poziom. Wydaje się, że w przypadku Stowarzyszenia wynik ten zaburzany jest przez różne formy interwencji. Klienci mogą korzystać z różnych form pomocy (grupowej i indywidualnej) albo tylko jednej. Zastanawiający jest też wysoki wstępny poziom rozpoczynających terapię uczestników – w przyszłości mogłoby się okazać, że jest pewna grupa osób, które korzystają np. jedynie z jednej konsultacji diagnostycznej i dalej nie podejmują w zasadzie żadnych działań. Trudno wtedy takie osoby wliczać do tych, którzy podjęli się udziału w PKE. Szukanie przyczyny tego relatywnie niskiego odsetka jest ważne, gdyż terapeuci mówią, że zajęcia grupy najczęściej z 15 rozpoczynających kończy 8-9 osób. To zdecydowanie wyższy odsetek niż 16%. Pytani przez nas absolwenci PKE twierdzili natomiast, iż po zakończeniu programu bywa różnie z trwałością efektów. Proszeni o podsumowanie w skali 1-5 (gdzie 1 oznacza najniższą, a 5 najwyższą trwałość) w grupie badanych dziesięciu osób dwie wskazały wartość 5, trzy wskazały 4, kolejne trzy – 3 i jedna wskazała wartość 2. Osoba, która oceniła trwałość nisko na 2, miała do czynienia ze służbami, które skierowały ją do programu, trafiła, jak mówi, w bardzo złym stanie. Jedna osoba odmówiła odpowiedzi.

Prezentujemy też systematykę efektów, jakie wskazują w swobodnych wypowiedziach absolwenci. Są to:



Zyskanie większej samoświadomości

(stan

typu:

„rozumiem, co

mną

powoduje”). 

Zyskanie

perspektywy

drugiej

strony/otoczenia

–

bliskich

czy

współpracowników (cytat: Rozumiem skąd się bierze ich złość i to mi pomaga się uspokoić). 

Stosowanie mechanizmów w sytuacjach skrajnych (cytat: Proszę żonę, by mi dała chwilę oddechu czy też rozumiem, że krytykowanie innych jest kiepskie, destrukcyjne, zatrzymuję się).



Kontrola swoich emocji.



Odniesienie grupowe w rozumieniu zjawiska (jeden może się mylić, ale jak wielu tak mówi, to musi być prawda).



Wiedza o tematyce przemocy (dowiedziałem się wiele rzeczy, o których nie miałem pojęcia).

Warto przyjrzeć się również wynikom odpowiedzi absolwentów na pytanie dotyczące listy możliwych efektów, jakie może przynieść PKE. Zadano te same pytania jak w przypadku innych podmiotów. Tabela 4: Odpowiedzi na pytanie dotyczące efektów.

Umiejętność wyrażania uczuć, oczekiwań, potrzeb i pragnień

Odpowiedzi twierdzące wśród respondentów 7

Umiejętność znoszenia frustracji, niespełnienionych oczekiwań

umiejętność konstruktywnej rozmowy z rodziną Umiejętność dostrzegania sygnałów ostrzegawczych przed wybuchem złości Przyjmowanie odpowiedzialności za stosowanie przemocy wobec innych Poznanie przyczyn zachowań agresywnych u siebie

Spadek zachowań agresywnych wobec członków rodziny Brak interwencji służb społecznych jak policja, pomoc społeczna Poddanie się terapii odwykowej dla osób mających problemy z alkoholem lub innymi środkami odurzającymi Dalsza chęć uczestniczenia w innych formach pomocy

Lista umiejętności/efektów

8 9 7 3 os. miały interwencje, 4 os. nie dotyczyło 3 7

Wyniki są bardzo zadowalające. W zasadzie tylko jeden z respondentów był zdania, że program mu nie pomógł. Pozostali uważali, że był pomocny w radzeniu sobie z początkowymi trudnościami. Pozytywny jest wysoki odsetek osób które zauważyły u siebie

wymienione wyżej umiejętności w tzw. efekcie odroczonym. Trzy z tych osób poddały się potem terapii odwykowej, co też należy uznać za ważny efekt oddziaływań. Dane, prezentowane przez Stowarzyszenie w sprawozdaniach, są ciekawe, jednak trudno znaleźć taką wartość, którą można by w prosty sposób porównać z wynikami niniejszego badania. Można na ich podstawie powiedzieć, iż w analizie pre- i post-testów widać zmianę w każdym wymiarze o 2-3 punkty procentowe. Trzeba jednak podkreślić, iż wartość tych pomiarów jest do zakwestionowania z punktu widzenia metodologii badań – pomiary przed i po są wykonywane na jednym narzędziu (ankiecie) wypełnianej po zakończeniu interwencji. W sprawozdaniach również nieco inaczej wyglądają wartości badane ankietą. Widać zatem pewne nieuporządkowanie danych. Stowarzyszenie prezentuje również wiele wypowiedzi uzyskanych w wywiadach telefonicznych. Są to interesujące dane, jednak ich analiza rodzi trudność. Psychologowie podkreślają, że nie mają kompetencji, by dokonywać analizy danych jakościowych. Warto zatem przygotować takie narzędzia, które pozwolą odnosić się do tych samych kategorii w ankietach monitoringowych. Należy uprościć system raportowania. Miarą skuteczności interwencji jest oczywiście w przypadku projektu osiąganie zakładanych wskaźników. Stowarzyszenie nie ma od lat problemu, by osiągnąć zaplanowane wskaźniki ilościowe osób, które zostaną poddane interwencji. Jak już wspomniano, boryka się raczej z niedoszacowaniem na poziomie wskaźników – szczególnie konsultacji indywidualnych.

3.1.2.5

Efektywność (koszty)

PKE finansowany jest z jednego źródła – miejskiego konkursu ofert na realizację zadania publicznego. Projekt jest 3-letni. Jego wartość w ostatnich trzech latach to 99-107 tysięcy zł rocznie. W ramach tych kwot finansowane są następujące zadania:



Wynagrodzenia terapeutów (konsultacje indywidualne, zajęcia grupowe, warsztaty psychoedukacyjne),



Koordynacja,



Obsługa księgowa,



Zakup materiałów papierniczych,



Zakup materiałów higienicznych,



Lokal.

Miesięczny koszt realizacji PKE w Stowarzyszeniu „Niebieska Linia” jest najwyższy ze wszystkich, analizowanych programów, jednak należy uwzględnić, iż jest to organizacja

pozarządowa, która w projekcie uwzględnia wszelkie koszty związane z realizacją PKE, a także daje wsparcie nieporównywalnie większej liczbie OSP. W przypadku innych programów wiele kosztów jest ponoszona przez instytucje, które realizują zadanie. Zarówno stawki godzinowe terapeutów jak i proporcja wydatków merytorycznych do tzw. organizacyjnych, nie budzą wątpliwości. Pomimo tak dużej dotacji i 40 godzin konsultacji indywidualnych, Stowarzyszenie udziela już wolontariacko dodatkowych konsultacji. W momencie badania od początku roku było to 57 nadprogramowych godzin. Jeśli przyjąć, że w 2013 roku 99 osób wzięło udział w PKE, średni koszt na jedną osobę będzie oscylował w okolicy 1000 zł. Dla porównania, w tym samym okresie średni koszt w Poradni na Belgijskiej wyniósł ok 750 zł na osobę, przy czym – jak pisano – nie uwzględnia on kosztów lokalu, obsługi księgowej i innych organizacyjnych kwestii. Wydaje się zatem, że koszt realizacji zadania przez Stowarzyszenie nie odbiega od przyjętych. Ponadto, gdyby porównać jedynie koszt prowadzenia grup (16200 zł) z kosztem rocznego prowadzenia grupy rotacyjnej w programie Bielańskim – jest ona podobna (tam koszt wynosi 17000 zł). Tu natomiast z pomocy korzysta potencjalnie 45 osób, w przypadku programu Bielańskiego grupa może mieć maksymalnie 15 osób. Punktem odniesienia wszystkich analiz finansowych jest rok 2013. Można przyjąć tę miarę, gdyż jak pokazuje badanie, w kolejnych latach koszty realizacji PKE we wszystkich podmiotach nie ulegają jakimś znaczącym zmianom (największa fluktuacja dotyczy Poradni na Belgijskiej). Jednak zasadniczo koszty pozostają na podobnym poziomie w ciągu ostatnich trzech lat. Efektywność programu Stowarzyszenia „Niebieska Linia” należy zatem ocenić wysoko – proporcja nakładów do liczby osób, jakie podlegają różnym interwencjom, jest najkorzystniejsza wśród wszystkich badanych programów.

3.1.2.6

Mocne i słabe strony programu

Mocne strony:



Rozpoznawalność i renoma Stowarzyszenia. Wiele osób mówi, że Niebieska Linia to pierwszy adres, pod którym szukają pomocy.

Samodzielnie

wyszukują

Internecie,

gdyż

organizacja jest bardzo dobrze rozpoznawana i kojarzona z problematyką przemocy w rodzinie. 

Wysoko wykwalifikowany zespół terapeutów, który stawia sobie za cel założenia PKE, czyli wymiar edukacyjno-korekcyjny, ale ambitnie pracuje z klientami nieco głębiej, aby zmiana

dokonywała

się

też

poziomie

rozumienia

przyczyn

stosowania przemocy. Wysokie odsetki trwałości efektów zanotowane w badaniu dają powody do zadowolenia. 

Nowy lokal – komfortowy – przestrzeń niekojarząca się z instytucjami interwencyjnymi. Daje swobodę, ale i poczucie anonimowości – co jest ważne dla części klientów.



Demokratyczna instytucja przyjmująca w zasadzie każdego klienta. Widoczne jest to w rozkładach osób motywowanych do udziału w programie z różnych instytucji. Pomimo takich „nierównych” klientów terapeuci podejmują pracę z każdym przypadkiem,

stosując

odpowiedni

styl

pracy

(grupowa/indywidualna). Jedyny PKE gdzie można ukończyć program w trybie indywidualnym (co jednak jest niezgodne z Rozporządzeniem MPiPS). 

Wysoka skuteczność, ale i efektywność PKE. Stowarzyszenie dość dobrze planuje możliwe do osiągnięcia wskaźniki, a ponadto koszty ponoszone na realizację zadania. Koszty realizacji

usługi

są

korzystne

porównaniu

innych

realizatorów. Słabe strony:



Dość niski, jednak zmienny odsetek osób kończących PKE. Można to wytłumaczyć dwoma czynnikami. Pierwszy, to różne formy pomocy stosowane wobec jednego klienta oraz niejasna liczba osób, które korzystają tylko z konsultacji lub tylko z warsztatów, co wpływa niekorzystnie na ostateczny odsetek. Drugi, to instytucjonalna odrębność stowarzyszenia – nie przywiązuje ono klientów do siebie, przez to, że wcześniej udziela innego wsparcia lub ma ofertę na kolejne kroki (tak się dzieje w przypadku obu badanych poradni, które mają najwyższe odsetki absolwentów).



Ewaluacja i monitoring dość zaawansowane – wiele typów ankiet. Sumienny monitoring efektów programu. To zaleta.

Wadą natomiast jest nieuporządkowanie narzędzi, co w konsekwencji

przy bardzo

dużym

wysiłku

nie daje

jednoznacznych efektów informacyjnych. 

Brak nakładów na działania ewaluacyjne, co przekłada się na

brak

dostatecznego

czasu

poświęcanego

temu

zagadnieniu. 

Brak oferty dla osób, dla których cykl krótkoterminowy jest niewystarczający. Stowarzyszenie we współpracy z m.st. Warszawa podejmuje właśnie prace nad zapewnieniem ciągłości

oferty

dla

takich

klientów.

Planowane

jest

ogłoszenie takiego zadania w konkursie ofert na realizację zadania publicznego.

3.1.2.7

Proponowane zmiany

Zmiany w Miejskim Programie nie wpłynęły na działania prowadzone w programie Stowarzyszenia. Miarą zmian w ofercie Stowarzyszenia jest raczej namysł zespołu nad lepszą jakością pomocy dla klientów. Z tego wynika wdrażana właśnie zmiana, która w toku obecnej analizy wydaje się nieodzowna – wsparcie dla części osób jako uzupełnienie podstawowego PKE. Dotychczas nie było takiej oferty. To, co należy rekomendować podmiotowi to:

1. Uporządkowanie ewaluacji i monitoringu – zintegrowanie narzędzi w jedno bardziej przemyślane i konsekwentnie stosowane przed, po i po czasie w monitorowaniu efektów programu. Wykonywanie ankiet pre- i post-testu oddzielnie. 2. Większą dbałość o to, by program miał charakter edukacyjno-korekcyjny aniżeli pomocy psychologicznej. 3. Rozważenie, jaki jest status osób realizujących program poprzez indywidualne konsultacje, co nie jest zgodne z Rozporządzeniem. W jaki sposób dokumentować udział takich osób oraz jak i kiedy włączać je do monitoringu efektów. Pomoc oferowane przez Stowarzyszenie to przemyślany i uporządkowany system wsparcia osób podejrzanych o stosowanie przemocy. Spełnia wymogi nakładane przez

Rozporządzenie,

a jednocześnie

pozostaje

awangardzie

działań

obszarze

pomagania osobom stosującym przemoc.

3.1.3 Wydział Spraw Społecznych i Zdrowia Dzielnicy Bielany 3.1.3.1 Celem

programu

Syntetyczny opis działań, celów programu

korekcyjno-edukacyjnego,

prowadzonego

Wydziale

Spraw

Społecznych i Zdrowia Dzielnicy Bielany, jest zatrzymanie przemocy w rodzinie poprzez pracę z osobami stosującymi przemoc oraz – jeśli to uzasadnione i możliwe – z osobami doświadczającymi przemocy. Realizację celu ma wspomagać edukacja, rozwijanie międzyinstytucjonalnej lokalnej współpracy ze służbami społecznymi zajmującymi się problemem przemocy w rodzinie. Program oparty jest na podejściu poznawczo-behawioralnym. W programie – jak wyjaśnia jego koordynator – prezentowane są treści edukacyjne, które w konsekwencji mają doprowadzić do korekty niepożądanych zachowań – zatrzymania stosowania przemocy. Program jest prowadzony w systemie ciągłym w półotwartej formule. Oznacza to, po pierwsze, że każdy uczestnik programu zanim do niego przystąpi, bierze udział w konsultacjach (jednej lub kilku), nie można przyjść na spotkanie grupy „prosto z ulicy”. Po drugie, do grupy można dołączyć w każdym momencie jej pracy. Podczas indywidualnych konsultacji w toku rozmowy opracowywana jest diagnoza sytuacji. Osoba stosująca przemoc pytana jest o powody zgłoszenia się do programu, sytuację rodzinną, zawodową. Konsultacje służą realizatorowi do ustalenia głównych problemów, ograniczeń, ale i możliwości rozmówcy. Oceniane są kompetencje poznawcze i komunikacyjne. Rozmowę prowadzi terapeuta prowadzący zajęcia. Czasami konsultacja służy jedynie zmotywowaniu osoby do jakiegokolwiek działania, udziału w jakimkolwiek programie. Uczestnictwo

programie

rozpoczyna

się

ustalenia

czasie

konsultacji

indywidualnych celów, jakie uczestnik będzie realizował podczas udziału w programie. Osoba stosująca przemoc kończy udział w programie jeśli owe cele zostały spełnione. Nie są one spisywane, ale – jak zaznacza prowadzący zajęcia – stanowi to rodzaj umowy między prowadzącym a uczestnikiem i wszyscy stosują się do tej zasady. Oznacza to, że czas udziału w programie dostosowany jest do każdego uczestnika indywidualnie i

zawiera się w przedziale od 0,5 do 2 lat. Zajęcia odbywają się raz w tygodniu w formule trzygodzinnego spotkania. Długość trwania programu wiąże się z profilem biorących w nim udział uczestników. Są to często osoby słabo wykształcone, uczące się powoli, o niewielkich możliwościach przyswajania nowej wiedzy i zachowań – jak mówi prowadzący zajęcia. Zdaniem realizatora, dłuższy czas trwania programu daje większą szansę na zmotywowanie, korektę, wzmocnienie i utrwalenie zmian dla osób pozostających na marginesie życia społecznego. Program adresowany jest także do ofiar przemocy, dając możliwość integrowania pracy na rzecz lepszego funkcjonowania całej rodziny. Włączanie rodziny, która potrzebuje czasu

oswojenie

się

wyzwaniem,

jakim

jest

współpraca

terapeutą

skonfrontowanie się z osobą stosującą przemoc, również stanowi argument za dłuższym czasem trwania programu. Program skierowany jest do ok. 15 osób rocznie. Zajęcia mają przede wszystkim charakter grupowy, a indywidualne prowadzone są w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach. Nie jest to stała oferta, ponieważ zajęcia indywidualne są kojarzone z terapią, a tego typu działań Wydział nie może prowadzić. W programie obowiązują cztery zasadnicze reguły, według których oceniane są podczas ewaluacji, efekty programu. Są nimi: abstynencja lub ograniczenie picia, badanie zaniechania agresji fizycznej i psychicznej, ustabilizowanie sytuacji materialnej, wypracowanie strategicznej decyzji dotyczącej przyszłości relacji, w której zaistniał konflikt (np. może to być decyzja o rozwodzie lub pojednaniu się z żoną). Ewaluacja jest prowadzona raz w roku i ma charakter autorski. Na podstawie analizy zebranych informacji można powiedzieć, że program zawiera właściwą strategię, pozwalającą sprostać wyzwaniom w zakresie przeciwdziałania przemocy. Stanowi ofertę przede wszystkim dla osób społecznie zmarginalizowanych, co wyróżnia go wśród pozostałych programów. Program Wydziału Spraw Społecznych i Zdrowia dla Dzielnicy Bielany jest spójny z MPPPwR i jasno zostały sprecyzowane cele oraz wskaźniki, jakie będą mierzone po jego realizacji. Skierowany jest do osób stosujących przemoc, uwikłanych w problem alkoholowy.

3.1.3.2

Czynniki sukcesu i bariery

Założeniem programu była ścisła współpraca ze służbami społecznymi i instytucjami, które miały kierować sprawców przemocy do programu. Liczono szczególnie na współpracę

sądem.

Przeprowadzono

zakrojoną

szeroką

skalę

kampanię

informacyjną na temat programu, połączoną z szeregiem szkoleń dla różnych służb społecznych (policji, sędziów, kuratorów, pracowników socjalnych itd.). Z uwagi na rotację pracowników, szczególnie w przypadku policji, szkolenia były prowadzone systematycznie każdego roku. Jednak efekt, zdaniem koordynatorki programu, nie jest zadowalający. Nie udało się nawiązać stabilnej współpracy międzyinstytucjonalnej. Współpraca, jak przyznają wszyscy badani, opiera się głównie na relacjach między poszczególnymi pracownikami. Na początku działania programu 11 osób zostało skierowanych przez sąd. Jednak po zmianach kadrowych w tej instytucji, skierowania są rzadkością.

Zdaniem

badanych,

najwięcej

osób

programu

kieruje

zespół

interdyscyplinarny lub OPS. Należy jednak zaznaczyć, że w wielu przypadkach można uznać, że rozróżnienie tych dwóch instytucji nie ma większego znaczenia, ponieważ zespół interdyscyplinarny działa w ośrodku pomocy społecznej i w jego skład wchodzą także pracownicy socjalni. A przegląd uczestników programu wskazuje, że w większości są to osoby, które związane są w mniejszym lub większym stopniu z ośrodkiem pomocy społecznej. Największym sukcesem, zdaniem realizatorów programu, było przeprowadzenie po raz pierwszy

seminarium

wspólnego

dla

ofiar

osób

stosujących

przemoc

(niespokrewnionych ani powiązanych ze sobą). Zdaniem prowadzącego zajęcia, przyniosło to zaskakująco pozytywne efekty dla obu grup, ponieważ pozwoliło uczestnikom

spojrzeć

stosowanie

przemocy

różnych

perspektyw,

bardziej

analitycznie, bez emocji, które występują w przypadku rozmów i pracy z bliskimi. Rozmówcy są zgodni co do tego, że samym sukcesem jest już to, że są takie programy, których celem jest pomoc osobom stosującym przemoc. Istotna jest zmiana perspektywy, czyli objęcie wsparciem nie tylko ofiar, ale także osób stosujących przemoc, potraktowanie stosowania przemocy jako problemu nie tyko ofiary, ale również osoby, która ją stosuje. Zwłaszcza że wzmocnienie osoby stosującej przemoc jest kluczowe w procesie edukacyjno-korekcyjnym, choć podejście to nie jest nadal powszechne. Jedną z istotnych barier jest sama motywacja uczestników programu. Większość z nich jest skierowana z innych instytucji, w tym przypadku z ośrodka pomocy społecznej. Mimo że udział w programie jest dobrowolny i nikogo formalnie nie zmusza się do udziału (jedynie w przypadku osób kierowanych przez sąd udział jest obligatoryjny), to jak

przyznaje prowadzący zajęcia, istnieje presja instytucjonalna, chociażby w postaci comiesięcznych sprawozdań do instytucji kierującej, które mają znaczenie kontrolne. Początkowa motywacja uczestników jest niska. Jak przyznają rozmówcy, część uczestników skierowanych do programu trafiających z procedury Niebieskiej Karty czy ośrodków pomocy społecznej nie wie, dlaczego została skierowane do programu, nie rozumie tej sytuacji. Część osób przychodzi, ponieważ chce zapewnić sobie spokój (od wizyt dzielnicowego) czy wypełnić obowiązek administracyjny (jeżeli pomoc w OPS jest w jakikolwiek sposób uzależniona od zgłoszenia się do programu). I w ramach tej procedury zapraszają tego człowieka na spotkanie grupy roboczej. Na spotkaniu grupy roboczej mówią mu o tym, co jest w domu i jak system, nazwijmy to, widzi. I kierują takich ludzi na przykład do mnie. Ci ludzie często nie bardzo wiedzą, co to znaczy, że zostali skierowani, w takim sensie czy to jest oblig prawny, czy ktoś im po prostu powiedział. Oni tego nie różnicują. Tutaj często przychodzą, ja ich pytam, wyjaśniam, że to nie jest formalno-prawne zobowiązanie.. Natomiast jakiś rodzaj instytucjonalnej presji istnieje. Prowadzący

Uczestnicy potrzebują czasu, żeby zrozumieć, odnaleźć się w sytuacji oraz znaleźć w sobie motywację do uczestnictwa w programie. Kolejną trudnością jest często złożona sytuacja nie tylko rodzinna, ale też zawodowa uczestników, która dodatkowo wymaga wsparcia. To powoduje, że praca w programie jest długotrwała i przebiega powoli. Prowadzący program zmuszony jest reagować na rozmaite problemy, z którymi borykają się uczestnicy programu. To z jakimi problemami, kompetencjami społecznymi i komunikacyjnymi przychodzą uczestnicy do programu, nie pozostaje bez znaczenia dla osiąganych efektów. Czasami konieczne jest obniżenie wymagań (np. ograniczenie prac pisemnych) i dostosowanie sposobu pracy do możliwości uczestników. Powoduje to, że praca jest długotrwała (częstsze powracanie do określonych tematów/problemów). Kolejną barierą jest utrudniony kontakt z rodziną, trudność związana z zaangażowaniem rodziny w pomoc osobie stosującej przemoc. Zdaniem rozmówców, mimo iż często nie jest to oczywiste, wsparcie rodziny ma duże znaczenie i odgrywa istotną rolę w zaprzestaniu stosowania przemocy, podobnie jak w przypadku uzależnień.

3.1.3.3

Trafność/Adekwatność oferty do potrzeb

uczestników Pomoc, jaką otrzymują uczestnicy podczas zajęć grupowych, jest dostosowana do indywidualnych potrzeb uczestnika. Zajęcia w grupie odpowiadają więc problemom uczestników, a nie podążają za ściśle wyznaczonym na każde zajęcia programem. Osoby, którym nie można pomóc w ramach dzielnicowego programu, są kierowane do innych placówek. Schemat zajęć jest następujący: uczestnicy na każdym spotkaniu opowiadają o tym, co wydarzyło się w minionym tygodniu, jak radzili sobie ze złością i agresją. Następnie analizowane są zachowania związane z przemocą. Analiza ta połączona jest z treściami edukacyjnymi, dotyczącymi sposobów wyrażania emocji i radzenia sobie z nimi. Konsultacje indywidualne, dostępne dla każdego uczestnika, zawsze prowadzone są przed spotkaniem grupy, co dodatkowo daje uczestnikom możliwość indywidualnego kontaktu z prowadzącym. Uczestnicy zajęć pozytywnie oceniali możliwość swobodnego kontaktowania się z prowadzącym spotkania w dowolnym czasie, otwartość i życzliwość prowadzącego. Czuję, że mógłbym zawsze zadzwonić do pana K. z problemem – nawiązała się nić przyjaźni. Uczestnik zajęć

P.K. to miał takie podejście, potrafił mnie tak wprowadzić do grupy, że moja partnerka zauważała zmianę w moim zachowaniu. Ten facet ma podejście. Kierował mną, na nikim nie stawiał krzyżyka. Uczestnik zajęć

W wyjątkowych sytuacjach uczestnicy objęci są pomocą indywidualną, nie grupową. Są to jednak sporadyczne przypadki: W którymś momencie dochodzimy do tego, tryb jest taki, że ten człowiek idzie do grupy albo czasem nie, dlatego że z różnych względów do tej grupy się nie kwalifikuje. I wtedy na przykład pracujemy w trybie indywidualnym. Tu nie, ale miałem takie historie, np. z osobą z upośledzonym słuchem. Więc jak ja ją wezmę do grupy, posadzę tam, będziemy ryczeli wszyscy i wszyscy nas usłyszą. Są też ludzie o wyjątkowo niskim intelekcie i nie można ich na grupie posadzić, ponieważ oni nie będą rozumieli, co się dzieje, w związku z tym ich trzeba w trybie indywidualnym. Paradoksalnie raz czy dwa były też sytuacje, że pojawili się ludzie bardzo uzdolnieni, bardzo sprawni intelektualnie. I znowu posadzenie ich w takiej populacji spowodowałoby, że oni by z krzykiem po 40 minutach uciekli. W związku z tym takim bardzo sprawnym intelektualnie (było takich ze 2-3 osoby w ciągu kilku lat) proponuje tryb indywidualny. I tak to wygląda.

Prowadzący

Jak już wspomniano, zarówno czas, formuła, jak i treść programu są dostosowywane do charakterystyki i dynamiki grupy. Istotnym wymiarem determinującym zakres ćwiczeń prowadzonych podczas zajęć są możliwości społeczne i poznawcze uczestników. Według prowadzącego zajęcia, stanowi to duże wyzwanie, zwłaszcza, w obszarze nawiązywania i budowania relacji społecznych, które stanowią poważny deficyt wśród uczestników. Ponieważ program ma otwartą formułę, jak i elastyczny zakres programowy, uczestnicy, którzy opuszczają z jakiś powodów zajęcia, mogą powrócić do programu bez konieczności rozpoczynania zajęć od początku. Program jest specyficzny na tle innych miejskich ofert, jednak dostosowany do specyficznego klienta i pracy z nim. W tym sensie można mówić o jego dużej adekwatności.

3.1.3.4

Skuteczność

Jak mówi koordynatorka programu, celem podejmowanych w programie działań jest przeprowadzenie [uczestników]

przez jakiś czas, ukierunkowanie, a nie terapia

indywidualna. Jak wynika jednak z opisu działań i sposobu pracy w grupie, podejmowane działania są bliższe pomocy psychologicznej a nie tylko edukacji i korekcji zachowań. Uczestnicy na początku każdego spotkania opowiadają o tym, z jakimi sytuacjami zetknęli się w tygodniu, by w drugiej części dyskutować o tym i uczyć się prawidłowych zachowań. Wydaje się, że sama nazwa programu i cele pozwalają na szeroki zakres interpretacji. Przykładem interpretacyjnego zamieszania może być też fakt, że podejmowane działania zostały określone przez jedną z badanych jako profilaktyka, choć nie mogą zostać uznane za profilaktyczne, gdyż program ma charakter interwencyjny. Powstrzymanie stosowania przemocy jest celem, który wymaga operacjonalizacji, zdefiniowania. Sprawozdanie z działania programu jak i opis procedury przyjęcia do niego wskazują, że definiuje się tu indywidualne cele szczegółowe, ale także ustala się zasady uczestnictwa, które obejmują ograniczenie m.in. picia alkoholu lub utrzymanie abstynencji,

ustabilizowanie

sytuacji

zawodowej

(znalezienie

stałego

źródła

zarobkowania). Z jednej strony wskazuje to, jakie są faktyczne cele stawiane w programie, z drugiej – cele te są dostosowywane do problemów i możliwości

uczestników. W rezultacie określa to oczekiwane efekty programu, które raz w roku poddawane są ewaluacji. W niektórych przypadkach sukcesem może być już to, że klient pozostał w obrębie działań pomocowych. Zdaniem koordynatora, zdarzają się pojedyncze sukcesy w postaci wyjścia z przemocy, ale są to chlubne wyjątki, a nie reguła. Bardziej optymistycznie postrzega to prowadzący zajęcia jak również sami uczestnicy, wskazujący na to, w jakim stopniu zmieniło się ich zachowanie: Tak, mam dwie córki, w tym jedna z wnuczką. Dwa lata nie rozmawiałam z córką, mijałyśmy się bez słowa. Maglowaliśmy ten temat dwie godziny na jednym spotkaniu. I terapeuta i chłopcy z grupy mówili, jakby się zachowali. Teraz rozmawiamy ze sobą, relacje nasze są bardzo eleganckie, staram się nie przeklinać (dziewczyny też ograniczyły), nie piję, chyba że Redsa, pracę podjęłam w międzyczasie. To wszystko mnie podbudowało, coś zaczęło się spełniać, cieszę się, że rozmawiam z córkami, że mam pracę; wszystko zawdzięczam tej grupie (…) Tak, tak, dzięki tym rozmowom na grupie i opiniom radzę sobie w domu (w pracy nie miałam problemów), przestałam się denerwować. Potrafię dobierać słowa, nie nakręcać się, mówić pomału, żebym sama siebie zrozumiała, co chcę powiedzieć innym, żeby następnie inni mnie zrozumieli. Uczestniczka zajęć

Uspokoiłem się wewnętrznie, obniżyłem poziom agresji, potrafiłem spokojnie podchodzić do spraw codziennych, które mnie wcześniej strasznie wkurzały, doprowadzały do agresji, doszedłem do harmonii. Trzeba dojść do sedna, przyczyny i ją rozwiązać, a nie wkurzać się. Uczestnik zajęć

Całkowicie zmieniło się moje życie, jestem innym człowiekiem, wszystko z uśmiechem na ustach. Żona do mnie wróciła, wnuczek się urodził – to zupełnie inne życie. Uczestnik zajęć

Tak, po rozwodzie znalazłem super partnerkę – ona po przejściach, ja też. Jest naprawdę dobrze. Mam dobry kontakt z synem (z pierwszego małżeństwa), już podczas trwania programu zacząłem z dziećmi rozmawiać o różnych sprawach. Uczestnik zajęć

Jednym z celów programu jest praca z rodziną. Jest to jeden z trudniejszych elementów, ponieważ ofiary przemocy niechętnie współpracują. Mimo to, jak wskazują przytoczone

powyżej cytaty, uczestnictwo w zajęcia nie tylko pozwoliło ograniczyć lub wyeliminować zachowania związane z przemocą, ale poprawiło relacje rodzinne i zawodowe. Podstawowym narzędziem badania efektów programu jest kwestionariusz, w którym za pomocą wskaźników oceniana jest zmiana zachowania, a także postrzegania problemów przez uczestników. Z jednej strony uczestnicy w oparciu o wskaźniki dokonują samooceny, z drugiej strony oceny te są weryfikowane w kontaktach z przedstawicielami innych służb i według bardziej obiektywnych wskaźników (jak np. liczba interwencji policyjnych czy wizyt w izbie wytrzeźwień). Sprawozdanie roczne zawiera zestawienie wskaźników na początku uczestnictwa w programie i w momencie jego zakończenia. Badani są świadomi trudności w mierzeniu efektów programu. Nie wszystko udaje się i można wyrazić liczbami. Współwystępowanie różnych problemów i głębokość deficytów powodują, że czasem trudno jednoznacznie formułować oceny dotyczące osiąganych rezultatów, a czasem wydawałoby się niewielkie zmiany mogą stanowić duży sukces. To jest najtrudniejsza rzecz w tej przemocy, że nie wszystko da się zmierzyć. Bo jest grupa wsparcia dla ofiar przemocy i pracując z taką grupą, osoba prowadząca i uczestnicząca może ocenić. Bo ona widzi zmianę u kobiet, które się czują mocniejsze, nie czują się już takie zagubione, opuszczone i że nic je w życiu nie czeka dobrego, tylko muszą być tą ofiarą. Po jakimś czasie te kobiety stają na nogi, niektóre uaktywniają się zawodowo i stają się w pewnym zakresie niezależne. To jest ten sukces, tylko czy to się da zmierzyć? Kiedyś ktoś mi powiedział, że wszystko da się przerobić na liczby. Ale może nie do końca. Bo co? Wskaźnik osób, które zakończyły i deklarują, że zmieniła się jego postawa? – Fajnie, cieszymy się, że tak jest. Jeśli chodzi o ofiary, jeśli kobieta usamodzielniła się, uniezależniła w jakikolwiek sposób od sprawcy, to też jest sukces. Tylko teraz co? Liczyć, ile pań się usamodzielniło, ile nie, na jak długo? Trudno jest określić jednoznacznie, jaki to jest efekt, natomiast przemoc to jest taka sytuacja, że bez względu na efekty trzeba coś robić, mówić o tym. Kurator

Wyniki przeprowadzonej przez prowadzącego ewaluacji (analiza wartości wskaźników na początku programu i po jego zakończeniu) wskazują na konkretne umiejętności, które uczestnicy nabyli dzięki udziałowi w programie. Efektem udziału w programie jest:



W większym stopniu niż przed programem słuchanie i branie pod uwagę tego, co mówią bliscy,



Wycieszenie się emocjonalne uczestników (spadek oceny pobudzenia z początku programu 76,6% do10% na zakończenie),



Wzrost satysfakcji z relacji z najbliższymi,



Wzrost satysfakcji z relacji z innymi osobami, spoza rodziny,



Wzrost poczucia empatii,



Wzrost poczucia kontroli własnego życia,



Poprawa sytuacji socjalnej (na początku programy tylko 2 osoby miały pracę, na zakończenie wszyscy mieli stałe, legalne źródło dochodu),



Ograniczenie picia,



Brak interwencji policji,



Wzrost zdolności kontroli agresji (oceniany na koniec programu w wysokości 56,6%, gdzie na początku jest oceniany na 3,7%)1.

Podsumowując, z 24 osób 10 ma określone rezultaty, z czego w przypadku sześciu osób zostały potwierdzone ewaluacją. Jedna osoba ukończyła program, co oznacza, że spełniła wszystkie określone na początku programu indywidualne cele (zaprzestanie agresji, podjęcie pracy, podjęcie abstynencji, podjęcie decyzji w związku z relacją rodzinną). Dwie kolejne są bliskie ukończenia programu. Dziesięć osób wypadło z programu z nieznanych powodów. Nieznana jest metoda obliczania wartości wskaźników i przyjmowana metodologia, więc trudno jednoznacznie ocenić prezentowane dane. Niemniej, badanie opinii samych uczestników programu potwierdza jego pozytywne efekty. W tabeli poniżej zaprezentowano wyniki odpowiedzi pięciu uczestników zajęć, na pytania dotyczące nabycia przez nich wymienionych umiejętności/wiedzy. Pytania zadawane były uczestnikom w wywiadzie telefonicznym. Tabela 5: Odpowiedzi na pytanie dotyczące efektów. Lista umiejętności/efektów Umiejętność wyrażania uczuć, oczekiwań, potrzeb i pragnień

Odpowiedzi twierdzące wśród 5 respondentów 5

Umiejętność znoszenia frustracji, niespełnionych oczekiwań

Spadek zachowań agresywnych wobec członków rodziny

5 4 4

3 os. miały interwencje, 2 os. nie dotyczyło Poddanie się terapii odwykowej dla osób mających problemy z 1 alkoholem lub innymi środkami odurzającymi Brak interwencji służb społecznych, jak policja, pomoc społeczna

Sprawozdanie z przeprowadzonej ewaluacji za rok 2013 przedstawiane przez realizatora PKE do WSSiZ Dzielnicy Bielany.

Dalsza chęć uczestniczenia w innych formach pomocy

Jak widać, uczestnicy wysoko ocenili korzyści, jakie przyniósł im udział w programie korekcyjno-edukacyjnym. Świadczą również o tym przytoczone fragmenty wypowiedzi oraz ocena trwałości efektów, która została wystawiona przez uczestników (w skali od 1 do 5): wszyscy klienci (5 osób) wskazali najwyższą notę – 5 pkt. Prowadzący zajęcia wielokrotnie podkreślał, że prowadzenie prac w konwencji poznawczo-behawioralnej wymaga dłuższego horyzontu czasowego. Przyjęto, że czas pracy z klientem to maksymalnie okres do 2 lat. Zdaniem koordynatorki programu, rzadko klienci uczestniczą w programie tak długo. Odchodzą w trakcie, wracają, przychodzą nowi. Tylko część uczestniczy w zajęciach systematycznie. Sprawozdanie z 2013 r. pokazuje, że w programie uczestniczyły 24 osoby, w tym dziesięć systematycznie, z czego tylko jedna go ukończyła. Należy jednak zaznaczyć, że w trakcie programu trzy osoby

zrezygnowały, jedna

została

oddelegowana

do poradni

odwykowej, osiem osób uczestniczyło tylko w konsultacjach, trzy po konsultacjach indywidualnych podjęły terapię odwykową, jedna odbyła konsultację wspierającą, jedna osoba podjęła terapię w innej placówce, a jeszcze jedna po dwóch konsultacjach zdecydowała, że będzie uczestniczyć w programie w przyszłym roku. Trudno jednoznacznie odnieść się do tych informacji i dokonać oceny. Po pierwsze, z uwagi na długość trwania programu – uczestnicy kończą go w innym cyklu niż w innych badanych programach (w 2012 r. nikt nie ukończył). Po drugie, część osób otrzymała pomoc w innej formie lub została pokierowana do innej placówki. Wszyscy natomiast uzyskali pomoc adekwatną do potrzeb. Zdaniem prowadzącego program, długość trwania programu jest dostosowana do problemów uczestników, w przypadku których krótsza praca się nie sprawdzi. To nie jest tak, że te drzwi są zamknięte na klucz. Oni tak naprawdę mogą, z mojej perspektywy, przerwać udział w zajęciach. Tutaj nawiązują więź i to nie jest tak, że oni tu nie chcą przychodzić. Czasami są takie paradoksy, że ja mówię: Proszę pana, może pan skończy?, a on mówi, że jeszcze nie, że potrzebuje jeszcze. Tu przychodzą ludzie z naprawdę poważnymi problemami. Taki mistrz świata przychodził tutaj ze 2,5 roku, nie krócej. Ale jak on tu przyszedł, to był facet powyżej 60. roku życia, od 5 lat bezrobotny, jakiś mocno somatycznie chory. W związku z tym zanim on złapał jakiś rytm życia, to potrzebował czasu. I w tej chwili on sobie fajnie radzi. Teraz to znaczy na wyjściu. Złapał robotę, i to na stałe, przestał się leczyć u lekarzy. Jak zaczął pracować, to się poprawiło zdrowie i z żoną fajnie się układa. Prowadzący

Badanie opinii wśród uczestników, którzy ukończyli program, wskazało, że wszyscy przeszli przez cały jego cykl. Trudnością, jaką należy jednak zasygnalizować, jest fakt, iż taki typ

interwencji nie określa precyzyjnie, jakie są granice trwania PKE. Trudno ustalić, jaki jest minimalny czas uczestnictwa w programie, po którym prowadzący mógłby wystawić zaświadczenie o ukończeniu, a nie uczęszczaniu na program. To jest istotne z formalnego punktu widzenia a także dla procedury Niebieskiej Karty, aby móc ją np. zakończyć, gdy OSP zrealizuje program korekcyjny. Wszyscy badani podkreślają, że sam temat stosowania przemocy jest trudny. Sukces można rozpatrywać także na poziomie społecznym. Działanie programu, prowadzonych kampanii edukacyjnych i informacyjnych, powoli zmienia podejście do tematu przemocy przez przedstawicieli różnych instytucji, ale także przez społeczeństwo. W opinii badanych w ostatnich latach zauważalne są zmiany w kwestii świadomości dotyczącej przemocy. Obecnie są inne warunki działania – opracowane procedury działania, metody pracy, zapisy prawne, Niebieska Karta. Takie zmiany, w dłuższej perspektywie czasu, mogą mieć wpływ na uzyskiwane efekty programu. W opinii jednego z rozmówców, programy edukacyjno-korekcyjne powinny być jedynie pierwszym etapem pracy z osobą stosującą przemoc. W związku z tym powinny być stosunkowo krótkie, a udział w nich powinien służyć swego rodzaju kategoryzacji, tzn. wyłaniać tych uczestników, którzy ze względu na głębokość zaburzeń powinni być kierowani na oddziaływania psychologiczne, a w przypadku których programy korekcyjno-edukacyjne nie przyniosą pożądanych efektów. Istotne jest przede wszystkim właściwe określenie przyczyn stosowania przemocy. Wydaje się, że w przypadku omawianego programu – pod względem merytorycznym, a nie czasu trwania programu – tak właśnie się dzieje.

3.1.3.5

Efektywność (koszty)

W przypadku omawianego programu głównym kosztem jest:

1. Prowadzenie konsultacji i spotkań grupowych z uczestnikami (1+3 godziny tygodniowo przez 46 tygodni w roku). 2. Koszt

prowadzenia

warsztatów

informacyjno-edukacyjnych

dla

przedstawicieli instytucji i służb społecznych, liczony za godzinę pracy. Prowadzący program stara się wypośrodkować koszty oferty tak, aby proponowane stawki były niższe niż rynkowe. 3. Koszty biurowe (ryczałt na telefon). 4. Koszty związane z prowadzeniem raz w roku ewaluacji efektów programu.

W sumie koszt rocznego programu to niespełna 20 tys. zł. Koszty realizacji samych zajęć grupowych i konsultacji to 15-17 tysięcy w ciągu ostatnich 3 lat. To powoduje, że jest to najtańsza interwencja w mieście. Nie możemy jednak zapomnieć, że zajęcia prowadzi jeden, a nie dwóch terapeutów, co przekłada się na koszty pracy. Próba szacowania kosztów (szczegóły pokazuje tabela z modelami PKE) wskazuje, że realizowany program jest relatywnie tani w sensie kosztowym. Do kosztu PKE nie są jednak wliczane:



Koszt lokalu (użyczenie sali w budynku dzielnicy),



Księgowość,



Superwizja.

Jak zaznaczają wszyscy rozmówcy, analiza efektywności musi uwzględniać zarówno poziom trudności, z jakim przychodzi dany uczestnik, jak i możliwości zaabsorbowania go przez dany system. W przypadku omawianego programu uczestnicy przychodzą z wieloma powiązanymi problemami i deficytami. A półotwarta formuła pozwala im dołączyć w dowolnym momencie trwania programu. W odniesieniu do problemu, ale także skuteczności pracy, istotna jest także liczebność grupy, która nie może być duża. A zatem z jednej strony nie do końca określony jest moment ukończenia programu, a z drugiej – jest to praca z „trudniejszym” klientem, dlatego mówienie o efektywności jest znacznie utrudnione. Niełatwo

podstawie

przedstawionych

dokumentów

jednoznacznie

ocenić

efektywność czy rezultaty omawianego programu. Trudno też w przypadku badanej tematyki oczekiwać wysokich efektów w kontekście ilościowym. Z 20-osobowej grupy badaniom ewaluacyjnym poddanych zostało tylko 6 osób. Z drugiej strony, te, które wzięły udział w badaniu, nie tylko deklarują zmianę w postaci wiedzy, samoświadomości, większej kontroli zachowań, ale zostało to potwierdzone poprzez wskazanie różnicy pomiędzy sytuacją na „wejściu” i po zakończeniu programu, jeśli chodzi o zdarzenia typu: brak interwencji policji przez cały czas uczestnictwa w programie, utrzymanie abstynencji czy ograniczenie picia, podjęcie stałej pracy zarobkowej, podjęcie decyzji rodzinnych (budowanie relacji z współmałżonkiem lub decyzji o rozwodzie). Jednocześnie należy zastrzec, że omawiane efekty dotyczą czasu zakończenia programu i wpływ na nie mogą mieć różne czynniki. Nie umiemy powiedzieć nic na temat odroczonych efektów (po 3 latach od skończenia programu) i ich trwałości na podstawie danych generowanych przez sam program. Wydaje się, że rozmówcy – realizatorzy – mimo przytaczania celu programu, jakim jest zaprzestanie stosowania przemocy, w praktyce mają mniejsze oczekiwania i doceniają małe sukcesy, chociażby w postaci „zahaczenia się” w programie, podjęcia decyzji, że

wezmą udział w programie. Jednocześnie rozmówcy dostrzegają, że problem, który starają się rozwiązać, jest trudny, a doświadczenie pokazuje, że nie można oczekiwać szybko spektakularnych rezultatów. Może to jest apel do tych, którzy tam (np. w biurze) decydują – o uważność. Że tu nie będzie szybkich sukcesów, żeby tutaj nie wyznaczać takich bardzo komercyjnych współczynników jak np. w służbie zdrowia, że musimy mieć takie i takie wskaźniki. Bo jeśli tutaj pójdziemy tym kodem, to takie programy, jakie są nastawiona na cierpliwość wobec tych najbardziej popartolonych, to… Prowadzący zajęcia

3.1.3.6

Mocne i słabe strony programu

To, co przez jednych zostało wskazane jako słaba strona programu, przez innych jest uznane za jego mocną stronę. Kwestią dyskusyjną jest przede wszystkim czas, formuła programu (prowadzenie od kilku lat zajęć przez jednego terapeutą, małe grupy), jak również możliwość uczestnictwa w programie bez konieczności wcześniejszego odbycia terapii odwykowej. Należy jednak zastrzec, że brak wymogu ukończenia wcześniej terapii odwykowej nie oznacza, że nie oczekuje się od uczestników abstynencji. W opinii prowadzącego,

stawianie

takich

warunków

zamykałoby

wielu

drogę

natychmiastowego podjęcia działań w kierunku zaprzestania stosowania przemocy. Zdarzają się bowiem przypadki, w których nie udaje się dokończyć terapii odwykowej, ale

udaje

się

ukończyć

program

edukacyjno-korekcyjny.

Przywołane

przez

prowadzącego przykłady wskazują na utrzymywanie abstynencji w tym czasie lub ograniczenie picia alkoholu. Według mojej wiedzy to te rekomendacje, takie tam krajowe, zawierają takie [wymogi], żeby po pierwsze – przejść terapię odwykową. (…) Na pozór to jest racjonalne myślenie, ale ono w praktyce się nie potwierdza. Ja mogę panią zobowiązać do przeskoczenia płotka, którego pani nie jest w stanie przeskoczyć, ja będę panią wiecznie poganiał. No absurd! (…) Nie stawiać obligu takiego, że trzeba przejść terapię (…) Błędne koło. No bo jeśli sąd zobowiązuje panią do terapii uzależnień, przejścia terapii odwykowej, to jest zobowiązanie cywilne, w związku z czym to jest nieegzekwowalne, jak pani będzie chciała, bo nie ma sankcji w orzeczeniach cywilnych. W związku z tym z punktu widzenia tej rekomendacji ten człowiek nie może trafić tutaj (…) Jeśli tak to ustawimy, to zablokujemy drogę. Prowadzący

Mocne strony



Mocną

stroną

jest

możliwość

spotkań

wspierających,

prowadzonych raz w miesiącu dla absolwentów programu. W ten sposób osoby, które potrzebują dodatkowego wsparcia, nie tracą kontaktu z prowadzącym czy innymi uczestnikami programu.



Za mocną stronę programu niewątpliwe można uznać fakt, że uczestnicy nie są zmuszeni do oczekiwania na dołączenie do programu. Zgłaszający się może dołączyć do programu w każdym momencie. Jest to o tyle istotne, że w przypadku osób z problemami motywacja do zmiany sytuacji, udziału w programie jest chwiejna.



Co roku prowadzone jest przez realizatora badanie ewaluacyjne w oparciu o wyniki ankiet wypełnianych przez uczestników na początku i końcu programu (samoocenę) oraz analizę twardych wskaźników. Jednak brak możliwości wglądu w

stosowane

narzędzia oraz udostępnienie jedynie sprawozdania za ostatni rok nie pozwala na rzetelną ocenę opisanych efektów. Ponadto w badaniu, z rozmaitych powodów, wzięła udział tylko mała część uczestników programu. W dokumentach mówi się również o obserwacji przez terapeutę jako narzędziu ewaluacyjnym – nie znamy jednak karty obserwacji, czyli nie wiemy, co jest de facto obserwowane.



Mocną

stroną

rozpoznawalność

programu wśród

jest

bielańskich

pewnością służb.

jego

Choć

duża kolei

przedstawiciele innych OPS czy dzielnic nie wiedzą o programie. 

Stały prowadzący, rozpoznawalny wśród lokalnych instytucji i ceniony przez uczestników.



Próba stworzenia koalicji na rzecz OSP i korzyści z tego płynące (rozpoznawalność programu i większa świadomość pracowników służb o konieczności pracy z OSP).



Niski koszt interwencji.

Słabe strony



W trakcie badań pojawiły się głosy, że formuła prowadzenia programu nie jest w pełni dostosowana do różnych grup klientów. Zazwyczaj w programie udział bierze mała grupa osób, które się znają. (wyniki badania uczestników zajęć nie potwierdzają jednak tego spostrzeżenia).



Program nie ma wyraźnych granic. Osobom, które mają tylko problemy

relacjach

z innymi,

niemających

innych

towarzyszących problemów, trudno odnaleźć się w tej grupie. Zdaniem jednego z rozmówców, zmiana formuły być może przyniosłaby lepsze efekty pracy. Rozważana jest możliwość skrócenia czasu trwania programu. Jak wskazuje koordynatorka, do krótszych programów jest więcej chętnych. Ponadto, duża liczba „wypadających” wskazuje, zdaniem rozmówczyni, na to, że długie trwanie programu odstrasza klientów. Warto jednak zaznaczyć, że znane są jedynie opinie osób, które przychodzą na konsultacje, nieznane są powody zaprzestania uczestnictwa. 

Trudności z rekrutacją.



Niedostateczne zainteresowanie ze strony służb.



Jeden prowadzący – mężczyzna.



Brak monitorowania efektów odroczonych.



Długi czas interwencji – trudny i dla wąskiego grona odbiorców.



Brak superwizji.

3.1.3.7

Proponowane zmiany

Zmiany w Miejskim Programie nie wpłynęły na działania prowadzone w programie dzielnicowym. Program Miejski traktowany jest jako ogólne wytyczne, ramy, w których należy umiejscowić swoje działania.

Wszyscy rozmówcy przyznają, że każdy prowadzi swój program i nie posiada szerszej wiedzy na temat innych, prowadzonych na terenie miasta. Nie ma przepływu informacji, wymiany doświadczeń, uzyskiwanych efektów ani dyskusji nad rezultatami programów. Istotna jest zatem szeroko zakrojona kampania społeczna, dotycząca programów pracy z osobami stosującymi przemoc. W tym zakresie jest widziana rola Miasta. Potrzebne są także działania terapeutyczne dla dzieci. Jak wynika z pracy z osobami dorosłymi stosującymi przemoc, wielu z nich doznawało jej w jakiejś formie w dzieciństwie. Wyzwaniem nadal jest zintensyfikowanie współpracy międzyinstytucjonalnej, określenie jej standardów, które nie będą oparte wyłącznie na zaangażowaniu poszczególnych pracowników. Brakuje przepływu informacji między dzielnicami, na temat tego co robią inne. Potrzebne jest tworzenie systemowej współpracy i nieuzależnianie udziału w programie od

przejścia

terapii

odwykowej.

Instytucje

mają

problem

otwarciem

się

zaangażowaniem we współpracę, ponieważ często odsłania to słabe ogniwa w ich pracy. W efekcie deklarują chęć współpracy, ale trudności dotyczą zaangażowania się w nią. Ważne w tym kontekście jest pracowanie nad integracją i budowaniem zaufania. To stanowi czynnik sukcesu w skutecznej współpracy i osiąganiu efektów w realizacji programu. W ramach samego PKE warto byłoby natomiast zwrócić uwagę na następujące sprawy:



Doprecyzowanie minimalnego czasu interwencji, po którym będzie można wskazać, kto jest absolwentem.



Jest to konieczne również dlatego, aby móc monitorować efekty programu, zgodnie z Rozporządzeniem (kto i kiedy kończy program i w jaki sposób jest monitorowany).



Jeśli stosowana jest obserwacja, należałoby opracować kartę obserwacji.



Konieczna jest decyzja o długości trwania PKE – grupa otwarta nie uniemożliwia bycia jej członkiem dłużej niż przewiduje minimalny okres, a jednocześnie dla wielu osób krótszy czas programu mógłby być łatwiejszy do zaakceptowania. Dla realizatorów miałoby to znaczenie sprawozdawcze – można by w jasny sposób pokazać, ile osób kończy program.

3.1.4 Poradnia

Terapii

Uzależnienia

Alkoholu

Współuzależnienia na Elektoralnej 3.1.4.1

Syntetyczny opis działań, celów programu

Program korekcyjno-edukacyjny realizowany przez Poradnię Terapii Uzależnienia od Alkoholu

i Współuzależnienia

wspiera

realizację

pierwszego

celu

szczegółowego

Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie, choć program odnosi się również do celu 1. i 2. poprzez działania edukacyjne, pracę z przekonaniami, pracę na temat ról społecznych, zajęcia grupowe, warsztaty. Głównym celem prowadzonego w Poradni programu korekcyjno-edukacyjnego jest zmiana zachowań i postaw osób stosujących przemoc wobec rodziny. Cel ten jest realizowany w szczególności poprzez:



Uświadomienie uczestnikom, czym jest przemoc,



Uzyskanie przez nich świadomości własnych zachowań przemocowych wobec bliskich,



Rozpoznanie

przez

nich

sygnałów

ostrzegawczych

zapowiadających

zachowania przemocowe, 

Opracowanie indywidualnego „planu bezpieczeństwa”, zapobiegającego użyciu siły i przemocy,



Nabycie nowych umiejętności, służących rozwiązywaniu konfliktów, sporów w rodzinie bez użycia agresji,



Nabycie umiejętności partnerskiego układania stosunków w rodzinie, uczenie się korzystania z pomocy innych,



Wzrost umiejętności konstruktywnego wyrażania uczuć.

Omawiany program korekcyjno-edukacyjny jest oparty na wytycznych amerykańskiego programu Duluth. Jest to program interwencyjny dla sprawców przemocy w rodzinie (Education Groups For Men Who Batter- The Duluth Model). Wskazane powyżej cele wynikają z założeń przyjmowanych w tym programie. Określone są tam również kryteria i warunki rekrutacji oraz formuła zajęć. Program zawiera skrypt do prowadzenia zajęć, w którym określone zostały obszary tematyczne i sposób ich prowadzenia. Jednakże – jak przyznają terapeuci – w zależności od składu grupy i potrzeb uczestników odchodzi się czasem od wytycznych programu i dostosowuje się treść zajęć do bieżących problemów czy potrzeb.

Zasadnicza trudność dotycząca dokumentacji opisującej założenia i cele programu korekcyjno-edukacyjnego badanej instytucji polega na tym, że w zasadzie nie został stworzony

odrębny

(poza

wytycznymi

programu

Duluth)

dokument, precyzyjnie

określający cele i rezultaty działań, które można by przypisać do Miejskiego Programu. Na dużym poziomie ogólności wszyscy się zgadzają co do celów interwencji. Na podstawie dokumentów trudno mówić o realizacji miejskich celów, w tym sensie, że specjalnie na ten użytek nie został stworzony osobny program. Jednak na podstawie wywiadów prowadzonych w placówce można wskazać, iż terapeuci wiedzą, o jakich celach mowa i że są one realizowane. Jednym z przyjmowanych założeń jest, że program skierowany jest do osób, które przyznają się już do stosowania przemocy i mają gotowość do pracy nad zmianą swoich zachowań – pomagamy tylko tym, którzy bardzo chcą – wspominają prowadzący. W programie

nie

zdolnościami

mogą

uczestniczyć

poznawczymi

osoby

chore

psychicznie,

uniemożliwiającymi realizację

ograniczonymi

zadań, uzależnione

alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, które nie przeszły podstawowego programu psychoterapii uzależnienia, tzn. rocznej terapii odwykowej. W

programie

korekcyjno-edukacyjnym

pracuje

4-osobowy

zespół.

Pracownicy

prowadzący zajęcia co jakiś czas są zmieniają. Zapobiega to, zdaniem przedstawiciela placówki, rutynie. Program rozpoczyna się od indywidualnych konsultacji. Zakłada się, że są to trzy wizyty, ale zdarza się, że jest ich więcej. Pierwsza konsultacja ma charakter zapoznawczy, druga jest diagnostyczna, trzecia natomiast służy omówieniu pomocy terapeutycznej i podpisaniu kontraktu. Zgodnie z założeniami programu Duluth, zajęcia mają przede wszystkim charakter grupowy, ale jednocześnie uczestnik jest objęty indywidualną opieką terapeutyczną. Czasem w wyniku dynamiki prac grupowych

czy widocznych nawracających

problemów organizuje się dodatkowe warsztaty dotyczące np. asertywności. Początkowo program przyjmował formę zamkniętą, tzn. tworzono grupę, która w tym samym składzie przechodziła cały cykl programu. Obecnie formuła została zmieniona i program ma charakter rotacyjny, co oznacza, że w przypadku zwolnienia miejsca dołączają do programu nowe osoby. Program zakłada udział w trzygodzinnych zajęciach w ciągu 24 spotkań (na każdy z 8 elementów programu przypadają po trzy spotkania). Pomimo rotacyjnego charakteru bardzo precyzyjnie określony jest punkt ukończenia programu. Uczestnicy, którzy nie ukończą programu w całości, mogą być przyjęci ponowie, ale muszą rozpocząć zajęcia od początku.

Prowadzący przykładają wagę do tego, aby liczebność grupy była odpowiednia, co oznacza, że nie przekracza 12-14 osób, a także aby było więcej niż trzech uczestników, ponieważ program opiera się na ćwiczeniach, które odbywają się w interakcji z innymi.

3.1.4.2

Czynniki sukcesu i bariery

Jako jedną z ogólnych barier rozmówcy wskazywali brak współpracy z innymi instytucjami, w szczególności z sądami, policją, ale także ośrodkami pomocy społecznej czy zespołami interdyscyplinarnymi. Negatywnie wypowiadali się także na temat współpracy z jednym z ośrodków pomocy społecznej. Wskazywali na brak współpracy z OPS, niezrozumienie tematu przemocy, niewłaściwe podejście do klienta. Bardzo niewiele jest osób kompetentnych, które wiedzą, co to jest przemoc, podejście do klienta i często jak słyszę, co nasi klienci słyszą w OPS, to ręce opadają. Tak naprawdę jak pani przekroczyła o 2 złote limit, to nic się pani nie należy. Miałam taką pacjentkę, która została do nas skierowana, żeby pracowała nad DDA. Ja spojrzałam na nią i spytałam: Co jest dla pani największym problemem w tym momencie? Ona mówi: Jestem głodna. A co pani jadła na śniadanie? – Dwa ostatnie kartofle ugotowałam. Bo jej się żadna pomoc nie należy, dlatego, że ma własnościowe mieszkanie. Straciła pracę, więc OPS jej mówi: Niech pani sprzeda mieszkanie, będzie miała pani na jedzenie. Jest często tak, że zgłaszają się do nas osoby, które mają założoną Niebieską Kartę i oni autentycznie nie wiedzą, o co chodzi. Terapeuta

Zdaniem terapeutów, efekt działań tych instytucji w obszarze przeciwdziałania przemocy bardziej dezorientuje uczestników niż motywuje do wzięcia udziału w programie. Terapeuci nie ukrywają, że mają złe doświadczenia ze współpracy z zespołami interdyscyplinarnymi (jedna z terapeutek uczestniczy w pracach zespołu). Nie udało się wypracować takich zasad, które przekładałyby się na kierowanie przez zespół interdyscyplinarny uczestników do programu. Zwracano uwagę na to, że często wiąże się ono przede wszystkim z presją. Kierowane osoby nie są motywowane do udziału w programie, nie przedstawia się im korzyści, jakie może to przynieść. Osoby z założoną Niebieską Kartą nie rozumieją tej procedury ani dlaczego zostały skierowane do programu. Realizatorzy programu z doświadczenia wiedzą, że Niebieska Karta jest często zakładana automatycznie i samo jej założenie traktowane jest jako sukces. W ogóle nadanie znaczenia tej Niebieskiej Karcie jest trochę przereklamowane. Bo teraz też czuję taki nacisk – założyć Niebieską Kartę to jest sukces – mówi jedna z badanych osób. Najgorzej współpraca układa się z wymiarem sprawiedliwości, sędziami, którzy nie współpracują, nie uczestniczą w spotkaniach czy warsztatach. Trudno w tym przypadku mówić nie tylko o współpracy, ale o stałym kontakcie.

Brakuje także współpracy między dzielnicami, wymiany doświadczeń. Bieżąca wymiana informacji mogłaby ułatwić kierowanie klientów do instytucji, w których nie trzeba oczekiwać na udział w programie. Trudnością jest także kierowanie do programu osób z zaburzeniami psychicznymi, które nie mogą wziąć udziału w programie. Nie jest do końca jasne, dokąd powinny być przekierowane takie osoby. Istotną barierą – jak to określili badani – jest brak systemu pomocy osobom stosującym przemoc. Ochrona danych osobowych powoduje, że bez zgody ze strony uczestnika programu nie można z nikim rozmawiać o pacjencie, nawet z rodziną. To, zdaniem terapeutów, uniemożliwia ściślejszą współpracę między instytucjami. Czynnikiem sukcesu dla badanych jest bez wątpienia stosowana w programie metoda, czyli realizowanie wytycznych programu Duluth. Główną z wskazywanych jego zalet jest możliwość nabycia przez uczestników konkretnych umiejętności: rozpoznawania i nazywania swoich emocji, sposobu radzenia sobie z nimi, rozładowywania stresu i złych emocji. Program zawiera rozbudowany moduł edukacyjny. Uczestnicy nie tylko ćwiczą różne sposoby radzenia sobie z emocjami, ale także nabywają wiedzę na temat przyczyn podejmowanych przez siebie zachowań związanych z przemocą oraz mechanizmów jej stosowania. Nauka konkretnych umiejętności, zdaniem prowadzących zajęcia, pozwala uczestnikom szybko dostrzec pozytywne efekty udziału w programie – zmianę zachowania czy sposobu radzenia sobie z emocjami. Jako czynnik sukcesu uznać można samą rekrutację do programu uczestników, dla których jest to kolejny etap rozpoznawania swojego problemu i pracy nad jego rozwiązaniem. Do programu trafiają zazwyczaj osoby, które mają już za sobą roczny etap pracy nad uzależnieniem i problemem stosowania przemocy.

3.1.4.3

Trafność/Adekwatność oferty do potrzeb

uczestników Program jest o tyle trafny, że jest dostosowany do potrzeb uczestników, z których większość to osoby, które w Poradni już odbyły roczną terapię uzależnień i ich problemy zostały dobrze rozpoznane i zdefiniowane, a sami uczestnicy mają za sobą już pierwszy etap pracy nad problemem. Generalnie pracuje się według określonego programu, który podzielony jest na osiem części, poświęconych różnym zagadnieniom. Poza tym na zajęciach omawia się i

analizuje codzienne doświadczenia uczestników oraz sytuacje, w których uciekali się do przemocy. Należy podkreślić, że podczas zajęć grupowych uwaga skupiona jest głównie na zachowaniach i problemach związanych tylko z przemocą. Aby jednak wzmacniać uczestnika w różnych obszarach jego życia, prowadzone są równolegle systematyczne spotkania indywidualne, podczas których omawia się inne problemy natury rodzinnej, zawodowej – problemy, z którymi dana osoba sobie nie radzi. Tak o tym mówi jedna z osób: Na pewno są takie tematy, o których klient nie powie na grupie, a zwłaszcza na takiej, bo na niej nie zawsze jest czas. Pracujemy nad konkretnymi rzeczami. A w domu też się coś dzieje, w jego życiu też. A na tej grupie często nie ma czasu ani miejsca. W związku z tym, mając kontakt indywidualny, nie raz w miesiącu, tylko jak jest systematyczny kontakt, to on ma szansę pracować nad całą resztą, zmieniać też inne rzeczy. Zintensyfikowanie oddziałów, jasne, ze tak. To przynosi wtedy dużo większy efekt. Terapeuta

Zarówno dwuetapowy sposób pracy, jak i objęcie uczestnika zajęć kompleksową pomocą (indywidualną i grupową) tworzy komfortową sytuację dla osób biorących udział w programie, ale też, zdaniem terapeutów, wzmacnia wysiłki ich pracy oraz pozwala osiągnąć lepsze rezultaty. Jak przyznają badani, część uczestników (3 osoby z 10 badanych) po ukończeniu PKE nadal kontynuuje terapię w Poradni w innych obszarach. Taka procedura zapewnia klientom kompleksową pomoc. To także może wzmacniać rezultaty osiągane w samym PKE, ponieważ rozmaite obszary problemowe, z którymi

zgłaszają

się

klienci,

są

„przepracowywane”

podczas

różnych

grup

terapeutycznych czy spotkań indywidualnych. Prowadzący PKE skupiają się wyłącznie na kwestii stosowania przemocy.

3.1.4.4

Skuteczność

Program korekcyjno-edukacyjny definiowany jest przez realizatorów programu jako działania wyposażające uczestników w wiedzę, konkretne umiejętności, które mogą wdrożyć w życie zaraz po wyjściu z zajęć. Służy temu opracowany zestaw ćwiczeń. Zdaniem prowadzących zajęcia, uczestnicy

programu wyrażali zadowolenie ze

zdobytych umiejętności i szybko dostrzegali efekty i korzyści udziału. Tak określony cel osiąga się poprzez naukę sposobów radzenia sobie z problemami, innego sposobu budowania relacji w rodzinie, ze współmałżonkiem. Zatrzymać przemoc, to jest główny cel – przyznają zgodnie terapeuci. Generalnie zajęcia odbywają się w grupie, choć jednocześnie równolegle prowadzone są zajęcia indywidualne. Jednak w przypadku niektórych osób praca grupowa przynosi

lepsze rezultaty i jest skuteczniejsza niż indywidualna. Dzieje się tak, ponieważ osoba stosująca przemoc konfrontuje się z innymi uczestnikami. Ponieważ teraz pracuję z współuzależnionymi, to bardzo często zdarza się, że jeśli widzę rzeczywiście w trakcie, że tam są ewidentnie wątki przemocowe, to pracujemy nad tym. I jeżeli w sytuacji indywidualnej terapii widzę, że to jest nieskuteczne, to kieruję na grupę osób stosujących przemoc. Dla nich – często to są kobiety – to jest szok. Ale po jakimś czasie widzą, że to ma sens i bardzo wiele mam takich pacjentek, które były na grupie wstępnej, potem przemocowej, a potem dopiero dla współuzależnionych. Bo dla mnie ważniejsze jest, żeby się zatrzymała przemoc, żeby ta osoba pracowała nad sobą, żeby rozwijała poczucie swojej własnej wartości. Terapeuta

Ważną rolę odgrywa tu wątek edukacyjny. Jak wskazują prowadzący zajęcia, uczestnicy często sobie nie uświadamiają, że ich działania mają charakter przemocowy. Związane jest to z tym, że często przemoc jest definiowana głównie jako przemoc fizyczna. Do programu

trafiają

także

osoby

stosujące

przemoc

psychiczną

czy

finansową.

Prowadzący wskazali efekty, jakich oczekują po zakończeniu programu:



Poziom refleksji – cytat: Żeby zaczęli reflektować. Nie na zasadzie: będę, bo grozi mi kara.



Samoświadomość i rozumienie przemocy – cytat: Żeby rozpoznawał w sobie to, co jest przemocą.



Rozpoznanie emocji i symptomów – cytat: Żeby rozpoznawał ten moment złości. Żeby rozpoznawał wcześniej swoje emocje i potrafił je zatrzymywać na niższym poziomie. I żeby te relacje z rodziną i bliskimi nie były oparte na władzy i kontroli.

W trosce o efekty co jakiś czas zmienia się zespół pracowników prowadzących zajęcia, aby uniknąć rutyny, a także aby mieć możliwość nabycia innej, dodatkowej wiedzy. Zespół prowadzących składa się z dwóch osób – kobiety i mężczyzny. Taki dobór ma również oddziaływać edukacyjnie na uczestników programu, pokazując, jak mogą wyglądać relacje i współpraca między kobietą i mężczyzną, gdyż często charakter relacji jest istotną częścią czy przyczyną stosowania przemocy. Myśląc o efektach, nie zakłada się modelowych rozwiązań. Ważne są małe kroki, podejmowanie prób zmiany swoich zachowań. Nie bez znaczenia dla skuteczności pozostaje fakt, że większość uczestników programu pochodzi z rekrutacji wewnętrznej. Oznacza to nie tylko, że ich problemy w ciągu roku terapii zostały dokładnie rozpoznane, ale również, że osoby te trafiają do programu bardziej zmotywowane. Jak zaznacza przedstawiciel placówki, większość pacjentów

zgadza się na udział w programie, ponieważ dostrzegają korzyści terapii, jaką już przeszli. Jak wspomniano, warunkiem koniecznym jest ukończenie rocznej terapii uzależnień. Trudno powiedzieć, na ile wskazana okoliczność może wpływać na osiągane rezultaty, ale z pewnością ma wpływ na długość trwania programu. Obowiązująca zasada wewnętrznej

rekrutacji

(przygotowanie

uczestnictwa

programie)

pozwala

realizować program w krótszym czasie. Mimo to realizatorzy programu zaznaczają, że program nie może trwać krócej niż sześć miesięcy, ponieważ dopiero po trzech miesiącach uczestnicy nabywają umiejętności pracy w grupie i oswajają się z nią (pierwszy kontakt jest zazwyczaj szokiem). Toczy się dyskusja na temat formuły prowadzenia grupy. W pierwszej edycji programu miała ona charakter zamknięty, co oznaczało, że uczestnicy nie mogli dołączać do programu w trakcie jego trwania (program trwa 24 tygodnie, poprzedzone konsultacjami indywidualnymi). Pierwszą edycję programu ukończyło wówczas 90% uczestników. To duży sukces, choć osoba prowadząca zajęcia nie umie wskazać faktycznych przyczyn tego sukcesu. Zrezygnowano jednak z tworzenia grup zamkniętych, ponieważ trudno było znaleźć chętnych do udziału w grupach zamkniętych w programie trwającym w sumie ok. 10 miesięcy. Mimo to uważa, że powinno się wrócić do tego rozwiązania, jednak większość terapeutów jest zdania, że program powinien być prowadzony tak jak obecnie, tzn. w sposób rotacyjny. Według prowadzących zajęcia, obecnie program kończy ok. 60-70% uczestników. Nie są to jednak liczby potwierdzone w dokumentach, zgodnie z którymi w 2012 r. z 28 uczestników programu tylko czterech ukończyło program (ok. 15%). Odsetek uczestników, którzy ukończyli zajęcia w 2013 roku, jest również dużo niższy – 37%, z 27 osób zajęcia ukończyło 10. W ostatnich trzech latach w programie uczestniczyło rocznie 27 osób. Zazwyczaj przeważają mężczyźni. W 2013 roku w programie wzięło udział 20 mężczyzn i 7 kobiet, z czego z grupy mężczyzn program ukończyła połowa (10 osób). Część osób odchodzi, a część przerywa program. Zazwyczaj nieznane są powody rezygnacji. Ci, którzy wracają, muszą rozpocząć program od początku. Część uczestników

skończeniu

PKE

kontynuuje

placówce

terapię

(związaną

uzależnieniem) w innej formie i w stosunku do tej grupy (a jest to duża liczba uczestników) terapeuci dysponują największą wiedzą na temat efektów pracy w PKE. 60% tych osób ze względu na procedurę wracania w program, np. uzależnienia, pojawia się u nas znowu. Rzadko się z kimś żegnamy. Na ogół są to osoby, z którymi pozostajemy w kontakcie już tu w pracy terapeutycznej. My mamy możliwość monitorowania tego, co się dzieje. Więc to też jest jakieś ułatwienie dla nas.

Terapeuta

W placówce nie monitoruje się efektów programu w sposób systematyczny i porównywalny. Dokumentuje się przebieg zajęć, a nie efekty. Dokumentacja związana jest ze sprawozdawczością i – jak zostało to określone – narastającą biurokracją. Zbiera się informacje na temat liczby osób rozpoczynających program, liczby tych, którzy go ukończyli lub zrezygnowali. Nieznane są na ogół powody rezygnacji. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, sytuacja pacjenta/uczestnika omawiana jest podczas spotkań klinicznych. Uczestników zajęć rozlicza się z udziału w zajęciach (pod uwagę brana jest absencja uczestników). Rozliczenie ma charakter administracyjny. W trakcie [uczestnik] zbiera zaświadczenia albo pieczątki dla kuratora, bo chce podstemplować, że chodził. Kurator wymaga. (…) Albo przychodzi pismo. Organ wymaga odpowiedzi, czy dana osoba uczestniczy, jak to wygląda, czy jest regularnie, czy nieregularnie. Terapeuta

Nie prowadzi się ewaluacji ani monitoringu efektów programu 3 lata po skończeniu programu. Przedstawicielka placówki zwracała uwagę na to, że nie ma narzędzi do ewaluacji ani czasu na prowadzenie szeroko zakrojonych badań. Realizatorzy mają trudność z określeniem wskaźników skuteczności, biorąc pod uwagę różne rodzaje stosowanej

przemocy.

przypadku

często

spotykanego

problemu

przemocy

psychicznej trudno sformułować wskaźniki mierzące efekty udziału w programie. Obecnie ocenia się postępy, pracę podczas zajęć. Źródłem wiedzy o efektach jest przede wszystkim obserwacja prowadzącego oraz wypowiedzi uczestników, mające charakter samooceny. Na to, jakie osiągnięto efekty, wskazują wypowiedzi uczestników programu. Opisują oni też, jakie zmiany zaszły w ich życiu w wyniku uczestnictwa w programie: Oswoiłem się ze złością, zobaczyłem, że złościć się to nie jest coś złego. Dobrze ukierunkowana złość jest potrzebna, źle – destrukcyjna. Wzrosło moje poczucie wartości, bo poznałem siebie, zobaczyłem, co to znaczy być asertywnym, a nie tak, że na zewnątrz uległy, a w domu agresywny. Uczestnik PKE

Jeśli mam być szczery to dopiero program przemocowy połączony z rozwojowym znakomicie się zazębiły i uzupełniły. To, co uzyskałem na grupie przemocowej, zostało pogłębione w grupie rozwojowej. Uczestnik PKE i grupy rozwojowej

Łatwiej mi wymóc posłuszeństwo na studentach – mówię stanowczo i z większą pewnością siebie, przestałem się "jąkać". Asertywność w kwestiach, których wymagam od innych, wyrażanie własnych poglądów – teraz przychodzą mi łatwo. Dzięki temu nabraniu pewności siebie, nie odgrywam się w domu za niepowodzenia związane z otoczeniem zewnętrznym. Uczestnik PKE

Tabela poniżej prezentuje wyniki odpowiedzi dziesięciu uczestników zajęć na pytania dotyczące nabycia przez uczestników zajęć wymienionych umiejętności/wiedzy. Tabela 6: Odpowiedzi na pytanie dotyczące efektów. Lista umiejętności/efektów

Odpowiedzi twierdzące wśród

10 respondentów Umiejętność wyrażania uczuć, oczekiwań, potrzeb i pragnień

Umiejętność znoszenia frustracji, niespełnionych oczekiwań

Spadek zachowań agresywnych wobec członków rodziny Brak interwencji służb społecznych, jak policja, pomoc społeczna

8 8 7 9 2 os. miały interwencje, 6 os. nie dotyczyło

Poddanie się terapii odwykowej dla osób mających problemy z alkoholem lub innymi środkami odurzającymi Dalsza chęć uczestniczenia w innych formach pomocy

7 5

Trwałość osiągniętych efektów została oceniona przez uczestników następująco (w skali od 1 do 5): pięć osób – wartość 5, pięć – na 4. Jak

widać,

większość

klientów

bardzo

pozytywnie

ocenia

wzrost

wiedzy,

samoświadomości i umiejętności kontroli i wyrażania emocji, którą nabyli poprzez uczestnictwo w programie korekcyjno-edukacyjnym. Wydaje się, że problemem jest nadal zrozumienie mechanizmów agresji, jak i pewność całkowitego wyeliminowania zachowań agresywnych. Pięć osób zadeklarowało chęć kontynuowania PKE. Warto jednak zaznaczyć, że duża część uczestników PKE (7 osób) kontynuuje pracę w innych formach oferowanych przez Poradnię. Jak zaznaczył jeden z uczestników PKE, połączenie wiedzy i umiejętności zdobytych w różnych programach pozwala osiągnąć lepsze rezultaty, co może też przełożyć się na większą trwałość efektów.

3.1.4.5

Efektywność (koszty)

W badanej placówce nie wylicza się kosztów jednostkowych prowadzenia programu. Główny koszt to praca dwóch terapeutów – 24 spotkania po trzy godzinny. Nie wylicza się także kosztów biurowych i eksploatacyjnych. Jedyne dane, jakimi dysponowano podczas ewaluacji, to roczne koszty interwencji. Warto podkreślić, że uzyskane od zamawiającego, a nie z placówki. Widać, iż w placówce jest duże nastawienie na pracę/działanie/wsparcie, ale już nie na monitorowanie/sprawdzanie efektów swoich prac. Na podstawie ogólnych danych można powiedzieć, że średnie koszty w przeliczeniu na uczestnika programu są najwyższe wśród innych badanych programów. Natomiast koszt

w przeliczeniu na miesiące pracy jest porównywalny z innymi placówkami. Program należy więc uznać za relatywnie drogi.

3.1.4.6

Mocne i słabe strony programu

Mocne strony



Mocną

stroną

programu

jest

połączenie

pracy

grupowej

uczestników z indywidualną terapią. Często okazuje się, że oddziaływanie

grupowe

przynosi

lepsze

rezultaty

jest

skuteczniejsza niż oddziaływanie indywidualne. Z drugiej strony podczas

spotkań

indywidualnych

uczestnik

może

omawiać

problemy, na które nie ma czasu podczas spotkań grupowych. 

Rekrutacja uczestników do programu – kierowane są tutaj osoby, dla

których

udział

programie

jest

kolejnym

etapem

rozpoznawania swojego problemu i pracy nad jego rozwiązaniem. Do programu trafiają najczęściej osoby, które mają już za sobą roczny etap pracy na uzależnieniem i problemem stosowania przemocy, a więc są bardziej świadome problemu i lepiej zmotywowane. Jest to zgodne z wytycznymi Programu Miejskiego. Z drugiej strony, konieczność spełnienia wymogu ukończenia wcześniej rocznej terapii odwykowej dla części klientów może stanowić poważną barierę. 

Mocną stroną programu jest przyjęta metodyka pracy, która dostarcza uczestnikom konkretnych narzędzi do rozpoznawania i radzenia sobie ze swoimi emocjami, pomagając im w niwelowaniu zachowań przemocowych.



Świadomość konieczności samodoskonalenia terapeutów

Słabe strony:



Brak spisanego dokumentu, w którym byłyby określone cele i rezultaty. W odniesieniu do niego można by budować system ewaluacji działań.



Słabą stroną programu jest brak systematycznego, rzetelnego monitoringu i ewaluacji prowadzonych działań i rezultatów programu.



Brak badania efektów po 3 latach od ukończenia programu.



Poradnia posiada również ofertę skierowaną do ofiar przemocy, realizowaną w tej samej placówce.

3.1.4.7

Proponowane zmiany

Wydaje się, że realizatorom można rekomendować kilka zmian. Nie jest ich dużo – jednak są

zasadnicze,

aby

móc

oceniać

program

odniesieniu

dokumentów

strategicznych, ale i innych interwencji w Mieście. Konieczne do wdrożenia wydaje się:

Opracowanie programu interwencji, który będąc zgodny z założeniami Programu Duluth, będzie zgodny z MPPP i Rozporządzeniem MPiPS. Odsyłanie do amerykańskiego programu jest nietrafne – gdyż sami terapeuci twierdzą, że modyfikują działania by były adekwatne do polskich potrzeb i warunków.

Aby sprostać wymogom Rozporządzenia, określającego ramy PKE, należy opracować i wprowadzić zarówno ewaluację PKE, jak i monitorowanie efektów programu do 3 lat.

3.2. Modele programów korekcyjno-edukacyjnych Szczegółowa analiza każdego z programów korekcyjno-edukacyjnych realizowanych w Warszawie pozwala na odniesienie się do wewnętrznych założeń każdego z nich. Porównywanie ich jest natomiast dość trudne, ponieważ:

Niemal

każdy

przyjmuje

inną

podstawę

teoretyczno-

metodyczną pracy (różne podejścia terapeutyczne). Oznacza to, że niekiedy terapeuci inaczej widzą efekty oraz cele swojej pracy. 2.

Programy realizowane są z różnych środków i każdy związany jest inną instytucją – NGO vs. instytucje samorządowe vs. usługa firmy

zewnętrznej.

oznacza

zarówno

inne

kultury

organizacyjne, ale przede wszystkim różne zasoby i możliwości organizacyjne tych placówek, które odgrywają kluczową rolę w realizacji PKE. Wziąwszy

pod

uwagę

metodologiczne

różnice,

ale

zgodnie

potrzebami

Zamawiającego, poniżej przedstawiamy w sposób syntetyczny model każdego z PKE. W poniższej tabeli wskazano 4 wymiary, w których dokonana jest analiza porównawcza w następujących kategoriach:



Wymiar organizacyjno-formalny,



Wymiar metodyki pracy,



Wymiar odbiorców,



Wymiar ewaluacji i monitorowania osp.

Tabela 7: Modele PKE – opracowanie własne. Stowarzyszenie „Niebieska Elementy PKE Linia” Zasięg terytorialny

Poradnia na Belgijskiej

Poradnia na Elektoralnej

Dzielnica Bielany

Województwo

Miasto

Dzielnica

Sala w Stowarzyszeniu –

Sala wynajmowana od

Sala w poradni – spora, choć

Sala w urzędzie dzielnicy –

osobno OSP i ODP

żłobka, by zapewnić osobne

ogranicza lb. osób do 12

osobno OSP i ODP

Miejsce komfortowe

pomieszczenie dla OSP i ODP

– konsultacja diagnostyczne

– konsultacja indywidualna

i specjalistyczne

diagnostyczna

– grupa

– warsztaty

psychoedukacyjne

Miasto

WARUNKI ORGANIZACYJNO-FORMALNE

Pomieszczenia

Formy wsparcia

Miejsce komfortowe

– 2-3 konsultacje diagnostyczne – grupa

- konsultacja indywidualna - grupa - seminarium (OSP i ODP)

(możliwość wyboru formy) 4 miesiące

4 miesiące

6 miesięcy

Do 2 lat

(spełnia wytyczne dot. min. lb.

godzin)

Charakter grupy

Zamknięta

Otwarta/rotacyjna

Wielkość grup

Do 15 osób

Do 12-14 osób

Do 15 osób

Rekrutacja zewnętrzna –

Rekrutacja zewnętrzna i

kolejka

wewnętrzna – kolejka

Długość trwania grupy

Nabór

Rekrutacja wewnętrzna – brak lub nieznaczny czas oczekiwania

6 9

Rekrutacja zewnętrzna – brak kolejki, trudności z naborem

Elementy PKE

Stowarzyszenie „Niebieska Linia”

Poradnia na Belgijskiej

Poradnia na Elektoralnej

Dzielnica Bielany

– osoby z motywacją zewnętrzną i wewnętrzną – wymagana trzeźwość na zajęciach – pewien poziom kompetencji – osoby z motywacją

poznawczych

zewnętrzną i wewnętrzną

(nieprzyjmowanie osób

– wymagana trzeźwość na

powyżej 70. roku życia)

Kryterium wejścia

zajęciach

– brak osób z zaburzeniami

uczestnika

– pewien poziom kompetencji

psychotycznymi, chorobą

poznawczych

afektywną, zaburzeniami

(nieprzyjmowanie osób

obsesyjno-kompulsywnymi, z

powyżej 70. roku życia)

niedorozwojem intelektualnym czy

– osoby z motywacją zewnętrzną i wewnętrzną – osoby uzależnione, po co najmniej rocznej terapii odwykowej – pewien poziom kompetencji poznawczych

– osoby z motywacją zewnętrzną i wewnętrzną – osoby uzależnione są przyjmowane pod warunkiem abstynencji na zajęciach

(nieprzyjmowanie osób powyżej 70. roku życia)

upośledzeniem psychicznym funkcjonowania spowodowanego uszkodzeniem OUN Spełnianie warunków Rozporządzenia

Tak

Brak ewaluacji i monitoringu

Metodyka pracy

Brak monitoringu 1 os. prowadząca

Elementy PKE

Liczba terapeutów

Stowarzyszenie „Niebieska

Poradnia na Belgijskiej

Poradnia na Elektoralnej

Dzielnica Bielany

Grupę prowadzą dwie osoby

Grupę prowadzi jedna osoba

– kobieta i mężczyzna

– mężczyzna

2 osoby prowadzą wspólnie

4 terapeutów w zespole –

grupę i warsztaty

grupę prowadzą 2 osoby

3 grupy w ciągu roku

Max. 2 grupy w roku

Jedna grupa otwarta

Podejście skoncentrowane na

rozwiązaniach (Solution

Podejście oparte o Program

Podejście behawioralno-

Focused Brief Therapy – SFBT)

Duluth

poznawcze

Tak

Nie

Linia”

6 osób – na zmianę prowadzą Zespół terapeutów

grupy, konsultacje oraz warsztaty

Liczba interwencji

Model pracy z klientem

Superwizja

1 osoba

Tak – zamknięcie grup, zmniejszenie godzin Zmiana PKE w ciągu 3

warsztatów

lat

psychoedukacyjnych, a zwiększenie lb. spotkań grupy

Tak – zamiast konsultacji psychiatrycznych pojawiły się

Nie

warsztaty psychoedukacyjne

Tak – seminarium OSP i ODP jako nowość

w cyklu Odbiorcy

Skąd OSP

Rekrutacja zewnętrzna

Rekrutacja wewnętrzna z

i wewnętrzna z poradni

poradni

Rekrutacja zewnętrzna gł. sąd, pomoc społeczna i zespół interdyscyplinarny

Elementy PKE

Stowarzyszenie „Niebieska Linia”

Poradnia na Belgijskiej

Własna inicjatywa – 20% Zespoły inter. – 17%

Własna inicjatywa – 54%

Motywowani przez

OPS – 14%

Rodzina/partnerzy – 25%

(za 2013)

Kuratorzy – 14%

Zespoły inter. – 17%

Inne/jakie? – 13%

Kuratorzy – 10%

Poradnia na Elektoralnej

Ochrona zdrowia – 41% Rodzina/partnerzy – 29% Kuratorzy – 26% Sądy – 11%

Dzielnica Bielany

Zespoły inter. – 63% Kuratorzy – 17% OPS – 8%

Rodzina/partnerzy – 10% OSP po terapii/bez

Bez terapii

Po terapii

Bez terapii

Wysoki/przeciętny

Bardzo wysoki

Przeciętny/niski

Niski

Grupy mieszane

8% kobiety

11% kobiety

26% kobiety

4% kobiety

92% mężczyźni

89% mężczyźni

74% mężczyźni

96% mężczyźni

Problem przemocy

Uzależniony i problem

Uzależnienia, ubóstwo, brak

przemocy

pracy i problem przemocy

% osób, które kończą

23% (2012)

68% (2012)

14% (2012)

0% (2012)

PKE (2012 i 2013)

16% (2013)

68% (2013)

37% (2013)

4% (2013)

Osoby stosujące przemoc

Potencjalnie stosujący

Pacjenci/ sprawcy

Sprawcy/klienci

przemoc

terapii Status społecznoekonomiczny Uczestnicy w podziale na płeć (2013) Wieloproblemowość OSP

Jak nazywani OSP

Finansowanie

Elementy PKE

Stowarzyszenie „Niebieska Linia” Miasto st. Warszawa/ konkurs

Źródło finansowania

ofert na realizacje zadania publicznego

Poradnia na Belgijskiej

Mazowiecki Urząd Wojewódzki/ dotacja celowa

Poradnia na Elektoralnej Miasto st. Warszawa Finansowanie ciągłe, dotacja Poradni Roczne planowanie

Dzielnica Bielany

Dzielnica Bielany/ roczny cykl rozliczeniowy/ usługa

Długość finansowania

3 lata projektu

Projekt roczny

Koszt roczny (średni

99-107 tys. zł

16-21 tys. zł

27-31 tys. zł

15-17 tys. zł

miesięczny koszt)

(ok 9000 zł miesięcznie)

(ok 2600 zł miesięcznie)

(ok 2500 zł miesięcznie)

(ok 1300 zł miesięcznie)

Ok 1000 zł

Ok 750 zł

Ok 1100 zł

Ok 700 zł

90 zł

93 zł

95 zł

59 zł

Godziny pracy z grupą

Godziny konsultacji

Godziny prowadzenia grupy –

Koszt średni na osobę za 2013 Średni miesięczny koszt na osobę za 2013

z wyprzedzeniem półrocznym

Roczne rozliczenie

Godziny konsultacji Godziny pracy grupy Prowadzenie warsztatów Koordynacja Superwizja Zakres kosztów

Obsługa księgowa Zakup materiałów papierniczych Zakup materiałów

Godziny konsultacji kwalifikującej Godziny pracy z grupą Prowadzenie warsztatów

3h w tygodniu

Superwizja Koszty biurowe

Elementy PKE

Stowarzyszenie „Niebieska Linia”

Poradnia na Belgijskiej

Poradnia na Elektoralnej

Dzielnica Bielany

Monitoring i ewaluacja Ankieta dla absolwenta Ewaluacja po

(ocena placówki, ocena

Ankieta dla absolwenta

zakończeniu programu

zmiany – 2 skale na jednej

(2 skale na jednej ankiecie)

Ankieta dla absolwenta Brak

arkusza obserwacji)

ankiecie) – 4 różne arkusze

Monitoring efektów programów

Respondenci w ewaluacji Zgoda na ewaluację

Ankieta telefoniczna dla

klienta

i osoby bliskiej po roku od

i osoby bliskiej średnio po 1-1,5

interwencji

roku po interwencji

Pomiar 2-krotny.

Pomiar 3-krotny

Stosowana dla osób z 75%

frekwencją w PKE

Klient i osoba bliska Tak Bardzo czasochłonna

Wartość ewaluacji dla zespołu

i niewyceniana w budżecie. Źródło informacji zwrotnej, potwierdzenie wysokiego zadowolenia uczestników

Obserwacja terapeuty (brak

Brak

Klient i osoba bliska

Klient

Tak

Nie

Tak

Czasochłonna i niewyceniana

Ewaluacja jako źródło

w budżecie.

Brak wiedzy o konieczności

sprawozdawczości i

Raczej jako potwierdzenie

ewaluacji

pokazania skuteczności

wysokiej skuteczności i źródło

oddziaływania

satysfakcji

Elementy PKE

Stowarzyszenie „Niebieska Linia” – lb. uczestników kończących PKE – lb. osób w konsultacjach i pomocy grupowej

Monitoring

– lb. osób z danej dzielnicy – jaka motywacja do PKE (instytucje i własna motywacja) – frekwencja

Poradnia na Belgijskiej

Poradnia na Elektoralnej

Dzielnica Bielany

– lb. osób w konsultacjach

– lb. uczestników w grupie

i pomocy grupowej

– lb. kończących program

– lb. osób z danej dzielnicy

– jaka motywacja do PKE

(instytucje i własna

motywacja)

– lb. uczestników kończących PKE

motywacja) – frekwencja – średni koszt na osobę

Podsumowanie Trudności z rekrutacją. Niedostateczne

Zbyt niskie finansowanie w stosunku do liczby zgłaszających się klientów i

Finansowanie

Główne

brak kosztów na ewaluację

roczne/niepewność

problemy/bariery

oraz zmniejszona liczba

finansowania ze środków

konsultacji indywidualnych.

wojewódzkich.

Brak oferty dla klientów kończących PKE.

Roczne finansowanie/

zainteresowanie ze strony

planowanie pracy na

służb.

następny rok.

Jeden prowadzący –

Trudne, bo dynamika ludzi jest

mężczyzna.

różna.

Brak ewaluacji efektów

Brak ewaluacji i weryfikacji

odroczonych.

działań.

Długi czas interwencji – trudny i dla wąskiego grona odbiorców.

Elementy PKE

Stowarzyszenie „Niebieska Linia” – 3-letnie finansowanie pozwala na spokojne planowanie pracy i ciągłość oferty. – Kadra doświadczona/stała i profesjonalna. – Praca w grupach w parach

Mocne strony

różnopłciowych. – Ewaluacja oparta o 2 grupy respondentów i odroczonego efektu w czasie. – Wysoki poziom zadowolenia absolwentów. – Pomysł na rozwój programu. – Dobra rozpoznawalna marka wśród instytucji.

Poradnia na Belgijskiej

Poradnia na Elektoralnej

Dzielnica Bielany

– Kadra doświadczona i profesjonalna.

– Pierwszy kontakt z

– Praca w grupach w parach

terapeutą, który potem może

różnopłciowych.

prowadzić prace w grupie.

– Ewaluacja oparta o 2 grupy

– Możliwość zaproponowania

respondentów i odroczonego

po zakończeniu wsparcia

efektu w czasie.

indywidualnego lub innej

– Wysoki poziom zadowolenia

formy pomocy.

absolwentów.

– Świadomość konieczności

– Możliwość zaoferowania

samodoskonalenia

wsparcia indywidualnego po

terapeutów.

zakończeniu programu.

– Praca w grupach w parach

– Dobra rozpoznawalna

różnopłciowych.

marka wśród instytucji. – Dyskrecja miejsca.

– Stały prowadzący/ rozpoznawalny wśród lokalnych instytucji. – Próba stworzenia koalicji na rzecz OSP i korzyści z tego płynące (rozpoznawalność programu i większa świadomość pracowników służb konieczności pracy z OSP). – stosunkowo niski koszt interwencji.

Elementy PKE

Stowarzyszenie „Niebieska

Poradnia na Belgijskiej

Poradnia na Elektoralnej

modyfikacji (uproszczenie

Nie będzie wymagał wielu

Program wymaga lepszego

ankiet i wprowadzenie ankiet

modyfikacji (wprowadzenie

opisania na poziomie celów,

pre i post).

ankiety pre i post).

ale przede wszystkim

Rozpisanie celów

zastosowania monitoringu i

szczegółowych PKE

ewaluacji

Linia” Nie będzie wymagał wielu

Rokowania na przyszłość

Rozwój oferty w kierunku dwustopniowej

Dzielnica Bielany

Program wymaga refleksji odnośnie do czasu trwania (liczba kończących PKE jest niewielka) Opracowanie narzędzi do ewaluacji odroczonej

3.3 Ocena realizacji programów korekcyjno-edukacyjnych w kontekście Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy W tej części raportu, dotyczącej metaanalizy, będziemy odnosić się do zagadnień każdego z PKE, ale w uogólnionym kontekście. Analiza od szczegółu do ogółu pozwoli wyciągać bardziej syntetyczne wnioski.

3.3.1 Spójność PKE z Miejskim Programem Na etapie przygotowywania koncepcji do badana ewaluacyjnego dokonano wstępnej analizy każdego z 4 PKE w odniesieniu do 6 celów Miejskiego Programu (PPPwR i OOP)2. Niniejsza analiza będzie uszczegółowieniem tamtego opracowania (autorstwa Ośrodka Ewaluacji), na podstawie którego można stwierdzić, iż działania podejmowane w czterech badanych PKE i ich cele wpisują się w 4 z 6 celów szczegółowych Miejskiego Programu. Oto one:

Zmniejszenie przyzwolenia dla stosowania przemocy w rodzinie i akceptacji wartości oraz norm uzasadniających jej stosowanie.

II.

Poprawa relacji w rodzinach poprzez zwiększenie kompetencji interpersonalnych, opiekuńczych i wychowawczych rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą.

III.

Zwiększenie ujawniania przypadków przemocy w rodzinie przez ofiary, świadków i instytucje odpowiedzialne za ujawnianie przemocy w rodzinie.

IV.

Zmiana zachowań i postaw sprawców przemocy w rodzinie3.

Poniżej znajdują się matryce logiczne każdego z czterech badanych programów. Pokazują stopień dopasowania celów i działań pod kątem sześciu obszarów działania (F1-F6) w ramach celu szczegółowego „Zmiana zachowań i postaw sprawców przemocy w rodzinie”. Pod każdą tabelą znajduje się podsumowanie w punktach zgodności dokumentów programów. Tabele prezentują w kolejności:



Stowarzyszenie „Niebieska Linia”,



Poradnię na Belgijskiej,



Wydział Spraw Społecznych i Zdrowia dla Dzielnicy Bielany,



Poradnię na Elektoralnej.

2 Raport z badania czterech programów korekcyjno-edukacyjnych kierowanych do osób stosujących przemoc w rodzinie oraz diagnozy z I etapu badania, Ośrodek Ewaluacji, sierpień 2014. 3 Za: Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016.

7 8

Tabela 8: Matryca logiczna PKE – Stowarzyszenie Niebieska Linia. Program profilakty cz-no-

Obszar działania F w ramach

eduka-

MPPPwR

„Niebieska Linia”

Stowarzyszenie na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

cyjny

edukacyjnego organizacji

obszaru działań

F1.

szczegóło-

udziału

wym

przemocy,

Zwiększenie

będących osobami

zachowań

uzależnionymi,

program

sprawców

Brak takich informacji w programie

sprawców

zmiana postaw

Działania podjęte w programach organizacji

punktu F – MPPPwR

Celem jest

Cele programów korekcyjno-

Cele szczegółowe

w terapii

uzależnień

przemocy wobec rodziny

F2.

Zwiększenie

motywacji



wzmacnianie motywacji osób do uczestnictwa

programie

uczestnictwa

wprowadzania zmian zachowań i

sprawców przemocy

postaw

konstruktywnemu

programach

korekcyjnoedukacyjnych terapeutycznych

sprzyjających współżyciu

rodzinie; i



pomoc

uczestników

rozpoznawaniu własnych

przez

przekonań 7 9



Indywidualne konsultacje diagnostyczne;



Przeprowadzenie programu korekcyjnoedukacyjnego

dla

osób

stosujących

przemoc w formie: o

zajęć grupowych – blok 15 spotkań,

warsztatów

umiejętności

społecznych, o

specjalistycznych psychologicznych

konsultacji –

trakcie

dotyczących kobiecych

przemocy,

ról

męskich

których

przeprowadzona

będzie

pogłębiona diagnoza

współczesnym świecie i ich wpływu na zachowanie; 

wspieranie w określaniu własnych potrzeb i osobistych zasobów, jako podstawy do budowania życia bez przemocy;

F3.

Zwiększenie

kontroli



zachowań

nabywanie kompetencji służących

Poprzez uczenie umiejętności konstruktywnego

odzyskaniu

komunikowania się i zachowań alternatywnych

samokontroli

nad

przemoco-wych

agresywnymi zachowaniami, dzięki

przez

rozwijaniu

sprawców

przemocy

umiejętności

komunikacyjnych,

asertywnych,

względem przemocy, w tym:



sytuacjach

trudnych,

konfliktowych; 

pomoc

uczestników

rozpoznawaniu własnych

dotyczących kobiecych

przez

przekonań

przemocy,

ról

męskich

współczesnym świecie i ich wpływu na zachowanie;

umiejętności

społecznych

(1-

dniowy, 8-godzinny warsztat dla sprawców

radzenia sobie ze stresem i uczuciami w

Warsztat

przemocy); 

spotkań

edukacyjnych, prowadzona

grup w będzie

korekcyjno-

trakcie, praca

których nad

komunikacją bez przemocy w rodzinie, nauką rozwijania konfliktów bez przemocy, umiejętność

rozpoznawania

poszczególnych potrzeb członków rodziny, w tym dzieci, uzyskanie podstawowych



wspieranie w określaniu własnych

informacji o wychowaniu bez przemocy i

potrzeb i osobistych zasobów, jako

konstruktywnych

podstawy do budowania życia bez

sobie

przemocy;

swoich dzieci;

przekazanie

wiedzy

psychologicznych

temat



mechanizmów

problemami

radzenia

wychowawczymi

Specjalistyczne

konsultacje

psychologiczne,

funkcjonowania człowieka

sposobach

przeprowadzona

trakcie,

będzie

których

pogłębiona

diagnoza i stworzone indywidualne cele i kierunki

zmian

dla

poszczególnych

uczestników oraz możliwość rozwiązywania konkretnych

problemów

relacjach

rodzinnych F4.

Zmniejszenie

liczby



sprawców

przeprowadzenie

programu



rodzin w ramach działań ewaluacyjnych i

korekcyjno-edukacyjnego dla osób

przemocy

stosujących przemoc, w formie zajęć

akceptujących

grupowych,

stosowanie

indywidualnych oraz warsztatów

Kontaktowanie się z bliskimi i członkami monitoringowych w trakcie udziału w programie,

konsultacji

dzięki

informacje

sprawdzone

przemocy w rodzinie

którym celach

zostaną

uzyskają programu

oni i

oddziaływania

długofalowe; 

Warsztat

umiejętności

społecznych

(1-

spotkań

grup

korekcyjno-

edukacyjnych,

prowadzona

trakcie

będzie

których

praca

nad

komunikacją bez przemocy w rodzinie, nauką rozwijania konfliktów bez przemocy, umiejętność

rozpoznawania

poszczególnych potrzeb członków rodziny, w tym dzieci, uzyskanie podstawowych informacji o wychowaniu bez przemocy i konstruktywnych sobie

sposobach

problemami

radzenia

wychowawczymi

swoich dzieci; 

Specjalistyczne

konsultacje

psychologiczne, w trakcie, których przeprowadzona będzie pogłębiona

diagnoza

stworzone

indywidualne cele i kierunki zmian dla poszczególnych możliwość

uczestników

rozwiązywania

oraz

konkretnych

problemów w relacjach rodzinnych; modelowanie i kształtowanie postaw



Indywidualne konsultacje diagnostyczne;

świadomości

szacunku i partnerstwa wobec osób



Przeprowadzenie programu korekcyjno-

konsekwencji

bliskich;

F5.

Wzrost



edukacyjnego

dla

osób

stosujących

przemocy i przyjęcia



informowanie

konsekwencjach

przemoc, w formie:

odpowiedzialności

psychospołecznych i instytucjonalno-

zajęć grupowych – blok 15 spotkań,

prawnych,

warsztatów

swoje

wśród

czyny

sprawców

przemocy w rodzinie

wynikających

stosowania przemocy; 

społecznych;

kształtowanie

umiejętności

rodzicielskich

umiejętności

opartych



Specjalistycznych

konsultacji

psychologicznych,

wychowaniu bez przemocy;

w trakcie których przeprowadzona będzie pogłębiona diagnoza;

nawiązanie i rozwijanie współpracy



Warsztaty umiejętności społecznych;

różnorodności oferty



Specjalistyczne

dla

pozarządowymi,

F6.

Zwiększenie



sprawców

służbami,

przemocy, u których

interdyscyplinarnymi

nie

zaangażowanymi

występuje

problem

przeciwdziałanie

uzależnienie

organizacjami zespołami

przemocy

rodzinie; 

budowanie działań

oferty

dla

dalszych

podejmowanych

wobec

osób stosujących przemoc w rodzinie w

wyniku

stosowania

procedury

„Niebieskie Karty” przez warszawskie zespoły interdyscyplinarne.

psychologiczne; 

konsultacje

Regularna współpraca z kuratorską służbą sądową, zespołem interdyscyplinarnym.

Stwierdzono, co następuje:



Cele programu realizowanego przez Stowarzyszenie Niebieska Linia są spójne z MPPP.



Realizacja programu obejmuje działania edukacyjno-korekcyjne, poszerzone o indywidualne konsultacje psychologiczne.



W programie prowadzona jest ewaluacja i monitorowanie jego efektów.

Program profilakty czno-

Obszar działania F w ramach

eduka-

MPPPwR

Przemocy

Specjalistyczna Poradnia Rodzinna ds. Przeciwdziałania

cyjny

Cele szczegółowe

F1.

szczegóło-

udziału

wym

przemocy,

sprawców

podejrzeniem czynnego uzależnienia do

zachowań

uzależnionymi,

program

w terapii

uzależnień

przemocy wobec rodziny

F2.

Zwiększenie

motywacji

Zatrzymanie przemocy w rodzinie poprzez



Konsultacje kwalifikacyjne;

redukcję



16 spotkań grup korekcyjno edukacyjnych;

kształtowanie



zachowań

agresywnych

uczestnictwa

uczestników

sprawców przemocy

postawy

członków rodziny oraz odpowiedzialności za

programach

korekcyjnoedukacyjnych

Programu,

szacunku

partnerstwa

wobec

swoje czyny. i

terapeutycznych.

W procesie rekrutacji kierowanie osób z ośrodków terapii uzależnień

będących osobami

sprawców



Zwiększenie

zmiana postaw

Działania podjęte w programach organizacji

organizacji

punktu F - MPPPwR

Celem jest

Cele programów korekcyjno-edukacyjnego

obszaru działań

jednodniowe

psychoedukacyjne

warsztaty

F3.

Zwiększenie

kontroli

zachowań

Zatrzymanie przemocy w rodzinie poprzez



Konsultacje kwalifikacyjne;

redukcję



16 spotkań grup korekcyjno edukacyjnych;

kształtowanie



zachowań

przemoco-wych

uczestników

przez

postawy

sprawców

przemocy

agresywnych

Programu,

szacunku

partnerstwa

wobec

jednodniowe

warsztaty

psychoedukacyjne

członków rodziny oraz odpowiedzialności za swoje czyny.

F4.

Zmniejszenie

liczby

sprawców

Zatrzymanie przemocy w rodzinie poprzez



Konsultacje kwalifikacyjne;

redukcję



16 spotkań grup korekcyjno edukacyjnych;

kształtowanie



zachowań

agresywnych

przemocy

uczestników

akceptujących

postawy

stosowanie

członków rodziny oraz odpowiedzialności za

przemocy w rodzinie

swoje czyny.

F5.

Zatrzymanie przemocy w rodzinie poprzez



Konsultacje kwalifikacyjne;

świadomości

redukcję



16 spotkań grup korekcyjno edukacyjnych;

konsekwencji

uczestników

stosowania

postawy

przemocy i przyjęcia

członków rodziny oraz odpowiedzialności za

odpowiedzialności

swoje czyny.

za wśród

Wzrost

swoje

Programu,

szacunku

zachowań

partnerstwa

agresywnych

Programu,

szacunku

wobec

kształtowanie

partnerstwa

wobec

czyny

sprawców

przemocy w rodzinie

jednodniowe

warsztaty

psychoedukacyjne



jednodniowe

psychoedukacyjne

warsztaty

F6.



Zwiększenie

jednodniowe

Warsztaty

różnorodności oferty

psychoedukacyjne;

dla

komunikacja w sytuacjach konfliktowych” i

sprawców

przemocy, u których nie

„Konstruktywna

„Umiejętności wychowawczych”

występuje

problem uzależnienie

Stwierdzono, co następuje:



Cele programu realizowanego przez Poradnię na Belgijskiej sformułowane są bardzo ogólnie. Są spójne z MPPP – jednak wymagają doprecyzowania poprzez rozpisanie celów szczegółowych.



Realizacja programu obejmuje działania edukacyjno-korekcyjne.



W programie prowadzona jest ewaluacja i monitorowanie jego efektów – jednak z uwagi na brak precyzyjnych celów szczegółowych, jest trudna do analizowania.

Program profilakty czno-

Obszar działania F w ramach

edukacyj

MPPPwR

Wydział Spraw Społecznych i Zdrowia dla Dzielnicy Bielany

Cele szczegółowe

Cele programów korekcyjno-

obszaru działań punktu F - MPPPwR

Program

korekcyjno-edukacyjny

F1.

szczegóło-

udziału

wym

przemocy,

domową uwikłanych w problem

zmiana

będących osobami

alkoholowy.

zachowań

uzależnionymi,

program

jest

postaw

sprawców

Zwiększenie



Celem

sprawców



60-80%

uczestników

nadużywające

dla osób stosujących przemoc

zajęć

alkoholu

osoby

bądź

pijące

ryzykownie, często po nieudanych próbach leczenia odwykowego. Zdarza się zatem, że grupa

korekcyjno-edukacyjna

wystarczającym

terapii

narzędziem

nie do

jest

zmiany

nawyków związanych z piciem, osoby te są

uzależnień

kierowane do poradni odwykowych.

przemocy



wobec

Ewaluacja empiryczna – drugi wskaźnik – abstynencja lub ograniczenie picia (dotyczy

rodziny

uzależnionych

lub

nadużywających)

–

weryfikowany przez wywiad, zatrzymanie na izbie wytrzeźwień i obserwację uczestnika. F2.

Zwiększenie

motywacji



Zatrzymanie przemocy w rodzinie (oddziaływanie



stosujące

sprawców przemocy

aktywizowanie i wsparcie dla osób

przemoc,

Indywidualna zależności

osoby

uczestnictwa

Działania podjęte w programach organizacji

edukacyjnego organizacji

konsultacja potrzeb

wstępna

lub

zwiększona

spotkań. 

Udział

programie

edukacyjno-

terapeutycznym (od 0,5 do 2 lat), który jest

doświadczających przemocy).

programach

adekwatny do osób stosujących przemoc a

korekcyjnoedukacyjnych

wywodzących się z środowisk wykluczonych i

społecznie. Metody krótkoterminowe mogą

terapeutycznych F3.

Zwiększenie

kontroli

być zbyt mało efektywne. 

zachowań

Zatrzymanie przemocy w rodzinie (oddziaływanie

stosujące

przez

aktywizowanie i wsparcie dla osób

przemocy

przemoc,

Zaniechanie agresywnych



Zmniejszenie

liczby



sprawców

zwiększona

Udział

programie

edukacyjno-

wywodzących się z środowisk wykluczonych

osoby

społecznie. Metody krótkoterminowe mogą być zbyt mało efektywne.

Zatrzymanie przemocy w rodzinie (oddziaływanie

lub

adekwatny do osób stosujących przemoc a

stosujące przemoc.

F4.

potrzeb

wstępna

terapeutycznym (od 0,5 do 2 lat), który jest

zachowań przez

konsultacja

spotkań.

doświadczających przemocy); 

Indywidualna zależności

osoby

przemocowych sprawców



osoby

przemocy

stosujące

akceptujących

aktywizowanie i wsparcie dla osób

stosowanie

doświadczających przemocy).

Indywidualna zależności

przemoc,

konsultacja potrzeb

wstępna

lub

zwiększona

spotkań. 

Udział

programie

edukacyjno-

terapeutycznym (od 0,5 do 2 lat), który jest

przemocy w rodzinie

adekwatny do osób stosujących przemoc a wywodzących się z środowisk wykluczonych społecznie. Metody krótkoterminowe mogą być zbyt mało efektywne.



Ewaluacja empiryczna – pierwszy wskaźnik – badanie

zaniechania

psychicznej

agresji

(weryfikowanie

fizycznej przez

brak

interwencji policji i dane od kuratorów i członków rodzin)

F5.

Wzrost



Zatrzymanie przemocy w rodzinie

świadomości

(oddziaływanie

konsekwencji

stosujące

stosowania

aktywizowanie i wsparcie dla osób

przemocy i przyjęcia

doświadczających przemocy);

odpowiedzialności za

swoje

wśród



czyny

Wzięcie



zależności

osoby przemoc,

odpowiedzialności



potrzeb

wstępna

lub

zwiększona

Udział

programie

edukacyjno-

terapeutycznym (od 0,5 do 2 lat), który jest adekwatny do osób stosujących przemoc a

wywodzących się z środowisk wykluczonych społecznie. Metody krótkoterminowe mogą

stosujące przemoc.

przemocy w rodzinie

konsultacja

spotkań.

swoje zachowania przez osoby

sprawców

Indywidualna

być zbyt mało efektywne. 

Ewaluacja empiryczna – trzeci wskaźnik – ustabilizowanie sytuacji materialnej (dotyczy niepracujących)

partycypowania

ustalenie kosztach

sposobu utrzymania

rodziny (dzieci, mieszkania, energii itp.). F6.

Zwiększenie



Zatrzymanie przemocy w rodzinie

różnorodności oferty

(oddziaływanie

dla

stosujące

sprawców

przemoc,

aktywizowanie i wsparcie dla osób

nie

doświadczających przemocy);

występuje



uzależnienie

Zainicjowanie

konstruktywnych zachowań

rozwój

innych wzorców

(adekwatnych

Wspólny warsztat dla uczestników grup: osób stosujących

osoby

przemocy, u których problem



przemoc

doświadczających

przemocy; 

Ewaluacja empiryczna – wskaźnik czwarty – wypracowanie

strategicznej

decyzji

dotyczącej przyszłości relacji, w której zaistniał konflikt (np. może to być decyzja o rozwodzie lub pojednaniu się z współmałżonkiem).

okoliczności, spożycia

np.

alkoholu,

ograniczenie stabilizacja

sytuacji materialnej).

Stwierdzono, co następuję:



Cele programu realizowanego przez Wydział Spraw Społecznych i Zdrowia dla Dzielnicy Bielany są spójne z MPPP.



Realizacja programu obejmuje działania edukacyjno-korekcyjne



W programie prowadzona jest ewaluacja, brak monitorowania jego efektów do 3 lat

Program

Obszar

Cele

szczegółowe

profilaktyczn

działani

obszaru

o-eduka-

a F w

punktu F - MPPPwR

cyjny

ramach

działań

Cele programów korekcyjno-edukacyjnego

Działania podjęte w programach organizacji

organizacji

MPPPw

Współuzależnieni

i Celem

F1.

szczegó

udziału

ło-wym jest

sprawców

Na etapie rekrutacji nieprzyjmowanie osób

uzależnionych

przemocy,

które

nie

będących osobami

programu psychoterapii uzależnienia.



Zwiększenie

Alkoholu

od Uzależnień

Poradnia

Terapii

przeszły

alkoholu,

podstawowego

zmiana

uzależnionymi,

zachow

program

ań

uzależnień

w terapii

i postaw sprawc ów przemo cy wobec rodziny

F2.

Zwiększenie

motywacji



uczestnictwa

Uświadomienie uczestnikom, czym jest przemoc;



Uzyskanie przez nich świadomości

sprawców przemocy

własnych

przemocowych wobec bliskich;

programach

korekcyjnoedukacyjnych

 i

zachowań

Rozpoznanie przez nich sygnałów ostrzegawczych

terapeutycznych

zapowiadających

zachowania przemocowe; 

Opracowanie „planu

indywidualnego bezpieczeństwa”

zapobiegającego

użyciu

siły

przemocy; 

Nabycie

nowych

umiejętności

służących rozwiązywaniu konfliktów i sporów w rodzinie bez użycia agresji; 

Nabycie umiejętności partnerskiego układania

stosunków

rodzinie,

Wzrost

umiejętności 93



2 spotkania kwalifikacyjne;



24 spotkania grupowe – grupa rotacyjna (1 raz w tyg. po 3 godz.), prowadzone przez 2 specjalistów kobietę i mężczyznę.

konstruktywnego wyrażania uczuć.

F3.

Zwiększenie

kontroli

•

zachowań

własnych

przemocowych przez

Uzyskanie przez nich świadomości zachowań



2 spotkania kwalifikacyjne;



24 spotkania grupowe – grupa rotacyjna (1 raz w tyg. po 3 godz.) prowadzone

przemocowych wobec bliskich;

sprawców

•

przemocy

przez

Rozpoznanie przez nich sygnałów ostrzegawczych

specjalistów

–

kobietę

mężczyznę.

zapowiadających

zachowania przemocowe; •

Opracowanie

indywidualnego

„planu

bezpieczeństwa”

zapobiegającego

użyciu

siły

przemocy. F4.

Zmniejszenie

liczby



sprawców

przemocy

Uświadomienie uczestnikom, czym jest przemoc; Uzyskanie

przez

akceptujących

własnych

zachowań

stosowanie

wobec bliskich;

przemocy w rodzinie



Rozpoznanie

nich

przez

ostrzegawczych

świadomości przemocowych

nich

sygnałów

zapowiadających

zachowania przemocowe; 

Opracowanie indywidualnego „ planu bezpieczeństwa”

zapobiegającego 94



2 spotkania kwalifikacyjne;



24 spotkania grupowe – grupa rotacyjna (1 raz w tyg. po 3 godz.), prowadzone przez

mężczyznę.

specjalistów

–

kobietę

użyciu siły i przemocy; 

Nabycie

nowych

umiejętności

służących rozwiązywaniu konfliktów i sporów w rodzinie bez użycia agresji; 

Nabycie

umiejętności

układania uczenie

partnerskiego

stosunków

się

korzystania

rodzinie, pomocy

innych; 

Wzrost

umiejętności

konstruktywnego

wyrażania uczuć. F5.

Wzrost



świadomości

Uświadomienie uczestnikom, czym jest przemoc;

konsekwencji

Uzyskanie

przez

stosowania

własnych

zachowań

przemocy i przyjęcia

wobec bliskich;



odpowiedzialności za wśród

swoje



czyny

przez

ostrzegawczych

sprawców

przemocy w rodzinie

Rozpoznanie

nich

świadomości przemocowych

nich

sygnałów

zapowiadających

zachowania przemocowe; 

Opracowanie indywidualnego „planu bezpieczeństwa”

zapobiegającego

użyciu siły i przemocy; 

Nabycie

nowych

umiejętności



2 spotkania kwalifikacyjne;



24 spotkania grupowe – grupa rotacyjna (1 raz w tyg. po 3 godz.), prowadzone przez

mężczyznę.

specjalistów

–

kobietę

służących

rozwiązywaniu

konfliktów,

sporów w rodzinie bez użycia agresji; 

Nabycie

umiejętności

układania uczenie

się

stosunków korzystania

partnerskiego w z

rodzinie, pomocy

innych; 

Wzrost

umiejętności

konstruktywnego

wyrażania uczuć. F6.

Zwiększenie

Nie dotyczy

Trudno

powiedzieć

tym

etapie,

gdyż

różnorodności oferty

podmiot nie monitoruje tego wskaźnika i nie

dla

wiadomo, ilu de facto uczestników to osoby

sprawców

przemocy, u których nie

uzależnione, a ile nie.

występuje

problem uzależnienie

Stwierdzono, co następuje:



Cele programu realizowanego przez Poradnię na Elektoralnej (analiza oparta na polskim modelu programu Education Groups For Men Who Batter- The Duluth Model) są spójne z MPPP.



Realizacja programu obejmuje działania edukacyjno-korekcyjne.



Na podstawie powyższej analizy można stwierdzić w odniesieniu do każdego z sześciu obszarów działania, co następuje: F1) Zwiększenie udziału sprawców przemocy, będących osobami uzależnionymi, w programach terapii uzależnień – trzy z czterech badanych podmiotów włączają osoby uzależnione do programów (muszą jednak zachowywać trzeźwość podczas zajęć grupy). Przyczyniają się zatem do realizacji tego celu. F2) Zwiększenie motywacji i uczestnictwa sprawców przemocy w programach korekcyjnoedukacyjnych i terapeutycznych – ten cel jest realizowany w każdym z PKE. Trudności z jego realizacją leżą jednak najczęściej poza podmiotami, o czym będzie traktował kolejny rozdział. F3) Zwiększenie kontroli zachowań przemocowych przez sprawców przemocy – wszystkie analizowane programy podejmują pracę w tym kierunku. To podstawowe ich zadanie – nazywane zatrzymaniem przemocy. F5) Wzrost świadomości konsekwencji stosowania przemocy i przyjęcia odpowiedzialności za swoje czyny wśród sprawców przemocy w rodzinie – każdy z programów pracuje nad wzrostem świadomości klientów. Dwa podmioty nie pracują w kierunku „przyjęcia odpowiedzialności za swoje czyny” – wynika to z różnicy podejść terapeutycznych. F4) Zmniejszenie liczby sprawców przemocy akceptujących stosowanie przemocy w rodzinie – trzy podmioty

prowadzą

ewaluację

wewnętrzną.

Dwa

natomiast

monitorują

efekty

swoich

oddziaływań. Na podstawie dostarczonych przez nich danych można powiedzieć, że realizują powyższy cel. Problem wymaga jednak analiz na poziomie ogólniejszym niż jeden PKE. By rzetelnie odpowiadać na to pytanie, potrzebne są cykliczne badania ewaluacji zewnętrznej. F6) Zwiększenie różnorodności oferty dla sprawców przemocy, u których nie występuje problem uzależnienia – każdy z realizowanych programów jest inny (co dogłębnie pokazuje niniejsze badanie) i spełnia potrzeby różnych typów klientów. A zatem zwiększenie różnorodności oferty na terenie m.st. Warszawy jest faktem. Podsumowując dotychczasowe rozważania, należy stwierdzić, iż jakość dokumentów, którymi posługują się realizatorzy, jest zróżnicowana. Nie każda dokumentacja spełnia wszystkie wymogi. Dwóch realizatorów z pewnością powinno ją dopracować. Na wysokim poziomie ogólności możemy mówić o tym, że każdy z realizowanych programów odpowiada celom Miejskiego Programu. Niemniej, nawet jeśli na poziomie analizy dokumentów można wskazać różne braki, analiza danych zebranych od respondentów uprawnia do sformułowania wniosku, że badane programy wspierają realizację miejskich celów i dokładnie wpisują się w MPPP.

9 8

3.3.2 Współpraca realizatorów PKE z Urzędem Miasta i innymi służbami – kuratorzy, zespoły interdyscyplinarne W badaniu istotny okazał się wątek współpracy różnych instytucji i służb w ramach tworzenia systemu przeciwdziałania przemocy w mieście. Miasto ma opracowany dokument strategiczny, czyli Miejski Program, który wskazuje wymagane kierunki oddziaływań. Podpisano stosowne porozumienia na szczeblu miejskich i dzielnicowych instytucji. A jednak badani respondenci, czy to terapeuci, czy pracownicy innych instytucji a nawet sami klienci programów korekcyjnoedukacyjnych, nie są skłonni twierdzić, iż można mówić o miejskim systemie pomocy w tym zakresie. Szukając przyczyn takiego stanu, należy pokreślić rolę Wydziału Przeciwdziałania Przemocy m.st. Warszawy. Organ ten stara się koordynować politykę miasta w zakresie przeciwdziałania przemocy w

rodzinie.

ostatnim

czasie

przeprowadzono

szkolenia

dla

przedstawicieli

zespołów

interdyscyplinarnych i grup roboczych. Co roku organizowane są spotkania wykonawców programów korekcyjnych, wszystkie instytucje pomocowe w mieście otrzymują informację na temat tego, gdzie aktualnie realizowane są programy korekcyjno-edukacyjne. Działania te, jakkolwiek bardzo potrzebne, nie są wystarczające. Jak mówi jeden z ekspertów: W zeszłym roku mieliśmy 1800 zgłoszeń Niebieskiej Karty. A ile mamy tych miejsc rocznie – ok 120 na całą Warszawę. To o czym my mówimy? Ekspert

W toku badania udało się sformułować wiele wniosków, dotyczących realizacji samych PKE, ale również funkcjonowania instytucji, których działania mogą wspierać osiąganie lepszych efektów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Na potrzeby niniejszego opracowania prezentujemy je w dwóch podrozdziałach:



Motywowanie klientów do udziału w programach;



Sieciowanie instytucji i służb wspierających realizację miejskiej polityki przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

3.1.4.8 Wstępnie

opracowana

Motywowane na

poziomie

koncepcji

mapa

interesariuszy

systemu

miejskiego

przeciwdziałania przemocy zakładała istnienie różnych ścieżek dojścia klientów do PKE. W toku badania była ona konsultowana z respondentami. Należy więc wyróżnić dwa profile klientów: 1. Osoby, które trafiają do PKE z własnej inicjatywy oraz motywowane przez najbliższych (członków rodziny/partnerów); © 2014 Copyright Ośrodek Ewaluacji Sp. z o. o.

2. Osoby kierowanie do PKE w sposób instytucjonalny. Tu wchodzą w grę osoby, które trafią do programu w wyniku wyroku sądowego (art. 207), ale częściej w wyniku procedury Niebieskiej Karty z zespołów interdyscyplinarnych (grup roboczych). Motywacja klientów trafiających do PKE jest zasadniczo różna, gdy pojawiają się ze ścieżki osobistej. Są to najczęściej osoby świadome, że potrzebują pomocy, szukają jej i mają relatywnie wysoką gotowość do uczestnictwa i pracy na rzecz zmiany swoich zachowań i sposobów myślenia. W przypadku osób, które trafiają do PKE ze ścieżki instytucjonalnej motywacja jest inna – relatywnie niższa. Jest to przede wszystkim motywacja zewnętrzna, która jest w stanie skłonić klienta do zgłoszenia się do placówki, by otrzymać w konsekwencji zaświadczenie przynajmniej o uczestnictwie. Praca terapeutów w tym przypadku zaczyna się w innym miejscu – są zmuszeni nie tylko do uzupełnienia wiedzy klienta czy pracy nad zachowaniami, ale głównie koncentrują się na jego motywowaniu, by zechciał pracować nad zmianą. A zatem praca z tą kategorią klienta jest nieco inna, należy mieć to na uwadze, gdy będą szacowane efekty interwencji. Monitorowanie efektów programów w przypadku osób trafiających z osobistej motywacji, opierać się może jedynie na monitoringu prowadzonym przez PKE. W przypadku klientów kierowanych przez sąd – osobą odpowiednią do monitorowania efektów programu powinien być kurator. W przypadku uczestników motywowanych przez grupy robocze (tworzone w ramach zespołów interdyscyplinarnych) sytuacja nie jest jednoznaczna. Analizując dane zbierane na poziomie Miasta i raportowane przez każdy zespół interdyscyplinarny, widać, że doceniane jest działanie, a nie efekt, jaki ono przynosi. A zatem mamy dane o liczbie uruchomionych Niebieskich Kart, sprawców, ich płci. Pokazywana jest liczba grup roboczych i spotkań, jednak nie ma danych na temat liczby osób zmotywowanych do PKE oraz liczby uczestników, którzy rozpoczęli PKE i go zakończyli. Analiza tego rodzaju danych w przyszłości pozwoliłaby ocenić skuteczność motywowania do programów przez zespoły interdyscyplinarne. Obecnie jest tak, co należy mocno podkreślić za respondentami, że jakość pracy zespołów interdyscyplinarnych zależna jest od grona osób w nich zasiadających. Co oznacza, że jeśli w zespole znajdą się osoby świadome tego, jak pracować z osobami podejrzanymi o stosowanie przemocy – jest szansa, że wskażą adres i zobligują (gdyż nie mogą zobowiązać) do udziału w programie. W roku 2013 Wydział Przeciwdziałania Przemocy zorganizował szkolenie dla członków zespołów. Jest to pierwszy krok w dobrym kierunku. Jednak jak wskazują doświadczenia Dzielnicy Bielany, która od 7 lat prowadzi szkolenia i próbuje budować sieć współpracy w tym zakresie – nie wystarczy jednorazowa interwencja szkoleniowa. Członkowie zespołów zmieniają się, a ponadto można wskazać pewne służby, które są mniej chętne do włączania się w taki system. Na podstawie badania ustalono, że szkoleniom niechętni są prokuratorzy i sędziowie. W niewielkim stopniu włączają się w nie również pracownicy Służby Zdrowia, którzy jako jedna z pięciu służb mogą zakładać Niebieską Kartę. W toku badania wielokrotnie pojawiało się oczekiwanie, żeby dbać o zmianę myślenia tych służb – szczególnie sędziów, którzy będą orzekać jako środek © 2014 Copyright Ośrodek Ewaluacji Sp. z o. o.

100

probacyjny udział w PKE. Póki co jest to bardzo zindywidualizowana kwestia. W jednym z programów w tym samym roku sędzia skierował 11 osób do PKE, w kolejnym nastąpiła zmiana sędziego i od tej pory do programu niemal wcale nie trafiają osoby z tej ścieżki. Przykład ten pokazuje, że trudno jest o zmianę świadomości tego, że przeciwdziałanie przemocy w rodzinie musi zacząć się od źródła tej przemocy, czyli od sprawcy. Dość dużo superwizuję zespołów interdyscyplinarnych i mam taką swoją skromną obserwacje, że w dalszym ciągu w dużej mierze woli się pracować z osobami, które są dotknięte przemocą niż z tymi, które tą przemoc stosują. Bo to jest dużo łatwiejsze. I na przykład gdy w zeszłym tygodniu słyszę, że w grupie roboczej siedzi 11 osób, które zapraszają jedną panią dotkniętą przemocą na spotkanie indywidualne, to po prostu oczy mi wypadają z orbit. Na pytanie: Co z panem, który przemoc stosuje? – dowiaduję się, że pan się nie stawia i dziękuje. I policjant na to nic i reszta nic. Kurator

Taki rodzaj myślenia nie jest jeszcze oczywisty dla wszystkich służb. Jest to duży problem, z którym borykają

się

wszyscy

interesariusze

systemu

pomocy.

Relatywnie

wysoką

świadomością

charakteryzują się: terapeuci, pracownicy poradni ds. uzależnień, pracownicy OPS oraz WSSiZ, dzielnicowi. Reasumując, trudności sprowadzają się do dwóch spraw. Klienci do wszystkich badanych PKE są kierowani relatywnie rzadko z zespołów interdyscyplinarnych, o sądach już nie wspominając. Druga sprawa – klienci są niejako „przesyłani” w pomocy instytucjonalnej, a nie motywowani do udziału w programie. Terapeuci bardzo często spotykają się z brakiem zrozumienia przez klientów roli programu korekcyjno-edukacyjnego. Zdanie: kazali mi tu przyjść, ale nie wiem, po co jest jednym z najczęściej słyszanych od instytucjonalnych klientów. To ważny problem, na który zwracają uwagę prowadzący PKE. Postawa, jaką ilustruje poniższy cytat, należy do rzadkości: Ja oczekuję – mówi terapeuta – bo jestem w grupie roboczej, że Pan mi się zobowiąże na piśmie nawet, że pójdzie do programu i podejmie leczenie, i zobowiązuje się, że przyniesie mi zaświadczenie. Inaczej mu nie odpuszczę. Terapeuta

W toku badania ustalono, że klienci trafiający do PKE z własnej inicjatywy są na tyle zmotywowani i samosterowni, że pomimo niewystarczającej oferty potrafią do niej dotrzeć. Problemem natomiast pozostaje współpraca służb dotycząca klientów, którzy powinni, a nie chcą, trafić do programów. I tu warto poruszyć kolejny wątek dotyczący sprawnego działania systemu, a mianowicie: budowania relacji pomiędzy instytucjami, przekazywanie informacji, klientów, aby uzyskać efekt synergii działań. Procesy te nazywane są sieciowaniem.

101

3.1.4.9

Sieciowanie

Jedną z poważniejszych barier, o których wspominali wszyscy realizatorzy programów korekcyjnoedukacyjnych (koordynatorzy, prowadzący), jest brak rzeczywistej współpracy ze służbami. Rzeczywistej, bo wiele instytucji zajmuje się, w ramach swoich zadań, problemami przemocy (ośrodki pomocy społecznej, policja, sądy, organizacje pozarządowe), jednak w większości przypadków wygląda to tak, że każda instytucja realizuje swoje zadania autonomicznie, bez ścisłej systematycznej współpracy z innymi. Widać to również w prowadzonych statystykach – każda instytucja prowadzi własne zestawienia, które w konsekwencji nie dają jednego spójnego obrazu zjawiska. Utrudnia to świadome planowanie i podejmowanie działań. Najczęściej i najbliżej współpracuje się z pracownikami socjalnymi z ośrodków pomocy społecznej. Choć wśród badanych instytucji pojawiały się głosy krytyczne, dotyczące pracy ośrodka pomocy społecznej, pracownicy socjalni są najlepiej poinformowani na temat przemocy i wielu uczestników jest kierowanych do programu przez OPS. Może to wynikać też z faktu, że problemy klientów pomocy społecznej wymagają w praktyce od tych ośrodków utrzymywania na co dzień kontaktów z różnymi instytucjami. Jednocześnie należy nadmienić, iż często pomoc związana z przemocą utożsamiana jest ze służbami socjalnymi. Programy w dzielnicach były w przeszłości lokowane w OPS. Jest to o tyle nietrafne rozwiązanie, że wielu potencjalnych klientów programów nie jest i nie będzie chciało być kojarzonymi z tą instytucją. A zatem dla części odbiorców taki program będzie niemożliwy do podjęcia. Wszyscy badani, bez względu na typ instytucji, w której realizowany jest program korekcyjnoedukacyjny, przyznali, że najtrudniej jest nawiązać współpracę z sędziami i pracownikami prokuratury. Obie grupy rzadko lub w ogóle nie uczestniczą w organizowanych szkoleniach, związanych z problemem przeciwdziałania przemocy. Częstym argumentem, wysuwanym przez przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, jest niezawisłość sądów. Zdaniem jednego z badanych, sędziowie mylą niezawisłość sądów z obojętnością. Niewiedza sędziów oraz brak współpracy z realizatorami czy instytucjami prowadzącymi programy korekcyjno-edukacyjne powodują, że bardzo rzadko sędziowie kierują osoby stosujące przemoc do udziału w programach. Widzę od wielu lat, jak jest zespół sędziowski mniej więcej 10-8-osobowy, to mniej więcej jest tam jeden sędzia, który jest zaangażowany i chce współpracować, a pozostali w ogóle są gdzieś w innych światach. Mówię o wydziale karnym, bo to on w trybie wyroków karnych kieruje OSP. Sędziowie tłumaczą niechęć udziału w różnych szkoleniach, przyjeżdżania tutaj tym, że są niezawiśli i mają swoje szkolenia. W moich przekonaniach dochodzę do wniosku, że w Polsce sędziowie mylą niezawisłość z wyobcowaniem czy wyalienowaniem. (…) Znam taki case. Sędzia wymyślił na posiedzeniu (to akurat w sądzie rodzinnym), że skieruje na terapię rodzinną. No generalnie, to jest fajnie, bo pomysł skierowania rodziny z problemami na terapię rodzinną nie jest na pewnym poziomie taki zły. Ale gdyby ten sędzia miał większą wiedzę, to by rozumiał, że jeśli jest faza konfliktu ostra, to nie ma co tych ludzi kierować na terapię rodzinną, bo tam będą się tylko wióry sypały i pierze. W związku z tym trzeba by wysłać raczej każdego z nich na kurs indywidualnie,

102

żeby nabyli elementarnych umiejętności komunikowania się itd. I dopiero potem, w drugiej kolejności, na terapię rodzinną. Prowadzący program

Innym istotnym problemem – bardziej ogólnej natury – jest oparcie współpracy na osobistych relacjach, sympatiach, indywidualnej wrażliwości i wiedzy, które to cechy są niezbędne, ale niewystarczające do rozwijania i ugruntowania współpracy międzyinstytucjonalnej. Problem ten widać wyraźnie w sytuacji dużej rotacji pracowników takich instytucji jak policja czy sądy. Odejście pracownika,

który

został

przeszkolony

oraz

uczestniczył

aktywnie

pracach

zespołu

interdyscyplinarnego, powoduje czasem osłabienie lub nawet zaprzestanie współpracy z daną instytucją. Lata pracy nauczyły mnie, że wszystko nie opiera się na instytucjach tylko na poszczególnych ludziach. I to nie chodzi o to, że decyzyjnych czy niedecyzyjnych. Albo ktoś jest zaangażowany, albo nie i albo korzysta z tego narzędzia jakie ma, albo nie. (…) My najpierw myśleliśmy, że formalnie najwięcej osób będzie kierowanych właśnie przez sąd i że po prostu osoby, wobec których będzie orzekane, np. będą dostawać zawieszenie kary pozbawienia wolności w zamian za uczestnictwo w programie. Tak sobie kombinowaliśmy wiele lat temu, zanim pojawiła się ustawa w obecnym kształcie, gdzie takie działania się przewiduje. No i tutaj wszystko zależało od woli sądu. Więc jak był jeden sędzia, to było 11 skierowań, a później odszedł sędzia i nie było żadnych. No więc nie wiem, przypisuję, że zależy to od tego, jak się ktoś angażuje. Koordynator programu

Oparcie systemu współpracy na liderach, zaangażowanych osobach, jest dobrym sposobem na zainicjowanie współpracy, ale nie jest receptą na działania długofalowe. Mimo wszystko, relacje z przedstawicielami instytucji powinny być budowane na poziomie dzielnicowym. Nie należy przenosić odpowiedzialności za ich kreowania na poziom Miasta. Takie ustalenia o charakterze formalno-prawnym już zostały wykonane. Duża rotacyjność pracowników wskazanych instytucji powoduje, że dobrym pomysłem są, prowadzone każdego roku przez jedną z badanych placówek w ramach PKE, systematyczne szkolenia przedstawicieli różnych służb na temat przemocy. Efektem tych działań jest wzrost świadomości i wiedzy wśród przedstawicieli innych służb na temat osób stosujących przemoc, mechanizmów przemocy, narzędzi do pracy i sposobów postępowania ze sprawcami przemocy, a w konsekwencji – ogólnie powolna, ale jednak zmiana perspektywy postrzegania sprawców przemocy. Jednakże zapewnienie szkoleń, jak pokazują wyniki badania, nie wystarcza do nawiązania współpracy – jest warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym. Wydaje się, że istnieje potrzeba wypracowania nie tyle reguł, co standardów współpracy międzyinstytucjonalnej, a przede wszystkim prowadzenia kampanii informacyjnych, spotkań integracyjnych, podczas których przedstawiciele poszczególnych instytucji zdobywają wiedzę na temat prowadzonych w różnych instytucjach zadań, obowiązków, priorytetów i uwarunkowań.

103

Zdaniem prowadzących programy, częstym powodem braku realnej współpracy jest brak wiedzy i podejścia

doznających

problemu przemocy, postrzeganie

przemocy,

pominięciem

sprawy głównie z perspektywy

problemu

osób

stosujących

przemoc.

osób Często

przyjmowana perspektywa powoduje, że brakuje działań nastawionych zarówno na ofiarę jak i sprawcę przemocy. Świadczyć o tym może fakt, że w Warszawie programy korekcyjnoedukacyjne prowadzone są tylko przez cztery placówki. Badani nie byli też zadowoleni z funkcjonowania zespołów interdyscyplinarnych, mimo że część rozmówców uczestniczyła w ich pracy. Jako słabość zespołów wskazywali rytualizację działań bez większego zaangażowania się członków zespołu, niewłaściwe podejście do osób stosujących przemoc, brak działań motywujących do uczestnictwa w programie już na poziomie rozmowy zespołu z osobą stosującą przemoc. W moim przekonaniu w niektórych strukturach te zebrania mają charakter rytualny po prostu. Spotykają się, bo się muszą spotkać, ale za tym nie idą żadne działania. Prowadzący program

Zdaniem terapeutów, klienci, którzy trafiają do programu, często są zdezorientowani, nie wiedzą i nie rozumieją, na jakiej zasadzie zostali skierowani do danej placówki. Brakuje rzetelnej informacji i wstępnego przygotowania osoby stosującej przemoc do udziału w programie od strony informacyjnej i wskazywania korzyści, jakie mogą wyniknąć z uczestnictwa. Skutkuje to tym, że na początku klienci mają niską motywację do udziału w programie, odczuwalna jest też presja instytucjonalna (np. chęć uwolnienia się od wizyt dzielnicowego lub presja ze strony OPS). Jest to ważne, szczególnie dla instytucji, do których uczestnicy programu trafiają z zewnątrz, a nie w wyniku wewnętrznej rekrutacji (gdzie klienci są przygotowywani do udziału w programie, więc motywacja wyjściowa jest wyższa). Autonomiczność działań nie tylko poszczególnych instytucji, ale też samych dzielnic, skutkuje brakiem

przepływu

informacji

zarówno

temat

podejmowanych

działań,

sposobów

prowadzenia programu, stosowanych rozwiązań, a co ważniejsze – uzyskiwanych efektów pracy z osobami stosującymi przemoc. Badani przyznają, że mają ogólną i wybiórczą wiedzę o tym, co się dzieje w innych programach czy instytucjach, które je prowadzą. Wskazywano, że podczas spotkań seminaryjnych organizowanych przez Miasto także brakuje otwartej, konstruktywnej dyskusji, namysłu nad osiąganymi efektami i sposobami ich mierzenia. Ocena rezultatów PKE stanowi szerszy problem, dotyczący zarówno sposobów samego mierzenia efektów, jak i podejścia do ich monitorowania. Z jednej strony każdy z prowadzących prowadzi jakiś bieżący monitoring – obserwację, porównuje wyniki wskaźników określanych na początku i na końcu programu. Z drugiej – nie każda instytucja prowadzi wymagany prawem 3-letni monitoring efektów. Trudno stwierdzić, że prowadzący programy nie są zainteresowani wynikami takich © 2014 Copyright Ośrodek Ewaluacji Sp. z o. o.

104

badań. Unikanie prowadzenia takich badań i formułowanie jednoznacznych ocen może wynikać z samej natury problemu – tego, że program ma charakter interwencyjny, a planowaną zmianą jest zmiana zachowań, których przyczyny często są głęboko ukryte, a także z tego, że wiedza terapeutów ma ekspercki, zindywidualizowany charakter i jest trudno przekładalna na wystandaryzowane, zobiektywizowane narzędzia. Ponadto działanie te nie są finansowane (co pokazuje analiza budżetów PKE). Warto zdawać sobie sprawę, że badanie problemu stosowania przemocy wpisuje się w szeroką socjologiczną dyskusję na temat możliwość i wiarygodności badań podejmujących problem społecznych interwencji i ich efektywności. W opinii prowadzących programy, współpraca między dzielnicami, instytucjami, które prowadzą programy korekcyjno-edukacyjne, byłaby pomocna w kierowaniu klientów do instytucji, w których nie musieliby oczekiwać na udział w programie. Zapewnienie przepływu informacji jest potrzebne, ale należy zdawać sobie sprawę, że na tworzenie się kolejek mogą mieć wpływ także inne czynniki niż terminy edycji programu (chociażby godziny zajęć, dojazd, renoma instytucji itd.) Dla części uczestników, mniej mobilnych, dojazd na zajęcia do innej dzielnicy przez minimum pół roku może stanowić istotną trudność. Są też programy, które – jak już zostało wspomniane – opierają się głównie na rekrutacji wewnętrznej. Ponadto, zróżnicowanie programów pod kątem np. profilu uczestników wymaga dokładniejszej wiedzy na temat działania innych programów. Badani terapeuci zwracali uwagę, że rzadko mają realny kontakt z przedstawicielami innych służb. Często ogranicza się on do przesłania potwierdzenia obecności danego uczestnika w programie do pracownika socjalnego czy kuratora. Kuratora to ja tu może widziałem z raz – mówi jeden z prowadzących. Może to wynikać z tego, że dla realizatorów programu, udział w nim jest często zakończeniem prowadzonej sprawy czy interwencji. Skierowanie czy zmotywowanie osoby do udziału w programie jest zrealizowaniem zakładanego celu. W tym przypadku często tam, gdzie kończy się zadanie jedynych, w przypadku drugich praca dopiero się zaczyna. Wydaje się, że właśnie według takiego schematu wymienione instytucje postrzegają swoje zadania. Z tej perspektywy widać najlepiej, jak ważne są wspólne szkolenia i poznawanie własnych zadań, obowiązków, procedur postępowania, dzielenie się ekspercką wiedzą, a przede wszystkim określenie roli i zadań różnych instytucji we wzajemnej współpracy, w tym przypadku w kontekście przeciwdziałania przemocy. Poniższy cytat doskonale pokazuje, jakie korzyści mogą przynieść w taki sposób budowane kontakty. Miałem tam fajny kontakt z szefem prokuratury i on mówi do mnie tak: Słuchaj K., przygotuj mi na kartce A4 jednostronną informację o tym programie, rozdamy to wszystkim sędziom, oni będą trzymali to pod biurkiem i jak będą orzekali w sprawie z „207” to po prostu wyciągną kartkę, rzucą okiem, jak mają kierować i jak sformułować wyrok. Bo trudno się na wszystkim znać. To było niezwykle pragmatyczne i to rzeczywiście to szło. Kapitał społeczny to jest powodowanie autentycznej współpracy. Prowadzący program

105

Realizacja zadań związanych z przeciwdziałaniem przemocy jest obowiązkiem powiatu, zleconym przez administrację rządową. Na terenie Warszawy tylko jedna placówka otrzymuje tego rodzaju dotację (Poradnia na Belgijskiej) – wynika to z konieczności rozdystrybuowania ograniczonych środków na wszystkie powiaty województwa mazowieckiego. Rola m.st. Warszawy w polityce przeciwdziałania przemocy jest znacząca – każdego roku finansuje ono dodatkowo z własnych środków trzy programy korekcyjno-edukacyjne: dwa z budżetu centralnego i jeden finansowany przez dzielnicę Bielany (w 2014 roku dołączyła kolejna dzielnica – Bemowo, która zdecydowała się finansować PKE). Programy w dzielnicach oparte są na rotacyjnych grupach, co z punktu widzenia kosztów jest tańszym rozwiązaniem i eliminuje konieczność oczekiwania na miejsce. Dane zebrane w badanie wskazują, że koszt takiej interwencji dla dzielnicy może się wahać pomiędzy 15 a 20 tysiącami złotych, co z perspektywy budżetu nie jest tak dużą kwotą. Dlatego należy zachęcić pozostałe dzielnice, aby włączyły się w miejski system przeciwdziałania przemocy poprzez realizację własnych programów. Wszyscy eksperci i interesariusze zdają sobie bowiem sprawę, że obecna oferta jest niedopasowana do skali potrzeb (biorąc jako miarę chociażby liczbę zakładanych Niebeskich Kart i liczbę miejsc w programach korekcyjno-edukacyjnych). Interesariusze systemu wyraźnie jednak rozumieją, że aby wdrażać takie działania, potrzebna jest „wola polityczna” nawet na najniższym poziomie. Nie wszędzie ona jest. Wątek sieciowania instytucji miejskich i dzielnicowych – tworzenia koalicji na rzecz pracy ze sprawcami przemocy – jest kluczowy do podjęcia w przyszłości. Sieciowanie może być procesem, realizowanym na różnych poziomach. I tak:

1. Etap pierwszy to przekazywanie informacji. Urząd przygotowuje pełną informację o programach korekcyjno-edukacyjnych, wraz z adresami i kontaktami, przekazywaną do służb dzielnicowych, OPS, policji, służb kuratorskich itp. Brakuje natomiast opisu, jaki jest cel każdego programu. Nie ma informacji o sposobach pracy i korzyściach płynących z uczestnictwa w PKE. Posiadanie takich danych byłoby niezwykle pomocne dla osób motywujących klientów do PKE. Nie istnieje również (poza dwoma podmiotami) przekazywanie klientów do innych programów. 2. Etap drugi to budowanie relacji miedzy osobami reprezentującymi instytucje. Takie działania w niektórych dzielnicach są podejmowane. Należy jednak je wzmacniać poprzez wspólne seminaria czy realizowane cyklicznie szkolenia. Dobrym przykładem budowania takich sieci lokalnych są dzielnice Bielany i Bemowo. 3. Etap trzeci to budowanie relacji miedzy instytucjami. Etap dotyczący w dużej mierze przyszłości – nie mówimy bowiem o poziomie formalnych pism czy porozumień, a o rzeczywistej współpracy instytucji niezależnej od nastawienia danego pracownika.

106

Istotne na takim etapie jest wypracowanie procedur współpracy, które będą ją utrzymywać niezależnie od zmian kadrowych.

3.4 Opis procedur i narzędzi do prowadzenia w kolejnych latach ewaluacji

programów

korekcyjno-edukacyjnych

dla

sprawców przemocy w rodzinie Niniejszy rozdział ma inny charakter od pozostałych. Jest ekspercką propozycją tego, w jaki sposób można prowadzić ewaluację PKE i monitorować efektów programów.

3.1.5 Co możemy i powinniśmy badać Zgodnie z Rozporządzeniem MPiPS z dnia 22 lutego 2011 r. obowiązek ewaluacji PKE oraz monitorowania efektów do 3 lat od ukończenia programu nałożony jest na realizatorów. Jest to zadanie skomplikowane z wielu powodów. Można tu wymienić najważniejsze kwestie: 1. Zjawiska społeczne związane ze zmianą zachowań i postaw są ze swej natury trudno mierzalne. Dodatkowo zjawisko przemocy nie zostały do tej pory opisane na poziomie mierników oczekiwanych efektów. O ile w przypadku innych sfer aktywności społecznej badacze wypracowali już pewne mierniki efektów interwencji (dotyczy to chociażby aktywizacji zawodowej, czy aktywizacji społecznej i reintegracji), o tyle w przypadku przeciwdziałania przemocy mamy do czynienia z brakiem badań i wskazówek, jak mierzyć to zjawisko. A zatem wypracowywane przez realizatorów narzędzia mają charakter pilotażowy. Również proponowane przez Ośrodek Ewaluacji procedury i narzędzia mają taki charakter. 2. Różne rozumienie interwencji korekcyjno-edukacyjnej rodzi ryzyko różnych efektów. Analiza danych i głosy wielu ekspertów wskazują natomiast, iż możemy oczekiwane rezultaty rozpatrywać na trzech płaszczyznach. Są to: wiedza, umiejętności i przekonania. 3. Duża autonomia realizatorów programów może stanowić utrudnienie dla zintegrowania systemu monitorowania w mieście. 4. Trudność samych realizatorów z precyzyjnym określeniem efektów, wskaźników – z uwagi na ich naturę. Niemniej, biorąc pod uwagę wymienione trudności i ograniczenia, warto zaproponować następujący system monitorowania i ewaluacji efektów programów korekcyjno-edukacyjnych. Obejmuje on cykl 3 lat, gdyż ten horyzont wyznacza Rozporządzenie MPiPS z dnia 22 lutego 2011 r.

107

Tabela 9 Schemat ewaluacji i monitoringu PKE w Mieście Czas (3 lata) Uczestnik

–

kolejne zdarzenia: Realizator PKE

Wejście do

Wyjście z

PKE

Ewaluacja: - ankieta pre-test

Ewaluacja: – ankieta post-test – ankieta dla bliskich

Rok od PKE

2 lata od PKE

3 lata od PKE

Monitoring: – ankieta dla absolwenta, – ankieta dla bliskich

Coroczne sprawozdania Zespoły

Bieżący monitoring pracy Zespołu

Interdyscyplinarne Coroczne sprawozdania Sądy

Monitoring kuratora Coroczne sprawozdania

Miasto

Ewaluacja miejska co 3 lata Coroczne sprawozdania uwzględniające wszystkie dostępne dane o PKE i realizacji MPPP

Ewaluację prowadzą:

Realizatorzy każdego PKE w trybie rocznym – na jej podstawie przygotowują sprawozdanie do Wydziału Przeciwdziałania Przemocy (przedstawione ankiety pre- i post-testów dla każdego uczestnika i ankiet dla osoby bliskiej).

Wydział Przeciwdziałania Przemocy – co 3 lata w oparciu o zewnętrznego ewaluatora realizuje badanie ewaluacyjne, dotyczące wszystkich programów PKE realizowanych na terenie miasta w tym czasie.

Monitoring prowadzą:

Realizatorzy każdego PKE po roku, dwóch i trzech latach od zakończenia PKE przez uczestnika (ankieta dla klientów oraz ankieta dla osób bliskich) na ich podstawie przygotowują sprawozdanie do Wydziału Przeciwdziałania Przemocy.

108

Wydział Przeciwdziałania Przemocy co 3 lata w oparciu o zewnętrznego ewaluatora realizuje badanie ewaluacyjne, dotyczące wszystkich programów realizowanych w mieście w tym czasie.

Zespoły interdyscyplinarne – do obecnie prowadzonego monitoringu należy dołożyć kategorie: 

Liczba osób zmotywowanych do PKE,



Liczba osób, które przedstawiły zaświadczenia o odbywaniu PKE,



Liczba osób, które przedstawiły zaświadczenie o ukończeniu PKE,



Liczba osób, które po roku od PKE deklarują, że nie wróciły do używania przemocy (deklaracja telefoniczna lub potwierdzona przez służbę z zespołów interdyscyplinarnych),



Liczba osób, którym zamknięto Niebieską Kartę,



Liczba osób, którym ponownie założono Niebieską Kartę.

Sądy – warto je zmotywować, by przekazywały do miejskiego monitoringu dane o: 

Liczbie osób skazanych za czyny związane ze stosowaniem przemocy,



Liczbie osób, które w związku ze stosowaniem przemocy w rodzinie zostały zobligowane do uczestnictwa w programie.

Sprawozdania roczne prowadzą:

Realizatorzy PKE

Zespoły Interdyscyplinarne w dzielnicach

Sądy Rejonowe

Wydział Przeciwdziałania Przemocy zbiera i scala dane z ww. placówek. Na tej podstawie

raportuje

wykonanie

wskaźników

nowym

Krajowym

Programie

Przeciwdziałania Przemocy oraz MPPP.

3.1.6 Zadania

realizatorów

programów

edukacyjno-

korekcyjnych Procedura ewaluacji i monitoringu musi być poprzedzona zgodą klienta na realizację badania. Zgoda taka powinna być włączona do rejestracji uczestnika PKE w placówce, która go realizuje. Zapis powinien zawierać zgodę uczestnika na udział w ewaluacji i monitorowaniu działań przez 3 lata, realizowanych przez podmiot, oraz informacje o kontakcie z osobą bliską, a także zgodę na ewaluację realizowaną przez podmiot zewnętrzny. W ramach procedury ewaluacji i monitoringu podmiot realizujący PKE powinien przedstawiać: © 2014 Copyright Ośrodek Ewaluacji Sp. z o. o.

109

Sprawozdawczość.

Dane

monitoringowe

(typu:

liczba

osób

rozpoczynających/kończących, w jakim wieku, jakiej płci, z jakiej dzielnicy) – jeden arkusz w pliku Excel. Aby sprawnie wykonać to zadanie, każdy realizator powinien otrzymać plik i przesyłać go po uzupełnieniu. W Wydziale nastąpi integracja tych danych. Arkusz zawiera szereg wymaganych danych – stanowi załącznik do niniejszego raportu. 2.

Ewaluacja. Zestawienie danych z trzech ankiet – pre- i post-testu (stanowią załącznik do niniejszego raportu) oraz ankiety z osobą bliską po zakończeniu PKE. Aby ułatwić realizatorom PKE pracę i raportowanie danych, Ośrodek Ewaluacji wykonał matrycę do kodowania danych w arkuszu Excel 3 (stanowi załącznik do raportu). Matryca ta ułatwi podmiotom agregację danych.

Monitoring. Zestawienie danych z ankiet kierowanych do klientów PKE po roku, dwóch, trzech (arkusz stanowi załącznik do raportu) i ankiety dla członka rodziny wypełniane po roku od zakończenia programu (arkusz stanowi załącznik do raportu). Ośrodek Ewaluacji wykonał matrycę do kodowania danych w arkuszu Excel 3. Do monitoringu powinny być włączane wszystkie osoby, które łącznie w interwencji grupowej i indywidualnej uczestniczyły przez 75% czasu trwania programu.

Przygotowane ankiety pomogą ocenić, czy cele PKE są zrealizowane i wpisują się w cele stawiane programom korekcyjno-edukacyjnym przez Rozporządzenie MPiPS z 22.02.2011 r. Są one następujące:



Powstrzymanie osoby stosującej przemoc w rodzinie przed dalszym stosowaniem przemocy;



Rozwijanie umiejętności samokontroli i współżycia w rodzinie;



Kształtowanie umiejętności w zakresie wychowywania dzieci bez używania przemocy w rodzinie;



Uznanie

przez

osobę

stosującą

przemoc

rodzinie

swojej

odpowiedzialności za jej stosowanie; 

Zdobycie i poszerzenie wiedzy na temat mechanizmów powstawania przemocy w rodzinie;



Zdobycie umiejętności komunikowania się i rozwiązywania konfliktów w rodzinie bez stosowania przemocy;

110

Uzyskanie



informacji

możliwościach

podejmowania

działań

terapeutycznych4. W dalszej kolejności projekty ankiet zostały opracowane w taki sposób, aby umożliwiły porównania zarówno dla każdego uczestnika (nie są anonimowe), jak i dla całej grupy, np. danego roku. Pytania w trzech kluczowych obszarach zaproponowanych w ankietach, czyli dotyczące wiedzy, umiejętności i przekonań, zostały zapisane na skali od 1 do 10, co podyktowane jest chęcią uchwycenia nawet drobnych zmian w postawach lub zachowaniach badanych. Jednorodność zastosowanej

skali

pomiarowej

kluczowych

pytaniach

pozwala

stworzenie

wystandaryzowanych skal. W tym celu w pierwszym roku ankiety należałoby poddać pilotażowi i zweryfikować pod kątem wskazanych w niej wymiarów, które będą badane. Należałoby określić podstawowe miary psychometryczne, takie jak: rzetelność (jako dokładność narzędzia pomiaru) i trafność całej skali. Opracowanie wspólnego dobrego narzędzia i wprowadzenie go we wszystkich zainteresowanych podmiotach pozwoliłoby na porównanie wyników z różnych ośrodków. Warunkiem jest jednak porozumienie Miasta i wszystkich podmiotów, co do stosowania tych samych narzędzi do pomiaru. Podmioty będą przekazywały dane do Wydziału Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w formie elektronicznej – uzupełnionego pliku Excel (dane liczbowe) oraz w formie sprawozdań z ankiet w podziale na wymienione trzy kluczowe obszary. Proponujemy dane przedstawiać w formie porównań wartości dla grupy – osobno dla każdego pytania na skali (1-10) w następujący sposób: Przykład: Mierzony wymiar

Średnia

grupy

z pre-testu

Średnia

grupy

z post-testu

Średnia

grupy

ankiety po roku

Średnia

grupy

ankiety

osoby

bliskiej Zmiana o 2,2 pkt Potrafię problemy

rozwiązywać bez

2,5

4,7

4,2

5,1

użycia

przemocy.

Zmiana o 1,7 pkt

Różnica 0,9 pkt

Za: Rozporządzenie MPiPS z dnia 22.02.2011 r.

111

Na poziomie zarówno indywidualnym jak i grupy ze względu na charakter danych nie rekomendujemy prezentowania danych w procentach (jako np. wzrost w pyt 2 o 140%). Prezentowanie danych w formie procentowej nie pokazuje umiejscowienia uczestnika(-ów) na skali przed i po pomiarze. Ze względu na przedmiot pytań zawartych w ankietach przeskok o 2 punkty na skali z 1 do 3 będzie miał inną wagę niż np. z 7 do 9. Po analizie psychometrycznej narzędzia możliwe stałoby się stosowanie wyników sumarycznych dla poszczególnych wymiarów w raportach, a gdyby opracowane zostały także normy, możliwe stałoby się również odniesienie do normy populacyjnej.

Analiza danych na poziomie grupowym pozwoli powiedzieć:



ilu osobom w każdym wymiarze wzrosło przekonanie o zmianie (opieramy się na deklaracjach),



jakie były średnie przyrosty (w punktach) w danym wymiarze w grupie,



jakie są różnice osiąganych przyrostów w każdym pomiocie.

Tak prezentowane dane pozwolą wskazać, czy interwencja przynosi zmiany w umiejętnościach oraz przekonaniach osób. Pozwoli też odpowiedzieć na pytanie o trwałość interwencji, czyli czy efekt utrzymuje się w czasie. Tak przygotowane ankiety konsekwentnie stosowane w dłuższym okresie umożliwią z jednej strony szybkie porównanie danych i przyjrzenie się efektom krótkotrwałym, ale w dłuższej perspektywie pozwolą pomyśleć o badaniu podłużnym (analiza tych samych danych w perspektywie kilku lat).

3.1.7 Zadania miejskiej ewaluacji Ewaluacja na poziomie miasta będzie realizowana przez zewnętrzny podmiot na zalecenie m.st. Warszawy i zawierać będzie: 1. Obszar I – ewaluację każdego podmiotu realizującego PKE (podejście studium przypadku).

112

2. Obszar II – ewaluację wdrażania Miejskiego Programu na poziomie miejskim. Ewaluacja będzie realizowana co 3 lata – zgodnie z dystansem czasowym, który wyznaczył ustawodawca. Kryteria użyte w badaniu powinny obejmować:  Adekwatność – rozumianą jako dostosowanie oferty do potrzeb klientów.  Efektywność – rozumianą jako szacunek nakładów do osiąganych rezultatów.  Skuteczność – rozumianą jako stopień realizacji zakładanych celów Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m. st. Warszawy oraz poszczególnych programów korekcyjno-edukacyjnych.  Trwałość – rozumianą jako brak powrotu do zachowań ryzykowanych związanych z przemocą. Metody proponowane w badaniu to: 1. W ramach podejścia studium przypadku dla każdego z badanych PKE zalecane minimum metodologiczne: a. Wywiad pogłębiony w kierownikiem placówki/koordynatorem, b. Wywiad grupowy z terapeutami, c. Wywiady telefoniczne z absolwentami pke (po 4 osoby z każdego roku – co daje 12 na podmiot), a w przypadku podmiotów z mniejszymi odsetkami absolwentów proporcjonalnie mniej, d. Analiza dokumentacji pod kątem zgodności z miejską polityką i dokumentami strategicznymi, e. Analiza

danych

corocznych

ankiet

(pre-

post-testów

oraz

ankiet

odroczonych) – dane surowe z baz excel. Podmioty byłyby zobowiązane do przechowywania tych danych w formie elektronicznej. 2. W ramach analizy wdrażania miejskiego programu zalecane minimum metodologiczne to: a. Wywiad pogłębiony z przedstawicielem m.st. Warszawy, b. Wywiad grupowy z przedstawicielami zespołów interdyscyplinarnych – 3 wywiady, dobór pod kątem: dzielnicy, typu służby, c. Wywiady indywidualne z sędziami orzekającymi w sprawach o stosowanie przemocy – 3 wywiady, d. Wywiady indywidualne z przedstawicielami dzielnic odpowiedzialnymi za przeciwdziałanie przemocy – 3 wywiady, e. Ankieta elektroniczna do wszystkich członków zespołów interdyscyplinarnych w warszawie, © 2014 Copyright Ośrodek Ewaluacji Sp. z o. o.

113

Ankieta elektroniczna skierowana do kuratorów warszawskich,

g. Analiza dokumentów strategicznych, h. Analiza danych z rocznych monitoringów miasta. Głównymi obszarami, wokół których powinna być prowadzona analiza na poziomie studiów przypadku w badaniu, będzie realizacja wskazanych dla PKE celów: 

Powstrzymania osoby stosującej przemoc w rodzinie przed dalszym jej stosowaniem,



Rozwijania umiejętności samokontroli i współżycia w rodzinie,



Kształtowania umiejętności w zakresie wychowywania dzieci bez używania przemocy w rodzinie,



Uznania przez osobę stosującą przemoc w rodzinie swojej odpowiedzialności za stosowanie przemocy,



Zdobycia i poszerzenia wiedzy na temat mechanizmów powstawania przemocy w rodzinie,



Zdobycia umiejętności komunikowania się i rozwiązywania konfliktów w rodzinie bez stosowania przemocy,



Uzyskania

informacji

możliwościach

podejmowania

działań

terapeutycznych. Ankiety przedstawione przez Ośrodek Ewaluacji odnoszą się do każdego z ww. celów, co pozwoli odnieść się do powyższych miar. Punktem wyjścia do analizy na poziomie Miasta powinien być aktualny Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy oraz dokumenty krajowe. Natomiast pytania kluczowe powinny oprócz oczywistych zawierać zestaw interesujących kwestii z punktu widzenia zarządzania systemem.

Wskaźniki procesu monitorowane w momencie rozpoczęcia i po zakończeniu PKE (szczegóły zawiera narzędzie w formie pliku Excel) to: 

Liczba edycji PKE,



Liczba rozpoczynających program osób (kobiet i mężczyzn),



Liczba osób korzystających z formy indywidualnej i grupowej oddziaływania,



Liczba osób motywowana przez różne instytucje (np. Procedurę Niebieskiej Karty, sądy, bliskich oraz z motywacji własnej),



Liczba osób z danej dzielnicy lub spoza Warszawy,



Liczba osób w wieku, w podziale na kategorie co 20 lat,

114



Liczba osób uzależnionych (alkohol, narkotyki, hazard, inne),



Liczba osób będących sprawcami, które uczestniczą w terapii uzależnienia.

Wskaźniki skuteczności programów, jakie powinny być wzięte pod uwagę, to: 

Odsetek osób kończących program (miernik pożądany – poziom 25%),



Odsetek osób, które oceniają program wysoko (4 i 5 na skali 1-5) pod względem merytorycznym (miernik pożądany 60% osób) i organizacyjnym (miernik pożądany 50% osób),



Odsetek osób, które deklarują wzrost wiedzy na temat przemocy (miernik pożądany 60%),



Odsetek osób deklarujących, że nie wróciły po programie do zachowań przemocowych, które były ich problemem (miernik 40%),



Odsetek osób, które po programie nie miały interwencji służb (mierzone dla osób, które trafiły z sądu i procedury niebieskiej karty) – brak danych by rzetelnie oszacować pożądany miernik,



Odsetek bliskich, którzy zadeklarowali wzrost poziomu bezpieczeństwa w rodzinie i brak powrotu do zachowań przemocowych – brak danych by rzetelnie oszacować pożądany miernik (zmiana o 2 punkty na 10-stopiowej skali rozumiana jako efekt pozytywny),



Odsetek osób, które podjęły po PKE inną terapię (szacowany miernik 10% osób).

Jak wskazuje obecne doświadczenie, badanie jest dość skomplikowane ze względu na materię. Niewiele osób jest ekspertami w niniejszej dziedzinie, a respondenci są trudno uchwytni. Zalecamy, aby badanie trwało 6 miesięcy, a zatem ogłoszenie o konkursie powinno pojawić się ok. maja– czerwca danego roku.

115

4. WNIOSKI I REKOMENDACJE Tabela 10: Tabela wniosków i rekomendacji. Lp.

Wnioski

Rekomendacje

Jakość dokumentów miejskich, tzn. Miejskiego Programu,

Rekomendujemy, aby każdy program

jest wysoka. Obszar F, dotyczący oddziaływań dla osób

korekcyjno-edukacyjny kierowany do

stosujących przemoc, jest rozpisany logicznie na sześć

osób stosujących przemoc w rodzinie

celów. Miejski Program uwzględnia działania kierowane do

był spójny z Miejskim Programem,

osób

miał założone cele i rezultaty a także

stosujących

przemoc

rodzinie

zgodnie

z dokumentami krajowymi.

opisane

Dokumenty programowe badanych podmiotów są na bardzo

różnym

poziomie.

PKE

dwóch

podmiotów

metody

pracy

warunki

uczestnictwa klientów w programie.

–

Stowarzyszenia „Niebieska Linia” i WSSiZ Dzielnicy Bielany – mają wysoką spójność z celami MPPP. W Poradni na Belgijskiej jest jeden szeroko zdefiniowany cel, w Poradni na Elektoralnej w zasadzie brak dokumentu tego typu, a wskazywany program Duluth wymagałby dostosowania do realiów pracy poradni. Niemniej, wszystkie cztery PKE realizują zadania i cele nałożone na nie Miejskim Programem, nawet jeśli w dokumentach nie są one dość precyzyjnie opisane. 2.

Realizacja

programów

zadaniem

zleconym

korekcyjno-edukacyjnych powiatom

przez

jest

administrację

pomocy

rządową. Miasto st. Warszawa pozyskuje środki jedynie

z dwóch

z WUM na jeden program. Pozostałe finansuje w ramach

korekcyjno-edukacyjnych:

środków własnych (dwa o zasięgu miejskim i jeden o zasięgu dzielnicowym).

OSP

był

skomponowany

typów

programów

– miejskich (raczej dla mobilnych, aktywnych,

szukających

Tematyka pracy z osobami stosującymi przemoc jest

anonimowości

stosunkowo mało rozpowszechniona wśród przedstawicieli

finansowanych przez Miasto,

instytucji i nie jest priorytetem działań w Krajowym programie, stąd niewielka skala realizowanej póki co oferty w tym zakresie. Miasto jest aktywnym podmiotem na mapie miejskich działań – motywuje, gromadzi informacje o PKE, a także promuje wysokiej jakości pracę z klientami. Stara się © 2014 Copyright Ośrodek Ewaluacji Sp. z o. o.

Rekomendujemy, aby miejski system

klientów)

– dzielnicowych (raczej dla klientów motywowanych

środkiem

probacyjnym i procedurą NK – osób defaworyzowanych,

116

znanych

organizować ofertę szkoleniową.

służbom

Aktywność WSSiZ w dzielnicach w tym zakresie jest

dzielnicowym)

finansowanych przez WSSiZ.

niewielka. Obecnie tylko trzy dzielnice finansują PKE – przy

Zapotrzebowanie na uruchamianie

czym tylko jedna realizuje to działanie konsekwentnie od 7

kolejnych

lat. Dwie dzielnice podejmowały wcześniej działania, ale

chociażby z liczby zakładanych w

ich zaprzestano.

Warszawie

programów,

wynikające

Niebieskich

Kart,

jest

ogromne. Koszt roczny w przypadku dzielnic to 15-20 tys. PLN. W skali środków

przeznaczanych

inne

typy wsparcia – relatywnie niewysoki. 3.

W znakomitej większości cztery PKE spełniają warunki

Rekomendujemy,

nałożone w Rozporządzeniu MPiPS z dnia 22.02.2011 r. na

programy

ich realizatorów. I tak:

realizowały

– paragraf 4, dotyczący celów, realizują wszystkie cztery programy,

wszystkie cztery programy,

terapię,

realizuje

restrykcyjnie

tylko

jeden

program

Jednak w toku badania pozyskano zasadne

argumenty

dotyczący

osób

rzecz

utrzymujących

abstynencję do pracy grup PKE. spełnić

wymagane

Rozporządzeniem

procedury

badawcze, Ośrodek

paragraf

Rozporządzenia.

rekomendujemy,

skorzystanie z proponowanych przez

(Poradnia na Elektoralnej), –

zapisy

Aby

– paragraf 6, dotyczący kierowania osób uzależnionych na

wszystkie

korekcyjno-edukacyjne

włączania

– paragraf 5, dotyczący trzech grup klientów, realizują

aby

oddzielenia

ofiar

Ewaluacji

narzędzi

osób

ewaluacji i monitoringu PKE. Zapewni

stosujących przemoc, realizują trzy programy. Poradnia na

to porównywalne wyniki w przyszłości.

Elektoralnej udziela bowiem pomocy także ofiarom, – paragraf 8, dotyczący ewaluacji i monitorowania efektów,

realizują

dwa

podmioty

(Stowarzyszenie

„Niebieska Linia” i Poradnia na Belgijskiej). Podmiot Bielański realizuje

jedynie

ewaluację,

natomiast

Poradnia

Elektoralnej nie ma ewaluacji ani monitorowania efektów PKE, –

paragraf

dotyczący

kompetencji

realizatorów,

spełniają wszystkie PKE. 4

Rekomendujemy rozszerzenie oferty 117

utrudnia to wystandaryzowane szacowanie efektów, o tyle

dla osób stosujących przemoc na

z punktu widzenia adekwatności do potrzeb odbiorców jest

terenie miasta st. Warszawy.

zaleta.

Każdy

z czterech

programów

oferuje

oddziaływanie grupowe jako podstawę interwencji. Dwa programy

(Poradni

„Niebieska

Linia”)

Elektoralnej

mają

również

i Stowarzyszenia

równoległą

ofertę

indywidualną.

Uruchamianie nowych PKE powinno być poprzedzone diagnozą, z jaką kategorią klientów możemy mieć do czynienia. Pod tym względem należy dostosować

Każdy z programów odpowiada na potrzeby nieco innej

powinny

grupy klientów:

w miejscach

–

Poradnia

wykształceni,

Belgijskiej:

trafiający

klienci

własnej

zmotywowani, woli,

chroniący

anonimowość,

ofertę. być

z pomocą

Programy uruchamiane

niekojarzących społeczną

lub

się innymi

służbami interwencyjnymi. Konieczne wydaje się opracowanie dla każdego z PKE krótkiej informacji

– Poradnia na Elektoralnej: osoby po terapii uzależnień,

zawierającej: cele programu, ofertę

– Dzielnica Bielany: osoby defaworyzowane, uzależnione, o niskim statusie społecznym, klienci pomocy społecznej,

działań i korzyści dla klienta. Tego rodzaju

informacje

powinny

być

przekazywane wraz z listą placówek – Stowarzyszenie

„Niebiska

Linia”:

najbardziej

realizujących PKE, a także powinny się

demokratyczny dobór klientów, jednak raczej trafiających

znajdować

z własnej woli, dbających o anonimowość.

miejskiego.

stronie

urzędu

Specyfika ta ma znaczenie dla klientów i powinna mieć dla służb kierujących do PKE, jednak obecnie poza wiedzą o istnieniu PKE nieznane są szerszemu gronu: 

Cele programów,



Oferowane działania,



Spodziewane korzyści dla osp.

Siłą rzeczy, utrudnia to osobom mającym motywować klientów przekonywanie ich o wartości tych programów. 5.

Badane programy mają wysoką skuteczność. Deklarowane o skuteczności,

przez ale

absolwentów i

trwałości

zmiany

Rekomendujemy udział w każdym świadczą

oddziaływań.

tak

z badanych PKE – każdy ma wysokie odsetki

deklarowanych

absolwentów

zmian

zachowań i wiedzy.

118

przez poziomie

że poznało przyczyny swoich agresywnych zachowań; 21 osób mówi, że posiada umiejętność dostrzegania sygnałów ostrzegawczych

przed

wybuchem

złości.

Każdy

badanych respondentów zauważał pozytywne zmiany w swoim życiu i zachowaniu. Oczywiście, są one w różnym natężeniu – wśród badanych kontakt ze służbami miało

Należy dbać o zwiększenie odsetka osób kończących PKE poprzez: – budowanie z klientem

ściślejszej

i motywowanie

relacji go

udziału w programie;

wcześniej 10 osób i 7 z nich deklaruje, że po odbyciu PKE – oferowanie

nie miały już żadnej kolejnej interwencji.

pomocy

krótkim

czasie od zgłoszenia się do placówki Problemem

natomiast

jest

zróżnicowane

niekiedy

niewysokie odsetki osób kończących programy (wahają się

tym

przekierowywanie

innego podmiotu w sytuacji kolejki);

od niemal 70 do 4%). Średni odsetek dla wszystkich osób uczestniczących w programach w 2013 roku stanowił 26%.

– elastyczne podejście do potrzeb

W analizowanym okresie podmioty nie badały powodów

klienta

rezygnacji klientów z uczestnictwa w programach.

formy pomocy;

odnośnie

oczekiwanej

– zwiększenie kontroli kuratorów oraz członków

Zespołów

Interdyscyplinarnych

nad

osobami

orzekanie

środka

kierowanymi do PKE; –

częstsze

probacyjnego przez sądy w postaci konieczności odbycia PKE. 6.

Poziom zadowolenia klientów z oferty PKE jest bardzo

Rekomenduje

wysoki. Pod uwagę wzięto następujące wymiary: poziom

programów

merytoryczny kadry, organizację programów a także

trwałość oddziaływania.

znaczeniowo

Wszystkie programy zostały ocenione powyżej 4,5 pod kątem merytorycznym (w skali 1-5). Podobnie kwestie organizacyjne zostały docenione, choć ocena jest nieco niższa – oscyluje w okolicach wartości 4. Trwałość wsparcia została oceniona maksymalnie – na 5 (skala 1-5) przez 15

miejscach

się

nienacechowanych (takich

policją nie przyjdą klienci o wyższym statusie,

samosterowni

klientami OPS.

Stwierdzono dużą dbałość realizatorów i prowadzących przyjęcie

osób

zneutralizowanie

siedziby

kojarzonych z pomocą społeczną czy

deklarowana trwałość wyniosła 4,1.

o dobre

jak

stowarzyszeń lub poradni). Do miejsc

na 35 osób i na 4 przez kolejne 13. Średnio dla całej grupy

pomoc

realizację

119

niebędący

przekonania, że trafiają tu „za karę”. Uczucia, jakie towarzyszą klientom na początku programu, to najczęściej poczucia zagubienia i nadzieja, że otrzymają pomoc. Klienci wspominają o tym, że ma znaczenie usytuowanie placówki

takim

miejscu,

aby

nie

kojarzyła

się

z instytucjami interwencyjnymi (jak policja czy pomoc społeczna). 7.

Skuteczność programów jest wysoka. Nie jest jednak

Rekomenduje się działania mające

związana z formą pracy grupy (zamkniętej lub otwartej).

na celu zbudowanie relacji wszystkich

Eksperci są podzieleni co do korzyści i wad każdej z tych

służb włączonych w przeciwdziałanie

form. Klienci jednak dostrzegają efekty zupełnie niezależnie

przemocy

od tego, czy pracowali w grupie otwartej, czy zamkniętej.

sieciowanie) w szczególności poprzez:

Stwierdzono, że skuteczność PKE jest zależna jednak

– budowanie roboczych kontaktów

bardziej od motywacji wyjściowej klientów.

na linii zespoły interdyscyplinarne –

Osoby trafiające do PKE

z motywacji własnej lub dzięki

namowie najbliższych zdecydowanie częściej go kończą. Osoby motywowane przez inne podmioty (głównie zespoły

realizatorzy

rodzinie

(tzw.

programów

(inicjowanych

PKE przez

przewodniczących);

interdyscyplinarne) najczęściej trafiają z niską wiedzą o

–

celach i korzyściach programu oraz z niską motywacją do

klienta

zmiany. Obie te przeszkody znacznie utrudniają prace

działania już w trakcie spotkań grup

terapeutów i wpływają na wskaźniki ukończenia PKE.

roboczych;

Cechą

–

obecnego

klientów

systemu

kolejnych

jest

instytucji.

niestety Często

„odsyłanie” więc

osoby

stosujące przemoc zostają odesłane do któregoś z PKE. Trudno obecnie zauważyć efekt synergii, płynący z dobrej współpracy służb interwencyjnych (sądy, kuratorzy, grupy robocze)

oraz

realizatorów

oddziaływań

korekcyjno-

edukacyjnych. Ci pierwsi nie podtrzymują i nie monitorują motywacji klientów, drudzy niechętnie udzielają informacji zwrotnej na temat postępów w programie. Wszystkie instytucje pozostają więc obok siebie, wypełniając swoje zobowiązania, w postaci

jednak

spójnego

nie

tworzą

systemu,

który

wartości

motywuje

budowanie

wstępnej

poprzez

ściślejszą

profesjonalne

współpracę

z realizatorami

motywacji

PKE

kuratorów

(monitorowanie

udziału OSP w trakcie programu); – cykliczne szkolenia dla służb na poziomie dzielnicowym oraz miejskim; – budowanie roboczych kontaktów przedstawicieli zespołów interdyscyplinarnych

kuratorami

i sędziami sądów rejonowych.

dodanej osobę

stosującą przemoc i monitoruje efekty oddziaływania

Spotkania powinny mieć charakter 120

programów.

roboczy lub szkoleniowy, pozwalający rozumieć wzajemną specyfikę pracy wszystkich instytucji. Należy lokalnie wypracowywać

dobre

współpracy,

praktyki

następnie

upowszechniać je w skali całego miasta.

Trzeba

zbudować

przedstawicieli

forum

dzielnic

współpracy

do zakresie

przeciwdziałania przemocy. 8.

Niewielki odsetek klientów kierowanych do programów korekcyjno-edukacyjnych stanowią osoby skazane przez sądy. Niewielki jest odsetek spraw, w których jako środek probacyjny orzekany jest udział w PKE.

uczestniczą

interdyscyplinarnych

oraz

pracach

niechętnie

zespołów

biorą

udział

szkoleniach o tematyce związanej z przeciwdziałaniem przemocy.

cykliczne

informowanie

sędziów

sądów rejonowych o ofercie PKE wraz i efektach udziału w PKE; – konsekwentne zapraszanie przedstawicieli prokuratury i sądów na szkolenia

tematyce

pracy

sprawcami przemocy.

Analizowanie efektywności kosztowej PKE nastręcza wiele kłopotów, gdyż każdy z programów jest finansowany z innego źródła oraz obejmuje inne typy kosztów. Trudno porównywać

–

z informacją edukacyjną o celach

Służby związane z wymiarem sprawiedliwości relatywnie rzadko

Rekomenduje się:

koszty

interwencji,

gdy

wyliczane

są

całościowo (Stowarzyszenie „Niebieska Linia”) oraz wtedy, gdy wiele kosztów ponoszonych jest przez instytucję (koszty organizacyjne i zarządzania w trzech innych podmiotach). Niemniej, formułując te wszystkie zastrzeżenia, można

Rekomenduje się: – wspólne z realizatorami programów PKE prace nad ustaleniem zasad finansowania programów; –

szacowanie

klienta,

kosztów

który

usług

rozpoczyna

udział

w PKE;

stwierdzić, iż koszty badanych programów na jedną osobę zawierają się w przedziale od 700 do 1100 zł. Natomiast gdy

– uwzględnianie kosztów związanych

przeliczymy je na średni miesięczny koszt na osobę, trzy

z ewaluacja

podmioty mają zbliżoną kwotę – ok 90 zł., jeden podmiot

w budżetach PKE.

monitorowaniem

(bielański) jest wyraźnie tańszy (ok 60 zł) – tu jednak pracuje jeden terapeuta. Biorąc pod uwagę różnorodność kosztów, ale przede

121

wszystkim

różnorodność

programu,

relatywnie

oferty

liczbę

najtaniej

uczestników

realizuje

zadania

Stowarzyszenie „Niebieska Linia”. 10.

Ze względu na system dotacyjno-konkursowy można mówić o braku stabilności oferty i ograniczeniach w dostępności programów. W dwóch placówkach występują kolejki w oczekiwaniu na możliwość udziału w PKE.

programów. Tylko jeden z czterech programów oferuje odbycia

PKE

ścieżce

konsultacji

indywidualnych. Jest to bardzo drogi rodzaj wsparcia – jednak konieczny dla wybranej grupy osób.

innych formach pomocy po zakończeniu PKE. Nie dotyczy to tylko programu dwuletniego (PKE Bielany). większość

ekspertów

rozważenie

rozwijania

programowej

oferty

mieście

przy

– realizację programów wieloletnich zapewniających stabilność oferty dla klientów; – oferta PKE powinna być raczej

Ponad 50% osób w badaniu deklaruje chęć uczestnictwa w

Zdecydowana

–

współpracy z dzielnicami;

Zaobserwowano ponadto niewielkie zróżnicowanie oferty możliwość

Rekomenduje się:

krótkoterminowa

(optymalnie

6 miesięcy), ale powinny powstać kolejne formy pomocy dla osób tego wymagających, dla których PKE nie

zgadza

się,

że

przynoszą spodziewanych rezultatów.

optymalną długością dla PKE jest 6 miesięcy.

11.

Monitorowanie rezultatów PKE odbywa się w 2 z 4 programów. Stosowane narzędzia mają ograniczenia, gdyż są niespójne z narzędziami ewaluacyjnymi i są obarczone błędami

metodologicznymi.

Także

każdy

podmiot

posługuje się innymi narzędziami oraz ma inną metodę liczenia i prezentowania danych. Skutkuje to niemożnością dokonywania porównań.

Rekomenduje się: – stworzenie

spójnego

systemu

i narzędzi do monitorowania efektów programu; – zastosowanie

(po

uzgodnieniach

wśród wszystkich realizatorów PKE) pakietu

narzędzi

przedstawionych

przez Ośrodek Ewaluacji. 12.

Relatywnie

niska

jest

(specjalistyczna)

wiedza

przedstawicieli różnych służb i instytucji o specyfice pracy z osobami stosującymi przemoc. Wciąż niski jest też poziom, choć w ostatnich latach się to zmienia, rozumienia konieczności

prowadzenia

oddziaływań

edukacyjnych.

korekcyjno-

Rekomenduje się: - przeprowadzenie

przez

Miasto

kampanii społecznej dotyczącej osób stosujących

przemoc.

Kampania

powinna informować o konieczności pracy

takimi

klientami

122

oraz

o możliwych formach oddziaływania.

123

Ośrodek Ewaluacji www.ewaluacja.eu

124