Arhivski zapisi: časopis za arhivsku teoriju i praksu = Archival notes: archival theory and practice review ISSN: 0353-7404.- God. 21, br. 2 (2014), str. 225-228.
Dr Vasilj Jovović DVIJE VRIJEDNE KNJIGE DR DRAGANE KUJOVIĆ 1) Dragana Kujović, ŠKOLSKA LITERATURA NA ORIJENTALNIM JEZICIMA U ARHIVSKIM I MUZEJSKIM FONDOVIMA CRNE GORE, Istorijski institut Univerziteta Crne Gore, Podgorica 2014. Prošle godine izašla je iz štampe monografska publikacija, naučnog savjetnika na Istorijskom institutu Univerziteta Crne Gore, dr Dragane Kujović, Školska literatura na orijentalnim jezicima u arhivskim i muzejskim fondovima Crne Gore. Izdavač je Istorijski institut Univerziteta Crne Gore, a recenzenti su Prof. dr Šerbo Rastoder i dr Mustafa Jahić. Štampanje knjige je omogućeno materijalnom podrškom Ambasade Ujedinjenih Arapskih Emirata u Podgorici. Knjiga je obima 184 strane, tehnički dobro opremljena, sa velikim brojem ilustracija i fototipskog materijala, kao i registrom ključnih pojmova i izraza.
Monografija je nastala kao rezultat istoimenog projekta finansiranog od strane Ministarstva prosvjete i nauke Crne Gore u periodu od 2008. do 2011. godine i sastoji se od šest poglavlja: Neki nezaobilazni elementi u razmatranjima o velikim promjenama u crnogorskom društvu; Orijentalno-islamska pismenost i crnogorski kulturni stereotipi; Radovi autora i prepisivača na orijentalnim jezicima iz Crne Gore (ili nastali u Crnoj Gori); Orijentalno-islamsko nasljeđe u Crnoj Gori između religijskog predznaka, nevidljivosti i identitetske posebnosti u multikulturalnom kontekstu: pisana građa na orijentalnim jezicima u Arhivi Odbora Islamske zajednice u Baru – od evidentiranja do pokušaja vrednovanja; Četiri kaligrafska ispisa iz etnografske zbirke Zavičajnog muzeja u Pljevljima i Prilog rekonstrukciji sistema orijentalnoislamskog školstva u Crnoj Gori. U Prilogu je dat popis školske literature na orijentalnim jezicima (sa fototipskim ilustracijama) u arhivskim i muzejskim fondovima Crne Gore: Arhiv Odbora Islamske zajednice u Baru, Arhivsko odjeljenje - Berane, Arhiv Odbora Islamske 1
zajednice u Bijelom Polju, Arhivski fond Husein-pašine džamije, Zavičajni muzej - Pljevlja i Privatna zbirka (vlasnik dr Šerbo Rastoder). Kujović je zatečenu građu u pomenutim arhivskim fondovima predstavila u posebnom poglavlju, i to prema evidenciji arhivskog fonda, ukoliko ona postoji, ili prema redosljedu uvida građe, ukoliko nije pojedinačno obrađena i registrovana u jedinicama fonda. Dajući definiciju udžbenika, kao specifičnog žanra knjige koji se kvalifikuje kao uzorak kulture i moćni kulturni produkt koji predstavlja poseban medij za cjelokupni intelektualni razvoj djeteta, oblikovanje identiteta i razvoj sistema vrijednosti, autorka udžbenike razvrstava prema temi, uz naznaku jezika kojim su napisani ili štampani, kao i načinu na koji su predstavljeni javnosti – rukopisom ili štampom. Autorka zapaža da su rukopisi na orijentalnim jezicima u Crnoj Gori, kao i na prostorima koji su u neposrednom okruženju bili pod osmanskom vlašću, nastajali kao rezultat bavljenja domaćih ljudi, ali u okviru redovnih školskih obaveza, ili kao poseban izraz ljubavi obrazovanih ljudi prema pisanoj riječi, s potrebom da vrijedna dostignuća orijentalno-islamske pismenosti dobiju na pristupačnosti i afirmaciji. Njihova vrijednost može biti procijenjivana bilo na osnovu njihovog značaja kao istorijskih svjedočanstava, bilo na osnovu svih onih elemenata uzetih u obzir prilikom stručnog vrednovanja nekog rukopisa, primjećuje autorka. U monografiji je obrađena i štampana građa korištena kao udžbenička literatura u tzv. „turskim školama“. Naime, poslije 1878. godine Crna Gora, kao nezavisna država znatnih teritorijalnih proširenja, pristupila je unapređivanju i osavremenjavanju društvene stvarnosti i to je podrazumijevalo političko, ekonomsko i kulturno objedinjavanje svih elemenata samostalne države. Istovremeno, favorizovanje evropskih dostignuća podrazumijevalo je i uspostavljanje dominacije vrijednosti hrišćanske tradicije imanentne i nekadašnjoj crnogorskoj državi u sukobu sa moćnim Osmanskim carstvom. Svijest oblikovana u pobjedničkoj euforiji, epskim istinama i moralnim uzorima učvrstila je nadmoć hrišćanskog elementa i potiskivanje, i ponekad izvan zvanične kontrole, obesmišljavanje i potcijenjivanje svega što je bilo drugačije, jer je bilo jednako negaciji sopstvenog. Autorka dalje navodi da, vjerska tradicija, kulturni izraz i prosvjetna aktivnost, čije tekovine je baštinio nekadašnji nemilosrdni osvajač i protivnik i nemali broj novih državljana, doživljavana je kao opterećenje prošlosti i prepreka napretku. Svako buduće razmatranje, ističe 2
autorka, trebalo bi da, osim svega onoga što je obilježavalo tadašnji politički i ekonomski ambijent, uzme u obzir prirodu višeslojnog, višenacionalnog i multireligijskog karaktera crnogorskog identiteta s kraja 19. i početkom 20. vijeka. Autorka ove značajne monografije je ukazala i na stanje u kojem su udžbenici zatečeni u arhivskim fondovima, uz naglasak na nepotpunosti ili veće oštećenje jedinice. Cilj ove monografije je da se uvidom i evidencijom sačuvaju od zaborava, nemara, nestručnog kvalifikovanja i zanemarivanja svjedočanstva naše kulturne prošlosti, tragovi i osnov za rekonstrukciju svih slojeva kulturnog identiteta ovog prostora. Monografija Dragane Kujović predstavlja uspješan doprinos da orijentalno-islamski segment pismenosti bude tumačen kao neodvojivi dio razuđenih kolektivnih dostignuća crnogorske kulturne stvarnosti.
2) Dragana Kujović, PISANI TRAGOVI ISLAMSKOG ORIJENTA U MUZEJSKIM I ARHIVSKIM FONDOVIMA CRNE GORE – OGLED IZ ISTORIJE KULTURE, Istorijski institut Univerziteta Crne Gore, Podgorica 2014.
Monografska publikacija Pisani tragovi islamskog orijenta u muzejima i arhivskim fondovima Crne Gore – ogled iz istorije kulture, autora naučnog savjetnika dr Dragane Kujović, izašla je 2014. godine iz štampe u izdanju Istorijskog instituta Univerziteta Crne Gore. Recenzent knjige je naučni savjetnik dr Senka Babović – Raspopović. Knjiga je obima 98 strana, tehnički dobro opremljena sa preko stotinu ilustracija.
Knjiga je nastala u okviru rada na projektu Istorijskog Instituta Univerziteta Crne Gore pod naslovom “Pisani tragovi islamskog orijenta u muzejskim i arhivskim fondovima Crne Gore”, gdje je prikupljana građa uvezana arapskim ispisom, kao zajedničkim elementom ili potpisom jednog istog kulturnog ozračja. Ovom monografijom autorka je ukazala na mogući put prezentacije orijentalno-islamskog nasljeđa pohranjenog u arhivskim i muzejskim fondovima Crne Gore. Autorka je takođe ukazala i na naučno-istraživački kontekst u kojem se ovaj segment kulturnog nasljeđa Crne Gore obrađuje, vrednuje i uzima u obzir kao tema kvalifikovanog naučnog bavljenja. Tekst je praćen originalnim ilustracijama. Autorka ističe da je svesrdnu 3
podršku i pomoć u prikupljanju materijala za ovu monografiju imala od muzejskih radnika i vjerskih službenika.
Monografija se satoji iz tri poglavlja: Orijentalno-islamski segment kulturne istorije Crne Gore na stranicama relevantne naučne i publicističke literature u Crnoj Gori; Pisani tragovi islamskog orijenta u muzejskim i arhivskim fondovima Crne Gore – ogled iz istorije kulture; Prilozi. U prvom poglavlju Dragana Kujović ističe da je orijentalno-islamski segment kulturne istorije Crne Gore predmet naučno-istraživačkog i publicističkog bavljenja naučnih i kulturnih radnika pod okriljem organizovane, institucionalne djelatnosti u Crnoj Gori ili je riječ o rezultatu pojedinačnih stručnih interesovanja. Autorka daje bibliografiju radova koji se bave orijentalnoislamskim segmentima kulturne istorije Crne Gore na stranicama Zapisa i Istorijskih zapisa, analizirajući najbitnije članke. Autorka napominje da radovi, članci, prikazi i monografske publikacije objavljeni kao rezultat izdavačke djelatnosti udruženja i časopisa Almanah iz Podgorice samo jednim svojim dijelom predstavljaju relevantni materijal za temu koja je predmet ovog razmatranja s obzirom da isključivo okupljaju sadržaje koji govore o bošnjačkomuslimanskoj, odnosno orijentalno-islamskoj komponenti crnogorske kulture. Takođe monografske publikacije, ako izuzmemo izdanja Almanaha, svedene su na neveliki broj nastojanja da se naučnoj i stručnoj javnosti predstave rezultati istraživanja iz ove oblasti. U drugom poglavlju autorka je nastojala da sagleda i izdvoji muzeološki segment uvezan arapskim pismom kao zajedničkim elementom islamskog umjetničkog i zanatskog izraza. Iz muzejskih fondova i privatnih zbirki Crne Gore izdvojeni su i pisani metalni, keramički i tekstilni predmeti sa arapskim ispisom, ispisi na staklu, zidovima i kamenu, i na kraju, rukopise, iluminirane ili značajne zbog svoje viševjekovne starosti i ljepote ispisa. U okviru priloga date su ilustracije sa ispisima na arapskom pismu, kao i segment orijentalno-islamskog rukopisnog nasljeđa pohranjen u Gazi Husrev-begovoj biblioteci u Sarajevu, Univerzitetskoj biblioteci “Svetozar Marković” u Beogradu, Arhivu SANU i Arhivu HAZU. Monografija Dragane Kujović predstavlja uspješan doprinos proučavanju pisanih tragova islamskog orijenta u muzejskim i arhivskim fondovima Crne Gore. O značaju ove monografije govore i riječi same autorke: “…Različiti nacionalni, vjerski i kulturni elementi imaju podjednako mjesto u određenju onoga što podrazumijevaju tekovine pozitivnih ili negativnih, 4
naprednih ili nazadnih elemenata crnogorskog nasljeÄ‘a. Kao takvi oni moraju dobiti na znaÄ?aju ukoliko istoriju pismenosti na ovim prostorima uzimamo kao mozaik ravnopravno distribuiranih i potrebnih elemenata.â€?
5