Dobór innowacyjnych metod rozwijania zdolności twórczych

g) nabywanie nawyków systematycznego uczenia się, porządkowania zdobytej wiedzy i jej pogłębiania. Droga do sukcesu w kreatywności zawsze wiedzie przez liczne porażki, a niejedna uliczka okaże się ślepa. Jednak innowatorzy są znani z ponadprzeciętnej wytrwałości i pasji w dochodzeniu do celu. Dobrze zaprojektowane zadania rozwijające kreatywność będą w naturalny sposób umacniały w uczniach przekonanie, że tylko systematyczna praca, niepoddawanie się i uczenie się na błędach mogą doprowadzić do sukcesu; h) umiejętność współpracy w grupie i podejmowania działań indywidualnych – w niniejszym opracowaniu zawarto m.in. wątki związane z oznaczeniem pracy grupowej oraz interakcji osoby kreatywnej ze otoczeniem. Osoby kreatywne są najbardziej wydajne, gdy pracują indywidualnie, ale jednocześnie kontekst społeczny i wsparcie grupy odgrywają bardzo ważną rolę w dochodzeniu do sukcesu. Dlatego angażowanie się w procesy kreatywne uczy znajdowania równowagi między koncentracją na własnych celach a skupianiem się na celach i oczekiwaniach otoczenia.

Celem publikacji jest przekazanie wszystkim interesariuszom polskiego systemu edukacji, zwłaszcza nauczycielom i dyrektorom szkół, a także – administracji oświatowej, wiedzy na temat tego, jak w codziennej praktyce edukacyjnej polskie szkoły mogą wspierać rozwój kompetencji proinnowacyjnych i działać na rzecz rozwoju kreatywności uczniów. Ta wiedza obejmuje nie tylko metodykę nauczania zorientowaną na rozwój kreatywności, lecz także podstawy teoretyczne wypracowane przede wszystkim przez psychologię kreatywności. W niniejszym opracowaniu zarówno omówiono wyniki najbardziej aktualnych ustaleń z zakresu wiedzy naukowej, jak i zawarto wiele praktycznych porad i instrukcji. Dzięki temu Czytelnik prześledzi w logiczny sposób, jak rzetelna wiedza naukowa o kreatywności może być adaptowana na potrzeby codziennej praktyki nauczyciela. Znajdzie tutaj również informacje odnośnie do kontrowersji oraz braku jednoznacznych wyników dotyczących pewnych kwestii. Rzecz w tym, że badania nad kreatywnością nadal trwają i można się spodziewać kolejnych interesujących odkryć w tym zakresie w najbliższych latach.

Metodyka nauczania na rzecz kreatywności jest osadzona w psychologii kreatywności, a ta z kolei nie stosuje ostrych podziałów wiekowych. Wiemy jedynie, że kreatywność dzieci i młodzieży (tak zwana kreatywność przez małe „k”) ma inny charakter niż kreatywność dojrzała, będąca efektem pracy ekspertów (kreatywność przez duże „K”). Natomiast wśród dzieci i młodzieży w wieku szkolnym nauka nie przeprowadza bardziej szczegółowej klasyfikacji. Jedynym ograniczeniem dla stosowania różnych technik kreatywnego myślenia jest tutaj stan wiedzy ucznia (przykładowo: w edukacji interdyscyplinarnej, omawianej w rozdziale 12). Innymi słowy: stosowanie różnych metod dydaktycznych zmierzających do rozwoju kreatywności jest wypadkową stanu wiedzy o świecie dziecka, a nie – stanu rozwoju jego kreatywności. Chociaż niniejsza publikacja dotyczy przede wszystkim uczniów szkół ponadpodstawowych, nauczyciele pracujący z uczniami młodszymi także znajdą tutaj wiele wartościowych odniesień i inspiracji.

Niniejsza publikacja składa się ze wstępu oraz trzynastu rozdziałów, z których większość ma objętość około jednego arkusza wydawniczego. Ostatni rozdział ma charakter studium przypadku. W pracy zawarto dziesięć tabel oraz dwa zdjęcia pochodzące z archiwum autora (wizyta studyjna w Bolonii). Ze względu na podobieństwo tematyczne niektórych rozdziałów również treści w nich zawarte odnoszą się do podobnych zagadnień, co nie znaczy, że się pokrywają (np. rozdział 7 i rozdział 11).

Na potrzeby niniejszego opracowania uwzględniono treści obowiązującej podstawy programowej, a także priorytety polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2020/2021, wśród których znajdują się rozwijanie samodzielności, innowacyjności i kreatywności uczniów, zapewnienie wysokiej jakości wsparcia psychologiczno-pedagogicznego wszystkim uczniom z uwzględnieniem zróżnicowania ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz wykorzystanie narzędzi i zasobów cyfrowych w procesach edukacji.

W 2017 roku autor niniejszego opracowania został poproszony przez Ministerstwo Rozwoju RP o przygotowanie ekspertyzy pt. Szkoła dla innowatora. Jej celem stało się zbadanie, jakie są cechy wyróżniających systemów edukacyjnych w najbardziej innowacyjnych gospodarkach na świecie. W przeciwieństwie do wielu innych ekspertyz tego rodzaju, tutaj kluczem do poszukiwań stały się nie wyniki uczniów z danego kraju (np. w testach PISA), ale wyniki gospodarki danego kraju w zakresie innowacyjności. Przeprowadzono szerokie badania nad cechami szczególnymi systemów edukacji w najbardziej innowacyjnych krajach na świecie, z udziałem ekspertów zagranicznych. Ponadto w lutym 2017 roku przeprowadzono na próbie obejmującej ponad 15 tysięcy polskich nauczycieli badanie dotyczące ich percepcji kompetencji proinnowacyjnych. W ramach ekspertyzy wówczas opracowanej sformułowano listę kompetencji proinnowacyjnych. Wyniki polskich analiz przedstawiał autor na konferencji współorganizowanej przez UNESCO w Londynie w 2017 roku. W chwili, gdy składano niniejsze opracowanie (sierpień 2021 r.), trwał program pilotażowy realizowany przez Centrum Edukacji Obywatelskiej, w ramach którego testowane są pomysły i rozwiązania zawarte w ekspertyzie „Szkoła dla innowatora”. Tematyka innowacyjności i kreatywności w polskiej oświacie ma wysoki priorytet od kilku lat, zarówno w polskim Ministerstwie Edukacji Narodowej (obecnie – w Ministerstwie Edukacji Narodowej i Nauki), jak i wielu innych krajach. Warto zwrócić uwagę na zaawansowane prace analityczne i koncepcyjne odbywające się pod egidą OECD, zmierzające do wprowadzenia międzynarodowego egzaminu kompetencji kreatywnych. Niniejsze opracowanie, wzbogacone o wyniki badań z ostatnich kilku lat oraz o doświadczenia autora, jest kontynuacją prac koncepcyjnych i analitycznych zapoczątkowanych w 2017 roku.

W pracach nad niniejszą publikacją wykorzystano wieloletnie doświadczenia autora, sięgające 2002 roku, kiedy to nakładem Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli (którego kontynuatorem jest Ośrodek Rozwoju Edukacji) wydano pierwszą w Polsce książkę dotyczącą zarządzania w oświacie (Marketingowe zarządzanie szkołą, CODN, Warszawa 2003). W 2010 roku autor uzyskał stopień doktora habilitowanego nauk ekonomicznych za pracę pt. Zarządzanie wiedzą w polskiej oświacie – diagnoza i perspektywy rozwoju. Uczestniczył również w wielu projektach badawczych polskich i międzynarodowych dotyczących zarządzania w oświacie oraz innowacyjności, m.in. realizowanych przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji (FRSE). W latach 2021–2022 kierował projektem badawczym pt. „Sztuczna inteligencja w edukacji”, realizowanym w Instytucie Badań Edukacyjnych w Warszawie. Niniejsze opracowanie powstało także dzięki wynikom badań z projektu pt. Building a Research Infrastructure for School Teachers (BRIST). Improving teachers’ access to research, realizowanego przez University of Hull w Wielkiej Brytanii (autor jest jednym ze współrealizatorów). Na potrzeby ostatniego rozdziału wykorzystano metodę studium przypadku.