จดหมายถึงพ่อ : BRIEF AN DEN VATER

จดหมายถึงพอ 3

เปนโศกนาฏกรรมอยางหนึ่งของมนุษยที่บางครั้ง ความรักระหวางพอกับลูกนั้นดําเนินไปอยางขมขื่นและเมินหมาง อนิจจา! เปนความผิดของสิ่งใดเลา? ประสบการณในชีวิต? มุมมองตอโลก? หรือความคาดหวังซึ่งกันและกันอันแตกตาง?

4 ฟรันซ คาฟคา

คํานํา งานประพันธชวงแรกของฟรันซ คาฟคา มักสะทอนภาพความ ขัดแยงระหวางตัวเขาและบิดา ดังเชนในเรื่องสั้น คําพิพากษา หรือ เมตามอร-โฟซิส ที่จบลงดวยความพายแพของคนที่เปนลูก ตัวละครผู เปนลูกมักเปนผูออนแอ ไรความเชื่อมั่น และตองการจะแตงงานเพื่อยก สถานะของตนเองใหเทาเทียมบิดา ดวยเหตุนี้เขาจึงมีความผิดและ สมควรไดรับโทษจากบิดา การจะอานงานของคาฟคาใหเขาใจอยางลึกซึ้ง เราจําเปนตอง เขาใจตัวตนของผูประพันธบางพอควรวา คาฟคามีปมขัดแยงกับบิดา ของเขาหรือไม นอกเหนือจากการคนควาหาขอมูลจากบันทึกประจําวัน หรือจดหมายติดตอระหวางคาฟคากับเพื่อน หรือคาฟคากับคูรักแลว นั้น จดหมายถึงพอ ฉบับนี้ยังชวยไขปริศนาเรื่องความสัมพันธกับบิดา ปญหาดานการเรียน การทํางานและสุดทายเรื่องการแตงงานที่ลมเหลว ของคาฟคาไดบาง ถึงแมจะมีผูแยงวา ผลงานชิ้นนี้เปนงานวรรณกรรม ที่ ค าฟคาใช วิ ธี ก ารเขี ย นแบบเกิ น จริ ง ภาพที่ ไ ด ม าจึ ง ดู บู ด เบี้ ย ว ผิ ด รูปรางก็ตาม แตเราก็ตองยอมรับวาผลงานดังกลาวไดบอกใหเห็นนัย ความขัดแยงระหวางบิดาและคาฟคาที่เราสามารถนํามาเชื่อมโยงกับ การตีความงานวรรณกรรมของเขาได ผูอานบางคนรูสึกสงสารตัวละครผูเปนบิดามากกวาจะเห็นใจ ตัวละครลูกชายที่ชื่อฟรันซ ทั้งนี้เพราะเนื้อหาในจดหมายมุงเปาโจมตี บิดาในทุกดาน ทั้งๆ ที่บิดาทําทุกอยางดวยความหวังดีก็ตาม ประเด็นที่

จดหมายถึงพอ 5

วาสุดทายแลวฝายใดถูกและฝายใดผิด ผูแปลขอมอบใหผูอานหนังสือ แปลเลมนี้เปนผูตัดสิน ในการแปล จดหมายถึงพอ ผูแปลประสบปญหาทั้งทางดาน ภาษาและสํานวนรวมทั้งปญหาทางวัฒนธรรมและสังคมของผูแตงที่ แฝงอยูในแตละบริบท ผูแปลขอขอบคุณ ดร.อันทเยอ ชไตรท (Dr. Antje Streit) ผูเชี่ยวชาญเยอรมันประจําสาขาวิชาภาษาเยอรมัน คณะอักษร ศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยที่ใหคําปรึกษาในการแกปญหาดัง กลาว สุดทายนี้ผูแปลขอขอบคุณไลตเฮาส พับลิชชิ่งที่พิมพหนังสือเลม นี้เพื่อใหผูอานชาวไทยไดมีโอกาสไดอานหนังสือที่มีคุณคาแกการอาน เลมหนึ่ง

ถนอมนวล โอเจริญ พฤศจิกายน 2557

6 ฟรันซ คาฟคา

จดหมายถึงพอ 7

พอครับ ครั้งหนึ่งพอถามผมวาทําไมผมบอกวาผมกลัวพอ ตอนนั้นผมไม กลาบอกพอตามตรงเหมือนเคย ที่เปนเชนนี้เพราะวาประการแรก ผม กลัวพอ ประการที่สองเพราะสาเหตุที่ทําใหผมรูสึกกลัวนั้นมีมากมาย และปลีกยอยมากจนมิอาจพูดออกมาไดทั้งหมด ขณะที่ผมกําลังเขียน จดหมายตอบพออยูเวลานี้ก็คงมิใชคําตอบทั้งหมดเชนกัน เพราะผม หวั่นเกรงผลลัพธที่จะตามมา ดังนั้นผมจึงไมอาจระบายความรูสึกออก มาไดทั้งหมด อีกทั้งเรื่องราวที่เกิดขึ้นนั้นมีมากจนเกินสติปญญาและ ความทรงจําของผมจะรับไหว ทุกเรื่องที่เกิดขึ้นดูเหมือนเปนเรื่องธรรมดาสําหรับพอ บางครั้งพอ พูดตอหนาผมและตอหนาคนอื่นโดยไมระวังคําพูด พอคิดวาตลอดชีวิต ของพอ พอทํางานหนักและทําทุกสิ่งทุกอยางเพื่อลูกๆ โดยเฉพาะอยาง ยิ่ ง สํ า หรั บ ผมนั้ น พ อ เสี ย สละให ม ากที่ สุ ด แต ผ มกลั บ ใช ชี วิ ต อย า ง “หรูหรา” มีอิสระเหลือลนที่จะเลือกเรียนอะไรก็ไดตามที่ตนตองการ อีก ทั้งไมตองกังวลเรื่องทํามาหากิน หรือกลาวอีกนัยหนึ่งคือผมไมมีเรื่อง อะไรต อ งวิ ต กกั ง วล พ อ ไม ไ ด ท วงบุ ญ คุ ณ เพราะพ อ รู จั ก วิ ธี “การ ตอบแทนบุญคุณของเด็กๆ” เปนอยางดี แตอยางนอยผมก็ควรแสดง ทาทีบางอยางเพื่อบอกวาผมรูสึกเชนนั้นบาง ทวาเปลาเลย ผมไดแต หลบหนาหลบตาหนีเขาไปในหองบาง ไปอานหนังสือบาง หรือไมก็ไป

8 ฟรันซ คาฟคา

หาเพื่อนฝูงบาๆ บอๆ ที่มีความคิดแปลกประหลาดเหลานั้น ผมไมเคย พูดอยางตรงไปตรงมากับพอเลยสักครั้ง เวลาอยูในซินาก็อก1 ผมไมเดิน ไปหาพอ แมแตเมื่อตอนผมไปเมืองฟรันเซินสบาท ผมก็ไมเคยแวะ เยี่ยมเยียนพอ ผมไมมีความรูสึกวาเราเปนครอบครัวเดียวกัน อีกทั้งไม ใสใจกิจการบริษัทหรือเรื่องอื่นใดของพอ เวลาผมไปที่โรงงานก็ไปเพิ่ม งานใหพอเสียอีก ดังนั้นผมเลยปลอยใหพอทํางานตามลําพัง ผมคอย ยุแหยใหนองออทลาดื้อดึงกับพอ ผมไมเคยกระดิกนิ้วชวยเหลือพอ – ไม เคยแมแตจะซื้อตั๋วละครมาใหพอ – แตกับเพื่อนๆ ผมทําใหทุกอยาง ผมสามารถสรุปประเด็นขอกลาวหาของพอไดวา พอไมไดตําหนิวาผม ประพฤติตนไมดีหรือเปนคนชั่วราย (ยกเวนเรื่องที่ผมวางแผนแตงงาน ครั้งลาสุด) แตเปนเพราะผมทําตนเย็นชา แปลกหนาและอกตัญู พอ ตํ า หนิ ผ มเช น นี้ ร าวกั บ ว า ผมเป น ฝ า ยผิ ด แต ผู เ ดี ย ว ราวกั บ ว า ผม เปลี่ ย นแปลงทุ ก อย า งได ห มดแค เ พี ย งหมุ น วงล อ กลั บ มาครั้ ง เดี ย ว เทานั้น ในขณะที่พอลอยตัวและปราศจากความผิด หรือวาอาจจะมี ความผิดอยูบางก็ตรงที่พอดีกับผมมากเกินไป พอทําตนเหมือนปกติทุกวัน ผมจึงคิดวาพอไมไดรูสึกผิดที่เราทั้ง สองแปลกหนาตอกัน ความจริงผมเองก็ไมไดรูสึกผิดเชนกัน หากผม ทําใหพอยอมรับไดบาง ถึงแมเราไมตองมาเริ่มตนชีวิตกันใหมเพราะเรา ทัง้ สองคนตางแกเกินไปแลวทัง้ คู ผมขออยางเดียวเทานัน้ คือ ความสงบสุข 1

ซินาก็อก ในตนฉบับเขียนวา Temple เปนคําที่นิยมใชเรียก Synagogue ซึ่งหมายถึง สุเหรายิว แตเนื่องจากคําวาสุเหราอาจทําใหเขาใจคลาดเคลื่อนวาเปนสุเหราในศาสนา อิสลาม และหากแปลวา วัด หรือ โบสถ ก็ทําใหไขวเขวไดเชนกัน

จดหมายถึงพอ 9

พอไมตองหยุดดาทอผม ขอแคเพียงตําหนิผมใหนอยลงบางก็พอ มันชางเปนเรื่องแปลกมากที่พอเดาไดทุกครั้งวาผมกําลังจะพูด อะไร ดังเชนเมื่อไมนานมานี้ พอพูดกับผมวา “พอรักลูกเสมอ ถึงแมพอ ไมไดแสดงออกเหมือนพอคนอื่นก็ตาม พอเสแสรงเหมือนพอคนอื่นไม เปน” พอครับ ผมไมเคยกังขาความดีงามของพอแมแตสักครั้ง แตทวา คําพูดเชนนี้ไมถูกตองนัก พอเสแสรงไมเปน นั่นเปนเรื่องถูกตอง แตการ อางวาพอคนอื่นเสแสรงนั้น แสดงใหเห็นวาพอเชื่อมั่นความคิดของตนที่ ไมมอี ะไรมาแยงได หรือไมก็ (ในความคิดเห็นของผม) เปนการกลบเกลือ่ น เรื่องบาดหมางระหวางเราทั้งสองซึ่งพอมีสวนรวมดวย แตทวาพอไมใช คนผิด ถาพอหมายถึงเรื่องนี้ละก็ เราเห็นสอดคลองกัน ผมจะไม อ า งวาที่ผ มเปนเชนนี้เพราะไดรับ อิทธิ พลมาจากพ อ เพราะฟงดูเกินเลยไปหนอย – และผมมีแนวโนมชอบอะไรเกินเลยอยู แลว – เปนไปไดวาถึงแมผมเติบโตมาโดยไมไดรับอิทธิพลจากพอ ผมก็ ไมสามารถเปนลูกตามใจปรารถนาของพอไดอยูดี บางทีผมอาจกลาย เปนคนออนแอ หวาดกลัว ลังเลและสับสน ไมไดเปนเหมือนโรแบรท คาฟคาหรือคารล แฮรมันน 2 แตทวาผมคงเปนอยางอื่นที่ไมใชตัวผมที่ เปนอยูในเวลานี้ หากเปนเชนนั้นเราอาจจะเขากันไดดี ผมคงจะมีความ สุข ถาผมมีพอเปนเพื่อน เปนหัวหนางาน เปนลุง เปนปู หรือแมแต ( ตรง นี้อาจลังเลนิดหนอย) เปนพอตาก็ตาม แตในฐานะพอ พอแข็งแกรงเกิน 2

โรแบรท คาฟคา (Robert Kafka) บุตรชายของฟลิปป (Philipp) นองชายของพอคาฟคา เปนชายหนุมผูราเริงและประสบความสําเร็จทางอาชีพการงาน สวนคารล แฮรมันน (Karl Hermann) ผูแ ตงงานกับเอลลี (Elli) นองสาวคนโตของคาฟคานัน้ มีรปู รางและนิสยั เหมือนกับพอของคาฟคา

10 ฟรันซ คาฟคา

ไปสําหรับผม ยิ่งพี่ชายสองคนของผมตายจากไปตั้งแตยังเล็กและนอง สาวก็เกิดหลังผมนานมากดวย ผมจึงตองทนกับแรงปะทะนี้ตามลําพัง ซึ่งผมรับไมไหวเพราะผมออนแอเกินไป เราลองเปรียบเทียบกันและผมขอสรุปสั้นๆ เกี่ยวกับตัวผมอยาง นี้ แ ล ว กั น ว า ผมเป น คนสกุ ล เลอวี ที่ มี ส ายเลื อ ดของคาฟคาแต ไ ม มี พลังขับเคลื่อนชีวิต ธุรกิจการคา และอยากมีอํานาจควบคุมผูอื่นของ สายเลือดคาฟคาเลย ตรงกันขามผมกลับมีแรงผลักดันที่มาจากความ เรนลับและความเขินอายจากสายเลือดเลอวีที่เกิดขึ้นบอยครั้ง สวนตัว พอนั้นมีสายเลือดของสกุลคาฟคาเต็มเปยม พอแข็งแรง สุขภาพดี เจริญอาหาร สุม เสียงมีพลัง พูดจามีวาทศิลป ชืน่ ชมตนเอง ฉลาดทันโลก อดทนและมีสติตลอดเวลา รูจักธรรมชาติของมนุษยและใจกวาง แตแน ละ ความผิดพลาดและความออนแอที่ทําใหพออารมณเสียและเกรี้ยว กราดก็มาพรอมกับสิ่งดีๆ ทั้งหลายเหลานี้ดวย อันที่จริงพอไมใชคาฟคา เต็มตัวนักในแงมุมของการมองโลกโดยทั่วไป เมื่อผมเปรียบเทียบพอ กับพี่นองของพอ ไมวาจะเปนอาฟลิปป อาลุดวิกหรือลุงไฮนริชแลว ชาง นาประหลาดใจที่ผมยังไมเห็นอะไรชัดเจน บรรดาพี่นองของพอทุกคน ลวนเปนคนราเริง สดชื่น ทําตัวตามสบาย ใชชีวิตเรียบงายและเขมงวด นอยกวาพอ (ตรงจุดนี้ผมไดรับมรดกตกทอดมาจากพอมากพอควร และผมก็เก็บรักษามันไวอยางดีโดยไมมีแรงตานปรากฏใหเห็นในตัว ของผมเหมือนเชนที่พอมี) แตหากมองอีกแงมุมหนึ่ง พอผานรอนผาน หนาวมามากและอาจเคยเปนคนราเริงมากอนที่ลูกๆ โดยเฉพาะอยาง ยิ่งตัวผมคอยทําใหพอผิดหวังและกลุมใจยามอยูบานเสมอ (แตเมื่อมี

จดหมายถึงพอ 11

แขกมาเยี่ยมเยียน พอกลับไมเปนเชนนั้น) เวลานี้พอคงมีจิตใจแจมใส ขึ้นมาบางแลว เพราะทั้งลูกเขยและหลานชายไดมอบความอบอุนให พอผูไมเคยไดรับความอบอุนเชนนี้จากลูกๆ ของตนเลยยกเวนจากนอง วัลลี3 อยางไรก็ตามเราทั้งสองคนแตกตางกันมากทีเดียว ทําใหคาดเดา วาความแตกตางนี้ไดทํารายเราทั้งคู เมื่อผมซึ่งเปนเด็กที่มีพัฒนาการ คอนขางเชื่องชามาเผชิญหนากับพอผูประสบความสําเร็จทุกดาน ทุก คนเลยคาดการณวาพอคงตองเหยียบผมจมดินเปนแน แตตอนนี้ยัง ไมมีสิ่งนั้นเกิดขึ้น ไมมีการคาดเดาอะไรไดกับชีวิตมนุษย ทวาเรื่องขุน เคืองใจบางเรื่องก็เกิดขึ้น ผมเฝาขอรองพอตลอดเวลา ขอพออยาลืมวา ผมไมเคยคิดเลยสักครั้งวาพอเปนฝายผิด พอประพฤติตอผมเชนนั้น เพราะพอมิอาจหลีกเลี่ยงได แตตอนนี้ผมอยากขอใหพอหยุดคิดวาที่ผม ทําตนเลวรายนั้นก็เนื่องมาจากอิทธิพลของพอ ผมเปนเด็กขี้กลัว แตผมก็ดื้อรั้นเหมือนเด็กอื่นๆ ทั่วไป แมคอน ขางตามใจผม แตผมไมเชื่อวาผมจะวานอนสอนยาก ผมไมเชื่อวาคํา พูดที่ออนโยน การจูงมืออยางนิ่มนวลและสายตาที่รักใครจะไมชวยให ผมทําตามทุกสิ่งที่ตองการได อันที่จริงแลวพอเปนคนใจดีและออนโยน (ซึ่งคงจะไมขัดแยงกับเรื่องที่ผมจะพูดตอไป ผมหมายถึงภาพของพอใน สายตาของเด็ก) แตคงไมมเี ด็กคนไหนจะอดทนพอและไมสะทกสะเทือน กับการคนหาจนกวาจะเจอความดีงามที่ซอนอยูนั้นได พออบรมลูก เหมือนเชนทีพ่ อ ถูกอบรมมา ทัง้ ใชพละกําลัง สงเสียงดัง อีกทัง้ โมโหโทโส ซึ่งพอคิดวาเหมาะสมอยางมากที่จะสอนใหผมเปนเด็กหนุมที่แข็งแกรง 3 วัลลี (Valli oder Valerie Kafka) เกิดป ค.ศ.1890 เปนนองสาวคนที่สองของคาฟคา

12 ฟรันซ คาฟคา

และกลาหาญ แนละ วันนี้ผมไมสามารถบรรยายวิธีการอบรมของพอในชวงวัย เด็กของผมไดทั้งหมด แตผมพอจะนึกภาพออกเมื่อประมวลเหตุการณ เมื่อสองสามปที่ผานมาและดูจากการที่พออบรมหลานเฟลิกซ ผมจึงได ภาพคอนขางชัดเจนวาเวลานั้นพอหนุมกวานี้และกระปรี้กระเปรากวา นี้ อีกทั้งยังดุดันและมีลักษณะไมเหมือนใคร รวมทั้งไมมีความกังวล เหมือนเชนทุกวันนี้ นอกจากนั้นพอยังมีงานลนมือจนแทบไมมีเวลาพบ หนาผมแมแตเพียงวันละหนึ่งครั้ง ดังนั้นภาพความทรงจําจึงฝงลึกอยู ในใจจนผมมิอาจปรับใหเคยชินได เหตุการณหนึ่งในวัยเด็กที่ผมจําไดดีและพอก็คงจํามันไดดีเชน กันคือ คืนวันหนึ่งผมรองไหโยเยอยากดื่มน้ํา ไมใชเพราะผมกระหายน้ํา หรอก แตทวาตองการกวนใจพอแมและรูสึกสนุกดวย พอทั้งขูทั้งปลอบ ผมเทาไรก็ไมไดผล ดังนั้นพอจึงอุมผมออกจากเตียงไปที่ระเบียงหนา หอง ปดประตูหองแลวปลอยใหผมยืนทั้งชุดนอนที่ระเบียงนั้นตามลําพัง อยูครูหนึ่ง ผมจะไมพูดวาการที่พอทําเชนนั้นไมถูกตอง เพราะตอนนั้น คงไมมีวิธีอื่นใดแลวที่จะทําใหกลางคืนเงียบสงบลงได ผมเพียงตองการ จะยกตัวอยางวิธีการอบรมของพอที่มีผลกระทบตอตัวผม ตั้งแตนั้นมา ผมกลายเปนเด็กวานอนสอนงาย แตทวาจิตใจผมถูกกระทบกระเทือน อยางหนัก สําหรับผมนั้น การรองขอดื่มน้ําอยางไรเหตุผลกับความกลัว การถูกแบกไปนอกหองไมนาจะเปนเหตุและผลของกันและกันไดเลย หลังจากนั้นอีกหลายปผมยังรูสึกหวาดกลัวอยูตลอดเวลาวาชายตัว ยักษซึ่งก็คือพอของผมผูมีอํานาจสูงสุดจะมาอุมผมออกจากเตียงใน

จดหมายถึงพอ 13

14 ฟรันซ คาฟคา

ตอนกลางคืน แลวนําผมไปไวที่ระเบียงนอกหองอยางไมมีเหตุผล ทั้งนี้ เพราะผมเปนสิ่งที่ไรคาสําหรับพอ นั่นเปนเพียงจุดเริ่มตนเล็กๆ นอยๆ เทานั้น แตความรูสึกฝงใจวา ตนเองดอยคาอยูตลอดเวลานั้น (อันที่จริงมันเปนความรูสึกที่มีคุณคา และสรางสรรคเชนกัน) มาจากอิทธิพลของพอเปนสวนใหญ ผมแค ตองการกําลังใจหรือไมตรีจิตเพียงเล็กนอย อีกทั้งยอมเปดใจกวางให ผมเดินไปตามทางของผมบางเทานั้น แตพอกลับปดกั้นหนทางนั้นดวย เจตนาดีวาผมควรเดินบนเสนทางอื่นแทน ทวาผมไมถนัดกับหนทางที่ พอตองการ ดังเชนที่พอคะยั้นคะยอใหผมทําทาวันทยาหัตถและเดิน แถวแบบทหาร แตในอนาคตผมไมไดตองการเปนทหาร หรือพอกระตุน ใหผมกินอาหารมากๆ หรือดื่มเบียรควบไปดวย หรือใหผมรองเพลงตาม บทเพลงที่ผมไมเขาใจหรือใหผมพูดตามสํานวนคําพังเพยที่พอชื่นชอบ ทุกสิ่งที่กลาวมานี้ไมเกี่ยวของกับอนาคตของผมแมแตนอย สิ่งนี้ชี้ชัด วาแมกระทั่งทุกวันนี้พอก็ยังคะยั้นคะยอใหผมทําตามสิ่งที่พอชื่นชอบ หรือทําเรื่องที่ผมทํารายความรูสึกของพอ (เชนเรื่องที่ผมตองการจะ แตงงาน) หรือเรื่องที่ผมถูกทํารายจิตใจ (เชน ตอนที่เปปานองเขยมา ตอวาผม) ในชวงเหตุการณเหลานั้นผมถูกกระตุนใหคิดถึงคุณคาของ ตนเอง ใหเลือกขางเพราะผมมีสิทธิทําและเปปาก็ถูกตัดสินไปเรียบรอย แลว การคะยั้นคะยอผมในวัยนี้ไมเหมาะสมเสียแลว เพราะมันจะชวย อะไรไดหากเรื่องนั้นไมเกี่ยวของกับผมโดยตรง ชวงกอนหนานี้ตางหากที่ผมตองการคําเกลี้ยกลอมและการให กําลังใจ เพราะเพียงรูปรางอันสูงใหญของพอก็ทําใหผมรูสึกหดหูแลว