OPZIJ Oktober November 2023

Colofon

OPZI

FEMINISTISCH MAGAZINE • SINDS 1972

oktober/november 2023 • 51ste jaargang • € 7, 99

Redactieadres Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl

Achter de schermen

Marleen Hogendoorn op bezoek thuis bij Carry Slee

Hoofdredactie Marleen Hogendoorn en Noémi Prent Art director Emmely Pardon Coverbeeld Ellen van Bennekom Medewerkers Janice Deul, Yasmine Esser, Laura Heerlien, Patricia van Liemt, Thalia Lips, Anja Meulenbelt, De Reismeiden, Sheila Sitalsing, Fieke Tissink, Etchica Voorn, Renate van der Zee, Tessel ten Zweege Uitgever Hans van Brussel Distributie Betapress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven per post naar OPZIJ B.V., Witte singel 103, 2313 AA Leiden. Of per email naar abonnementen@opzij.nl.

PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V..

Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnement-enadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 47,50 voor 6 nummers.

2

Overleg voor de Opzij Literatuurprijs aan de keukentafel van activist Anja Meulenbelt.

V.l.n.r. Liang, Nadia, Noémi, Anja en Marleen

Volg je ons al op Instagram?

Dat kan via @opzijmagazine.

Editorial Noémi Prent

Ode aan het

J

microfeminisme

aloers kijk ik naar (on)bekende feministen in mijn omgeving die onvermoeibaar strijden voor vrouwenrechten. Van de ene naar de andere mensenrechtenmars, even aanschuiven bij een feministisch panel, aan een talkshowtafel en weer een rake post op sociale media over een vrouwenrechtenissue. Soms ben ik ook zo’n feminist, maar ik kan het niet altijd opbrengen. Maakt mij dat een minder goede feminist? Hoewel mijn werkende leven zich al een klein decennium centreert om het feminisme en ik er vaak fulltime bezig ben, betaald én onbetaald, bekruipt deze imposter syndrome-achtige vraag mij toch.

Deze vraag resoneert ook in mijn eigen kringen, ik blijk niet de enige zelfverklaard feministe die hiermee worstelt. Doen we wel genoeg?

Kunnen we ons koffie op zondag permitteren, terwijl we eigenlijk het patriarchaat zouden moeten slopen op een grasveld, snelweg of op ons Instagramprofiel? Zou een tweede golf feminist zich diep schamen voor mijn egoïstische keuzes?

Tegelijkertijd valt het me op dat steeds meer activisten praten over mentale gezondheid. Ze doen een stapje terug, omdat ze moeite hebben met de bagger die ze over zich heen krijgen of raken gedesillusioneerd door trage emancipatie. Ze verklaren in een statement waarom ze toch niet bij demonstratie x of y zijn. Dat gevoel herken ik. Misschien ben ik geen laffe feminist, misschien moet ik soms even op adem komen.

Als ik op adem kom, dan ben ik vanzelfsprekend microfeminist. Een soort afgevaardigde van De Kerk van het Feminisme. Is dat ook activisme? Ik besprak dit eerder met een goede vriendin, onderzoeksjournaliste en feministe. Ze lijkt daar niet actief mee bezig, maar dat is ze wel. Ze strijdt van binnenuit voor het betrekken van meer vrouwelijke deskundigen in haar verhalen en overtuigt haar collega’s met zachte hand om hetzelfde te doen.

Microfeminisme is ook de discussie aangaan met oom Henk op een willekeurige verjaardag. Microfeminisme is je date bijpraten over de orgasmekloof. Microfeminisme is stemmen op een vrouw. Microfeminisme is je vrienden aanspreken op seksistische opmerkingen. Microfeminisme is in stilte doneren aan vrouwenrechtenorganisaties. Microfeminisme is de nieuwe Opzij lezen en passief-agressief achterlaten bij de tandarts.

Elke daad, elk gesprek, elk woord, klein of groot, online of offline, heeft betekenis. Ga natuurlijk de barricaden op, als je dat kunt, want we hebben rouwdouwers hard nodig voor het feminisme. Wat hadden we gemoeten zonder de tweede golf feministen? Salontafelfeminisme is de doodsteek voor vrouwenrechten. Maar als je minder zichtbaar wilt zijn is het oké; je kunt nog steeds verschil maken.

Onlangs kwam het nieuws naar buiten dat Marleen en ik stoppen als hoofdredactie van Opzij. Wij konden onze rol niet invullen zoals wij hadden gewild en hebben daarom deze keuze gemaakt. Wij willen iedereen die ons gesteund heeft het afgelopen jaar enorm bedanken. In ons laatste nummer (snik) een prachtig essay van Anja Meulenbelt over het feminisme en moederschap. We duiken in de wereld van #MeToo en Japan, waar een revolutie gaande is. Pak er een borrel bij, want je krijgt dorst van ons verhaal over het belang van het vrouwencafé voor het feminisme.

Ik sprak over dikke vrouwen met Tatjana Almuli en Marleen ging langs bij Saskia Noort en haar jeugdicoon Carry Slee.

Of ik nog iets met feminisme ga doen na Opzij? Sinds kort werkt deze hoofdredacteur ook als muziekdocent in het voortgezet onderwijs. De reden dat ik daar beland ben ís het feminisme. Na mijn sociologisch afstudeeronderzoek naar genderongelijkheid in de popmuziek was ik zo kwaad over de uitkomsten dat ik me inschreef voor het conservatorium: you can’t be what you can’t see. In mijn muzieklessen zorg ik voor genoeg vrouwelijke voorbeelden. Ik zie lichtjes in de ogen van jonge meisjes als ik ze Sister Rosetta Tharpe, Sheila E. en Antonia Brico laat zien. In de koffiekamer ga ik collega’s van andere disciplines overtuigen hetzelfde te doen voor hun vak.

Lang leve het microfeminisme. O

PS Teken je ook onze petitie tegen vrouwenhaat? De barricaden opgaan is mentaal een stuk minder belastend als haat niet constant op de loer ligt. (zie QR-code op de achterflap van Opzij) OPZIJ 2023

3

42

38

60 14

Cover 14

06

76

4

COVERINTERVIEW Saskia Noort

Maatschappij

54

30

HERSTORY Het vrouwencafé

42

ESSAY MOEDERSCHAP Is feminisme er ook voor moeders?

54

BUITENLAND Japan

64

GOED MET GELD Sparen

Mens 38

INTERVIEW Tatjana Almuli

48

DUBBELBLOED Roziena Salihu

60

MAN OVER VROUW Haroon Ali

48

22

64

Kunst & Cultuur 06

LA SHOP

22

FEMINIST TRAVEL GUIDE New York

68

TENTOONSTELLING Polkadots forever!

76

INTERVIEW Carry Slee

80

ACHTER HET AANRECHT Noni Kooiman

68

Columns 03 13

EDITORIAL SHEILA SITALSING Wie niet dood wil, vraagt om een vrouwelijke chirurg

37

PATRICIA VAN LIEMT Over seks

82

JANICE DEUL Opruimcoach

06

Service 02 Colofon 21/83 Abonnee worden

80

OPZIJ 2023

5

La

Heb jij een tip voor deze rubriek? Mail naar redactie@opzij.nl.

Shop Op STEENPAPIER

AVOND lampje

Vlieg jij ook door je notitieboeken heen? Dat is eigenlijk niet zo duurzaam. Het merk MOYU heeft hier een oplossing voor: een tot vijfhonderd keer herschrijfbaar notitieboek. Zo kun je maanden en misschien wel jaren met het boekje doen. Dit Rocky Ice notitieboek is gemaakt van uitwisbaar steenpapier. De pagina’s zijn water- en scheurbestendig. Voor elk verkocht notitieboek plant MOYU een boom met de non-profit community Trees For Kenya. € 29,95 via moyu-notebooks.nl.

Last TISSUE

Het griepseizoen is geopend verklaard. Wat een mooi alternatief is LastTissue voor je snotneus.

Herbruikbaar, duurzaam en hygiënisch. Een pakje bevat zes katoenen tissues, die je tot 520 keer kunt wassen. Een setje staat gelijk aan 2800 wegwerptissues. Het siliconen hoesje is levenslang herbruikbaar, flexibel en resistent.

Meer info op lastobject.nl.

Wat een schattig lampje van het Nederlandse designmerk Leitmotiv. De tafellamp komt in zachtroze en is gemaakt van glas.

Verder werkt de lamp op led-licht.

Voor € 23,97 bij jou op de tafel, te koop via onder meer The Little Green bag.

Visuele VUIST

Misschien sta je geregeld met Extinction Rebellion op de snelweg of ben je alweer aan het aftellen tot de volgende Pride of Women’s March. Met deze protest stencil toolkit maak je een creatieve visuele vuist tegen onrecht. € 26 via bispublishers.

Great Women ARTISTS

Het kunstgeschiedenisboek dat er eigenlijk veel eerder had moeten zijn.

Aan de hand van vierhonderd kunstwerken wordt vijf eeuwen aan vrouwelijk kunstenaarschap geïntroduceerd. De werken vertegenwoordigen vrouwelijke kunstenaars uit meer dan vijftig landen. Al deze vrouwen staan symbool voor nog zoveel meer kunstenaars. Een inclusieve vertelling van vrouwen in de kunstwereld. Phaidon Editors – Great Women Artists € 39,99

6

SOEPseizoen

Van klassiekers als ‘soup au pistou’ en ‘vichyssoise’ tot minder bekende combinaties als soep van geroosterde pastinaak met cannellinibonen, salie en knoflook of een gekoelde komkommersoep met dragon. Zeker in de herfst kun je een kop warme soep goed gebruiken. Maar wees niet bang, het boek staat boordevol met soepen voor alle vier de seizoenen.

Rachel Allen – Soep. Bouillon. Brood € 27,50

La Shop Winkelen Sweater WEATHER

Wat is er nou fijner dan een dikke, warme trui aantrekken na een regenachtige dag? Deze kaars van het duurzame merk Very Goods Studio is een ode aan dat gevoel. De kaars heeft aroma’s van mandarijn, vanille en warme rum. Afgetopt met de kruidige geur van dennen. € 25 van Very Goods Studio.

Frida’s briefpapier

Tijdens de donkere herfstavonden zin om weer eens in de pen te klimmen?

Om bijvoorbeeld dierbaren een lieve persoonlijke boodschap te schrijven.

Dit Frida briefpapier van Amnesty International maakt van schrijven een feestje. In een setje zitten tien vellen briefpapier en enveloppen, met een handige opbergmap. € 6,99 via amnesty.nl.

KOFFIEDIK kijken

Ethisch LOUNGEN

Het merk Coffee Based tovert koffiedik om in nieuwe producten. Zoals deze koffiebeker bijvoorbeeld.

De binnenkant is mooi rond, zodat het koffiearoma goed tot uiting komt. Verder kan de koffiebeker tegen een stootje.

Voor ieder verkocht kopje levert The Lucky Cup een financiële bijdrage aan een schoolproject voor de kinderen van Ethiopische koffieboeren. € 14,95 van The Lucky Cup.

Dit walnoten design is een Scandinavisch succesnummer.

Een comfortabele zit en voor de bekleding is er keuze uit vele kleuren, die grotendeels uit gerecyclede materialen bestaan.

Denk bijvoorbeeld aan petflessen, wol en leer. Het merk Planq heeft milieuvriendelijkheid en duurzaamheid hoog op de agenda staan. De bestelling wordt op aanvraag gemaakt.

Meer informatie op planq.com.

OPZIJ 2023

7

uitgelicht

HET SMELT

E

va keert terug naar haar geboortedorp met een ijsblok in haar koffer. Dertien jaar na die bewuste snikhete zomer wil ze afrekenen met haar verleden.

De herinneringen aan haar puberteit, die ze doorbracht met twee jongens, kan ze niet langer ontvluchten.

De film van Belgische bodem is gebaseerd op de gelijknamige bestseller van Lize Spit. Vanaf 2 november in de bioscopen.

Film

Reality

Reality is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Reality Winner, een Amerikaanse klokkenluider. Op het eerste oog is ze een doorsnee twintiger: gek op huisdieren, reizen, CrossFit en selfies maken. Op een dag treft ze thuis FBI-agenten aan.

Winner, luchtmachtveteraan en yoga-instructeur, wordt ter plekke ondervraagd over haar werk bij de inlichtingendienst.

Wat weet zij van de Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen in 2016? Vanaf 2 november in de bioscopen.

Serie

The Morning Show

De Apple-serie The Morning Show opende sterk in het eerste seizoen met het onderzoeken van de #MeToo-beweging, in seizoen twee stond de coronapandemie centraal. Fans van de serie met Reese Witherspoon en Jennifer Aniston kunnen niet wachten op het derde seizoen. Wat staat ons nu weer te wachten achter de schermen bij deze fictieve ochtendshow?

Vanaf nu te zien bij Apple TV. Documentaire

The President’s Daughter & The Richest Freeborn Lady

Schrijfster Cynthia McLeod, bekend van onder meer Hoe duur was de suiker?, gaat op reis door ons koloniale verleden. Samen met filmmaker Mildred Roethof duikt ze onder meer in het leven van Elisabeth Samson, de eerste vrijgeborene en zwarte, vrouwelijke miljonair van Suriname ten tijde van de piek van de trans-Atlantische slavernij. De zoektocht brengt haar van het Amazone regenwoud, tot aan minister-president Rutte in het Torentje. Vanaf 5 oktober in de bioscopen.

Documentaire

2Doc: Sheila Versus de Staat

Sheila is een van de vele gedupeerden van de toeslagenaffaire.

In deze documentaire wordt haar strijd voor compensatie gevolgd. Ze doet er alles aan om haar dochter Farah een betere toekomst te geven. Maar de brieven van schuldeisers blijven binnenkomen en in het compensatieproces komt ze geen stap verder. Onverwerkte trauma’s en stress beginnen hun tol te eisen. 30 november, 22.18 uur op NPO 2.

8

La Shop Zien & Luisteren Nieuwe muziek

Rockstar

Dolly Parton is terug en hoe. Met haar album Rockstar eert ze de grootste rocknummers uit de geschiedenis. Dat doet ze niet alleen, maar met klinkende namen als Sting, John Fogerty, Kid Rock, Peter Frampton, Chris Stapleton, Miley Cyrus, Elton John, Emmylou Harris, Sheryl Crow, Paul McCartney, P!nk, en Michael McDonald. Dat belooft wat. Vanaf 17 november 2023 verkrijgbaar.

Live in concert

Victoria Canal

De Spaans-Amerikaanse Victoria Canal is een verhalenverteller pur sang. Met haar kalme indiefolk en pop met emotievolle strijkarrangementen palmt ze het publiek in. Ze toerde eerder al mee als voorprogramma van Hozier en het was te verwachten dat ze nu haar eigen show in Nederland speelt.

Op 7 december in Paradiso Amsterdam.

Live in concert

Madonna

Podcast

Zeg je Madonna, dan zeg je Queen of Pop. In The Celebration Tour neemt ze haar fans mee op een artistieke reis door vier decennia. Een carrière die ooit begon in New York en daarna grenzeloos werd.

Madonna belooft haar fans een onvergetelijke avond te bezorgen, waarbij ze haar eigen oeuvre onder de loep neemt. 1 & 2 december 2023 in de Ziggo Dome.

ok, wow!

Van Friends tot aan De Kleine Zeemeermin.

Populaire films en series uit de nineties en zeroes zijn door velen van ons verslonden. In ok, wow! de podcast bekijkt Lize Korpershoek de films en series van vroeger met een blik van nu. Welke impact heeft het gehad op ons wereldbeeld? Dat doet ze iedere keer weer met een andere inspirerende gast.

Te luisteren via onder meer Spotify.

Podcast

De Lesbische Liga Podcast

Annefleur Schipper en Vera Siemons vonden dat het beter kon met de representatie van lesbische vrouwen in de media. In hun eigen podcast loodsen ze je door het media-aanbod heen en voorzien ze luisteraars van de beste tips en discussies. Dat doen ze samen met leuke, veelal lesbische gasten. Welke series kijken zij nu en wat vinden ze ervan? Een podcast van de NTR.

OPZIJ 2023

9

Fictie De Parijse trilogie

Het persoonlijke is politiek, laat de Franse auteur Colombe Schneck zien. De gescheiden moeder is begin vijftig als ze een liefdesaffaire begint met haar jeugdvriend Gabriel. Tijdens haar zwemlessen ontdekt ze de kracht van haar lichaam. Vroeger was dat anders; op zeventienjarige leeftijd voelde ze zich verraden door datzelfde lichaam. Colombe werd zwanger en onderging een abortus. Jaren later reflecteert ze op het leven dat ze heeft mogen leiden dankzij het kind dat ze niet kreeg.

Colombe Schneck – De Parijse trilogie € 22,99 (Atlas Contact)

Fictie Moeders. Heiligen

uitgelicht

JULIA

E

Als vrouw ben je maar drie dingen: moeder, hoer en heilige. In deze poëtische roman onderzoekt de hoofdpersoon Mercedes samen met een standbeeld van de Heilige Maagd Maria al deze verschillende rollen.

Kun je als vrouw ontsnappen aan de verhalen die je hebben gevormd?

Niet alleen met Maria, maar ook met haar nieuwe dorpsvriendinnen Clémence en Graziella gaat Mercedes in gesprek over thema’s als manvrouwverhoudingen, ouderschap, seks en macht.

en feministische hervertelling van George Orwells klassieker 1984. Julia Worthing is een monteur die werkt op het ministerie van Waarheid in Londen. De Partij en hun leider Big Brother zijn aan de macht. Julia overtreedt de regels, maar werkt ook samen met het regime wanneer dat haar goed uitkomt. Ze is lid van de Antiseks Liga, maar stiekem is ze wel seksueel actief. Dan raakt ze geïntrigeerd door een collega, een middenstander van de Buitenste Partij genaamd Winston Smith.

Sandra Newman – Julia € 24,99 (De Bezige Bij)

Gemist?

Ik weet zeker dat het liefde was

Het opgroeien zonder moeder laat sporen na, weet Sanne. Hoe werkt zo’n pijnlijk verlies weer door in je latere relaties? En hoe beïnvloedt de ene relatie de andere? Op haar 25e krijgt ze een korrelige VHS-opname van haar vader cadeau. Tien jaar na haar moeders overlijden ziet ze haar weer in beweging. Ze reconstrueert haar leven zonder moeder en begint een pijnlijke zoektocht naar het verlangen om gezien te worden en intimiteit.

Sanne van Rij – Ik weet zeker dat het liefde was € 22 (Prometheus) 10

Dieuwertje Mertens – Moeders.

Heiligen | € 22,99 (Querido)

La Shop Lezen Non-fictie Bedenktijd

Wat gebeurt er met de verliezen die we liever vergeten en verborgen verdriet? Meredith Greer ondergaat in isolatie een abortus. Te midden van een orkaan vol rouw, woede en verdriet begint ze te schrijven. Het is de start van een onderzoek naar zaken als onzichtbaarheid, de verbeelding van verdriet en de onvermijdelijkheid van vergeten, verweven met poëzie, proza en rauwe herinneringen.

Meredith Greer – Bedenktijd € 22,99 (De Bezige Bij)

Non-fictie Cassandra

Wat begon als een interesse in een niet gesloten moordzaak groeit uit tot een boek. Eind maart 2007 raakt de zeventienjarige Cassandra van Schaijk vermist.

Een paar weken later wordt haar lichaam gevonden in de Almeerse Noorderplassen. Het laat auteur Niña Weijers niet los en ze bijt zich vast in het verhaal van Cassandra.

Wat is er met haar gebeurd en waarom fascineert het haar zo?

Non-fictie Kinderen krijgen is optioneel

‘Daar ga je spijt van krijgen.’

Vrouwen die geen kinderen willen stuiten op onbegrip en weerstand.

Dit vrolijke geïllustreerde boek steekt de 12 procent Nederlandse vrouwen die dit aangaat een hart onder de riem. Aan de hand van persoonlijke verhalen, onderzoeken, statistieken en grappige illustraties laat ervaringsdeskundige Marloes de Vries zien hoe een leven zonder kinderen eruitziet.

Niña Weijers – Cassandra € 19,99 (Atlas Contact)

Over seksualiteit

Wat vrouwen willen

Zijn vrouwen echt zo’n mysterie of valt dat wel mee?

Psychotherapeut Maxine Mei-Fung Chung onderzoekt dit aan de hand van zeven casussen uit haar praktijk.

Vrouwen blijken vooral gewend om hun verlangens te negeren of in dienst van een ander te stellen. Van een jonge aanstaande bruid die worstelt met haar seksualiteit tot een vrouw die haar leven oppakt na jaren van trauma.

Marloes de Vries – Kinderen krijgen is optioneel € 22,50 (Blossom Books)

Maxine Mei-Fung Chung – Wat vrouwen willen € 21,99 (Uitgeverij Cargo)

Over seksualiteit

Turned on

Rouze is een audioplatform voor erotische luisterverhalen. Maar hoe fijn is het om de beste spannende verhalen nog eens rustig terug te lezen op papier? In Turned On zijn deze gebundeld en daarnaast komen er experts aan het woord over het verschil tussen seksuele fantasieën, verlangens en dromen.

Eva de Visser – Turned on € 20,99 (Uitgeverij Cargo) OPZIJ 2023

11

12

Column Sheila Sitalsing Econoom Sheila Sitalsing (1968) is freelance journalist bij de Volkskrant.

Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

Wie niet dood wil, vraagt om een vrouwelijke chirurg

H

et was nieuws: patiënten die door een vrouw worden geopereerd zijn gemiddeld beter af dan wanneer een man het scalpel hanteert. Ze hebben tot een jaar na de operatie een kleinere kans op een ernstige complicatie, op een niet-geplande heropname en op – niet onbelangrijk – doodgaan.

Het is de onlangs gepubliceerde uitkomst van een langlopend onderzoek van de Universiteit van Toronto onder ruim een miljoen patiënten in Canadese ziekenhuizen. De onderzoekers bekeken een scala aan operaties, van hartoperaties tot orthopedische ingrepen, corrigeerden voor alle mogelijke factoren en vonden, als je alles afpelt, een duidelijk sekseverschil tussen chirurgen.

Zes jaar geleden vonden dezelfde onderzoekers dit resultaat in grote lijnen ook al.

De onderzoekers weten niet precies waarom het zo is. Ze denken dat het misschien te maken heeft met het feit dat vrouwelijke artsen meer tijd aan patiënten besteden en beter met ze communiceren.

Thuis moesten we daarom lachen.

We dachten ook: hoezo is dit nieuws?

Terwijl we allang weten, ook al dankzij onderzoek, dat mannen zichzelf systematisch overschatten, op elk terrein, en daarom nodeloze risico’s nemen, gefundeerde kritiek of vriendelijke suggesties van collega’s luchthartig wegwuiven en ook anderszins geneigd zijn zich op het werk te gedragen als Rambo in kantoorkleding. Dat zal in een operatiekamer niet veel anders zijn. Gedenk ook de scène in Barbie waarin Ken in de echte wereld zo’n immense injectie aan zelfvertrouwen krijgt dat hij meent zonder noemenswaardige training of anatomische kennis eventjes een appendix te kunnen verwijderen, gewoon omdat hij een man is.

Hoezo is het nieuws dat vrouwelijke artsen het vermoedelijk beter doen omdat ze beter communiceren? Terwijl we allang weten – want ook dat is uitentreuren onderzocht – dat mannen door de bank genomen zo graag naar zichzelf luisteren dat ze anderen de hele tijd onderbreken bij werkoverleg, vrouwen het vaakst? Vrouwen pingpongen doorgaans de beurt heen en weer tijdens besprekingen, laten elkaar uitpraten en luisteren naar elkaar, terwijl mannen overal door- en overheen tetteren. Er is niet veel verbeeldingskracht voor nodig om je voor te stellen wat een misverstanden dat kan opleveren in de spreekkamer bij het gesprek met patiënten. Of in de operatiekamer, tussen de teamleden die klaarstaan om te assisteren bij het afzetten van het verkeerde been.

Nadat vrouwelijke ministers uit het laatste kabinetRutte zich bij een talkshow hadden beklaagd dat ze in de ministerraad voortdurend werden afgekapt door hun mannelijke collega’s en nooit eens mochten uitpraten, ‘grapte’ premier Rutte terug dat de vergaderingen enorm lang zouden hebben geduurd als hij alle vrouwelijke ministers had laten uitpraten.

Iemand zou eens moeten nagaan hoeveel ongelukken en ellende dat zou hebben gescheeld. O OPZIJ 2023

13

14

Coverinterview Saskia Noort

SASKIA NOORT

MEER

zusterschap GRAAG Ze is alweer twintig jaar schrijver, wat gaat dat snel. Saskia Noort schrijft boeken, columns, tv-series en is dit najaar te zien in een theatershow met Stella Bergsma. Met Opzij praat ze over levenslessen, seksisme, Jan Slagter en the dark side die elke vrouw heeft.

D O O R M A R LE E N H OGE N D O O R N B EEL D P H I L I P P E V O G E L E N Z A N G

OPZIJ 2023

15

H

et ging die ochtend even niet zoals gepland.

De auto moest worden weggebracht voor een keuring, de stukadoors stonden onverwacht voor de deur en de keuken moest nog worden schoongemaakt. Gelukkig schijnt de zon op deze septemberochtend en kunnen we terecht op een terrasje aan een van de Amsterdamse grachten.

In 2003 debuteerde Saskia Noort (1967) met de literaire thriller Terug naar de kust. Sindsdien schreef ze dertien boeken waarvan er meer dan drie miljoen zijn verkocht. Dit jaar is extra bijzonder want ze viert haar twintigjarig schrijverschap.

Ik weet nog goed dat Terug naar de kust uitkwam, en nu zijn we twintig jaar verder. Wat vliegt de tijd.

“Het is zo gek, ik dacht destijds dat mijn kinderen al groot waren – maar kijk nu naar ze. Ik was journalist en schreef voor wat bladen. Toen begon ik aan een boek en veranderde mijn leven. Drie dagen later ben je twintig jaar verder.”

Er is een hoop gebeurd: je schreef meerdere boeken, columns, boeken werden verfilmd. Privé gebeurde er het een en ander bij je. Wat is de belangrijkste les die je in die twintig jaar hebt geleerd?

“Dat alles weer voorbij gaat, zowel de nare als de mooie momenten. De rotdingen gaan ook weer voorbij. Je moet erdoorheen. Toen mijn eerste boek uit was, moest ik presentaties geven. Iets dat ik heel eng vind. Een vriendin van me, die dat wel vaker had gedaan, zei: over anderhalf uur is het voorbij. Dat hielp mij heel erg.

Of het nou gaat om een recessie, een scheiding, liefdesverdriet of een boek dat niet goed verkoopt – het gaat weer voorbij. Of je nou hard je best doet of niet. Er komen andere tijden aan.

Maar dat geldt ook voor de mooie dingen. Die gaan ook voorbij. Daarom moet je extra genieten van de mooie dingen in het leven.”

16

Coverinterview Saskia Noort

En dat is gelukt. De nazaten is het langverwachte vervolg op De eetclub en Debet, die elk tien jaar na elkaar verschenen. Het verhaal gaat over Karen die met haar twee dochters en haar zoontje Mik is verhuisd naar het rustige NoordBrabantse platteland. Zonder al te veel spoilers te geven: het zit vol met ontvoering, moord en andere spannende elementen.

Je schreef columns voor Linda en het AD, vaak over persoonlijke zaken. Heb je het nooit lastig

gevonden om persoonlijke kwesties te delen met een groot publiek?

“Ik kreeg als journalist ooit een cursus van mijn werkgever omdat ik zo onzeker was. De cursusleider zei: je bent te bang voor wat mensen vinden en daardoor is alles wat je schrijft mediocre. Ik kreeg de opdracht om te schrijven wat ik wilde, zonder te denken aan wie het ging lezen. Ik schreef een column en die was zo hilarisch dat ik meteen een column mocht schrijven voor Viva. Je kunt niet schrijven en bang zijn voor wat mensen ervan vinden. Als schrijver moet je schaamteloos zijn, de barrières moet je doorbreken en vooral niet aan zelfcensuur doen.”

Bij het AD kreeg je heel veel haat over je heen, was je toen ook niet bang?

“Dat was ik niet, ik dacht wel: heb ik hier nog zin in? Ik kreeg er een olifantenhuid van en merkte dat ik ook ging haten. Je wordt er geen leuk mens van. Een rare dynamiek is dat.”

Een olifantenhuid lijkt me niet goed. Mensen zeggen vaak: joh, trek het je niet aan. Maar waarom zou je het je niet moeten aantrekken?

“Er worden bovenmenselijke krachten van je verwacht. ‘Sta erboven’. ‘Trek het je niet aan’. ‘Niet op reageren’. Want reageren is natuurlijk ‘niet chic’.”

Je zei in een interview eerder: als een vrouw een mening heeft of een vak uitoefent, dan is dat reden genoeg voor een shitstorm aan haat.

Waar zou dat dan toch vandaan komen?

“Dat vraag ik me al jaren af. Deze week verwonderde ik me over het gesprek tussen politiek verslaggever Floor Bremer, Jan Slagter en Frits Wester bij Renze Klamer aan tafel. Floor zei: ‘De maatschappij is ook wel jarenlang vormgeven door witte mannen en dat de nieuwere generatie dat

‘Alles gaat weer voorbij, zowel de nare als de mooie momenten’

F O T O E L L E N VA N B E N N E K O M

Gaat het na twintig jaar schrijven ook steeds makkelijker?

“Mijn eerste boek was relatief makkelijk om te schrijven, niemand zat erop te wachten. Ik was al blij als duizend mensen het zouden kopen. Nu voel ik wel meer druk, van mijn lezers en mijn uitgever. Lezen staat sowieso onder druk. En ik wil mezelf blijven uitdagen. Ik probeer elk boek iets nieuws. Zo had ik in De nazaten bijvoorbeeld zin in veel actie.”

OPZIJ 2023

17

Coverinterview Saskia Noort

‘Ik word vaak gebeld voor talkshows, maar ga liever niet.

De reden is toch echt die online haat’ toch graag wat diverser zou zien.’ De mannen reageerden: ‘Ach, houd toch op, Floor! Hoeveel vrouwen hebben niet bijgedragen aan deze samenleving? In veel gezinnen waren vrouwen vroeger gewoon de baas! Op binnenvaartschepen waren vrouwen vroeger vaak de échte kapitein!

Je onderschat jullie eigen soort!’

Niemand greep in en ook op social media werd ze hard aangepakt.

Terwijl ze hartstikke gelijk had en dit op een bescheiden manier zei.

Mannen voelen zich aangevallen.

Mannen vechten in plaats van dat ze luisteren.”

De afgelopen tijd stopte de ene na de andere politica, onder andere vanwege de online haat.

“Zij stoppen, maar ook schrijvers, columnisten.”

En vrouwen durven erdoor niet naar talkshows te gaan.

“Ik word ook vaak gebeld, maar ga liever niet. De reden is toch echt die online haat. Je weet dat het gaat 18

komen. Ik zat bij Eva Jinek om te praten over de verkrachting met de kaars door Johan Derksen. Dat leverde me zoveel gezeik op. Vrouwen worden daarnaast aangesproken op hun uiterlijk, te veel rimpels, te veel botox, te dik, te dun, gek haar. Maar iemand als Jan Slagter krijgt nooit een tweet met: zo, die is oud geworden.”

Heb je nog wel hoop voor de nieuwe generatie mannen?

“Zeker. Jan Slagter, ik gebruik hem nu even als boegbeeld, is van een bepaalde generatie. Gelukkig is er ook een nieuwe generatie mannen opgestaan. Ik ben wel hoopvol als ik kijk naar mijn zoon en zijn vrienden, die zijn heel anders.

Ze doen anders tegen vrouwen, staan anders in relaties, doen mee in het huishouden.

Maar ik schrik dan wel weer heel erg van wat er bij de studenten in Amsterdam gebeurt. Het corps en laatst de vereniging Ares. En dat er vervolgens de nieuwe lichting eerstejaars in de rij staat om daar lid van te worden.”

Was het een moeilijk besluit om te stoppen met je column?

“Eigenlijk was het heel impulsief. Mijn zoon maakte een illustratie bij mijn column. Voor een stuk over het schandaal bij The Voice had hij een tekening van een piemel als microfoon. Inderdaad obsceen, maar wat er daar gebeurde was ook heel obsceen. Toen werd de illustratie niet geplaatst. Dat was voor mij de druppel. Ik voelde niet dat de krant achter me stond. Toen zei ik meteen: ik kap ermee.

Tegelijkertijd gaat hierdoor de stem van nog een vrouw in de media verloren. Ik zat me te ergeren aan de vrouwen die allemaal opstapten. Maar uiteindelijk heb ik dat ook gedaan met mijn column. Dat vind ik slap van mezelf. Er blijven er zo weinig over.”

Vrouwen zijn wel weer goed vertegenwoordigd in het genre waarin jij schrijft: de thriller. Wat hebben vrouwen met geweld?

“Boosheid, woede, agressie en geweld verbinden we niet aan vrouwelijkheid.

Maar we hebben dat net zo in ons als mannen, alleen hebben we dat onderdrukt. Die dark side kan je tot uiting brengen in je fantasie of in thrillers.

Het gaat over een kant die je als vrouw niet mag laten zien. Ik heb vroeger veel thrillerschrijvers geïnterviewd, bijvoorbeeld Mo Hayder. Ze schrijft over de meest bloederige ellende. Maar tegelijkertijd is ze de meest schattige, mooie en bescheiden vrouw die ik tegenkwam. Zoiets denken ze vast ook over mij.

Boosheid bij vrouwen is echt taboe. Als je ziet hoe er in de Tweede Kamer werd gereageerd op Sylvana Simons. En dan was ze nog stellig. Ik moest zo lachen toen ze zei: ‘Premier Rutte, u heeft mij nog niet boos gezien’. Je bent al boos als je als vrouw niet lief lacht. Je bent meteen zuur, boos, niet sexy, uitgedroogd.

Terwijl woede bij een man voor passie wordt gezien en wordt bewonderd.”

Deze maand start je theatertour Unbeschreiblich Weiblich samen met Stella Bergsma. Wat gaan jullie doen?

“De titel van onze show verwijst naar het nummer van Nina Hagen dat ze in 1979 uitbracht. Een feministisch nummer over abortus. Ich war schwanger.

Mir ging’s zum Kotzen. Ich wollt’s nicht haben, musste gar nicht erst nach fragen.

We zijn nu 42 jaar verder en hebben nog exact dezelfde discussies. Stella en ik vertellen over wat we meemaken en wat ons opwindt of irriteert. Kortom, hoe het is om vrouw te zijn deze tijd. Van daten tot bodyshamen. Van abortus tot ouderschap. Van politiek tot romantiek. En we delen het podium met een schrijfster, zoals Lale Gül, Tatjana Almuli, Katinka Polderman, Heleen van Royen en Cindy Hoetmer.”

Een feministisch manifest?

“Niet bedoeld als manifest, zo gaan we het niet noemen want dan komt er

OPZIJ 2023

19

Coverinterview Saskia Noort

‘Je bent al boos als je als vrouw niet lief lacht’ niemand. Raar eigenlijk, mensen vinden het een eng woord. Het doet ze denken aan vroeger, toen de feministen van weleer in een tuinbroek, kort haar, met okselhaar boos op de barricades stonden.

Terwijl ook de jonge vrouwen van nu juist weer okselhaar hebben, geen bh dragen en geen make-up op hebben.”

Is het ook leuk voor mannen?

Lacht: “Jan Slagter is ook welkom.”

Zusterschap vind je belangrijk.

“Mannen hebben hun brotherhood, ze helpen elkaar aan banen, in netwerken en staan achter elkaar.

Wij zijn opgevoed met het idee dat het belangrijkste in je leven is om

een man te vinden en daarmee te trouwen. En daarvoor moet je soms andere vrouwen wegduwen. Het is ons aangeleerd elkaars vijand te zijn. Dat houdt ons klein. Met verzustering word je groter en machtiger. Met Stella voel ik dat. We hebben meer zusterschap nodig, we moeten elkaar het beste gunnen. In onze show werken we bijvoorbeeld ook met veel vrouwen, want in de literatuur is nog veel seksisme.”

Stella Bergsma vertelde dat jullie via Whatsapp heel veel samen lachen.

“We vullen elkaar heel goed aan. We zijn samen de good cop en de bad cop. Zij kan helemaal uit haar plaat gaan en ik ben meer op de achtergrond en gematigd.

Samen werkt dat heel goed. Ik ben blij dat er vrouwen als Stella zijn, die wel de strijd aan gaan, die de grenzen opzoeken en sexy selfies plaatsen op social media zonder schaamte.

We appen veel. Wat we niet op social media zetten, doen we via de app. Iets minder genuanceerd en politiek correct zeg maar. Soms moet je even ventileren, ik zit ook maar in mijn eentje thuis.”

Wat doe je nu met haat die je krijgt voor de show?

Lacht: “Die gebruiken we voor onze pr-campagne. Dan bereiken die tweets het tegenovergestelde.”

Wat ga je na de tour doen? Je boek kwam in juni uit en daarna startten meteen de voorbereidingen voor de show. Dat lijkt me best zwaar.

“Het is inderdaad verstandig om dan een tijdje niks te doen. Na de show ga ik rondreizen of naar mijn huis op Ibiza.”

Heb je nog een idee voor een nieuw boek?

“Zeker. Ik zou een serie schrijven voor Viaplay, maar daar is de stekker uitgetrokken want het gaat niet goed met de streamingdienst. Toen dacht ik: ik kan er een boek van maken. Dan is er meer mogelijk.

Ik schreef trouwens ook al eens eerder een serie voor de NPO: Het Beest. Die werd afgekeurd, de female lead vonden ze ‘not likeable’. Het gaat over een vrouw van eind veertig, ze houdt van seks, drinkt veel, haar man heeft haar uit huis gezet. Eigenlijk wat precies de gemiddelde mannelijke rechercheur is. Maar dat wilden ze niet.”

Op tv mogen vrouwen niet ouder zijn dan dertig, zo lijkt het wel.

“Dat is zo frustrerend. Stel dat ik het als boek had geschreven, dan had iedereen het gewild. Maar nee, de deur was meteen dicht. Er zouden meer vrouwen van die leeftijd op tv moeten zijn. Maar ze zeiden: ‘We hadden van jou iets anders verwacht’. Maar wat dan? Mijn boeken gaan over vrouwen van boven de veertig die veel hebben meegemaakt, drinken, roken en veel seks hebben. Mensen hebben gewoon moeite met ‘ouder’, pure ageism.”

Wat onwijs zonde.

“En dan baal ik flink, maar dan denk ik na een tijdje: dit gaat ook weer over.” O

Unbeschreiblich Weiblich

Wat is een vrouw eigenlijk? Is ze haar maatschappelijke positie? Haar lichaam? Haar relaties of uiterlijk? Is dit alles met een pen te beschrijven?

Saskia Noort en Stella Bergsma wagen zich eraan. Vanaf 20 oktober te zien in theaters door heel het land.

20

AAN BIE DIN G JAARABONNEMENT

OPZIJ + BOEK CADEAU Saskia Noort - Hoe nu verder?

Over het boek

Over liefde, feminisme, single-zijn en andere ontboezemingen Zeventien jaar lang schreef Saskia Noort columns over liefde, moederschap, daten en seks - maar ook over het kronkelige pad van het single-leven, ouder worden en seksisme. In haar columns neemt ze bored couples en single mannen van middelbare leeftijd op de hak en schrijft ze onder andere over feminisme en daten na het #MeToo-tijdperk. En natuurlijk spaart ze zichzelf ook niet.

‘Intelligent, scherp, gevat, open en eerlijk over onderwerpen die vaak in de taboesfeer zitten.

Wat een dijk van een schrijfster. Genoten van elke column. Zowel tranen gelaten als regelmatig enorm hard gelachen.’

voor maar

€47,50 GA NAAR OPZIJ.NL Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (6 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden. Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon.

22

Feminist Travel Guide

meisjesdingen in

Manhattan

Wat blijft er over van New York als je verder kijkt dan Times Square, het Vrijheidsbeeld en het Empire State Building? Meer dan genoeg, ontdekten de Reismeiden in de stad die nooit slaapt. Cultuursnuivend, cocktailsippend en met een feministische mindset baanden we ons een weg door de stadsjungle. Om het op zijn Taylor Swifts te zeggen: Welcome to New York.

D O O R D E R E I SM E I D E N

OPZIJ 2023

23

Feminist Travel Guide

D

e wolkenkrabbers zijn gehuld in een fenomenale zonsondergang als de Reismeiden op een woensdagavond arriveren. De uitvalsbasis in New York is deze reis de wijk Hells Kitchen. Dit is het kloppende hart van de lhbtiq+ scene. Niet ver verwijderd van Times Square, maar wel een totaal andere energie. Het zit bomvol restaurants en bruisende barretjes met regenboogvlaggen.

Vroeger de plek waar gangsters vandaan kwamen, dat is nu wel anders. Voor vrouwen is het hier zowel overdag als ’s avonds relatief veilig en de Reismeiden voelen zich op hun plek.

Frida & Gertrude

De stad is meer dan 170 musea rijk en dat levert behoorlijk wat keuzestress op. Het wordt MoMA (The Museum of Modern Art). Toch wel een van de Big Five als het gaat om de New Yorkse musea. Kaartjes kun je online reserveren maar ook gewoon aan de deur kopen. Veel mensen komen hier voor het werk van Pablo Picasso en Jackson Pollock, om maar wat namen te noemen. Maar de Reismeiden zijn meer geïnteresseerd in het werk

24

van vrouwelijke kunstenaars zoals Frida Kahlo. In dit museum is onder meer haar iconische Zelfportret met afgeknipt haar te zien.

Minder bekend maar niet minder de moeite waard is The Whitney Museum.

Het is te danken aan de steenrijke beeldhouwster Gertrude Vanderbilt, die het museum in 1931 opzette.

Het gebouw is ontworpen door de wereldberoemde architect Renzo Piano, te vinden nabij de Hudson en de High Line. Een eigentijds museum met moderne Amerikaanse kunst – verrassend veel vrouwelijke makers – met een focus op nog levende kunstenaars.

Als je zin hebt in iets geks en dol bent op viervoeters: bezoek The Museum of the Dog. Een plek waar de band tussen mens en hond gevierd wordt door middel van kunst. Je vindt hier schilderijen, aquarellen, prenten, keramiek en zelfs bronzen beelden, met natuurlijk de hond als muze.

Voor een dag met slecht weer is het National History Museum aan te raden. Je kunt hier met het grootste gemak een halve of zelfs een hele dag doorbrengen. Je maakt hier een reis door de geschiedenis van de mensheid en het universum.

Feminist Travel Guide

Vintage feestje

Veel toeristen snellen naar wereldberoemde warenhuizen zoals Macy’s en Bloomingdales. Wat ons betreft kun je die overslaan.

Beter voor vrouwenrechten én de portemonnee. En waarom zou je nog nieuwe kleding kopen als er zo veel te gekke tweedehands winkels zijn?

Het aanbod vintage kledingzaken in de stad is overweldigend. Een van de meest bekende is de vintagezaak Crossroads Trading, met meerdere locaties in verschillende stadsdelen.

In het weekend kun je je hart ophalen bij vlooienmarkten zoals de Brooklyn Flea en Chelsea Flea.

Naast kleding vind je hier ook kunst, meubels en platen.

De snackroute

Wie in New York is geweest weet dat de stad om eten draait. En gezond eten is hier geen prioriteit.

De Reismeiden ontbeten vaak met American pancakes, een bagel of een shake. Bij niet-toeristische diners is dit redelijk betaalbaar, zo betaal je voor een portie pannenkoeken acht dollar en voor een simpele bagel een dollar of drie. Wil je uitpakken, dan kun je eens ontbijten bij Ellens Stardust Diner op Times Square.

Eigenaresse Ellen Hart zette dit op de jaren vijftig geïnspireerde eethuis op om een podium te geven aan (voormalig) Broadway-artiesten.

Tijdens het eten kan het zomaar gebeuren dat jouw bediening de

microfoon pakt, op de tafel klimt en een musicalhit ten gehore brengt. Love it or hate it.

De foodies onder ons worden blij van een bezoek aan Chinatown. Sla af bij Doyers Street. Vroeger de plek waar gangs samensmolten, nu de plek waar je geweldig eet bij bijvoorbeeld Nom Wah Tea Parlor – vergeet geen soepdumplings te proberen. Wie een echte lunch sandwich wil moet naar Sunny & Annie’s, een koreaanse deli in East Village.

Krap bij kas? Dan kun je avonds prima uit de voeten met een hotdog.

Bij Gray’s Papaya bijvoorbeeld, waar je voor 4,50 zowel een hotdog als een iconisch sapje krijgt. Ook de Amerikaans-Italiaanse pizza’s OPZIJ 2023

25

zijn betaalbaar en ‘vies lekker’.

Bijvoorbeeld die van John’s op Bleecker Street of het legendarische Joe’s Pizza op Times Square. Is er iets meer speelruimte qua budget dan is de keuze reuze. De Reismeiden aten een avond heerlijk Mexicaans bij Tacombi – een laagdrempelig maar gezellige taqueria die in meerdere stadsdelen gevestigd zit. Daar niet ver vandaan zit de Italiaan Via Carota, steevast bomvol. Loop ook even om voor de relatief betaalbare ramen van in het knusse Kohoku-ku, verstopt in Hells Kitchen.

De veganisten moeten goed opletten in New York, want lang niet alle plekken bieden veganistische mogelijkheden aan. Voor ontbijt biedt bijvoorbeeld Bagel RX in Greenwich Village goede vegan alternatieven. En een begrip onder fastfoodliefhebbers is Jerrel’s BETR BRGR, met een rijk aanbod aan plantaardige burgers.

Vrouwensporen

New York kent een bijzondere vrouwenrechtengeschiedenis. Op het asfalt van deze stad zijn vrouwenrechten ferm bevochten. Wandel naar Central Park om een momentje stil te staan bij het Women’s Rights Pioneers Monument. Het is een eerbetoon aan vrouwenrechtenactivisten Sojourner Truth, Susan B. Anthony en Elizabeth Cady Stanton.

Naast iconische activisten vinden we ook veel vrouwen uit de popcultuur in The Big Apple. Daarom maakten de Reismeiden een stop bij het huis van 26

Carrie Bradshaw, het wereldberoemde personage uit Sex and The City. Als je daar toch bent kun je via Bleecker Street doorlopen naar Cornelia Street.

Op deze straat inspireerde Taylor Swift haar gelijknamige nummer. Het zit hier bomvol Swifties die een foto maken voor de bruine deur van het appartement.

Van Birdland tot Maries Crisis Café

Of je nou zin hebt in broeierige bluesklanken of dampende technobeats, overal is muziek in New York. De Blue Note is New Yorks bekendste jazzclub, maar ook in Birdland staan elke avond klinkende namen. De Reismeiden bezochten een gitaaravond en zagen een van de weinige vrouwelijke gitaristen in de jazzscene, Sheryl Bailey, de sterren van de hemel spelen.

Nog zo’n aanrader is Terra Blues, waar je elke avond kunt rekenen op kwaliteit. Het is een van de beroemdste moderne bluesclubs van New York en entree is zeer betaalbaar.

Als je je zorgen weg wilt zingen, ga je naar Maries Crisis Cafe. In 1929 opende de Franse Marie Dumont de deuren van deze pianobar, die naar haar is vernoemd. Achter de piano speelt iemand de ene na de andere musicalkraker weg en je kunt dus wel raden wat voor publiek hier op af komt.

Wie echt wil dansen kan het beste naar de trendy club Wiggle Room.

Aan de deur wordt ons op het

Feminist Travel Guide

OPZIJ 2023

27

28

Feminist Travel Guide hart gedrukt hulp in te schakelen van de deurmannen als iemand grensoverschrijdend gedrag vertoont; consent is het sleutelwoord in de New Yorkse uitgaansscene. Er zijn ook veel stomende clubs op grote hoogte te vinden, zoals Mr. Purple, Le Bain en Somewhere Nowhere.

Frisse neuzen

Een niet nog eens nader te noemen personage uit Sex and The City zei ooit: “One of the best things about living in a city like New York is leaving it.” Wie langer in New York blijft kan het een beetje benauwd krijgen. Central Park biedt uitkomst maar is misschien niet genoeg voor wie langer in de stad is. Zeegezichten en bosrijke omgevingen liggen gelukkig op een steenworp afstand van New York.

Via Grand Central Station kun je een dagtrip maken naar een nabij gelegen plaats en een glimp opvangen van hoe Amerikanen leven in de staat New York. Zit het weer een beetje mee, pak dan de tram zeewaarts. De Reismeiden kozen voor Coney Island, een iconische plek waar de wortels liggen van Nathans Hotdogs. Het pretpark is een beetje vergane glorie vonden wij, maar de nabijheid van

de zee, met een hotdog in de hand, maakt een hoop goed.

Goedkoop genot

Er is veel gratis te doen in New York, zoals een wandeling over The Brooklyn Bridge of de route over de High Line, een voormalige trambaan bij het Meatpacking District.

Verder loont het om de agenda’s van de stadsparken in de gaten te houden, zoals het prachtige Bryant Park. De Reismeiden volgden kosteloos een yogales. In de zomer worden hier ook sprookjesachtige filmavonden georganiseerd in de buitenlucht, gratis en voor niets.

Gemiddeld kost een biertje bijna tien dollar, maar Rudy’s Bar & Grill is de uitzondering op de regel. Drie dollar voor een biertje én onbeperkt gratis hotdogs. Niet verder vertellen. Voor de alcoholdrinkers onder ons loont het sowieso om hoofdzakelijk te borrelen tijdens happy hour.

Natuurlijk kun je voor een uitzicht naar het Empire State Building, The Summit of Rockefeller, maar daar moet je wel voor krom liggen.

Een gouden tip is om gewoon de lift te pakken naar een van de vele rooftopbars. Vaak is de toegang hier

gratis. Drankjes uiteraard niet, maar het is lang niet altijd verplicht een drankje te nuttigen. Snuif het uitzicht in je op en pak de lift weer naar beneden.

Niet helemaal gratis, maar wel goedkoop is The Roosevelt Island Tramway. Deze tram gaat niet over land, maar is eigenlijk een kabelbaan.

Voor een paar dollar heb je een bijzonder mooi uitzicht over The Hudson.

Reizen

Vliegen naar New York is aan de prijs.

Een retourtje kan rechstreeks met KLM, een andere optie is Iceland Air. Met overstap op Reykjavik, maar dat kan wel en stuk goedkoper uitvallen dan de maatschappijen die rechtstreeks vliegen. Eenmaal aangekomen in New York loont het om een metrokaart aan te schaffen.

Een ander alternatief is Uber.

Slapen

Een privéwoning huren via Airbnb is sinds kort niet meer mogelijk. Nieuwe regelgeving verplicht verhuurders om ook zelf te wonen in het appartement.

Wie voor privacy wil gaan moet dus kiezen voor een hotel. O

OPZIJ 2023

29

Dit artikel is een bijdrage van Atria, het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. Herstory is een samenwerking tussen Atria en Opzij. Verhalen uit de vrouwenarchieven halen we in deze rubriek uit de onzichtbaarheid.

Feminisme aan de bar:

het vrouwencafé Eind jaren zestig maakt vrouwenemancipatie haar spreekwoordelijke ‘doorstart’ in de vorm van een tweede feministische golf. Binnen het feminisme, dat op dat moment nog geen eenduidige ideologie was, ontstaat begin jaren zeventig een beweging van vrouwen die de strijd aangaan met het patriarchaat.

De noodzaak voor vrouwen om samen te komen maakt dat het ene na het andere vrouwencafé de deuren opent. ‘Banaan, banaan, ik kan het niet meer aan, ik kom net bij Saarein vandaan’.

DOOR T HAL IA LI P S

H

et vrouwencafé is een ontmoetingsplek waar vrouwen zich veilig kunnen voelen. In eerste instantie openen de eerste vrouwencafés de deuren voor zowel vrouwen als mannen.

Maar al snel wordt duidelijk dat de vrouwen de aanwezigheid van mannen onprettig en zelfs bedreigend vinden, dus wordt hen voortaan de toegang actief geweigerd.

Andersom wordt het vrouwencafé zelf ook vaak als intimiderend gezien.

In parallel met hoe er destijds over emancipatie werd gedacht, wordt het afgedaan als onnodig. Er is zelfs argwaan over mogelijke ‘complotten’ die achter de gesloten deuren van de kroegen worden gesmeed. In die beginjaren komen er dan ook regelmatig tóch mannen naar binnen, meestal met als doel de aanwezige vrouwen te versieren. Maar er zijn ook

30

incidenten waarbij mannen de gasten of het personeel toeschreeuwen, opbellen of aan het schrikken maken, waardoor zij ironisch genoeg zélf de relevantie voor een veilige plek bewijzen.

De weerstand uit de buitenwereld stopt de vrouwen niet; humor en ironie zijn het devies. Dat zie je terug in de namen van de verschillende vrouwencafés, soms met weinig subtiele dubbelzinnigheid over de functie van het café. In Utrecht opent in 1975 het eerste vrouwencafé van Nederland: de Heksenketel. Al snel kun je ook wat drinken in de Feeks, Madame Mik-Mak of het Joffertje. En anders vind je een koude klets of goed gesprek bij Dikke Trui in Groningen, Paraplu in Amstelveen of Kantje Boord in Haarlem.

Hoe-plak-ik-zelf-mijn-fietsband Naast een plek om elkaar veilig te

ontmoeten, willen de vrouwencafés ook een plek zijn waar men kan samenkomen en met elkaar kan praten over feministische thema’s.

In de beginjaren hebben de avonden vooral betrekking op vormingswerk; het educatief delen van kennis en vaardigheden en het vinden van herkenning in de verschillende aspecten van het vrouw-zijn.

Bijvoorbeeld in praatgroepen.

Maar de avonden worden al gauw inhoudelijker en specifieker. Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig nodigen de cafés sprekers uit die vertellen over geld verdienen en economische zelfstandigheid. Er worden ook assertiviteitstrainingen gegeven en zelfs praktische hoe-plakik-zelf-mijn-fietsband workshops.

Nu er een fysieke plek is waar vrouwen elkaar ongestoord kunnen treffen, kunnen zij met elkaar hun individuele behoeften ontdekken. In

Herstory Entree van Vrouwencafé Saarein, jaren 80. Uit album Karen Vernenes. Collectie IAV-Atria.

OPZIJ 2023

31

Campagnebeeld Feministische Pubquiz. Rechts: Marjan Sax. Links: Betsy Thung Sin Nio. Collage door Studio FFF. Foto’s door Hans-Joachim Schröter & Liesbeth Sluiter.

tegenstelling tot de straat op gaan en actie voeren voor grotere algemene belangen, kunnen de vrouwen hier hun eigen kennis en netwerk versterken. De vrouwencafés worden het kloppend hart van empowerment, discussie en sociale verandering. En het werkt: verschillende belangrijke maatschappelijke initiatieven komen voort uit inzichten die zijn ontstaan in vrouwencafés. Zo ontstaan de eerste ideeën voor op vrouwen gericht onderwijs, bijvoorbeeld de Vrouwen Oriënteren zich op de Samenleving-cursussen en moeder-mavo’s, aan de bar van het vrouwencafé. En de opvanghuizen voor mishandelde vrouwen (de Blijf van mijn Lijf-huizen) en

De tweede feministische golf

verschillende hulpdiensten zoals die voor slachtoffers van seksueel geweld, stammen uit die tijd. Ook de strijd voor het recht op abortus is dan in volle gang. Tijdens de vergaderingen wordt menig petitie getekend.

OH BAR OH BAR OH BAR…

Het oudste, nog bestaande vrouwencafé is Saarein in de Jordaan, Amsterdam. In tegenstelling tot eerdergenoemde cafés die hun deuren al lang geleden hebben moeten sluiten, kunnen we nog altijd bij Saarein aanwaaien voor een koud glaasje van het een of ander.

Voordat Saarein opende, was er al een vrouwencafé in Amsterdam: het Schaartje. Toen het Schaartje

De ‘eerste feministische golf’ is de vrouwenbeweging die eind negentiende tot begin twintigste eeuw strijdt voor gelijke rechten voor vrouwen op gebied van scholing, arbeid en kiesrecht.

De periode 1967-1969 wordt gezien als het begin van

32

sloot besloten de vrouwen die daar vaak kwamen alles op alles te zetten om tóch een vrouwencafé te behouden. Ze richtten de Stichting Het Amsterdams Vrouwencafé op en schreven een crowdfunding avant la lettre uit voor: ‘…een waarlijk & onvervalst open vrouwencafé, dat plek biedt aan al onze moeders, tantes, zusters, oma’s, vriendinnen, buurvrouwen en dochters.’

Vrouwen werd gevraagd een ‘stevig beginkapitaal’ uit te lenen om Saarein succesvol te openen. In ruil voor een ‘comfortabel plaatsje in de vrouwenhemel’. De crowdfunding trok elf vrouwelijke investeerders, die er met hun geld voor hebben gezorgd

de ‘tweede feministische golf’. In korte tijd volgen een aantal belangrijke ontwikkelingen zich op. Zo schrijft Joke Smit in 1967 haar artikel ‘Het onbehagen van de vrouw’, wordt in 1968 actiegroep Man-VrouwMaatschappij (MVM) opgericht en kan niemand om de ludieke acties van de Dolle Mina’s heen.

Herstory

‘In die beginjaren komen er dan ook regelmatig tóch mannen naar binnen, meestal met als doel de aanwezige vrouwen te versieren’ dat de inboedel van Saarein werd betaald en het café volgens plan in 1978 haar deuren opende.

Inclusieve safe space

Binnen het feminisme zijn lesbischeen queer vrouwen ruim vertegenwoordigd. Voor een lesbische vrouw is het vrouwencafé een safe space, waar zij zichzelf kan zijn en andere lesbische vrouwen veilig kan ontmoeten. Dat kan in de jaren

zeventig en tachtig verder bijna nergens.

De vrouwen achter Saarein zijn zich bewust van het feit dat er meer groepen baat kunnen hebben bij een veilige plek, herkenning en representatie. Ze erkennen vanaf de eerste jaren dat ze een wit imago hebben. Dat zien ze graag anders, daarom proberen ze meer optredens te boeken die een breder publiek aanspreken. Ze schakelen hulp in

van de zwarte gemeenschap, die hen helpt een strategie op te stellen en waar mogelijk vrouwen met elkaar in contact brengt.

Nog steeds naar het café

Saarein is een succes. Er volgen vele vrouwenfeesten en jubilea, bijvoorbeeld in de Melkweg in Amsterdam. De grote groepen vrouwen die hier op afkomen veroorzaken regelmatig overlast in

Eerste 'Pata Pata' swingavond door zwarte vrouwen in café de Feeks, met de 'diskamazones', 1985.

Carry van der Smitte (links) en Maureen Konigferander (rechts). Foto: An Stalpers.

OPZIJ 2023

33

Herstory

De Werkgroep Vrouwen en Universiteit organiseert een vrouwenborrel over abortus, 1976. Ontwerper onbekend.

Collectie IAV-Atria.

Ontwerp: Mariet Numan. Collectie IAV-Atria.

‘De vrouwencafés worden het kloppend hart van empowerment, discussie en sociale verandering’ de buurt. Door actieve communicatie met buurtbewoners behoudt het café tóch een goede relatie met de buren. In 1999 wordt Dia Rozemond de nieuwe eigenaar. Zij verruimt het deurbeleid; naast vrouwen is Saarein nu ook open voor ‘alle queer minded mensen’.

Dat het café ook nog steeds een hotspot is voor de queer gemeenschap wordt nog maar eens bevestigd als in 2021 de succesvolle queer serie Anne+ een scène uit de film opneemt in Saarein. Zo is Saarein opnieuw een

Marjan Sax

fijne en unieke plek voor een nieuwe generatie queer(minded) mensen.

Feministische pubquiz

Ben je door Herstory geïnspireerd geraakt, of wil je eens een kijkje nemen in de Saarein? Zeker als Opzij-lezer zou je wel eens goed kunnen scoren op de Feministische Pubquiz die Atria op 30 oktober 2023 in hét vrouwencafé organiseert.

Geen vragen over crypto currency, Tesla’s of Michiel de Ruyter. Maar een pubquiz waarbij je scoort als je

Eén van de acht initiatiefnemers van Vrouwencafé Saarein is Marjan Sax. Voordat ze het café mede-opricht heeft ze binnen het feministisch activisme haar sporen al ruimschoots verdiend. In 1969 is zij bij de bezetting van het Maagdenhuis. In diezelfde tijd wordt ze actief bij Dolle Mina, waar ze in 1974 vertrekt om samen met Ria Sikkes en Selma Leydesdorff ‘Wij Vrouwen Eisen’ op te zetten. Zowel Dolle Mina als Wij Vrouwen Eisen spreken zich jarenlang uit over het recht op zelfbeschikking en abortus. In 1983 richt

34

We should all be feminists hebt gelezen.

Of als je mee kunt zingen met Taylor Swift tijdens de muziekronde. Maar ook als er bij jou géén belletje gaat rinkelen bij het horen van namen als Els Borst, Audre Lorde en Corry Tendeloo is er geen probleem! Host en queer-icoon Lotte van Eijck zorgt hoe dan ook voor een gezellige avond die uitermate geschikt is om je kennis bij te spijkeren. Je team aanmelden voor de pubquiz kan via de website van Atria: atria.nl/feministendiewisten O

Marjan samen met vier andere vrouwen Mama Cash op, een stichting die initiatieven van vrouwen in de hele wereld financiert. Mama Cash is uitgegroeid tot een internationaal opererende organisatie die vrouwen helpt zelfstandiger en onafhankelijker te worden.

Marjan Sax is voor haar succesvolle werk in de vrouwenbeweging meermaals onderscheiden. Haar inspirerende archief wordt door Atria bewaard. Atria maakte onlangs ook een videoportret over deze bijzondere vrouw. O

Teken de petitie

KOM IN ACTIE TEGEN ONLINE VROUWENHAAT Online haat jegens vrouwelijke politici gaat alle perken te buiten.

Met deze petitie, een initiatief van Opzij en Stem op een Vrouw, roepen wij op tot actie.

TEKEN JIJ OOK? Vrouwelijke politici hebben vaker (55 procent) te maken met agressie en geweld dan hun mannelijke collega’s (46 procent). Een groot deel daarvan is online: 10 procent van de tweets gericht aan vrouwelijke politici, bevat haat of agressie.

Die haat gaat vaak specifiek over hun vrouw-zijn, dus niet over politieke inhoud.

Online haat komt nog vaker voor bij o.a. vrouwen van kleur, jonge vrouwen, moslima’s en lbtq+ vrouwen.

De haat kan hun carrière aantasten, beïnvloedt hun handelen, en kan ertoe leiden dat zij zich uit de politiek terugtrekken en zich niet uitspreken. Daarmee ondermijnt het de fundamenten van de democratie. En hoewel er steeds meer aandacht is voor dit onderwerp, ontbreekt het aan actie.

Met deze petitie roepen we de politiek, overheidsinstanties (waaronder de politie) en het OM op om gezamenlijk in actie te komen tegen online haat, en de veiligheid van vrouwelijke politici en alle politieke ambtsdragers te waarborgen.

· REGULEER SOCIAL MEDIA PLATFORMS VIA WETGEVING; · SPREEK IN DE POLITIEK STEUN VOOR ELKAAR UIT, EN SPREEK COLLEGA’S AAN DIE HAAT VERSPREIDEN; · INVESTEER IN HET (H)ERKENNEN VAN SPECIFIEKE VORMEN VAN DISCRIMINATIE ZOALS MISOGYNIE, MISOGYNOIR, QUEER EN TRANS HAAT BIJ POLITIE EN HET OM; · VERGROOT KENNIS EN BEWUSTZIJN VIA BIJV. EEN MELDPUNT; · STEL DE BEHOEFTE EN ERVARINGEN VAN SLACHTOFFERS CENTRAAL.

NEEM NU EEN JAARABONNEMENT & ontvang het boek ‘Stil Verlangen’ cadeau!

voor € 47,95

* Samengesteld door Simone Berger met prachtige illustraties van Hetty Ansing * Van de makers van Indah* en Pindah* * Waarde van €18,95 U ontvangt de welkomstcadeaus binnen 10 werkdagen.

GA NAAR PINDAH-MAGAZINE.NL 36

Column Patricia van Liemt Patricia van Liemt is journalist, columnist en radiomaker. Zo is ze te horen op Wild FM met de Pat & Ro Show. Ze heeft twee dochters: Maria en Phaedra.

Over seks

I

k denk de laatste tijd vaak na over seks. En nee, niet in praktiserende zin, maar meer met terugwerkende kracht.

Ik bedoel hiermee dat mijn feministische kijk op zaken kennelijk diepe wortels heeft in de jaren negentig. Een tijd waarin penetratie het hoofddoel was van… nou ja eigenlijk ALLES in het universum.

Het was de hoofdact, de parel van de avond, het epicentrum, de pièce de résistance. En deze vond, in mijn geval, altijd plaats met een witte man. Ok, toen witte jongen. De enige diversiteit in mijn dorp galmde uit de speakers in de vorm van 50 Cent. Welcome to the candyshop, I let you lick my lollipop.

Het mannelijke geslacht was immer het stralende middelpunt. Fier, erect en aanwezig.

Verschillende feministische pamfletten hebben mij door de jaren heen geleerd dat de penetratie eigenlijk maar een lullig onderdeel is (sorry, deze moest ik maken) van een veel groter geheel.

Het is vooral gecultiveerd. Kun je je die Kamasutra-plaatjes nog herinneren? Dat was seks. Maar als je ze goed bekijkt draait het vooral om de verschillende manieren van penetratie.

Ik probeer mezelf nu al een tijdje los te koppelen van dit normatief. Onder andere vanwege de traditionele genderrollen en machtsstructuren die hieraan vastkleven. De mannelijke rol bij penetratie is namelijk vaak die van de actieve partner en die van de

vrouw de passieve ontvanger. Je kunt beargumenteren dat als de vrouw bovenop de man zit, er door haar een actievere rol wordt vervuld. Eens, maar de vrouw blijft immer de ontvanger. Er komt iets binnen.

Men wil penetratie ook nog weleens historisch vergoelijken. Door te zeggen dat het vooral een reproductieve focus heeft. Joe, doei en de mazzel. Dat is dus niet waar, want als je de cijfers erbij pakt heeft 99 procent van de wereldbevolking louter seks omdat men het lekker vindt en niet om zich voort te planten.

Dus die kan van tafel.

Maar wat ik nu ga zeggen, vind ik minstens zo belangrijk. Want feminisme, en dus het weerleggen van de normatieve penetratie, is ook goed voor veel mannen. Want, wat blijkt, zij ervaren een enorme druk vanuit - het duurde even, maar daar is ie dan - het patriarchaat. En dit vertaalt zich weer in het feit dat mannen, vaker dan vrouwen, te maken krijgen met verslavingen, burn-out en zelfdoding*. En dus ook op seksueel gebied voelen mannen de druk om te presteren. Ze moeten altijd maar hard en stijf zijn, en ieder moment over kunnen gaan op penetratie.

Poe, the pressure…

Maar we zitten thank god in een transitiefase, waarbij het woord ‘consent’ steeds vaker de hoofdrol speelt.

En toch twijfel ik over de seksuele voortgang ten opzichte van de jaren negentig. Zoals een goede journalist betoogt, heb ik even een rondje langs de velden gedaan. Lees: mijn vriendinnen bevraagd, terwijl we aan onze tweede esma nipten. Het algemene oordeel over penetratie was eigenlijk ‘prima’. Ze vonden vooral dat ik er niet zo’n druk op moest leggen. Maar toen ik vroeg of mijn vriendinnen klaarkwamen door penetratie werd het angstvallig stil.

En daar zaten we, ergens tussen de jaren negentig en het hier en nu, tussen traditionele rollen en genderstereotyperingen. En de vraag wat dan het stralende middelpunt kon zijn in de slaapkamer… O

*Zie: Jens van Tricht: Waarom feminisme goed is voor mannen OPZIJ 2023

37

Interiew Tatjana Almuli is freelance fotograaf en journalist voor diverse media. In 2019 verscheen haar debuut Knap voor een dik meisje. In 2022 publiceerde ze haar roman Ik zal je nooit meer, dat tevens op de shortlist van de Opzij Literatuurprijs 2023 staat. Samen met Malou Holshuijsen maakt Tatjana de podcast Tussen dertig en doodgaan.

Er regeren nog steeds vele leugens als het gaat om dikke mensen.

Daar weet Tatjana Almuli (1991) alles van. In de gloednieuwe VPRO-serie Dikke vette leugens ontmantelt ze al die onwaarheden samen met inspirerende gasten als Lotte van Eijk, Marie Lotte Hagen en Sarah Janneh. Met in iedere aflevering weer een ander thema zoals bijvoorbeeld de dieetcultuur, de kledingindustrie en de viering van het dikke lichaam.

D O O R N O É M I P R E N T B EEL D C O C O O L A K U NLE

Het vertekende beeld van

“D

de dikke

e serie is een idee van Marlijn Aarts, die mij al snel erbij vroeg”, begint Almuli. “Ik moest eerst even nadenken of ik wilde meewerken aan deze serie.” In 2019 schreef ze het goed ontvangen boek Knap voor een dik meisje. “Ik werd een soort spokesperson over dik zijn en moest stigma’s ontkrachten. Ik kwam steeds meer in de media, moest mijn ruimte innemen, mezelf laten zien – het was een soort exposure therapy. Dat is heel goed voor mij geweest en zorgde voor meer zelfacceptatie. Het heeft ook veel voor mijn carrière betekend, maar tegelijkertijd werd ik wel in een soort hokje geplaatst. Terwijl ik als mens en maker veel meer thema’s interessant vond. Toen ben ik steeds

38

kritischer geworden en nee gaan zeggen tegen bepaalde klussen omtrent dit onderwerp.”

echt een nieuwe generatie aanboren met dit onderwerp.”

Na haar autobiografische boek is ze ook andere thema’s gaan ontplooien, zoals intergenerationeel trauma en rouw. “Ik ben nu niet meer bang gereduceerd te worden tot iemand die over dik zijn praat”, vertelt ze. “Maar ik ben wel nog steeds dik en heb dus nog steeds te maken met die vooroordelen.

Ik kan wel zeggen dat ik het er niet langer over wil hebben, maar als ik met zo’n programma de kans krijg om meer mensen te bereiken, dan vind ik dat goed en belangrijk. Door mijn eigen ervaring weet ik dat het nog steeds een groot maatschappelijk probleem is waar veel mensen last van hebben.” De serie wordt geheel online gepubliceerd, op TikTok en NPO3.nl “Zo kunnen we

Een van de meest prangende thema’s als het gaat om de achterstelling van dikke mensen in de maatschappij is de gezondheidszorg, stelt Almuli. “Er gaat veel mis in de zorg. Het begint heus een beetje te veranderen, maar er wordt bijvoorbeeld nog steeds met BMI gewerkt. Terwijl zo veel onderzoek onderstreept dat het te simplistisch is om daar een heel gezondheidsbeeld aan op te hangen.

Ik vind dat anno 2023 niet kunnen.

Bovendien zijn er in het ziekenhuis vaak geen bloeddrukmeters die om de armen van dikke mensen passen.

Weegschalen gaan maar tot een bepaald gewicht. Dat zijn basisdingen die niet op orde zijn.”

Zorgwekkend

vrouw

OPZIJ 2023

39

‘Als je aan de lopende band te horen krijgt dat je niet goed genoeg bent en dat je moet veranderen om een geslaagd mens te zijn, dan ga je dat internaliseren’ Almuli wijst ook op het gebrek aan respect vanuit sommige artsen. “Ik heb vaker meegemaakt dat ik niet serieus word genomen en dus geen passende zorg krijg. Dat vind ik heel zorgwekkend. Als je iemand het gevoel geeft een mislukking te zijn, heeft dat nooit een positief effect. Dat begint natuurlijk al bij zorgopleidingen, waar vermoed ik nog veel vanuit stigma’s wordt gedacht en gehandeld. Ik weet gelukkig dat er wel individuele artsen zijn die zich uitspreken tegen het stigma omtrent dikke mensen en dat dun zijn niet maakbaar is. Een voorbeeld hiervan is hoogleraar en internistendocrinoloog dokter Liesbeth van Rossum, zij zit ook in onze serie. Zij stelt: gewichtsdiscriminatie werkt averechts, want dan durven mensen minder snel zorg te zoeken. En los van gezondheid: Als je aan de lopende band te horen krijgt dat je niet goed genoeg bent en dat je moet veranderen om een geslaagd mens te zijn, dan ga je dat internaliseren. Je zult minder snel het leven intrekken en de straat opgaan. Je komt sneller in een sociaal isolement.”

Representatie

Vroeger zag Almuli zichzelf nergens terug in de tijdschriften en algehele popcultuur. “Het was er écht niet.

Nu volg ik veel geweldige vrouwen op sociale media. Ik vind het fijn om andere dikke vrouwen te zien en te volgen wat zij aan het doen zijn. Zij 40

Interiew Maar liefst 54 procent van de mensen zegt dikke mensen weleens veroordeeld te hebben als ze hen zagen eten, blijkt uit een onderzoek van 3vraagt/EenVandaag onder 21.164 mensen.

Opvallende uitkomsten waren daarnaast dat een op de tien dikke mensen weleens uitlacht. Van de mensen die zich omschrijven als ‘heel dik’ heeft meer dan de helft in het afgelopen jaar een negatieve ervaring gehad met iemand in de zorg en is meer dan de helft dagelijks met hun lichaam bezig.

zijn mijn rolmodellen. Ik vind het fijne aan deze tijd dat ik dat zelf op kan zoeken, vroeger kon dat niet.” Maar, geeft ze toe, het is ook een bubbel waar ze in verkeert. “Ik omring me met mensen die in dezelfde dingen geloven, zowel fysiek als online. Maar ik weet dat er ook beroemdheden zijn die bijvoorbeeld bepaalde diëten aanprijzen. Dat is helaas nog steeds gaande. Het is ook niet gek dat veel mensen nog op die manier denken, want iedereen is opgegroeid en opgevoed met dun zijn als de norm. Dat zit heel diep.” Het andere probleem is het kapitaliseren van diëten. “Er is zo veel geld met de dieeten schoonheidsindustrie gemoeid en dat wordt opgehangen aan het schoonheidsideaal. De boodschap: als je dit product koopt, of dat product probeert, dan komt het goed. En zelfs ik, die talloze boeken heeft gelezen over gezondheid, body positivity en lichaamsneutraliteit, kan nog steeds het idee hebben dat ik iets moet veranderen.”

Het Stemmetje

Almuli is van haar dominerende eetstoornis af, maar dat stemmetje duikt soms nog steeds op. ”Als ik bijvoorbeeld wat afval, kan ik denken: ‘Oh, chill! Als ik nog iets meer afval, dan…’ Maar ik heb een afspraak met mezelf dat ik nooit meer ga diëten.

Als ik dit soort gedachtes krijg, dan verbind ik er geen handelingen aan.

Ik laat ze er gewoon zijn. Ik weet dat de obsessie met afvallen mij totaal kan vernietigen. Mensen die zeggen dat ik moet afvallen, heb ik niet meer in mijn leven.”

Wat haar op zulke momenten helpt is de focus leggen op hoe ze zich voelt.

“Hoe zorg ik goed voor mezelf? Wat doet die zorg voor mij in termen van functionaliteit, in plaats van in termen van esthetiek? Als het zomer is, dan wil ik zoveel mogelijk in het water liggen. Omdat ik me daar fijn bij voel. Boeiend hoe ik eruitzie. Ik heb dus geïnvesteerd in de relatie van het meer mogen voelen van mezelf. Ik zat vroeger heel erg in mijn hoofd en kon moeilijk connecties maken met mijn lichaam. Door heel intensief therapie te volgen, ben ik meer gaan voelen. Om me goed te voelen moet ik sporten, bewegen, buiten zijn, genoeg wandelen en genoeg rust nemen. Dat is de basis voor mij en dat is dus niet diëten.”

Meer dikke vrouwenseries

Eind december is de laatste aflevering van Dikke vette leugens, maar Almuli is nog niet uitverteld als het gaat om dikke mensen. “Ik ben me de laatste tijd zo aan het opwinden als het gaat om representatie. Ik consumeer zelf veel media en ben een enorme filmfreak. Het stoort me dat ik weinig dikke mensen zie op beeld.

Momenteel ben ik in gesprek met producenten om te kijken of ik een televisieserie kan mede-ontwikkelen, waarin deze thematiek een grote rol speelt. Ik geloof dat je met film en televisie weer een nieuwe groep mensen bereikt.”

Die representatie op orde krijgen begint al bij de theaterscholen. “Er worden natuurlijk ook maar weinig dikke mensen aangenomen. Je hebt Sarah Janneh, die een geweldige carrière aan het opbouwen is. Er verandert heus wel iets, maar het gaat zo langzaam. Ik kan zelf nog geen tien dikke actrices opnoemen die in

Nederland werkzaam zijn. Als je dat neerlegt naast de vele dertien-in-eendozijn actrices die er zijn, dan klopt er iets niet.” Over de grens gaan de ontwikkelingen in televisieseries iets sneller, ziet ze. “Series als Somebody Somewhere, Survival of the Thickest, Shrill, daar zitten allemaal vrouwen achter die het heft in eigen handen nemen en de kans krijgen om dat te maken.”

Nederlandse series zijn volgens Almuli steeds inclusiever, maar een realistische representatie van dikke mensen blijft vooralsnog uit. “Ik kan echt geen serie opnoemen waar dit goed zit. Je hebt natuurlijk Eva van der Gucht, zij speelt een hoofdrol in de NPO-serie Oogappels. Ik vind haar een goede actrice, maar ik kan me als begin dertiger zonder kinderen, met een carrière en sociaal leven, niet echt met haar personage identificeren.”

Daarnaast worden dikke mensen, als ze al in series geschreven worden, vaak geproblematiseerd.

“Het zou zo vet zijn als een jonge dikke actrice dezelfde dingen doet als andere hoofdrolspelers. Het is prima als dik zijn een rol speelt in het script, we leven nu eenmaal in een maatschappij waarin dit niet altijd wordt geaccepteerd. Maar ik wil wel dat ze ook een flitsende carrière heeft, een heet seksleven en leuke dingen doet zoals op reis gaan. Alles wat ik inmiddels gelukkig ook doe, maar waarvan ik vroeger altijd dacht dat het niet voor mij was weggelegd.”

‘Het zou zo vet zijn als een jonge dikke actrice dezelfde dingen doet als andere hoofdrolspelers’ Dikke vette leugens is vanaf maandag 9 oktober te zien op tiktok en npo3.nl O OPZIJ 2023

41

Is feminisme er ook voor

moeders?

Moederschap is in het feminisme lang een onderwerp geweest om zoveel mogelijk te vermijden. We wilden af van het idee dat vrouwen vooral of alleen huismoeders moesten zijn.

Emancipatie leek vooral gelijk te staan aan het hebben van een fulltime, betaalde baan. Ondertussen zitten veel vrouwen klem tussen moederschap en werk buitenshuis.

DOOR ANJ A M E U LE N B E LT

42

Essay Moederschap

OPZIJ 2023

43

noodgevallen abortus gelegaliseerd, we hoeven zelfs niet meer te trouwen als we dat niet zien zitten. We kunnen scheiden en de dominee komt niet meer langs om er bij vrouwen op aan te dringen dat het weer tijd is voor een nieuw kleintje. Ook al heeft ze er al vier.

S

imone de Beauvoir zei dat vrouwen die zelfstandig wilden zijn, maar beter geen kinderen konden krijgen. Ze heeft natuurlijk een punt. Voor moderne vrouwen die voor zichzelf een toekomst zien met interessant werk en een aardig inkomen zijn kinderen meestal een hindernis.

Zo gauw vrouwen kinderen krijgen gaat - gemiddeld - hun inkomen achteruit. Vooral omdat ze vaker parttime werken. Voor mannen geldt dat overigens nog steeds niet. Mannen die vader worden gaan meestal gewoon door met hun volle baan. Het zijn nog steeds vooral vrouwen die met het moederschap terechtkomen in de bekende klem: hoe vind je een ‘balans’ tussen je betaalde werk buitenshuis en je onbetaalde werk binnenshuis? Daar is al een stapel boeken over geschreven, waaruit blijkt dat het probleem niet op te lossen valt, of hoogstens eindigt in een draaglijk compromis. Maar stel je eens voor dat alle vrouwen vanaf heden besloten om, net als De Beauvoir, geen moeder te worden. Goed idee?

Dan houdt de mensheid op, we laten de aarde over aan de konijnen en de giraffes, en we hoeven ons ook geen zorgen meer te maken over het klimaat.

De winst van emancipatie

We hebben, qua emancipatie, absoluut winst gemaakt. Waaronder de vrijheid om te kiezen of we kinderen willen. Het hoeft niet als je niet wilt: we hebben voorbehoedmiddelen, we hebben voor 44

Ondanks die vrijheid wenst de meerderheid van de vrouwen wel kinderen te krijgen. En zijn de vrouwen die dat zouden willen maar bij wie het niet lukt vaak ontzettend verdrietig. Dat terwijl Simone de Beauvoir ons nog zo heeft gewaarschuwd, en we weten dat kinderen, ook al heb je er maar een of twee, tijd vreten en er ook nog een bom duiten bij moet. Want we hebben kinderen niet meer nodig voor onze oudedagsvoorziening, zoals in landen zonder sociaal vangnet nog gebruikelijk is. We hebben AOW. En we mogen onze kinderen volgens de wet niet eens meer voor ons laten werken. Je vraagt je soms af waarom zoveel vrouwen nog steeds moeder willen worden. Toch: omdat het een waardevolle mogelijkheid is in ons leven.

Ik hoorde destijds, begin jaren zestig, bij de vrouwen die ongewenst zwanger bleken, ik zat nog op school, ik was zestien. In die tijd waren de mogelijkheden beperkt.

Abortus was nog illegaal en gevaarlijk. Je moest de weg weten. Je kon ook je kind afstaan, wat duizenden vrouwen onder druk deden, met vaak hevige spijt later in hun leven. Dat wilde ik absoluut niet. Of, als dat mogelijk was, trouwde je met de verwekker. Daarmee was je eer, en die van je familie tenminste gered, al werd er wel gefluisterd als er geen negen maanden tussen bruiloft en bevalling lagen, dat het een ‘moetje’ was. Ik trouwde dus met de jonge man die ik eerlijk gezegd nog maar heel kort kende.

Wel lang genoeg om zwanger van te worden, dat wel. Dat ik met dat huwelijk van de regen in de drup kwam - hij sloeg - kon ik niet weten, en dat het me drie jaar zou kosten om van hem af te komen - eenzijdig scheiden kon toen nog niet - had ik ook niet voorzien. Ander verhaal.

Ik weet nog hoe ik als piepjonge moeder mijn pasgeboren zoontje in de armen kreeg gelegd, en er een diep besef door me heen flitste. Ten eerste: dit is voor altijd. Ten tweede: dit is iemand. Niet zomaar een baby, maar een mens. Die moet ik nu gaan leren kennen. Het was niet de bedoeling, maar ik heb er nooit spijt van gehad.

Een halve revolutie

Ik heb lang gedacht dat we met die golf feminisme wel uit de ergste misère waren, en dat het de goede kant opging. Ga maar na: het was een enorme revolutie dat vrouwen massaal buitenshuis gingen werken. Twee, drie generaties geleden was de grote meerderheid van vrouwen nog ‘huisvrouw’. Zonder beroep dus. Omdat het zo hoorde. Het is echt een enorme verdienste van het feminisme dat binnen een korte periode, historisch gezien, het ideaalbeeld dat we voor ogen hadden radicaal verschoof van de moeder die thuis bleef met de kinderen,

Essay Moederschap

‘Stel je eens voor dat alle vrouwen vanaf heden besloten om, net als De Beauvoir, geen moeder te worden’

OPZIJ 2023

45

naar de moderne vrouw die net als mannen haar eigen leven plande en buitenshuis aan het werk ging. Met al of niet daarnaast ook nog een of twee kinderen. Maar helaas, de revolutie die ons voor ogen stond, en zo’n mooie start had, is halverwege gestagneerd.

Het eerste probleem was dat de mannen niet meededen. Als jonge feministe ging ik ervan uit dat het logisch zou zijn dat mannen meer binnenshuis aan zouden pakken als vrouwen meer buitenshuis gingen werken. Dat was wel logisch, maar het gebeurde niet, of liever gezegd:

‘Ik pleit voor een vernieuwd feminisme dat niet alleen gaat over betaald werk, maar ook over kinderen, en ouderschap’

maar een beetje. Van jonge (hetero)stellen vind veertig procent dat ze de taken binnenshuis eerlijk moeten delen.

Maar slechts in tien procent gebeurt dat ook echt.

Het tweede probleem is dat het afschaffen van het kostwinnersbeginsel, man werkt, vrouw thuis, vanaf de jaren tachtig gepaard ging met het stelselmatig afschaffen van de verzorgingsstaat. Dat betekende dat de overheid niet langer medeverantwoordelijk was om ervoor te zorgen dat mannen voldoende konden verdienen om een gezin - dus inclusief de kinderen - te onderhouden. We gingen over naar een neoliberaal model, waarin zowel mannen als vrouwen geacht werden als zelfstandige individuen hun eigen broek op te houden. Of het je zou lukken als individu om voldoende te verdienen om ook kinderen te onderhouden, werd je eigen verantwoordelijkheid. Nu de lonen bovendien niet meegroeiden met de kosten van het leven, zouden heel veel mannen niet eens meer in staat zijn om een ‘gezinsloon’ te verdienen.

Dat zoveel vrouwen naast hun moederschap ook moeten verdienen is niet alleen keuze maar vaak noodzaak. En voor alleenstaande moeders is de situatie nog lastiger.

Want het wordt tijd dat we dit onder ogen zien: die afschaffing van het kostwinnersbeginsel is vooral gunstig voor hoogopgeleide vrouwen die ook met parttime werk voldoende verdienen. Als ze een partner hebben, is dat er meestal een die ook een aardig salaris naar huis brengt.

Voor lager opgeleide vrouwen en voor alleen opvoedende moeders ziet de situatie er niet zo rooskleurig uit. Waar goedverdienende vrouwen een flink deel van hun taak als moeder en huishoudster uit kunnen besteden aan vrouwen die geen andere keuze hebben dan slecht betaald zorgwerk, zullen die laatste vrouwen nooit voldoende verdienen om zelf ook hulp in te huren. Voor mij is het belangrijk dat we die andere vrouwen, die veel minder keuze hebben, als feministen niet vergeten. De vrouwen die nooit in de buurt komen van een glazen plafond.

Vrouwen die eraan meewerken dat andere vrouwen carrière kunnen maken, maar zijzelf niet.

Alleenstaande moeders

Op dit moment heeft bijna een kwart van de gezinnen één ouder. En dat is in bijna negen van de tien gevallen een moeder. Alleenstaande moeders horen bij de bevolkingsgroep met de grootste kans op langdurige armoede. Want zelfs van de bijstand kun je met kinderen niet leven, tenzij je de weg weet door het vreselijke systeem van toeslagen. Maar geen enkele politieke partij, ook de linkse niet, neemt dit probleem werkelijk serieus. Ook, eerlijk gezegd, de meeste feministen niet.

Hebben we per ongeluk in onze emancipatiedrang het kind met het badwater weggegooid? Ik neem het mezelf eerlijk gezegd wel kwalijk. Wij hadden destijds zoveel haast om weg te komen uit de valkuil van het moederschap en het huisvrouwendom, dat ook wij te veel zijn gaan denken dat de ware emancipatie vooral ging over betaald werk.

46

Essay Moederschap Je nog druk maken over ‘het gezin’ leek meer iets voor de conservatieven, vrouwen in de eerste plaats zien als moeders meer iets voor de christelijke partijen.

Waar het op neerkomt, is dat we met die halve revolutie terecht zijn gekomen in een samenleving waarin vrouwen geacht worden te werken alsof ze geen kinderen hebben, en hun kinderen te verzorgen alsof ze geen werk hebben.

In verkiezingstijd werd ik als politica geconfronteerd met een zaal vol alleenstaande moeders. We hadden het over kinderopvang, verhoogd minimumloon, hogere uitkeringen. Maar ik zag nog wat anders. Hoe wanhopig vrouwen waren dat ze toch echt hun best deden, maar hoe er op hen neergekeken werd. Eigen schuld. Ze hadden er toch voor gekozen kinderen te krijgen? Maar de meeste moeders die daar zaten hadden er helemaal niet voor gekozen om dat alleen te moeten doen. Ze waren verlaten, gescheiden, en maar al te vaak om weg te komen bij een gewelddadige man. Toen ik de verhalen hoorde zei ik: ‘Wat jullie nodig hebben is waardering voor de moeilijke klus die je op je hebt genomen. Waardering, in plaats van weggezet te worden als profiteur’. En ik zag dat er een paar vrouwen begonnen te huilen. Ik heb dus nog wat goed te maken, wat ik ook deed met mijn boek Alle moeders werken al. Ik heb me als vrijwilligster aangesloten bij Single SuperMom, het grootste platform voor alleenstaande moeders. En ik pleit voor een vernieuwd feminisme dat niet alleen gaat over betaald werk, maar ook over kinderen, en ouderschap. Om toe te werken naar een samenleving waarin werk en zorg werkelijk eerlijk verdeeld worden.

En dat betekent ook dat ik me verzet tegen een overheid die vrouwen onder druk zet, zoals ze zeggen, om ‘meer te gaan werken’. Omdat we last hebben van een personeelstekort in de zorg. Of omdat het goed is voor ‘de economie’. Of omdat emancipatie zou betekenen dat we meer moeten gaan leven zoals mannen, waarvan beweerd wordt dat die harder zouden werken. Wat niet waar is, want als je de zorg thuis ook als werk ziet, werken mannen en vrouwen ongeveer even hard.

Ik verzet me ook tegen feministen die neerkijken op ‘deeltijdprinsesjes’, alsof werken voor winst altijd belangrijker is dan zorgen voor mensen, kinderen en ouderen die zorg nodig hebben.

De kinderen van anderen

Ik kreeg een keer bijna ruzie met een vrouw. Ze schreef naar mij: ‘Ik heb er principieel voor gekozen om geen kinderen te krijgen en nu moet ik meebetalen aan de kinderen van anderen.’ Ik was even te verbouwereerd om antwoord te geven, en toen bedacht ik dat, ja, het zou vanzelfsprekend moeten zijn dat ook zij meebetaalt aan de kinderen van anderen. Want die kinderen van anderen, volwassen geworden, maken dat we een goed leven kunnen hebben. Ze halen onze vuilnis op, die kinderen van anderen, ze hebben de vakken gevuld bij Jumbo, ze brengen ons een kopje koffie, ze staan aan ons bed in het

ziekenhuis, ze zijn chirurg geworden, of hoogleraar, of wijkverpleegster. We zouden helemaal geen leven hebben zonder de kinderen van anderen.

Ik wil helemaal geen pleidooi houden om alle vrouwen weer aan het baren te krijgen. Dat we mogen kiezen is een groot goed. Er is ook niets mis mee om geen kinderen te krijgen. Het is een van de mogelijkheden in ons leven, niet meer en niet minder.

Het is ook niet mijn bedoeling om die tijd terug te draaien. Het is altijd een heel slecht idee geweest om vrouwen te verplichten te trouwen, kinderen te krijgen, en te verbieden om zich ook op andere gebieden te ontwikkelen. We leven langer, we zijn hoger opgeleid dan vroeger, we krijgen geen tien kinderen meer.

Ons leven heeft ruimte om meer te doen dan moeder te zijn. Maar dat betekent niet dat we moederschap moeten onderwaarderen. Het is hoe dan ook een belangrijke bijdrage aan ons collectieve voortbestaan, en zou dus ook als zodanig erkend moeten worden. Wie kiest voor kinderen neemt een belangrijke taak op zich.

Niet alleen voor zichzelf en die kinderen, maar voor ons allemaal.

Het wordt tijd voor een evenwichtiger idee over emancipatie. Emancipatie die niet alleen over gender gaat maar ook over klasse. Emancipatie, van vrouwen én van mannen, waarin er evenwicht en eerlijke verdeling is tussen onze taken. En kinderen geen sluitpost op de rekening zijn.

Kinderen zijn ook mensen, die van ons afhankelijk zijn om gehoord te worden. Ze hebben daar recht op. En hun moeders ook. O OPZIJ 2023

47

Dubbelbloed Etchica Voorn (1963) won in juni 2018 de Opzij Literatuurprijs voor haar autobiografische roman Dubbelbloed. Ze schreef vier en een half jaar columns voor Opzij, schrijft essays en recensies voor onder andere NRC. Ze is moeder van een zoon, woont in Amsterdam en is werkzaam als docent burgerschap bij ROC Flevoland Almere als zij-instromer.

De Ghanees-Nederlandse woordenkunstenaar Roziena Salihu voelt zich thuis op het podium. Achter haar vrolijke verschijning schuilt ook een somberheid, ontdekt Etchica Voorn. Laat dat nou juist de brandstof zijn voor haar poëzie en verhalen. Op het terras van een van de oudste kroegen in het centrum van Amsterdam neemt ze een duik in haar eigen leven.

DOOR ET C HIC A VO O R N B E E LD LO I S N O TE B A A RT

R

oziena wordt geboren in de Flevopolder en is Ghanees – Nederlands.

Aanvankelijk groeit ze zorgeloos op in de weidsheid van de polder, maar nadat ze zich op jonge leeftijd zelfstandig moet redden, verhuist ze, zodra ze kan, naar Amsterdam. Daar voelt ze zich eindelijk thuis.

Wanneer ik mij Roziena voor de geest haal, krijg ik een glimlach op mijn gezicht en krijg ik zin om lol te trappen. Ik ontmoet haar voor het eerst in 2018 on stage bij het literaire programma Babs Woordsalon in De Melkweg Amsterdam, waar we met vijf andere kunstenaars onze bespiegelingen gaven over het thema dubbelbloed.

Grote thema’s als (on)gelijkheid, onderdrukking en veiligheid van vrouwen, racisme en discriminatie gaat Roziena niet uit de weg. In haar spoken word performance over vrouw-zijn Dunne Lijn zegt ze onder andere: “Laten we altijd goed zijn als het toch nooit goed is.” Hier klinkt de feministe en haar strijdvaardigheid. Ze is een bekende naam in de (Amsterdamse) spoken word scene, schrijft scenario’s voor het toneel, heeft een hoofdrol in een splinternieuwe tv-serie (komt in 2024 op het scherm) en maakte

48

een ontroerende docufilm – Fufu met appelmoes – waarin ze haar dubbele roots onderzoekt. Ze maakte ook een YouTube serie getiteld ‘De bagagedrager’ waarin ze artiesten met een bi-culturele achtergrond interviewt.

Herken je dat effect, dat je bij mensen vrolijkheid oproept?

“Dat hoor ik vaker ja. Ik ben een blij ei en het zonnetje in huis, wat tegelijkertijd ook mijn valkuil is. Het is niet per se hoe ik me voel, snap je? Als ik een keer niet zo lekker in m’n vel zit, ben ik stiller en vragen mensen de héle dag: is er iets aan de hand? Terwijl, hey, ik ben even niet zo spraakzaam vandaag. Daarna denk ik: ze vinden me niet meer leuk, want ik was niet gezellig. De volgende keer ga ik weer mijn best doen. Ik zit zo vól tegenstrijdigheden.

Soms vind ik het leven zwaar maar ik vind dat we het niet zo zwaar zouden moeten nemen.”

Wat maakt het leven zwaar voor jou?

“Er is veel gebeurd in mijn leven en ik heb pittige periodes gekend. Ik ben misschien weird, maar ik genoot daar ook van. Mijn vriendinnetje op de middelbare school zei altijd: ga naar een psycholoog, jij maakt zoveel mee, daar moet je met iemand over praten. Dan antwoordde ik: maar ik weet hoe het gaat! Rock bottom betekent: daar kan ik weer uitkruipen. Het is het beste gevoel wat er is en het geeft mij een boost van zelfvertrouwen waarin ik mijn mooiste werk maak.”

Wat maakt jouw leven licht?

“Relativeren, daar ben ik écht goed in. Heel vaak denk ik: wat zijn we toch aan het doen met zijn allen, ga lachen en genieten van het leven. Ik voel me gezegend en weet heel goed dat het een groot privilege is hoe ik mijn werk in kan delen. Voorheen dacht ik alleen maar: carrière, carrière, tot

Roziena

Salihu

‘Het continu op zoek zijn naar geluk, dat maakt mijn leven soms zwaar’

OPZIJ 2023

49

‘Als ik uit school kwam vroeg ze niet wat ik had geleerd, maar of ik nog had gelachen die dag’

50

Dubbelbloed corona. Door de lockdown besefte ik: ik mag gewoon een biertje drinken, tijd nemen om na te denken of uitgebreid te koken, tijd voor mezelf. Mezelf kapot werken wil ik niet meer omdat ik me realiseer: en dan? Als ik op mijn sterfbed lig, ben ik dan blij? Anderzijds vond ik het verschrikkelijk dat ik drie jaar lang niet m’n jonge zelf kon zijn en lekker in de club kon dansen. Die tijd is voorbij. Soms werk ik nog te veel en dan plan ik daarna een week vrij omdat ik dat nodig heb. Dat maakt mij een veel leuker mens en dan wordt mijn volgende project nóg beter.”

“Toch nog even terug naar de vraag wat het leven zwaar maakt: het continu op zoek zijn naar geluk, dat maakt mijn leven soms zwaar. Een jaar geleden bedacht ik dat bijna al mijn dromen die ik had op de middelbare school zijn uitgekomen. In plaats van daarvan te genieten was ik steeds opnieuw mijn grenzen aan het verleggen. Nu probeer ik meer stil te staan bij alle toffe dingen die ik bereikt heb en op zoek te gaan naar a peace of mind.”

Je bent geboren en getogen in Dronten, hoe was het om op te groeien in de polder?

“Dronten was een groene en vrije plek. Ik kreeg de regel mee dat je mocht spelen tot de grote weg. Na twintig minuten lopen was er je nóg niet. Er was veel ruimte en ik mocht doen wat ik wilde. Ik woonde met mijn moeder en vier jaar oudere broer, mijn vader ging na de scheiding in Engeland wonen. Mijn moeder werkte dagen nachtdiensten om het hoofd boven water te houden.

Soms was ze weg als ik naar school ging en kwam ze thuis als ik sliep. Op een dag – ik was een jaar of negen – ging ik uitrekenen hoeveel uur ik haar zag in de week. Ik miste haar gewoon. Mijn moeder heeft haar nachtdiensten toen opgezegd. Ze was stipt kwart over vijf thuis, dan aten we met z’n allen bij m’n oma en opa. Mijn moeder maakte elke dag brood voor me klaar voor de overblijf. Op een dag zei ik tegen mijn oma: mijn broodje was niet lekker. Zij reageerde: dan kom je toch bij mij eten? Sindsdien at ik tussen de middag bij mijn oma.”

“Mijn oma was heel belangrijk voor me. Ze zei altijd: een dag niet gelachen is een dag niet geleefd. Als ik uit school kwam vroeg ze niet wat ik had geleerd, maar of ik nog had gelachen die dag. Was het antwoord ‘nee’, dan zei ze: morgen proberen we het weer. Die ‘lichtheid’ waar we het eerder over hadden, heb ik van mijn oma meegekregen.

Ze leerde mij gastvrijheid; ze kookte bij wijze van spreken voor de hele wijk. Al stond ik met vier vriendinnetjes voor de deur, ze konden altijd mee-eten. Ik schrok als ik niet bij vriendinnetjes mocht eten. Eén keer zei een moeder: je mag mee-eten maar we hebben niet genoeg stukjes vlees.

Dat moet je zelf even halen bij de Albert Heijn. Ik was toen tien jaar.”

Hoe hebben je ouders elkaar ontmoet?

“Mijn moeder werkte in een vleesfabriek, daar ontmoette ze mijn vader. Op de motor bracht ze mijn vader elke dag naar huis, hij bij haar achterop. Zo is hun relatie begonnen.”

“Mijn vader is Ghanees en moslim.

Ik zat op een christelijke basisschool en elke dag moesten we bidden tot God, terwijl we thuis uit de koran lazen en geen varkensvlees aten. Dat was een mindfuck voor mij, ik begreep het niet. Ik schaamde me en wilde niet dat mijn vriendinnetjes erachter zouden komen dat ik islamitisch was. Terwijl mijn vriendinnetjes in mooie vrijstaande huizen woonden, woonden wij in een rijtjeshuis. Als vriendinnetjes kwamen spelen, was ik bang dat ze naar huis wilden bellen of tv wilden kijken en erachter zouden komen dat we geen telefoon en tv hadden. Ik bedacht smoezen om te zorgen we buiten speelden.”

“Zaterdags moest ik met mijn broer naar Koranles, vaak spijbelden we en gingen picknicken met de broodjes die we hadden meegekregen. Een keer vergat ik mijn hoofddoek en raakte totaal in paniek. Het was te laat om terug naar huis te gaan. Ik smeekte mijn moeder om iets voor me te kopen dus kocht ze onderweg een bandana zodat ik in elk geval iets op mijn hoofd had. Een meisje riep lachend tegen de imam: ze heeft een zakdoek op haar hoofd! Ik kon wel door de grond zakken.”

“Op mijn dertiende overleed mijn opa en niet lang daarna vertrok mijn broer naar mijn vader in Engeland.

Ik verloor mijn vaderfiguur en mijn broer was weg, mijn maatje en caretaker. Dat was traumatisch. Op de middelbare school was ik minder vaak bij mijn oma en logeerde ik meestal bij vrienden in Lelystad. Na mijn examen ging ik zelfstandig in Amsterdam wonen en voelde: ik ben thuis.”

Je documentaire Fufu met appelmoes bezorgde me een brok in mijn keel. Hoe is die film ontstaan?

“Als ik vroeger in de spiegel keek en mezelf vergeleek met mijn vriendinnetjes met hun blauwe aderen die over hun armen liepen, vond ik mijn huidskleur echt mooi. Maar verder, iedereen in mijn omgeving was dun met stijl blond haar. Mijn haar vond ik OPZIJ 2023

51

Dubbelbloed

‘Door het maken van de film heb ik me gerealiseerd dat mijn ouders geen superhelden, maar gewoon mensen zijn’

verschrikkelijk. Iedereen was wel mijn maatje, maar niemand was verliefd op mij, niemand leek op mij, daarin heb ik me heel alleen gevoeld.”

“Babs woordsalon heeft ervoor gezorgd dat ik de documentaire echt wilde maken. Die avond toen ik samen met andere ‘dubbelbloeden’ op het podium stond en we onze verhalen aan elkaar lieten horen, ontdekte ik: wow! Er zijn zoveel mensen die voelen wat ik voel, ik ben niet de enige. Fufu met appelmoes laat mijn verwarring zien.

Mijn moeder is zich niet bewust van wat het betekent om kinderen van kleur te hebben. In de film zegt ze: kleur is voor mij geen issue. Maar ze realiseert zich niet hoe het voor míj was om als kind van kleur in een wit dorp op te groeien. In de film ga ik daarover met mijn ouders in gesprek.

Mijn ouders zijn beide onderdeel van alle trauma’s die ik heb meegemaakt.

Ik ben lang boos geweest, al vroeg moest ik volwassenen zijn en ik vond, dat kan toch niet? Ik ben jullie kind, jullie moeten er toch voor mij zijn?

Maar door het maken van de film heb ik me gerealiseerd dat mijn ouders geen superhelden, maar gewoon mensen zijn.”

“De relatie met mijn vader is enorm gegroeid na het maken van de documentaire. Dat had ik niet verwacht. We zien elkaar regelmatig en kunnen lang telefoneren. Pas was hij over uit Engeland en heeft hij Robbie (haar partner, red.) voor het 52

eerst ontmoet. Dat was een grote stap voor me, mijn vader is islamitisch en dat is dus best spannend. ‘Take good care of my daughter please’, zei hij bij het afscheid tegen Robbie en hij heeft hem uitgenodigd om naar Ghana te komen.

Hij is niet de beste vader maar wel een ontzettend leuke, charismatische man.”

Wat betekent Ghana voor jou?

“In Ghana word ik ‘witte’ genoemd maar voor mijn familie ben ik islamitisch – ook al draag ik geen hoofddoek – én Ghanees, oh wee als ik zeg dat het anders is. Bij mij thuis moet je je schoenen uitdoen, dat is eerder islamitisch dan Ghanees. Waarin ik typisch Ghanees ben? Ik denk toch in de liefde voor eten. Als ik in Amsterdam Zuidoost over de markt loop en fufu of jollof kan krijgen, herinner ik me mijn kokende vader en voel ik me thuis. Tegelijkertijd maakt het me verdrietig, ik zou de taal zó graag machtig zijn. Mijn familie zijn Hausa en spreken Arabisch en Engels. Mijn tantes zeggen: leer Twi, dan kun je met iedereen praten. Maar als ik mijn vader vraag of ik Twi moet leren, dan zegt hij: hoezo, spreek gewoon Engels óf leer Arabisch. Via taal kun je mensen en cultuur echt begrijpen. Arabisch is een poëtische taal, je kijkt met een andere blik naar het leven door de woorden die je gebruikt.

Dit geldt voor Nederlands net zo goed. Neem het woord ‘gezellig’. Als je het in het Engels vertaalt als ‘cosy’, dan weet je nog niet wat gezelligheid betekent.”

In wat ben jij typisch Nederlands?

Lacht: “Als je aanbelt ben je welkom maar fijn als je vooraf belt. Het tegenstrijdige is dat ik altijd te veel eten maak, want je weet nooit wie er langskomt.”

In je werk ben je juist aan het schakelen, je veelzijdigheid valt op. Waar ben je nu druk mee?

“Spelenderwijs door het leven gaan vind ik heerlijk! De ene dag op de set, de andere op kantoor en de volgende dag een spoken word op een podium. Wat ik heel interessant vind is dat ik aan het schrijven ben aan de opvolger van De Gliphoeve (De Gliphoeve is na Woiski vs. Woiski het tweede deel van de muzikale trilogie van theatergezelschap Orkater over de komst van Surinamers in Nederland, red.).”

“En ik schreef een theaterstuk dat in 2024 op de planken wordt gebracht door Orkater. Een surrealistisch stuk over drie vrouwen van kleur in de jaren zestig van Amerika. Nu ben ik druk met acteren, ik heb de hoofdrol in een nieuwe tv-serie, een coming of age verhaal over drie beste vrienden in Rotterdam, die eigenlijk niets aan elkaar vertellen. Ik mag er verder nog niets over zeggen.”

Heb je een dubbelbloedblooper?

“In Ghana eet ik heel bewust met mijn rechterhand, dat is islamitisch. Heel moeilijk voor me want ik ben linkshandig. Ik had het drie weken volgehouden tot de dag voor mijn vertrek. Mijn tante gaf me een vork met iets om te proeven. Automatisch pak ik het aan met mijn

linkerhand. Al mijn tantes reageerden ontzet met gierende adem, die paniek op hun gezicht!”

Bij aanvang van een Keti Koti dialoogtafel moest ik kiezen of ik wit of zwart was, in verband met de tafelsetting. Wat zou jij doen?

“Voor mij is dat geen dilemma. Vaak genoeg is tegen me gezegd dat ik niet wit ben, dat ik niet geschminkt hoefde te worden als zwarte piet omdat ik al zwart ben. Ik ga mezelf niet laten vertellen dat ik wit ben, want zo word ik niet benaderd in deze maatschappij.

Ik ben een vrouw van kleur en daar heb ik mee te dealen in een witte omgeving. Toch, ik ben me ook bewust van mijn privileges, zoals hoe ik mijn leven inricht. Dat maakt mij zoveel gelukkiger, ik vind het oneerlijk dat dat niet voor iedereen mogelijk is. Ik zou willen dat we het systeem hacken.”

Waar zou jij dan beginnen?

“Geen idee! Ergens weet ik het wel, het is alleen een grote opdracht.

Het zit in de hele structuur van onze samenleving, het beleid, het kapitalisme en alles waar we aan gewend zijn. Hoe je dat moet ontmantelen…”

Voor het eerst valt er een stilte alsof ze de onmogelijkheid van haar gedachtegang beseft en vervolgt: “Ik vind het fijn om zo te kunnen leven.

Ik wil gewoon gelukkig sterven.” O OPZIJ 2023

53

HOOP voor Japanse slachtoffers van seksueel geweld

In Japan maakten slachtoffers van verkrachting lange tijd bitter weinig kans in de rechtszaal. Afgelopen zomer nam het land een nieuwe wet tegen seksuele misdaden aan. Een belangrijke stap voorwaarts in een land waar daders nog heel vaak vrijuit gaan.

D O O R R E N ATE VA N D E R Z E E

54

F O T O B B C J A PA N ' S S E C R E T S H A M E

Buitenland Japan

OPZIJ 2023

55

bron: shioriito.com

H

et is een geweldige overwinning voor Japanse vrouwenrechtenactivistes: Japan heeft een nieuwe wet tegen seksueel geweld. De oude wet dateerde, geloof het of niet, grotendeels uit 1907, en beschermde slachtoffers nauwelijks. Je maakte in Japan eigenlijk alleen kans dat je verkrachter werd veroordeeld als je kon bewijzen dat hij fysiek geweld had gebruikt en je had geprobeerd je te verzetten.

Die oude wet definieerde verkrachting namelijk als ‘gewelddadige geslachtsgemeenschap’. Slachtoffers die verlamd waren geweest van angst, onder de invloed verkeerden van alcohol of (date-rape)drugs of niet hadden durven weigeren omdat de dader hun baas of een andere autoriteitspersoon was, maakten in de Japanse rechtszaal geen schijn van kans.

Dat is een van de redenen waarom heel weinig Japanse vrouwen aangifte doen van seksueel geweld. Volgens een onderzoek van de Japanse regering uit 2021 stapt slechts zes procent van de slachtoffers naar de politie. De helft van de ondervraagde vrouwen vertelde de onderzoekers dat ze zich te veel schaamden om aangifte te doen.

Kuisheid beschermen

Japan is dus een samenleving waar een hoge mate van straffeloosheid heerst als het om seksueel geweld gaat.

Daders gaan heel vaak vrijuit. Aangifte doen is in Japan niet alleen vrij zinloos, het kan het slachtoffer ook schaden en voor de rest van haar leven stigmatiseren.

56

Want vrouwen die openlijk over hun verkrachting praten, hoeven doorgaans niet op sympathie te rekenen.

De Japanse maatschappij is nog steeds extreem patriarchaal: de traditie dicteert dat vrouwen zélf de verantwoordelijkheid dragen ‘om hun kuisheid’ te beschermen. Met andere woorden: als jou als vrouw iets overkomt, dan is het je eigen schuld. Had je die korte rok maar niet moeten dragen. Slachtoffers krijgen ook vaak te horen dat ze niet moeilijk moeten doen omdat ze anders hun familie te schande maken.

Een verandering is nu gelukkig ingezet. De nieuwe wet heeft de definitie ‘gewelddadige geslachtsgemeenschap’ verbreed naar ‘geslachtsgemeenschap zonder instemming’.

Dat maakt echt een wereld van verschil. De voorwaarde dat er geweld of ernstige bedreiging in het spel moet zijn geweest, is geschrapt. Eindelijk is er oog voor de realiteit dat mannen ook zonder geweld te gebruiken een vrouw kunnen verkrachten. Bijvoorbeeld als het slachtoffer te geïntimideerd is om nee te zeggen of geen nee kan zeggen omdat ze bewusteloos is.

Shiori Ito

Vrouwenrechtenactivisten in Japan hebben jarenlang gezegd dat de oude wet tegen seksueel geweld volkomen uit de tijd was, maar niemand luisterde. De moedige journaliste Shiori Ito (34) forceerde een doorbraak. Zij werd in 2015 verkracht door de meer dan twintig jaar oudere Japanse televisiejournalist Noriyuki Yamaguchi. Ze

Buitenland Japan

‘De Japanse maatschappij is nog steeds extreem patriarchaal: de traditie dicteert dat vrouwen zélf de verantwoordelijkheid dragen ‘om hun kuisheid’ te beschermen’

was indertijd stagiaire en Yamaguchi had haar uitgenodigd voor een etentje in een sushirestaurant om haar carrièremogelijkheden te bespreken. Tijdens dat etentje raakte ze bewusteloos en toen ze bijkwam, bevond ze zich in een hotelkamer en lag Yamaguchi bovenop haar.

De politie behandelde haar schandalig toen ze aangifte kwam doen van verkrachting. Niet alleen vroegen ze haar verschillende malen of ze nog maagd was, ze moest ook voor de ogen van uitsluitend mannelijke politieagenten met een opblaaspop de verkrachting naspelen.

In het boek dat ze later schreef, getiteld Black Box, vertelt ze hoe de politie haar vooral probeerde te ontmoedigen om aangifte te doen.

Met opmerkingen als: “Deze man is beroemd en heeft invloed. Hij kan je het werken onmogelijk maken. Weet je het zeker?” Of: “Dit gebeurt de hele tijd en het is heel moeilijk om dit te rechercheren.” Of: “Je moet je meer als een slachtoffer gedragen”, dat wil zeggen: meer huilen en meer woede tonen.

Ze schreef ook dat ze vermoedde dat Yamaguchi iets in haar drankje had gedaan, maar dat ze daar geen bewijs voor had. De politie had geen bloedtest laten afnemen toen ze aangifte deed.

Hoewel er opnames waren waarop je duidelijk kon zien hoe Ito bewusteloos een hotel werd ingedragen door Yamaguchi, seponeerde de officier van justitie haar zaak vanwege ‘gebrek aan bewijs’. Daarbij heeft het mogelijk geholpen dat Yamaguchi uitstekende connecties had, tot aan de Japanse premier Shinzo Abe toe, wiens biografie hij had geschreven. Hoe dan ook, de officier van justitie zei: ‘Aangezien het misbruik achter gesloten deuren plaatsvond, blijft dit incident een black box.’

In 2017, het jaar dat #MeToo de Westerse wereld in zijn greep had, deed Shiori Ito iets heldhaftigs: ze gaf een persconferentie over wat er was gebeurd. Dat was ongehoord in Japan, een vrouw die een persconferentie geeft om openlijk te vertellen over haar verkrachting. Ito kreeg een stortvloed aan negatieve reacties over zich heen.

Maar ze gaf niet op.

Omdat een strafzaak niet mogelijk was, begon ze een civiele procedure tegen Yamaguchi. En in 2019 stelde de rechter haar in het gelijk. Yamaguchi moest haar een schadevergoeding betalen van 3,3 miljoen Yen - een schamele 21.000 euro. Maar niettemin: een geweldige overwinning voor Shiori Ito en voor alle Japanse vrouwen.

Het blad Time riep Ito uit tot een van de honderd meest invloedrijke mensen van het jaar 2020. Ze zette iets in beweging dat niet meer te stoppen was.

#WithYou

In hetzelfde jaar dat Ito haar civiele zaak won, vond er een ommezwaai plaats in Japan. Er ontstond een protestbeweging nadat in korte tijd verschillende verkrachters die duidelijk schuldig waren, vrijspraak kregen. De meest schokkende vrijspraak betrof een vader uit de stad Nagoya die zijn inmiddels negentienjarige dochter jarenlang had verkracht. De rechters erkenden dat er geen instemming was geweest, dat de vader geweld had gebruikt, maar ze vonden dat het slachtoffer zich had kunnen verzetten. En dus was het volgens de oude Japanse wet geen verkrachting.

Vervolgens kwamen vijfhonderd vrouwen bij het centraal station in Tokio bij elkaar om uiting te geven aan hun woede en te demonstreren tegen seksueel geweld en vrijspraak in verkrachtingszaken. Ze hielden bloemen in hun hand ten teken van hun solidariteit met de slachtoffers. De hashtag was #WithYou. Toen de demonstratie voorbij was, ging niemand naar huis. Een voor een pakten de demonstranten de microfoon om te getuigen over het seksuele geweld dat ze hadden meegemaakt. Ze ontstond de ‘Flower Demo’ beweging.

De maand daarop kwamen niet alleen in Tokio, maar ook in andere Japanse steden vrouwen bij elkaar om seksueel geweld openlijk aan de orde te stellen. Vervolgens verspreidde de beweging zich over heel Japan.

OPZIJ 2023

57

‘Vooral in het openbaar vervoer worden met name jonge, kwetsbare vrouwen – bij voorkeur schoolmeisjes in uniform – voortdurend belaagd’ 58

Buitenland Japan

Uiteindelijk drong het tot de Japanse regering door dat er echt iets moest gebeuren om vrouwen beter te beschermen tegen verkrachting.

Chikan

Nu is er die nieuwe wet. Deze wet verhoogt ook de leeftijd waarop een minderjarige wordt geacht in te kunnen stemmen met seks. Dat was dertien – verbijsterend laag vergeleken met andere rijke landen. Nu ligt in Japan de leeftijdsgrens waarop seks met een minderjarige strafbaar is op zestien jaar. Net als in Nederland.

Ook is de verjaringstermijn voor verkrachting verhoogd van tien naar vijftien jaar. Voor sommige activisten is dit nog niet genoeg: zij vragen er aandacht voor dat slachtoffers vaak zo getraumatiseerd zijn dat ze pas na twintig jaar in staat zijn om aangifte te doen.

De nieuwe wet stelt ook ‘upskirting’ strafbaar, het stiekem fotograferen of filmen onder de rokken van vrouwen, vaak om dat materiaal via sociale media te verspreiden. Dit is een ernstig probleem in Japan en voortaan staat er tot drie jaar gevangenisstraf op.

Wat aan deze wet helaas ontbreekt, is een hardere aanpak van het fenomeen ‘chikan’: het seksueel betasten of aanranden van vrouwen in de openbare ruimte. Mannen die op straat of in het openbaar vervoer hun handen niet kunnen thuishouden, vormen overal ter wereld een probleem. Maar in Japan heeft aanranding in de openbare ruimte endemische vormen aangenomen. Het is een soort perverse nationale mannenhobby geworden.

Vooral in het openbaar vervoer worden met name jonge,

kwetsbare vrouwen - bij voorkeur schoolmeisjes in uniform - voortdurend belaagd. Soms beperken de daders zich niet tot het lastigvallen van vrouwen, maar filmen ze ook wat ze doen. Voor dit soort video’s bestaat een lucratieve markt op internet - vrouwen vernederen in het openbaar vervoer is een businessmodel geworden. In Yokohama bestaat zelfs een bordeel dat is ingericht als een trein - compleet met treingeluiden - waar mannen tegen betaling vrouwen kunnen aanranden die doen alsof ze met de trein reizen.

In Japanse treinstations hangen tegenwoordig posters die vrouwen waarschuwen voor ‘chikan’, met teksten als: ‘Wees voorzichtig’ of ‘Let op wat er achter je gebeurt’. Dat is natuurlijk de omgekeerde wereld: die posters zouden mannen moeten vertellen dat ze hun handen thuis moeten houden. Met dit soort ‘waarschuwingen’ worden vrouwen wederom verantwoordelijk gesteld voor het wangedrag van mannen.

De vrouwenrechtenactivistes in Japan zijn blij met de nieuwe wet, maar voor hen is dit pas het begin. Als het gaat om seksueel geweld is in Japan een ingrijpende mentaliteitsverandering nodig. Zodat slachtoffers die praten over wat hen is aangedaan niet meer worden bedreigd en beschimpt op sociale media. Zodat ze eindelijk en masse naar voren durven te komen. “We moeten verwrongen ideeën over seks en instemming die generaties lang in stand zijn gehouden aanpakken,” zei Kazuko Ito, de baas van de Japanse afdeling van Human Rights Now in een interview. Gelukkig is de eerste stap in de goede richting gezet. O OPZIJ 2023

59

DE MAN VAN DE 60

TOEKOMST

Man over vrouw

Schrijver, journalist en programmamaker Haroon Ali (1983) onderzoekt in zijn nieuwe boek Spectrum verschillende uithoeken van zijn eigen gemeenschap: De lhbtiq+-community. Want waarom worstelen sommige homomannen zo met de invulling van hun mannelijkheid?

En wat betekent de toenemende zichtbaarheid van trans vrouwen voor het feminisme? Eerder verkende Ali in documentaire Het M-woord al queerness binnen de Islam, waar hij De Tegel in de categorie Achtergrond voor ontving. In 2020 debuteerde hij met het boek Half, over zijn botsende identiteiten als homoseksuele half-Pakistaan. Met Opzij gaat Ali in gesprek over wat zijn zoektocht hem leerde over feminisme, wat mannelijkheid voor hem betekent en de vrouwen in zijn leven.

DOOR T ES S E L T E N Z W E E G E B E E LD W O U TE R L E D U C

Spectrum begon met de interviewserie genaamd Alfabetsoep die ik schreef voor de Volkskrant. Die titel is een knipoog naar de veelgehoorde opmerking dat de term ‘lhbtiq+’ een verwarrende en te lange lijst met letters is. De interviewserie kwam voort uit een verlangen naar nieuwe verhalen over onze gemeenschap. Ik merkte dat de gemeenschap eigenlijk alleen in het nieuws kwam met dramaverhalen: geweldsdelicten, maatschappelijke uitsluiting en discriminatie. Elke paar maanden is er weer een mediahetze omdat er een lhbtiq+’er in elkaar is geslagen of omdat een chauffeur een dragqueen een Uber-ritje weigert. Dat doet wat met onze gemeenschap, om onszelf alleen maar in tragische nieuwsartikelen gerepresenteerd te zien. Mooie portretten en verdiepende gesprekken, die ook gaan over het plezier en levensgeluk van lhbtiq+ personen zie je minder. Bij de Volkskrant pitchte ik ‘Alfabetsoep’ zodat ik de ervaringen van lhbtiq+ personen kon uitdiepen en in alle nuance kon laten zien. Voorbij alleen die ‘coming-out’ verhalen, maar ook over hun levens daarna. Bij de Bezige Bij, mijn uitgeverij, stelde ik voor om de verhalen uit de serie in de Volkskrant te bundelen. Samen met mijn redacteur kwamen we op het idee om daar wat verdieping aan toe te voegen - dus zodoende. Ik heb tien langere essays geschreven over thema’s die nu relevant zijn in de queer community.

Spectrum gaat eigenlijk over alle verschillende manieren waarop mensen zich kunnen voelen en uiten als het gaat om hun seksualiteit en gender. Het stelt vragen zoals waarom sommige mannen die op mannen vallen zich soms onzeker voelen over hun mannelijkheid, of waarom sommige feministen weigeren transgender vrouwen als ‘echte vrouwen’ te erkennen. Ook wordt er gekeken naar racisme binnen de lhbtiq+-gemeenschap en hoe mensen op andere manieren worden buitengesloten. Ik sprak verschillende activisten en ervaringsdekundigen en vergelijk queer personen uit verschillende generaties, waardoor ik heel veel perspectieven heb kunnen meenemen in mijn boek. Uiteindelijk stel ik de vraag of we eigenlijk wel al die labels en hokjes nodig hebben om te begrijpen wie we zijn, en benadruk dat we als samenleving moeten samenwerken om ervoor te zorgen dat lhbtiq+ personen zich veilig en geaccepteerd voelen, omdat iedereen ergens op een spectrum van seksualiteit en gender zit.

OPZIJ 2023

61

‘IK HEB RESPECT VOOR HET WERK DAT ONZE VOORGANGERS HEBBEN VERRICHT, MAAR VIND ZE SOMS OOK WAT OUDERWETS’ Verschillende golflengtes

Voor mijn boek sprak ik onder meer met Dinah Bons, voormalig BIJ1politica en trans activiste, die mij vertelde over de strijd die TERFS (trans exclusionary radical feminists) tegen trans vrouwen aan het voeren zijn. Een belangrijk aspect van het feminisme is natuurlijk dat er plekken gemaakt moeten worden voor vrouwen en hun belangen: ruimtes waarin mannelijke dominantie niet zo voelbaar is. Voor sommige feministen voelt het als een groot onrecht dat trans vrouwen ook in die ruimtes voor vrouwen vertoeven, zo vertelde Dinah Bons mij toen ik haar interviewde.

De oudere generatie feministen heeft heel veel bereikt op het gebied van vrouwenemancipatie. Maar er is nu een nieuwe generatie feministen aan zet die heel andere ideeën hebben over voor wie het feminisme allemaal op zou moeten komen. Zij hebben het over intersectioneel feminisme: een feminisme dat ook opkomt voor vrouwen van kleur en trans vrouwen.

Daar heeft de oudere generatie vaak geen kaas van gegeten. Er ontstaat daar een soort paniek: ‘Het gaat niet meer over ons!’ Zij vinden het moeilijk dat ze niet meer centraal staan in de vrouwenbeweging.

Wat dat betreft is er een parallel te zien met de homobeweging. Daar zie je ook dat witte mannen die zich hebben ingezet voor homoemancipatie het soms lastig vinden dat de lhbtiq+-gemeenschap steeds meerstemmiger wordt en zij ook weerstand krijgen omdat de homobeweging lang niet even inclusief is geweest. Sommige homoseksuele mensen vinden het moeilijk plaats te maken voor genderdiverse personen, of andere 62

letters uit de alfabetsoep. De oudere generatie feministen en de oudere generatie uit de homobeweging zijn gewend dat er naar hen wordt geluisterd, maar krijgen tegenwoordig ook kritiek. Soms is die ook terecht, vind ik. Dat geldt overigens niet voor die gehele generatie aan feministen en lhbtiq+ personen: er zijn ook een hoop mensen die openstaan voor nieuwe inzichten en graag meer leren over de levenservaringen van andere mensen. Die doen hun best de generatiekloof te overbruggen. Ik ben dit jaar veertig geworden, dus ik sta tussen die oudere en jongere generatie in. Ik heb respect voor het werk dat onze voorgangers hebben verricht, maar vind ze soms ook wat ouderwets.

Tegelijkertijd kijk ik met bewondering naar Gen Z – omdat hun aanpak zowel radicaler als inclusiever is – maar voel ook dat ik zelf ouder word.

Zo sprak ik voor mijn boek directeur Marie Ricardo van het COC over gender en nieuwe aanspreekvormen als ‘die’ en ‘diens’, ‘hen’ en ‘hun’. Toen die voornaamwoorden aan populariteit begonnen te winnen moest ik daar eerst ook even aan wennen. Ik betrapte mezelf erop dat ik beroep ging doen op taalpurisme en dingen stamelde als: ‘Dat klopt toch niet, en they/them is toch een meervoudsvorm?’ Nu vind ik dat een flauwe gedachte. Het kost mij weinig moeite om mijn taalgebruik een beetje aan te passen en mezelf iets nieuws te leren, en het kan mensen zoveel geluk opleveren als ik ze op de goede manier aanspreek. Het gesprek over gender gaat niet alleen over trans en non-binaire mensen, maar dwingt ons allemaal om na te denken: Wat betekent het om man of vrouw te zijn? Waar komen die gendernormen vandaan en hoeveel invloed hebben ze op ons leven?

Vrouwelijke rolmodellen

Al voordat ik mezelf feminist noemde was ik gefascineerd door hoe vrouwen hun leven inrichten. Mijn eerste vrouwelijke rolmodel was Oprah Winfrey. Na schooltijd was Oprah op tv en ik keek elke keer trouw naar haar programma.

Zij heeft mijn interesse in journalistiek aangewakkerd. Ik heb veel respect voor hoe zij als zwarte vrouw uit een moeilijk milieu in de Verenigde Staten naar de top heeft weten door te stoten. Haar interviews zijn rijk aan scherpe vragen, empathie en ook humor, en dat heeft me geïnspireerd. In mijn persoonlijke leven heb ik respect voor mijn moeder, die ook geen typisch levenspad heeft bewandeld. Ik heb een Nederlandse moeder die zich bekeerde tot de Islam.

Haar eigen familie begreep die keuze niet echt. Toch deed ze wat voor haar goed voelde en trok ze zich weinig aan van de bezwaren uit haar omgeving. Sterke vrouwen komen veel voor in mijn familie. Zo is mijn zus een alleenstaande moeder van vier kinderen, wat ze doet met een onuitputtelijke kracht en engelengeduld. Ik heb dus met mijn eigen ogen gezien hoe zwaar het kan zijn om vrouw te zijn. De veerkracht van vrouwen, daar kunnen mannen nog heel veel van leren met hun fragiele egootjes. Als vrouw maakt het ook niet uit wat je doet, je kunt altijd rekenen op veroordeling. Ik juich het toe dat vrouwen zich daar steeds harder tegen uitspreken.

Ik ben dus altijd bezig geweest met hoe vrouwen hun gezinsleven vormgeven.

Er speelden bij mij thuis grote cultuurclashes tussen mijn vader en moeder,

Man over vrouw wat zich uitte in onenigheid over hoe ze hun kinderen moesten opvoeden.

Ik vergeleek dat ook met hoe mijn Pakistaanse nichtjes omgingen met de verwachtingen vanuit de familie. Konden zij zelf kiezen met wie ze trouwden en wanneer ze een gezin stichtten?

Het contrast tussen vrouwen in die verschillende werelden viel me van jongs af aan al op. De rol van vrouwen in een gezin is van nature een feministisch topic: Het gaat over zelfbeschikking, over autonomie, over wat je als vrouw van het leven mag verwachten. Volgens Westers feminisme ben je pas een vrijgevochten vrouw als je carrière maakt en je moederschap op een moderne manier invult.

Maar ik besefte al vanaf jonge leeftijd dat er meer soorten feministen zijn dan enkel de Westerse feministische vrouw: Zelfbeschikking van vrouwen ziet er anders uit in verschillende culturen. Sommige van mijn Pakistaanse nichten zijn blijven werken, anderen niet en zorgen fulltime voor de kinderen. Maar ze zijn allemaal zeer uitgesproken, en hebben in hun huwelijk vaak de broek aan.

Veel van mijn vriendinnen in Nederland zijn nu ook bezig met het stichten van een gezin, dus ik vind het inspirerend om te zien welke keuzes zij maken en hoe zij hun gezinsleven inrichten. Als vriend probeer ik er voor hen te zijn, en me ook te verdiepen in ‘vrouwenthema’s’ die lang taboe waren, zoals: single ouderschap, onvruchtbaarheid en miskramen. Ik hoop dat ik mezelf een feministische bondgenoot kan en mag noemen.

Mannelijkheid

Ik weet dat toen ik uit de kast kwam en mensen me vertelden dat ik er ‘helemaal niet gay uitzag’, ik dat eerst opvatte als een compliment. Ook binnen de lhbtiq+-gemeenschap, waar gendernormen de laatste tijd steeds meer worden bevraagd, zijn er nog steeds rigide stereotypen. Homomannen die in hun kindertijd telkens ‘mietje’ of ‘homo’ werden genoemd, gaan zich soms juist vastklampen aan uiterlijke stereotypen van mannelijkheid om dat stemmetje te sussen. Ik weet dat ik van nature een vrij ‘mannelijk’ voorkomen heb. Ik heb donker haar, donkere ogen, een redelijk volle baard en kijk nogal nors, wat mensen soms intimiderend vinden. Mijn niet-Nederlandse look versterkt dat beeld, wat eigenlijk heel vreemd is. Die twee dingen zouden niks met elkaar te maken moeten hebben. Als biculturele lhbtiq+’er moet je tegen veel vooroordelen vechten – ook in jezelf. Ik heb daarom een hoofdstuk geschreven over racisme binnen de gay community. Dan gaat het met name over seksueel racisme in het uitgaan en in de datingwereld. Lhbtiq+’ers van kleur worden zowel genegeerd als gefettisjeerd vanwege hun afkomst en looks. En schoonheidsidealen worden nog steeds door een witte, westerse lens bekeken.

verzoenen. In Spectrum wilde ik vooral andere queer activisten en inspirerende personen aan het woord laten. Mijn eigen perspectief, twijfels en zelfs mijn vooroordelen zullen soms door de hoofdstukken heen sijpelen, maar ik probeer vooral zoveel mogelijk verschillende stemmen aan het woord te laten, wat hopelijk een veelzijdiger beeld geeft van onze gemeenschap. Ik heb zelf veel opgestoken van de interviews met lhbtiq+’ers met een beperking, wat me ook confronteerde met mijn eigen onwetendheid. Deze mensen worden in de media vaak gereduceerd tot hun beperking, en andere facetten van hun leven worden straal genegeerd. Maar mensen met een beperking hebben ook behoefte aan liefde en seks, willen toegang hebben tot queer-feesten en -evenementen, hebben een hele andere beleving van hun queerheid. Die verhalen missen in het publieke debat.

Ik ben blij dat ik document mocht maken over de regenbooggemeenschap in de 21ste eeuw. Hierna zou ik graag een documentaire maken over mannelijkheid, en hoe we daar vandaag de dag tegenaan kijken, met als doel te laten zien op hoeveel verschillende manieren je eigenlijk een man kan zijn.

Spectrum komt op 23 november uit bij Uitgeverij de Bezige Bij. O

Mijn projecten borduren steeds op elkaar voort. Maar mijn nieuwste boek is anders dan mijn debuut Half omdat ik dit keer niet mijn eigen levensverhaal centraal stel. In Half vertelde ik over mijn reis naar Pakistan en mijn poging om mijn Pakistaanse roots en mijn homoseksuele identiteit met elkaar te

‘VOLGENS WESTERS FEMINISME BEN JE PAS EEN VRIJGEVOCHTEN VROUW ALS JE CARRIÈRE MAAKT EN JE MOEDERSCHAP OP EEN MODERNE MANIER INVULT’ OPZIJ 2023

63

Goed met geld

Vrijheid en keuzemogelijkheden:

Sparen draait om meer dan een buffer Door de stijgende rente wordt sparen weer aantrekkelijker.

Al is een appeltje voor de dorst eigenlijk áltijd een goed idee.

Toch is geld opzij zetten niet voor iedereen vanzelfsprekend, voor veel vrouwen is het niet makkelijk.

We vragen financieel planner Nihal Vogels en Wendy Brink - den Nieuwenboer, onderzoeker bij Deloitte, hoe dat zit.

D O O R YA S M I N E E SSE R

V

raag mensen waarom spaargeld belangrijk is en ze zeggen waarschijnlijk: dat is handig voor als de wasmachine stuk gaat. Nu gaat een wasmachine gelukkig niet elk jaar stuk. En dat kost ook geen duizenden euro’s. Het gaat er natuurlijk vooral om dat je geld achter de hand hebt, omdat je niet weet hoe het leven loopt, zegt financieel planner Nihal Vogels. “Je kunt je tegen een heleboel dingen verzekeren, van een standaard inboedelverzekering tot je telefoon, maar niet alles wordt gedekt.

Bovendien ben je dan in veel gevallen duurder uit.”

64

Volgens Vogels is het fijn om een buffer achter de hand te hebben voor als dingen stuk gaan en voor het onderhoud van je huis, ook als je een huurwoning hebt. Wie spaargeld heeft, ervaart in die situaties minder financiële stress. En voorkomt dat-ie een (dure) lening hoeft aan te gaan.

Dat beaamt ook Wendy Brink - den Nieuwenboer, directeur bij Deloitte, een internationale accountantsen adviesorganisatie. Bij Deloitte deed ze eerder dit jaar samen met het Nibud en de Universiteit Leiden onderzoek naar de financiële gezondheid van Nederlanders, wat werd uitgevoerd door onderzoeksbureau Ipsos. Aan vijfduizend mensen werd gevraagd hoe zij ervoor staan op het gebied van inkomen, uitgaven, lenen, plannen en sparen. “Sparen is enorm belangrijk als het gaat om je financiële gezondheid. Zo’n buffer stelt je in staat om financiële klappen op te vangen. Dat kunnen economische ontwikkelingen zijn, waar je zelf geen invloed op hebt, zoals de inflatie van het afgelopen jaar. En ook persoonlijke tegenslagen zoals overlijden of een echtscheiding.

Spaargeld maakt je onafhankelijker, van je partner, van je werk en van de overheid”, zegt ze.

Geld geeft je natuurlijk ook vrijheid, benadrukt Vogels.

“Het klinkt allemaal vrij negatief als het gaat om sparen.

Maar een buffer betekent ook keuzemogelijkheden.

Bijvoorbeeld als je je baan zat bent en het liefst wil stoppen, als je een paar maanden met sabbatical wil, een mooie reis wil maken met je gezin, of juist zonder je gezin vrij wil zijn om naar Santiago de Compostella te lopen.

Een spaarvermogen waar je bij kunt – en dat dus niet jaren vaststaat in een deposito – is veel meer dan een potje dat risico’s opvangt. Dat is ook léuk.”

Vrouwen harder getroffen door inflatie

Broodnodig dus én fijn, om wat euro’s achter de hand te hebben. Toch is geld opzij zetten niet altijd even makkelijk.

Door de inflatie is sparen bijvoorbeeld moeilijker geworden. Vogels: “Ik raad altijd aan om van sparen een gewoonte te maken, het gaat makkelijker als er een ritme

in zit, want dan heb je het bijna niet meer door. Toch zie ik nu dat mensen door de gestegen kosten afwachtender zijn.

Ze kijken wat ze aan het einde van de maand over hebben en zetten dat opzij. In plaats van dat ze meteen aan het begin van de maand sparen.”

Voor vrouwen geldt dat nog meer dan mannen. Uit het onderzoek van Deloitte blijkt dat vrouwen harder getroffen worden door de gestegen kosten. Dat heeft vooral te maken met hun inkomen. Doordat zij vaker in een lagere inkomensklasse vallen, legt Brink - den Nieuwenboer uit.

Van dag tot dag

Door hun lagere inkomen was sparen voor vrouwen sowieso al moeilijker. Brink – den Nieuwenboer: “Het bijzondere, als het gaat om houding, laten vrouwen juist relatief veel positieve kenmerken zien. Zo geeft 85 procent van de vrouwen aan dat zij liever zouden bezuinigen dan te moeten lenen voor alledaagse uitgaven tegenover 77 procent van de mannen. Ook hebben vrouwen vaker hun gedrag aangepast aan de gestegen kosten. Toch blijkt ook dat vrouwen meer van dag tot dag leven met hun geld en minder goed zijn in een langetermijnplanning. Wat ook wel logisch is. Want als je niet veel verdient, ben je misschien blij dat je het einde van de maand haalt en lukt het niet om verder naar de toekomst te kijken.”

Willen we dat vrouwen meer sparen en een vermogen opbouwen, dan zal er dus allereerst iets aan hun inkomen moeten gebeuren. Al mogen vrouwen daarnaast ook wat meer het heft in eigen hand nemen als het gaat om financiën, meent Brink - den Nieuwenboer. Vrouwen zijn namelijk onzekerder over geldzaken dan mannen. Dat is

‘Spaargeld maakt je onafhankelijker, van je partner, van je werk en van de overheid’ Wendy Brink - den Nieuwenboer

Wendy Brink - den Nieuwenboer is director risk advisory bij Deloitte.

Ze houdt zich onder andere bezig met het thema financiële gezondheid en adviseert financiële instellingen op het gebied van de zorgplicht die zij hebben richting consumenten Voor ze in 2018 bij Deloitte in dienst kwam, werkte ze elf jaar bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) als Senior Toezichthouder en Projectmanager, waar ze complexe regelgevingskwesties behandelde, voornamelijk gericht op de retailmarkt.

OPZIJ 2023

65

Goed met geld Meer sparen stappenplan

Inzicht: daar begint het allemaal mee. Pas als je weet hoeveel je maandelijkse inkomsten en uitgaven zijn, kun je realistische spaardoelen stellen. Het is belangrijk om niet lukraak geld op je spaarrekening te storten, omdat de kans op terugboeken dan groot is. Wat weer demotiverend werkt.

Heb een doel: als je weet waarom je wilt sparen, is het makkelijker vol te houden. Bijvoorbeeld voor de vakantie van volgend jaar of om een huis te kunnen kopen. Spaargeld is handig als buffer voor mindere tijden, maar je kunt ook léuke doelen verzinnen.

Stick to the plan: volgens financieel planner Nihal Vogels werkt sparen het beste als je er een ritme in hebt. Bijvoorbeeld door geld over te maken zodra je

niet alleen maar voorzichtigheid: ze hebben daadwerkelijk minder kennis. Tijdens het onderzoek van Deloitte begrepen ze bijvoorbeeld minder goed dan mannen dat ze bij een inflatie van twee procent en een spaarrente van één procent, over een jaar minder van hun geld zouden kunnen kopen. Ook over hun eigen financiële situatie hebben vrouwen minder kennis. Ze weten bijvoorbeeld niet of hun pensioen toereikend is, of hoe ze dat zouden kunnen uitzoeken.

Domein van de man

Vinden ze het te ingewikkeld, is het desinteresse? Nihal Vogels en Wendy Brink - den Nieuwenboer durven het niet met zekerheid te zeggen. Brink - den Nieuwenboer: “Vrouwen gaven in het onderzoek wel vaker dan mannen aan dat ze zich machteloos voelen als het aankomt op hun financiële situatie. Ik kan me voorstellen dat als je minder

Overstappen van bank voor een hogere rente, is dat veilig?

De IJslandse bank Icesave beloofde spaarders in 2008 een rente van 5,25 procent. Klonk mooi, maar de bank viel wel om. Zo’n jaar later ging in Nederland de DSB Bank failliet. Daarom voelt overstappen van bank misschien niet altijd even veilig.

Toch kan het lonen om om je heen te kijken, want de rentes verschillen behoorlijk. Vooral bij buitenlandse bankrekeningen. Daar loopt de rente op tot 2,71 procent bij Nordax Bank (via Raisin) of 2,70 procent bij Bigbank.

Hoe veilig dat is? In de hele Europese Unie geldt het depositogarantiestelsel. Dat betekent dat je niet (al) je spaargeld kwijt bent als de bank omvalt. De overheid van het land waarin je bankiert, zorgt er

66

salaris is gestort. Het Nibud adviseert maandelijks tien procent van het salaris te sparen.

Of maak er een spel van: spaar bijvoorbeeld op de eerste dag van de maand één euro, op dag twee, twee euro, enzovoorts. Of spaar op basis van weeknummers.

Dus weeknummer één is één euro opzij zetten en bijvoorbeeld weeknummer 27 is 27 euro opzij zetten.

Zo spaar je stiekem meer dan je zou verwachten.

Investeer in koopzegels: bij een aantal supermarkten kun je bij het afrekenen zegels kopen. Daar betaal je voor, maar als je een (digitaal) spaarboekje vol hebt, krijg je er wat extra’s voor. De meeste koopzegels hebben een rendement van zo’n zes procent. Veel meer dan op de bank dus. En je merkt nauwelijks dat je spaart, omdat het meestal om kleine bedragen gaat.

controle hebt over je financiën, je ook minder geneigd bent om je erin te verdiepen.”

Nihal Vogels wijst ook naar de geschiedenis. Vrouwen beheerden vanuit oudsher het huishoudgeld. Dat verklaart misschien waarom ze goed zijn in op dagelijkse basis met geld omgaan. Ze doen bijvoorbeeld minder dure impulsaankopen dan mannen. Maar verder waren financiën lange tijd het domein van de man. Tot 1956 waren getrouwde vrouwen zelfs handelingsonbekwaam.

Ze mochten bijvoorbeeld geen bankrekening openen zonder toestemming van hun man.

Financiële instellingen richtten zich in het verleden in hun communicatie hoofdzakelijk tot mannen. Gelukkig verandert dit steeds meer. “De tijd dat de bank vroeg: ‘Is uw man er ook?’ is gelukkig voorbij”, zegt Brink - den

namelijk voor dat jij je geld terugkrijgt, tot 100.000 euro per persoon, per bankvergunning. Let op: sommige banken hebben andere namen maar zijn eigenlijk een dochteronderneming van een andere bank. Zo vallen de SNS Bank, ASN Bank en RegioBank allemaal onder de Volksbank en dus onder één bankvergunning. Als je niet meer spaargeld hebt dan 100.000 euro (heb je dat wel: sowieso spreiden), kan er dus niet zo heel veel misgaan in de EU. Let wel op, als je je geld op een buitenlandse spaarrekening zet, zul je je geld in dát land terug moeten halen.

Wil je je geld liever in Nederland houden? Dan krijg je momenteel de hoogste rente bij Garanti BBVA (2,5 procent) en bunq bank (2,46 procent). Kijk wel altijd goed naar de voorwaarden, soms kun je bijvoorbeeld niet altijd geld opnemen.

Nieuwenboer. “Ze zijn steeds meer bezig met vrouwen bij het gesprek te betrekken. En bijvoorbeeld vrouwelijke ondernemers te steunen.”

Eerst inzicht

Volgens Vogels en Brink - den Nieuwenboer begint een hogere spaarrekening met inzicht in je eigen financiële situatie. Zet eens op een rij hoeveel er eigenlijk iedere maand in komt en uit gaat. En probeer dan steeds iets verder te kijken dan de volgende maand. Hoe wil je er over twee jaar voor staan? En hoe wil je er over vijf of tien jaar bij zitten? Spaardoelen hebben, helpt bij het opbouwen van een vermogen, tipt Vogels. “Sparen klinkt vaak afstandelijk en saai. Terwijl de positieve emoties die erbij komen kijken je kunnen helpen. Misschien wil je eerder stoppen met werken of versneld je hypotheek aflossen.

Dat zijn spaardoelen die je waarschijnlijk motiveren.”

Hoewel de inflatie nog steeds hoger dan normaal is, stijgen ook de spaarrentes en dat is een goed moment om het appeltje voor de dorst te vergroten. Was de rente begin dit jaar bij de meeste banken nog een schamele 0,25 procent. Inmiddels ligt dit op 1,25 procent bij veel banken. Er zijn ook uitschieters. Zoals bunq bank, met 2,46 procent rente. Het kan dus slim zijn om eens om je heen te kijken en (een deel van) je spaargeld te verkassen.

Vogels: “Ik zou alleen niet adviseren om je geld nu voor langere tijd vast te zetten. Sommige banken bieden nu deposito’s aan van tien jaar, terwijl ik me niet kan voorstellen dat de rente in die tijd niet verder stijgt. Dan is het zonde dat je niet bij je geld kunt.”

‘Het klinkt allemaal vrij negatief als het gaat om sparen. Maar een buffer betekent ook keuzemogelijkheden’ Nihal Vogels

Nihal Vogels is financieel planner en nalatenschapadviseur. Ze volgde de opleiding MER bank- en verzekeringswezen en werkte bij een Amerikaanse beleggingsmaatschappij. Omdat ze het persoonlijke contact met mensen miste, maakte ze een switch naar cliëntenadviseur. In 2017 verliet ze de bancaire sector om voor zichzelf te beginnen. Met haar bedrijf TAART bij Nihal wil ze financieel advies voor iedereen toegankelijk en begrijpelijk maken. Ze is gespecialiseerd in lange termijn financieel en fiscaal advies. Ze zorgt ervoor dat haar klanten – particulieren en ondernemers – financieel overzicht krijgen en zo snel mogelijk hun financiële doelen bereiken.

OPZIJ 2023

67

68

Cultuur Tentoonstelling

Polkadots FOREVER!

Lang geleden, in november 1967, vond in de kapel van het Stedelijk Museum Schiedam een geruchtmakende happening plaats. Tijdens het Naked Body Festival beschilderde Yayoi Kusama het naakte lichaam van collega-kunstenaar Jan Schoonhoven met stippen. Inderdaad, dit is dezelfde Kusama die nu nog steeds kleurige stippen strooit over huizen, tassen, auto’s en pompoenen. Polkadots forever!

D O O R FI E K E TI SSI N K

Yayoi Kusama, Facetten van de hedendaagse erotiek, Internationale Galerij Orez, Den Haag, 1965.

Foto Marianne Dommisse, Nederlands Fotomuseum.

Courtesy 0-INSTITUTE. OPZIJ 2023

69

Cultuur Tentoonstelling

‘U

it een zijkamertje kwam Jan Schoonhoven in een badjas aangelopen.

Hij liep door de menigte, posteerde zich voor in de zaal en liet zijn badjas vallen. Hierop begon Kusama hem te bespuiten’, aldus journalist Hans van der Sloot, die bij de happening in Schiedam aanwezig was.

Ook Berry Koedam, kunstenaar en galeriehouder was erbij in Schiedam: ‘Happenings waren er overal in die tijd, het hoorde er echt bij. Ik was toen 27. (….) Ik vond Kusama waanzinnig!

Stoer ook, ze was een bonk energie,

liet zich niet afleiden en was enorm aanwezig. Ze wist wat ze wilde. Dat sprak ons enorm aan, mij persoonlijk als vrouwelijke kunstenaar, maar ook mijn man Per vond dat indrukwekkend. Dit soort happenings waren echt belangrijk, vonden we. Er moest iets opengebroken worden. De goegemeente was ontzettend volgzaam en braaf in die tijd, klein gehouden door zowel politiek als religie.

Omdat we emancipatie heel belangrijk vonden, was zij voor ons hier een bijzonder goed voorbeeld van.’

Het zijn de jaren zestig van de vorige eeuw. Het is de tijd van Provo, van experimentele muziek, van

Yayoi Kusama, Birds Club Amsterdam, 1967.

Foto Harrie Verstappen. Courtesy 0-INSTITUTE.

psychedelica en van vrije seks. De Japanse, in Amerika wonende Kusama (1929) is in Nederland en vindt hier met haar seksueel getinte, bevrijdende werk direct aansluiting bij kunstenaars en de avant-garde. In New York heeft zij al verschillende happenings gehouden, die meestal werden verboden of alleen door mochten gaan als het ondergoed werd aangehouden.

Naakt was daar verboden. In Nederland vindt ze meer bijval. Hier vindt ze een vruchtbare bodem voor haar geëngageerde happenings.

Kusama start spontaan haar Naked Body Painting Happenings, eerst in galerie Orez in Den Haag en daarna in clubs, in musea en op festivals.

Zo ook in het Stedelijk Museum Schiedam. Het preutse publiek kijkt verbouwereerd toe als de dan nog onbekende Yayoi Kusama de naakte Jan Schoonhoven van top tot teen met stippen bedekt. Deze historische happening vormt nu de aanleiding voor een bijzondere expositie in Schiedam.

Trauma

HET PREUTSE PUBLIEK KIJKT VERBOUWEREERD TOE ALS DE DAN NOG ONBEKENDE YAYOI KUSAMA DE NAAKTE JAN SCHOONHOVEN VAN TOP TOT TEEN MET STIPPEN BEDEKT 70

Yayoi Kusama sluit met haar werk aan op de seksuele revolutie en de taboedoorbrekende tendensen van de jaren zestig. Toch is het meer dan alleen de tijdgeest. Haar beelden komen voort uit haar ongelukkige jeugd in Japan. Haar obsessies voor eten, bloemen en fallussen is verbonden met Kusama’s trauma’s uit het verleden. Sinds haar jeugdjaren heeft Kusama te kampen met waanbeelden en visioenen waarin allerlei patronen zich eindeloos herhalen. Als jong meisje kreeg ze van haar moeder de opdracht haar vader te bespioneren als hij seks had met andere vrouwen. Dit droeg ertoe bij dat Kusama zelf enorme problemen had met het hebben van relaties.

Door het maken van kunst, door het steeds herhalen van bijvoorbeeld fallussen, probeert ze haar angsten voor seksualiteit het hoofd te bieden.

Het eindeloos plaatsen van stippen, de Polkadots, waarmee ze rasters maakt of netten spant die staan voor een oneindig herhalende structuur: dat oneindige biedt haar de mogelijkheid

Cultuur Tentoonstelling

Yayoi Kusama, Polka Dot Love Room, Internationale Galerij Orez, Den Haag, 1967.

Foto Harrie Verstappen. Courtesy O-INSTITUTE. OPZIJ 2023

71

Cultuur Tentoonstelling

DOOR HET MAKEN VAN KUNST PROBEERT ZE HAAR ANGSTEN VOOR SEKSUALITEIT HET HOOFD TE BIEDEN om te verdwijnen, om als het ware op te lossen. Ook haar infinity rooms, vol met spiegels, komen voort uit het verlangen te herhalen en te verdwijnen in de oneindigheid. Dit idee van selfobliteration, zelfvernietiging, is een belangrijk thema in Kusama’s werk.

Pop Art

In 1955 vertrekt Kusama naar Amerika met een koffer vol tekeningen en met het doel: ‘to grab everything that went on in the city and become a star’.

Dat is haar gelukt, kunnen we nu concluderen, al ging het allemaal niet vanzelf. In 1959 heeft ze haar eerste tentoonstelling in een galerie in New York. In 1962 exposeert Kusama in New York op een groepstentoonstelling met Claes Oldenburg en Andy Warhol. Zij toont haar aggregations: alledaagse objecten, zoals schoenen, bedekt met stoffen fallussen. Claes Oldenburg, die later beroemd zou worden met zijn gigantische stoffen sculpturen, werkt dan nog niet met dit materiaal. Later zou Kusama melden dat Oldenburg zijn soft sculptures van haar had afgekeken.

Iets dergelijks gebeurde er met Andy Warhol. Niet veel later nadat Kusama een ruimte waarin ze exposeerde geheel bedekte met uitvergrote foto’s, als een soort behang, gebruikte Andy Warhol dezelfde techniek voor zijn beroemde koeienfoto’s, zijn Cow Wallpaper. Ook hier was Kusama de inspiratiebron. Het is het begin van de Pop Art in Amerika. Warhol en Oldenburg worden altijd gezien als de trendsetters van deze stroming, maar 72

Yayoi Kusama, Balans Kunst Beurs, Stedelijk Museum Schiedam, 1967, Foto Harrie Verstappen, Courtesy O-INSTITUTE.

zou die eer niet Kusama ten deel moeten vallen? Kusama woonde in New York maar werd daar niet echt op waarde geschat. Ze exposeerde vaker in Nederland dan in Amerika.

In het Nederland van de jaren zestig is er plek voor Kusama en wordt haar werk bewonderend geobserveerd en ondergaan.

Speciaal voor de tentoonstelling in Schiedam in de jaren zestig maakte Kusama Phallic Girls, etalagepoppen bedekt met katoenen fallussen en bespoten met goud- en zilververf. De poppen staan te midden van schoenen met fallussen en dienbladen met gouden Coca-Cola-flesjes, typisch voor de Pop Art, popular art. Aan de muren hangen haar ‘net paintings’: schilderijen met honderden stippen.

Superster Kusama

Kusama is in de afgelopen decennia uitgegroeid tot een van de beroemdste en meest getoonde internationale sterren uit de kunstwereld. Ze was belangrijk voor verschillende beeldbepalende stromingen in de naoorlogse kunst. Haar leven lang moest ze haar ruimte opeisen in de door mannen gedomineerde kunstwereld, zowel in Japan, als in Amerika en Europa. Ze had het niet makkelijk. Was klein van stuk, sprak gebrekkig Engels en al helemaal geen Nederlands. Ze kwam uit het verre Japan en werd daardoor wel als een curiositeit bekeken. Een kwetsbare vrouw die het ondanks alles ver schopte.

In recente tentoonstellingen ligt de

Cultuur Tentoonstelling nadruk vaak op de spectaculaire installaties van de laatste jaren. Ook veel aandacht krijgt ze vanwege haar samenwerking met grote modemerken, zoals momenteel Louis Vuitton. De tentoonstelling in Schiedam blikt terug op het begin van haar carrière en dan uitsluitend haar jaren in Nederland, tussen 1965 en 1971. In die jaren verblijft ze van tijd tot tijd een periode in Nederland.

In het voorjaar van 1971 gaat ze weer naar New York en twee jaar later keert ze voorgoed terug naar Japan. Hier laat ze zich opnemen in een psychiatrische inrichting, maar ze blijft schilderen. Vanaf de jaren tachtig exposeert ze weer. Vanaf de jaren negentig is haar ster rijzende.

Vooral onder een jong kunstpubliek is ze zeer geliefd. Indrukwekkende installaties met licht maakt ze, grote kleurrijke pompoenen en altijd de stippen. ‘De polka dot heeft de vorm van de zon, de energiebron, en van de maan, die kalmte is,’ aldus Kusama zelf in een interview in haar Nederlandse periode. In die periode begon Kusama aan haar kunstwerken waarmee ze vandaag de dag wereldberoemd is: Polkadots forever!

In deze tentoonstelling zijn meer dan dertig kunstwerken van Kusama uit de jaren 1965-1970 bij elkaar gebracht. Vrijwel alle getoonde werken zijn in Nederland gemaakt, veel ervan zijn nooit eerder tentoongesteld. Ze zijn te zien naast foto’s van Nederlandse fotografen en de herinneringen van ooggetuigen. Zo ontstaat het beeld van Yayoi Kusama als een krachtige en ambitieuze jonge kunstenaar. Tegelijk is te zien hoe zij haar ruimte moet zien te vinden, als buitenstaander in de door mannen en geld beheerste kunstwereld. Bij de tentoonstelling verschijnt een publicatie.

Te zien tot en met 25 februari 2024 in het Stedelijk Museum Schiedam.

Het museum is op maandag gesloten. Andere dagen van 11.00 tot 17.00 uur geopend. O Yayoi Kusama, Schelpkade, vlakbij Internationale Galerij Orez, Den Haag, 1967.

Foto Harrie Verstappen. Courtesy 0-INSTITUTE. OPZIJ 2023

73

In Must Visit deelt Fieke Tissink extra culturele tips.

Welk evenement? IDFA International Documentary Filmfestival Amsterdam Waar? Op diverse locaties in Amsterdam Wat? Dompel je 12 dagen lang onder in de nieuwste documentaires, interactieve projecten, events, nagesprekken met regisseurs, tentoonstellingen en workshops. Het is het grootste filmfestival voor documentaires wereldwijd. Daar wil je bij zijn natuurlijk! Wanneer?

8 - 19 november 2023.

Bestel je kaartjes online: idfa.nl

Welke tentoonstelling? Roofkunst – 10 verhalen Waar? Mauritshuis, Den Haag Wat? Dit is een innovatieve tentoonstelling, echt heel anders dan je van het Mauritshuis gewend bent. Je wordt meegenomen in verhalen rondom roofkunst, onder andere d.m.v. virtual reality. Er komt roofkunst uit drie periodes aan bod: koloniale roofkunst, roof ten tijde van de Franse revolutie en door nazi’s geroofde kunst. Tien casestudies vertellen over het verleden en de toekomst van de objecten uit musea in Nederland, Frankrijk en Duitsland. Wanneer? Tot en met 7 januari 2024, dinsdag – zondag van 10.00 – 18.00 uur, maandag van 13.00 – 18.00 uur. Wel even een kaartje reserveren! mauritshuis.nl

74

Welk museum? Fotomuseum Waar? Den Haag Wat? Dit fotografiemuseum is onderdeel van het Kunstmuseum Den Haag en toont afwisselend werk van gevestigde namen en nieuw jong talent. Waarom nu? Nu is de tentoonstelling ‘Vrouwen aan het front’ te zien met werk van acht vrouwelijke oorlogsfotografen.

Vrouwen die zich moedig staande hielden in gevaarlijke en door mannen gedomineerde situaties aan het front. Vrouwen waren altijd aanwezig aan het front, toen en nu, maar hun werk blijft grotendeels onzichtbaar. Daar brengt deze tentoonstelling nu verandering in.

Wanneer? Te zien t/m 26 november van dinsdag t/m zondag van 11.00 tot 17.00 uur. fotomuseumdenhaag.nl.

Een afbeelding van Saddam Hoessein, doorzeefd met kogelgaten, wordt overschilderd.

Bagdad, Irak, april 2003.

Foto Carolyn Cole.

OPZIJ 2023

75

CARRY SLEE

Nog lang niet uitgeschreven 76

Cultuur Interview

Spijt, Afblijven en Juf Braaksel.

Wie heeft de boeken van Carry Slee als kind niet gelezen of leest ze nu voor aan het nageslacht? Naast al die kinderboeken schrijft ze ook romans voor volwassenen.

Haar laatste boek is Zijn Jongen, een autobiografische roman over haar traumatische jeugd. En voorlopig is ze nog niet uitgeschreven. “Ik heb mijn oren altijd open.”

D O O R M A R LE E N H OG E N D O O R N B E E LD KE KE KE U KE L A A R

H

et gaat goed met haar, glimlacht Carry Slee vanaf de bank in haar tijdelijke woning in Bergen.

“Mijn boek is net af, en dat moment is altijd heel fijn.” Haar huis wordt momenteel gerenoveerd en dus is ze met haar partner Elles voor een paar maanden verhuisd. “Het is even behelpen, zonder je eigen spullen”, vertelt ze, maar dan kijkt ze naar de boekenkast en vervolgt: “Mijn boeken zijn natuurlijk wel mee.”

En dat zijn er veel. Hoeveel weet ze niet precies meer, maar ze schat dat het aantal boeken van haar hand nu rond de honderd ligt. Haar laatste boek Zijn Jongen is net uit. Net als Moederkruid (2001) en Dochter van Eva (2002) vertelt dit boek over haar nogal traumatische jeugd. Vader Slee overlijdt plotseling en terwijl ze naar haar moeder rijdt, blikt ze terug op haar kinderjaren.

Ze werd overigens door Özcan Akyol geïnspireerd tot het schrijven van dit boek. In zijn programma De Geknipte Gast vroeg hij of ze van haar vader hield. “Op die vraag kon ik geen antwoord geven. Dat vond ik heel vervelend. Met die vraag ging ik naar huis. Ik moet erachter komen, want nu kan ik geen ‘ja’ of ‘nee’ zeggen. Dus ik ging dit boek schrijven en dan zou ik er vanzelf achter komen. Mijn zus moest het wel goed vinden dat ik dit verhaal vertelde. Als ze het niet had gewild, dan was dit boek er niet gekomen.”

Fragment uit Zijn jongen: “Elke dag als ik uit school kwam en mama de deur opendeed, hield ik mijn adem in. Zou mama hebben gehuild? Die dag waren haar ogen niet rood. Ik hoefde me geen zorgen om mama te maken. En dan kreeg ik ook geen buikpijn.”

Je boek greep me erg aan. Je had een depressieve moeder, je ouders maakten veel ruzie, je vader had zijn eigen trauma’s en ging vreemd. En jij probeerde je moeder tevergeefs te helpen. Kon je wel kind zijn?

“Ik speelde veel buiten en dat vond ik fijn, dus in die zin ben ik wel kind geweest. Ik verzon vaak verhaaltjes voor mijn knuffels, het was een manier om te ontsnappen aan de situatie thuis. Ik was wel een kind dat wijzer was dan de andere kinderen uit de klas, dat hoorde ik van volwassenen die ik dan later tegenkwam. Ik kon goed praten en goed luisteren.”

Je vader noemde je ‘zijn jongen’. Hij wilde het liefst een zoon en deed alsof je dat was. Totdat je ongesteld werd.

“Hij werd er toen mee geconfronteerd dat ik echt een meisje was, en wist daar niet goed mee om te gaan. Ik denk dat het met zijn verleden te maken heeft, hij had een traumatische jeugd. Zijn moeder stierf op jonge leeftijd, hij werd naar een weeshuis gestuurd toen zijn vader een andere vrouw kreeg en hij werd ook nog eens gepest. Ik denk dat hij toen om zichzelf staande te gaan houden is gaan fantaseren over hoe het later moest zijn. En daar hield hij zich aan vast, dat was sterker dan de realiteit onder ogen komen.”

Je voelde je ook echt een jongen.

“Ik was jongensachtig, anders had hij dat ook niet OPZIJ 2023

77

Cultuur Interview

‘Ik voel me niet supervrouwelijk, maar ook geen man.

Ik zit er tussenin.

Maar ik ben wel weer een moeder’ gedaan. Ik voelde me ook anders.

Ik stond vaak voor de spiegel, deed mijn kraag omhoog en maakte een kuif. Toen ik volwassen werd, is dat gevoel weggegaan. Ik voel me niet supervrouwelijk, maar ook geen man.

Ik zit er tussenin. Maar ik ben wel weer een moeder.”

Dat jij zijn jongen was, zorgde ook voor een band tussen jullie.

En toen was dat opeens weer weg.

“Toen stond ik met lege handen. Ik weet nog wel dat dat heel moeilijk was. Het was voor mij toen zoeken.

Het gevoel dat er geen veiligheid was, en niks om je aan vast te houden.”

Kwam tijdens het schrijfproces alles van vroeger weer naar boven?

“Het was wel emotioneel. Ik heb er af en toe ook de humor van gezien.

Dan dacht ik: dit is toch te gek voor woorden? En dan schreef ik het gewoon op. Maar ik heb ook wel echt moeten huilen. Die situatie was heel tragisch. Ze hadden allebei ook lieve kanten, je wil niet dat je dierbaren zo geleden hebben en ongelukkig waren. Dat kan ik niet wegnemen, ondanks dat ik een heel mooi leven heb gekregen. Het blijft een verdrietig iets. Ik ben inmiddels 74 en het is lang geleden gebeurd. Ik heb het een plek kunnen geven.”

Je schrijft het heel genuanceerd.

Niet oordelend, maar beschrij78

vend deels vanuit het perspectief van een kind en deels als volwassen vrouw.

“Dat was moeilijk, maar ik denk dat het me wel gelukt is.

Niet vanuit de slachtofferrol, dat is niet fijn om te lezen.

Mensen hoeven ook geen medelijden met me te hebben, want ik ben een gelukkig mens. Ik heb het geschreven op een manier dat je je eigen oordeel kunt vellen.”

Je werd pas gelukkig toen Elles in je leven kwam.

Jullie zijn bijna vijftig jaar samen.

“Ik was meteen verliefd op Elles. Zij was er nog niet aan toe, ze was altijd met jongens. Ze durfde het niet meteen toe te laten denk ik. Toen Elles in mijn leven kwam, begon ik aan mijn eigen leven. Ik heb de sores van mijn familie kunnen stopzetten, anders ging het in mijn eigen leven inwerken en dat wilde ik niet voor mijn eigen kinderen. Of dat moeilijk was? Je krijgt een soort van moeheid, dit blijft eeuwig. En dat is zonde.”

Jullie kregen twee dochters samen eind jaren zeventig. Dat was destijds heel uniek.

“Ik wilde heel graag moeder worden. We zijn allebei zwanger geweest, we wilden dat allebei de kinderen evenveel van de een als de andere was.

Op de school waar ik werkte mocht ik niet met de leerlingen praten over lesbisch zijn. Ik deed dat wel, want destijds was een op de tien meisjes lesbisch, en zo konden ze zich met mij identificeren. Toen Elles ging bevallen, kreeg ik geen vrij. Ik nam natuurlijk wel vrij. En toen er bij collega’s kinderen werden geboren, kregen zij een cadeau in de lerarenkamer. Maar ik kreeg niks toen Elles was bevallen. Dat heb ik heel erg gevonden. Er waren gelukkig ook mensen die het ons gunden en heel aardig waren.”

Je stopte met je vaste baan om te gaan schrijven.

“Ik ben niet zo bang uitgevallen, vroeger niet en nu niet.

We zien het wel. Het komt altijd goed. Ik krijg vaak berichten van lezers: Ik zou ook wel willen schrijven, maar durf de stap niet te zetten. Dan denk ik: doe nou wat je hart je ingeeft. Want als je iets zo graag wil, dan denk ik ook wel dat je het kan. En als het niet lukt, dan komt het ook wel weer goed.”

Hoe is het om zelf kinderen te krijgen na een traumatische jeugd?

“Ik wilde heel graag dat onze kinderen mochten zijn wie ze waren. Misschien ben ik daardoor wat te beschermend geweest. Ik wilde ook alles voor hen oplossen. Op een gegeven moment besef je: het is hun leven. En ze kunnen zaken zelf oplossen. Het zijn hele zelfstandige vrouwen geworden en daar ben ik trots op.”

Toen je vader overleed, leek je moeder een stuk rustiger. Hoe kijk jij daarop terug?

“Mijn ouders haalden het lelijkste in elkaar naar boven. Ik weet zeker dat mijn moeder anders zou zijn geweest als ze een begripvolle partner had gehad. Het ging van kwaad

tot erger. Ze werd nerveuzer, ze had geen zelfvertrouwen, ze had het heel moeilijk. Mijn vader sprak over mijn moeder met andere mensen. Toen hij overleed ging het inderdaad stukken beter met haar. De laatste jaren met haar waren nog best mooi. Maar ik heb altijd voor haar moeten zorgen, het was nooit andersom.”

Hebben je ouders jouw succesvolle carrière nog meegemaakt?

“Mijn vader heeft alleen het begin van mijn schrijfcarrière meegemaakt.

Mijn moeder ook dat ik steeds succesvoller werd. Ze was er trots op. Ze liep met een boek van mij in haar tas en liet het aan iedereen die ze tegenkwam lezen. Ik had het mijn vader en mezelf nog wel gegund dat hij het kon meemaken.”

Volgens mij kent iedereen jouw naam. Ik hoorde laatst zelfs in een rapnummer je naam voorbijkomen.

“Ja leuk is dat hè? Meerdere rappers zelfs. Ik denk dat het komt omdat ik in mijn boeken voor twaalfplussers schreef over kinderen van kleur.

Dat hebben zij vroeger vast gelezen en pakte goed uit. Ik liep een keer in de Jordaan, er kwam een groepje Marokkaanse jongeren op me af.

Ze waren heel lief en hartelijk. ‘Hee Carry Slee!’.”

Wat wordt het volgende boek?

“Eerst de promotietour van Zijn Jongen afronden en dan ga ik met een nieuw deel voor Juf Braaksel aan de slag. En dan ga ik denken over een nieuw boek voor volwassenen.

Ik heb altijd mijn oren open om te ontvangen wat ik tegenkom. In het bos, of op het strand. Ik ben voorlopig nog niet uitgeschreven.” O

‘Ik wilde heel graag dat onze kinderen mochten zijn wie ze waren. Misschien ben ik daardoor wat te beschermend geweest’ OPZIJ 2023

79

Achter het aanrecht Nee, daar horen vrouwen natuurlijk niet meer. Maar koken is en blijft een leuke bezigheid.

Elke Opzij lichten we een heerlijk recept uit een nieuw kookboek uit van een inspirerende vrouw.

Deze keer Noni Kooiman. In haar Wokbijbel laat ze aan de hand van 200 recepten zien hoe makkelijk, lekker en veelzijdig wokken is.

Door op hoog vuur groente, vlees of vis snel te garen behoudt alles optimaal zijn smaak. Van vele klassiekers als fried rice en pad thai tot onverwachte en verassende nieuwe recepten.

H

oe is je liefde voor koken aangewakkerd? En voor wokken?

“Mijn liefde voor koken is geleidelijk ontstaan. Ik was altijd al geïnteresseerd in lekker eten. Ik ging al heel jong graag uit eten, gaf er al mijn zakgeld, en later het geld dat ik verdiende met mijn eerste bijbaantjes, aan uit. Langzaam maar zeker kwam de wil om al dat lekkere eten ook zelf te kunnen maken. De wok kwam in die zoektocht al snel uit de bus al meest veelzijdige en handige pan.”

Waar haal je inspiratie vandaan voor je recepten?

“In de restaurants waar ik heb gewerkt lag de nadruk vooral op Europees georiënteerde keukens. Daardoor is dat mijn basis in het koken geworden. Maar tegenwoordig haal ik meer inspiratie uit niet-Europese kookstijlen. Die inspiratie vind je overal, in restaurants, in boeken, op het internet. Ik vind het leuk om me helemaal in een bepaalde keuken of onderwerp te verdiepen, ik duik er graag helemaal in.”

Wat eet je het liefste op een rustige zondagavond?

“Op zondag zijn er meestal hele goede restjes over van het weekend. En laat restjes groente nu perfect zijn om mee te wokken!”

Wat maak je klaar voor een feestavond met vrienden?

“Ik vind schaal en schelpdieren altijd heel feestelijk en het staat mooi op grote schalen. Mijn kraboe masala (krab in masala-kokossaus) is bijvoorbeeld favoriet.”

Wat kunnen we de komende tijd van je verwachten?

“Helaas moet ik hier een oersaai antwoord op geven: Dat kan ik nog niet vertellen. Maar ik ben bezig met een heel leuk project waar ik volgend voorjaar meer over kwijt kan.”

80

Achter het aanrecht

TOFU MET SESAM EN BROCCOLI Ingrediënten (4 personen) • 1 broccolistronk, van ongeveer 500 g

• 5 el olie, om in te bakken

• 375 g stevige tofu

• 2 el hoisinsaus

• 2 el lichte sojasaus

• 1 el zwarte azijn

• 5 knoflooktenen

• 3 el geroosterde sesamzaadjes

• 1 ui

• 2 el sesamolie

1. Breng een pan water aan de kook. Snijd de stronk van de broccoli in reepjes en de rest in roosjes.

Doe de broccoli in het water, breng opnieuw aan de kook en kook dan 1 minuut.

Giet af en laat uitlekken in een vergiet.

2. Breek de tofu in grove stukken en dep droog met keukenpapier.

Doe in een kom en meng de sojasaus erdoor.

3. Snijd de knoflook in dunne plakjes. Snijd de ui grof.

4. Verhit de wok op hoog vuur en doe er 3 eetlepels olie in. Bak de tofu in 5-6 minuten krokant.

Schep niet te vaak om. Schep uit de wok.

5. Doe 2 eetlepels olie in de wok en bak de ui en knoflook 2 minuten. De ui moet niet te zacht worden.

6. Doe de broccoli in de wok en bak 1 minuut mee. Voeg de hoisinsaus, azijn en tofu toe en verwarm 1 minuut mee. Schep de sesamzaadjes en sesamolie erdoor en schep uit de wok. O OPZIJ 2023

81

Janice Deul (het concept leeftijd vindt ze overrated) is publicist en maakt zich sterk voor een inclusief klimaat in mode, kunst en media.

Opruimcoach

C

haos op je bureau, betekent chaos in je hoofd. Deze wat calvinistische wijsheid wordt maar al te graag gedebiteerd door mensen die hun werkomgeving altijd ordentelijk houden. Ik behoor dus niet tot die groep, en functioneer desondanks prima. Maar natuurlijk zijn er momenten dat ik net wat meer opruimerig zou willen zijn. Helaas heb ik dat gen niet meegekregen.

In het huis dat ik nu zo’n twintig jaar bewoon, wordt geleefd en aan de eettafel – die sinds corona dienst doet als bureau voor twee – wordt gewerkt. En dat is duidelijk te zien. Mijn helft van het tafelblad is bezaaid met bladen, vaak bijna vintage, en boeken, die juist weer van recente datum zijn.

Toegeven aan die verzamelwoede is op den duur vragen om moeilijkheden Door dat wat ik doe wordt vaak gedacht dat ik van de schoenen en de tassen ben. Dat is zeker waar, maar ruim daarvoor was ik al van de woorden en de taal en die liefde is altijd gebleven. Mede om die reden ben ik Neerlandistiek 82

gaan studeren, in een tijd waarin deze studie nog Nederlandse taal- en letterkunde werd genoemd.

Met name in het laatstgenoemde onderdeel was ik geïnteresseerd. Gedurende mijn studietijd heb ik dan ook ik jarenlang circa twee boeken per week geconsumeerd. Dat gemiddelde haal ik bij lange na niet meer, maar nog steeds koop ik liever een boek dan dat ik het leen. Ik heb er dan ook heel wat in huis. Geen elektronische exemplaren of ingesproken door een BN’er of stemacteur, maar gewoon van papier, met pagina’s die je eigenhandig moet omslaan. Geen idee hoeveel het er inmiddels zijn en ik durf er ook geen inschatting van te maken. Veel te confronterend ook, in deze tijd van duurzaamheid en consuminderen. Desondanks is het een feit dat er nog steeds boeken bijkomen.

Toegeven aan die verzamelwoede is op den duur vragen om moeilijkheden. Overal in huis vind je stapels met leeswaar. Op rekken en in archiefkasten, op eet- en salontafel, in dozen en op stapels. Van zolder tot woonkamer en keuken(!) en natuurlijk in het kantoor op de begane grond, dat gaandeweg is gaan dienen als opslagruimte.

Ik heb al lang geaccepteerd dat ik een boekenhoarder ben en daar valt goed mee te leven. Maar nu ben ik al dagen op zoek naar Sonny Boy van Annejet van der Zijl, dat ik jaren geleden heb gekocht en gelezen.

Het staat in november centraal bij Nederland Leest, het leesbevorderingsevent dat elk jaar door de CPNB wordt georganiseerd. Ter voorbereiding van een talkshow die ik in het kader hiervan mag hosten dacht ik alvast het boek te herlezen, maar waar ik ook zocht, op zolder, in het kantoor, in rekken of op stapels: het boek was niet te vinden. Toen ontdekte ik op de vliering nog een grote kartonnen doos. Ik opende hem en ik was spoorslags terug in een andere tijd. Arthur van Schendel, Mariken van Nimwegen, Lieve Joris en jawel – Multatuli. Helaas geen spoor van Sonny Boy. Blijkbaar ben ik dat boek echt kwijt.

Opruimcoach, anyone? O

FOTO MARIE LOUISE HODGE

Column Janice Deul

AAN BIE DIN G JAARABONNEMENT

OPZIJ + BOEK CADEAU Hedy d’Ancona - Vrolijk verval Over het boek

Het valt niet te ontkennen: in onze huidige samenleving is jong in en oud out. Ouderen worden vooral bestempeld als kwetsbaar en knuffelhongerig.

Een woud van treurwilgen dat je moet beschermen tegen uitsterven. Hedy d’Ancona kreeg genoeg van die stereotypering van zichzelf en haar leeftijdsgenoten. In Vrolijk verval relativeert ze het zieligheidsstempel en bekritiseert ze de zachte uitsluiting. Van de angstaanjagendheid van de ouderdom blijft weinig over in deze grappige en scherpe observaties van het dagelijks leven.

Hedy d’Ancona (1937) is een belangrijk feministe en was vooraanstaand PvdA-politica. Ze werkte bij de VARA, en werd bekend als mede-oprichtster van de actiegroep Man-Vrouw-Maatschappij en het blad OPZIJ. Ze was staatssecretaris van Emancipatie, minister van Volksgezondheid, Welzijn en Cultuur. Ook was ze Eerste Kamerlid en tien jaar lang lid van het Europees Parlement.

voor maar

€47,50

“In handen van Hedy d’Ancona wordt het verval van de ouderdom net zo komisch en weemoedig als de dwaasheid van de jeugd. Ze schrijft met het vuur van de verliefde; nog altijd smaakt de verboden vrucht haar het best. Zo spreekt zij haar jongere ik toe: struikelen was het, is het en zal het altijd blijven.” – Arnon Grunberg “Heerlijke, soms vileine en altijd vrolijk makende observaties, vol met het type wijsheid dat alleen met de jaren komt.” – Sheila Sitalsing

GA NAAR OPZIJ.NL Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (6 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden. Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon.

OPZIJ 2023

83

Teken de petitie

KOM IN ACTIE TEGEN ONLINE VROUWENHAAT