Optimist magazine 218

OPTIMIST MEDIA GROEIT

Optimist Magazine

Tweemaandelijks tijdschrift

Nieuwsbrief

Wekelijkse digitale update

BlijNieuws

Positief geluid uit de regio

Luisterkast

Podcastplatform

BovenPeil

Boekenuitgeverij

DieperDuiken

Evenementenwebsite

Sprekersboom

Sprekersbureau & -community

Optimist Spotlight

Wekelijkse radioshow

OMO

Optimist Magazine Online

Betekenis Boekenclub

Boeken kopen, lezen, bespreken

Op Eigen Kompas

Reflectie en verstilling

GROEI JE MET ONS MEE?

Word nu abonnee of maak iemand om wie je geeft abonnee!

Kies je een Compleet abonnement voor € 84,per jaar, dan ontvang je het boek Morele Ambitie van Rutger Bregman cadeau!

www.theoptimist.nl/word-abonnee

COLOFON

Optimist magazine wordt gemaakt door:

Hoofdredactie: Brian de Mello. Eindredactie: Matthijs Koevoet, Sally Tan. Redactie: Ron van Es, Job Koskamp. Correctie: Mathilde de Jeu.

Artdirection: Irma Theunisse.

Coverfotografie: Optimist Media.

Met medewerking van: Meike Bartels, Alissa van den Berg, Hilde Bolt, Peter Brouwers, Bo Cornelissen, Stephanie Goossens, Govert Derix, Maarten Fornerod, Sander Funneman, Isabelle Hörl, Joop Koopman, Berend van de Kraats, Manon van Leeuwen, Ilco van der Linde, Tony Mason, Annette Nobuntu Mul, Jelleke de Nooy van Tol, Petra Pluut, Michel Porro, Harry Starren, Eric van Veluwen en Harry Wagenaar.

Met dank aan:

Danny Casimir, J.M. Dautzenberg, Piet Douma, Marnix Geus, Erik Hallers, Hans van Hezewijk, Leonard Hofstra, Eefje Klinkenberg, Judith Kocken, Astrid Koelewijn, Dave Kruizinga, Nynke Laverman, Sylvia Leegwater, Aseem Malhotra, Egbert Mulder, Wico Mulder, Joseph Nickisch, Wim de Olde, Leroy Ranglek, Aukje Reinerman, Erik Scherder, Frederieke Schouten, Peter Tangel, Miranda van der Tholen, Mark Woerde, Bernd Wondergem en Yoursafe Radio.

En natuurlijk met dank aan alle voorouders en ons nageslacht.

Wel optimist, maar nog geen abonnee?

De jaarprijs voor een abonnement is € 84,-. Kijk voor de verschillende abonnementsvormen en de voorwaarden op onze website: www.theoptimist.nl/word-abonnee

Voor meer informatie: bel 070 - 205 9231 of mail naar abonnementen@theoptimist.nl. Je kunt je ook aanmelden per post: Optimist Media, Hoofdstraat 8, 3972 LA Driebergen

Partnerships & advertenties

Tom van Tol: tom@theoptimist.nl T: 070 - 205 9232 (kantooruren)

Bestellingen

Het nieuwste nummer is, naast bij 1.200 verkooppunten in het land, ook online verkrijgbaar. Eerdere edities zijn na te bestellen (€ 9,95 per exemplaar, excl. € 3,50 verzendkosten binnen Nederland) via www.theoptimist.nl/shop.

Uitgever: Brian de Mello. © 2024

Optimist Media B.V. of de individuele auteurs

Verbroedering

Ik heb slechts één van mijn grootouders echt gekend, namelijk opa van moederskant. Een lieve, belezen en betrokken man. Zijn grote boekenkast maakte op mij als kind indruk. Nederlandse, Engelse, Spaanse, zelfs boeken in het Latijn had hij zich eigen gemaakt, getuige de vele bladzijdes met rood onderstreepte passages die hij graag van commentaar voorzag.

Opa leerde mij niet alleen dat het belangrijk is om te lezen, maar ook dat je open moet durven staan voor ideeën buiten je eigen bubbel. Dat anderen weleens gelijk zouden kunnen hebben, of ten minste een mening die het aanhoren waard kan zijn. Dat het goed is om je te verdiepen in je medemens, omdat we allemaal uit dezelfde bron komen en dat wij een aaneenschakeling van generaties vormen.

Het besef dat ieder van ons een schakel is in de menselijke keten, kan een verbindende uitwerking hebben. Helaas is dat besef soms ver te zoeken als je kijkt naar sommige uitspraken van wereldleiders. Of van kersverse bewindslieden en Tweede Kamerleden. Hopelijk vinden onze politieke vertegenwoordigers na het zomerreces voldoende positieve energie en – indien latent aanwezig – hun gezonde verstand weer terug.

Het doet me goed om op andere plekken wel tekenen van respect en wederzijds begrip te zien. Zoals tijdens het afgelopen Europees Kampioenschap voetbal in Duitsland. Supporters van rivaliserende landen stonden samen feest te vieren voorafgaand aan de wedstrijd, en na afloop werd er nog steeds broederlijk met elkaar omgegaan. Of bij de opening van RiF010 in Rotterdam, waar een stichting ervoor zorgt dat kinderen uit alle sociale lagen kennis mogen maken met watersport, deels gesponsord door surfers die op een kunstmatige golf hun ding kunnen doen, midden in de stad. En dan waren er nog de Olympische Spelen in Parijs, waar de wereld bij elkaar kwam.

Geef het volk brood en spelen, zeiden de Romeinen. Opa had het rood onderstreept in een van zijn klassieke boeken. ‘Het volk tevreden houden is een ding, maar spel kan zorgen voor verbroedering; dat is pas belangrijk.’

Had ik al gezegd dat mijn opa een optimist was? Kennelijk toch een erfelijk trekje…

Foto: Michel Porro

Brian de Mello, hoofdredacteur & voorouder redactie@theoptimist.nl

Nynke Laverman

Fotografie: Optimist

Leroy Ranglek en Joseph Nickisch

Traditionele bootjes aan de oevers van de Li Jiang rivier in Yangshuo.

Fotografie: Petra Pluut

Optimist magazine • september/oktober 2024

Onderstroom

OPTIMISME

16 Wereldverbeteraars

Vijf opvallende kartrekkers.

DUURZAAMHEID

18 Groots leven met een kleine voetafdruk

Ecodorp Klein Oers laat zien wat er kan.

MAATSCHAPPIJ

20 Naar Brede Welvaart, Welzijn en Welbevinden

De transitierubriek van Jelleke de Nooy van Tol.

Thema

KEN JE VOOROUDERS

Wie waren de ouders van je ouders van je ouders? En hoe leven ze voort in jou? Op zoek naar inzicht in het verleden, voor een beter vandaag.

25 Introductie

Wie was wie? Om je heden beter te begrijpen, is het goed om je verleden te kennen. Dus, ken je je voorouders?

26 ‘Heb compassie met onze voorouders’ Nynke Laverman werd zich bewust van haar familieverleden en leerde kijken met een zachte blik.

32 Andere kijk op familieopstellingen

Ron van Es spreekt over spel – speler – plaats.

36 Vooroudersporen

Hilde Bolt over wijsheid, ouderdom en overlevingskracht.

40 ‘My Mao roots’

De Chinese oorsprong van een DNA-onderzoeker.

44 Stephanie Goossens

Wat willen we aan onze kinderen doorgeven?

48 Reversie Methode Sylvia Leegwater met hulp bij opvoeding.

51 Onze stamboom Ode van de Heerlense dichter J.M. Dautzenberg.

KIJK WAT VERDER

58 Naturefund Shoppen en tegelijkertijd doneren.

60 Intieme kijk op Moeder Aarde Egbert Mulder introduceert een blik uit de ruimte.

62 Bamboe aan de rol Toiletpapier waar de wereld beter van wordt.

Boeken

BOEKRECENSIE

13 Hoop voor hart en hersenen Erik Scherder en Leonard Hofstra delen de connectie.

BOEKENTIP

64 Tricky tijden Jitske Kramer waarschuwt voor tijden van verwarring.

BOEKFRAGMENT

76 Creative under fire Mark Woerde steekt creatieven wereldwijd een hart onder de riem.

Columns

COLUMN

23 Annette Nobuntu Mul Voorouders

COLUMN

53 Govert Derix Stamboombesef

DOORGEEFCOLUMN

68 Alissa van den Berg Duizendhonderdachtenzestig uur wandelen

COLUMN

87 Harry Starren Altijd van Adel en bijzonder van inborst

Achtergrond

66 Hans van Hezewijk Ondanks beperkingen positief door het leven gaan.

82 Dr. Aseem Malhotra Interview over de strijd tussen waarheid en geld.

88 Geheimtaal van het ecosysteem Graphic novel van Sander Funneman en Peter Brouwers.

92 Wég van de bio-industrie Systeemverandering met Varkens in Nood.

94 Holbewoners in klimaatcrisis Manon van Leeuwen over een groene wereld.

Rubrieken

ACTUEEL

8 Nieuws voor en door optimisten

10 OceanLove Innovation Awards uitgereikt aan een creatieve Ocean Lover uit Marokko.

ODE AAN

14 Reanimatie

WAT ALS…

54 Exploratie naar wellbeing for all Door Meike Bartels en Berend van de Kraats.

BEELDVERHAAL

70 Het verborgen China Visumvrij reizen levert een fotoreportage op door Petra Pluut.

Evenement

98 Gabor Maté 13 september: Livestream beschikbaar

Actueel

Nieuws voor en door optimisten.

Mens4ingen

Samen met de groep Mens 4.0 organiseren we een reeks bijeenkomsten in het Earthsmiles huis aan de Zuiderhavenweg 6 in Tiel. Op zondagmiddag 1 september geeft Mies Kloos, gespecialiseerd in Germaanse geneeskunde, een presentatie met de titel ‘De geest schept het lichaam’. Kloos verenigt biologie en spiritualiteit en ziet ziekten als een boodschap voor bewustwording. Dat belooft wat te worden, daar in Tiel.

Meer informatie op www.dieperduiken.nl en de evenementenpagina van Optimist magazine.

Vrijwilliger BlijNieuws

BlijNieuws is als onderdeel van Optimist Media steeds beter zichtbaar. Vooral op sociale media vinden steeds meer mensen hun weg naar onze positieve berichten. Wil jij als vrijwilliger meehelpen om korte verhalen te schrijven waar mensen blij van worden? Stuur ons een bericht op social media of een e-mail naar job@theoptimist.nl.

Mentaal Boekenbal

In de Openbare Bibliotheek Amsterdam vond op 7 juni, tijdens de Week van de Mentale Gezondheid, het eerste Mentaal Boekenbal plaats. Negen auteurs hielden ieder een kort betoog over hun boek dat raakte aan het onderwerp van deze dag, onder anderen Janine Schimmelpenninck, Evelien van Dort, Wouter de Koning en Stephanie Goossens. De artsen Judith Kocken en Wico Mulder presenteerden als kers op de taart hun DoeBoek HOE DAN. Prof. dr. Arne Popma, hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie aan het Amsterdam UMC, sloot de middag af, die vol positieve energie werd gemodereerd door Sarita Bajnath. Meer informatie: www.linktr.ee/doeboekhoedan

Livestream Gabor Maté

Op vrijdag 13 september is de Hongaars-Canadese arts en traumadeskundige Gabor Maté in Nederland voor een aantal presentaties. Een deel van deze unieke besloten bijeenkomst is online, via een betaalde livestream te bekijken. Tickets á € 24,95 zijn te bestellen via: https://cultuur.tactile.events/event/ livestream-met-gabor-mate. Zie ook pagina 98.

Heb je een origineel en positief idee voor een artikel? Schrijf ons! redactie@theoptimist.nl

V.l.n.r.: Wico Mulder, Judith Kocken en Sarita Bajnath

Nieuwe

Leesclub

Een leesclub, is dat niet voor mensen die te veel tijd over hebben? Gepensioneerden, veelal vrouwen, die bij een kopje thee of koffie Dostojevski bespreken of de laatste roman van Paul Auster.

Welnee, want er is nu ook de Betekenis Boeken Leesclub waar je overal, op je werk, in een pauze op school, in een koffietentje tussen twee afspraken door, samen een boek kunt bespreken dat zeer waardevol is. Waardevol voor je eigen opinie over je leven en werk, waardevol om daar samen je hoofd over te buigen, waardevol om je mening eventueel bij te stellen.

Vooral ook waardevol om je vergezicht verder op te rekken, want schrijvers verbeelden zich wat af en komen met nieuwe beelden over ‘hoe dan wel’.

Samen

Met de Betekenis Boeken Leesclub lees je nooit alleen dat betekenisvolle boek. Juist samen lezen, samen bespreken en samen discussiëren over de inhoud van het boek maakt dat je ook samen verder komt.

Het beginnen van een Betekenis Boeken Leesclub is simpel.

• Nodig minimaal vier andere mensen uit om samen dat boek te lezen dat op de boekenlijst staat.

• Bestel de boeken en de aanvullende content.

• Geef iedereen de tijd om het boek te lezen en maak je eerste afspraak om bij elkaar te komen.

• Dat kan tijdens een ontbijt ergens of in de pauze van je werk. Op het treinstation voordat je naar huis gaat (vermijd je ook nog eens de spits). Zaterdagochtend in de kantine van de voetbalclub. Zondagmiddag in het park. Genoeg mogelijkheden voor je leesclub.

Waarom?

Waarom de Betekenis Boeken Leesclub en waarom die specifieke boeken?

• Bij elke vijf bestelde boeken van De Betekenis Boeken Leesclub ontvangt een leesclub veel achtergrondinformatie, allerlei content, én een vragenlijst van de schrijver zelf. Deze informatie helpt goed om samen het gelezen boek te bespreken.

• We willen kijken of de ideeën die ontstaan bij elke leesclub ook met andere leesclubs via onze website gedeeld kunnen worden. Op basis daarvan schrijven we mogelijk een artikel voor Optimist Magazine

• Het gevoel dat je samen met veel meer mensen dat boek leest is leuk en inspirerend.

www.optimistmagazineonline.com/betekenis-boekenleesclub

Ayuna

De weergoden waren de deelnemers aan de AYUNA Business Dag en het AYUNA Festimony gunstig gezind. Geen verregend festival maar vier dagen van bezieling en verbinding bij Energy-Up in Zeewolde. Leuk detail namens Optimist Media: hoofdredacteur Brian de Mello hield voor het zakelijke publiek op donderdag 20 juni een workshop over ‘het schrijven van een positieve brief’. Daar werden ze blij van.

Innovation Awards uitgereikt

In deze rubriek spreekt meestal de Oceaan zelf tot ons. Deze keer geven we echter het woord aan ocean lover Ilco van der Linde, initiatiefnemer van OceanLove. Want op een zonnige woensdagmiddag in juni 2024, een steenworp verwijderd van de Noordzee, vond in de Haagse Fokker Terminal de uitreiking van de OceanLove Innovation Awards plaats. Daar sprak Ilco deze woorden, voordat hij de top vijf finalisten en de uiteindelijke winnaar bekendmaakte.

‘De oceaan heeft zoveel schoonheid. Zoveel kleuren. Stilte. Soms kan ik letterlijk huilen als ik zoveel prachtige wezens om me heen heb, vooral deze, mijn favoriet, de reuzenmanta. Hij is echt verbazingwekkend mooi, zoals je op de foto’s kunt zien. Ik denk dat jullie wel begrijpen waarom je verliefd kunt worden op de oceaan en ik hoef het jullie niet uit te leggen; jullie zijn allemaal oceaanliefhebbers, anders zouden jullie hier niet zijn.

Maar soms kan ik ook huilen om een negatieve reden. Als ik de vervuiling zie, en de overbevissing. Of het verbleken van het koraal door de klimaatverandering. Dus twee jaar geleden ben ik begonnen met het lanceren van OceanLove, omdat ik zag dat de wereld behoefte had aan een project om de liefde voor de oceaan aan te wakkeren. Want ik denk dat je alles waar je van houdt wilt beschermen. Dat is waar we

Tekst: de redactie

Illustratie: Isabelle Hörl

moeten beginnen. Het draait hier vandaag allemaal om liefde.

We willen ervoor zorgen dat zoveel mogelijk mensen verliefd worden op de oceaan en dan zullen we ze geleidelijk vragen om bij te dragen of om een innovator te worden. Daarom zijn we met de OceanLove Innovation Awards gestart. Feit is dat we dagelijks worden geconfronteerd met de gevolgen van overbevissing en klimaatverandering en dat mensen steeds meer een gevoel van urgentie ontwikkelen. Dus dachten we dat er nog een gebied was waar OceanLove toegevoegde waarde kan bieden: door mensen over de hele wereld te bereiken, vooral in gebieden met uitdagingen, en hen te vragen om mee te doen. Breng je kennis mee, wees de frisse geesten die we nodig hebben voor de toekomst, voor de bescherming van onze oceaan. Dat is wat we de komende jaren gaan doen, duizenden knappe koppen op het podium brengen. Veel nieuwe ideeën, veel innovatiekracht. En dat gaan we mobiliseren als team, als project en hopelijk samen met jullie allemaal.’

Winnaars

De ingediende ideeën werden beoordeeld op basis van verschillende criteria, waaronder originaliteit, impact, bereik en haalbaarheid. Uit 85 inzendingen uit 38 landen koos de jury, voorgezeten door Sian Owen, uitvoerend directeur van de Deep Sea Conservation Coalition, de top 5 winnaars. Deze inzendingen kwamen uit Brazilië, Colombia, Marokko en Zuid-Afrika.

Tijdens de ceremonie werden de prijzen uitgereikt door hoofdspreker Liz Taylor, president van mariene technologiebedrijf DOER Marine en dochter van de legendarische, wereldberoemde mariene bioloog en oceanograaf, Dr. Sylvia Earle.

Top 5

• 5e prijs (€ 1.000): ‘Guardians of the Sacred Waters’ door Tom Wheeler, Treesistance (Brazilië)

• 4e prijs (€ 2.500): ‘Alternatieve brandstoffen uit zeewier’ door Johannes Bochdalofsky, SeaH4 (Zuid-Afrika).

• 3e prijs (€ 2.500): ‘SeaSprout’ door Uriel Sanchez (Colombia)

• 2e prijs (€ 5.000): ‘Charlas El Océano’ door Gabriela Casuso, Proyecto Acuática (Colombia)

• 1e prijs (€ 10.000): ‘Chbika: het hulpmiddel voor micro-afval’ door Saad Abid, zie foto (Marokko)

Goed nieuws

Over OceanLove

Met fotografen, duikers, filmers, verhalenvertellers, wetenschappers en activisten geeft OceanLove de oceaan een gezicht én een stem. Publicaties, sociale mediakanalen, een jaarlijkse ‘OceanLove Innovation Award’ en een ‘community van ocean lovers’ richt meer aandacht op de kwetsbaarheid, maar ook juist de kracht en schoonheid van de oceanen en alles wat hierin leeft.

Zie ook www.oceanlove.news en op Instagram: @oceanlovenews en @ilcovanderlinde

Op de volgende pagina’s: Visuele verslaglegging van de OceanLove Innovation Awards ontworpen door Isabelle Hörl (www.isabellehorl.com).

Door het zand bedekt afval leidde ooit tot een fatale verwonding bij een jongetje dat op het strand speelde. Dit bracht Saad Abid op het idee om een apparaat te ontwikkelen, dat als een soort grasmaaier over het strand kan worden getrokken om micro-afval te verzamelen. Chbika is een praktisch en effectief hulpmiddel. Het biedt een eenvoudige en toegankelijke oplossing voor lokale gemeenschappen en milieubeschermende organisaties en zorgt voor bewustwording onder strandgangers en vrijwilligers. Volgens de beoordeling van de jury scoorde de Chbika hoog op de criteria originaliteit, impact, positiviteit, locatie, haalbaarheid en duurzaamheid, omdat ze erkenden dat ‘het niet alleen een effectief hulpmiddel is om micro-afval te extraheren, maar ook een functie vervult voor educatie over de oorzaak van zeevervuiling.’ Bovendien is de Chbika gemakkelijk rechtenvrij te repliceren in andere landen en is het daarom een schaalbare oplossing. Met dank aan Saad Abid, die zijn vinding zonder winstoogmerk deelt met de wereld. Hij is dolgelukkig met de Innovation Award, en de Oceaan is dolblij met hem. •

‘Het draait hier vandaag allemaal om liefde.’

Koffiedik kan, naast als compost, slakkenafweermiddel en vele andere toepassingen, gebruikt worden om waterbronnen te beschermen tegen vervuiling afkomstig uit de intensieve landbouw. • In juni opende het grootste natuurinclusieve zonnepark van Nederland. Het is het eerste zonnepark dat samen met burgers tot stand is gekomen. De opbrengst zal exclusief teruggegeven worden aan de omwonenden en lokale duurzame initiatieven. • India heeft een subsidieprogramma goedgekeurd om Indiase huishoudens te helpen zonnepanelen op hun daken te installeren. Het land investeert omgerekend 8,5 miljard euro, dat is goed voor ongeveer dertig gigawatt aan zonnestroom • Een start-up in het Verenigd Koninkrijk integreert insecten in de voedselketen zonder dat mensen ze zelf consumeren. De start-up gebruikt insecten om mais, soja en vismeel te vervangen als hoogwaardig dierenvoer voor varkens en kippen. • Een historische vondst : archeologen hebben een Romeinse villa gevonden waar een van de bekendste keizers van het Romeinse rijk heeft gewoond: Augustus Caesar • Het kleine Griekse eiland Tilos is het eerste zero waste-eiland. Daarnaast is het eiland ook nog eens zelfvoorzienend in energie. • Een verzameling historische kunstwerken, gered uit de Notre Dame, is gerestaureerd en zal opnieuw tentoongesteld worden in de kathedraal die in december 2024 weer opengaat voor het publiek. • Onderzoekers van de Universiteit van Sydney hebben een manier bedacht om methaangas, dat vrijkomt bij afvalstortplaatsen, om te zetten naar brandstof voor vliegtuigen • In een studie met laboratoriummuizen ontdekten onderzoekers dat vitamine D de immuniteit tegen kanker verbetert door de groei van een soort darmbacteriën.

Ode aan reanimatie

Onlangs vroegen we een prominente Nederlander, die ons blad een warm hart toedraagt, om een artikel te schrijven voor deze editie. Zijn antwoord deed ons schrikken. Hij was een paar maanden terug op straat getroffen door een hartstilstand. Een passerende automobilist zag het gebeuren, stopte en reanimeerde hem ter plaatse. ‘Wonderbaarlijk’ is het woord dat hij gebruikte om zijn weer-tot-leven-komen te beschrijven.

Weet jij waar in de buurt een defibrillator hangt? Of wat je moet doen om iemand te reanimeren?

Heb je weleens een instructieavondje bijgewoond om het ‘hart’ van een pop weer aan de praat te krijgen?

Een ode aan reanimatie kan geen kwaad. En hier vertellen wat je moet doen als iemand geen adem meer haalt is ook handig. Bij deze: haak je handen in elkaar en zet ze midden op de borstkas. Strek je ellebogen en breng je schouders recht boven je handen. Druk het borstbeen loodrecht 5 tot 6 centimeter in. Geef 30 borstcompressies in een tempo van 100 tot 120 keer per minuut. Geef daarna 2 beademingen en herhaal dit alles. Totdat de ogen op wonderbaarlijke wijze opengaan.

En kun je dit onthouden, vergeet dan niet te stoppen als je iemand op straat in elkaar ziet zakken.

De doortikkende redactie

Goed nieuws

Wetenschappers in Californië denken dat ze een manier hebben gevonden om plastics duurzamer en biologisch afbreekbaarder te maken door het toevoegen van bepaalde bacteriële sporen. • De nieuwe en ’s werelds grootste ‘ CO2 -zuiger ’ verwerkt sinds een paar maanden vierduizend ton CO2 per jaar. De centrale staat in IJsland en draait volledig op geothermische energie, dat maakt het proces CO2-negatief. • Uit een recent onderzoek blijkt dat de herintroductie van de Europese bizon in Roemenië een positief effect heeft op het ecosysteem van de Roemeense bossen. Een gevolg hiervan is dat de bossen significant meer CO2 opslaan.

• Zandbatterijen zijn een technologie in opkomst. Zo wordt er in verschillende Scandinavische landen al geëxperimenteerd met zandbatterijen die huizen warm houden.

• In een Engelse dierentuin zijn elf kuikens geboren van een kwetsbaar pinguïnras : de humboldtpinguïn. • Witte ooievaars zijn in het Verenigd Koninkrijk al zeshonderd jaar uitgestorven. Maar sinds een aantal jaar broeden ze weer op het eiland, dankzij pogingen om ze opnieuw te introduceren door fokprogramma’s met andere populaties.

• Rewilding Europe is blij met de komst van een kleine kudde bizons in een grote vallei in Portugal. Het is de eerste keer dat er bizons in Portugal aanwezig zijn sinds de laatste ijstijd. • Uit onderzoek bij muizen met de ziekte van Alzheimer blijkt dat urolithine A, een van nature voorkomende stof in granaatappels , geheugenproblemen en andere gevolgen van dementie kan verlichten.

Boek naar ons hart en hoofd

Door SALLY TAN

Dat de verbinding tussen hart en hersenen tot mooie dingen leidt, bewijzen Erik Scherder en Leonard Hofstra voor de tweede keer. Eerder schreven de neuropsycholoog en de cardioloog samen Hart voor je brein , dat als een zoet broodje over de toonbank ging. Dat succes smaakt naar meer, zo bewijst de komst van hun nieuwste geesteskind, Hoop voor hart en hersenen. Het boek heeft een ondertitel die aangeeft waar HOOP een afkorting voor kan zijn: Humor, Ontspanning, Optimisme, Positiviteit. Daarmee zijn ze bij ons aan het juiste adres.

In hoofdstuk drie lezen we: ‘Negatief nieuws kan schadelijk zijn voor onze gezondheid.’ De lezer van dit tijdschrift was al bekend met dit feit, maar er zijn meer kennisfeiten die de moeite waard zijn om te lezen, te onthouden en te delen. Zoals de uitspraak dat hoop je op de been houdt. Dat optimisme en positiviteit belangrijk zijn voor de regie van ons leven. En dat humor en ontspanning onze natuurlijke tools zijn die onze positieve kant helpen winnen van de negatieve.

Erik Scherder is zo vervuld van hoop en optimisme dat hij er zelfs een tv-programmareeks over maakte. In Erik Scherder en het nut van Optimisme onderzoekt hij de rol van optimisme in ons leven. Hij gaat in op de vraag wat hoop en optimisme zijn en wat je eraan kunt hebben.

Als je er geen genoeg van krijgt én daadwerkelijk wilt weten hoe positief je in het leven staat, hebben de twee auteurs een antwoord klaar. Je kunt op

de website www.hoopvoorhartenhersenen.nl – die speciaal voor dit boek is opgetuigd – een online testje doen. Dat die test werkt, bewijst de uitkomst van onze hoofdredacteur, die zich tevens ‘Chief Executive Optimist’ durft te noemen. Op ‘veerkracht’ scoorde hij 37 uit 40 punten en op Welzijn 68 uit 100. Een van de tips die hij op basis van deze scores kreeg, luidde: optimisme aanmoedigen. Hoe toepasselijk wil je het hebben? •

Hoop voor hart en hersenen

Erik Scherder en Leonard Hofstra

Uitgeverij

Aetheneum

ISBN: 9789025316150

256 pagina’s € 24,99 1

Erik Scherder (r) en Leonard Hofstra 1 Verkrijgbaar in onze webshop.

Wereldverbeteraars

Mensen die de wereld mooier maken verdienen onze aandacht. Deze keer zetten we vijf personen in de optimistische schijnwerpers.

Astrid Koelewijn

Danny Casimir

De wereld mooier maken door middel van chocola? Als het je passie is, dan kan het. Dit bewijst Danny Casimir, oprichter van MARMIR Chocolate. Hij lanceerde vlak voor de zomer dit luxe chocolademerk van eigen bodem. Met door twee ervaren patisseriechefs ontwikkelde smaakcombinaties, gemaakt met superieure ingrediënten brengt het merk een nieuwe standaard voor highend chocolade naar de zakelijke markt, horecagelegenheden en de consument. Zorgvuldig geselecteerde cacaobonen uit WestAfrika, Peru en Zuid-Amerika vinden hun weg naar MARMIR. Bovendien wordt gebruikgemaakt van premium cacaoboter uit Peru om het toevoegen van suiker te beperken. Kunstmatige kleur-, geur- en smaakstoffen zijn natuurlijk taboe.

‘Wij zoeken continu naar ingrediënten van de hoogste kwaliteit met de karakteristieken die onze recepturen naar een volgend niveau brengen. Zo gebruiken we voor onze pure chocolade een cacaoboon uit Zuid-Amerika die kenmerkend is voor haar rozige aroma. Voor de melkchocolade met lavazout en karamel hebben we juist voor een blend gekozen van diezelfde boon en de meer bittere smaak van de West-Afrikaanse boon voor een compleet nieuwe smaaksensatie’, aldus Danny. Productie geschiedt energievriendelijk in een atelier aan de rand van Amsterdam, met minimaal gebruik van plastic en maximaal gebruik van verantwoorde verpakkingen. Daar krijgen we, samen met de chocola, een geluksgevoel van. www.marmirchocolate.com

Ze ziet met lede ogen aan hoe de wachtlijsten in de ggz toenemen. Eén op de vijf werknemers kampt met een burn-out. In totaal zitten werknemers elf miljoen dagen per jaar ziek thuis door werkstress en werkdruk. Van het aantal vechtscheidingen en jongeren met psychische problemen wordt niemand vrolijker. Naast het hanteren van een meer optimistische levensstijl, is er volgens Astrid Koelewijn nog meer mogelijk om hier iets aan te doen. Zoals de inzet van meer zelfreflectie en lifecoaching. Zij stelt daarom voor het huidige doorverwijssysteem in de zorg te veranderen. ‘Laat huisartsen ook doorverwijzen naar geregistreerde coaches, lifecoaches en therapeuten. Zo wordt de wachtlijst naar de ggz vanzelf kleiner, komen mensen met problemen eerder aan bod en kunnen de therapeuten datgene doen waar hun hart sneller van gaat kloppen. Nederland telt 95 duizend geregistreerde coaches. Deze mensen weten vaak wat het inhoudt naar zichzelf te kijken en bieden een zachtaardige, verfijnde holistische vorm van hulp. Zo zetten we samen die eerste preventieve stappen en krimpt die wachtlijst.’ Astrid richtte de organisatie Lifecoach.nl op waarmee zij hoogopgeleide life coaches en holistisch therapeuten in Nederland verbindt, faciliteert en begeleidt in het vak en bekwaamt in het ondernemerschap. Waar wachten we op om haar idee groot uit te rollen?

Miranda van der Tholen

Dit is waar Miranda van der Tholen zich dagelijks op richt, zowel in haar werk als daarbuiten: nieuwe wegen zien, op weg naar positieve verandering. In haar professionele bestaan is zij een betrokken trainer die aankomend schuldhulpverleners en professionals in het sociaal domein de weg leert bewandelen binnen de kaders van de wet. ‘Mijn trainingen bestaan naast de theorie uit veel praktijkvoorbeelden, zodat aankomende professionals in het sociaal domein de juiste balans kunnen vinden in het gedrag van de klant en de eisen die de wet aan hen stelt op weg naar de juiste oplossing voor een schuldenvrije toekomst.’

Uit eigen ervaring weet Miranda hoe het is om voor moeilijke keuzes te staan en keer op keer heeft zij laten zien dat het mogelijk is om door middel van de juiste aanpak en mindset dingen voor elkaar te krijgen. Momenteel werkt ze aan een boek waarmee ze anderen die voor lastige keuzes komen te staan, vooruit hoopt te helpen. Met haar benadering draagt ze bij aan een wereld, waarin wederzijds begrip en effectieve communicatie centraal staan. ‘Pas als je jezelf goed begrijpt, kun je je gedrag afstemmen op de behoeften van anderen. Dat opent de deur naar gedragsverandering en persoonlijke groei.’

www.millautraining.nl

‘Sommigen

Aukje Reinerman en Bernd Wondergem

Toen Aukje Reinerman en haar man Bernd Wondergem, woonachtig in Lent bij Nijmegen, een jaar of vijf geleden een paar dagen in de heuvels van Limburg wandelden, brachten de wijn- en boomgaarden daar hen op een idee. Aukje: ‘We werkten beiden met ons hoofd en voornamelijk binnen. Graag wilden we meer buiten zijn, de beweging van de seizoenen ervaren en een tastbaar product maken.’ Bij thuiskomst werd een concreet plan uitgewerkt en kort daarna konden ze op loopafstand van hun huis een perceel landbouwgrond, met de naam Hamerstuk, kopen. Bernd: ‘Sommigen noemen het een midlifecrisis maar ik zie het liever als een midlife opportunity.’ Voortvarend werden er druivenstokken en fruitbomen geplant. Bernd: ‘We werken puur biologisch zonder gewasbescherming en kunstmest en zien de biodiversiteit jaarlijks toenemen. Inmiddels produceren we op am-

bachtelijke wijze zo’n tweehonderd flessen wijn en drieduizend flessen cider per jaar. We willen de komende jaren nog doorgroeien. Dat geeft ons mooie kansen voor lokale samenwerking met horeca, winkels en andere groene initiatieven.’ Welke optimistische ondernemers durven het aan en volgen hun goede voorbeeld? Eenmaal, andermaal… www.hethamerstuk.nl

Groots leven met een kleine voetafdruk

Ondanks alles wat er misgaat in de wereld, duiken er hier en daar pareltjes in het landschap op. Initiatieven van mensen die laten zien dat het anders kan. Harry Wagenaar beschrijft zo’n bekroond pareltje in het Brabantse groen: Ecodorp Klein Oers.

Door HARRY WAGENAAR

Je zult er maar mee behept zijn, dat je de wereld, de planeet en wat ermee gebeurt, serieus neemt en je zorgen maakt over de toekomst ervan. Makkelijk is dat bepaald niet. We zitten middenin de zesde uitstervingsgolf hoor je zeggen. Tijdens de vorige stierven alle dinosauriërs uit met een meteorietinslag als voornaamste oorzaak. Biologen proberen ons nu te waarschuwen voor een soortgelijk scenario, met ditmaal de mens als hoofdoorzaak.

Het leven vieren

Als bewustlevende burger neem je kennis van het leed in de wereld, word je boos en verdrietig, zou je er wat aan willen doen maar het enige dat lukt is machteloos omhoog staren en je hoofdschuddend omdraaien. Het leven gaat door. Wat moet ik? Wat kun je als eenzaam individu? Knap weinig toch? Zo nu en dan kleur je het juiste hokje rood, teken je hier en daar een petitie en vertel je je buurman dat die vliegvakantie van hem anno nu toch

eigenlijk niet meer kan. Zou het ook maar iets helpen?

Maar na de zoveelste neerslachtige bui kan het dan zomaar opeens gebeuren dat je een pareltje van hoop ontdekt. Want hoe zou het zijn om in een ecodorp te gaan wonen? Een initiatief waar je eenvoudig met gelijkgestemden je leven kunt vieren in plaats van betreuren. Waar je plezier kunt hebben en tegelijkertijd ook laat zien dat het leven niet alleen uit strijd hoeft te bestaan om wat te bereiken. Een groep mensen die elkaar kent, ondersteunt waar nodig en laat zien dat leven met een kleine voetafdruk echt leuk is. Dat minder, hoe raar het ook klinkt, ook meer kan zijn. Een mooi voorbeeld voor anderen, voor mensen die je in eerste instantie met argwaan zullen bekijken maar het op een later moment misschien wel eens zouden kunnen gaan begrijpen. Natuurlijk ben je het onderling niet altijd eens en schuurt het zo nu en dan. Maar als je de sociocratische besluit-

vorming eenmaal een beetje onder de knie hebt, dan blijkt het vaak toch wel goed te komen.

Kracht van de natuur Binnen afzienbare tijd staan er in Veldhoven veertig biobased woningen van hout, stro en leem die er tegelijkertijd heel normaal uitzien. Warmtepompen en zonnepanelen zijn inmiddels gemeengoed geworden, ook die zijn aanwezig. Vloerverwarming, balansventilatie, het kan gewoon allemaal. Nou ja, niet alles is misschien direct zo normaal, want spoeltoiletten zijn er niet. Het onzichtbare leven van miljarden bacteriën en andere beestjes ruimen onze poep op en maken er in bakken de meest waardevolle compost van. Een waanzinnig mooie ervaring is het als je het resultaat onder ogen krijgt. De kracht van de natuur als rijkdom die jij zomaar mag gebruiken. Fruit en bloemen in de gemeenschappelijke permacultuurtuin zullen je laten genieten en tot rust laten komen. De bodem herstelt

zich en wordt weer vruchtbaar. Een enorm voorrecht, temeer als je je bedenkt dat de meeste initiatieven stuklopen tegen ambtelijke muren, is het in Veldhoven simpelweg gelukt.

‘Natuurlijk ben je het onderling niet altijd eens en schuurt

het zo nu en dan.’

Het is zo mooi te ervaren dat iedere bewoner anders is: de een heeft talent om met zijn handen te werken, de ander tuigt de administratie op of kookt overheerlijke maaltijden die ondanks het ontbreken van vlees lekkerder en voedzamer zijn dan je ooit had gedacht. En ga zo maar door.

Positiviteit als sleutel

Een afgesloten bubbel waar alleen de bewoners zich aan verlustigen gaat het niet worden. Om Ecodorp Klein Oers komt geen muur te staan en het ligt niet verstopt in afgelegen dun bevolkt gebied. Iedereen kan straks komen kijken. De bewoners van de naastgelegen wijkjes lopen nu al

nieuwsgierig langs, al dan niet met hond of kinderwagen en zien wat er gebeurt.

Een dorpshuis met workshops, lezingen en cursussen vormt straks een toegangspoort tot de wereld. Middenin een exploderende ASML-stad vol driftig consumerende burgers in veel te grote huizen en dito auto’s. Bij Klein Oers laten we hen levensvreugde en gezelligheid zien, willen we een voorbeeld zijn. En daarna? Dan hopen we dat het kwartje gaat vallen, dat we uiteindelijk een steentje bijdragen aan het terugdringen van de CO2uitstoot, de overdadige vleesconsumptie en wat al niet meer. Heel gewoon met positiviteit als sleutelwoord. Want terugschreeuwen wanneer populisten hun giftige taal de wereld in spuwen heeft niet zoveel zin. • Meer informatie: www.kleinoers.nl

Harry Wagenaar, eigenaar van Kleinste Kamertje, specialist in ecologisch sanitair beheer, en zijn partner Esther.

Fotografie: Patricia Mers

Naar Brede Welvaart, Welzijn en Welbevinden

Jelleke de Nooy neemt ons mee in de transitiebeweging naar een regeneratieve, inclusieve samenleving.

In de maanden mei en juni van dit jaar zien we een enorme versnelling in de bewustwording dat het anders moet met de manier waarop we onze samenleving

Just enough

Wil jij ook zo graag:

• een mooiere wereld?

Door JELLEKE DE NOOY VAN TOL

• een wereld die de aarde, de ander en jezelf niet langer uitput?

• inspireren en geïnspireerd worden?

• je levensstijl veranderen maar heb je het gevoel dat dat zo weinig zin heeft zolang anderen het niet ook doen?

• loskomen van je gewoontes?

• weten hoe je kunt leven binnen de draagkracht van de ander en jezelf?

Doe mee! Wij inspireren elkaar binnen een krachtig collectief, dat helpt een einde te maken aan de uitputting van onszelf, de ander en de aarde!

www.justenough.nl

organiseren. En die bewustwording is er niet alleen in linkse, groene, hoogopgeleide bubbels; die bewustwording gaat nu door alle lagen van de bevolking. We zijn – schat ik – al wel met twintig procent van Nederland die anders wil en anders doet. En bij vijfentwintig procent vindt de kanteling plaats!

Actief bijdragen

Allemaal mensen die kiezen voor actief bijdragen aan een duurzame, inclusieve samenleving; mensen die hun bedrijf steward owned maken, of die een ‘zoöp’ oprichten waarbij in de coöperatie ook de natuur formeel meedoet. Ook haken steeds meer bedrijven aan bij Our New Economy, een vereniging van ondernemers die een gemeenschappelijk geldsysteem hebben waarmee ze elkaar kunnen betalen; ook burgers kunnen daaraan deelnemen en dan weet je zeker dat jouw geld in de regionale economie blijft.

Initiatieven

Die versnelling zien we ook in het samenwerkingsverband

Wellbeing Economy Alliance Nederland, afgekort WEAll, wij allemaal. De verschillende organisaties die werken aan een omslag in de economie (zie het vorige artikel uit deze reeks in Optimist Magazine nummer 217: zowel in de financiële economie als in de ‘activiteiten-economie’) vullen elkaar aan en ondersteunen elkaar. Ik noem er een aantal die je beslist beter wilt leren kennen:

• Postgroei Nederland, van groei naar bloei. In de kern gaat het om het vinden van een nieuw evenwicht tussen sociale, ecologische, culturele en economische waardecreatie. Stoppen met groeien lijkt griezelig, maar er zijn echt mogelijkheden voor een gelukkiger land dat binnen de draagkracht van de aarde leeft.

www.postgroei.nl

• Rutger Hoekstra die binnen WISE bezig is met een project ‘beyond GDP’ (voorbij sturen op Bruto Nationaal Product) dat ook door de Verenigde Naties omarmd wordt.

www.wisehorizons.world

• MAEX, de duurzame AEX! MAEX is een landelijke organisatie die de sociale waarde en impact van sociale initiatieven en -ondernemers laat zien en ondersteunt.

www.maex.nl

• Omgroei, een prachtige ‘agenda’ gemaakt door OIKOS, Vlaanderen, om de economie om te bouwen naar een florerende samenleving. www.oikos.be

• Netwerk NED bestaat uit onafhankelijke organisaties die werken aan het veranderen van het economisch denken en handelen in Nederland. www.netwerkned.nl

• Ontgroei Nederland, een welvarende wereld is heel goed mogelijk zonder economische groei; het eindeloze streven naar groei is in essentie onverenigbaar met maatschappelijk welzijn en de ecologische grenzen van de aarde. Het kan anders!

www.ontgroei.nl

• Just Enough, een beweging en netwerk waar je gewoon bij kunt aanhaken – zie kader.

• Our New Economy, bewerkstelligt de omslag in economieonderwijs op alle hogescholen in Nederland.

www.ourneweconomy.nl

• Impact Institutie stelt organisaties in staat om te transformeren naar meer duurzame en regeneratieve bedrijfsmodellen, met impactmetingen.

www.impactinstitute.com

• The Economy for the Common Good, met een checklist voor bedrijven zodat die zichzelf kunnen monitoren op hun bijdrage aan welzijn van mens en planeet.

www.ecogood.org

Volgende keer meer over hoe we met elkaar en van elkaar leren als een mycelium, een voedend geheel van verbindingen. •

‘Stoppen

met groeien lijkt griezelig, maar er zijn echt mogelijkheden.’

‘HET IS IN HET WERKELIJKE BELANG VAN ONZE KINDEREN EN (ACHTER-) KLEINKINDEREN, DAT

WE DE CIRCLE OF LIFE DIENEN.’

Annette Nobuntu Mul Founder Ubuntu Society, voorzitter Stichting Ubuntu Nederland. www.ubuntusociety.nl

Voorouders

Sawubona: ik zie jou. Het is de begroeting in de Zulutaal in Zuid-Afrika. En het antwoord is dan Sikhona: hier ben ik. Hoe existentieel is deze begroeting, in de spirit van Ubuntu? Het begint met het zien van de ander. En als we ons gezien en gehoord voelen, in al onze gelaagdheden van diversiteit en inclusie, kunnen we volmondig zeggen: hier ben ik!

Professor Mogobe Ramose leerde me, dat Ubuntu gaat over de stroom van ons bestaan. Onze onlosmakelijke verbinding in humanitair en ecologisch opzicht. Ik ben, omdat wij zijn en wij zijn omdat de aarde is. Maar ook in verbinding met ons verleden, heden en toekomst. In een onlosmakelijk contact met onze voorouders én met onze nog niet geborenen. Dus eigenlijk is het niet ‘ik zie jou’, maar ‘wij zien jullie’. Om tot ons door te laten dringen…

In onze samenleving, gevoed door een neoliberale en calvinistische achtergrond, gaan we sterk uit van het individu. Het gefragmenteerde autonome denken en een hoge eigen verantwoordelijkheid in het hier-en-nu: Als er iets goed gaat is dat jouw verdienste, maar als iets mis gaat is het ook jouw fout, jouw schuld. En op schuld volgen boete en isolatie. Van ontslag of scheiding tot cel.

lie. Jij en ik, inclusief onze voorouders en onze nog niet geborenen.

Gelukkig worden er, na de excuses van onze premier en koning, nu wegen gezocht voor ‘achter de komma’. Geen wegen van schuld en boete, maar wegen van erkenning, vergeving en herstel. Op weg naar een nieuw gezamenlijk helend verhaal in onze geschiedenis.

Foto: Sanne Terlouw

Excuses aanbieden kan, in onze cultuur, een te eenzijdige koppeling met schuld inhouden. Wellicht is dit één van de oorzaken, waarom we zo lang geworsteld hebben met excuses aanbieden voor ons koloniale en slavernijverleden. Enerzijds de onmiddellijke associatie met schuld en boete en vanuit ondraaglijkheid het externaliseren van verantwoordelijkheid: of ontkennen, of de schuld bij de ander of omstandigheden leggen. Anderzijds het niet (h)erkennen van onze intergenerationele verbinding, dat wij zijn omdat onze voorouders waren: ‘Daar kon ík toch niets aan doen, dat was toch niet mijn schuld?’ Terwijl, vanuit de spirit van Ubuntu bezien, Sawubona, betekent: Wij zien jul-

Voorouders, ouders, ouderen. In hoeverre krijgen ze, ik kan al bijna zeggen ‘we’, een respectvolle plek in onze samenleving? Een plek van morele betekenis, in plaats van enkel een plek bezien vanuit economisch gewin of een kostenpost? Misschien zouden we de term ‘ouderenzorg’ kunnen herdefiniëren vanuit de gedachte: Niet de zorg voor de ouderen, maar van de ouderen! De betekenis en het welverdiende respect, dat ‘The Elders’ in de samenleving kunnen hebben. Met hun wijsheid, levenservaring en ervaringsgerichte verhalen in de geschiedenis en in dialoog met diverse generaties. In ons bewustzijn van de eenheid van mens en natuur en de stroom van ons bestaan, is tijdens ons leven de vraag ‘hoe kan ik een goede voorouder zijn?’, dan ook cruciaal. In plaats van dat we enkel aan ons eigen belang denken, vanuit het ‘ik in het hier-en-nu’, is het in het werkelijke belang van onze kinderen en (achter)kleinkinderen, dat we de circle of life dienen. Dat maakt ons, in de woorden van auteur Roman Krznaric, een goede voorouder. Een mooi symbolisch ritueel, met praktische invulling, zou kunnen zijn, naar een idee van Jan Terlouw, om bij elke vergadering, met besluiten over de toekomst, een lege stoel te plaatsen. Die lege stoel, dat is de Toekomststoel. Daar mag niemand op zitten, daar zitten namelijk onze nog ongeborenen. Zo praten en stemmen zij ook mee, om bij te dragen aan een inclusieve en duurzame wereld. Een wereld met een eeuwigdurende erkenning voor en door voorouders. En daarmee de borging van zorg voor al onze toekomstige kinderen. •

Thema Op reis

DUIK IN JE VERLEDEN

Zangeres, songwriter en theatermaker Nynke Laverman ging zich interesseren in het thema ‘voorouders’ toen ze bewuster keek naar de wereld van vandaag.

Ze vertelt hoe haar boosheid veranderde in compassie.

Anderen specialiseerden zich in de vooroudermaterie en delen hun kennis.

Zoals Sylvia Leegwater, die de Reversie Methode ontwikkelde om ouders bij te staan in het opvoeden en begrijpen van hun kroost. Of Stephanie Goossens, die de onzichtbare invloeden van vorige generaties inzichtelijk maakt en er een boek over schreef.

Of Hilde Bolt , die kijkt naar trauma dat doorklinkt in vooroudersporen.

Ron van Es benadert familieopstellingen op een ‘speelse’ manier en benoemt een aantal voorbeelden. DNA-onderzoeker Maarten Fornerod ging op zoek naar zijn eigen (Chinese?) roots.

Het is zinvol en soms leuk om in je familieverleden te duiken, zolang je maar optimistisch boven komt drijven.

‘HEB COMPASSIE MET ONZE VOOROUDERS’

Door

MICHEL PORRO EN BRIAN DE MELLO

Rechts Nynke Laverman

Fotografie: Optimist Media

Nynke Laverman kreeg twintig jaar geleden landelijke bekendheid met de Friestalige fadomuziek op haar debuutalbum Sielesâlt. Sindsdien is haar oeuvre gegroeid, maar bij de redactie kwam haar single Your Ancestor uit 2020 als vanzelf bovendrijven. We gingen met haar in gesprek over haar voorouders, de natuur en zelfreflectie.

‘JE REALISEERT

JE DAT JE

NIET ALLEEN

VOOROUDERS

HEBT, MAAR

DAT JE ZELF OOK

EEN VOOROUDER

BENT.’ 1

Nynke Laverman

Fotografie: Optimist Media

In het Friese Weidum lijkt de tijd te vertragen. Aan het eind van een hofje met woningen, in het laatste huis voor het akkerland, vond Nynke Laverman met haar man en twee zoons hun thuis. Haar ouders wonen hemelsbreed een kilometer verderop. ‘Dat had ik vroeger nooit gedacht, dat ik bij ze in de buurt terecht zou komen. Maar het bevalt prima.’

Verontwaardiging

Na de Academie voor Kleinkunst vond Nynke haar weg in het artiestenleven. Met vijf albums en bijhorende theaterproducties kende ze het klappen van de zweep toen ze in 2021 haar zesde studioalbum Plant uitbracht. Alle nummers werden voor de lancering los uitgebracht, te beginnen met Your Ancestor. Het idee voor dit album met voor de helft Fries- en de andere helft Engelstalige nummers, ontstond vanuit een sabbatical. ‘Tot het project Plant, dus tot 2019, hield ik me niet zo bezig met het thema “voorouders”. Dat zit volgens mij

ook niet zo in onze cultuur. Ik ben wel altijd in inheemse culturen geïnteresseerd geweest, in groepen mensen die in harmonie leven met hun omgeving. Daar spelen voorouders per definitie een grote rol in het bestaan.’

Er zit een bijzonder verhaal achter het ontstaan van het album Plant en de sabbatical die ze hiervoor nam in 2019. ‘Ik had me juist voorgenomen om het niet te gaan hebben waarover Plant nu juist wel gaat, haha. Ik wilde het hebben over de vreugden van het leven en een lekkere dansbare plaat gaan maken. Toch dook ik op dat moment in wat er nu eigenlijk met het klimaat aan de hand is. Ik ben toen veel, heel veel gaan lezen over hoe we eigenlijk slaaf zijn geworden van het consument zijn. Hoe we daarin gevangen zitten zonder dat we het misschien doorhebben. Hoe we de dingen vervuilen, tot aan de ruimte toe. Door al die dingen bij elkaar opgeteld ontstond er een verontwaardiging van: jemig, daar kunnen we toch niet omheen? Daar gaat de plaat Plant over.

Vragen, vragen

Zo kwamen er allemaal vragen bij Nynke los. ‘Waarom doen we dit eigenlijk als we weten dat we alles stuk maken? Dan komen de vragen ook naar jezelf toe. Hoe doe ik eigenlijk de dingen? Wat vind ik normaal? Dan kom je er dus achter: dat zit in de cultuur en daar groei je mee op. Dat het belangrijk is om geld te verdienen, om materieel succes te behalen. Dingen zijn zo gewoon, zoals in de supermarkt je boodschappen doen. Daar kom ik niet meer, ik kan daar niet meer zijn. Dat is overigens wel een leuk proces geweest... Een aantal dingen kon ik gewoon niet meer doen en we zijn meteen begonnen met vlees te laten staan toen ik wist van de effecten ervan. En ik dacht: dat plastic dat gaat voor mij ook niet meer. Als we weten wat de schade is dan stoppen we gewoon, zou je denken. We gaan alleen nog maar naar biologische winkels waar de sfeer ook meteen veel fijner is. Waar mensen iets weten over ons eten, zij hebben echt een band met wat ze doen.

Waar het op neer komt is dat je bij alles wat je doet en bij elke gewoonte een vraag stelt. Dit doe ik dus zo: maar kan het ook anders? Ik ben het wel een interessante sport gaan vinden. En natuurlijk loop je ook tegen dingen aan, zoals stoken en koken op gas of in een auto rijden. Maar we zijn er bewust mee bezig en dat zouden we eigenlijk collectief moeten doen en er ook plezier in vinden.’

Realisatie

Tijdens dit proces kwam het woord voorouder al snel om de hoek kijken. ‘Ik schreef het spoken word nummer Your Ancestor. Zodra ik me erin ging verdiepen kwam de vraag op: wat laten we na aan toekomstige generaties? Die vraag is steeds meer in ons denken geïntroduceerd, dat vind ik belangrijk. En dat je je realiseert dat je niet alleen voorouders hebt, maar dat je zelf ook een voorouder bent. Dat er mensen na ons komen. Heel direct in de vorm van je eigen kinderen, maar nog veel meer mensen indirect.’

Die realisatie was voor haar belangrijk, omdat het alle keuzes die ze maakt in een ander daglicht zet. ‘Daarmee haal je het individualistische er een beetje uit; het gaat niet zozeer om jouw leventje nu, maar om jouw leven in het licht van een groter geheel. De problemen die we hebben veroorzaakt

‘HET LEVEN WORDT ZOVEEL RIJKER, DOOR

ER ZO NAAR TE KIJKEN.’

kunnen we meer als een collectief benaderen. Wat willen “we” op deze aarde? We zijn verzand geraakt in ons individualisme. In het willen bereiken van persoonlijke doelen voor de korte termijn. Voor mij was dat een eyeopener, want ik ben net zo goed in die westerse cultuur opgegroeid.’

Het bezig zijn met Plant bleek een leerschool te zijn. ‘Niet alleen om te ontdekken wat er in de wereld aan de hand is, maar ook om onze eigen cultuur beter te begrijpen, hoe wij met onze westerse bril kijken. Met terugwerkende kracht kon ik ook snappen waarom ik altijd al interesse had in inheemse wijsheid, waarbij geldt: alles is één, dat je niet anders kunt dan met respect omgaan met de dingen om je heen, omdat het anders als een boemerang bij je terugkomt. Wij in het Westen hebben gaandeweg een afslag genomen en zijn op onze reis iets belangrijks vergeten.’

‘JE MOET JE VERLEDEN

KENNEN OM DE

TOEKOMST IN TE KUNNEN.’

Haar fascinatie voor het wereldbeeld van oude culturen waarbij voorouders gerespecteerd worden heeft haar door de jaren heen geïnspireerd. Dat wereldbeeld houdt volgens Nynke niet alleen rekening met het verleden en de mensen voor ons, maar ook met de toekomst. ‘Dat maakt dat er meer magie is in het leven. Ik heb een tijd bij Mongoolse nomaden geleefd. Daar viel het me ook al op: alles is voor hen bezield, overal is magie. Elke boom heeft een verhaal, elke berg heeft een energie. Zelfs een steen leeft. Die bezieling spreekt me enorm aan. Het leven wordt zoveel rijker, door er zo naar te kijken. Je gaat er bijna weer naar omzien met de verwondering van een kind.’

Magie delen

Met haar gezin woont ze weer in Friesland, op een steenworp afstand van de plek waar ze is geboren en getogen. Nogal een contrast met de tijd die ze als twintiger in Amsterdam doorbracht. ‘Niet in een grote stad wonen helpt om je verbonden te voelen met wat om je heen is. Ik had niet gedacht ooit terug te keren naar Friesland, maar de liefde heeft me hier gebracht en het bevalt heel erg goed. Hier

liggen mijn wortels, hier heb ik de ruimte. Ook de ruimte in mijn hoofd.’ We staan buiten als er een bruine kiekendief voorbij komt vliegen. Nynkes aandacht is meteen daarop gericht. Ze legt uit hoe dat komt: ‘Mijn man en zoons zijn gek op vogels. Dat heeft mij geleerd nog beter te kijken naar wat er om mij heen leeft. We gebruiken vogelgeluiden ook steeds meer als stemmen in onze muziek.’

Net zoals de mensen in Mongolië die met verbeelding kijken naar de wereld om hen heen waardoor de magie terugkomt, zo geeft Nynke ook vorm aan haar kunst. ‘Ik maak albums met songs, maar ook voorstellingen ervan. Het heeft een theatraal aspect. Dat had Plant ook. Het is mijn manier om die magie te delen met het publiek.’

Als we haar vragen naar haar eigen voorouders, moet ze diep graven. Ze vertelt dat de naam Laverman Duitse roots lijkt te hebben, met een link naar dominees en predikanten. ‘Daar voel ik wel een connectie mee, want ik beschouw mezelf als een verhalenverteller. Dat zie ik bij mijn broer ook terug. Misschien zit daar wel iets wat over generaties heen wordt doorgegeven’, verklaart ze met een bescheiden lachje. Nynke zou er graag meer over willen weten. Niet alleen door de openbare bronnen die er zijn te raadplegen, zo blijkt. ‘Het zou zo leuk zijn als het meer in onze cultuur zat als verhalen werden doorverteld van generatie op generatie.’

Die orale traditie van het doorvertellen gaat niet zo ver als ze zou willen. ‘Van je ouders en grootouders hoor je natuurlijk wel wat, maar het is beperkt. Ik moet toch maar weer eens aan mijn ouders vragen wat ze nog meer weten.’

Er schiet Nynke een regel te binnen die voorkomt in Your Ancestor: ‘To not get lost in the future, you must know your past, right? Welke dingen speelden er vroeger? Zitten er bepaalde herhalende patronen of trauma’s in het verleden? Wat hebben mensen meegemaakt? Wat zijn de rode draden? Die zou je kunnen herkennen in het heden, daar kun je iets mee. Je moet je verleden kennen om de toekomst in te kunnen. Anders loop je blind de verkeerde richting op.’ Na een korte denkpauze vervolgt ze: ‘Ik geloof dat dingen die heel ingrijpend zijn geweest en die niet op een goede wijze tot een einde zijn gekomen op een bepaalde manier worden doorgegeven. Onverklaarbare zaken in iemands leven lijken daarin hun oorsprong te vinden. Ik zou

het logisch vinden als het zo werkt. Daarom is het fijn om meer te weten over de mensen vóór jou.’

Mededogen

Op cultuurniveau speelt dit ook. Nynke spreekt haar bewondering uit voor Matthijs Schouten, de ecoloog en filosoof, en zijn kijk op onze verhouding met de natuur. ‘Hij kan als geen ander schetsen hoe onze cultuur zich heeft gevormd. Verhalen over onze gezamenlijke voorouders, waar wij vanuit de afgelopen tweeduizend jaar van afstammen. Dat draai je niet even terug. Het is leerzaam om te snappen hoe dingen zijn ontstaan. Waarom zijn we zo losgeraakt van de natuur? Waarom zien we onszelf bovenaan in een soort hiërarchie? Welke rol heeft het christendom gespeeld? Je krijgt er ook een zeker begrip door.’ Welk begrip bedoelt Nynke? Ze licht het toe: ‘Toen ik in de gaten kreeg hoe de toestand van de wereld is, werd ik in eerste instantie best kwaad en verontwaardigd. Waarom doen we zo idioot?, dacht ik. Als je dan het verhaal hoort hoe dingen zijn gegaan, ontstaat er bij mij iets van begrip, mededogen of inlevingsvermogen voor onze

‘WAT WIJ NU VERKEERDE

KEUZES VINDEN, WAS IN HET

LICHT VAN DIE

TIJD WELLICHT

BEGRIJPELIJK.’

2

Nynke Laverman

Fotografie: Optimist Media

3

Weidum, Friesland.

voorouders. Wat wij nu verkeerde keuzes vinden, was in het licht van die tijd wellicht begrijpelijk.’ Dat mededogen komt terug in haar uitingen. ‘Aanvankelijk was de tekst van Your Ancestor cynisch bedoeld; “zogenaamd sorry zeggen voor fouten uit het verleden”, maar dat werkte niet. Het moest een oprecht excuus zijn aan onze achterkleinkinderen. Dat we het idee hadden dat wij als hun voorouders echt ons best deden. Dus het nummer heeft me geleerd om met compassie te kijken, naar onszelf en naar het verleden. Van daaruit kun je lichter verder. Zonder frustratie, niet verzuurd. Niet zaken ontkennen of goedpraten, maar onszelf durven bevragen over datgene wat we doen zonder in de verdediging te schieten, en met een zachte blik kijken naar de ander.’

Die lijn trekt ze door in haar nieuwste project, waar ze nog niet veel over kan zeggen. ‘Plant was confronterend. Nu wil ik verder met de liefde, de schoonheid en de verbeelding.’ Dat we nog een jaartje geduld moeten hebben voordat we iets te horen en te zien krijgen, is niet erg. We blijven ondertussen optimistisch, net als Nynke. •

Fotografie: Piet Douma 3

ZICHT OP HET SPEL MAAKT PLAATS VRIJ VOOR DE SPELER

Voor velen is de ‘familieopstelling’ inmiddels een bekend idee: met hulp van buitenstaanders je familie opstellen en de betekenis van de onderlinge verhoudingen doorgronden. Die onderlinge verhoudingen kun je ook anders duiden, namelijk met ‘spel – speler – plaats’.

Door RON VAN ES

Een kleine gedachte die kan helpen om je plaats te bepalen in het leven, bestaat uit de drie begrippen: spel – speler – plaats. Elk begrip kun je vertalen naar een persoonlijke situatie. ‘Spel’ kan staan voor het leven, het werk, de familie of de relatie. ‘Speler’ kan staan voor je rol als mens, werknemer, vader of moeder of partner. Ten slotte is ‘plaats’ de plek die je als speler inneemt in dat spel.

Wringen

Stel dat je als speler wel het spel van de relatie speelt, maar eigenlijk op de verkeerde plaats bent. De relatie wringt. Of dat je in je rol als wereldbewoner als speler wel op de juiste plaats bent, namelijk hier op de wereld, maar het spel niet begrijpt. ‘Wat doe ik hier?’ Of in het spel dat familie heet, ben jij als speler het familielid, maar neemt je plaats niet in. Je speelt niet, bent onzichtbaar, trekt je terug.

Spel, speler, plaats kun je zien als een driehoek: alle punten zijn met elkaar verbonden. Het spel van je eigen leven waarbij je speler bent en je plaats inneemt kan prima werken, maar als je uitzoomt kan de zin van het geheel (het grotere spel) je ontgaan. Maar ook andersom: wel het grote geheel zien maar als je inzoomt niet de dynamiek van deze specifieke relatie, of deze familie zien.

Spel, speler, plaats raakt aan wat we familieopstellingen noemen: het spel is de familie, jij bent als speler het lid van de familie en de vraag is welke plaats je inneemt in het spel. In de lijnen die dan ontstaan, met inbegrip van langer geleden overleden familieleden die hun sporen nalieten, tekent zich het onbewuste spel van de familie zich af. Welke patronen zie je?

Zien is inzicht

Je kunt het pas begrijpen als je het ook wil zien. Dat er misschien een directe lijn in het spel naar je opa loopt, maar niet naar je vader. Dat een kind zich van je afkeert of juist aan je hangt. Dat er met een neef geen rekening wordt gehouden.

Toen de Duitser Bert Hellinger in zijn werk in Zuid-Afrika als missionaris de kracht van

familieverbanden opmerkte, zag hij hoe sterk daar denken en voelen speelt: lastige kwesties worden overgedragen aan elkaar, gevoelens van schuld blijven ondergronds doorwoekeren, onbewust gedrag wordt overgenomen. Zoiets kan door een familie-opstelling worden teruggelegd bij degene in de groep of familie waar het hoort. Zelf heb ik veel opstellingen meegemaakt en gezien hoe krachtig die lijnen lopen binnen families en groepen. Door de sociale structuur zijn we onderdeel van een groter geheel. Daarom zijn onze relaties zo belangrijk. Zeker in het westerse deel van de wereld focussen we ons op onze individualiteit en zelfstandigheid, alsof onderdeel van een groep of familie zijn een keuze is. Maar het in deel van ons. We hebben dat nodig om te overleven.

‘DOOR DE SOCIALE STRUCTUUR ZIJN WE ONDERDEEL VAN EEN GROTER GEHEEL.’

‘DOOR PERSOONLIJKE WONDEN TE ERVAREN KUNNEN ECHTE VERANDERINGEN ONTSTAAN.’

Voorbeeld 1: geluk en relaties

Mensen zijn het gelukkigst in bestendige relaties. Dat concludeert Robert Waldinger, psychiater en hoogleraar aan Harvard Medical School, uit het langstlopende onderzoek ter wereld, van inmiddels meer dan tachtig jaar, de ‘Harvard Study of Adult Development’, over menselijk geluk. Het onderzoek volgde 724 mannen met vragen over hun werk, huiselijk leven en gezondheid. Het geeft een boeiende kijk – juist door de opmerkelijke omvang – op wat mensen nu echt gelukkig maakt. Deze mannen werden uit twee groepen gekozen – een groep jonge mannen die afstudeerde aan Harvard en een groep jonge mannen die in de armste buurt van Boston woonden. Zij werden in hun leven fabrieksarbeider, advocaat, metselaar of arts. Sommigen klommen de maatschappelijke ladder op tot aan de top en anderen maakten die reis net andersom. Dit onderzoek bevestigt in tienduizenden pagina’s over hun levens dat het niet gaat over rijkdom, roem of hard werken maar over goede relaties. Die maken en houden het leven van deze mannen en vrouwen (inmiddels doen er ook vrouwen aan het onderzoek mee) gelukkig en gezond.

Het blijkt dat mensen die meer contacten hebben met familie en vrienden gelukkiger zijn en gezonder leven. Sociale verbanden zijn echt essentieel. Dat maakt het werken met familieopstellingen niet alleen belangrijk om persoonlijke issues uit te zoeken, maar ook weer in een goede verhouding te komen met je meest directe relaties: je familie.

Voorbeeld 2: de eenzame leider

‘Luisteren en zorgvuldig waarnemen zijn niet de sterkste kanten van leiders, evenmin als realiteitsbesef. In plaats daarvan, gedreven door hun eigen realiteit, zien ze alleen wat ze willen zien. Bovendien staan ze niet erg open voor verandering.’

Dit schrijft Manfred Kets de Vries in zijn boek Wat leiders drijft over zijn pogingen om met bestuurders, bankiers en CEO’s van grote bedrijven wereldwijd te kijken naar hun obstakels. Hij besluit om familieleden brieven te laten schrijven naar deze mensen. Om persoonlijke wonden te la-

ten ervaren zodat echte gedragsveranderingen kunnen ontstaan.

De belangrijkste uitdaging was om die leiders, die door opvoeding, omgeving en eigen overtuigingen zo strak in een harnas waren gegoten, te laten kijken naar hun zwakke plekken. Zich af te laten vragen waar ze niet goed in zijn, wat hun angsten en grootste obstakels zijn. Vragen waar ze in het diepst van de nacht aan dachten, maar die nooit het daglicht zagen.

In zijn boek haalt hij een voorbeeld aan van een brief die een bankier krijgt van zijn dochter. Zij schrijft over haar vader als ‘ontoegankelijk’, en over haar verlangen dicht bij hem te zijn, om een echte relatie te hebben. Dit briefje vormde het keerpunt in het gedrag van deze onverstoorbare bankier die het met tranen in de ogen las.

De brief werd zo een kleine familieopstelling en door zijn tranen heen zag hij zichzelf staan met zijn dochter. Had hij zijn rug naar haar toegekeerd? Was hij uit het spel van familie gestapt? Was zo eenzaamheid zijn deel geworden?

Wat zag deze man? Wat raakte hem zo? Zag hij in zijn verbeelding de wanhoop van zijn dochter in haar pogingen om dichterbij te komen? Zag hij zijn eigen gedrag, waar afstand altijd de boventoon vormde? Zag hij in zijn verbeelding een omhelzing tussen hem en zijn dochter, een gelukkig moment van onvoorwaardelijke liefde? Door zijn tranen zag hij zijn obstakel en innerlijk verlangen. En dat was het begin van daadwerkelijke verandering van hun relatie.

Voorbeeld 3: de ondernemer en zijn verbeelding

Toen David Katz in 2013 op een strand ergens in Noord-Amerika om zich heen plastic rotzooi zag liggen, kreeg hij een idee. Een oplossing. Maar met die oplossing kwam ook de twijfel. En met de twijfel ook eenzaamheid. In een interview met het tijdschrift Salt, vertelde hij over dat moment: ‘Ik rouwde om het leven dat ik leidde en moest loslaten, want ik kon niet anders dan toegeven dat er een oplossing was en dat ik mijn verdere leven daaraan te

wijden had. Alleen had ik geen flauw idee hoe ik dat moest doen.’

David Katz bedacht dat plastic ingezameld kon worden door mensen die daar geld voor zouden krijgen. Simpel, maar in de uitvoering ingewikkeld. Want wie ging het ophalen, hoe zou de opbrengst gebruikt gaan worden, waar zou het ingezamelde plastic heen kunnen, wie wilde dat hebben? David Katz: ‘Het was de openbaring dat we anders naar een ‘waardeloos product’ kunnen kijken. Als je lege plastic flessen ziet, lijken ze geen waarde te hebben, maar ik zag dat ze omgetoverd konden worden naar dollars die mensen weer konden gebruiken voor de scholing van hun kinderen of ter ondersteuning van hun eigen kleine bedrijfjes.’

In een later interview vertelt David Katz over dat idee, dat de Plastic Bank is gaan heten, en zijn beslissing om hier mee verder te gaan: ‘Hoe meer ik in mijn leven mijzelf word, hoe meer mensen ik om me heen heb. De beslissingen die ik moet nemen, de keuzes, de richting op die momenten, die vormen mijn reis.

In het spel leerde David dat zijn plaats weliswaar de oprichter was van het nieuwe bedrijf,

maar dat het spel met veel mensen gespeeld werd. Ik ontmoette hem in 2018 en zag de kracht van één iemand die geloof had in een idee dat duizenden gezinnen hielp, en die ondanks de twijfel daar elke dag weer de kracht voor vond. David Katz: ‘Alles in ons leven, alles wat we nu doen, dat we ooit zullen doen, is een combinatie van alle beslissingen en alle ervaringen die we ooit hebben gehad. The Plastic Bank kwam uit een leven waarin uitdagingen overwonnen werden; van ondernemer zijn, van mijn vader die bij mijn moeder weg wilde rennen en een zeilboot bouwde en de zee op zeilde. Doordat ik opgroeide aan de waterkant en naast het strand woonde zag ik hoe dingen aan land kwamen. Ik zag foto’s van albatrossen met hun buik vol plastic op Midway Island. Al die momenten hebben me uiteindelijk naar The Plastic Bank geleid.’

In ons gesprek werd de familieopstelling van David duidelijk. Hij zag zichzelf in het spel van zijn familie, zijn verleden. Zag zichzelf ook in dat grote spel van het leven. Nam daar zijn plaats in. Met twijfels en huiver. Maar hij wist diep van binnen dat hij die speler was, dat dit zijn spel was, en dat hij die plaats wel móest innemen.

Slot

Momenten worden samen een ketting om uiteindelijk dat besluit te nemen dat je al heel lang geleden onbewust genomen hebt. Je was er alleen nog niet aan toe. Er waren te veel stemmen in je hoofd die je tegenhielden. Stemmen van weerstand, ongemak, vooringenomen meningen, oude overtuigingen, de galm uit het verleden. Misschien niet eens jouw verleden! Dergelijke stemmen kunnen zo krachtig zijn, dat ze je blokkeren. De stemmen van je ouders die je waarschuwen, of spottend toespreken: ‘Jij?’ De stemmen van zelfgekozen eenzaamheid, vertaald als dadendrang: ‘Ik laat ze wel even zien wat ik allemaal kan!’ En de stemmen van voorouders: ‘Wat zij niet deden of konden, ga ik nu doen.’ Je leven is een zoektocht om je eigen authentieke stem te vinden, de stem van je ziel.

Spel, speler, plaats. •

Thema Ken je voorouders

KENNEN WIJ ONZE VOOROUDERS?

Door HILDE BOLT

Bij het zien van de titel van haar artikel vraagt Hilde

Bolt zich af: wat is kennen?

Weten we wie onze voorouders waren, hebben ze zich laten kennen of juist niet? ‘Of misschien kennen we ze daarom juist wel, omdat hun tranen nog in ons aanwezig zijn, zoals we bij familieopstellingen vaak kunnen zien.’

De vraag zelf heeft me regelmatig beziggehouden, maar dan ook in de vorm van ‘kennen wij onze roots’? Want wanneer we kijken naar veel oorspronkelijke culturen, dan zijn de roots zowel met de voorouders als ook het land, een plek verbonden. Er is een vanzelfsprekend besef van relatie en verbondenheid met de aarde, alle levende wezens en dus ook de voorouders. En dit geeft een gevoel van ‘je plek kennen’ binnen een groter geheel.

Levensfasen

Toen ik lang geleden een training deed bij de Maori benoemden zij het belang van te weten waar je vandaan komt. De kinderen dienen ook de verhalen te kennen om zich hun wortels te herinneren. Dan weet je dat je voortkomt uit een lange traditie waarin het spirituele en aardse leven samenkomt. En ook in veel andere culturen hebben de voorouders meer plek dan bij ons het geval is.

Een ander aspect dat hierbij hoort is die van de levensfasen. In veel culturen zijn er rituelen bij

gemarkeerde overgangsfases, die kader en bedding geven aan het leven. De laatste fase gaat over de wijsheid, de rol van Elder voor de gemeenschap.

Tegenwoordig zijn er vele reizende Elders uit allerlei tradities die hun wijsheid delen met de westerse wereld. De KIVA-film van Marijke Kodden heeft dit nog meer in ons land onder de aandacht gebracht. Elders zijn mensen die binnen de tribes wijsheid bezitten en zeggenschap hebben voor het welzijn van de gemeenschap. Ouderdom en leeftijd worden door deze ogen op een totaal andere manier bekeken.

In de documentaire van Sunny Bergman, The Sunny Side of Spirit, waarin zij in Ghana is, vertelt de gids, nadat een groepje oudere dames een seksueel schunnig liedje heeft gezongen: ‘In Europa zijn mensen bang om oud te worden en maak je je zorgen om je uitgezakte en veranderende lijf. Maar hier krijg je alleen maar meer respect. Je hebt meer inspraak en invloed wanneer je ouder wordt. Het is iets om naar uit te kijken.’

Wijsheid en ouderdom

Dat brengt me terug bij onze cultuur. Is ouderdom iets waar wij naar uitkijken? Ouderdom werd jaren geleden al geduid als een vergrijzingsprobleem. En in alle eerlijkheid zie ik ook dat wijsheid en ouderdom niet altijd hand in hand gaan.

Wanneer we naar onze westerse geschiedenis kijken zien we dat de kolonisatiegedachte al genoeg laat zien hoeveel blindheid er was en is over de betekenis van de aarde en het land voor de mensen die er al woonden. Het in bezit nemen, het uitputten van bronnen, het ontkennen van de relatie met de dieren en plantenwereld en de disbalans van geven en ontvangen is normaal geworden. Een afspiegeling hiervan zien we nog steeds terug in onze manier van leven. Bijvoorbeeld in hoe weinig empathisch we omgaan met vluchtelingen. Door onze eigen structurele ontworteling lijkt er weinig empathie te bestaan voor mensen die hebben moeten vluchten uit hun land en zo het contact met hun families en wortels verliezen.

‘WIJ HEBBEN WORTELS NODIG OM STEVIG TE KUNNEN STAAN.’

‘IN ALLE EERLIJKHEID ZIE IK OOK DAT

WIJSHEID EN OUDERDOM NIET

ALTIJD HAND IN HAND GAAN.’

Vooroudersporen

Tegelijkertijd zijn de generationele vooroudersporen van de tweede wereldoorlog nog heel voelbaar. Na dertig jaar praktijk ben ik aan het terugkijken naar mijn leven en werk en zie ik steeds meer de grote lijnen in de verschillende generaties. Mijn generatie, vijftigplussers, zijn opgevoed door ouders die in of voor de oorlog geboren zijn. Bij deze oudergeneratie zit zoveel trauma. Trauma’s vanuit de oorlog met verschillende gezichten. Verzetsfamilies, lidmaatschap van de NSB, een joodse achtergrond met een kampverleden, een kampverleden in Indonesië, verliezen door bombardementen in Rotterdam, ondergedoken hebben gezeten of onderduikers in huis hebben of familieleden die in het KNIL hebben gediend. En hierbij gaat het om wat ik noem ‘expliciet trauma’, waarbij het draait om de concrete aanwezigheid van traumatische gebeurtenissen, maar ook om ‘impliciet trauma’, wat verwijst naar afwezigheid van de noodzakelijke condities die wezenlijk nodig zijn om een kind tot een gezond functionerende volwassene op te laten groeien. Beiden laten traumasporen na. Er was in de wederopbouw begrijpelijkerwijs weinig tijd voor verwerking, niet alleen van trauma’s verbonden aan de oorlog. Er zit ook pijn van vrouwen die ze niet hebben kunnen werken en zichzelf niet tot uitdrukking hebben kunnen brengen, los van het moederschap, maar ook pijn van verloren kinderen, miskramen en vroeggeboortes. Hard werken, ‘niet lullen maar poetsen’, gericht zijn op de toekomst, de kinderen zo’n goed mogelijke opleiding laten volgen, het krijgen van een goede baan en het streven naar financiële zekerheid waren belangrijke waarden. Emotioneel zit er echter veel onvolwassenheid bij deze generatie, waardoor veel mensen van mijn generatie, de ‘tweede generatie’, flink hebben geworsteld met hun ouders. Zo zag ik veel verstrikkingen, overmatige gevoelens van loyaliteit, contactbreuken, zelfopoffering en omgekeerde ouder-kindrelaties. Of je wordt zoals ik traumadeskundige.

En uiteraard heeft de derde generatie onder ons, weer last van deze gevolgen. Werkvormen als familie-opstellingen kunnen die bij generationeel trauma heel wat vrij maken, ook voor de volgende generatie.

Op zoek naar je wortels

Ik realiseer me dat ik voor Optimist magazine schrijf en mijn artikel weinig optimistisch lijkt. Het is een groot en complex onderwerp, waarvan ik een klein stukje heb besproken, maar er is zeker ook positief nieuws.

Omdat we leven in een ontwortelde samenleving, lijken we ons ook te realiseren dat we iets missen. En als je iets mist ga je op zoek. Dit zien we terug in tv-programma’s als Spoorloos en Verborgen verleden, maar ook in websites als Myheritage.com, waar je je DNA kunt testen om te weten te komen wie je verre voorouders waren. Transcultureel psychotherapeute Kitlyn Tjin A Djie benoemt in dit kader hoe belangrijk het is dat grootouders de nietvertelde verhalen vertellen aan hun kleinkinderen. Dit is terug te zien in de ontroerende documentaire Nooit te laat.

Een boom heeft wortels nodig, wij hebben wortels nodig om stevig te kunnen staan en we hebben ruggensteun nodig, de steun van de voorouders om ons vrij te kunnen voelen om werkelijk te zijn wie we zijn. Wortels hebben ook een link met de plek waar je geboren bent. Veel mensen gaan als ze ouder zijn ook weer eens kijken naar die plek.

Overlevingskracht

Nu ik zelf ouder word en mijn eigen kinderen volwassen zijn, realiseer ik me steeds meer wat ik wél heb meegekregen van mijn ouders. Een verhaal blijft zich herschrijven. Mijn ouders (nu bijna 84 en 83) zijn nog steeds maatschappelijk actieve en betrokken mensen met allebei een enorme overlevingskracht. Mijn vader heeft zich ontworsteld van zijn achtergrond en ik heb van hem geleerd te breken met wat mij niet dient. Ik heb geleerd hard te werken en hun vermogens en onvermogens hebben me gevormd en wijzer gemaakt. Want dat is essentieel, dat we niet blijven hangen in parent blaming, maar hen ook kunnen zien als mensen in relatie tot de tijd waarin zij leefden en wat zij hebben meegemaakt. We hebben ondanks de trauma’s immers ook veel overlevingskracht meegekregen van onze voorouders. En ook in ons land zijn er nog Elders. Zo had ik recent het voorrecht om bij een interview aanwezig te zijn met de tweeënnegentigjarige Jan Terlouw, wat me diep heeft geraakt. Wat is het bijzonder om zijn verhalen te horen over zijn leven ten tijde van de oorlog. Diepere bespiegelingen van iemand die zoveel gezien heeft in het leven en er werkelijk wijzer van is geworden. Hij benoemde dat ‘denken zeker te weten hoe het zit’ tot grote problemen lijdt. En net als vele wijze mensen die ik in mijn leven heb mogen ontmoeten, concludeerde hij dat de wijsheid juist in het grote mysterie van het niet-weten aanwezig is. En als dat de conclusie is, dan ben ik hopelijk ook weer wat wijzer geworden. •

‘MY MAO ROOTS’

DNA-onderzoeker

Maarten Fornerod ging op zoek naar zijn

Aziatische voorouders en blijft zitten met de vraag: hoe Chinees ben ik?

Door MAARTEN FORNEROD

Toen mijn vader in de jaren zeventig een paar maanden zijn zwartharige snor liet staan, leek hij sprekend op een Palestijns terrorist, van het kaliber Abu Nidal. Vliegtuigkapingen en gijzeldrama’s waren aan de orde van de dag en vader werd bij elke luchthaven uit de rij gepikt voor een stevige ondervraging. Hij reisde voor zijn werk de hele wereld over, dus die snor was geen lang leven, uh, beschoren. Zonder snor leek mijn vader sprekend op Mao Zedong – vonden mijn vrienden. Dit was onwetendheid zo dacht ik altijd, want in het roomblanke Delft was geen enkel verschil tussen China en Indonesië en was ik poepchinees. Misschien terecht, want met vijftig procent witte huid en blond Drents bloed van mijn moeder had ik toch lichte spleetogen (zie foto). Uit Indonesië – dacht ik.

Wereldkaart

Ik werd DNA-onderzoeker, en mijn spleetogen werden steeds onopvallender, totdat ik ze bijna vergeten was. Dat veranderde toen ik uit nieuwsgierigheid commerciële DNA-tests ging doen. Eerst van mijn eigen DNA en daarna van mijn vader en moeder. Het interessantste van zo’n DNA-test vind ik altijd de etniciteitsschatting. Je krijgt een wereldkaart te zien met gebieden waar je voorouders vandaan kwamen, en de percentages afkomst daarbij. Nu moet je die kaart niet al te serieus nemen; de nauwkeurigheid binnen een continent is laag. Bijvoorbeeld wordt Nederlands DNA vaak abusievelijk in Engeland of Scandinavië geplaatst, en gaan mensen vervolgens naarstig op zoek naar die nietbestaande roots.

‘IN HET ROOMBLANKE DELFT WAS GEEN ENKEL VERSCHIL TUSSEN CHINA EN INDONESIË EN WAS IK POEPCHINEES.’

De auteur, circa zeven jaar jong.

De Chinese muur in het Noorden van China.

‘MIJN

AZIATISCHE FAMILIEGESCHIEDENIS IS DUISTER.’

met etniciteitsschattingen van mijn vader en moeder via Gedmatch en Harappaworld. Donkergroen is Noord-Oost

Mijn drie Aziatische voormoeders, van links naar rechts: betovergrootmoeders Tjang, betovergrootmoeder Leenah en overgrootmoeder Palima.

Chromosoomkaarten

Azië, lees: China.

2 Oude stad van Lijiang, China.

Het onderscheid tussen grote regio’s is wel betrouwbaar, zodra het percentage de paar procent overstijgt. Tussen West- en Oost-Europa, tussen Europa en Azië, tussen Zuidoost en Noordoost Azië. Nog mooier dan een wereldkaart is de chromosoomkaart, waarbij elk gedeelte van je genoom wordt ingekleurd op afkomst (afbeelding linksboven). Bij raszuivere personen, zoals mijn moeder, is deze kaart wat saai en overheerst door NoordoostEuropees (geel), Mediterraan (paars) en een beetje Kaukasisch (bruin). Mijn vaders kaart is veel kleurrijker, met grote stukken Zuid-Aziatisch, lees: India (rood), Zuidoost-Azië, lees: Indonesië (legergroen) en Noordoost-Azië, lees: China (donkergroen).

China?

Mijn Aziatische familiegeschiedenis is duister, en ik ga op zoek naar mijn Chinese roots. Volgens mijn vader was de grootmoeder van zijn moeder gedeeltelijk Chinees en werd zij Oma Tjang genoemd. Er zijn veel foto’s van haar en ze ziet er niet erg Chinees uit. Plus het woord Tjang (Cang) is geen Chinees maar Midden-Javaans voor oma. Van de moeder van mijn Indische opa zijn er maar twee foto’s overgeleverd, en een naam: Palima. En heel recent dook een foto op van de andere grootmoeder van mijn Indische oma, die luisterde naar de vreemde naam Leenah Pieterbaboe. Ik vind haar een tikje Chinees (afbeelding linksonder). •

Wat vind je? Stuur een berichtje naar mij als je iets Chinees bij één van hen denkt te zien: maartenfornerod@protonmail.com.

Commerciële DNA test doen?

Uit privacyoverwegingen raad ik niemand aan een commerciële DNA-test te doen. Mocht je er desondanks voor kiezen, als nieuwsgierigheid het wint van het verstand, zoals bij mij, dan zijn er de volgende mogelijkheden:

1. Autosomale test. Deze zijn het goedkoopst, rond de € 50, en geven informatie over al je voorouders tot circa zeven generaties terug. Hiermee worden ook de etniciteitsschattingen gemaakt. De ruwe data kun je vervolgens downloaden en zelf verder analyseren met gedmatch. com, chromosome painting, harappaworld. Ook vind je met deze test naaste of verre familie. Geschikt voor mannen en vrouwen.

2. Mitochondrieel DNA-test. Deze test is een stuk duurder, circa € 150, en geeft je inzicht in je puur vrouwelijke afstamming, tot duizenden jaren terug. Geschikt voor mannen en vrouwen.

3. Y-Chromosoom test. Deze kost zo’n € 100, en geeft inzicht in je puur mannelijke afstamming, tot duizenden jaren terug. Alleen geschikt voor mannen.

Let bij het proces goed op je privacy: de rechten die je geeft om je data eventueel commercieel of niet-commercieel te gebruiken. Let ook op of je wel of niet toestaat dat je DNA vindbaar is voor anderen of voor de opsporingsautoriteiten.

Pedagoge en traumatherapeute

Stephanie Goossens heeft gedurende haar twintigjarige carrière gezien hoe intergenerationele bagage onbewust wordt doorgegeven. Zij zet zich in om ouders en professionals preventief inzicht te bieden in generatiepatronen.

DE ONZICHTBARE INVLOEDEN VAN ONZE VOOROUDERS

Door STEPHANIE GOOSSENS

In de hectiek van ons hedendaagse bestaan nemen we zelden de tijd om stil te staan bij de krachten die ons leven sturen. Toch zijn onze levens diep geworteld in het verleden; de erfenis van onze voorouders leeft voort in onszelf en onze kinderen. Onze persoonlijke geschiedenis vormt een complex web van familiebanden die generaties teruggaan. Deze

onzichtbare lijnen van erfelijkheid beïnvloeden niet alleen de keuzes die we maken, maar ook de uitdagingen waar we mee worstelen en de manier waarop we ons leven leiden. Deze invloed manifesteert zich in alle aspecten van ons leven, van de opvoeding van onze kinderen tot onze prestaties op het werk en de relaties die we aangaan.

Het belang van bewustwording

De erfenis van onze voorouders komt vaak tot uiting in ons gedrag, onze emoties en onze gezondheid, en heeft een diepgaande invloed op de opvoeding van kinderen. Een systemische benadering is essentieel om te begrijpen waartegen kinderen onbewust vechten, in plaats van hen alleen als individuen te beschouwen. Dit voorkomt dat kinderen vastlopen of onnodig gediagnosticeerd worden. Als ouder, opvoeder of professional is het van cruciaal belang om onze afkomst te onderzoeken voor een zelfbewuste identiteit. Door onze voorouderlijke geschiedenis te kennen, kunnen we bepalen welke patronen we willen voortzetten en welke we moeten doorbreken, zodat we niet

onbedoeld onze eigen verhalen op jongere generaties projecteren.

Een persoonlijk verhaal van herstel Een aangrijpend voorbeeld uit mijn leven illustreert hoe diep de invloed van voorouderlijke geschiedenis kan zijn, vooral wanneer verhalen van schaamte, onderdrukte emoties en onvervulde verlangens onder de oppervlakte blijven. Precies op de plek waar we hadden gebouwd, was de boerderij van mijn overgrootouders in de jaren dertig van de vorige eeuw afgebrand. Ze hadden niets meer. Ondanks de hulp van dorpsbewoners en het heropbouwen van een nieuwe boerderij, stierven mijn opa’s vader en broer kort na elkaar tijdens de oorlog.

‘HET

IS VAN CRUCIAAL BELANG OM ONZE AFKOMST TE ONDERZOEKEN VOOR EEN ZELFBEWUSTE IDENTITEIT.’

Mijn opa moest, uit loyaliteit, de boerderij overnemen en bleef achter met diepe, onderdrukte gevoelens die zich uitten in lichamelijke klachten. Mijn moeder stapte als oudste dochter onbewust in zijn voetsporen, bleef thuis en trouw aan de verwachtingen van haar familiesysteem en negeerde haar eigen dromen en mogelijkheden.

Negen jaar geleden overleefde mijn moeder in een van haar donkerste periodes een treinaanrijding, waardoor ze verder moest zonder onderbenen. Dit had een enorme impact, niet alleen vanwege mijn recente bevalling, maar ook omdat we net wa-

ren gaan wonen op de plek waar mijn opa en moeder waren opgegroeid. Ik wist dat ik onbewust ook in de voetsporen van de verwachtingen uit mijn familiesysteem was gestapt. Daarom stelde ik me voortdurend de vraag: ‘Wat geef ik door en hoe kan ik ervoor zorgen dat mijn kinderen zo min mogelijk last hebben van demonen uit mijn verleden en kunnen opgroeien in een gezin waar ze volledig zichzelf kunnen zijn?’ Toen mijn zoon onverklaarbare klachten en uitval in zijn benen begon te vertonen, wist ik dat er iets moest veranderen. Ik voelde dat deze onverklaarbare klachten niets anders waren dan langdurige onderdrukte emoties. Voor mij was dit een keerpunt. Ik besefte dat ik een cyclus kon doorbreken voor mijzelf, mijn kinderen en mijn gezin als geheel. Mijn persoonlijke ervaringen, de emoties en verlangens die ik ooit eerder jarenlang had onderdrukt, door middel van de eetstoornis boulimia, motiveerden mij om diepgaander te kijken naar de invloeden van mijn familiegeschiedenis. Het besef dat ik mijn kinderen kon leiden met mijn eigen problemen als voorbeeld werd mijn drijfveer, vooral op momenten dat ik worstelde met mijn leven.

Bouwen aan een nieuw verhaal

Het is onmogelijk om onze afkomst te negeren, hoezeer we ook proberen er afstand van te nemen. De vraag is echter of we ons erdoor laten bepalen en waar we onze levenskracht uit halen. Juist in de erkenning van onze diepere wortels vinden we de kracht om bewuster te leven. Door te begrijpen hoe deze onzichtbare draden ons leven beïnvloeden, kunnen we de patronen herkennen die ons gevangen houden en ons belemmeren om vooruit te komen. Deze bewustwording stelt ons in staat om het goede uit ons verleden te omarmen en de negatieve cycli te doorbreken. Mijn moeder kreeg na het ongeluk ook de kans om haar leven opnieuw vorm te geven. Het proces van herstel bracht haar tot het besef dat ze grenzen moest leren stellen en voor zichzelf moest zorgen. Dit bewustzijn leidde tot een diepere erkenning van de herhalende patronen in onze familiegeschiedenis. Het doorbreken van deze patronen vereiste moed en vastberadenheid, maar het resultaat was een nieuw begin, niet alleen voor haarzelf maar ook voor de generaties na haar. Ze

Stephanie Goossens

toonde aan dat je altijd opnieuw kunt beginnen en volmondig ja kunt zeggen tegen het leven, ongeacht je verleden.

De kracht van zelfonderzoek en herstel

Een diepgaand begrip van onze voorouderlijke geschiedenis stelt ons in staat om de intergenerationele patronen te herkennen die ons leven beïnvloeden. Het proces van zelfonderzoek en herstel heeft mij doen inzien dat we niet gebonden zijn aan de geschiedenis van onze voorouders. We kunnen ervoor kiezen om de cyclus van pijn te doorbreken en nieuwe wegen te banen voor toekomstige generaties. Dit vormt de kern van mijn werk en persoonlijke missie om anderen te helpen hetzelfde te doen. Voor ouders is het essentieel om te begrijpen hoe onze eigen ervaringen en gedragingen hun weg vinden naar het leven van onze kinderen. Door ons bewust te worden van deze dynamiek, kunnen we hen de ruimte geven om hun eigen pad te vinden, zonder te veel belast te worden door ons verleden. In mijn zoektocht naar een praktisch boek over dit onderwerp, ontdekte ik dat er niets was dat volledig aansloot bij mijn behoeften. Daarom besloot ik mijn ervaringen en inzichten in het werk met meer dan tweeduizend gezinnen en jongeren te verwerken in mijn boek Wat ik aan mijn kinderen wil doorgeven. Hierin beschrijf ik met rauwe en pure verhalen van verschillende gezinssituaties, gecombineerd met eigen ervaringen, een nieuw perspectief op hoe je oude patronen kunt overstijgen en hardnekkige intergenerationele patronen kunt doorbreken. Stapsgewijs laat ik zien hoe je een veerkrachtig gezin kunt bouwen, zodat je een nieuw verhaal tot leven brengt dat je kind kan gebruiken om terug te veren in uitdagende tijden en laat ik zien hoe je met levensvragen om kunt gaan.

De wijsheid in moeilijke verhalen

Mensen vergeten vaak hoeveel wijsheid er schuilt in moeilijke verhalen. We zijn geneigd alleen de donkere kanten te zien, maar elke val biedt ook een kans om op te staan en te groeien. Ieders familiegeschiedenis zit vol levenslessen, waarin pijn en ongemak onvermijdelijke onderdelen zijn. Het is belangrijk om onze kinderen hiermee te voeden, omdat het leven ook gaat over leren omgaan

met ongemak en accepteren dat het erbij hoort. Met mijn organisatie Connecting Souls zet ik me in om ouders en professionals preventief inzicht te geven in generatiepatronen, zodat zij zich meer bewust worden van wat bij hen hoort en wat bij het kind, en hun eigen gedrag en reacties beter kunnen begrijpen. Connecting Souls werkt samen met overheidsinstanties, scholen en de geestelijke gezondheidszorg om niet alleen ouders bewust te maken, maar ook professionals.

Voor jongeren is het belangrijk om te weten hoe ze kunnen terugveren, ongeacht hun verleden, en te ontdekken hoe waardevol ze zijn en hoe ze hun talenten kunnen benutten. Niet alle jongeren hebben echter de juiste ondersteuning om hen hierbij te helpen. Daarom ben ik in overleg met Martijn Vinke van Future Project om te kijken hoe we een omgeving kunnen creëren die jongeren, zelfs degenen met minder gunstige leer- en leefomstandigheden, een kansrijke setting biedt om hun potentieel te ontdekken en te benutten. Mijn droom is om internationaal een innovatief concept te ontwikkelen dat een grote impact heeft op jongere generaties. Door de krachten te bundelen met Future Project lijkt dit doel binnen bereik te komen.

Het verleden als bron van kracht

Het herzien van onze verhalen en het onder ogen komen van ons verleden is geen gemakkelijke taak, maar het biedt wel een krachtige kans voor groei en heling. Het stelt ons in staat om voorbij te gaan aan taboes en schaamte, om onszelf te bevrijden van oude verhalen die ons niet langer dienen. Zo kunnen we onze kinderen voeden met wijsheid en hen voorbereiden op een leven waarin ze gelukkig kunnen zijn, wetende hoe ze kunnen omgaan met ongemak. Door de erfenis van onze voorouders te omarmen en de verborgen verhalen te onthullen, kunnen we een bewuste en zelfbewuste identiteit ontwikkelen. Dit stelt ons in staat om de negatieve patronen te doorbreken en positieve veranderingen door te geven aan de volgende generatie. Het is een uitnodiging om niet weg te rennen voor onze geschiedenis, maar er diep mee te verbinden, zodat we echt vrij kunnen zijn en een volwaardig leven kunnen leiden. • Meer informatie: www.connecting-souls.com

DAT IK EEN CYCLUS KON DOORBREKEN VOOR MIJZELF, MIJN KINDEREN EN MIJN GEZIN ALS GEHEEL.’

Wat ik aan mijn kinderen wil doorgeven

Stephanie Goossens

Uitgeverij Cargo ISBN: 9789403128283

256 pagina’s € 21,99

Verkrijgbaar in de webshop.

WAT GEEF JIJ DOOR AAN DE VOLGENDE GENERATIE?

Toen Sylvia Leegwater

merkte dat de band tussen

haar en haar eerste kind verstoord was, besloot ze op onderzoek uit te gaan.

Ze ontwikkelde de Reversie

Methode om ouders bij te staan in het opvoeden en begrijpen van hun kind.

Aan de keukentafel van haar praktijk en huis in Wormerveer vertelt Sylvia Leegwater over de methode die ze bijna dertig jaar geleden ontwikkelde. Jarenlang coachte ze ouders die het ‘probleemgedrag’ van hun kind maar niet konden verklaren. Daarnaast ontwikkelde ze een hbo-opleiding om mensen op te leiden tot holistisch kindertherapeut. Dertig jaar geleden werd Sylvia moeder van haar eerste kind. Daar was ze ontzettend blij mee, maar al vrij snel bleek hun relatie moeizaam. ‘Ik vond het ontzettend leuk om met kinderen om te gaan. Als kind was ik eigenlijk al de juf of de moeder van andere kinderen. Maar bij mijn eigen zoon ging er iets faliekant mis.’

Wat ging er dan mis?

‘Ik merkte dat hij en ik weinig verbinding opbouwden en dat hij niet lekker in zijn vel zat. Als baby huilde hij veel en later kreeg hij ook veel fysieke klachten. Ik dacht destijds al dat als je veel fysieke klachten hebt, er emotioneel ook iets niet klopt.’

Hoe voelde je je in die tijd?

Door JOB KOSKAMP

‘Ik voelde ontzettend veel onmacht. Als moeder wil je natuurlijk heel graag dat je kind gelukkig is, maar

‘NA DE EERSTE DAG OP

SCHOOL WERD

IK BINNEN

GEROEPEN DOOR

DE JUF DIE ZEI

DAT MIJN ZOON

ONHANDELBAAR

WAS.’

1 Sylvia Leegwater

dat lukte hem maar niet. Alles wat ik aandroeg om hem gelukkiger te maken sloeg hij af. Ik hoopte op een gegeven moment dat als hij naar school zou gaan het beter zou worden.’

En werd het beter?

‘Hij was ontzettend leergierig, maar ook school bracht hem niet wat hij wilde. Na de eerste dag op school werd ik binnengeroepen door de juf die zei dat mijn zoon onhandelbaar was. Hij is uiteindelijk doorverwezen naar een therapeut. Die vertelde mij dat ik eens moest kijken naar het concept nieuwetijdskinderen.’

Wat zijn nieuwetijdskinderen?

‘Die therapeut vertelde mij dat nieuwetijdskinderen luisteren naar de boodschappen die je vanbinnen voelt, maar niet uitspreekt. Toen ik mij daarin verdiepte, ging er echt een wereld voor mij open.

Ik leerde dat nieuwetijdskinderen behoefte hebben aan congruentie. Als wat een ouder van binnen voelt en wat een ouder doet niet overeenkomt, vertonen kinderen gedrag dat je niet begrijpt.

Als je als ouder bijvoorbeeld door een trauma in je jeugd nog heel boos bent en je dat nooit

hebt verwerkt, zit het nog in je. Je kind voelt dat aan en gaat spiegelt jouw gevoel. Dat is natuurlijk verschrikkelijk, want je krijgt een heel boos kind, terwijl jij juist heel erg je best doet om je eigen boosheid binnen te houden. Als je niet weet dat wat je voelt meespeelt, dan lijkt je kind heel ongehoorzaam.’

Wat was in jouw geval de incongruentie?

‘Op het eerste gezicht lijkt er niks mis met mijn kindertijd. Maar als je er dieper induikt, ontdek je dat er binnen het gezin eigenlijk heel weinig verbinding was met elkaar. Ik miste als kind de gezelligheid, de warmte en de verbinding. En precies dat had ik ook niet met mijn zoon, ik was daar gewoon niet toe in staat, want ik had dat nooit geleerd.’

Wat heb je toen gedaan?

‘Eerst ga je op zoek naar de incongruentie. Je moet dus weten welk kindstuk, ook wel trauma, jouw kind bij je triggert. Als je dat weet moet je van (dat deel van) jezelf leren houden. Door wat we als kind meemaken kan het zijn dat je bepaalde aspecten van jezelf afwijst. Dat kunnen emoties zijn, gedrag, handelingen, maar ook jezelf in geheel. Je moet dus aanleren om jezelf niet langer af te wijzen, maar juist te omarmen.’

Als je die emoties na zo lang omarmt, kan dat dan niet doorschieten?

‘Dat gebeurt eigenlijk niet, de heftige boosheid, angst of verdriet die we kennen vanuit trauma is

‘JE MOET AANLEREN OM

JEZELF NIET LANGER AF

TE WIJZEN, MAAR JUIST TE OMARMEN.’

vaak een emotie die voortkomt uit een overlevingsmechanisme. Daar zit dikwijls een andere emotie onder. Dat is de emotie die je moet omarmen.

Als je de emotie accepteert die voortkomt vanuit een trigger van een kindstuk, zul je merken dat die ook heel heftig is, maar vrij snel al minder heftig wordt. Op het moment dat je de emotie omarmt en er laat zijn, merk je ook dat het trauma langzaam af zal breken. Immers, als je emoties niet toelaat, ben je waarschijnlijk de hele tijd bezig met het onderdrukken van die emoties en beheerst dat je leven. Dat lost het trauma natuurlijk niet op. Op het moment dat je je emoties omarmt en dus van jezelf leert houden worden ze een natuurlijk onderdeel van je leven. Bovendien ben je niet langer incongruent en leert je kind dat het uiten van emoties gezond is.’

Hoe kan het dat we dit dertig jaar geleden nog niet wisten?

‘Nu staat Google gelukkig vol met theorieën over kinderen die ouders spiegelen en de verantwoordelijkheid als ouder die daarbij komt kijken. Eigenlijk denk ik dat we het eeuwen geleden ook wel wisten, maar we zijn op een gegeven moment in een tijd terechtgekomen waarin ons hoofd hoogtij vierde en er te weinig ruimte was voor het onbewuste. In de tijd dat onze voorouders leefden was er geen tijd om emoties een plek te geven en stil te staan bij het leven. Er moest eten op tafel komen en daar moest heel veel voor gewerkt worden.

Nu leven we in een tijd waar er meer ruimte is om daar wél aandacht aan te besteden. Er is ruimte om onszelf af te vragen wat we achterlaten. Niet alleen wat betreft de aarde, maar ook qua emoties en gedragingen. We kunnen reflecteren op wat we kregen van de generaties voor ons en de vraag stellen: wat geef ik door aan de volgende generatie?’ •

Sylvia Leegwater schreef meerdere boeken over de Reversie Methode en richtte Dreamchild op: een coachingpraktijk en opleidingsinstituut om mensen op te leiden tot holistisch kindertherapeut. Haar volgende stap is om met haar opgedane kennis het bedrijfsleven passender te maken voor toekomstige generaties. Meer informatie over haar activiteiten vind je op www.dreamchild.nl.

Onze Stamboom.

Er staat een boom in Hermans woudIn ‘t liedrenzalig oponthoudDie ruischt en bruist en menigvoud Den wandelaar verrukt, En van der Donau verren rand Tot aan der Noordzee woelig strand Beschaduwt hy een heerlik land, Met bloem en vrucht gesmukt.

De boom heeft eenen reuzenstam, Den vloeden is hy zelfs een dam, Ook schrikt hem niet des hemels vlam Noch duizendjaar’ge storm; Hy heft zich uit der tyden nacht Ontvouwend, steeds met nieuwe macht, Des jongen loovers tooverpracht, Trots rups en wortelworm.

Bezingt den boom in ‘t lentelied, Uw stamboom is ‘t, gelyk ge ‘t riedt, Geplant in ‘t vrye spraakgebied; Dankt God, die u hem gaf. Hoog leve Duitschlands eikenboom Met zynen wyden schaduwzoom. Droomt onder hem uw’ levensdroom, Vindt onder hem uw graf!

Johan Michael Dautzenberg (1850)

‘HEEL DE STAMBOOM VAN LEVEN IS MIJN VOOROUDER.’

Govert Derix

Govert Derix is de schrijver van Hyperfilosofie, op zoek naar wijsheid in onwijze tijden, dat onlangs verscheen en verkrijgbaar is via de webshop van Optimist Magazine.

Stamboombesef

Zelfkennis is een streven van vele denkrichtingen. Maar wat zelfkennis echt omvat en hoe breed en diep je het op kunt vatten, komt niet altijd in beeld. Dat maakt het vragende thema van dit nummer van Optimist magazine zo waardevol: ken je je voorouders?

Toen ik dat thema voor het eerst las dacht ik meteen aan Eva. Of meer in het bijzonder zogenaamde Mitochondriale Eva, de voorouderlijke oudste moeder waarvan alle mensen afstammen. Ik zal je de evolutionaire achtergronden van deze Eva besparen. Ik ken ze zelf maar zeer ten dele. Maar het besef dat er lang geleden aan een oever van een rivier of in een bos of op een savanne een eerste vrouwmens geboren werd waarvan alle mensen die nu op aarde leven en alle mensen die aan hen voorafgingen afstammen, is overweldigend. Ken ik haar? Nee. Maar ik kan toch een beeld van haar vormen. Zeer waarschijnlijk had ze een donkere huidskleur (net als Jezus trouwens, van wie onlangs in de media was dat hij niet zo wit was als velen willen geloven). Mijn beeld van haar is meer verbeelding dan wetenschap. Maar die verbeelding roept wel het beeld op van een geweldige boom: de stamboom van alle mensen. Dat boombesef, de gedachte dat álle mensen die vóór mij geboren werden mijn voorouders zijn, is niet vanzelfsprekend. Toch is verdedigbaar dat heel de stamboom van mensen mijn voorouders zijn. En dat dit meer is dan woordspel. De vraag

‘Ken je je voorouders?’ komt dan neer op ‘Ken jij je stamboom?’ Met als eventueel effect dat we dan misschien minder snel geneigd zijn om voorouders te discrimeren.

In een wereld waar alle mensenouders voorouders zijn, is een uitspraak als ‘eigen ouders eerst’ een tikje kinderachtig.

Het vervolg van deze column kan de lezer raden. Als ik alle leden aan de stamboom van het mensengeslacht tot mijn voorouders reken, waarom dan niet ook dieren, planten en schimmels? Heel de stamboom van leven is mijn voorouder. Alles is voorouder, meeouder of na-ouder. Met dat boombesef stuur ik je graag het bos in.

In dat bos vind je een open plek. Zonnestralen vallen over de boomtoppen. Het lijken wel ladders waarover je naar boven kunt klimmen en de aarde van buitenaf kunt zien. Moeder aarde is mijn voorouder. En het gaat verder. In mijn kleine boek Hyperfilosofie richt ik mij tot een grote kosmische tribune. ‘Wat,’ vragen ze zich op die tribune af, ‘is er op aarde in godsnaam aan de hand dat ze het zo in het honderd laten lopen?’ Hyperfilosofie is een oefening om dat uit te leggen en om te ontdekken of en hoe het in fatale tijden nog goed kan komen. Boombesef = voorouderbesef = optimistisch toekomstbesef. Nu pas zie ik dat op die tribune niet alleen kosmische toeschouwers zitten, maar ook onze voorouders. Allemaal. •

Foto: Jacqueline

Machado de Souza

Wat als…

Door MEIKE BARTELS EN BEREND

VAN DE KRAATS

In de komende edities van Optimist magazine

delen Meike Bartels en Berend van de Kraats hun exploraties met ons.

Door middel van dialogen verkennen ze de voorwaarden om tot een samenleving te komen die gebaseerd is op ‘wellbeing for all’. Welke uitdagingen komen ze daarbij tegen? Hoe spreken ze het potentieel van mensen aan om samen aan zo’n nieuwe maatschappij te bouwen? Wat is haalbare sociale innovatie? En hoe vertalen ze hun bevindingen naar de praktijk, zodat een duurzaam en rechtvaardig paradigma voor iedereen wordt bevorderd en versneld?

‘Hé Berend, weet je dat ik vaak, als wellbeing onderzoeker, de vraag krijg hoe we en masse gelukkiger kunnen worden? Wat we daarvoor zouden moeten doen? Of wat we daarvoor moeten laten? Vaak is mijn antwoord niet wat de vraagsteller verwacht. “Geen idee” zeg ik dan, wat meestal leidt tot een gezicht vol vraagtekens. Met wat ik nu weet vanuit mijn jarenlange onderzoek, is dat het “complex” is. Er is in ieder geval geen holy grail, geen quick fix, geen “wasstraat” waar je even door-

heen gehaald kan worden, geen interventie, geen “ten things that guarantee to make you happy”, en zeker geen X aantal wetenschappelijk bewezen manieren. Wat onderzoek wel herhaaldelijk laat zien, is dat iedereen verschillend is, dat dit gedeeltelijk komt door verschillende genetische aanleg, wat er dan vervolgens voor zorgt dat iedere extern geïnduceerde one-size-fits-all-poging zal stranden in weinig.

Waar de vraag naar “hoe moeten we gelukkig worden?” wel vaak de mogelijkheid toe biedt, is om aan te geven dat we onze kostbare tijd niet moeten invullen met een “gejaagde” zoektocht naar het ultieme geluk. Zoals de reclames uit de jaren zestig ons voorschotelden met het ultieme geluksbeeld van een blinkende vijfdeursauto, dochters met paardenstaarten en smetteloze witte jurkjes, zoontjes met surfboards en papa en mama die elkaar liefdevol aankeken alsof ze alwéér met vakantie gingen... Inmiddels is er robuust wetenschappelijk bewijs voor een genetische aanleg voor welbevinden. Dat betekent dat het voor iedereen een persoonlijke zoektocht betreft. Een levenslange zoektocht rondom een uniek equilibrium van wellbeing. Dat betekent dat je het de ene dag wel ervaart en de volgende dag het weer moet zien te vinden.

“Ja, maar ho eens even,” hoor ik dan veel, “binnen onze organisatie beseffen we dat! We hebben inmiddels alles in huis om onze workforce deze persoonlijke reis te laten maken. We hebben (mental) coaches, fruit, teambuilding, wellbeing platforms en interventies, en fitness/slaap/hardloop trainers. Dus we doen het al!”

Zeker, ik denk dat er heel veel plekken zijn waar hier veel aandacht voor is en dat het ook lukt! Dat geeft juist hoop! Maar, geef toe: in het huidige paradigma zijn er zeer veel contradicties. Voor mij als wetenschapper is het bijvoorbeeld in de aangehaalde zin van hierboven heel interessant dat deze persoonlijke wellbeing-reis in één zin wordt genoemd met de term “workforce”. Iedereen is namelijk verschillend, dus er is geen “workforce”, er zijn allemaal unieke bijzondere mensen.

Eigenlijk gaat het om échte inclusiviteit en diversiteit. Zonder uitzondering. Zonder (organisatie-) grenzen. Volledige maatschappelijke ontkokering. Dat inregelen vraagt om een maatschappelijk fundament met wellbeing als beginpunt. A society based on wellbeing voor iedereen, in plaats van een wellbeing society voor enkelen

‘Er is robuust wetenschappelijk bewijs voor een genetische aanleg voor welbevinden.’

Dat is nogal wat. Of eigenlijk meer de vraag, wat is dat dan? Wat moeten we ons daarbij voorstellen? Hoe ziet zo’n fundamenteel andere maatschappij er dan uit? Ik begin als wetenschapper meteen te dromen… wat zeg jij, Berend?’

‘Ik zeg: gewoon beginnen! Maar omdat we de eindbestemming nog niet weten, beter: let’s XplorIT! Stel, Meike, dat het ons gelukt is. Wat als… de society based on wellbeing er is? Dan zijn we dus in staat om ieder individu de sociale veiligheid te bieden om te kunnen handelen in lijn met zijn persoonlijke exploratie naar zijn optimale staat van wellbeing. Daarnaast zijn we in staat om maatwerk – persoonlijk gevoel van “vrijheid” – in te regelen waardoor we individuen aanzetten tot permanent handelen. Vervolgens, om met elkaar te functioneren, faciliteren we verbindingen tussen individuen en contexten zodat we als collectief efficiënter en effectiever worden. En dan hebben we ook meteen een strategie: deze drie V’s als uitgangspunt in uitdagingen die ons allemaal aangaan met missie gerichte whole-of-society Xploraties. Immers, als we hierin efficiënter en effectiever worden dan kunnen we het vertrouwen winnen van onszelf, elkaar, én het huidige maatschappelijk paradigma, de vierde V ! Waardoor vanzelf een beweging ontstaat die de society based on wellbeing als maatschappelijke standaard omarmt. En zo niet? Dan passen we onze strategie aan.’ •

1

Berend van de Kraats

2

Meike Bartels

Fotografie: Katja Mali

Berend van de Kraats, voormalig commandant van een onderzeeboot binnen de Koninklijke Marine en inmiddels sociaal ondernemer en Meike Bartels, hoogleraar Genetics and Wellbeing bij de afdeling Biologische Psychologie van de Vrije Universiteit Amsterdam, kwamen elkaar per (on)geluk tegen. Gebaseerd op hun gedeelde ideeën over de kracht van wellbeing en menselijk potentieel om de wereld een mooiere plek te maken, zoeken ze sindsdien met de stichting XplorIT naar de noodzakelijke randvoorwaarden voor een ‘society based on wellbeing’.

Zuiver zakelijk Kijk wat verder

Buiten de box

Briljante ideeën kunnen heel simpel lijken. Vaak is het een kwestie van het creatief combineren van gegevens en iets verder kijken dan onze neuzen lang zijn. Zo haalt Egbert Mulder het immense ruimtegevoel dichterbij dankzij virtual reality. Met als resultaat: opperste bewustwording over de kwetsbaarheid van onze mooie planeet.

Leroy Ranglek en Joseph Nickisch wilden een dagelijks product verduurzamen. Zo ontstond Bamboi, een nieuw merk toiletpapier, gemaakt van bamboe. Met verbazingwekkend veel voordelen.

In een vergelijkbare gedachtegang kwamen Dave Kruizinga en Patrick van Kleef met het idee om online winkelen betekenisvoller te maken. Ze ontwikkelden een browserextensie waarmee je bij vele webshops automatisch iets kunt doneren voor natuurbehoud en -herstel. Naturefund was geboren. Kortom, ben je op zoek naar een zakelijke kans? Kijk en denk dan buiten de box. Soms ligt een goed idee dichterbij dan je denkt.

De natuur redden terwijl je shopt

Een bijdrage leveren aan het redden van de natuur terwijl je winkelt –dat klinkt aantrekkelijk.

Met Naturefund kan het.

Door DE REDACTIE

In drie keer klikken je aankopen omzetten in natuurherstel, zo simpel kan het zijn. Naturefund is een nieuwe browserextensie die gemiddeld zes procent van jouw online aankopen bij aangesloten winkels, in impactvolle initiatieven investeert.

Verandering bij de massa

Dave Kruizinga had elf jaar lang een succesvol digitaal marketingbureau totdat hij tegen een burn-out aanliep. ‘Tot dat moment draaide alles alleen maar om groei. Ik was een paar jaar daarvoor voor het eerst vader geworden en wilde verder kijken dan de korte termijn. De manier waarop we de wereld hebben ingericht gaat niet werken voor onze kinderen, besefte ik. Daarom besloot ik te stoppen met mijn bureau, maar ik had wel veel geleerd over digitale marketing en wilde daar iets van betekenis mee doen.’

Het kostte Dave een hele tijd om af te kicken van de ‘groei-gedachte’. Hij las ondertussen alles over postgroei en degrowth. ‘Voor de massa is dat nog een brug te ver’, schat hij in. ‘Om echte verandering op gang te brengen moet je oplossingen creëren die dichter bij huis zijn. We hebben er volgens mij veel meer aan als we allemaal ons gedrag een beetje beter maken als eerste stap, dan dat we iedereen van A naar Z proberen te krijgen.’

Win-win

Een cursus over voedselbossen inspireerde hem om vanuit een win-win-idee iets te ontwerpen. ‘Een

voedselbos is een van de weinige systemen waarbij iedereen die er een rol in speelt, wint. Het land wordt beter, het klimaat heeft er baat bij, er komt eten uit voort, dieren vinden er een nieuw thuis. Dat heeft me aan het denken gezet om met mijn vakkennis iets te creëren, waarbij iedereen wint. Iets waarbij ik geld uit “de oude wereld” van commercie en marketing kan overbrengen naar “de nieuwe wereld” van mooie initiatieven die de wereld beter maken, maar waar geld vaak het issue is om te kunnen doorpakken.’

Het leidde bij Dave en zijn kompaan Patrick van Kleef tot een idee om iets te bouwen waarbij zogenaamde affiliate marketing wordt gebruikt voor het goede doel. Affiliate marketing is een vorm van internetmarketing waarbij adverteerders hun partners (affiliates) belonen voor de gegenereerde verkopen of potentiële-klant-informatie. Die beloning (cashback) zou dan in het idee van beide ondernemers moeten gaan naar een duurzaam initiatief, zodat iedereen wint. ‘Natuurlijk is het beter als we met z’n allen minder gaan kopen, maar voor mensen die toch “gewoon” aan het winkelen zijn, kan het gebruikmaken van Naturefund een eerste stap zijn richting bewuster consumeren. Consumentengedrag veranderen is namelijk het moeilijkste dat er is. Het werkt niet om gedrag af te keuren. In plaats daarvan bieden we met Naturefund de mogelijkheid om iets goeds te doen. Dat zet mensen hopelijk aan het denken.’

Hoe werkt het?

Via naturefund.nl kun je de browserextensie, ook wel add-on genoemd, toevoegen aan de webbrowser die je gebruikt, zoals Chrome of Edge. De add-on herkent vervolgens wanneer jij in de zoekresultaten van Google een aangesloten winkel tegenkomt. Wanneer jij je op de website van een aangesloten winkel bevindt, volgt de keuze om Naturefund op de webpagina te activeren. Na het activeren verschijnt een pop-up met de melding welk percentage van de potentiële aankoop naar natuurherstel zal gaan. Gemiddeld genomen is de commissie zes procent van het aankoopbedrag. Dit wordt betaald door de winkel, niet door de consument.

De betreffende winkel geeft door als er iets via Naturefund is gekocht. Maar door wie het is gekocht en wat het was, blijft onbekend. Je hoeft als gebruiker geen account aan te maken. De privacy van iedere internetgebruiker is goed geborgd en er worden geen persoonlijke gegevens opgeslagen.

Zuiver zakelijk

‘HET WERKT NIET OM GEDRAG AF TE KEUREN.’

Inmiddels zijn 1500 winkels aangesloten (‘Het viel enorm mee om winkels te interesseren hieraan mee te doen’) en Dave en Patrick willen dit aantal verdubbelen voor eind 2024. Onder de aangesloten websites bevinden zich bedrijven als HEMA, Bever, Dille & Kamille, Thuisbezorgd.nl, Univé, O’Neill en Europarcs.

Driekwart van het geld dat via Naturefund binnenkomt, wordt direct geïnvesteerd in fondsen en stichtingen die zich inzetten voor de natuur, waaronder Justdiggit, Trees for All, Rainforest Trust en Het idealenfonds. De overige 25 procent is voor het bekostigen van de operatie. Hiermee betalen ze de infrastructuur, doorontwikkeling, overheadkosten en zorgen ze dat ieders privacy geborgd is.

Op weg naar steward-owned

Om de missie te beschermen is een derde van de aandelen in handen van Stichting The Present Movement, een erkende stichting met ANBI-status (Algemeen Nut Beogende Instelling) die als missie heeft om sociaal ondernemen de standaard van ondernemen te maken. Zodra Naturefund drie maanden op rij meer dan honderdduizend euro omzet, start de procedure om een steward-owned bedrijf te worden. Dat is een vorm waarbij zeggenschap los staat van eigendom. Zo zijn de aandeelhouders dienend aan het bedrijf en blijft de missie leidend. Dit volgt vanuit de overtuiging dat het primaire doel is om een initiatief te creëren dat bijdraagt aan een betere wereld. Vooralsnog is de add-on alleen beschikbaar op desktop computers. Naturefund werkt nog aan een mobiele versie, die later dit jaar zal uitkomen. •

Zuiver zakelijk

Kijk wat verder

Intieme kijk op Moeder Aarde

Kan een Virtual Reality (VR)-workshop met de titel

EARTH FROM SPACE ® helpen om de planeet te redden? De mensen achter de organisatie Circular Leadership zijn ervan overtuigd.

Door DE REDACTIE

‘MET EEN AANGEWAKKERD

GEVOEL VAN

RESPECT VOOR

AL WAT LEEFT

KEERDEN

ASTRONAUTEN

TERUG.’

Bij veel organisaties blijft het nog te vaak bij plannen, ambities en gepraat als het gaat over duurzaamheid. Egbert Mulder, de man achter Circular Leadership, werd het al snel duidelijk dat er een andere aanpak nodig is. De basis voor die aanpak werd een virtuele ruimtereis die nu voor iedereen binnen handbereik is.

Overview effect

Tijdens de VR-ervaring wordt het overview effect nagebootst, een fenomeen dat ruimtereizigers ervaren wanneer zij de aarde vanuit de ruimte beleven. Hierdoor zie je behalve de indrukwekkende schoonheid van de aarde ook de kwetsbaarheid van onze planeet. Veel astronauten lieten weten zich nietig te voelen toen ze in het heelal rondzweefden maar ook ervoeren zij een diepe waardering voor ‘ons thuis’. Met een aangewakkerd gevoel van respect voor al wat leeft keerden zij terug; precies dat gevoel wil EARTH FROM SPACE® losmaken bij de deelnemers van de workshop die inmiddels onder andere is gegeven

aan managers en beleidsmakers van Albert Heijn, TUI, Triodos Bank, Douwe Egberts en Gemeente Amsterdam. Uit onderzoek blijkt dat zowel de intentie als het gedrag omtrent duurzaamheid is veranderd bij de ruime meerderheid van de deelnemers en ook drie maanden na de workshop blijkt ruim de helft gemotiveerd om zich blijvend in te zetten voor een duurzame toekomst.

Virtuele werkelijkheid

Een paar redacteuren wilden het weleens meemaken, dat overview effect. Ze meldden zich bij de zaal waar een groep genodigden zich had verzameld met dezelfde nieuwsgierigheid. Na een korte introductie en instructie door Egbert Mulder zelf, mogen we onze VR-brillen en koptelefoons opzetten om op reis te gaan. We zien hoe de aarde tevoorschijn komt, vanaf de maan bekeken. Wat volgt is een ruimtereis, inzoomend en uitzoomend op de blauwe planeet waarop van alles gebeurt. Het noorderlicht tiert welig, de fragiele dampkring die als een flinterdun membraan om onze enorme planeet ligt wordt helder in beeld gebracht. De film die zich voor onze ogen voltrekt is samengesteld uit duizenden foto’s van NASA. Met geavanceerde gaming software zijn ze tot een virtuele werkelijkheid gemonteerd. Een voice-over van Moeder Aarde maakt de belevenis compleet.

‘Het besef van de kwetsbaarheid van de aarde was mij nog nooit zo duidelijk. En ontzag voor het feit dat wij allemaal hier wonen, net als alles wat ooit bestaan heeft. Bewondering voor de manier waarop de planeet ons voedt, ons voorziet van lucht en water; het raakt me!’, bevestigt een de deelnemers.

Na de ruimtereis is het tijd voor een presentatie met feiten en cijfers omtrent broeikasgassen, uitstervende diersoorten, verbleekte koraalriffen, de verminderde biodiversiteit, de stijging van de temperatuur en de impact van onze dagelijkse consumptie op het milieu. Deze opsomming is een grote wake-up call. Egbert wil graag hoopvol eindigen want er zijn al duizenden initiatieven en honderdduizenden mensen wereldwijd dagelijks actief bezig om de aarde te ondersteunen bij herstel. Uiteraard is deze VR-workshop een uitnodiging voor iedereen om hier onderdeel van te worden.

Een miljoen mensen

De missie van Circular Leadership is om de transitie naar een regeneratieve economie te versnellen.

Egbert: ‘Het gaat om het besef dat onze planeet de enige plek is waar we kunnen wonen in het enorme universum. Deze VR-ervaring leidt tot een groot gevoel van urgentie en persoonlijke betrokkenheid om een bijdrage te leveren aan een duurzame toekomst. Het liefst door zoveel mogelijk mensen, onder wie alle wereldleiders en opiniemakers, de ruimtereis laten ervaren.’

KIJK OP P.97

VOOR EEN SPECIALE LEZERSAANBIEDING!

1

Egbert Mulder

Inmiddels heeft deze boodschap geresoneerd bij ruim veertienduizend deelnemers in meer dan tien landen op meerdere continenten. Circular Leadership heeft als doel om voor 2030 één miljoen mensen te bereiken met deze workshop en geeft

daarom licenties uit aan organisaties die dit doel delen. Egbert Mulder moedigt bedrijven, organisaties en overheden aan om een vertoning voor medewerkers te organiseren. Het beoogde resultaat: bij deelnemers het bewustzijn laten ontstaan dat onze aarde uniek is en dat we er goed voor moeten zorgen. Met als logisch vervolg: collectief en individueel meer planeetvriendelijke impact te willen maken. •

Wil jij jouw organisatie inspireren en in beweging krijgen? Kijk voor meer informatie en boekingen op www.circularleadership.eu

Door SALLY TAN

Zuiver zakelijk Kijk wat verder

Bamboe aan de rol

Dat bamboe de snelst groeiende plant ter wereld is, weten veel mensen al. Dat je er perfect toiletpapier van kunt maken, is minder bekend. Bamboi is een producent die hard aan de weg timmert om deze boodschap wijd te verspreiden.

Ze zouden ook prima passen in de rubriek Wereldverbeteraars elders in dit blad. Leroy Ranglek en Joseph Nickisch, twee jonge Amsterdamse ondernemers, groeiden samen op en delen een passie om de wereld een stukje beter te maken. Tijdens hun stu -

dietijd besloten ze de daad bij het woord te voegen en richtten ze Bamboi op. Leroys technische achtergrond en Josephs zakenkennis blijken een winnende combinatie. Maar hoe kom je op het idee om alternatief toiletpapier in de markt te zetten? Joseph: ‘Het idee is ontstaan vanuit de gedachte om producten te verduurzamen die men elke dag gebruikt en zo een grote impact te kunnen maken. Er waren voor ons verschillende ideeën zoals vuilniszakken, tandenborstels en uiteindelijk toiletpapier. Dan begin je met onderzoeken, hoe vervuilend is toiletpapier en zijn er al duurzame oplossingen? Het echte besef kwam toen we ons gingen verdiepen in de unieke eigenschappen van bamboe en de toepassingen ervan. Het is werkelijk waar een wonderplant en nu is het ook nog zo dat je er heel goed duurzaam toiletpapier van kunt maken. “Hoe kan dit nog niet het nieuwe normaal zijn?” vroegen we ons af en het antwoord was: “Dan gaan wij het doen”.’

Soorten bamboe

‘Bamboe, is dat niet het voedsel van panda’s?’, vraagt de bezorgde lezer zich af. We krijgen te horen dat er meer dan 1.100 soorten bamboe bestaan en dat het soort dat Bamboi gebruikt niet in de smaakt valt bij pandaberen. Joseph: ‘We halen ons bamboe uit China, Sichuan om precies te zijn. Daar hebben ze er meer dan genoeg van. En het mooie is ook nog, dat hoe meer we ervan gebruiken voor Bamboi, des te beter het is voor de wereld. Door de opslaglimiet

‘HOE MEER BAMBOE WE GEBRUIKEN

VOOR BAMBOI, DES TE BETER HET IS VOOR DE WERELD.’

van bamboe moet de grassoort geoogst worden zodat de jonge scheuten weer koolstof op kunnen nemen. Een beheerd bamboebos slaat dan ook vijf keer meer CO2 op dan wanneer er niets mee gedaan wordt. De gekapte bamboe, vol met opgeslagen CO2 , veranderen wij in toiletrollen. Daardoor wordt de koolstof zo lang mogelijk uit de lucht gehouden.’

Dat hadden we nog niet vermeld: bamboe is een krachtige natuurlijke CO2-opslag die de lucht schoonhoudt. Het slaat 35 procent meer koolstof op en laat 35 procent meer zuurstof vrij dan bomen. Joseph: ‘Uiteindelijk slaat het bamboebos dusdanig veel CO2 op dat zelfs na transport en productie de rollen CO2negatief zijn.’

Voordelen

Sorry, Roundup-liefhebbers: voor het laten groeien van bamboe heb je geen pesticiden, kunstmest of chemicaliën nodig. De plant beschikt over zijn eigen natuurlijke anti-schimmelmiddel. ‘Wij maken ongebleekte rollen, dus Bamboi bevat geen toegevoegde chemicaliën. Bovendien is het papier dat wij van de bamboe maken volledig organisch, FSC-gecertificeerd en hypoallergeen.’

De lijst met voordelen lijkt eindeloos. Dus wat let ons om massaal over te stappen op Bamboi? De prijs misschien? Of de verkrijgbaarheid? Joseph: ‘Bamboi bestel je online. Een doos met 48 rollen (drielaags, 380 vellen) kost vijf tientjes. Dat lijkt misschien prijzig, maar als je beseft dat dat je met 48 Bamboi-rollen

net zo lang doet als met 125 rollen “gewoon” toiletpapier, wordt het allemaal een stuk betaalbaarder. In Nederland wordt de doos gratis binnen een paar dagen thuisbezorgd.’

Naast dat de mannen van Bamboi hun consumentenproduct ook aan horeca en mkb leveren – er zijn bijvoorbeeld hotels die als klant hele pallets afnemen – hebben ze in maart een complete zakelijke productlijn gelanceerd.

Consumenten die nog niet zijn overtuigd, krijgen de tip om een abonnement op Bamboi te nemen. ‘Zo bespaar je tien procent.’

Allemaal aan deze rol! •

Meer informatie: www.bamboi.nl

Leroy Ranglek en Joseph Nickisch (links)

Door RON VAN ES

Manoeuvreren door tricky tijden

Ron van Es las het nieuwste boek van Jitske Kramer en komt tot de conclusie dat ze terecht waarschuwt voor tijden van verwarring.

Tricky tijden –laat je niet gek maken

Jitske Kramer

Uitgeverij Boom

ISBN: 9789024464197

416 pagina’s € 25,00

Verkrijgbaar in de webshop.

In 2019 schreef ik het boekje Het is tijd waarin ik de antropoloog Arnold van Gennep (1873-1957) aanhaalde. Hij was het die schreef over de rite de passage bij oudere volken waar hij was geweest. Zo’n rite de passage bestaat uit drie fasen: loslaten van het oude, de overgang, de drempel naar het nieuwe. Het midden, de overgang, wordt ook wel de liminale periode genoemd. Ik noemde het ‘de tussenruimte’. Niet veel later kwam de hele wereld in een tussenruimte toen COVID-19 uitbrak.

Nog in de liminale fase

Zo noemde ik ook de podcastserie die ik in 2021 begon, vlak voor de zoveelste lockdown, waar ik een aantal mensen sprak over die liminale fase, de tussenruimte. Zoals NRC-journalist Wouter van Noort, die ik, net als iedereen in de serie, sprak over slechts twee vragen: wat moeten we loslaten en wat kunnen we ons verbeelden? Deze vragen waren spannend omdat we echt dachten dat we op de drempel stonden van een nieuwe, andere samenleving waarin we het ‘anders’ zouden gaan doen. Zeker na zo’n wereldwijde crisis die ons diep liet nadenken over ons bestaan.

Niets was minder waar, want we blijken nog steeds vast te zitten in die tussenruimte. De chaos is niet minder, maar juist groter geworden.

Pandemieën zijn toch de voorboden van grote maatschappelijke protesten en omwentelingen, vertelde Wouter van Noort in de podcastaflevering. ‘Het zijn markeringspunten in de wereldgeschiedenis waarop een systeem faalt. Ook deze pandemie is een contrastvloeistof geweest in onze samenleving.’ Er staat nog wel wat te gebeuren dan, was onze conclusie in dat gesprek. Wisten wij veel van de oorlogen die nog zouden komen.

Vrij spel?

In het boek Tricky tijden – laat je niet gek maken van Jitske Kramer gaat het ook over die liminale fase. ‘Liminaliteit gaat over hoe we als mensheid vorm en structuur aan buitengewone ervaringen hebben leren geven, zodat we er getransformeerd uit kunnen komen.’ In haar boek doet ze iets bijzonders: deze liminale periode – waar we dus (nog steeds) in zitten – duiden met een periode waar de ‘tricksters’ opduiken. Ja, er is een noodgedwongen loslaten van oude systemen die niet meer werken. Ja, er is een diep verlangen naar een andere wereld, samen, in vrede het liefst, maar vooral met andere waarden en normen. Maar ondertussen zitten we in een chaotische periode waar misinformatie, bedrog, misleiding en onethisch gedrag woekeren en diepe sporen in de samenleving zetten als de nagels

van een kat. ‘Het raakt me,’ schrijft Jitske, ‘hoe vatbaar mensen zijn voor bullshitverhalen, marketingtrucs, schone schijn, leugens, halve waarheden en wilde verhalen.’

Het zijn tricky tijden en de ‘tricksters’ lijken vrij spel te hebben. Het zijn de archetypen als Pan, Loki, Anansi, Krishna die we kennen uit oude verhalen. Het is de duivel die midden in de woestijn aan Jezus vraagt of hij niet even orde op zaken moet stellen. Het is Faust die verleid wordt – wederom door de duivel – in ruil voor persoonlijk gewin. Thema’s die ons bekend voorkomen. ‘Tricksters zijn grensexperts, edge workers, en gedijen uitstekend in de verwarring van liminaliteit.’

Tricksters, schrijft Jitske Kramer, zijn die eigenschappen van deze archetypen die ons aantrekken. ‘Tricksters spelen met morele grenzen, vanuit vrij onschuldige burgerlijke ongehoorzaamheid, vanuit goede bedoelingen, soms destructief en gewelddadig, maar meestal gewoon omdat het kan. Dubbelzinnig, ambivalent, tegenstrijdig, onvoorspelbaar, bedrieglijk, baldadig, klunzig, onbeschoft, sluw, humor, grappig en gevaarlijk tegelijkertijd.’ En langzaam zorgen deze eigenschappen, of donkere kanten in onszelf, ervoor dat ze ons overnemen. Dat de rol die we aannemen geen rol meer wordt maar een hele persoonlijkheid. Het is Faust die ten onder gaat.

‘De bedoeling van een liminale fase is tenslotte dat we een drempel overgaan.’

Eye-opener

Het gebruik van sociale media, met nu ook de opkomst en de mogelijkheden van AI, geven aan deze tricksters nieuwe mogelijkheden om de samenleving te verleiden en te laten ontsporen. Niet voor niets houden ook tech-specialisten hun hart vast. In deze liminale fase, deze tussenruimte, kan de chaos mogelijk nog veel groter worden en het verlangen naar een andere, betere, samenleving volledig laten ondersneeuwen.

Het is fascinerend hoe Jitske Kramer deze periode van tricksters beschrijft en het is een eye-opener voor deze tijd waarin we chaotisch onze weg proberen te gaan. Waar luisteren we naar, waar varen we (blind) op? Wat geloven we ten diepste wel of niet? Gelukkig is daar haar hoofdstuk ‘Eerste hulp bij verdwalen’. Want de bedoeling van een liminale fase is tenslotte dat we een drempel overgaan.

‘Laten we samen in de spiegel kijken. Elke grote transformatie gaat gepaard met het loslaten van het vertrouwde, het verleggen van grenzen, het uitdagen van de gevestigde orde, het bespotten van heilige symbolen en het ter discussie stellen van autoriteiten. (...) Het grootste gevaar schuilt echter niet in de trickstercharlatans en schoften, maar juist in degenen die hun te weinig weerstand bieden. En dat zijn we bijna allemaal.’ •

Jitske Kramer

Fotografie: Marie Broeckman

Door

‘Positief blijven helpt écht!’

‘Kun je hier iets mee?’ Met deze vraag stuurde één van onze trouwe lezers een bericht naar de redactie over Hans, een man uit Zoetermeer die ondanks zijn beperkingen positief in het leven staat. Daar wilden we meer over weten. We gingen bij hem op bezoek en zaten al snel onder de slagroom.

BRIAN DE MELLO

Hans van Hezewijk kreeg twintig jaar geleden geheel onverwacht te horen dat hij multiple sclerose (MS) had. Tot dat moment woonde hij zoals vele andere gezinnen met zijn vrouw en twee jonge kinderen in een rijtjeswoning in een doorsnee Nederlandse stad. Dat tamelijk zorgeloze bestaan werd gaandeweg steeds meer op zijn kop gezet. ‘Ik ben in twintig jaar tijd in kleine stappen fysiek afgetakeld van het lopen van een halve marathon naar het helemaal niet meer kunnen lopen en alleen nog maar kunnen zitten in een rolstoel of op bed liggen.’

Bossche Bol

Op dit moment kan Hans alleen nog zijn linkerarm en -hand enigszins gebruiken. Daarmee redt hij

zichzelf zo goed en zo kwaad als het kan. Hij woont zelfstandig en alleen, omdat hij zijn gezin niet continu wil belasten met de vele ondersteuning die hij nodig heeft vanwege zijn ziekte. Hij krijgt nu hulp op afroep voor de dagelijkse zorg. Met zijn elektrische rolstoel doet hij zelf boodschappen en komt hij onder de mensen.

Voor nieuw bezoek koopt hij – geboren in Den Bosch – lekkere Bossche Bollen bij de plaatselijke, gecertificeerde banketbakker. ‘Ik moet op mijn gewicht letten om zo gezond mogelijk te blijven, dus ik eet niet meer dan een halve Bossche Bol op een dag.’ Waren wij maar zo verstandig; de Bossche Bol die we krijgen voorgeschoteld wordt helemaal verorberd. Voordat er een hap kan worden genomen en de slagroom ons om de oren schiet, pakken we zelf het bestek uit de kast, helpen we Hans met het snijden van zijn Bossche Bol en doen we hem een groot keukenschort om (‘het wordt een kliederboel’).

Daarna is het genieten geblazen; met een speciale vork in zijn linkerhand werkt hij de halve lekkernij naar binnen. De andere helft gaat terug in de koelkast voor een andere dag.

Omslagpunt

Terugblikkend constateert Hans dat hij de afgelopen twintig jaar door zijn beperkingen veel tegenslagen en diepe dalen heeft meegemaakt. ‘Zeker in de beginjaren van mijn ziekte heb ik, net als veel

andere mensen met beperkingen, het zwaar gehad en zag ik het niet altijd zitten. Ik kon toen niet genieten van mijn leven en ik zat lang niet zo positief in het leven als nu. Integendeel! Terwijl ik op dit moment nog wel veel meer verschillende en gigantisch grotere beperkingen heb.’ Het omslagpunt kwam toen een goede vriend dreigde niet meer langs te komen als Hans zo negatief bleef doen. ‘Jij hebt makkelijk praten, je hebt geen MS, zei ik. Maar ik wist dat hij gelijk had. Ik besloot het roer om te gooien en ik koos er vanaf dat moment voor om er elke dag iets van te maken en gelukkig te zijn.’ Hij begon de mogelijkheden en kansen te zien die hij heeft om het beste te maken van zijn eigen leven mét beperkingen. Dat leidde tot het ontwikkelen van een persoonlijke methode voor een positieve mindset, afgekort tot HANS. ‘De H staat voor Health, blijven werken aan je gezondheid. De A voor Adaptation, het vermogen om je aan te passen met hulpmiddelen of in gedrag. NS staat voor New Situation in je leven met blijvende beperkingen en hoe je daarmee omgaat. Toepasselijk, he?’, lacht hij.

Gratis digitaal boek

Hans besloot over de positieve flow die hij ervaart en over zijn levenshouding een boek te schrijven om anderen een hart onder de riem te steken. Anderen die net als hij langdurige lichamelijke beperkingen hebben gekregen. Als gevolg van een ziekte, een ongeval of het ouder worden met gebreken. Over het boek schrijven heeft hij twee jaar gedaan en hij stelt het digitaal gratis beschikbaar. ‘Ik wil mensen met langdurige lichamelijke beperkingen helpen een positieve draai te geven aan het lastige leven met beperkingen. Én laten zien dat je dan nog steeds kunt genieten.’ In zijn boek vertelt hij hoe hij, met veel vallen en opstaan, uiteindelijk naar eigen tevredenheid succesvol met alle tegenslagen heeft leren omgaan en hoe hij er op eigen kracht bovenop gekomen is, zonder medicijnen. Hans bezit naar eigen zeggen geen superkrachten of overdreven optimistisch karakter. ‘Ik ga reëel en praktisch om met alle veranderingen die mij overkomen. Ik zie mezelf als iemand die gewoon pech heeft gehad, maar aan dat gegeven kan ik niets veranderen. Wel aan de manier waarop ik ermee omga in het leven dat vóór mij ligt. In het begin dacht ik dat mijn leven over zou zijn zodra ik een rolstoel belandde. Je begrijpt pas hoe het echt is als je er zelf in zit. En dat er nog veel mogelijk is, in een rolstoel. Ik kan weinig met me-

‘Ik zat lang niet zo positief in het leven als nu.’

deleven van anderen.’ Die kunnen wat hem betreft beter vragen: ‘Waarmee kan ik je helpen? Of: ‘Kan ik over oplossingen meedenken?’ En vooral afleiden van alle gedoe met beperkingen om het leven gemakkelijker en aangenamer te maken.

Hét geheim van de smid

Hans kan dus nog steeds van het leven genieten. Zijn ‘geheim’ is: 1. doe zelf alles om je gezondheid zo goed en alle bijbehorende problemen zo klein mogelijk te krijgen en te houden 2. en wees er verder niet mee bezig maar zorg voor voldoende goede afleiding én blijf positief en onder de mensen. Hij popelt om iedereen een belangrijke praktische tip uit zijn boek te geven: ‘Klaag niet over iets waar de ander niets aan kan doen. Want daarmee geef je als persoon met beperkingen zélf het startschot voor een negatief verloop van een gesprek of ontmoeting. En als je dat vaak doet, dan zorg je er zelf voor dat je je vrienden kwijtraakt en eenzamer wordt. Kies bewust om niet negatief te praten, maar om iemand een keer een compliment te geven, bijvoorbeeld. Of aardig te zijn. Hoe moeilijk is dat? En het kost je niets!’

1

Hans van Hezewijk

Meer tips en praktische verhalen beschrijft hij in zijn digitale boek Genieten met beperkingen? Dat kan!, dat gratis te downloaden is via zijn website. •

Meer informatie: www.genietenmetbeperkingen.nl

‘ER ZITTEN

ELF MENSEN

VOOR ME DIE

NEDERLANDS

WILLEN

SPREKEN, LIEVER

VANDAAG DAN

MORGEN.’

Alissa van den Berg

Alissa van den Berg schrijft over mensen en zaken die ertoe doen. Zij is taaldocent bij het project ‘Iedereen Aan Boord’ in Deventer.

Duizendhonderdachtenzestig uur wandelen

Elf mensen heb ik in mijn klas op de nieuwe Deventerse taalschool, ‘Iedereen aan Boord’. Elf donkere blikken, voorzichtig hoopvol, maar eronder moddert een laag van angst en tegenslag. Ze zijn hier nu, na heel wat gedoe, eufemistisch gezegd. De één is dat hele klote-eind van Iran naar hier komen lopen, een ander heeft zijn dochter achter moeten laten. Er is ook een vrouw, D., die al vluchtende drie kinderen kreeg in verschillende landen – de eerste in haar geboorteland Syrië, de tweede in Turkije, nummer drie in Griekenland. Ze wonen nu met z’n allen in een flat in Deventer.

Deze mensen willen onze taal leren. Maar dan ook echt onze taal leren. Het raakt me als een klap in mijn gezicht: ze willen Nederlands leren zoals ik nog nooit iets heb willen of moeten leren. Ze hebben onze taal meer nodig dan ik ooit iets nodig heb gehad in mijn leven.

Verwend mens ben ik – aan die gedachte kan ik me niet onttrekken. Ik ben een dochter van babyboomers, een sociaal psycholoog en een pianist. Geboren in Amsterdam in de vrolijke jaren tachtig, opgegroeid in de nineties, waarin ik naar Nirvana luisterde om mijn rebelse hart te kunnen voelen schuren. Ik kreeg gezond te eten, nieuwe shirts wanneer de oude te klein werden. Iedereen had een eigen kamer in ons grote huis dat aan de rand van een kade stond, bijna hartje stad, en ik had skeelers en vrije middagen en zo nu en dan een tientje om te verbrassen.

Ik ging naar school – natuurlijk, wil ik bijna zeggen. In de praktijk hing ik vaak blowend in portieken rond of duwde tegen een keu in café Jan Steen, waar je nauwelijks door het rookgordijn boven de pooltafel heen kon kijken. Als ik in de les was, dwaalde ik altijd vreselijk af, en hoewel ik ta-

lent had voor talen, schreef ik complete kulverhalen op mijn proefwerken omdat ik niet had geleerd, en dan was ik ook nog enigszins verbolgen over mijn teleurstellende resultaten.

Het moet een gebrek aan noodzaak zijn geweest. Mijn vwo haalde ik met minimale inzet, omdat dat kon. Een studie? Natuurlijk, na lang nadenken: doe maar Nederlands. Met de kracht van een zakje slasaus redeneerde ik dat die studie van alle opties nog het dichtst bij me lag: lezen, schrijven. En dan werken – weinig gedoe, ik rolde vanuit mijn studie zo door naar het bedrijfsleven en werd schrijver, waarna ik vrijwel nooit om werk verlegen heb gezeten.

Alles voor elkaar zou je zeggen. Toch is er in mijn kop altijd ruimte voor ontevredenheid, en ik blijf maar fantaseren over dat het ook anders, mooier, beter kan. Wil ik geen boek schrijven? Of een heel andere kant op, iets met muziek? Is het niet tijd voor een leidinggevende functie ergens – meer geld, meer zekerheid – of juist om iets heel pragmatisch te gaan doen? Hoe vaak denk ik wel niet: als de hele janboel in elkaar dreigt te klappen, dan kan ik altijd nog chauffeur worden.

Docent Nederlands dan. Een kans die toevallig op mijn pad kwam. Waarom niet? Ik grijp het aan, en sta voor het eerst voor een groep vluchtelingen. Als de pest zo zenuwachtig, kan ik je zeggen. Er zitten elf mensen voor me die Nederlands willen spreken, liever vandaag dan morgen. Al die verschillende nationaliteiten: Irakezen, Iraniërs, Syriërs, Eritreeërs, iemand uit Rwanda. De één nog leergieriger dan de ander.

Voor hen is onze taal van levensbelang. Ze hebben Nederlands nodig om überhaupt hier te mogen

blijven. Ze moeten de taal spreken om hier aan een baan te komen, zaken gedaan te krijgen, vrienden te kunnen maken, een huis te vinden en geld te verdienen. Voor zichzelf, hun familie en alles en iedereen dat aan hen verbonden is. Het is óf zich hier een weg knokken naar een menswaardig leven, of met lege handen terug naar een land dat onveilig is geworden, politiek onstabiel, kansarm en dat in niets meer lijkt op dat wat het ooit voor hen was: hun thuis.

Die avond typ ik Iran in op Google Maps. Op mijn scherm verschijnt de afstand van hier tot daar: vijfduizendvijfhonderdzevenenvijftig kilometer. Ja, dat schrijf ik expres even uit. Met de auto is dat 62 uur non-stop rijden. Ik klik op het poppetje van ‘wandelen’. Duizendhonderdachtenzestig uur wandelen, via de E373/M07. Er staan drie gevarendriehoekjes bij met uitroeptekens erin.

▲ Op deze route maak je gebruik van een veerboot.

▲ Deze route passeert mogelijk landsgrenzen.

▲ Je bestemming bevindt zich in een andere tijdzone.

Van H., een van de Iraniërs uit mijn klas, weet ik inmiddels dat die zaken tot de obstakels behoren die te verwaarlozen zijn. Hij deed bijna een jaar over de zware tocht, en van hem weet ik toevallig ook dat hij tien kilometer kan rennen in 36 minuten, een prestatie die voor de meesten – hoe hard ze ook trainen – helemaal nooit is weggelegd.

Op dat moment snap ik wat er mist in mijn leven, en dat ik mijn leerlingen misschien wel net zo hard nodig heb als zij mij. •

Een requiem voor een meisje dat altijd 17 blijft, een inkijk in de gesloten wereld van suïcide en een verhaal om te delen.

Wouter de Koning maakt met zijn boek het onderwerp bespreekbaar op een hoopvolle manier. Een must-read voor iedereen met sombere gedachtes, hulpverleners, docenten, begeleiders en iedereen die te maken heeft met zelfdoding.

‘We moeten praten over emoties. Dat brengt ons dichter tot elkaar.’

Altijd 17 | Wouter de Koning Uitgeverij Boven Peil | ISBN: 9789491835421 96 pagina’s | € 15,00

HET VERBORGEN CHINA

Fotografie:

Rechts

In een historisch dorpje in Guangxi zijn er mensen die nog op traditionele wijze in de oude gebouwen wonen. Zij houden kennis van verschillende technieken in stand en zijn bereid deze te delen. Inclusief kalligrafie en enkele verwijzingen naar de twintigste-eeuwse geschiedenis van China.

Sinds eind vorig jaar is het mogelijk voor toeristen uit Nederland, en een aantal andere Schengenlanden, om vijftien dagen visumvrij in China te verblijven. De gedachte van de Chinese overheid is om het zakelijke contact met het Westen een nieuwe impuls te geven. Maar het is ook een uitgelezen kans voor toeristen om dit oosterse land te ontdekken en haar prachtige natuur te ervaren. Petra Pluut ging op pad, nam haar camera mee en legde prachtige taferelen vast. ‘Tijdens mijn verblijf heb ik van de kustdorpjes van Hainan, langs de rivieren van Guangxi tot diep in de bergen van Hunan in hartje China gereisd.’

Petra Pluut

1

Traditionele bootjes aan de oevers van de Li Jiang rivier in Yangshuo. 2

Zhangjiajie National Forest Park – de mystieke bergen van Zhangjiajie lijken erg op de bergen uit de film Avatar

3 Waterbuffel – ergens in de provincie Guangxi. 4

Rijstvelden van de stad Longji, regio Guangxi.

5

Dit schattige aapje had een dennenappel gevonden –Zhangjiajie National Forest Park.

‘HET IS OOK EEN

UITGELEZEN KANS VOOR TOERISTEN OM DIT OOSTERSE LAND TE ONTDEKKEN EN HAAR PRACHTIGE NATUUR TE ERVAREN.’

Traditionele visserstechnieken bij het vissersdorp Xingping.

Creatieven onder vuur

Mark Woerde is één van de vijftig meest creatieve mensen in zijn vak. Dat vak is campagnes maken voor merken en bedrijven. Heel succesvol dus. Zo zat hij samen met zijn team achter het idee ‘Burendag’ voor Douwe Egberts, die overigens in zee gingen met het Oranjefonds. Nog elk jaar vieren vele buren die dag samen. Maar, dacht Mark, wat als ik mijn creativiteit nu eens inzet voor andere zaken, bijvoorbeeld kwesties die opgelost moeten worden in de wereld.

Door RON VAN ES

Op MaatschapWij.nl vertelt

Mark Woerde: ‘Op een dag las ik een artikel waarin de directeur van Terre des Hommes vertelde dat hun opvangcentra in de Filipijnen overspoeld werden door kinderen die slachtoffer waren van seksuele uitbuiting via de webcam. Een fenomeen waar ik tot dat moment nog nooit van had gehoord. De directeur riep mensen op geld te doneren voor meer opvangcentra.’

Samen met zijn collega’s bedacht hij ‘Sweetie’, een digitaal ‘lokmeisje’. Een project van twee jaar waarin hij met een heel team mannen lokte die hun gegevens achterlieten, waarop Mark die kon overhandigen aan Interpol.

Een project dat ook gevaarlijk was – met wie laat je je in? – maar ook een miljard kijkers genereerde op nieuwsshows wereldwijd.

Daarna bedacht hij – op de vraag van een moslim, die er last van had dat veel mensen hem als een bedreiging ervoeren – het idee dat mensen eigenlijk bevriend moesten zijn met iemand van een ander geloof. Zo kun je elkaar beter leren kennen en vooroordelen misschien de wereld uit helpen. Het werd het project ‘Make friends across religion’. Hij kreeg alle leiders van alle religies mee in dit project: paus Franciscus, grootmoefti van Egypte Shawqi Allam, opperrabbijn Jonathan Sacks, de ayatol -

lah Sayyid Fadhel al-Milani, de Dalai Lama en het hoofd van de oosters-orthodoxe kerk, Bartholomeus I.

Het succes van al deze bijzondere projecten eiste wel zijn tol. In zijn nieuwe Engelstalige boek Creative Under Fire schrijft hij daar dan ook over.

Citaat

‘The truly creative mind in any field is no more than this: a human creature born abnormally, inhumanly sensitive. To him… a touch is a blow, a sound is a noise, a misfortune is a tragedy, a joy is an ecstasy, a friend is a lover, a lover is a god, and failure is death.’ — Pearl S. Buck

Mark: ‘Dit citaat sloeg voor mij de hamer heel hard op de spijker. Dit is hoe ik me vaak, ook na projecten, voel. Al mijn voelsprieten staan op scherp, ik bedenk de meest interessante oplossingen, maar alles is zo intens, en komt zo ontzettend binnen. Ik moest ook leren mijzelf te beschermen. Een methode die ik overigens leerde van de Dalai Lama zelf, die zei dat ik elke ochtend het (slechte) nieuws tot mij mocht nemen, maar niet langer dan tien minuten. “Bedenk wat je zou kunnen doen,’ zei hij, ‘maar leg daarna het nieuws weg.”’

Maar hoe zou dat bij andere creatieve geesten zijn op deze wereld, dacht Mark? Lukt het hen creatieve oplossingen te vinden voor al die issues waar we zo mee worstelen? En: hoe gaan zij ermee om als dingen niet lukken? Geven ze de moed op? Worden ze depressief? Een eerste signalering had Mark al gekregen op een aantal hogescholen in Nederland waar hij sprak met studenten. Hij werd er niet geruster op. Het geloof in een betere toekomst is onder jongeren toch redelijk verdampt. Cijfers van het Trimbos Instituut geven hem gelijk: in Nederland krijgt ongeveer een kwart van de volwassenen van 18 tot 75 jaar ooit in het leven te maken met een depressie (2019-

2022). Hoe zit dat dan onder creatieven?, dacht Mark.

Wereldwijd onderzoek

Met hulp van researcher Martijn Lampert onderzoeken ze maar liefst 450 duizend mensen wereldwijd en komt hij in zijn boek Creative Under Fire met opmerkelijke resultaten. Naast dit enorme onderzoek doet Mark nog iets opmerkelijks, namelijk een hersenscan maken van een groep creatieven tegen een zogenaamde controlegroep.

‘Het eerste onderzoek waar ik opdracht voor gaf, was een hersenonderzoek naar de overlevings-strategieën van creatieven. Het verwachte resultaat was dat ze snel hun verdediging zouden opvoeren als ze met intense problemen werden geconfronteerd. Niets is echter minder waar. Let op, ik ben geenszins een neurowetenschapper, dus ik vertrouw volledig op de expertise van Roderick Reichbach en Prof. Dr. Mattie Tops. Voor dit experiment werden negen deelnemers geselecteerd en gerekruteerd op basis van de criteria dat ze door het publiek als creatief worden beschouwd (de deelnemers waren allemaal winnaars van de Cannes Lions Awards – creatievelingen met wie ik geen eerdere connectie had en die zo vriendelijk hun hersens aan ons leenden, zowel mannelijk als vrouwelijk).

‘Alles is zo intens, en komt zo ontzettend binnen.’

Daarnaast zijn acht niet-creatieven (vertegenwoordigers van de ‘gemiddelde’ samenleving) geworven. Hun hersenen werden geanalyseerd met behulp van een elektro-encefalogram (EEG), een methode die van nature voorkomende elektrische ladingen in de hersenen detecteert terwijl ze worden blootgesteld aan specifieke stimuli. EEG is een pijnloze en niet-invasieve methode. Hoewel het onderzoek vrij gestandaardiseerd is, is het, voor zover wij weten, nooit eerder gebruikt om door stress veroorzaakte verschillen tussen creatieven en een controlegroep aan het licht te brengen. En je kunt duidelijk zien dat deze verschillen bestaan, in de afbeelding op de volgende pagina. Een samengestelde weergave van de EEGresultaten per groep.’

‘Links zie je de hersenactiviteit van de creatievelingen, rechts die van de controlegroep. Ook voor een niet-specialist is het duidelijk dat de verschillen aanzienlijk zijn. Om preciezer te zijn in de formulering van de onderzoekers: “Naast de over het algemeen sterkere activiteit van alfagolven in de rechterhersenhelft onder creatieven vergeleken met de controlegroep is er sprake van een opmerkelijk sterkere hersenactiviteit bij alfagolven in het T8-gebied. Dit gebied vertegenwoordigt de rechter temporaalkwab, vaak geassocieerd met het verwerken, opslaan en ophalen van informatie. Bij de controlegroep is er duidelijk veel minder sterke activiteit in alfagolven tijdens de stressvolle gebeurtenis.”

‘Ik heb uit dit onderzoek geleerd dat creatievelingen een hoog absorptieniveau bezitten.’

Dus in tegenstelling tot mijn veronderstelling dat de luiken sluiten, zwaaien de luiken van de creatieveling wijd open. Ik heb uit dit onderzoek geleerd dat creatievelingen een hoog absorptieniveau bezitten. Ze laten een verhoogd niveau van betrokkenheid zien, waarbij een creatief persoon volledig in beslag wordt genomen in hun gedachten, sensaties of de taak die voorhanden is.’

Betrokkenheid

Dat is mooi, denk je als lezer, geef die creatieven voorrang in projec-

ten die schreeuwen om een oplossing. Of zet ze in ieder geval aan tafel bij projectontwikkelaars, managers, politici, wethouders en noem al die beslissers maar op. Maar daar ligt precies het probleem dat Mark ook constateert in zijn boek.

‘Hoe zit het met al die honderden, misschien wel duizenden jonge creatieven, creatieve studenten, sociale ondernemers, en activisten waarmee ik in het verleden heb mogen spreken? Ze identificeren zich allemaal met het citaat van Pearl S. Buck over creativiteit en vertonen al-

lemaal ook een hoge mate van betrokkenheid. Ze namen me in vertrouwen en uitten hun gemoedstoestand met opmerkingen zoals:

• “Wat heeft dit allemaal nog voor zin?”

• “Ik voel me zo eenzaam, wanhopig en depressief.”

• “Het moet veranderen, maar ik weet niet meer hoe.”

• “Ik kan niet meer slapen.” Ik voelde hun pijn en zorgen, en ik ben verontrustende berichten tegengekomen over de geestelijke gezondheid van jongeren in het algemeen. Tijdens de voorbereiding voor het kwantitatieve onderzoek ontdekte ik ook een verontrustende trend onder sociale ondernemers in een onderzoek uit 2018: vijftig procent geeft aan te kampen met een burn-out en depressie.’

fire Mark Woerde

pagina’s gratis te downloaden

‘Creatieven zijn ruimdenkende idealisten die prioriteit geven aan zelfontwikkeling en cultuur.’

Wie zijn de creatieven?

Samen met de eerder genoemde Martijn Lampert van onderzoeksbureau Glocalities zochten ze verder in de enorme berg data. ‘We kwamen tot een fundamenteel inzicht dat tot tachtig procent van de creatieven kan helpen om in verschillende mate mentaal veerkrachtig te blijven, minder te worstelen en meer impact te maken. En daar was dan de cliffhanger. Dit inzicht kwam niet meteen naar voren uit het eerdere hersenonderzoek, omdat deze groep bekroonde creatievelingen al oplossingen had ontdekt om met stressvolle problemen om te gaan.

De eerste vraag was wie “de creatieven” eigenlijk zijn en hoe groot deze groep is? Het is een behoorlijk complexe vraag, omdat ieder mens van nature creatief, vindingrijk en oplossingsgericht is, want dat is wat ons menselijk maakt. Als dat het geval zou zijn, zou dit boek voor iedereen interessant zijn, maar dat is het waarschijnlijk niet. Persoonlijk vind ik het een betrouwbare indicator als je jezelf herkent in het gedicht van Pearl S. Buck, maar dat zou ook kunnen gelden voor hoogsensitieve individuen die niet per se creatief zijn. Gelukkig had Martijn Lampert een goede oplossing:

wij laten de respondenten het zelf bepalen. Een van de instrumenten in het onderzoeksprogramma Glocalities is een segmentatie die bestaat uit vijf waardensegmenten: Creatives, Achievers, Challengers, Socializers en Conservatives. Deze segmentatie helpt het gedrag en de houding van mensen te begrijpen.

Martijn Lampert: “Gebaseerd op ons onderzoek in 63 landen en meer dan 450 duizend mensen, blijkt dat 22 procent tot het waardensegment van de creatieven behoort. Creatieven zijn ruimdenkende idealisten die prioriteit geven aan zelfontwikkeling en cultuur. Creatieven omarmen diversiteit, zijn flexibel wat betreft genderrollen, en hebben een voorliefde voor nieuwe dingen ontdekken en hun creativiteit uiten door middel van tekenen, schilderen, schrijven, zingen, muziekinstrumenten bespelen, en een sterke interesse in kunst. Dit waardensegment is bijzonder belangrijk in Europa. In Azië en Afrika, is de groep Creatives kleiner, en worden ze beïnvloed door de meer collectivistische en patriarchale waarden in die culturen. Maar ook de economische ontwikkeling speelt een rol, en moeten mensen zich ook richten op onmiddellijke behoeften voor zichzelf en hun families.”’

Dus de uitkomst is dat de wereldbevolking uit 22 procent creatieven bestaat, ondernemers, activisten, kunstenaars, noem maar op, waarvan er echter ook een significante groep is die het niet lukt om met hun creativiteit bij te dragen aan mogelijke oplossingen voor de issues dichtbij of veraf.

Tips

Wat als je hen een hart onder de riem kunt steken, als je hen kunt bemoedigen, hen kunt stimuleren? Dat is precies wat Mark deed met dit boek, ook een reden dat het overal in de wereld vrij is van rechten en door iedereen gedownload en gekopieerd mag worden. Een belangrijk gedeelte van het boek bestaat dan ook uit zeer wijze tips & tricks voor de creatieven in deze wereld. Om ‘gezond te blijven terwijl we uitdagende problemen aanpakken’, volgens Mark. Als je alle tips wilt lezen raad ik je aan het boek te downloaden, dat kan via de QR code op deze pagina.

Ik pak er wel een paar opmerkelijke uit, zoals ‘Geld is geen probleem’. Voor veel creatieven houdt het op als funding van een idee, bedrijf of project niet lukt. Mark schrijft: ‘Als het niet meteen lukt, zorg er dan voor dat het je niet ontmoedigt. Leer van elke ontmoeting met een financier, verscherp jouw verhaal, en vergeet nooit: je hebt met je out-of-the-box-beeld een poging om een abstract instrument, namelijk geld, om te zetten in iets concreets met een wereldverbe-

terende impact. Misschien kun je het idee zelfs zonder financiering realiseren. Het zou kleiner kunnen worden, of je kunt beginnen met de middelen om een pilot te maken om later te kijken of je alsnog financiering kunt aantrekken.’

Of deze, niet onbelangrijke in deze tijden: ‘Waar is de hoop?’ Mark: ‘Eerlijk gezegd beschouwde ik hoop altijd als een beetje triviaal, zoiets om over te praten om echte actie te vermijden. Maar zodra je begint te praten met mensen die de hoop hebben verloren, zoals ik deed na talloze gesprekken met het publiek, kan je perspectief veranderen.

Eerst en vooral een oproep aan degenen die hoop hebben: ik geloof in het delen van hoop. Hoop hebben is niet vanzelfsprekend, dus deel het zoveel als je kunt. Laat zien hoe hoop tot iets positiefs leidt en dat het kan veranderen in concrete acties. Wees het voorbeeld. Laat zien hoe jij licht vindt in de kleinste dingen en moedig anderen aan. Om mijn dierbare vriend en inspiratiebron, rabbijn Awraham Soetendorp te citeren:

‘Houd de opdracht met beide handen vast: om zo de zaden van hoop te blijven planten in het onherbergzame heden.’

Tot slot

In het gesprek dat ik met Mark heb gehad – waar we een korte videofilm én een podcast van gaan maken – eindigde hij met dat hij, na al zijn projecten en dit bijzondere boek, nu met een volgend

‘Hoop hebben is niet vanzelfsprekend, dus deel het zoveel als je kunt.’

project bezig is, dat vooral de lach op onze gezichten zal toveren. Precies ook zoals hij Creative Under Fire eindigt: ‘Ook zou ik willen pleiten voor het delen van een goede lach. Samen lachen is een van de meest effectieve manieren om je eigen spanning en die van je team te verlichten. Het maakt niet alleen de ergste momenten draaglijker, maar verlicht ook de sfeer en versterkt daardoor de hoop. Als het lachen ophoudt, is dat vaak een teken dat er iets niet goed gaat.’ • 1 1 Mark Woerde

‘ER VINDT EEN VELDSLAG PLAATS TUSSEN WAARHEID EN GELD’

Maarten Fornerod ging in gesprek met

dr. Aseem Malhotra, een arts met het hart op de juiste plek en

een man

die

niet

schuwt om een gefundeerde mening te ventileren. Ondanks alles doet hij dat met een toon van optimisme.

Ik ontmoet de beroemde cardioloog Aseem Malhotra in een restaurant op de bovenste verdieping van zijn hotel, vlak naast het station. Hij is een weekend in Nederland om zijn boodschap uit te dragen die ingaat tegen de macht van ‘big food’ en ‘big pharma’. Malhotra legt daarbij de nadruk op leefstijl en autonomie. De afgelopen twee jaar ging het vooral over de coronavaccins. Ik wil het helemaal niet hebben over die vaccins, maar over de persoon achter de activist. Ik begin daarom met de voorkant van een tijdschrift dat ik zag liggen op het station, met een mooie jonge representante van Generatie Z die perfect opgemaakt en onzeker de camera inkijkt.

In dit populaire tijdschrift verscheen deze week een artikel waarin werd beschreven dat steeds meer Generatie Z-jongeren depressief, angstig en opgebrand zijn. Hoe komt dat volgens u? ‘Volgens mij zijn de belangrijkste oorzaken achter de verslechterende mentale gezondheid – niet alleen van Generatie Z, maar ook van kinderen en volwassenen – structurele problemen in onze samenleving, zogenaamde bio-psychosociale problemen. We hebben een cultuur gecreëerd die steeds egoïstischer, individualistischer en materialistischer wordt. Waarin waarden vooral worden bepaald door rijkdom, bezit, imago en status, nog eens versterkt door de sociale media. Terwijl als je kijkt naar bevindingen vanuit de psychologie over de belangrijkste invloed op het optimaliseren van iemands

Door DR. MAARTEN FORNEROD

Vertaling: Marret Kramer

mentale gezondheid, het juist om het tegenovergestelde gaat. De belangrijkste bepalers van mentaal welzijn zijn betekenisvolle relaties, verbondenheid met elkaar, verbondenheid met de natuur, verbondenheid met ons werk.

Maar door grote bedrijven die gaandeweg de dominante bepalende kracht in onze samenleving zijn geworden, werd een daaraan tegenovergestelde cultuur gecreëerd. Een cultuur die puur gebaseerd is op een verdienmodel ter wille waarvan mensen worden uitgebuit en misleid. Een van de grootste problemen in onze huidige samenleving is de strijd tussen waarheid en geld. Tussen materialisme versus spiritualiteit.

De algoritmes van de sociale media versterken angst, status en imago als belangrijkste waarden, in plaats van eerlijkheid, integriteit en authenticiteit. Sociale media schetsen vaak een beeld van mensen dat niet authentiek is.’

U bent natuurlijk niet van Generatie Z, maar bent u zelf beïnvloed door die sociale mediakrachten?

‘IK ZOU LIEVER INVLOED ACHTER DE SCHERMEN HEBBEN.’

‘Ja, absoluut. Een deel van mijn begrip hiervan komt voort uit mijn eigen verslaving. Verslaving is ingebouwd in de sociale media, om de massa te manipuleren voor commercieel gewin.’

Dus bent u verslaafd aan sociale media? Kijkt u bijvoorbeeld hoeveel views uw berichten hebben? ‘Ja, absoluut. Honderd procent.’

‘HOE GA IK

PROBEREN EEN

STAAT VAN OPTIMAAL

GEESTELIJK, LICHAMELIJK EN SOCIAAL

WELZIJN TE BEREIKEN?’

Moet je daar dan tegen vechten? Moet je je ertegen verzetten?

‘Dat is een heel goede vraag. Voor mij persoonlijk geldt dat ik helemaal niet op de sociale media wilde. Ik raakte er alleen maar bij betrokken omdat ik werd aangemoedigd ze te gebruiken als kanaal voor mijn activisme. Je zult dan ook zelden posts van mij zien waarin ik over iets anders schrijf dan over mijn werk, het voorlichten van mensen over mentaal, fysiek en sociaal welzijn.’

Maar zelfs ondanks dat raakt u nog steeds in dat net verstrikt?

“Het is een beetje een val. Honderd procent.’

Voor mezelf voelt het soms inderdaad als een egovalkuil. Zo van: wow, mijn post werd door 150 duizend mensen gezien…

‘Ja, absoluut. Het probleem met alle verslavingen is dat je steeds een grotere dosis nodig hebt om hetzelfde niveau van tevredenheid te behouden. Toen ik op BBC-nieuws sprak over het verband tussen het sterftecijfer in relatie tot vaccins werd dat 25 miljoen keer bekeken – evenveel als voor de begrafenis van koningin Elizabeth. Ik vind het geweldig dat mensen zo een vollediger beeld van wat er gebeurde krijgen, en een beter begrip van het vaccin. Maar zo’n grote hoeveelheid views is nu mijn “gouden standaard” geworden, waardoor ik teleurgesteld ben als een bericht geen miljoen views heeft. Daar probeer ik vervolgens weer afstand van te nemen.’

Ik denk dat deze afstand belangrijk is. Hoe meer je ego in gevaar komt door sociale media, hoe meer tijd je nodig hebt om na te denken, vindt u ook niet?

‘Zeker, daar ben ik het mee eens. Maar ik denk niet dat het voor mij per se om mijn ego gaat, omdat mijn focus ligt bij het impact krijgen met de boodschap. Ik maak het niet persoonlijk. Ik kan afstand nemen. Dus mijn teleurstelling is oké: deze boodschap heeft niet de impact van mijn eerdere boodschappen. Er zit nog steeds een beetje ego in, maar het gaat echt meer om de boodschap dan om mij. Ik zou best graag een rustig leven leiden. Maar overal waar ik nu kom, word ik op straat aangehouden, wat ook leuk is omdat mensen geraakt zijn en me bedanken. Maar ik wil niet die persoon zijn, ik zou liever invloed achter de schermen hebben.’

Dus u ziet uzelf als een instrument. ‘Ik ben gewoon een middel ja. Ik ben een middel voor een boodschap.’

Omdat uzelf het middel bent, moet u zich dus wel gezond houden. Hoe behoudt u uw optimisme? Hoe houdt u uw drive in deze situatie?

‘Wat me op de been houdt is mijn voortdurende streven naar objectieve waarheid, mijn nieuwsgierigheid, mijn liefde voor mensen, plus het voorrecht om twee van de meest geweldige ouders te hebben gehad die iemand zich maar kan wensen als het gaat om integriteit, liefde en compassie.

Ook wat ik terugkrijg van patiënten die beter worden door wat ik doe, draagt bij aan mijn drive. Zelfs vóór de pandemie zeiden mensen de afgelopen jaren al dat ze geschokt waren dat ik maar doorging, dat ik nog leef. Zo van: “Ik ben verbaasd dat je nog steeds overeind staat!” Dus ik denk wel dat ik een grote veerkracht heb. Kern ervan is dat ik weet dat mijn intenties en mijn daden voortkomen uit zuiverheid. Het is deze zuiverheid die me kracht geeft en die ik als een mantel om mij voel.’

Heeft u het gevoel dat u een soort offer brengt, geleid door een goddelijke kracht?

‘Het is iets heel spiritueels. Ik denk dat we groeien door lijden. Lijden maakt ons tot wie we zijn en maakt ons wijzer. Ik kijk naar oude wijsheid. Ik kijk naar mensen vóór mij die veel ergere dingen hebben doorgemaakt. En dan besef ik dat ik geen slachtoffer ben. Iedereen lijdt op een andere manier. Ik ben optimistisch. Ik heb hoop dat er ondanks al deze moeilijkheden licht is aan het einde van de tunnel.’

Beschouwt u uzelf als bicultureel, met een deels Indiase en deels Britse achtergrond?

‘Ja, absoluut. Ik ben trots op beide.’

Geeft uw Indiase, naar ik aanneem hindoeïstische afkomst, u dan een optimistische kijk op de wereld?

‘Ik denk van wel. Ik ben als hindoe geboren en ik heb veel respect voor de hindoetraditie. Maar de filosofie die het meest resoneert met mijn persoonlijke kijk op de wereld is het boeddhisme. Die kan eigenlijk beter omschreven worden als een wetenschap van de geest dan als een religie. Ik ben iemand die zich richt op onderliggende oorzaken en nieuwsgierig is naar menselijk gedrag. Ik onderzoek mezelf en alles wat ik heb meegemaakt. Wat zou ik willen? Hoe ga ik proberen een staat van optimaal geestelijk, lichamelijk en sociaal welzijn te bereiken? Ik heb een welhaast obsessief streven om zeker te weten dat ik echt het beste doe wat ik kan doen. En om die kennis met andere mensen te delen.

Het is belangrijk om te vermelden dat Boeddha ons leerde dat je voor het leiden van een moreel en

spiritueel leven niet in een god hoeft te geloven. Alles wat mensen ook maar vinden dat bij hen resoneert, dat hen kracht en hoop geeft, is prima. Zie nu Russell Brand bijvoorbeeld die onlangs het christendom heeft omarmd, wat ik heel mooi vind. Er zijn geweldige lessen uit de Bijbel te halen, en uit alle religies.

Ik heb van alle religies geleerd, maar wat bij mij het meeste resoneert is het begrijpen van de wortel van menselijk lijden. Dit gaat niet alleen over trauma’s: de basale en brede definitie van menselijk lijden is ontevredenheid met het dagelijks leven. Dat is wat we zien gebeuren met de kinderen en jongeren, ze denken dat ze moeten streven naar status en imago, het is materialisme en leidt hen af van het naar binnen keren, verbinding maken met andere mensen en authentiek zijn.

We weten dat materialisme de geestelijke gezondheid niet verbetert – er is zelfs een overvloed aan onderzoek dat het tegenovergestelde aantoont. Hoe materialistischer je bent, hoe minder gelukkig, en hoe minder mentaal welzijn.’

Dus dat zou een les zijn voor Generatie Z? ‘Ja.’

Ik heb nog twee vragen. De eerste is: zijn er dingen in de afgelopen drie jaar, laten we zeggen vanaf het begin van de covidcrisis, waar u spijt van heeft?

‘Ik ben niet het type dat met spijt leeft. Ik zie elke situatie die je meemaakt als een kans om te leren. Zelfs als je een fout maakt, zie ik dat als een kans om te leren. Want fouten maken hoort bij het menselijk bestaan. Het belangrijkste is dat we handelen vanuit een goede en zuivere intentie.

Dat gezegd hebbende, als er iets is waar ik op dit moment meer spijt van heb dan van wat dan ook in mijn leven, dan is het wel het nemen van het covidvaccin.’

En misschien zelfs ook van het promoten ervan?

‘Terugkijkend naar het BBC-interview dat ik destijds gaf, heb ik niet zo veel spijt van het promoten omdat het op een heel specifiek moment vroeg in de pandemie was en eigenlijk nog steeds wel de toets der kritiek kan doorstaan: het ging om mensen uit etnische minderheidsgroepen met een hoog risico die het niet namen. Op dat moment werd het alleen aan de hoogrisicogroepen geboden. Ik plaatste het ook in de context van vaccins als veiligste van alle farmacologische interventies. Zelfs de mensen die al sceptisch waren over deze vaccins hadden niet

‘HET BELANGRIJKSTE IS DAT WE HANDELEN VANUIT EEN GOEDE EN ZUIVERE INTENTIE.’

kunnen voorzien hoe schadelijk ze zouden blijken te zijn.

Als fitte, actieve en gezonde beginveertiger, was er voor mij persoonlijk geen reden om het te nemen. Ik dacht dat ik er misschien patiënten door zou beschermen tegen het krijgen van covid, maar eigenlijk zag ik geen reden dat ik het zou oplopen.

Kijken we nu naar de data, dan is er aanleiding om te zeggen dat het voor mensen met een hoog risico en in het vroege stadium van de pandemie meer goed dan kwaad bracht. Maar omdat het risico op ernstige bijwerkingen zo hoog is, één op achthonderd, geloof ik niet dat het aan één mens gegeven had moeten worden. Er heeft zich echter nog geen enkele persoon gemeld die zegt: “Dokter Malhotra, ik heb het vaccin vanwege u genomen en nu heb ik schade opgelopen.” Ik zou die persoon mijn excuses willen aanbieden.’

U had het over een zuivere intentie. Eigenlijk was dit mijn eerste vraag, maar die heb ik overgeslagen. Die vraag was: hoe kun je optimistisch blijven in een wereld die geregeerd wordt door psychopaten, door mensen met slechte bedoelingen?

‘Omdat het tegenovergestelde van optimisme pessimisme is, en pessimisme is overgave en opgeven. En wanhoop betekent: verslagen zijn. Zo iemand ben ik niet. Ik blijf vechten tot het bittere eind.’

Dan is mijn laatste vraag perfect. Welke tekst zou u op uw grafsteen willen?

‘Mijn grafsteen? Bloody hell...’ De langste stilte van het interview. Dan antwoordt hij gedecideerd: ‘Gewoon een boodschap. Liefde en waarheid zijn het antwoord.’

1

Aseem Malhotra

Fotografie:

Optimist Media

Mooi.

‘Niemand heeft mij ooit die vraag gesteld.’ •

Goed voor jou, goed voor onze planeet!

Geniet van duurzame koffiecapsules.

Nu tijdelijk GRATIS koffiemachine

t.w.v. € 99,- bij een abonnement

Fioresso koffie wordt met zorg voor je gebrand en gemalen van de beste, biologisch verbouwde bonen.

We verpakken je koffie in capsules gemaakt van Solinatra®, een 100% natuurlijk materiaal gemaakt van de resten van landbouwgewassen. Je koffiecapsule zal na gebruik op natuurlijke wijze afbreken, zonder microplastics achter te laten.

Elke maand een vast aantal capsules op je deurmat ontvangen?

Dit kan al vanaf 30 capsules per maand!

Scan de QR-code, of ga naar fioresso.com/nl

‘WE WERDEN WAKKER UIT ONZE DRONKENSCHAP EN ZAGEN WAT WE AAN HET AANRICHTEN WAREN.’

Harry Starren

Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

Altijd van Adel en bijzonder van inborst

Het was een tijd in de mode. Nou ja, ik zag het overal om me heen, wat niet hetzelfde is natuurlijk. We beschikten over vorige levens. Of werden ons gewaar van onze voorouders in een ver verleden. Wat me opviel was dat onze innerlijke verschijningen altijd van hoge komaf waren en overigens heel speciaal. Alsof Facebook altijd al bestaan had.

We konden er bij de analyse niet om heen. We hadden trekken van de verschijningen. Het zat in de familie, zeg maar. We trokken ons aan onze eigen verhalen op. Zoals we dat goed beschouwd altijd doen.

De aandacht lijkt wat weggeëbd en heeft plaatsgemaakt voor de gedachte dat wij op onze beurt weer voorouders zijn. We zijn niet meer (maar ook niet minder) dan een schakel in een keten. Onze opdracht is een goede voorouder te zijn. We moeten ervoor waken het leven niet onmogelijk te maken voor onze kroost en hun kroost en zo verder.

We lijken dat ernstig van plan te zijn. Als je naar onze daden kijkt, leven we alsof we met de laatste ronde bezig zijn. En wees eerlijk: het feest leek geen einde te kennen. Maar we werden wakker uit onze dronkenschap en zagen wat we aan het aanrichten waren.

Nu zijn er twee stromingen. De ene stroming ziet wat er gebeurt maar meent dat het een uitdaging is waar ze straks na ons wel uit zullen komen. Tegenslag, ook deze, is van alle tijden. Bovendien hebben we er misschien geen schuld aan. En zelfs als dat zo is, kunnen we er weinig aan doen. We bedrijven symboolpolitiek door te beloven het op te lossen. Hoogmoed in de val.

En dan zijn er mijn vrienden. De serieuze lieden die het plastic uit de oceaan willen vissen en de stikstof uit de lucht. Ze zijn schuldbewust en voelen zich verantwoordelijk. Mijn vrienden. Aan tafel raken ze er niet over uitgepraat. Mijn vrienden. Ze zijn optimistisch maar sluiten dwang niet uit. Mijn vrienden. Soms moet wegen wat het zwaarst is. Mijn vrienden. Ze vormen coöperatieven en actiegroepen, mijn vrienden, en ze lijmen zich vast aan het asfalt. Mijn vrienden.

Af en toe kijk ik naar de overkant. De mensen die denken dat het wel losloopt. En heel af en toe denk ik: dat zouden ook mijn vrienden kunnen zijn. En sommigen zijn dat ook. •

GEHEIMTAAL VAN HET ECOSYSTEEM

Sinds drie jaar wordt er gewerkt aan een beeldverhaal over de elektrische kant van de natuur. Het zal als graphic novel in 2025 gepubliceerd worden, met als titel Electric Life. Het hierna volgende achtergrondartikel – deel vier uit een reeks – gaat over de verbazingwekkende manier waarop eigenlijk alles in de natuur een elektrische kant blijkt te hebben.

Door SANDER FUNNEMAN

Het begon in de zomer van 1986 met een inzicht. Mijn vrouw en ik kregen na afloop van een lezing die wij bijwoonden een hand-out met daarop een tekst die begon met de woorden: alles werkt door middel van elektriciteit en magnetisme. Als er gestaan had dat ‘sommige dingen in de natuur misschien werken door middel van elektriciteit en magnetisme’, dan zou ik er waarschijnlijk overheen gelezen hebben. Maar… ‘alles’? Dat strookte totaal niet met mijn referentiekader. Nu, in deze tijd, is bio-elektromagnetisme een korte vraag aan Google. Dat kon in 1986 niet. Er was geen internet, geen ChatGPT, geen Instagram. Mijn enige bron was de bibliotheek.

Tijdens mijn studies had ik de fysiek-chemische manier van kijken naar de werkelijkheid geleerd en geaccepteerd. De enige manier om van dit figuurlijke steentje in mijn schoen af te komen was onderzoek. ‘Er zouden heus wel wat dingen te bedenken zijn die helemaal niet werken door middel van elektriciteit en magnetisme’, dacht ik.

De augurkendoos

Aan het begin van mijn onderzoek werd al duidelijk dat het hart, de zenuwen en de hersenen elektrische eigenschappen bezitten. Dat bleek ook te gelden voor de spieren, de manier waarop bacteriën een biofilm vormen, vogels navigeren, embryo’s groeien en planten communiceren. Er kwamen allerlei vragen op tafel: hoe zat het bijvoorbeeld met de zwaartekracht? Wat was daar elektromagnetisch aan?

‘ER WAS GEEN INTERNET, GEEN CHATGPT, GEEN INSTAGRAM. MIJN ENIGE BRON WAS DE BIBLIOTHEEK.’

Illustraties: Peter Brouwers

Toen het verzamelen was begonnen – en er nog geen internet bestond – besloten mijn vrouw en ik om een grote levensmiddelendoos te wijden aan het onderwerp. Het was een stevige kartonnen doos, waar augurkenpotten in hadden gezeten. In de verte rook de doos nog een beetje naar augurk, maar hij paste precies onder ons bed. Die doos raakte langzaam gevuld met aanwijzingen.

Natuurlijk gingen er allereerst gangbare referenties in over de methode waarop de elektrische activiteit van de hersenen en het hart gemeten wordt, het EEG en het ECG. Vervolgens ging er een referentie in over de manier waarop aardappelplanten, onder invloed van een magnetisch veld, uitgroeien tot veel grotere planten met zwaardere aardappelen. Ook ging er een referentie in over de waarneming dat de elektrische lading van een regendruppel oploopt wanneer wolken warmer worden.

Een later fragment dat zijn weg vond naar de doos was afkomstig van Frances Ashcroft. In haar prachtige boek The spark of Life, beschrijft ze dat er een fundamenteel verschil is tussen de elektriciteit die het lichaam van mensen en dieren van energie voorziet en de elektriciteit waarmee we onze steden ‘s nachts verlichten; de elektriciteit in de draden in de muren wordt gedragen door snelle elektronen, terwijl door het dierenrijk heen trage elektriciteit loopt die gedragen wordt door ionen.

Naarmate de augurkendoos, in de jaren ’90 van de vorige eeuw, steeds meer gevuld raakte met krantenknipsels, plaatjes en kopieën, verdween langzaamaan de geur van augurken. Daarvoor in de plaats kwam een beetje een muffige geur van oud papier. Naast de methode om de elektrische kant van het hoofd en het hart te meten, werden er ook instrumenten ontwikkeld om het magnetisch veld ervan te meten. Door steeds meer wetenschappelijke aanwijzingen te verzamelen begon ik me te realiseren dat elke gedachte, elk gevoel, elke herinnering en de hele compositie van ons bewustzijn, is opgebouwd uit elektromagnetische velden.

Dergelijke hypothesen brachten de verleiding tot theorievorming. En hoewel er in mijn boeken en artikelen flarden van theorievorming staan, heb ik er toch voor gekozen om dat zoveel mogelijk te vermijden. Het doel van mijn publicaties is niet om te snel conclusies te trekken. Het doel is om die ongebruikelijke percepties eerst onbevooroordeeld te verkennen en de linker hersenhelft te voeden met zoveel mogelijk feiten, opdat de rechter hersenhelft ontvankelijker wordt voor creatieve benaderingen over die nieuwe elektrische kant van de realiteit. Dat maakt het graphic novel-project ook zo bijzonder; door onderzoek en wetenschap te fuseren met visualisaties en kunst, ontstaan er andere inzichten.

Leer het uit je hoofd

Hoewel we onze eerste computer al in 1989 een plek in huis gaven, duurde het nog tot ver na de millenniumwisseling voordat de augurkendoos begon te transformeren in digitale mappen in de computer en de doos bij het oud papier belandde.

Er zijn allerlei theorieën in omloop over de werking en locatie van het bewustzijn en het geheugen. In algemene zin is de gedachte dat het geheugen een fysieke plek heeft en dat het gearchiveerd wordt binnenin het brein. Het idee is dat al onze ervaringen en indrukken aanvankelijk worden opgeslagen in de hippocampus, om later te worden overgebracht naar de neocortex. De hippocampus is in die theorie het kortetermijngeheugen en de neocortex is de plek voor het langetermijngeheugen.

Volgens onderzoek van John Joe McFadden en Bruce MacIver, moet echter het bewustzijn en het

‘ER ZIJN ALLERLEI THEORIEËN IN OMLOOP OVER DE WERKING EN LOCATIE VAN HET BEWUSTZIJN EN HET GEHEUGEN.’

daaraan gekoppelde geheugen veel meer gezien worden als een elektromagnetisch veld. Het gebruik van taal, het aanwenden van creativiteit, ons gevoel voor rechtvaardigheid, het ervaren van emoties en het opslaan van allerlei soortgelijke processen in het geheugen, zijn onmogelijk zonder elektromagnetisme. Het elektromagnetische veld van al dit soort processen samen, creëert volgens het onderzoek een invloedssfeer rondom het hoofd dat er ongeveer uitziet als bijgaande afbeelding.

In onze taal zijn allerlei verwijzingen te vinden naar de veldtheorie van het geheugen. Neem bijvoorbeeld het woord herinnering. Waarom zouden we ons iets moeten her-inneren als het al binnen in ons hoofd zit? Of de omschrijving te binnen schieten; waarom zou iets ons te binnen moeten schieten als het al een vaste plek heeft ergens in de hersenen? Maar ook andersom. Waarom zouden we iets van buiten moeten leren als we het juist binnenin onze hersenen willen krijgen en houden, waar het kan worden opgeslagen in de neocortex? Ook hebben

we het nog niet gehad over uitspraken die wel heel direct en plastisch spreken over de niet fysieke opslag van ervaringen in een veld rondom het hoofd: leer het uit je hoofd.

Puzzelen zonder grenzen

Stel je eens een enorme puzzel van honderdduizend stukjes voor, die kriskras op een grote tafel liggen. De puzzelstukjes vormen samen het elektrische ecosysteem. Maar, er is geen deksel op de puzzeldoos. Daarom is er ook geen voorbeeld van de manier waarop de puzzel in elkaar past. Er zijn alleen honderdduizend losse stukjes. Door die puzzelstukjes te leggen, wordt al snel duidelijk dat er niet één goede, maar heel veel verschillende inspirerende manieren zijn om het elektrische ecosysteem te zien en te bevatten zoals het is.

Wat is de manier waarop vogels communiceren in volle vlucht? Hoe communiceren de hersenen met de organen? Is dat dezelfde manier waarop – volgens Amerikaans onderzoek uit 2015 – bacteriën in staat zijn om binnen hun kolonie, zowel bekabeld als draadloos, te communiceren om samen een bacteriestad te vormen van een adembenemende mathematische schoonheid? En wat heeft de manier waarop bomen de lucht boven bossen elektrisch opladen, gemeen met de manier waarop niet alleen de bliksem maar ook vliegende insecten de

atmosfeer elektrisch opladen? In wat voor fascinerende verbonden wereld leven we eigenlijk?!

Uiteindelijk gaat het om de daadwerkelijke pogingen om voor jezelf de onbegrensde puzzel te leggen en daarmee de geheimtaal van het ecosysteem te ontcijferen en te ervaren waartoe dat inspireert. •

Illustraties: Peter Brouwers

Systeemverandering wég van de bio-industrie

Voor Stichting Varkens in Nood is één ding

zeker: de veehouderij moet écht anders. Het goede nieuws is dat we systeemverandering zelf in de hand hebben.

Om een systeemverandering kunnen we volgens

Stichting Varkens in Nood niet meer heen. Dat zal in stappen gaan, maar Frederieke Schouten, directeur van Varkens in Nood, pleit voor meer snelheid in de transitie. Zeven jaar lang werkte zij als veearts in de intensieve veehouderij. ‘Ik vond varkens toen al geweldige dieren’, vertelt ze op haar kantoor in Amsterdam. Steeds meer bekroop haar het gevoel dat het systeem waar zij in functioneerde niet klopte. Het deed haar ronduit pijn toen ze de conclusie trok dat ze als veearts te weinig aan dat systeem kon doen. Daarom stopte ze en besloot Frederieke om met haar kennis van de veehouderij het systeem te veranderen. ‘Al vrij snel kwam ik terecht bij Varkens in Nood.’

Gebrek aan bewustzijn

Varkens in Nood is een stichting die zich inzet voor een dierwaardige veehouderij. Dit doen ze bijvoor-

Door JOB KOSKAMP

beeld door het voeren van rechtszaken, lobbyen, maar bovenal het creëren van bewustzijn bij burgers, bedrijven en de overheid. ‘De meeste mensen houden écht van dieren. In theorie zou niemand achter dat intensieve landbouwsysteem staan en toch doen heel veel mensen daar wel aan mee. Dat komt door een gebrek aan bewustzijn’, stelt ze vast. Varkens in Nood probeert mensen daarom het verband te laten zien tussen het stuk vlees in de supermarkt en het dier dat daarvoor geslacht is. De organisatie verwacht wel veranderingen van burgers, maar erkent ook dat er veel verantwoordelijkheid ligt bij supermarkten, slagers, restaurants en andere verkopers. ‘Supermarkten leggen vaak de verantwoordelijkheid bij de consument, maar als verkoper moet je gewoon niks willen verkopen dat ethisch onacceptabel is.’ Het is volgens de stichting wel nodig dat ook de overheid daar druk op legt en dat faciliteert. ‘Je moet op een gegeven moment als maatschappij zeggen: “Wij staan hier niet meer achter”. Ik denk dat burgers daar al bijna klaar voor zijn. Supermarkten, boeren en de overheid moeten nu ook volgen.’

Holistische kijk

Welke aanpak is wenselijk? Om te beginnen wil Varkens in Nood een holistische kijk op het landgebruik. Dit houdt in: minder dieren en meer plantaardig voedsel. ‘In dat holistische systeem vinden wij dat er respectvol met dieren moet worden omgegaan en dat ze een leven krijgen dat het waard is om te leven.’ Een dierwaardige veehouderij dus. Dat betekent bijvoorbeeld dat het voor dieren mogelijk moet zijn om hun natuurlijke gedrag te vertonen.

1

Persoonlijk heeft Frederieke ook de ethische afweging gemaakt niet langer dierlijke producten te consumeren: ‘Ik zie dieren als onze medewezens.’ Zo wijzen studies bijvoorbeeld uit dat pasgeboren kuikens kunnen tellen en dat varkens puzzels kunnen oplossen. ‘Misschien zelfs beter dan wij’, zegt ze lachend, doelend op de onafgemaakte legpuzzel van een varken die al weken in het kantoor blijkt te liggen. ‘Als westers mens heb ik dierlijke producten niet nodig in mijn dieet. Ik snap natuurlijk wel dat dat een ethische afweging is en dat we als maatschappij nog niet bij die discussie zijn aanbeland. Met alles wat we nu over dieren weten, wordt het wel tijd voor deze discussie.’

Wanneer begint de discussie dan wel? Deze is namelijk best ingewikkeld. ‘Als je streeft naar een samenleving waarin we dieren niet meer doden, moet je eigenlijk streven naar een volledig plantaardige samenleving. Immers een voedselsysteem waarin we wel volop zuivel en eieren, maar geen vlees eten kan niet bestaan. Een koe moet eerst een kalf baren voordat ze melk geeft. Wat doe je dan met de mannelijke dieren en wat doe je als dieren oud zijn? Zuivel en vlees kun je daardoor eigenlijk niet los van elkaar zien.’

Verandering in stapjes

De grote vraag is: kunnen we ons voedselsysteem zo inrichten dat het zonder dieren kan? We gebruiken bijvoorbeeld vaak nog dierlijke mest om groentes te telen en er zijn ook mensen die stellen dat je dieren nodig hebt om de kringloop in de landbouw te sluiten.

‘Als verkoper moet je gewoon niks willen verkopen dat ethisch onacceptabel is.’

Tegenwoordig zien veel mensen vlees als iets essentieels in hun dieet en niet langer als een extra bijkomstigheid. We zijn dieren dus gaan houden om hun producten en niet om de kringloop te sluiten. Hierdoor importeren we soja van over de hele wereld en telen we veel mais voor koeien op percelen waar ook groentes kunnen groeien. Kortom, ons voedselsysteem klopt niet, maar hoe moet het dan wel?

‘Een systeemverandering gebeurt niet van het ene op het andere moment, die zal in stapjes gaan.’ Volgens Frederieke hebben we dus tijd om ons aan te passen. ‘Wie weet gebruiken we in de toekomst onze eigen mest wel als bemesting voor het land. Maar als we uiteindelijk op een systeem uitkomen waarin we als maatschappij voornamelijk plantaardig eten met af en toe eens vlees en hier en daar wat zuivel en eieren afkomstig van vrij buiten lopende dieren, hoor je ons natuurlijk juichen.’

Ze vervolgt met een persoonlijke noot: ‘Ik sta dan ook zeker achter mijn keuze als veganist, simpelweg omdat de maatschappij veel meer vlees en zuivel eet dan dat de aarde aankan.’ Elke extra veganist is in de ogen van Frederieke een compensatie voor een overconsumerende consument. ‘We weten niet wat de toekomst en de wetenschap ons gaan brengen.’ Maar voor nu is één ding zeker voor Varkens in Nood. ‘We moeten zo snel mogelijk naar een dierwaardige veehouderij waarin we dieren met respect behandelen, in een systeem dat in balans is met wat de aarde ons biedt.’ •

Meer informatie: www.varkensinnood.nl

1 Frederieke Schouten

Holbewoners in klimaatcrisis

Manon van Leeuwen, oprichter van Zustaina, schrijver en klimaatcoach, verzamelt inspirerende voorbeelden en tips uit de praktijk voor haar

managementboek: Green Hearts, Great Business. Met dit boek laat ze zien dat bedrijven hun klimaatambities alleen gaan halen als je groene harten van medewerkers laat ‘shinen’.

Door MANON VAN LEEUWEN

Stel je voor: we leven in een wereld vol nieuwe technologie waar we honderd procent van de energie duurzaam op kunnen wekken. Auto’s zijn elektrisch. Bedrijven verduurzamen de ketens en toeleveranciers zijn zo groen als gras. Een utopia. Of toch niet. Want onze auto’s worden nog steeds elk jaar groter. Elektrisch, dat dan wel. De kleding die we kopen heeft het label organisch en duurzaam. Maar we kopen niet minder en produceren nog steeds 92 miljoen ton kleding waarvan 85 procent op stortplaatsen belandt. Als we allemaal sojaburgers en kweekvlees gaan eten, daalt de voedselgerelateerde uitstoot met 70 procent. Bingo. Maar als we net zo veel voedsel blijven kopen en eten als vandaag, belandt er nog steeds 25 procent op de afvalberg. Obesitas blijft volksziekte nummer één en wereldwijd heeft nog steeds een op de negen mensen honger. Kortom: technologie en innovatieve systemen zijn slechts een deel van de oplossing. Heel belangrijk. Maar zonder gedragsverandering blijven we op een loopband lopen. Veel beweging, maar we komen niet vooruit.

Zit ons oerbrein ons in de weg?

Bij alle inspanningen om klimaatdoelstellingen te halen ligt de nadruk op de transitie naar energie uit hernieuwbare bronnen en focussen we op nieuwe technologieën. ‘Terwijl,’ zegt Geerte Paradies, sociaal psycholoog en scientist innovator bij TNO, ‘het energieverbruik en de CO2 -uitstoot aanzienlijk omlaag kan als we ook kijken naar gedragsverandering.’ Het TNO-rapport van begin dit jaar, Anders consumeren om klimaatdoelen te halen (zie QR-code), laat zien dat consumptieverandering een groot potentieel heeft om klimaatverandering te beperken. De definitie van consumeren is hier overigens het verminderen van energieverbruik en CO2 -uitstoot door het verlagen van de vraag naar energie- en CO2 -intensieve producten en diensten. Dit gaat niet alleen over shoppen. Dit gaat over het hele palet. Door ons gedrag te veranderen kunnen we de broeikasgasemissie met veertig tot zeventig procent verminderen. Wat een power. Wat een slagkracht. Maar... ons oerbrein zit ons in de weg. We willen liever ons gedrag niet veranderen. Terwijl we stiekem allemaal weten dat we moeten veranderen. Dat duurzame keuzes beter zijn voor onszelf, voor de planeet en voor de toekomst van onze kinderen.

Holbewoners in moderne samenleving

We kijken liever naar techniek en innovaties. We vinden dat de overheid en het bedrijfsleven eerst maar eens in actie moeten komen. We leggen de verantwoordelijkheid liever buiten onszelf. Dat komt door ons oerbrein. We kunnen er niets aan doen.

‘Zonder gedragsverandering blijven we op een loopband lopen; we komen niet vooruit.’

Het is een primaire reactie die diep verborgen ligt in ons hoofd. We zijn nog steeds holbewoners, in een moderne samenleving. We willen in de basis eten, schuilen en voortplanten. We zijn geprogrammeerd om risico’s te mijden en energie te sparen voor echte noodsituaties. Niet voor een groene toekomst ergens in 2030. Tel daar verliesaversie bij op. Nog zo’n klassieker uit ons brein. De gedachte aan het opgeven van onze gewoontes, zoals autorijden naar het werk of het nemen van de trein in plaats van het vliegtuig, voelt als een groter verlies dan de winst die duurzaam gedrag ons kan brengen. Dit maakt het moeilijk om groene alternatieven te omarmen. Zelfs als ze op lange termijn veel voordeliger zijn. Dit brein heeft duizenden jaren prima gewerkt, maar in de huidige tijd van klimaatcrises, zit dit oude denkpatroon ons behoorlijk in de weg.

Te lang liggen slapen

We hebben holbewoners nodig die uit hun grot durven komen. Die niet bang zijn voor de leeuwen, maar zich zorgen maken over hun eten en drinkwater dat niet meer zo vanzelfsprekend aanwezig is. Die naar buiten kruipen, hun ogen opendoen en schrikken van de felle zon en schrikken van de rotzooi die op straat ligt. Die om zich heen kijken en beseffen dat ze te lang binnen hebben liggen slapen. Die voelen dat ze in actie moeten komen. Als overheid, bedrijfsleven en als consument. Er moet in het bedrijfsleven verantwoording worden afgelegd. ESG (Environmental, Social & Governance) en CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) liggen op de loer. Maar zonne-energie opwekken met je bedrijfspand heeft weinig zin als je medewerkers nog steeds computers en lichten onnodig aan laten staan. Elektrisch rijden heeft weinig zin als medewerkers elk jaar weer meer kilometers gaan rijden. Het moet anders en minder. En het mooie is dat elk aspect van ons leven van invloed is op het klimaat. Wat een power. Wat een slagkracht. Gedragsverandering is de onzichtbare motor die gestart kan worden door een goed gesprek met ons oerbrein. Ligt daar niet juist een rol voor de overheid en het bedrijfsleven?

‘Gedragsverandering is de onzichtbare motor die gestart kan worden door een goed gesprek met ons oerbrein.’

Baas van onze gedachten

We moeten ons oerbrein dus bijsturen. Dit betekent niet dat we onze innerlijke holbewoner moeten onderdrukken. Dat gaat niet en die heeft ook een rol. Maar we kunnen wel slimme manieren vinden om samen te werken met het brein en onze gedachten. Het goede nieuws is dat we niet ons oerbrein zijn. We hebben een oerbrein. En we zijn niet onze gedachten die ons vertellen dat het geen zin heeft om vegetarisch te eten. Maar we hebben deze gedachten. En met je gedachten kun je de discussie aangaan. Dat is het grote voordeel van de moderne mens. We kunnen de baas worden van onze gedachten. En dat werkt het beste in groepen. We zijn van nature sociale wezens en ons gedrag wordt sterk beïnvloed door de sociale groepen waartoe we behoren zoals bijvoorbeeld het team op het werk. Bingo.

Taak voor werkgevers

We zijn hypersensitief voor sociale signalen. Dit betekent dat gedrag dat wordt waargenomen als normaal of gewaardeerd binnen een groep, sneller wordt aangenomen. Energiebesparing op het werk, zoals het uitschakelen van apparaten die niet in gebruik zijn, het verminderen van watergebruik, en het minimaliseren van afval, kan naadloos overgaan in soortgelijke gewoontes thuis. Twee vliegen in één klap dus. Als mensen zich bewust worden van hun impact op het milieu, is de stap kleiner om die bewustwording mee te nemen naar huis. Een mooie taak voor werkgevers. Zet volop in op techniek en innovatie en koppel dat aan het beïnvloeden van gedrag van je medewerkers. Haal ze uit hun grot. En ruil de loopband in voor de nieuwe weg naar Rome. •

Illustraties gegenereerd door ChatGPT, ontwikkeld door OpenAI.

AANBIEDING: € 75,P.P.

‘At my first orbit I became aware how small and fragile our Planet is. I saw her inexpressible beauty and vulnerability and realized that the most important task for humanity is to care for her and to preserve her for future generations.’ - Sigmund Jähn, Saljoet 6

VR WORKSHOP EARTH FROM SPACE®

Klimaatverandering en ernstig verlies aan biodiversiteit versnellen op ongekende schaal, terwijl samenlevingen worden geconfronteerd met toenemende ongelijkheid op het gebied van welvaart en toegang tot kansen. Een snelle overgang naar een circulaire, regeneratieve en rechtvaardige samenleving moet plaatsvinden met de vereiste snelheid en schaal. Het tempo waarin de transformatie zich voordoet verloopt helaas veel te traag.

De VR workshop EARTH FROM SPACE® heeft als doel de systeemverandering te versnellen en is gebaseerd op het ‘overview effect’, het fenomeen dat ervoor zorgt dat veel astronauten bij terugkomst milieuactivist worden, omdat ze hebben gezien en gevoeld dat er maar één Aarde is, dat deze onvoorstelbaar mooi is, maar ook extreem kwetsbaar.

Wil jij ook ervaren wat het Overview Effect is en op welke wijze deze ervaring een bijdrage kan leveren aan de duurzame transitie van jouw organisatie?

Exclusief voor lezers van Optimist magazine bieden wij een VR Workshop EARTH FROM SPACE® tegen gereduceerd tarief.

Praktische informatie

Wanneer: vrijdag 25 oktober van 13.00-17.00 uur (met aansluitende borrel)

Voor wie: Voor iedereen die wil leren en ervaren hoe je duurzaamheid kunt versnellen

Waar: De Groene Afslag Amersfoortsestraatweg 117 1251 AV Laren (NH)

Facilitator: Egbert Mulder

Kosten: € 75

Het programma

13.00-13:30 Inloop 13:30-14:30 Introductie en VR sessie EARTH FROM SPACE® 14:30-15:30 Leven op Aarde: biosfeer, atmosfeer en oceanen, verleden, heden en toekomst 15:30-15:45 pauze 15:45-17:00 Systeemverandering & Leiderschap: IDG’s, barrières, sociale kantelpunten 17:00-18:00 Napraten en netwerkborrel

Scan en reserveer: Maak gebruik van de kortingscode: OPTIMIST2024

Een dag met Gabor Maté

Gaat Nederland voorbij de Mythe van Normaal?

Op 13 september 2024 organiseren samenwerkende partijen, waaronder

Optimist Media, een (uitverkochte!) dag voor genodigden met de wereldberoemde arts, trauma- en verslavingsdeskundige Dr. Gabor Maté.

Speciale livestream

Om de verhalen, inzichten en ideeën van Gabor Maté toegankelijk te maken voor alle andere geïnteresseerden, hebben we ervoor gezorgd dat zijn talks op de ochtend van 13 september te volgen zijn via een livestream.

• 10:00-10.30 uur: Welkom en inleiding

• 10:30-11.30 uur: Talk Gabor Maté: ‘The Origin and Roots of Trauma’

• 11:50-12.50 uur: Talk Gabor Maté: ‘The Myth of Normal – The system of the world in relation to trauma’

• 12:50-13.00 uur: Afsluiting en einde livestream

Wil je meekijken en luisteren naar Dr. Gabor Maté? Ga naar: http://cultuur.tactile.events/event/livestream-met-gabor-mate of scan de QR-code en bestel je ticket voor €24,95 inclusief btw en ticketkosten.

Voor de livestream is een maximum aantal kijkers van toepassing. De financiële bijdrage is nodig om alle kosten te dekken, niet om winst te maken. Dit programma is alleen live mee te beleven, er is helaas geen terugkijklink. In de bestelling kun je aangeven of je op de hoogte gehouden wilt worden na de livestream, en gratis en eenmalig de digitale editie van Optimist magazine (nov/dec) ontvangen met daarin een verslag van 13 september.

Het symposium met Gabor Maté en zijn komst naar Nederland is een initiatief van:

Gabor Maté (Fotografie: Gurudayal Khalsa)