Nederlandse oorlogsgraven in Europa

De oorlog in Europa

Na de Duitse inval van Polen op 1 september 1939 houdt

Nederland de hoop om, net zoals in de Eerste Wereldoorlog, neutraal te blijven. Maar in de vroege morgen van 10 mei

1940 steken Duitse troepen de Nederlandse grens over.

Veel Nederlandse militairen komen om in een poging om de Duitse aanval tegen te houden. Wanneer Nederland op

15 mei de capitulatie ondertekent, betekent dat het begin van vijf lange bezettingsjaren. De Duitse vervolging van

Joden, maar ook van onder meer Roma en Sinti en Jehova’s Getuigen, leidt tot meer dan 100.000 slachtoffers.

Nederlandse dwangarbeiders laten het leven door de erbarmelijke omstandigheden waarin ze moeten werken of geallieerde bombardementen. Andere Nederlanders betalen een hoge prijs voor hun verzet tegen de Duitse

bezetter. Ook onder hen die de strijd vanuit Engeland en in de koopvaardij voortzetten vallen slachtoffers.

Voor veel Nederlanders komt de bevrijding op 5 mei 1945 dan ook te laat.

Nederlandse Erevelden in Europa

Bijna 9.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers liggen begraven op een van de dertien Nederlandse erevelden in Europa. Deze erevelden bevinden zich op Duitse, Engelse, Franse, Nederlandse, Noorse en Oostenrijkse bodem. In bijna alle gevallen zijn dit slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Alleen op Nationaal Ereveld Loenen liggen ook slachtoffers van latere oorlogen en (vredes)missies begraven. Gedenkboeken en gedenkstenen herinneren ons aan slachtoffers waarvan vaak geen graf bekend is of die in een verzamelgraf in de nabije omgeving zijn begraven.

Daarnaast zijn er veel Nederlandse oorlogsslachtoffers die hun laatste rustplaats gevonden hebben op lokale begraafplaatsen in Nederland of elders in Europa. Op enkele begraafplaatsen in Nederland zijn erehoven ingericht.

Ereveld Orry-La-Ville

Duitsland

Op de zeven erevelden in Duitsland zijn de Nederlandse slachtoffers begraven die in Duitsland omkwamen in de concentratiekampen, tijdens de ‘Arbeitseinsatz’ (dwangarbeid) of door andere oorzaken. Oorlogsslachtoffers van wie geen graf bekend is worden er herdacht op gedenktekens.

Ereveld Bremen

Het ereveld in Bremen is de centrale begraaf- en gedenkplaats voor landgenoten die om zijn gekomen in Bremen en omgeving en is te vinden op het Osterholzer Friedhof. Het ereveld telt 170 graven. Op de grote, centraal geplaatste gedenksteen staan de namen van 63 oorlogsslachtoffers vermeld die rusten in (verzamel)graven in de omgeving en niet konden worden overgebracht.

Osterholzer Heerstrasse 32-34,Bremen-Osterholz

Ereveld Bremen

Ereveld Düsseldorf

Het ereveld in Düsseldorf telt 1.230 graven. In het portaal zijn er verder vier gedenkstenen met de namen van nog eens 483 Nederlandse oorlogsslachtoffers. Een herdenkingszuil met de namen van de vernietigingsen concentratiekampen Auschwitz, Buchenwald, Grosz-Rosen, Lublin, Mittelbau, Ravensbrück, Sachsenhausen, Sobibor, Stutthof, Treblinka en Warschau is opgericht ter nagedachtenis aan hen die in deze kampen zijn omgekomen.

Bittweg 60,Düsseldorf-Oberbilk

Ereveld Düsseldorf

Ereveld Frankfurt am Main

Op het ereveld in Frankfurt am Main bevinden zich 756 graven. Op een stenen drieluik zijn de namen van nog eens 242 slachtoffers zonder een graf vermeld. Op de sokkel van het monument ‘De vallende man’ staat gegraveerd: ‘Ter nagedachtenis aan de Nederlandse oorlogsslachtoffers van de concentratiekampen en hun commando’s Dachau, Flossenburg, Natzweiler’. Een bezienswaardigheid is de lindenboom. Deze is voortgekomen uit een loot van de lindenboom in Dillenburg waaronder Prins Willem van Oranje op 14 april 1568 de Nederlandse gezanten heeft ontvangen.

Burgenlandweg 10,Frankfurt-Oberrad

Ereveld Frankfurt am Main

Ereveld Hamburg

Op het ereveld in Hamburg hebben 350 Nederlanders hun laatste rustplaats gevonden. In het portaal bevinden zich drie gedenkstenen met de namen van 99 andere Nederlandse oorlogsslachtoffers. Op de sokkel van het monument ‘De vallende man’ staat een tekst ter nagedachtenis aan de Nederlandse slachtoffers van het concentratiekamp Neuengamme.

Fuhlsbüttelerstrasse 756,Hamburg-Ohlsdorf

Ereveld Hamburg

Ereveld Hannover

In Hannover rusten op het ereveld 417 Nederlandse oorlogsslachtoffers en staan de namen van 108 landgenoten vermeld op een stenen drieluik. De tekst op de sokkel van het monument ‘De vallende man’ herdenkt de slachtoffers van het concentratiekamp Bergen-Belsen.

Garkenburgstrasse 43,Hannover

Ereveld Hannover

Ereveld Lübeck

Op het ereveld in Lübeck bevinden zich 250 Nederlandse oorlogsgraven. Op het stenen drieluik worden de namen genoemd van 242 Nederlandse oorlogsslachtoffers.

De begaafde taalkundigeWilly Dols ligt begraven op dit ereveld.Door een noodlottig toeval wordt hij opgepakt tijdens de razzia van Putten.Via Amersfoort en Neuengamme komtWilly uiteindelijk terecht in een werkkamp in Husum bij de Deense grens.Als dwangarbeiders moeten hij en zijn medegevangenen werken aan de verdedigingswerken.Dagenlang staan zij gedwongen tot hun middel in het koude water.Dit,en de vermoeiende marsen,de slechte voeding,de mensonterende omstandigheden en ontberingen putten Willy zo uit dat hij op 5 november 1944 overlijdt.In 1953 wordt zijn proefschrift postuum uitgegeven.(Bron:willydolsstichting.nl)

Friedhofsallee 146,Lübeck-Vorwerk

Ereveld Lübeck

Ereveld Osnabrück

Nederlands Ereveld Osnabrück is op 25 augustus 1954 ingewijd en biedt een laatste rustplaats aan 393 Nederlanders die omkwamen in het westen van de Duitse deelstaat Niedersachsen. Centraal staat ook hier een stenen drieluik, waarop 140 Nederlandse oorlogsslachtoffers vermeld staan.

Rheiner Landstrasse 168,Osnabrück-Westerberg

Ereveld Osnabrück

Frankrijk

Ereveld Orry-la-Ville

Op het Nederlands Ereveld Orry-la-Ville bij Parijs rusten 114 Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog door oorlogsgeweld zijn omgekomen op Franse bodem. Op de drie gedenkplaten in het ereportaal zijn de namen vermeld van 108 Nederlandse slachtoffers van wie geen graf bekend is. Op twee van deze platen staan de namen van militairen die om zijn gekomen bij het bombardement van de SS Pavon bij Duinkerken (1940). De derde plaat is geschonken door de voormalige verzetsbeweging ‘Union Patriotique Néerlandaise’ en bevat de namen van Nederlandse verzetsstrijders in Frankrijk en van Nederlandse verzetsstrijders die om zijn gekomen tijdens hun doortocht door Frankrijk op weg naar Engeland.

OokWim Kuijpers is zo’n Engelandvaarder.Het is mei 1942 wanneer de jonge Limburger zonder papieren en met brood voor drie dagen de deur achter zich dichttrekt en begint aan een ongewis avontuur.Via talloze omzwervingen door Zwitserland, Frankrijk,Spanje,Curaçao en Canada komt hij uiteindelijk in Engeland terecht,waar hij zijn opleiding tot vliegtuigmitrailleurschutter afrondt.Eind december

1943 maakt hij zijn eerste operationele vlucht.In een bommenwerper van het 320 Squadron bombardeertWim vanuit Engeland vijandelijke doelen in Noord-Frankrijk.Drie maanden

later,in maart 1944,gaat het mis als zijn vliegtuig wordt geraakt door Duits afweergeschut.Wim is dan 26 jaar.

Scan de QR-code hiernaast en bekijk zijn verhaal.

Route Nationale nr.17,Orry-la-Ville

Ereveld Orry-la-Ville

Nationaal Ereveld Loenen

Nationaal Ereveld Loenen is een bijzondere begraafplaats. Het is de laatste rustplaats van bijna 4.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers: mannen, vrouwen en kinderen. Zij hebben hun leven verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog of tijdens gewelddadige conflicten daarna – zoals in voormalig Nederlands-Indië of de meer recente (vredes)missies. Hun graven liggen niet in strakke rijen op een gladgeschoren grasveld, maar in het bos, verspreid langs slingerende paden. Op het ereveld staan bovendien zeven witte kruizen. Deze kruizen staan symbool voor de 25.000 oorlogsslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog en de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog die begraven zijn op de zeven Nederlandse erevelden op Java. In de kapel op het ereveld bevinden zich 42 gedenkboeken. In deze boeken staan de namen van 130.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers zonder aanwijsbaar graf.

Ook de naam Lotte Adler staat in een van deze gedenkboeken. Lotte zit samen met haar zusje Henny in het voormalige Joodse weeshuis in Leiden. Ze zijn gevlucht uit Duitsland zonder hun moeder. Zij probeert vanuit Amerika de overtocht van haar dochters te regelen. De zorgzame Lotte let ondertussen goed op haar zusje en de andere kinderen in het weeshuis. Ze weet dan ook goed wat ze later wil worden:kleuterjuf. Maar aan die droom komt een einde als Lotte,Henny en 49 andere kinderen worden gedeporteerd naar Sobibor.

Bekijk Lottes verhaal via de QR-code.

Groenendaalseweg 64,Loenen

Militair Ereveld Grebbeberg

Militair Ereveld Grebbeberg bij Rhenen is de eerste oorlogsbegraafplaats van Nederland. Deze begraafplaats is de laatste rustplaats van meer dan 400 Nederlandse militairen die in mei 1940 zijn gesneuveld in de strijd om het zuidelijkste gedeelte van de Grebbelinie. Zij zijn begraven in de grond die zij met hun leven hebben verdedigd. Na de overgave zijn de Nederlandse en Duitse slachtoffers op de plaats van het strijdtoneel begraven.

Na de oorlog zijn de stoffelijke resten van de Duitse militairen overgebracht en herbegraven op de Duitse militaire begraafplaats in Ysselsteyn (Limburg). Sinds 1946 worden op de Grebbeberg ook militairen herbegraven die elders in Nederland tijdens de meidagen van 1940 zijn gesneuveld. Het ereveld telt nu ruim 850 graven.

Grebbeweg 123,Rhenen

Militair Ereveld Grebbeberg

Noorwegen

Ereveld Oslo

Op dit ereveld in de Noorse hoofdstad liggen 23 Nederlandse oorlogsslachtoffers begraven die omkwamen in Noorwegen en Zweden. Onder hen militairen van de Koninklijke Marine en leden van de Koopvaardij. Veel van de slachtoffers zijn evacués uit de concentratiekampen Ravensbrück en Neuengamme. Zij zijn door het Zweedse Rode Kruis in witgeschilderde bussen geëvacueerd en naar Zweden gebracht.

Een van de evacués uit Neuengamme is Bernard Schoonbeek.Bij aankomst in Zweden schrijft hij aan zijn vrouw en zoon:’Lieve Jo en Afko,tot mijn grote blijdschap kan ik jullie berichten dat ik gezond en monter in Zweden ben aangekomen… Moed houden hoor,alles komt nu vlug genoeg weer in orde,het grootste leed is nu geleden’.Het loopt helaas anders. Twee weken later bezwijkt Bernard aan vlektyfus. Hij is later herbegraven op het ereveld in Oslo.

Sørkedalsveien 66,Oslo

Ereveld Oslo

Oostenrijk

Ereveld Salzburg

Het ereveld in Salzburg biedt een laatste rustplaats aan 87 Nederlanders die om zijn gekomen in Oostenrijk en het toenmalige Tsjechoslowakije. Er zijn ook twee gedenkstenen met nog eens 54 namen van Nederlandse oorlogsslachtoffers.

Meer dan de helft van de hier begraven slachtoffers zijn krijgsgevangenen, vooral landmachtmilitairen, die in de plaats Brüx (tegenwoordig Most in Tsjechië) aan het werk zijn gezet om in de fabriek synthetische benzine uit houtskool te maken. Sommigen van hen sterven door ziekte. De meesten komen om door geallieerde bombardementen op 12 mei 1944 en 5 maart 1945.

Gneiser Strasse 8,Salzburg

Ereveld Salzburg

Verenigd Koninkrijk

Ereveld Mill Hill

Op het Nederlands Ereveld Mill Hill in Londen liggen 254 Nederlanders begraven. Op twee gedenkstenen staan nog eens 185 namen vermeld van slachtoffers die elders in het Verenigd Koninkrijk begraven liggen en die om diverse redenen niet naar dit ereveld konden worden overgebracht.

Op dit ereveld liggen veel militairen begraven. Het Nederlandse leger wordt dan wel door de Duitse bezetter buiten werking gesteld, maar dit weerhoudt veel militairen er niet van om de oversteek te maken naar Groot-Brittannië, waar ook de Nederlandse overheid en Koningin Wilhelmina zich in ballingschap bevinden. Eenmaal hier gaan zij aan het werk als piloot bij de Royal Air Force (RAF), treden in dienst van de Koninklijke Marine of worden soldaat bij de Prinses Irene Brigade. Burgers die oversteken naar Groot-Brittannië worden opgeleid tot militair of geheim agent en nemen deel aan talloze verzetsacties vanuit Engeland. Op Mill Hill liggen onder andere de mannen begraven die de opleiding niet hebben overleefd. De meeste van hen zijn niet ouder dan 35 jaar geworden.

Milespit Hill,Londen

Ereveld Mill Hill

Een bezoek aan de erevelden

Nationaal Ereveld Loenen en Militair Ereveld Grebbeberg zijn dagelijks geopend van 9.00 tot 17.00 uur. De Nederlandse erevelden in andere Europese landen kennen afwijkende openingstijden. Deze vindt u op onze website.

Op ieder ereveld vindt u achtergrondinformatie over de begraafplaats en een grafregister. Daarnaast kunt u de locatie van het graf van een oorlogsslachtoffer ook opzoeken via onze website. Bovendien zijn onze medewerkers altijd bereid u te helpen bij het vinden van een specifiek graf. Neem daarvoor contact met ons op.

Familieleden van in Duitse gevangenschap omgekomen Nederlandse burgers kunnen éénmaal per jaar gratis met de trein het graf of de gedenkplaats van hun familieleden in Duitsland of op het Nederlands

Ereveld Salzburg in Oostenrijk bezoeken. Meer informatie hierover vindt u op onze website onder het kopje ‘Service’.

Bloemleggingen

Een bloem op een graf is een mooi symbool. Het zegt ‘je bent niet vergeten’. Het is echter niet voor iedereen mogelijk dit persoonlijk te doen, zeker niet als een graf zich in het buitenland bevindt. In Europa biedt de Oorlogsgravenstichting nabestaanden de mogelijkheid aan om namens hen bloemen te leggen op de graven op de Nederlandse erevelden in Nederland en Duitsland. U kunt dit regelen via onze website of door contact op te nemen met de ons.

Ereveld Düsseldorf

Over de Oorlogsgravenstichting

De Oorlogsgravenstichting heeft ongeveer 180.000 mensen geregistreerd als oorlogsslachtoffer. Zij zijn gevallen sinds 9 mei 1940, het begin van de Tweede Wereldoorlog, tot heden. Al deze mensen hebben een verhaal, soms indringend, soms kort of eenvoudig. De Oorlogsgravenstichting wil de herinnering aan deze mensen levend houden. Niet alleen voor de huidige generatie, maar ook voor de toekomstige generaties. Dit doen wij door hun verhalen te verzamelen en door te vertellen, door hun namen te registreren en te noemen en door het onderhouden van de 50.000 Nederlandse oorlogsgraven waar ook ter wereld. Voor meer informatie kunt u terecht op onze website www.oorlogsgravenstichting.nl

Ereveld Mill Hill

Steun ons

Draagt u het werk van de Oorlogsgravenstichting een warm hart toe? Word dan donateur van de Vrienden van de Oorlogsgravenstichting. Met een structurele jaarlijkse bijdrage ondersteunt u de verschillende projecten van de Oorlogsgravenstichting. U kunt zich aanmelden door de QR-code te scannen met uw mobiele telefoon of door donateur te worden via: www.oorlogsgravenstichting.nl/word-donateur.

Eenmalig

Een eenmalige donatie is uiteraard ook welkom. Doneren doet u eenvoudig en snel door middel van een Tikkie. Scan daarvoor de QR-code. Doneren kan ook via onze website: www.oorlogsgravenstichting.nl/doneer.

Contact

Oorlogsgravenstichting

Zeestraat 85

2518 AA Den Haag

Postbus 85981

2508 CR Den Haag

Telefoon 070 313 10 80 info@ogs.nl

www.oorlogsgravenstichting.nl

ING IBAN: NL98INGB0000401000

ABN AMRO IBAN: NL53ABNA0246244097

Kamer van Koophandel Haaglanden 41149180

Volg ons op social media:

www.facebook.com/oorlogsgravenstichting oorlogsgravenstichting_nl

Fotografie Julian Artner, Johan Bergsma, Susannah Fields, Rob Gieling en Bart Koetsier