OOG VOOR AFRIKA Lekker Lezen Special

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA l special 2021 l prijs e3.50 l www.oogvoorafrika.nl

LEKKER LEZEN

SPECIAL

192 PAGINA’S LEZEN, KIJKEN, LUISTEREN EN GENIETEN HET MYSTERIE VAN DE WITTE LEEUWEN VAN TIMBAVATI ˙ STEF BOS EN KOOS KOMBUIS ONTMOETEN ELKAAR IN NIEMANDSLAND ˙ MANDELA’S WERELD ˙ THULA THULA – DE WERELD VAN DE OLIFANTENFLUISTERAAR ˙ KUNST IN KAAPSTAD ˙ DE WOESTIJNLEEUWEN VAN DE NAMIB ˙ KUKI GALLMANN IS MAMA AFRIKA ˙ IN DE VOETSPOREN VAN THE LION KING

2

Van de redactie

Lezen, kijken, luisteren en genieten Dat is het thema van deze OOG VOOR AFRIKA special. We kozen het in verband met de Boekenweek 2021. Want na het voor ons en iedereen zo verdrietig verlopen jaar 2020, is er ook dit jaar helaas nog heel veel anders.

Normaal vindt de Boekenweek plaats in maart, dit jaar in juni.

Reden voor ons om deze maand waarin er waarschijnlijk nog steeds heel weinig gereisd wordt, de boeken, cd’s, films en kunst uit Afrika in het zonnetje te zetten, samen met een aantal persoonlijke achtergrondverhalen van de makers.

Zo lang Afrika nog oranje gekleurd is op de kaart en reizen daarmee nog niet voor iedereen weer vanzelfsprekend is, halen we met deze special, deze zomer weer Afrika in huis. Toch een beetje vitamine Afrika. En wie weet geeft een van onze aanraders jou (weer) vleugels.

Geniet van de verhalen, zie de prachtige landschappen en beelden voor je, want dat is wat lezen, kijken en luisteren met je doet. Reizen in je hoofd, zolang dat nog moet en toch genieten.

Deze special, waarin we teruggrijpen op negen jaar cultuur in OOG VOOR AFRIKA is onze eerste stap om OOG weer uit de covid-winterslaap wakker te kussen.

We staan op 11 en 12 september op de beurs Bijzondere Reizen in de Beurs van Berlage in Amsterdam. Als we alles kunnen doen zoals we hopen, dan ligt er dan een spiksplinternieuwe editie van OOG. Minimaal dubbeldik.

We wensen je veel lees- en kijkplezier!

Marjolein Westerterp Peter Boshuijzen

3

Colofon OOG VOOR AFRIKA is een uitgave van MW media en TekstBeeld/haarlem Uitgever en hoofdredactie Marjolein Westerterp M. info@mw-media.nl T. +31 (0)6 404 161 88 I. www.oogvoorafrika.nl

Acquisitie en advertentiemarketing Marjolein Westerterp M. marjoleinwesterterp@gmail.com T. +31 (0)6 404 161 88 Medewerkers, met dank aan Willem Bakhuys Roozeboom, Ingeborg van den Ban, Joris van Bennekom, Peter Boshuijzen, Jessica Bothma, Charlies Travels, Nicholas Dyer, E1ten, Ingrid Glorie, Robert Hamblin, Miriam Mannak, Kim McLeod, Annette Nobuntu Mul, Andrea Nixon, Jason Not, Oby Oberholzer, Kris Pannecoucke, Michel Rijk, Lianne en Will Steenkamp, Jeandri Streicher, Marli Strydom, Thula Thula, Dirk Vermeirre, Saskia Vredeveld, Marita van der Vyver, ZealOntwerp Kijk ook voor alle informatie en contact over uw abonnement op https://www.oogvoorafrika.nl/abonnee-service/ Social media Volg ons op Facebook.com/OOGVOORAFRIKA, Twitter@ OOGVOORAFRIKA en www.oogvoorafrika.nl Copyright Notice & Auteursrecht voorbehoud © 2021– MW media, Nederland. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

Inhoud Het mysterie van de witte leeuwen van Timbavati Stef Bos en Koos Kombuis ontmoeten elkaar in Niemandsland Mandela’s wereld David Kramer – muzikale duizendpoot Schalk Joubert – muziek uit Zuid-Afrika Thula Thula – de wereld van de olifantenfluisteraar Op zoek naar Sugar Man Zelda La Grange South African Road Trip Luna Paige se stories Finding Emo Christo Brand - Nelson Mandela, mijn vriend en gevangene Karin Hougaard Rik Felderhof – Schrijvers liegen de waarheid Kunst in Kaapstad Langs de oevers van de Congo Andries Botha Wieke Biesheuvel in Zambia Het geheim van Tannie Maria Opsoek naar Ubuntu Sieraden met een erfenis A Wild Dogs Life Afrika in Brussel De woestijnleeuwen van de Namib Born Free Kuki Gallmann is Mama Afrika De Rough Aunties van Bobbi Bear Zoektocht naar het paradijs De zwarte wereld van William Kentridge In de voetsporen van The Lion King Wat de olifanten mij leerden You run, you die:-] 500 dagen op reis

OOGVOORAFRIKA

8 18 22 28 32 40 47 48 50 60 66 68 78 80 94 98 100 108 112 116 122 124 134 140 145 148 154 160 164 168 174 184 188

4

lezen

luisteren

&

kijken

Tien persoonlijke tips, in willekeurige volgorde, om geïnspireerd op reis te gaan of ter plekke te lezen en bekijken.

1. Black Butterflies

3. Tsotsi

Black Butterflies (dvd) is de prachtige weergave van het getormenteerde leven van de Zuid-Afrikaanse schrijfster Ingrid Jonker. Ze worstelt met haar geliefde en met haar vader, minister voor de Nasionale Partij tijdens het door Ingrid zo verfoeide Apartheidsregime. Langzaam stevent ze af op haar keuze om een eind te maken aan haar leven dat ze liefheeft, maar niet aan kan. Prachtige beelden van Kaapstad. Met in de hoofdrollen Carice van Houten en Rutger Hauer.

Een rauwe maar liefdevolle kennismaking met het leven van de 19-jarige Tsotsi (gangster) die dreigt ten onder te gaan in een cyclus van geweld in Johannesburg. Totdat er een baby op zijn pad komt die hem terugbrengt naar waar hij hoort en wie hij is… en wil zijn. (dvd) 4. Flying over South Africa

2. Invictus

Invictus (dvd) is een indrukwekkende film over Nelson Mandela (Morgan Freeman) die weigert wraak te nemen op zijn onderdrukkers en ervoor kiest op het rugbyveld, dé sport voor blanke Afrikaners, eenheid te smeden. Mooi verwoord: ‘zijn volk had een leider nodig, ze kregen een kampioen.’

Flying over South Africa van Karel Tomeï is een stoeptegel dik fotoboek met prachtige luchtfoto’s die een indrukwekkend beeld geven van de diversiteit en schoonheid van Zuid-Afrika.

Tekst: Marjolein Westerterp

5. Te gast in Zuid-Afrika

In dit boekje laten journalisten, antropologen en historici hun licht schijnen over een aantal fenomenen van Zuid-Afrika, zoals natuurlijk Nelson Mandela, maar ook het natuurbehoud en de wijnindustrie. De informatie geeft vooral de couleur locale weer. Met een katern praktische informatie. Vooral leuk ter oriëntatie; niet ter vervanging van een reisgids.

8. Cockroach

Cockroach (De kakkerlak, verkrijgbaar in Zuid-Afrika) van de Zimbabwaanse schrijver Jonathan Khumbulani Nkala. Hij beschrijft de actuele situatie van een vluchteling uit Zimbabwe die in Zuid-Afrika niet het gedroomde paradijs, maar wel het lef om te leven en schrijven vindt.

9. Karoo Keepsakes

6. Agaat

Een geweldig boekje over de bijzondere mensen, dieren, winkeltjes, bedrijfjes van de Karoo. Met onnavolgbare Zuid-Afrikaanse humor geschreven. Een gids die je moet genieten en die je een bijzonder kijkje geeft in de ‘dry country’. (in Zuid-Afrika verkrijgbaar).

De Zuid-Afrikaanse schrijfster Marlene van Niekerk heeft met dit boek een plaats in mijn hart veroverd. Een boek dat je moet lezen als je reist door de plattelandsdorpjes van de Westkaap. De blanke Milla Redelinghuys kan op haar sterfbed alleen nog met haar ogen communiceren. Haar zwarte huishoudster Agaat verzorgt haar; zij is de enige die Milla begrijpt. Terwijl Milla haar zware leven overdenkt in de lege kamer van de stille plaats, leest Agaat Milla’s dagboeken aan haar voor. Zo komt langzaam het tragische verleden aan het licht dat deze vrouwen bindt en uiteendrijft. Een monumentaal, briljant gecomponeerd boek.

10. De bidsprinkhaan

7. In ongenade

Een schrijnend en confronterend verhaal van J.M. Coetzee over een blanke professor die bij zijn idealistische dochter op het verlaten platteland gaat wonen. Hij vindt het moeilijk de zwarte werkers te vertrouwen, leeft nog volop in het oude Zuid-Afrika. Haar vertrouwen wordt beschaamd, maar ze probeert te vergeven en vergeten. Of het hem ook lukt? (dvd Disgrace, boek en toneelstuk).

In De bidsprinkhaan kiest Brink het schaduwgebied tussen mythe en geschiedenis. Zijn hoofdpersoon Kupido Kakkerlak is nog maar net geboren of het gonst al van de verhalen over zijn afkomst. Hij wordt grootgebracht op de boerderij van een Nederlandse kolonist op de Kaap en laat zich op een dag door de woorden van een rondreizend koopman verlokken om de wijde wereld in te trekken. Overal waar hij komt staat hij te boek als een praatjesmaker, vrouwenjager en vechtjas. Door zijn gesprekken met een zendeling komt hij tot inkeer. Hij wordt zelf zendeling en krijgt een eigen gemeente toegewezen. In de verre, dorre binnenlanden moet hij bewijzen wat hij waard is. Het verhaal lijkt absurd, maar is geschreven met zoveel liefde en humor dat het voorgoed bij je blijft… Uiteindelijk word je verliefd op het intrinsieke vertrouwen van Kupido Kakkerlak.

5

lezen lezen &&

kkiijjkkee nn

GEËNGAGEERDE THRILLERS GEËNGAGEERDE THRILLERS BRENGEN ZUID-AFRIKA DICHTBIJ BRENGEN ZUID-AFRIKA DICHTBIJ spreektaal, een spreektaal,aldus aldusVosmaer.

Vosmaer.Meyer Meyerhanteert hanteert een spreektalige inin thrillers, spreektaligeschrijfstijl. schrijfstijl.Niet Nietongewoon ongewoon thrillers, waarin Meyer is is waarindialogen dialogeneen eengrote groterolrolspelen. spelen.

Meyer goed Zeker alsals het goedininhet hetgebruik gebruikvan vankorte kortezinnen. zinnen.

Zeker het spannend kortademig spannendwordt. wordt.‘Dan ‘Danbegint beginthijhijbijna bijna kortademig te elkaar teschrijven, schrijven,middels middelskleine kleinezinnetjes zinnetjesachter achter elkaar die verbonden. diedoor doorkomma’s komma’smet metelkaar elkaarworden worden verbonden.

Dat werkt heel goed om spanning op te bouwen.’

Dat werkt heel goed om spanning op te bouwen.’

Auteur Deon Meyer laat steeds meer Nederlandse Auteur Deon Meyer laat steeds meer Nederlandse lezers kennismaken met Zuid-Afrika. Dat is niet lezers kennismaken met Zuid-Afrika.

Dathand is niet vanzelf gegaan. Eerdere boeken van zijn vanzelf gegaan.

Eerdere boeken van zijn hand werden namelijk genegeerd. Totdat in maart 2012 werden namelijk genegeerd. Totdat in maart 2012 13 uur uitkwam.

13 uur uitkwam.

Door Tim van den Brink Door Tim van den Brink Probeer maar eens een negatieve recensie van 13 Probeer maar eens eenniet. negatieve van 13 uur te vinden.

Dat lukt Terwijl recensie in het verleden uur te vinden.

Dat lukt niet.

Terwijl in het verleden twee uitgevers hun tanden op thrillers van Meyer

twee uitgevers hun tanden op thrillers van Meyer hebben stuk gebeten.

Uitgever, A. W. Bruna, brengt hebben stuk gebeten.

Uitgever, A. W. Bruna, zijn laatste werk uit. 13 uur vertelt het kat-en- brengt zijn laatstetussen werk de uit.Zuid-Afrikaanse 13 uur vertelt het kat-enmuisspel politie en een muisspel tussen de Zuid-Afrikaanse politie en een groep criminelen om een vermiste Amerikaanse toeriste te vinden.om Alseen de VN Detectiveen Thrillergroep criminelen vermiste Amerikaanse gids het te stempel ‘het boeken van het toeriste vinden.

Alsspannendste de VN DetectiveThrillerjaar’het erop zet, is de doorbraak daar.boek van het gids stempel ‘het spannendste jaar’ erop zet, is de doorbraak daar.

Martine Vosmaer heeft 13 uur en het onlangs uitgegeven Onzichtbaar (mede)vertaald.

De Martine Vosmaer heeft 13 uur en het onlangs auteur schrijft oorspronkelijk in het algemeen uitgegeven Onzichtbaar (mede)vertaald.

De Afrikaans, eenoorspronkelijk voornamelijk blank auteur schrijft in hetZuid-Afrikaanse algemeen Afrikaans, een voornamelijk blank Zuid-Afrikaanse

Ineke van den Bergen, thriller-recensent van Ineke van den Bergen, thriller-recensent van de Volkskrant, bevestigt dit. ‘13 uur is bijzonder de Volkskrant, bevestigt dit. ‘13 uur is bijzonder goed omdat het een opwindend, indrukwekkend goed omdat het een opwindend, indrukwekkend verslag is van ‘een redelijk normale dag, gewoon verslag is van ‘een redelijk normale dag, gewoon 13 uur Zuid-Afrikaans politiewerk’. Vorm, taal en 13 uur Zuid-Afrikaans politiewerk’. Vorm, taal en inhoud zijn direct, kort en krachtig.’ Deon Meyers inhoud zijn direct, kort en krachtig.’ Deon Meyers eerste boeken sloegen niet aan. Vosmaer: ‘Ze eerste boeken sloegen niet aan. Vosmaer: ‘Ze zijn vertaald vanuit het Engels. Terwijl Meyer een zijn vertaald vanuit het Engels. Terwijl Meyer een echte Afrikaner is. Lezers kregen destijds dus een echte Afrikaner is. Lezers kregen destijds dus een vertaling van een vertaling onder ogen. 13 uur en vertaling van een vertaling onder ogen. 13 uur en Onzichtbaar zijn wel vanuit het Afrikaans vertaald, Onzichtbaar zijn wel vanuit het Afrikaans vertaald, waardoor de vertalers dicht bij zijn schrijfstijl zijn waardoor de vertalers dicht bij zijn schrijfstijl zijn gebleven.’ gebleven.’

De auteur heeft meer te bieden dan alleen een De auteurboek. heeftTussen meer te dan alleen een spannend debieden regels proef je Meyers spannend boek.

Tussen de regels proef je Meyers maatschappelijke betrokkenheid. Van den Bergen: maatschappelijke betrokkenheid.

Van den Bergen: ‘De schrijver geeft een indringend beeld van Zuid‘De schrijver geeft een indringend beeld van Afrika na de apartheid, na 1994. Zo laat hij het ZuidAfrika nadoor de apartheid, nazijn 1994.

Zo laat hijmet het land zien de ogen van personages, land zien door de ogen van zijn personages, met verschillende culturele achtergronden. En passant verschillende culturele achtergronden.

En passant geeft Meyer dus een analyse van een veranderende geeft Meyer dus een whiteys, analyse van eenen veranderende maatschappij, waarin darkies colourds maatschappij, waarin whiteys, darkies en coloureds met elkaar moesten leren samenleven. Daarmee met elkaar moesten Daarmee geeft hij, zoals hij zelf leren zegt, samenleven. een breder perspectief, geeft hij, zoals hij zelf zegt, een breder perspectief, waarmee hij de lezer ‘zowel intellectueel als emotioneel kan waarmee hij deentertainen’. lezer ‘zowel intellectueel als Er is misschien wel een nog veel simpelere emotioneel kan entertainen’. verklaring waarom boeken zo populair Er is misschien welMeyers een nog veel simpelere zijn, meent Vosmaer.

‘We kennen inmiddels de verklaring waarom Meyers boeken zo populair Scandinavische en Engelstalige thrillers wel. de zijn, meent Vosmaer.

‘We kennen inmiddels Dit is nieuw.’

Scandinavische en Engelstalige thrillers wel.

Dit is nieuw.’

7

Onzichtbaar Auteur: Deon Meyer Uitgeverij: A. W. Bruna Fictie Prijs: € 19,95

Zoek ik een hersenschim of een man die werkelijk wordt vermist? Met die vraag worstelt bodyguard Lemmer in de nieuwste thriller Onzichtbaar (Onsigbaar) van de Zuid-Afrikaanse auteur Deon Meyer.

Na een aanslag zoekt Emma le Roux een beschermengel en krijgt Lemmer toegewezen.

Deze zwijgzame lijfwacht begeleidt de jonge vrouw tijdens een zoektocht naar haar verdwenen broer. Ook de politie zoekt hem, want na de vondst van enkele vermoorde mannen is Jacobus in rook opgegaan. De speurtocht voert langs verschillende Nationale Parken. De schoonheid (en kwetsbaarheid) van Zuid-Afrika ligt in deze reservaten, zo lijkt Meyer te willen vertellen. Een land bezien via de natuur is geen bijster origineel gegeven, maar in Onzichtbaar werkt het prima. Meyer is - opnieuw - een goede verteller die met zijn ontspannen schrijfstijl spanning en Zuid-Afrikaanse elementen met elkaar verbindt.

1599 km tussen Amsterdam en Gouda Auteur: Bart de Graaff Uitgeverij: Scriptum Prijs: € 15,99

Op zoek naar de verhalen achter de plaatsen met Nederlandse namen in ZuidAfrika, reisde auteur en historicus Bart de Graaff kriskras door het land, van Amsterdam naar Gouda. Langs dorpjes die diep verscholen liggen in het binnenland en waar vrijwel nooit toeristen komen. Volgens de tradities van het ZuidAfrikaanse ‘story-telling’ trakteert De Graaff de lezer met dit boek dat het midden houdt tussen een reisgids, een liefdevol portret en roman, op ‘lieg, lag en hartseer stories’. Een aanrader voor wie dieper in de bijzondere verhalencultuur van Zuid-Afrika wil duiken.

Afrikaners Een volk op drift Auteur: Fred de Vries Uitgeverij: Nijgh & Van Ditmar Prijs: € 19,95

Mandela, koesteren, trof haar diep. Terug in Nederland ontdekte ze dat wij de jeugd weinig te bieden hebben over Mandela en zijn strijd voor vrijheid, rechtvaardigheid en verzoening.

Ze besloot daarom zelf een boek voor jeugdige lezers te schrijven. Een prijzenswaardig initiatief.

Journalist en auteur Fred de Vries heeft een bijzonder boek geschreven. ‘Food for thought’ voor eenieder die in Zuid-Afrika is geweest, en interessant voor iedereen die er naar toe gaat. De Vries gunt de lezer via persoonlijke Intermezzo’s een kijkje in zijn leven in Zuid-Afrika waar hij in 2003 kwam wonen. En via gesprekken over de Boerenoorlog, politiek en racisme maar ook over de taal, muziek en literatuur schetst hij een beeld van de Afrikaners. Ze delen een land, een cultuur en een taal, maar de diversiteit is groot, hun problemen zo mogelijk nog groter. Afrikaners is een rijk portret dat van binnenuit geschreven is. Onderzoekend, met veel humor en vol mededogen. Want ook de auteur zelf moet zijn leven en toekomst in Zuid-Afrika definiëren.

The Elephant Whisperer Auteur: Lawrence Anthony Uitgeverij: Panmacmillan Prijs: € 11,99

Madiba - Het levensverhaal van Nelson Mandela Auteur: Angela Machiel Guépin, met illustraties van Susanna Redeker Uitgeverij: Act on Virtues Prijs: 14,95

In dit jeugdboek, geschikt voor kinderen vanaf 11 jaar, volgt de auteur op zeer toegankelijke wijze de autobiografie De lange weg naar vrijheid van Nelson Mandela. Bij het boek Madiba hoort de site www.mandelaboek.nl met informatie voor scholieren en lesmateriaal voor leerkrachten.

Guépin is als leerkracht werkzaam in het onderwijs en bracht een deel van haar sabbatical door in Hermanus. Tijdens haar verblijf sprak ze met veel mensen, blank en zwart, jong en oud, over Nelson Mandela. De genegenheid die zij nog steeds voor Madiba, de koosnaam voor

Tekst: Marjolein Westerterp

Als de ZuidAfrikaanse natuurbeschermer Lawrence Anthony wordt gevraagd om een kudde extreem lastige olifanten in zijn game reserve Thula Thula (KwaZulu-Natal) op te nemen, is zijn eerste reactie: ‘Nee dank je’. Zijn weigering betekent echter een zekere dood van de dieren.

Hij stemt toe, maar voor de verhuizing kan plaatsvinden, worden de matriarch en haar kalf doodgeschoten. De parkbeheerder krijgt een kudde van negen getraumatiseerde olifanten toegeschoven. Het lukt Anthony met de dieren te communiceren en het agressieve gedrag te keren. Tijdens zijn inspanningen realiseert hij zich dat ze hém veel leren over liefde, loyaliteit en vrijheid. Als Lawrence Anthony in maart 2012 overlijdt gebeurt het ongelooflijke: de kudde die hij van de dood heeft gered en in zijn hart gesloten, komt na zich weken niet vertoond te hebben, naar het huis van de ‘Olifantenfluisteraar’ om hem hun laatste eer te bewijzen. Ze blijven er twee dagen staan.

Inmiddels is dit ontroerende en meeslepende boek dat wereldwijd een hit is ook in het Nederlands verschenen.

Het mysterie van

de witte leeuwen van Timbavati

Tsimba-vaati betekent in de Afrikaanse XiTsonga taal ‘de plek waar de ster-leeuwen landden’. Er leven sinds tien jaar weer witte leeuwen in het land dat hen toebehoort. Dankzij de inzet van Linda Tucker en haar non-profit organisatie Global White Lion Protection Trust. Een verhaal over liefde, vrijheid en de allesomvattende Afrikaanse wijsheid.

‘Er klinkt een stem op uit de verschroeide dalen van mijn oeroude moederland. Een eenzame stem die uitstijgt boven de heuvels van het eeuwige Afrika en een oproep doet aan alle onverschilligen. Het is een smeekbede aan iedereen die ervoor kiest werkeloos toe te zien bij het uitroeien van de witte leeuwen, de iconen van Zuid-Afrika. De heiligste dieren van mijn land. Laat ze met rust. Laat ze zich weer voortplanten, laat ze leven in de wildernis, in de natuur die hun moeder is. Op een dag, ergens in de donkere dalen van de toekomst, zal de mensheid proberen op haar schreden terug te keren en zich realiseren hoeveel er verloren is. Hoeveel er van de kennis van Afrika verdwenen is.’ – Credo Mutwa Een passage uit het boek ‘De Leeuwenvrouw’ van Linda Tucker – verschenen in mei 2012 – die me onmiddellijk deed besluiten haar én de witte leeuwen van Timbavati te willen ontmoeten.

Het boek vertelt het persoonlijke verhaal van Linda, model, reclamestrateeg en afgestudeerd in Jungiaanse droomanalyse en middeleeuwse symboliek. In 1991 is ze met een groep vrienden op safari in haar geboorteland Zuid-Afrika. In Timbavati, grenzend aan het Kruger National Park. Als ze rond het kampvuur zitten, horen ze het gebrul van leeuwen. De groep vrienden besluit op zoek te gaan. Het is het begin van een bloedstollend avontuur. Ze vinden de hongerige leeuwen, de open jeep wil niet meer starten en in het donker worden ze omsingeld door wat dan nog in Linda’s ogen meedogenloze monsters zijn. Uit het niets verschijnt een oude vrouw met een baby op haar rug, gevolgd door een jongen en een meisje. De leeuwen laten hen ongemoeid. Ook als het jongetje met een van de vrienden terugloopt naar het kamp om een andere auto te halen. Een onwerkelijke ervaring die Linda bijblijft als ze met haar echtgenoot weer haar hectische leven oppakt in Londen. In de jaren die volgen vraagt ze zich af wie die vrouw was, wat haar kracht is geweest op dat heikele moment. Waarom de leeuwen haar met rust lieten. In 1994 weet ze dat ze terug moet naar Timbavati om antwoord te krijgen op haar vragen. Het is het moment dat haar leven een wending neemt die ze nooit had kunnen voorzien. Het wordt het begin van een spirituele zoektocht naar de wijsheid en tradities van het oude Afrika.

De roep van de liefde Achttien jaar later woont Linda Tucker samen met haar tweede echtgenoot, leeuwenecoloog Jason Turner in Timbavati, is ze auteur van de internationale bestseller over het mysterie van de witte leeuwen, heeft ze een reservaat waar twee groepen witte leeuwen in het wild leven en is ze door Maria Khosa, de vrouw die haar destijds gered heeft, gewijd tot leeuwensjamaan. Ze reist de wereld over om het verhaal van de witte leeuwen te vertellen en mensen ervan bewust te maken dat deze dieren volgens de aloude Afrikaanse wijsheid het heiligste dier op aarde zijn. Linda: ‘Maar welk dier heeft geen recht op bescherming?’ Maria Khosa en Credo Mutwa die beiden als sjamaan en sangoma de geschiedenis van Afrika in hun genen dragen, hebben het ‘leeuwenhart’ van Linda geopend en haar duidelijk gemaakt dat de bescherming van de witte leeuwen en het doorgeven van de wijsheden van het oude Afrika haar levenspad zijn. Ze heeft gehoor gegeven aan de roep van het leven en gekozen voor een bestaan in dienst van de witte leeuwen van Timbavati. In dienst van de liefde, in dienst van vrijheid voor dieren die tot dan toe gezien werden als ‘zeldzame albinoleeuwen’ en derhalve als gewilde trofeeën voor jagers. Alleen nog te zien in dierentuinen en kooien in Zuid-Afrikaanse jachtreservaten. Opgesloten, wachtend op de kogel.

Plaats van de leeuw Er zijn op deze wereld plekken waar geen wanklank te bespeuren is. Tsau, het eigendom van Linda en Jason en het hoofdkantoor van de Global White Lion Protection Trust, is er zo één. De zon schijnt genadeloos als we wachten bij het hek om opgehaald te worden.

Over een zandpad van rode aarde rijden we naar de lodge. Lemen chalets en traditioneel beschilderde rondavels rond een zwembad, een kampvuur en een open lounge, hangmatten in de schaduw.

Overal Afrikaanse kunst en afbeeldingen van leeuwen. En daar is Linda, open, hartelijk. Ik speur naar tekenen van haar wijsheid, zij is de eerste sjamaan die ik ontmoet. Opvallend zijn haar rust en haar glimlach. We moeten ons eerst thuis voelen voor we gaan praten en kennismaken met de leeuwen die in vrijheid leven in het reservaat dat grenst aan de lodge. De eerste stop tijdens de zoektocht naar de leeuwen is bij de Crystal White Lion, een immens kunstwerk opgetrokken uit witte kwarts en staaldraad; een geschenk van de »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen

12

internationaal bekende Zuid-Afrikaanse kunstenaar Andries Botha.

Linda wijst op het hart van roze kwarts. Naast het kunstwerk ligt een berg kwarts. Iedereen die bij het beeld stopt, mag een steentje in de ‘witte leeuw’ plaatsen en een wens doen. Op een berg zand staan twee wenskaarten van witte leeuwen; met een pootafdruk van een luipaard, constateert Linda verrukt. In het vervagende licht van de ondergaande zon vinden we drie leeuwen, rustend op het zandpad.

De blauwe ogen kijken ons onderzoekend aan. Het oogcontact is intens. Anders dan de ongenaakbare blik die ik me herinner van eerdere leeuwenontmoetingen. ‘Hun uitdrukking lijkt bijna menselijk,’ zegt fotograaf Peter. In navolging van Linda danken we de leeuwen dat we in hun territorium hebben mogen verblijven. En is het tijd voor het verhaal over het mysterie van de witte leeuwen.

De ster-leeuwen ‘Tijdens talloze ontmoetingen hebben Maria Khosa en Credo Mutwa mij ingewijd in de verhalen en overleveringen van het oude Afrika. Hun Umlando, ‘de Grote Kennis’, met mij gedeeld. Er waren twee dingen die me er toe dwongen om op onderzoek te gaan.

Het ene verhaal was dat van een witte vallende ster, een enorme bal licht die het landschap van Timbavati verlichtte. Nog jaren daarna kregen de dieren die in de buurt van het witte wonder waren geweest sneeuwwitte nakomelingen. De toenmalige koning Npepo verklaarde Timbavati tot een heilige plek waar niet gejaagd mocht worden. De andere witte dieren stierven uit, maar witte leeuwen bleven keer op keer geboren worden.

Het andere verhaal was over het bestaan van de Nijlmeridiaan die Credo een lijn van goud noemt. Hij verbindt de sfinx van Gizeh met Groot Zimbabwe, Timbavati en Durban en volgt de loop van de Nijl en de Oost-Afrikaanse Riftvallei, het geboortekanaal van de menselijke soort. Credo verbond in zijn verhalen de sterrenlijnen in het hemelgewelf met een onderaardse rivier van sterren die deze meridiaan volgt en maakte zo van de wereld een perfect

spiegelbeeld: ‘zo beneden, zo boven,’ omschreef hij het. Deze verhalen vormden voor mij de aanleiding om al deze heilige plekken te bezoeken om ze te kunnen duiden en waar mogelijk een wetenschappelijke onderbouwing mee te geven.’

Meer dan een wetenschappelijk onderzoek ‘Het werd een spirituele zoektocht die me in contact bracht met grote wijs- en waarheden, groter dan je wetenschappelijk kunt bevatten. En het gaf me het besef van het belang van de witte leeuwen in Zuid-Afrika. Ik wist dat ik geroepen was om ervoor te zorgen dat ze weer in vrijheid in het wild zouden kunnen leven.

Daarvoor moeten we kunnen aantonen dat ze niet een fout van de natuur zijn, maar een aparte soort in de leeuwenfamilie. Alleen zo kunnen ze op de lijst met beschermde diersoorten komen. De laatste witte leeuwen waren in 1991 gesignaleerd. Daarna zijn ze alleen nog in gevangenschap geboren. Ze weer vrijheid te geven, zou voor mij het mooiste geschenk van liefde zijn.’

Marah, de kerstwelp ‘Op 25 december 2000, de eerste kerstdag in het nieuwe millennium wordt in een jachtkamp in het Zuid-Afrikaanse plaatsje Bethlehem een wit leeuwenwelpje geboren. Zoals gebruikelijk wordt ze meteen van haar moeder gescheiden om op te groeien als trofee voor de gekooide jacht. Gefokt om te worden doodgeschoten. Ik bezwoer dat ik haar zou bevrijden en terugbrengen naar het land dat haar geboorterecht was: Timbavati. Toen ik Credo Mutwa over haar vertelde, zei hij: “Ah, ze is gekomen. Op haar hebben de ouden van Afrika gewacht. Marah, de moeder van Ra, de zonnegod.” Het heeft jaren geduurd voor Jason en ik een omgeving hadden gecreëerd in Timbavati waar Marah in vrijheid zou kunnen leven. In de tussentijd had ik bedongen dat ze de jongen die zij kreeg zelf mocht opvoeden.

Uiteindelijk kwam ze in 2004 vrij, met haar zoons Regeus, Letaba en dochter Zihra.’ »

14

Symbolen van hoop voor de toekomst Vier leeuwen die alleen maar beton en hekken hadden gezien, moesten leren overleven in een hun vreemde en vijandelijke omgeving. Het is ze gelukt. Helaas is Marah na twee jaar overleden toen ze op jacht was naar een wrattenzwijn. Het was Pasen. Haar sterfdag was net zo symbolisch als die van haar geboorte. De witte leeuwen die we nu mogen zien, zijn nakomelingen van haar drie welpen, stralende zonnestralen van hoop. De ster-leeuwen van Timbavati. ‘Voor mij is de boodschap van de witte leeuwen niet toe te geven aan onze angst. Ze zijn het symbool van het hart van de mensheid en hier om ons te leren moedig te zijn en het leeuwenhart in ons te ontdekken en volgen. We kunnen angst overwinnen door moed, geloof en liefde. Liefde in het sjamanisme is het tegenovergestelde van angst. Er zijn vele manieren om te

herinvesteren in onze aarde en haar rijkdom, er zijn vele manieren om iets terug te geven voor wat we hebben gekregen. De waarheid is dat we een verschil kunnen maken. Angst belemmert ons vaak in het ervaren van onze eigen kracht, ons innerlijk licht. Voor mij zijn de witte leeuwen hier op aarde als een baken om ons te leiden naar dat licht.’

In mijn boek schrijft Linda: ‘For Marjolein, Thank you for your shining lioness heart and for following it all the way to white lion territories.’ ˙ Informatie: www.whitelions.org

De Leeuwenvrouw (originele titel: Mystery of the White Lions, Children of the Sun God) is een indrukwekkende visie die de magie en oerkennis van de mens toont.

Ankh-Hermes B.V. mei 2012 - € 29,95

15

Waarom de leeuw brult De Zuid-Afrikanen hebben een diepgewortelde traditie van ‘story-telling’.

Zo ook dit Batonka verhaaltje over hoe Leeuw aan zijn rollende donder kwam.

Al voordat de mens op aarde kwam, was Leeuw het meest gevreesde roofdier. Hij ving en at de andere dieren zonder enig probleem. Maar in die tijd had hij nog wel een vriendelijk stemgeluid. Natuurlijk waren de andere dieren daar niet blij mee, want ze wisten nooit wanneer Leeuw weer op jacht ging.

Ze hielden, terwijl Leeuw lekker lag te slapen, een geheime vergadering om te zien hoe ze hem minder gevaarlijk konden maken. Ze spraken uren met elkaar, maar niemand had een goed idee. Totdat Haas ineens met een briljant plan kwam.

‘Ik weet een manier om de stem van Leeuw te laten klinken als een rollende donder tijdens een heftige zomerstorm,’ zei hij, ‘dan weten we voortaan altijd dat hij onderweg is.’

De andere dieren vonden het een erg goed idee. Maar hoe zou Haas dat voor elkaar krijgen? Haas knipoogde en ging op pad om zijn moeilijke opdracht uit te voeren.

Na een tijdje vond hij Leeuw in de schaduw van een boom. Hij liep er voorzichtig naar toe en zei: ‘Oh Koning der Dieren, het spijt me vreselijk dat ik u slecht nieuws kom brengen, maar uw broer is ernstig ziek en wil u graag zien.’

Leeuw schrok en zei tegen Haas dat hij hem zo snel mogelijk naar z’n zieke broer moest brengen.

Haas liep kilometers en kilometers door het droge bushveld, totdat Leeuw die toch al ruw in zijn ochtendslaap gestoord was na uren zei dat hij niet meer verder wilde. Hij ging op een plekje in de schaduw liggen en viel weer in slaap.

Met de hulp van Honingvogel vond Haas een bijenkorf in een boom niet ver bij Leeuw vandaan. Een deel van de honingraat liet hij volgens goed gebruik achter voor de vogel. De rest van de honing uit de raat druppelde hij over het hele lijf van Leeuw. Daarna verstopte hij zich snel.

Toen de bijen terug naar hun korf kwamen en zagen dat iemand hun honing had gestolen, werden ze furieus. Al snel vonden ze de slapende Leeuw, met hun honing over zijn hele lijf. Ze vormden een zwerm en vielen Leeuw aan. Hij werd zo vaak gestoken dat zijn kreten uiteindelijk uitmonden in een diepe, rollende brul die in de wijde omtrek gehoord werd. En zo veranderde de stem van Leeuw voor altijd. Alle dieren waren Haas heel dankbaar, want vanaf dat moment konden ze Leeuw altijd horen aankomen. ˙

(uit: When Hippo was Hairy and Other Tales from Africa, van Nick Greaves)

16

lezen &

kijken

Gert Vlok Nel se beautiful woorde ‘Zinnen als zoenen’ Gerrit Komrij nam acht van Vlok Nels gedichten op in zijn gedichtenbundel De Afrikaanse poëzie in 1000 en enige gedichten.

Naar aanleiding van de documentaire Beautiful in Beaufort-Wes, ben ik jaren geleden naar het plaatsje van het grote niets in de Karoo gereden.

Ik wilde zelf de eenzame verlatenheid voelen.

Misschien oog in oog met Gertjie komen te staan en hem dan vragen stellen. Beaufort-Wes bleek meer dan eenzaamheid en Gertjie woont inmiddels in Gouda. Gouda Zuid-Afrika. Leger en kleiner nog dan zijn geboorteplaats.

Nu is er dan de nieuwe cd, Onherroeplik, en toerde Gert in gezelschap van zijn vrouw, fotografe Tanja Erasmus en bassist, componist en goede vriend Schalk Joubert door Nederland.

Een land dat hij goed kent en waar hij, in Nijmegen, zelfs een tijdje woonde.

Er was de prijswinnende documentaire Beautiful in Beaufort-Wes (2006) van de Nederlandse filmmaker Walter Stokman, met de cd Beaufort-Wes se Beautiful Woorde.

Er was de dichtbundel Het is onnatuurlijk om te leven (2007), er was de cd Onherroeplik (2012).

En er was nooit een interview.

De Zuid-Afrikaanse dichter en zanger/gitarist Gert Vlok Nel was in juni Nederland om de muziek van zijn recente album Onherroeplik te presenteren. Gerts muziek is ingetogen, melancholiek, beklemmend en erg beeldend.

Zijn taal is poëtisch, kleurrijk, vindingrijk, vol wonderlijke details en taalvondsten en een bijzondere mix van Afrikaans en Engels.

Mijn verzoek om een interview wordt met opgetrokken wenkbrauwen aangehoord.

‘Not even The New York Times will get an interview,’ laat vaste begeleider Schalk Joubert weten. De Gelderlander uit 2007: ‘Gert Vlok Nel houdt niet van aandacht.’

Toch deed ik mijn huiswerk, want je weet maar nooit.

Gert Vlok Nel (Beaufort-West, 1963) studeerde Engels, Afrikaans en geschiedenis aan de Universiteit van Stellenbosch en werkte daarna als gids bij die Kasteel in Kaapstad, barman en bewaker bij de universiteit van Stellenbosch.

Hij publiceerde 1 dichtbundel, Om Te Lewe Is Onnatuurlik, en kreeg er de Ingrid Jonker-prijs voor. De bundel schetst een betoverend portret van zijn jeugd in Beaufort-West op het desolate platteland waar voornamelijk arme blanken woonden. Hij las er in 1998 uit voor op Poetry International in Rotterdam.

Tekst: Marjolein Westerterp Foto Marli Strydom

17 Een aantal nummers op Onherroeplik verwijzen ernaar. De thema’s zijn weer, in willekeurige volgorde, treinen, water en vrouwen ofwel de liefde.

Als ik hem dan eindelijk in Rotterdam durf aan te spreken, verlegen op afstand gebleven door alle mededelingen dat de populaire dichter niet op aandacht zit te wachten, blijkt hij goedlachs, geïnteresseerd, een leuke gesprekspartner na afloop van het optreden, dat ik als prachtig meld.

‘Dankie, Marjolein. Sometimes you have diamonds, sometimes you have stones. Met liefde, liefde!’

Het waren ook die avond Gert se beautiful woorde. Die alles zeggen. In het voorwoord

van Het is onnatuurlijk om te leven (uitgeverij Podium, met prachtige vertalingen van Robert Dorsman) duidt schrijfster Antjie Krog zijn bijzondere telegram/sms-stijl van schrijven. Een trendsettende stijl, maar ook een stotterende, onzekere en zoekende stijl, onlosmakelijk verbonden met het arbeidersmilieu van waaruit hij schrijft. ‘De gedichten roepen het beeld op van een uiterst gevoelige waarnemer, een ‘ik’ die de tegenstellingen in zijn leven probeert te doorgronden. Intens is de weeklacht over mensen die sterven zonder dat er in hun bestaan ook maar iets is veranderd. In de poëzie van Gert Vlok Nel komt het leven als een bijl uit de nacht op je af.’

Indrukwekkend vind ik de ode aan Koos du Plessis in Waarom ek roep na jou vanaand: ‘GERT bo die grond roep na Koos onder die grond’ is een weergaloze binnenkomer. Of het nummer Tuesday: ‘Waarheen nou o waarheen nou dis reeds 7uur en ek sit nog steeds net hier.

En jy sal nou weet, having said “be home at 5 o’clock we could go to the 5:15 movie show”.

Waarheen nou? O waarheen nou, I should have left Tuesday when you still loved me so.

Afrika – Oog in oog met het onbekende, Michael Bright, hardcover juni 2013, Tirion Natuur, € 29,95

Safari in Afrika – Op safari in de grote wildreservaten, Beverly Pickford & Peter Pickford, hardcover 2010, Veltman Uitgevers BV, € 64,95 (bol.com)

Nelson Mandela – In gesprek met mijzelf, vertaald door Rob de Ridder, softcover, zesde druk 2013, uitgeverij Spectrum, € 15,-

Dit prachtige boek toont een spectaculaire reis door Afrika’s vijf unieke gebieden: de Kalahari, de Savanne, Congo, Kaap de Goede Hoop en de Sahara. Een reis waarin je aan de hand van intrigerende teksten en natuurfoto’s nieuwe elementen van het mysterieuze continent leert kennen. Arenden die reusachtige vleermuizen vangen, apen die op antilopen jagen en een zenuwslopende giraffenstrijd zijn slechts enkele voorbeelden van de spectaculaire verhalen en beelden. Afrika is een prachtige reis door een uitgestrekt en zeer divers continent en een niet te missen aanvulling op de populaire BBC Earth-serie Africa (€ 34,99). Een ‘must have’ voor natuurliefhebbers.

You think you know Africa? Think again!

Peter en Beverly Pickford zijn reizigers in hart en nieren en in de achtentwintig jaar dat ze professioneel fotograferen en schrijven, hebben ze Afrika goed leren kennen. In Afrika richten ze hun blik op de Afrikaanse wildernis die al eeuwenlang een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefent op ontdekkingsreizigers van toen en natuurliefhebbers van nu.

Peter en Beverly hebben al talloze internationale prijzen gewonnen voor hun werk, waaronder de Agfaprijs voor de Wildfotograaf van het Jaar en de Kodiakprijs voor de Zwart-witfotograaf van het Jaar. De foto’s zijn vaak spectaculair, de parken zijn de mooiste van Zuid-Afrika, Namibië, Botswana, Zimbabwe, Zambia, Tanzania, Kenia, Rwanda en Oeganda.

Ik heb geen vragen meer. Gert is Gert.

En zijn gedichten en songs zijn prachtig. ˙

Dit indrukwekkende boek is een must voor iedereen die geïnteresseerd is in Mandela. Met een persoonlijk voorwoord van Barack Obama.

Het boek geeft ons een kijkje in het persoonlijke leven van Mandela aan de hand van brieven die hij heeft geschreven tijdens de moeilijkste momenten van zijn gevangenschap. ‘In het echte leven hebben we niet met goden te maken, maar met gewone mensen zoals we zelf zijn, mannen en vrouwen vol tegenstellingen, die standvastig zijn en wispelturig, sterk en zwak, eerbiedwaardig en eerloos.’ Lezen van In gesprek met mijzelf voelt als een zeldzame kans om in gedachten tijd door te brengen met deze grote wereldleider. Zijn woorden zijn direct, helder en intiem. Ze weerspiegelen de twijfel, angst en wanhoop die hij zo vaak gevoeld heeft en maken daarmee zijn leven nog aangrijpender en opmerkelijker.

StefStef BosBos enenKoos Kombuis Koos Kombuis Ontmoeting in Niemandsland Ontmoeting in Niemandsland

Stef Bos uit Nederland en Koos Kombuis uit Zuid-Afrika. Twee woordkunstenaars die elkaar ontmoeten in Stef Bos uit Nederland en Koos Kombuis uit Zuid-Afrika. Twee woordkunstenaars die elkaar ontmoeten in Niemandsland. En zingen over liefde. Voor hun land, hun vrouw en kinderen. Voor het leven.

Niemandsland. En zingen over liefde. Voor hun land, hun vrouw en kinderen. Voor het leven.

Het verschil: Jij es van hier en ek es van daar…

Het verschil: Jij es van hier en ek es van daar…

Hetjaarlijkse jaarlijkseKlein KleinKaroo KarooNasionale NasionaleKunstefees Kunstefees(KKNK) (KKNK)in in Het Oudtshoornbiedt biedtgerenommeerde gerenommeerdeZuid-Afrikaanse Zuid-Afrikaanseartiesten artiesteneen een Oudtshoorn podiumom omhet hetbeste bestevan vanhun hunkunnen kunnente telaten latenzien. zien.Virtuozen Virtuozen podium vanhet hetwoord woorden engevoel gevoelals alsAmanda AmandaStrydom, Strydom,Chris ChrisChameleon Chameleon van tredener erop open enook ookStef StefBos Bosen enKoos KoosKombuis Kombuisdie diedit ditjaar jaarkozen kozen treden vooreen eengezamenlijke gezamenlijkevoorstelling, voorstelling,met metde denaam naamNiemandsland.

Niemandsland. voor OOGontmoet ontmoetde detwee tweemannen mannenaan aaneen eentafel tafelop opeen eenzonovergoten zonovergoten OOG terrasin inOudtshoorn.

Oudtshoorn. terras

Jijes esvan vanhier hieren enek ekes esvan vandaar. daar.Waar Waarisisde deplek plekwaar waarjullie jullieelkaar elkaar Jij ontmoeten? ontmoeten?

Koos:‘In ‘InNiemandsland…

Niemandsland…Ik Ikheb hebeen eencd cdmet metdie dietitel, titel,Stef Stefeen een Koos: nummeren enStefs Stefsbedrijf bedrijfheet heetNiemandsland.’

Niemandsland.’ nummer Stef:‘Ik ‘Ikwoon woonop opde degrens grenstussen tussenNederland Nederlanden enBelgië Belgiëen enin in Stef: Kaapstad,en enik ikheb hebme melang langafgevraagd: afgevraagd:waar waarwoon woonik iknu nu Kaapstad, werkelijk?In InNiemandsland Niemandslanddus.’ dus.’ werkelijk?

Koos:‘Voor ‘Voormij mijisisdie dietitel titelook ookeen eenafrekening afrekeningmet metmijn mijnvorige, vorige,wilde wilde Koos: leventoen toenik iknog nogaan aandrugs drugsverslaafd verslaafdwas wasen enmet methet hetvroegere vroegere» leven

Teksten enfoto’s: foto’s:Marjolein MarjoleinWesterterp Westerterp Tekst

64 20

‘Waartoe gaan ons nou?

Dat is voor mij de vraag van Zuid-Afrika’ Zuid-Afrika. Het staat voor mij voor een nieuw land en een nieuw bestaan.’

Stef: ‘We raakten een tijd geleden aan de praat om samen een voorstelling te maken. Ik was toen bezig met In een ander licht, het project voor de NCRV. Een album en een voorstelling gebaseerd op 12 verhalen uit de bijbel, die ik op mijn manier van woorden en muziek heb voorzien. Koos was bezig met een meer spiritueel album dat Schalk Joubert geproduceerd heeft. Ons eerste plan was die nummers bij elkaar te voegen en de voorstelling God en die duivel op tour te noemen. Een beetje te controversieel voor ZuidAfrika.’

Koos: ‘Het echte startpunt was het Lied van Ruth van Stef dat ik op mijn album heb gezet.’

Stef: ‘In de loop van de tijd is het thema van de voorstelling geëvolueerd naar twee mannen die aan een tafel met elkaar zitten te praten over het leven. De titel zou ook BosKombuis kunnen zijn.

Maar Niemandsland was inhoudelijk het vertrekpunt. Het punt waar wij elkaar vinden.’

Koos Kombuis trok in de jaren tachtig met zijn protestliederen tegen de apartheid langs universiteiten en campussen. Johannes Kerkorrel was een gemeenschappelijke vriend. Langzamerhand maken de protestliederen van Koos plaats voor liefdesliedjes. Stef koos voor Zuid-Afrika als het land waar hij zijn kinderen wil laten opgroeien.

Hoe kijken jullie naar het Zuid-Afrika van nu?

Koos: ‘Er is meer vrijheid, en ik ben positief over Zuid-Afrika.

Ik hou van de mensen, maar ik vertrouw de regering niet. Er is teveel corruptie. Ik heb een paar jaar geleden een protestalbum, Bloedrivier, gemaakt waarin ik de regering bekritiseerde. Dat is niet makkelijk, want je wordt als blanke dan al snel weggezet als racist.’

Stef: ‘Je kijkt op een kritische manier naar Zuid-Afrika. Koos zei

weleens tegen mij dat ik, omdat ik een Nederlander ben, het me kan veroorloven om een heleboel dingen te berde te brengen, die hij als Zuid-Afrikaan niet kan zeggen. Het is als buitenstaander misschien makkelijker om veranderingen te analyseren dan als je hier geboren bent. Voor mij is het bijvoorbeeld veel moeilijker om de complexiteit van de veranderingen in Nederland te analyseren.’

Jullie spelen bijvoorbeeld het nummer De tijdbom tikt.

Koos: ‘De onderlaag in Zuid-Afrika is makkelijk te manipuleren door populisten. Dan ligt een revolutie snel op de loer.’

Stef: ‘Maar Zuid-Afrika is ook een land met een ongelooflijk overlevingsinstinct. Wij in Nederland hebben die ervaring niet.

Wij hoeven ons nog steeds geen wezenlijke vragen te stellen.

Hier moet je dat voortdurend. Je moet hier scherper zijn. ZuidAfrika is een land van minderheden. Er bestaat geen meerderheid.

Daardoor zal het land altijd in beweging blijven, er zal van tijd tot tijd een andere groep als machthebbers boven komen drijven.

Nederland is een geïnstitutionaliseerde samenleving. Wij klagen al als de post op maandag niet wordt bezorgd.’

Koos: ‘Ik werd vanochtend wakker met een liedje in mijn hoofd dat ik Waartoe gaan ons nou? heb genoemd. Het gaat precies daarover.

Al vanaf het moment dat de Hollanders in de Kaap kwamen, zijn de mensen in beweging geweest. Ze trokken het land in, op zoek naar een plek om te leven, op zoek naar goud en diamanten, op zoek naar een eigen identiteit, op zoek naar vrijheid, op zoek naar rock&roll. Elke keer hebben ze zich door de eeuwen heen de vraag moeten stellen: Waartoe gaan ons nou? Dat is voor mij de vraag van Zuid-Afrika.’

Stef verrast: ‘Maar ik heb een song: Waar staan wij nu?’

Jij es van hier en ek es van daar; wat bindt jullie?

Stef: ‘Door mensen leer je de cultuur kennen. Mensen zijn je beste gidsen in een nieuw land. Het mooiste is iemand tegen te komen

21

‘Niemandsland is het punt waar wij elkaar vinden’ die in zijn tijd staat, die vertegenwoordigt wat er leeft. Koos en Johannes Kerkorrel moesten destijds goed nadenken over wie zij waren en waar zij stonden. Zij boden mij de toegangspoort naar het hart van de cultuur. Ik zal nooit een Afrikaner worden. Maar ik kan door met Koos om te gaan een beetje begrijpen hoe hij denkt en daarvan leren. Ik vind het heel leerzaam om in Zuid-Afrika te leven, want niks is evident. Deze samenleving is complex, die van ons ook. We kunnen niet nu het minder gaat in Nederland zeggen: “ja, maar die multiculturele samenleving willen we niet meer.” We zullen wel moeten.’

Koos: ‘Stef heeft ervoor gekozen om van Zuid-Afrika zijn land te maken en om je hier echt thuis te voelen, dat is niet makkelijk.

Hij investeert zijn toekomst in dit land en dat is voor mij een fantastisch voorbeeld. Het geeft hoop. Het leert mij dat we vooruit moeten. Wij kunnen niet vluchten in vroeger. We moeten gaan voor de toekomst, meegaan met de stroom in plaats van ertegenin te zwemmen. Mensen zoals Stef kunnen een ander geluid over ons land laten horen dan dat van criminaliteit en corruptie.’

Stef, jij kiest ervoor jouw kinderen in Zuid-Afrika te laten opgroeien.

Stef: ‘Je wilt je kinderen de beste toekomst geven en ik denk dat ze in dit land de beste vaardigheden zullen ontwikkelen om creatief te overleven. Ik denk dat een kind van de toekomst creatief moet zijn.

Het zal niet meer gaan over hoe goed jij bent aan de universiteit. Al die dingen zullen op losse schroeven komen te staan. Creativiteit leert men niet in Europa. Daar zeggen we: “ja maar, er is mij toch beloofd dat ik deze baan zou houden tot het eind van mijn leven.”

Dan denk ik: word wakker. De staat is niet verantwoordelijk voor jouw leven, dat ben je zelf. Er zal in de komende tijd nog meer chaos komen. Dus moeten de burgers vindingrijker worden.

Als de IKEA niet meer bestaat, hoe kan ik dan zelf een bed in elkaar zetten? En dat zullen mijn kinderen hier beter leren dan in Nederland. De sociale realiteit is hier harder. Ze zien mensen op straat slapen. In Nederland kun je bij wijze van spreken de realiteit uitzetten met je afstandsbediening.’

Pessimisme is kijken naar de werkelijkheid op korte termijn.

Stef: ‘Dit is een continent in problemen. Maar ik kijk liever naar de toekomst, er is zoveel te winnen als je kijkt naar de mogelijkheden van de lange termijn.’

Koos: ‘Als je de krant leest krijgen wij het beeld van Zuid-Afrika door de ogen van de blanken. Er wordt geschreven over wat er niet klopt. Je wordt gevoed met het idee hoe dom en slecht de zwarten zijn. De ironie is dat wij hier van dag tot dag een heerlijk leven leiden.’

Stef: ‘De kranten geven nooit een beeld van de werkelijkheid. Je moet uit het raam kijken en op straat zien wat er aan de hand is. Je kunt nieuws over anderen lezen, maar is het niet veel interessanter om met je vrouw te praten over hoe het met ons gaat? We worden voortdurend afgeleid door triviale onzin.’

Koos: ‘Ik heb drie maanden lang een abonnement gehad op een krant uit Soweto en het voelde alsof ik naar een ander land was verhuisd. Je komt weg uit je geschiedenis, je leeft ineens in een prachtig, positief land. Ik heb in die drie maanden geen enkel protestliedje geschreven. En als ik erover nadenk, dan ben ik hier de meeste tijd gewoon gelukkig. Misschien moet ik weer een abonnement nemen.’

Denkend aan Holland?

Koos: ‘Jaren geleden zat ik in Nederland op een bankje een joint te roken. Naast mij zat een echtpaar dat met me begon te praten.

Er was geen oordeel, geen kritiek. Ik voelde me gerespecteerd. Ik vond de Nederlanders heel tolerant. Maar ik heb het gevoel dat de samenleving zich bij jullie sluit, het is niet meer zo open als een aantal jaren geleden.’

Stef: ‘Ons is geleerd geluk te kopen in een winkel, mensen worden niet meer gestimuleerd om echt over dingen na te denken.

Televisie bedient de middenmoot, vroeger was er een veel hogere standaard. We zijn aan de smaak van een drol gewend geraakt en weten niet meer hoe kaviaar proeft. De maatschappij is niet meer geïnteresseerd in het geluk van mensen, maar is gericht op consumeren. Maar niemand stelt het systeem waarin wij leven aan de kaak. Dan krijg je angsten. De kudde is er nog wel, maar de herder is verdwenen.’

Denkend aan Zuid-Afrika?

Stef: ‘Dan denk ik aan avontuur. Ik vind het mateloos boeiend.

Het is een continent van chaos, maar chaos is het begin van alles.

Vanuit chaos komt orde en vice versa.’

Koos: ‘Hier willen ze nog steeds alles terugvoeren op apartheid en racisme. Ze leven in het verleden. Kijk naar het leven van elke dag, dat verloopt eigenlijk heel vredig.’

Jullie kracht is toveren met woorden. Wat is jullie mooiste zin?

Stef: ‘Laten we naar de I-Tjing gaan. Koos heeft die in het Afrikaans vertaald, dat wordt dit najaar uitgegeven. De mooiste zin voor mij is: “Mooie woorden zijn niet waar, ware woorden zijn niet mooi.”’

Koos: ‘Gekke es in beheer, hulle is innerlijk zwak en uiterlijk sterk.’

[Gekken zijn aan de macht, ze zijn innerlijk zwak en fysiek sterk.] ˙ www.stefbos.nl en www.kooskombuis.co.za

22

Tekst: Marjolein Westerterp Illustraties: E1ten

23

“Death is something inevitable. When a man has done what he considers to be his duty to his people and his country, he can rest in peace.

I believe I have made that effort and that is, therefore, why I will sleep for the eternity …”

Nelson Rolihlahla Mandela 18 juli 1918 – 5 december 2013 Een leven lang Mandela

wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereldv  Mandela

Mandela’s

wereld ‘Mijn naam is Rolihlahla, de ‘onrustzaaier’.

Ik ben geboren op 18 juli 1918 in Mvezo, een klein dorpje aan de oevers van de Mbasherivier in het district Mthatha, de hoofdstad van Transkei. In mijn geboortejaar eindigde de Eerste Wereldoorlog, kostte een griepepidemie het leven aan miljoenen mensen over de hele wereld en bezocht een delegatie van het ANC (African National Congres) de vredesconferentie in Versailles om uitdrukking te geven aan de grieven van de bevolking van Zuid-Afrika.’

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: stockbeeld en Peter Boshuijzen

a’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mande

Mijn vader ‘In Mvezo tussen de groene golvende heuvels, vruchtbare valleien en honderden rivieren en beken, ging het leven gewoon zijn gang.

Mijn vader was chief ofwel hoofdman van Mvezo en lid van de Xhosa Madiba-clan. Hij was in die functie benoemd door zowel de zwarte Thembu-koning als de blanke Britse regering. Net als hij ben ik bij geboorte voorbestemd de stamhoofden te adviseren.

Mijn vader kon niet lezen of schrijven, maar hij was een uitstekend spreker en een groot kenner van de Xhosa-geschiedenis. Mijn moeder Nosekeni Fanny was een van de vier vrouwen van mijn vader. In totaal had hij dertien kinderen. Elke vrouw bewoonde een eigen kraal, een stukje grond, een omheind erf voor het vee en een paar hutten. De kralen lagen ver uit elkaar en mijn vader reisde heen en weer tussen zijn vrouwen.

Door een conflict met de witte magistraten, werd hij ontslagen als chief en verloor hij daardoor zowel zijn titel als zijn fortuin. Door de veranderde financiële omstandigheden verhuisde ik met mijn moeder naar het plaatsje Qunu waar haar familie woonde. Ik heb daar een zorgeloze jeugd doorgebracht.’

De groene vallei ‘Qunu ligt net als Mvezo in een groene vallei omzoomd door heuvels. Er woonden maar een paar honderd mensen, wegen waren er niet, alleen paden platgetrapt door blote jongens- en vrouwenvoeten. De meeste mannen uit het dorp werkten ver weg in de mijnen bij Johannesburg en kwamen maar twee keer per jaar naar huis. Er stonden geen bomen, alleen een paar populieren op een heuvel. Ik kon toen niet vermoeden dat het huis waar ik mijn laatste dagen wil slijten gebouwd is op die heuvel, tussen de bomen.

Ik speelde met de andere jongens, hoedde het vee en leerde te houden van het veld, het weidse landschap en de eenvoudige schoonheid van de natuur, de zuivere lijn van de horizon. De natuur was ons speelterrein. Op platte stenen gleden we van de rotsblokken op de heuvels van het dorp. Een van de glijbanen die zo ontstond is nu te zien bij het museum in Qunu dat naar mij is vernoemd.’

Mijn naam werd Nelson ‘Mijn kennis verwierf ik zoals alle Xhosa-kinderen door na te volgen en na te leven. Niet door te vragen. De gebruiken, rituelen en taboes van de Xhosa waren het alfa en omega van mijn bestaan. De weinige witte mensen die wij in het dorp zagen werden behandeld met een mengeling van vrees en respect. We zagen in het dorp ook dat de christenen het beter hadden en deden dan wij. Mijn vader weigerde zich te bekeren, maar mijn moeder werd wel christen.

Ik werd gedoopt in de Wesleyan Church. Een van de steunpilaren van mijn moeder adviseerde haar mij naar school te laten gaan.

Een voorstel dat mijn moeder verwierp, maar dat mijn vader aansprak. En zo gebeurde het dat ik op mijn zevende naar school ging, gekleed in een broek van mijn vader, met afgeknipte pijpen.

Niemand van mijn familie was ooit naar school geweest. Op mijn eerste schooldag gaf mijn lerares, Miss Mdingane, ons allemaal een Engelse voornaam. Dat was toentertijd de gewoonte bij Afrikanen, ongetwijfeld door de Britse invloed op ons onderwijssysteem. Mijn nieuwe naam was ‘Nelson’. Ik heb geen idee waarom precies die naam.’

Ontmoeting met de dood ‘Twee jaar later stierf mijn vader, ik was pas negen. Mijn moeder »

wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereldv  Mandela

besloot dat ik ergens anders zou gaan wonen. Op weg naar mijn onbekende toekomst rouwde ik niet zozeer om mijn vader als wel om de wereld die ik achterliet. Ik kon me niet voorstellen dat de toekomst ook maar enigszins kon opwegen tegen het verleden dat achter me verdween. Het was een vermoeiende reis, over rotsachtige wegen, heuvel op en heuvel af. Laat in de middag kwamen we aan in een dorp in een kleine, door bomen omgeven vallei. Midden in het dorp stond een prachtig groot huis en een aantal rondavels die allemaal oogverblindend wit waren. Er was een grote voortuin en een maïsveld dat werd omzoomd door perzikbomen. In de achtertuin stonden appelbomen, er was een groentetuin, een bloemenperk en er stonden acacia’s. Vlakbij was de kerk. In de schaduw van de twee gombomen voor de voordeur van het grote huis zaten twintig stamoudsten. Er graasde vee en alles was prachtig. Ik was aangekomen in Mqhekezweni, de Grote Plaats, de tijdelijke hoofdstad van Thembuland en de koninklijke woonplaats van de chief van de Thembu’s.

Ik werd voorgesteld aan een goedgeklede, sterke man, Jongintaba, ‘hij die naar de bergen kijkt’. Hij had na mijn vaders dood aangeboden mijn voogd te worden. Mijn moeder nam na twee dagen afscheid van me. Ze wist dat mijn toekomst zo goed mogelijk verzekerd was. “Houd je goed, mijn jongen”, was alles wat ze zei.’

Leven op de Grote Plaats ‘Ik voelde me geweldig in de rijkdom die de Grote Plaats me bood. Het was voor mij een magisch koninkrijk. Ik ging naar school en leerde Engels, Xhosa, geschiedenis en aardrijkskunde.

Wij maken in Afrika niet hetzelfde onderscheid tussen

bloedverwanten als de westerlingen. De twee kinderen van Jongintaba, Justice en Nomafu, werden mijn broer en zus. Later kwam Nxeko ook bij ons wonen en vormden we een koninklijk kwartet.

Justice en ik werden beste vrienden, hoewel hij vier jaar ouder was dan ik en in alles het tegenovergestelde. Hij was extravert, een levensgenieter, intelligent. Ik was introvert, serieus en moest hard leren. Justice zou een van de machtigste functies van de Thembu-stam erven. Wat mijn toekomst me zou brengen wist ik nog niet.

Het paleis van Jongintaba bestond uit twee ‘westerse’ huizen met golfplaten daken. Eromheen stonden zes rondavels. Het geloof speelde een belangrijke rol in de Grote Plaats en elke week ging ik naar de kerk. Ik volgde de stambijeenkomsten die regelmatig werden gehouden en leerde ervan. Ik zag democratie in haar meest pure vorm. Iedereen kwam aan het woord, naar iedereen werd geluisterd. De beslissing werd samen als één volk genomen. Kwamen ze niet tot een beslissing, dan werd er een volgende vergadering belegd.

Jongintaba verwoordde het zo: “Een leider is als een herder.

Hij blijft achter de kudde en laat de behendigste vooroplopen, waarop de anderen volgen zonder te beseffen dat ze steeds vanuit de achterhoede worden geleid.”

Het is de les die ik me in mijn oren heb geknoopt. En die ik heb proberen te volgen op het moment dat ik, Nelson Mandela, in 1994 de eerste zwarte president van Zuid-Afrika werd.’

Het zwarte verhaal ‘Op mijn zestiende moest ik besneden worden. Dat is een

a’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mandela’s wereld  Mande

‘Ik wist weinig van de wereld erachter, een wereld die me die dag wenkte. En het heeft lang geduurd voor ik me realiseerde dat ík destijds de onwetende was’ voorwaarde in de Xhosa-traditie om man te worden. Ik kreeg een nieuwe naam: Dalibungha, Stichter van de Bungha, het traditionele regeringsorgaan van Transkei. Ik kon nu trouwen, m’n eigen huishouding opzetten en mijn eigen akker ploegen.

Als afsluiting van de ceremonie werden we toegesproken door een chief. Zijn verhaal was er niet een van hoop, maar zwart als de donder. “Daar zitten onze zonen,” zei hij. “De bloem van de Xhosastam, de trots van onze natie. Hen is beloofd dat ze mannen zullen worden. Een loze belofte. Want wij, de zwarte Zuid-Afrikanen, zijn een onderworpen volk, we zijn slaven in ons eigen land, huurders op eigen grond. We hebben geen zeggenschap over ons eigen lot in het land waar we geboren zijn. Deze jongens zullen naar de steden trekken waar ze in sloppen zullen leven en goedkope alcohol drinken omdat wij ze geen land kunnen geven waarop ze aan hun toekomst kunnen bouwen. Ze zullen hun longen uit hun lijf hoesten diep onder de grond in de mijnen van de witten, ze zullen hun gezondheid schaden, nooit de zon zien opdat de witte bevolking in welstand kan leven. Ze zullen soldaten zijn die nooit kunnen vechten omdat ze geen wapens hebben, geleerden die nooit zullen onderwijzen omdat we geen plaats hebben waar ze kunnen

studeren. De intelligentie, talenten en beloften zullen verspild worden in hun pogingen hun kostje bij elkaar te scharrelen met karweitjes voor de witten. De grootste aller geschenken, vrijheid en onafhankelijkheid, kunnen we ze niet geven.”

Ik was boos over zijn woorden, zag het als beledigende opmerkingen van een onwetend man die de waarde van het onderwijs en de goede dingen die de witte mensen in Zuid-Afrika hadden gebracht, niet wist te waarderen. Ik zag de witten niet als onderdrukkers maar als weldoeners.

Ik liep naar de kronkelende rivier die in grillige bochten haar weg vervolgde om vele kilometers verder, uit te monden in de Indische Oceaan. Ik wist weinig van de wereld erachter, een wereld die me die dag wenkte. En het heeft lang geduurd voor ik me realiseerde dat ík destijds de onwetende was.’

De lange weg naar de vrijheid die Mandela heeft gelopen, is beschreven in het boek De lange weg naar de vrijheid, Uitgeverij Contact BV.

29

David Kramer

muzikale duizendpoot David Kramer wordt gezien als een van de belangrijkste Zuid-Afrikaanse artiesten.

Al meer dan veertig jaar bereist hij Zuid-Afrika en de wereld.

Tijd om de pater familias van de Zuid-Afrikaanse muziek-scene zelf te spreken.

‘Lekker, we kunnen even in de zon zitten.’ Het kenmerkende zwarte hoedje trotseert de zomerwind die het terras af en toe geselt. De blik is onderzoekend-vriendelijk. De rode schoenen die zoveel voorstellingen dienst deden, zijn verdwenen; kaki is de nieuwe kleur.

Eind jaren zeventig besluit David Kramer zich na een studie textielontwerp op muziek te richten en raakt hij bekend als gitarist en harmonicaspeler. Zijn eerste album Bakgat (1980) werd vanwege de kritische politieke ondertoon destijds verboden.

‘Mijn eerste album werd in de ban gedaan, omdat het niet klonk als ‘wit-Afrikaans’. Ik werd neergezet als een blanke die een kleurlingentaal gebruikte en dat was niet acceptabel voor de SACP. En ook mijn taalgebruik was cru. Ik protesteerde tegen de wreedheid van het politieke regime. De doelstelling van de regering tijdens de apartheid was mensen en culturen van elkaar te scheiden. Toen ik opgroeide, probeerde de heersende politiek er - vrij succesvol – voor te zorgen dat de Afrikaanse taal en cultuur verwerden tot een blanke taal en cultuur, maar helaas voor hen spraken ook de kleurlingen, de ‘bruinmense’, Afrikaans, evenals veel zwarten en eigenlijk wist niemand goed raad met de positie van het Afrikaans. En ook dat is niet het echte verhaal. Het Afrikaans is begonnen in De Kaap toen de Nederlanders daar hun slaven daar toe brachten. En het waren de slaven die een creoolse taal creëerden om met hun bazen te kunnen communiceren.

Nederlands in de mond van de slaven werd Afrikaans.

Een Nederlander is nooit Afrikaans gaan praten, hij spreekt Nederlands. Als jij het gezag vertegenwoordigt, zoals destijds de Hollanders in de Kaap, ga je niet ineens een andere taal spreken.

Het Afrikaans is begonnen als een taal van de slaven.’

Bracht jij de Zuid-Afrikaanse muziek naar het buitenland?

‘Nee, ik ben in het buitenland bekend geworden met mijn musicals, zoals Kat and the Kings. Ik werk voornamelijk in het theater, dat is al meer dan 25 jaar mijn focus. Ik ben net Leonardo da Vinci, ik doe het allemaal: schrijf de nummers, de scripts, produceer, doe de casting, regisseer en soms treed ik op als David Kramer. Hoewel dat laatste nauwelijks meer gebeurt.

Met mijn musicals heb ik veel ‘kansarme’ talenten een kans gegeven. Om te zien dat ze het vervolgens goed doen, is voor mij heel bevredigend. Ik beleef er veel voldoening aan om vooral jongeren te helpen zichzelf te vinden. Te laten zien dat er nog een andere weg, een andere toekomst is.

Maar het werkt naar twee kanten: niet alleen de artiesten krijgen een kans om hun wereld te vergroten, hetzelfde gebeurt bij het publiek. Ook zij maken kennis met een taal, een cultuur, fenomenen die ze niet kennen.

Blanke Zuid-Afrikanen kennen zwarten en kleurlingen als bedienden. Ze weten niets van hun leven of wie ze eigenlijk zijn.

Op straat zouden ze langs hen lopen zonder ze te zien.

Maar door hen op het podium te zetten, kan het publiek hun talenten zien. Ik ben blij dat ik zoveel mensen een vleugje spotlight kan geven.’

Je richt je altijd op de ‘kansarmen’ die je laat schitteren. Wat is voor jou schitterend aan Zuid-Afrika?

‘Ik ben opgegroeid op het ‘boerland’, op de grens van de Karoo.

Ik begrijp de taal en de cultuur en voor mij is de Karoo een plek van grote schoonheid.

Ik ben gefascineerd door de woestijngebieden van het land.

Dat is waar mijn hart zich mee verbindt.’ ˙

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s Marli Strydom en DK productions

30

lezen &

kijken

Hier is … Adriaan van Dis De kracht van kleur

In het kader van zijn ambassadeurschap voor het jubilerende Biblionef Geef ieder kind leesplezier - was schrijver en Zuid-Afrika specialist Adriaan van Dis van 5 tot 12 oktober 2013 in Zuid-Afrika. Op de laatste dag van zijn bezoek, als kers op de cake, ging Neerlandica Karin Benjamin met hem in gesprek over zijn literaire werk en met name over zijn roman Tikkop die inmiddels ook in het Afrikaans is vertaald.

Gezeten voor ongeveer honderd Nederlanders (tijdelijk) wonend in de Kaap, neemt Van Dis de aanwezigen in een kleurrijk betoog mee door zijn liefde voor Zuid-Afrika en het Afrikaans. Een liefde die ontstond uit zijn fascinatie voor kleur en anders willen zijn. De wortels van Van Dis liggen namelijk niet onder het Hollandse zand verborgen, maar in een gezin dat bepaald is door Nederlands Indië.

De taal van kleur Zijn vader was de Indische Nederlander Victor Justin Mulder en zijn moeder het boerenmeisje Maria van Dis uit Breda. Toen zij elkaar in Nederlands-Indië leerden kennen, had zijn moeder al drie dochters uit haar huwelijk met een KNIL-militair, zijn bruine halfzussen. Er was altijd de fascinatie voor kleur en anders zijn. Al op zijn dertiende was Adje Mulder zoals hij toen heette op een bal masqué verkleed als neger. ‘Neger worden. Dat wou ik graag.’ En tijdens zijn studie Nederlands ging z’n eerste scriptie voor geschiedenis over de kleur zwart in de middeleeuwen.

Later volgde de liefde voor het Afrikaans, de taal die hij omschrijft als ‘een onder de zuiderzon gebakken Nederlands’.

‘Wat een bijzondere invloed had was de kennismaking met het werk van N.P. Van Wijk Louw, een van de allergrootste dichters van Zuid-Afrika, die als jongetje in het dorpje Sutherland in de kleine Karoo woonde. Begin twintigste eeuw leefden wit en bruin daar tamelijk door elkaar. Hij heeft er in Klipwerk (Nuwe Verse) gedichtjes over geschreven, kinderrijmpjes vol seksuele verwijzingen en moeilijke streekwoorden, waarin hij wit en bruin met elkaar laat spelen en praten.’

Van Wijk Louw schreef Klipwerk tijdens zijn hoogleraarschap in Amsterdam,

uit heimwee, maar ook omdat hij pas op afstand besefte dat die mengcultuur zijn jeugd zo bijzonder had gemaakt.

‘Klipwerk riep bij mij Bergen aan Zee op, dat toen nog geïsoleerde vlekje huizen achter de zeereep, waar kaaskoppen, oud-Indië gangers en allerlei andere door de oorlog aangespoelde gasten woonden. In het huis waar ik opgegroeid ben, met vier repatriantenfamilies, was ik het enige in vredestijd geboren witte jongetje. De anderen hadden allemaal in Indië gewoond, hadden al dan niet in het kamp gezeten. Ik wilde geweldig graag bij die oorlogskinderen horen, bij die andere kleur en ervaring. In de literatuur van het Zuid-Afrikaans vond ik dat op de een of andere manier terug, die fascinatie en gêne voor kleur.’

De kleur van het verzet Van Dis studeerde in Amsterdam Neerlandistiek aan de UvA. Daar kwam hij in aanraking met het Afrikaans. In de taal herkende hij veel van het Petjo dat vroeger voor de grap bij hem thuis werd gesproken: kromtaal met veel verkeerd gelegde klemtonen. ‘Het Afrikaans is ook een taal die ontstaan en aangeraakt is door de kleuren wit en bruin.’

Ook de beladenheid van huidskleur in de Zuid-Afrikaanse literatuur herkende hij. Hij studeerde in 1979 af met een doctoraalscriptie getiteld Om te vlieg: van bron tot boek, een onderzoek naar verschillen en overeenkomsten in een prozatekst van Breyten Breytenbach.

‘In de jaren ’70 raakte ik betrokken bij een internationale verzetsgroep tegen de apartheid, de Solidarité, omdat ik aan de goede kant wilde staan. Ik was wit en wilde omdat ik het roze varkentje in huis was, juist graag bij bruin horen. In Zuid-Afrika werden mensen door hun kleur getroffen. De eerste burgers die via de VOC in Zuid-Afrika kwamen, hadden zich vermengd met de eerste slaven. De taal werd gecreoliseerd en ‘bruin’. Toch zochten de Zuid-Afrikanen zuiverheid. Ze ontkenden de andere kleur en historie en dat fascineert mij. Maar tegelijkertijd was ik een blanke uit Europa. Dat is toch iets anders dan iemand die zwart is, uit z’n land gezet is en met opoffering van z’n bezit, familie en waarde zich inzet voor de bevrijding van z’n land. Ik vond vooral dat ik in een wonderbaarlijk verhaal viel.’

Tekst: Marjolein Westerterp

31

‘Mijn grootste fout: ik kwam in Zuid-Afrika met baie veel opinies’ Geheugenspel Een verhaal dat uiteindelijk heeft geleid tot de roman Tikkop. Een fascinerend portret van een land dat worstelt met zijn pas verworven vrijheid en een hoofdfiguur die voortdurend aarzelt tussen afstand en betrokkenheid, vervaagde idealen en bittere werkelijkheid. Van Dis won er de Libris Literatuurprijs 2011 mee.

‘De roman gaat over oude revolutionairen die kijken naar het huidige ZuidAfrika en zich afvragen wat er van hun dromen is geworden, welke fouten ze hebben gemaakt en welke fouten de mensen nu maken. Ik probeer aan te tonen hoe ingewikkeld het is om iets te doen in een proces waarin je misschien beter niets kan doen, omdat alles uit zichzelf al verandert.

Tikkop gaat ook over grote, persoonlijke vragen. De grens tussen goed en kwaad. Ik wil in de roman aantonen dat zwart niet zwart is en wit niet wit, maar dat er wel duizend nuances zijn. Dat de zaken ingewikkelder liggen dan aan de oppervlakte lijkt, ook in de geschiedenis. Wat was apartheid precies, hoe werkte het, wat heeft het met mensen gedaan en wat doet de vrijheid nu? Al die vele vragen, zonder dat ze er dik bovenop liggen, zitten in dialogen en beschrijvingen. Het gaat over het pijnlijke proces dat de eerste wereld z’n plaats moet zoeken naast de derde wereld. Dat gaat met vallen en opstaan en is voor beide partijen moeilijk.

Het boek gaat uiteindelijk ook over Nederland. Wij zitten ook met mensen uit andere culturen die hier een plaats zoeken en andere ideeën dan wij hebben over geschiedenis, schoonheid, rechtvaardigheid en zedelijkheid. Dat gaat lastig samen en bepaalt de kleur van onze kranten elke dag. Sommige mensen kijken door een vergrootglas en zien alleen maar moslims, anderen menen dat er niets aan de hand is. De waarheid ligt ergens in het midden.

In het boek gaat het in het bijzonder om mannen die betrokken waren bij een gemeenschap die zich als slachtoffer presenteert en bedelt om hulp. Elke witte hand is een hand die iets geven moet. Dat raakt aan de vraag over de effectiviteit van hulpverlening. Ik vind dat daar zaken niet in kloppen, maar heb er ook de antwoorden niet op. Ontwikkelingshulp, hoe organiseer je dat?

Dat blijft een grote vraag.’

‘Tikkop staat voor tik, de dwelms, en voor het brein van de hoofdpersoon.

Hij heeft gaten in zijn geheugen, wil zich dingen niet herinneren, het verraad niet, het valse heldendom niet. Je had destijds eigenlijk drie groepen: de werkelijke vrijheidsstrijders, dan de blanken met een knagend geweten en vervolgens degenen die het wel spannend vonden om met de strijd te flirten.

Je geheugen geeft je ook de mogelijkheid op twee manieren terug te kijken op je verleden: je kunt het groter of kleiner maken. De manieren waarop je een strijd of oorlog herinnert, worden bepaald door dat geheugen.’

Zuid-Afrika nu Van Dis keerde in 2008 terug naar Zuid-Afrika om er een documentaire te maken over het land 10 jaar na het aftreden van Mandela. ‘Ik wilde de verhalen persoonlijk maken en ben voor een van de afleveringen met een vrouw die de hele geschiedenis had meegemaakt meegegaan naar haar huis. Het eerste wat ze liet zien was haar schatkamer: een microwave, cd-speler, alle materiële rijkdommen die ze verzameld had. Dat haar huis uit opeengestapelde stenen en een golfplaten dak bestond leek haar

minder te deren. Toen stelde ik haar de vraag wat de nieuwe vrijheid voor haar betekende en haar antwoord bezorgt me nog altijd kippenvel. Ze zei: “Vrijheid is niet voor arme mensen, meneer.” Ik zie in Zuid-Afrika vergeten mensen. Mensen die zich afvragen wat ze moeten doen om bij dit land te horen. De kleurlingen hebben het gevoel niet te bestaan, ook al zitten ze in de regering. Daar gaat Tikkop ook over. De witte gemeenschap lijkt angstiger en conservatiever dan ooit. Mijn vraag is dan: is angst een goede raadgever?

Ik praat met mensen, ga naast ze zitten. Stap uit jou kooi, neem ik me altijd voor. Probeer de dialoog op gang te krijgen. Net zoals in Nederland gaat het in Zuid-Afrika om het zoeken naar een identiteit. Wat moet je doen? Hoe kan ik het meest fatsoenlijk leven?

Ik wil niet meer oordelen, niet meer zoveel vinden. Dat was destijds mijn grootste fout. Ik kwam in Zuid-Afrika met ‘baie veel opinies’.’˙

Adriaan van Dis, Tikkop, Atlas-Contact, € 12,50

Tikkop is een roman over verraad, maar ook over vriendschap en liefde voor een taal en een land. Het vertelt de geschiedenis van twee blanke mannen - de Nederlander Mulder en de Zuid-Afrikaan Donald - die als student betrokken raakten bij het internationale verzet tegen de Apartheid.

Na veertig jaar halen ze de banden weer aan en verkennen hun gevoelens van weleer: er is een liefde gedeeld, er zijn vrienden verraden, idealen verloochend. De werkelijkheid van het nieuwe Zuid-Afrika lijkt anders dan de droom van toen. De in Parijs wonende Mulder vestigt zich een tijd in de Kaap, waar Donald zijn strijd voortzet in een verstikkend vissersdorp. De lokale bevolking voelt zich aan alle kanten verraden: hun visrechten zijn verkwanseld door corrupte leiders, er is geen werk en hun kinderen vluchten in de tik - een goedkope drug. De twee mannen ontfermen zich over een talentvolle verslaafde die zij een nieuwe toekomst willen bieden - die jongen moet alles goedmaken ...

Schalk Joubert

Made in Zuid-Afrika In Zuid-Afrika is Schalk Joubert vooral bekend als bassist, producer en arrangeur. In Nederland kennen we hem als begeleider van Gert Vlok Nel en recent als producer van Wat Een Nag, de titelsong van te tv-serie die Suid-Afrikaanse Droom van Nick & Simon. Een portret van een muzikale ontdekkingsreiziger die de wereld tot zijn podium en zijn thuis heeft gemaakt.

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen

In de wijnlanden van Stellenbosch, omgeven door bergen die in het licht van de ondergaande zon rood kleuren, woont op het wine-estate Monterosso, Schalk Joubert.

Geboren in Stellenbosch, opgegroeid in Kaapstad en Pretoria, keert hij in 1995 terug naar zijn geboorteplaats om er medicijnen te studeren. Dokter worden is het doel, maar blijkt niet de bestemming. Zijn ontmoeting met de rebelse schrijver en popmuzikant Koos Kombuis duwt zijn leven in de richting van de muziek. Een liefde die er altijd al was.

‘Koos Kombuis vond de band waarin ik speelde erg leuk, ik heb een paar optredens met hem gedaan en ben uiteindelijk in zijn band gaan spelen, Koos Kombuis en die Warmblankes. Koos was op dat moment, net na de apartheid, erg populair bij jongeren. Het was ook de tijd waarin in Zuid-Afrika de eerste festivals kwamen, zoals het Oppikoppi-festival. Er was eindelijk ruimte voor eigen muziek. Door Koos heb ik heel jong veel muzikanten en schrijvers leren kennen, waaronder Gert Vlok Nel die toen al bekend was als dichter.’

‘Zuid-Afrika is een land dat op en neer gaat, dat je verwondert, raakt en soms boos maakt’

Je wordt inmiddels geroemd als een van de beste bassisten van Zuid-Afrika.

‘Het was mijn uitdaging om alles te kunnen spelen, van jazz tot rock. Muzikant worden is me overkomen, het is geen bewuste keuze geweest. Ik weet nog steeds niet of ik wel muzikant wil zijn …’

Band met Nederland De band met Nederland is groot. Schalk is de producer van de titelsong Wat Een Nag van die Suid-Afrikaanse Droom van Nick & Simon. En als zodanig ook te zien in de tweede aflevering van de populaire serie. Zij kwamen hem op het spoor omdat ze graag met Gert Vlok Nel wilden spelen.

‘Het zijn leuke jongens, ze hadden maar een half uur de tijd, maar het is toch goed gelukt.’

Sleutelfiguur in het culturele uitwisselingsverband tussen Nederland en Zuid-Afrika is filmeditor Sander Vos. ‘Hij had een band, Sander Vos en de Waterlanders en een hit met Pim Pam Pet. Koos Kombuis heeft hem naar Zuid-Afrika gehaald. Daar heeft Sander alle cd’s van Gert Vlok Nel gekocht en die in Nederland aan Walter Stokman laten horen. Aan de hand daarvan heeft Walter besloten de documentaire Beautiful in Beaufort-Wes te maken.

Paula van der Oest is de vriendin van Sander en zij heeft in Zuid-Afrika de film Black Butterflies gedraaid met in de hoofdrollen Carice van Houten als Ingrid Jonker en Rutger Hauer als haar vader. Ik heb veel van de muziek voor de film geschreven en er ook een klein rolletje in gespeeld.

Sander is de stille kracht achter onze band met Nederland.’

Kayamandi In 2007 bracht Schalk zijn solo-cd Kayamandi uit, die ook in Nederland te koop is.

‘Kayamandi is een Xhosa woord voor een mooi huis of een prachtige plek om te wonen. In Stellenbosch is het de naam van de township, tussen Stellenbosch en Monterosso, de wine-estate waar ik woon. Een droevige »

33

‘Kayamandi is de werkelijkheid van mijn thuis, waar de extremen van de eerste en derde wereld naadloos in mijn eigen leven blijken te passen’

realiteit van het leven in een derdewereld land, met problemen als armoede, misdaad en werkeloosheid. Maar er leven ook hoop en een sterk gevoel van gemeenschapszin. Kayamandi is de werkelijkheid van mijn thuis, waar de extremen van de eerste en derde wereld naadloos in mijn eigen leven blijken te passen.

In een straal van tien kilometer vind je twee totaal verschillende werelden. Die diversiteit worden weerspiegeld in mijn leven.

Mijn streven is om inclusief te zijn, alles in mezelf te combineren, het hele spectrum van Zuid-Afrika te omvatten. Je ziet welvaart, schoonheid en problematiek. Zuid-Afrika is een land dat op en neer gaat, dat je verwondert, raakt en soms boos maakt. Het is lastig om dat niet allemaal op te pakken en erin mee te gaan. Om bijvoorbeeld de armoede die je recht aankijkt niet je leven te laten bepalen, is een keuze. Voor mij is het belangrijk te proberen je wortels, je basis te tonen.

Laten zien waar je vandaan komt.

We leven in een land met een hoop verschillende gezichten.

De druk van het verleden is nog altijd daar, en dat is weer een totaal andere druk dan die van nu.’

Wilde je met de cd ook een boodschap meegeven?

‘Ik heb geprobeerd met mijn cd geen politiek statement te maken, ik ben meer teruggegaan naar de roots van Zuid-Afrika. In 1994 hebben we het geluk gehad dat er geen burgeroorlog uitbrak. De vrijheid kwam met een hoop loze beloftes die we graag geloofden.

Maar er komt een moment dat men gaat inzien dat de regering liegt. En dat moment lijkt nu te komen.

Mandela vertegenwoordigde het goede, hij was het symbool van de vrijheid en de Jezus van Zuid-Afrika, maar hij was geen goede president. Door alles wat er gebeurd was, kon hij niemand beledigen en zo bestuur je een land niet. Let wel: ik heb een oneindig respect voor hem, voor wat hij bereikt heeft voor dit land en voor de wereld. Hij is het voorbeeld van menselijkheid en van de kracht van het vergeven. Maar het ANC had nooit een politieke partij moeten worden, het had een beweging op zichzelf moeten zijn. Nu moeten wij als natie onze eigen identiteit te vinden en ik geef de hoop niet op dat dat gaat gebeuren.’

‘Kayamandi is een fotoalbum als je het zo wilt noemen, van toen’

Wat is die druk van het ZuidAfrika van nu?

‘Als blanke heteroseksuele man ben je op dit moment in Zuid-Afrika het laagste in de rangorde. Het is bijna een zonde om blank te zijn, niemand zal dat ooit zeggen, maar je voelt het. Er is veel commentaar bijvoorbeeld op het Woordfeest, een literair festival in Stellenbosch. Men vindt het niet passen om in een land waar zoveel problemen zijn, poëzie en literatuur te vieren. Daar heb ik het moeilijk mee. Waarom mag je niet een festival bijwonen dat bevestigt dat je een bepaalde intelligentie hebt, een opleiding hebt genoten? Niemand zou een literair festival in Nederland snobistisch vinden, hier wel.

Als je je identiteit als blanke muzikant in Zuid-Afrika wilt ontdekken, kom je soms tot rare constateringen. Ik speel met Zuid-Afrikaanse muzikanten in Nederland, met m’n eigen band, het 3 Continents Sextet in Europa en Azië. Ik heb met Michelle Shocked over de hele wereld gespeeld. Maar ik word niet gevraagd voor traditionele Afrikaanse festivals. Ik voel me soms als een wees uit Europa en een geadopteerd kind in Zuid-Afrika. Je bent het allebei niet, terwijl ik bij allebei wil horen en me thuis voelen.’

Wat is daar volgens jou voor nodig?

‘Ik werd een aantal jaren geleden geïnterviewd door Jerry Springer voor zijn televisieserie Live in South Africa. Ik vroeg hem na afloop wat hij van Zuid-Afrika vond.

Hij zei toen: “Zuid-Afrika is het enige land waarvan men vraagt: hoe vind je ons land? Haal die ballast weg.

Parijzenaren zullen nooit vragen wat je van hun stad vindt, ze gaan ervanuit dat je het geweldig vindt.”

Ik ben benieuwd wanneer we de kleurkwestie achter ons kunnen laten en gaan voor het beste voor het land. Ik praat ook liever niet meer over racisme, maar over zoals ik het noem ‘culturisme’. Mensen die niet tot elkaar komen omdat ze een andere levensstijl hebben, niet omdat ze een andere kleur hebben.

Je kunt je zorgen maken over de politiek en af en toe komt de vraag in je op of het niet tijd wordt het land te verlaten. Maar dan zal er altijd een verlangen naar huis zijn. Er is een laagje Europa, maar er is altijd de anarchie van Zuid-Afrika en ik hou van die chaos.’ ˙ www.myspace.com/schalkjoubertmusic

35

36

lezen &

kijken

Een selectie van boeken en dvd’s die wij het waard achten gelezen en gezien te worden.

Brett Michael Innes, Kleine Rachel, Mozaïek, € 17,90

Niek Tweehuijsen & Jean-Michel Defromont, Strootjes in het zand, Elikser B.V., € 18,50

In het Zuid-Afrika van 1895 volgen we familie de Beer. De moeder van het gezin heeft zich van het leven beroofd. Om de herinneringen te ontvluchten sluit vader Herman zich samen met zijn twee zoons en zijn dochtertje Rachel aan bij een Boerenkonvooi. Onderweg raakt hun huifkar echter zwaar beschadigd. Ze vinden een voorlopig onderdak op de boerderij van de familie Lundeth, waar ze door het invallen van de winter lang moeten blijven. Rachel is al geruime tijd ziek, hoewel niemand weet waar ze precies aan lijdt. Van haar moeder heeft ze geleerd met de planten en bloemen te communiceren en vaak past dat precies bij de situatie die zich ontpopt.

De spanningen lopen steeds verder op. Dan neemt vader Herman een besluit dat rampzalige gevolgen heeft voor zijn gezin dat bij de liefdevolle familie Lundeth juist weer wat warmte en hoop vindt.

Kleine Rachel is een ontroerend, mooi geschreven verhaal over moed en onbaatzuchtige liefde, tegen de achtergrond van de onherbergzame Zuid-Afrikaanse wildernis. Op feiten gebaseerd, maar in de loop der jaren uitgegroeid tot een legende die onder de Boeren van Zuid-Afrika van generatie op generatie wordt doorverteld.

Eindelijk zie ik een paar zandhopen in het donker, dan al gauw een stuk of tien, en inderdaad, naast elk heuveltje een kuil, als een graf dat wacht op zijn bewoner, een hele begraafplaats die is voorbereid vlakbij de golven. Het schokt me, maar ik begrijp de bedoeling niet. Mijn onwetendheid verbaast Doula, die zegt: ‘We gaan onszelf daar begraven.’

‘Wat! Wie zijn wij?’

‘Sommigen houden de wacht. Zodra ze de lampen zien van de smerissen, fluiten ze. Dan rennen we allemaal naar een kuil, we bedekken ons met zand en ineens is er niemand meer.’

‘Maar hoe haal je dan adem?’

Dan zegt hij, alsof het vanzelfsprekend is: ‘Door een strootje!’

Auteur Niek Tweehuijsen is verantwoordelijk voor de Vierde Wereldbeweging in Nederland. Hij gaat tijdens een sabatical in Tanzania op zoek naar Patricia, de verpleegster die in zijn jeugd een aantal jaren bij hen in huis heeft gewoond. Hij belandt in Dar es Salaam al snel aan de onderkant van de samenleving waar overleven het uiterste vergt. Hij vecht tegen de verleiding om in zijn eentje de problemen van de allerarmsten op te lossen en met vallen en opstaan ontdekt hij dat zonder hun ervaring en deelname duurzame ontwikkeling een illusie is. Zijn gevecht voor menselijke waardigheid levert hem, behalve bijzondere avonturen, vriendschappen voor het leven op. Strootjes in het zand is gebaseerd op de dagboekaantekeningen van Niek Tweehuijsen en samen met Jean-Michel Defromont gemaakt tot een enerverende kijk op een samenleving van mensen die in hun leven op het randje van een menswaardig bestaan moeten lopen. De keiharde werkelijkheid van jongeren die werken, leven en overleven op de vismarkt in Dar es Salaam.

Tekst: Marjolein Westerterp

37

White Lion Familiefilm rondom Letsatsi, een zeldzaam jong wit leeuwtje dat volgens de legende van de Shangaan is voorbestemd als spreekbuis van de Goden. Zijn witte vacht maakt hem echter ook erg geliefd bij jagers. http://youtu.be/yyw-9qg97RQ

Uitgeverij Paul Theroux Laatste trein naar Zona Verde, Atlas Contact, € 24,95

The World Unseen

Tien jaar geleden reisde auteur Paul Theroux voor Dark Star Safari van Caïro naar Kaapstad. Daarna trachtte hij over land van Kaapstad naar Timboektoe te reizen, via Namibië, Angola, Gabon en Nigeria. Trachtte!

Want in Luanda, de hoofdstad van Angola, vond hij dat hij genoeg had gezien.

In het Zuid-Afrika van de jaren ‘50, een periode waarin de scheiding van rassen volop aan de orde van de dag is, heeft een ontmoeting tussen twee totaal verschillende vrouwen grote gevolgen. http://youtu.be/8J1CWhrsq3s

In Laatste trein naar Zona Verde maakt Paul Theroux een nieuwe reis door zijn geliefde Afrika, van de Kaapprovincie in Zuid-Afrika naar Botswana, Namibië en Angola. Hij verwezenlijkt zijn oude droom om de Bosjesmannen te bezoeken, onderneemt een adembenemende olifantensafari in Botswana en belandt daarna in Angola.

Theroux kiest niet de meest comfortabele manier om te reizen. Omdat hij zo veel mogelijk gewone mensen wil ontmoeten, opteert hij voor krakende, gevaarlijke bussen en ander min of meer openbaar vervoer in krakkemikkige auto’s. Afrika gaat er volgens Theroux helemaal niet op vooruit. Voor een doorgewinterd reiziger heeft hij nog veel illusies, houdt hij vast aan een zekere romantiek en voelt hij zich vaak bedrogen. Jarenlang had hij ervan gedroomd in Namibië ooit de ‘echte mensen’ te ontmoeten. De Bosjesmannen die met klikklanken spreken en van oudsher jagers waren en vrijwel geen geld gebruikten. Theroux ontmoet ze met pijl en boog, graafstok en mooie dierenhuiden, kleurrijke kralen ... Mensen die nog alles weten over sporen van wild, vuur maken met stokjes. Als hij ze later opnieuw tegenkomt, dragen ze versleten westerse kleren. Theroux schetst een bijna apocalyptisch portret van Afrika. Platgebrande dorpen, vuile steden, landmijnen, onmogelijk te berijden wegen, honger. Vooral over Angola, één en al corruptie, is hij slecht te spreken. Hij wordt er afgesnauwd en Angolese schrijvers weigeren hem te ontmoeten. Hij houdt niet van grote steden, maar Luanda is ongeveer het ergste wat hij ooit heeft meegemaakt. Hij besluit na een aantal rampen die hem tijdens de reis zijn overkomen, het zwarte continent te verlaten. Zoals zijn eerdere boeken vloeiend geschreven en gelardeerd met zelfspot.

The Bang Bang Club Het waargebeurde en indringende verhaal van een groep van vier fotografen die de gruwelijke rassenrellen in Zuid-Afrika van begin jaren ‘90 in beeld brachten.

Met gevaar voor eigen leven probeerden zij telkens de beste, meest confronterende en meest compromisloze foto’s te maken van de verschrikkingen die plaatsvonden. De vier mannen van de Bang Bang Club kwamen zelf ook niet ongeschonden uit de strijd tevoorschijn. ˙

38

lezen &

kijken

Een selectie van boeken die wij het waard achten gelezen te worden.

Etienne van Heerden, Klimtol Etienne van Heerden is de meest bekroonde Afrikaanstalige auteur van zijn generatie. Na onder meer De betoverde berg, Het zwijgen van Mario Salviati en 30 Nachten in Amsterdam is Klimtol opnieuw een uitbundige, haast carnavaleske roman. Vroeger was Ludo Loeloeraai een befaamde jojospeler, die met zijn klimtol de jaarmarkten in de uitgestrekte Karoo afreisde. Nu heeft hij zich teruggetrokken in het ogenschijnlijk rustige vissersdorpje Paternoster aan de Westkust, en denkt hij terug aan zijn grote liefde… en aan het verschrikkelijke geheim dat zijn leven heeft veranderd. Ondertussen broeit er van alles onder de bruine bevolking van Paternoster, die te kampen heeft met werkloosheid, bendegeweld en tik-verslaving. Wie heeft de kreeftinspecteur vermoord, en wie is Snaartjie Windvogel, het hoertje dat zich in de vuurtoren schuilhoudt, nu echt? In een zinderende ontknoping worden de levens van Ludo en Snaartjie met elkaar verbonden, terwijl de schrijver, Etienne van Heerden, jongleert met de taal zoals Ludo met zijn jojo.

Etienne van Heerden, Klimtol. Vertaling: Karina van Santen en Martine Vosmaer. Uitgeverij Podium, 432 pagina’s, € 22,50. ISBN 978 90 5759 693 3.

Anna Louw, Kroniek van Perdepoort Kroniek van Perdepoort verscheen oorspronkelijk in 1975 en geldt als één van de klassiekers uit de Afrikaanse literatuur. Het is een zogenaamde plaasroman, een ‘boerderijroman’, waarvan er veel zijn in de Afrikaanse literaire traditie. Maar terwijl eerdere plaasromans bedoeld waren om de Afrikaners het ideaal van een vroom en ijverig leven in nauwe verbondenheid met de grond voor te spiegelen, laat schrijfster Anna Louw een heel andere werkelijkheid zien. De nazaten van Koos Lotriet, die zijn boerderij Perdepoort tot grote bloei heeft gebracht, zijn helemaal niet zo deugdzaam. Ze zijn dom, lui en hebzuchtig. De roman begint als Koos’ zonen Koos willen herbegraven, omdat ze de plek van het familiekerkhof liever als landbouwgrond willen gebruiken, en de kist van Koos van de berg af valt. In de hoofdstukken daarna wordt, in omgekeerde tijdsvolgorde, verteld wat er in de dagen vóór de bizarre herbegrafenis is gebeurd, en krijgen we een beeld van een oude wereldorde die totaal in verval is geraakt. Kroniek van Perdepoort is een satirische roman met onvergetelijke personages, waarin werd afgerekend met de oude plaasroman en die de weg vrijmaakte voor de kritische plaasromans van jonge schrijvers als Etienne van Heerden en Eben Venter. Het is een dappere daad van uitgeverij Van Oorschot om deze uitdagende roman in Nederlandse vertaling uit te brengen, en het boek is door Rob van der Veer zorgvuldig en met veel humor vertaald.

Anna Louw, Kroniek van Perdepoort. Uitgeverij Van Oorschot, 400 pagina’s, € 22,50. ISBN: 9789028260962.

Tekst: Ingrid Glorie

39

Vergenoeg brengen twee vrouwen, San en Bella, hun terminaal zieke moeder vanuit het ziekenhuis terug naar huis, zodat zij in haar vertrouwde omgeving kan sterven. Terug in het afgelegen dorpje waar ze hun jeugd hebben doorgebracht, komen bij San en Bella allerlei oude gevoelens van onzekerheid en rivaliteit bovendrijven. San is de keurige huisvrouw die haar leven perfect op orde lijkt te hebben, Bella het rebelse jongste kind dat triomfen viert als zangeres in Parijs. Maar niets blijkt te zijn zoals het lijkt. Vergenoeg is vintage Marita van der Vyver: eigentijds, humoristisch, intelligent, vol deernis en diep psychologisch inzicht, met vaart en flair geschreven. Een lekkerleesboek van de beste soort.

Karel Schoeman, Dit leven De jonge uitgeverij Brevier geeft een schitterend visitekaartje af met deze vertaling van één van de klassieke romans uit de Afrikaanstalige literatuur. Een oude vrouw ligt op haar sterfbed en blikt terug op haar leven, ruwweg tussen 1830 en 1910. Ze groeide op in het Roggeveld, een koude, onherbergzame wereld, waar de boeren jaarlijks met hun schapen heen en weer trekken tussen de weidegrond in de bergen en het dorp in het dal. Aan het einde van het leven is ze volledig aan haar lot overgelaten. Maar eigenlijk is ze altijd al een buitenstaander geweest, iemand die onopvallend haar gang ging en alles wat er in haar familie gebeurde – tussen ouders en kinderen, tussen broer en broer – zwijgend in zich opnam. Nu probeert ze de losse feiten met elkaar te verbinden en te doorgronden wat ze heeft gehoord en gezien. Was de dood van haar oudste broer Jakob wel een ongeluk? Hoe was de relatie tussen haar jongste broer Pieter en Sophie, Jakobs vrouw? En welk donker geheim probeerde haar moeder te verbergen? Ook aan het einde van haar leven slaagt de hoofdpersoon er niet in alles te verklaren. Maar geleidelijk ziet de lezer haar groeien, van een mensenschuw muurbloempje tot een sterke, autonome geest. De kracht van deze roman schuilt in de verstilde sfeer en de poëtische, meanderende zinnen van één van ZuidAfrika’s belangrijkste auteurs.

Karel Schoeman, Dit leven. Vertaling: Rob van der Veer. Uitgeverij Brevier, 255 pagina’s, € 19,90. ISBN: 9789491583247.

Marita van der Vyver, Vergenoeg Van der Vyver is één van de meest geliefde schrijfsters van de Afrikaanse literatuur, en hoewel ze inmiddels al jaren in Frankrijk woont, wordt ze bij elk bezoek aan Zuid-Afrika nog altijd als een filmster onthaald. In

Marita van der Vyver, Vergenoeg. Vertaling: Riet de Jong-Goossens. Uitgeverij Boekalicious, 228 pagina’s, € 18,95. ISBN: 978 94 92086013.

Irma Joubert, Tolbos Schrijfster Irma Joubert was jarenlang lerares geschiedenis. En iedereen die haar historische romans kent, wenst dat hij bij haar in de klas had gezeten!

Tolbos is het laatste deel van een trilogie waarin Joubert de lezers meeneemt op een reis door de Zuid-Afrikaanse geschiedenis van de twintigste eeuw, van de armblankes-problematiek in de jaren twintig via de adoptie van Duitse oorlogsweesjes in de jaren veertig tot de Soweto-opstand in 1976 en de felle anti-apartheidsstrijd in de jaren tachtig. Hoewel de romans op elkaar aansluiten, kunnen de delen heel goed zelfstandig worden gelezen. En van al Jouberts romans, die zich in Nederland inmiddels in een grote populariteit kunnen verheugen, is Tolbos misschien wel het meest geslaagd. Deze roman gaat over Katrien, die opgroeit op een boerderij in het Bosveld en die worstelt met de verwachtingen van haar traditionele Afrikaanse familie. Ze sluit zich aan bij de Black Sash, blanke vrouwen die zich opwerpen als levend schild om zwarte begrafenisgangers in de townships te beschermen tegen de rubberkogels van de oproerpolitie. Steeds vaker komt Katrien in conflict met de wet. Gelukkig vindt ze steun bij de Poolse Wladek, die zijn land moest ontvluchten omdat hij Lech Walęsa en zijn verboden vakbond Solidariteit hielp in de strijd tegen het communistische regime. En dan is er de muziek.

Want Katriens ontwikkeling valt samen met de doorbraak van de alternatieve Afrikaanse popmuziek, die stem gaf aan een generatie jonge Afrikaners die in opstand kwamen tegen de apartheidspolitiek van hun vaders.

Irma Joubert, Tolbos. Vertaling: Dorien de Vries. Uitgeverij Mozaïek, 432 pagina’s, € 22,50. ISBN 9789023994565.

Thula Thula

DE WERELD VAN DE

OLIFANTENFLUISTERAAR

Thula Thula is de plaats waar de passie van één man en zijn vertrouwen in het herstel van de relatie tussen mens en dier, ertoe leidden dat hij wereldwijd bekend werd als the Elephant Whisperer.

Het is inmiddels vijftien jaar geleden dat de Zuid-Afrikaan Lawrence Anthony, een gepassioneerd natuurbeschermer en eigenaar van een natuurreservaat dat luistert naar de naam Thula

Thula, een telefoontje krijgt. De vraag is of hij op zijn terrein, dat hij net een jaar eerder heeft aangeschaft, zeven getraumatiseerde olifanten kan opvangen. Als hij weigert worden ze afgeschoten, »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen en Thula Thula

er is nergens anders plaats voor ze. Thula Thula is hun laatste hoop.

Lawrence aarzelt niet lang en samen met zijn vrouw Françoise neemt hij de beslissing de olifanten op te nemen. Nooit hadden ze kunnen vermoeden dat de komst van deze kudde gevaarlijke, agressieve en onvoorspelbare dieren hun leven totaal zou veranderen.

Het hartverscheurende en emotionele verhaal heeft hij samen met zijn zwager Graham Spence opgetekend in de bestseller, The Elephant Whisperer. Als ondertitel gaf hij het boek mee: leren over leven, trouw en vrijheid door een opzienbarende kudde olifanten.

Als de dieren komen en opgesloten worden in de boma om ze langzaam aan hun nieuwe omgeving te laten wennen, hebben ze maar één verlangen: ontsnappen om terug te keren naar hun geboortegrond in Mpumalanga en iedere mens die ze op hun weg tegenkomen, te vertrappen. Met heel veel vallen en weer opstaan, leert Lawrence door drie weken non stop in de buurt van de kudde te verblijven en tegen de olifanten te praten en te zingen, hun vertrouwen te winnen. Het is de matriarch Nana die uiteindelijk besluit hem te accepteren. Samen met haar zus Frankie leidt ze vervolgens haar familie de bush in en besluit dat Thula Thula voor

altijd haar thuis zal zijn. Lawrence: ‘Drie weken lang heb ik alleen maar tegen haar gezegd: “dit is nu jullie thuis en het is een goed thuis. Ik zal er altijd voor jullie zijn.”’

Nu komen bezoekers van over de hele wereld, om iets te ervaren van de spirituele safari die een bezoek aan Thula Thula wordt.

The Elephant Whisperer Ik kocht het ontroerende boek dat een hit was in Zuid-Afrika op het vliegveld van Kaapstad en las het in één adem uit. Vanaf dat moment was er de diepe wens om dit bijzondere echtpaar en deze intrigerende kudde olifanten persoonlijk te ontmoeten. Helaas overleed Lawrence in maart 2012 onverwacht aan een fatale hartaanval. Zijn geest is echter alom aanwezig als we Thula Thula bezoeken. Natuurlijk in de persoon van zijn vrouw Françoise, die geen moment heeft geaarzeld om na zijn dood het werk voort te zetten. Maar ook door Vusi en Bheki, de rangers, die alle avonturen met Lawrence hebben meegemaakt en die tijdens ons verblijf onze gids zijn en ons meenemen naar de wereld van de olifantenfluisteraar.

Het is een misvatting te denken dat de dieren die Lawrence leerden vertrouwen, ons ook enthousiast verwelkomen. Toch gaan de haartjes op mijn armen overeind staan als we de kudde olifanten eindelijk vinden. Luid trompetterend laten ze hun misnoegen over onze aanwezigheid horen. Dan klinkt er een gekraak en tussen de bomen vandaan komt Nana, gevolgd door Frankie, ET en later Mabula. Namen die door onze rangers met respect worden »

gefluisterd. Zonder te aarzelen benoemen ze alle 26 dieren als die het pad oversteken. Het gigantische mannetje Mabula zet zonder aarzeling de achtervolging in, totdat we uit het zicht zijn verdwenen.

Rouw en trouw Ik denk aan het fragment waarop Lawrence beschrijft hoe Nana hem laat zien dat ze hem vertrouwt door hem aan te raken met haar slurf, en dat na alle pogingen die ze heeft gedaan om uit te breken. Later blijft ze hem opzoeken, altijd in voor een ‘praatje’.

Of een zeldzaam ontroerend moment als Nana en later Frankie hem hun pasgeboren kalf laten zien. Enkele jaren later bewijst hij een tegendienst door zijn eerste kleinkind aan de olifanten te tonen. Na het overlijden van Lawrence Anthony in maart 2012 gebeurt het ongelooflijke: de kudde die hij van de dood heeft gered en in zijn hart gesloten, komt na zich maanden niet vertoond te hebben, naar het huis van de ‘Olifantenfluisteraar’ om hem hun laatste eer te bewijzen. Ze blijven er twee dagen staan.

Een magische gebeurtenis die toont dat intuïtie en communicatie verder reiken dan wij kunnen bevatten. ‘En,’ vertelt Françoise, ‘elk jaar, op het tijdstip van zijn sterven, keert de kudde weer terug naar mijn huis om hun rouw te tonen.’

Baby Tom Eind maart dit jaar, werd Françoise gewekt door chefkok Tom. Er stond een dodelijk vermoeid en uitgedroogd babyolifantje tegen haar deur te bonken. ‘We besloten om het in mijn keuken te laten,

waar we het te drinken en wat te eten hebben gegeven. Daarna viel het dier dat we Tom hebben gedoopt, in slaap. Intussen hadden de game rangers de kudde olifanten gelokaliseerd en bracht David Bozas − al in de tijd dat de kudde naar Thula Thula kwam de rechterhand van Lawrence − de kleine Tom, achterop een bakkie, terug naar moeder ET. Moeder en dochter waren dolblij elkaar weer te zien, maar toch probeerde Tom toen het bakkie wegreed om bij haar redders te blijven, ze wilde niet dat ze weggingen. Voor mij en David was echter het meest emotionele aan het verhaal, dat op zoek naar de kudde, David op dezelfde manier als Lawrence destijds de olifanten riep: “Coooome, babbas?” en ze reageerden, net zoals ze dat bij Lawrence deden.’

Thabo en Nthombi Behalve de kudde olifanten, hebben ook neushoorns een veilig thuis gevonden op Thula Thula. Het was dan ook een enorme klap dat Heidi dood gevonden werd. Haar eens zo trotse hoorns afgehakt door stropers. Vanaf dat moment worden de twee neushoorns, Thabo en Nthombi, die vijf jaar geleden als weesjes binnenkwamen, 24 uur per dag bewaakt door Alyson McPhee en een gewapende ranger. Om te voorkomen dat de stropers nogmaals toeslaan, heeft Françoise ook hun hoorns laten inspuiten met een giftige kleurstof die voor de dieren ongevaarlijk is, maar waar consumenten ernstig ziek van worden. Een discutabele beslissing, maar één die in haar ogen gerechtvaardigd is: ze hoeven de hoorns niet te stropen… Just don’t kill our rhinos. We moeten er alles aan doen om de strijd tegen stropers in ons voordeel »

te beslechten. Nu denken ze in Azië dat neushoornpoeder kanker kan genezen en de potentie verhoogt. Zouden ze nog zo kien zijn op het spul als ze weten dat het giftig kan zijn? Of als we zouden aantonen dat het potentieverlagend werkt?’ Het is duidelijk: de strijdbare geest van Anthony leeft voort in zijn vrouw.

Als we die middag naar onze Royal Suite lopen, liggen in de schaduw twee neushoorns vredig te slapen. Op een afstandje, in de schaduw van een boom, zit hun dagelijkse begeleidster. ‘Ja, Thabo en Nthombi zijn hier opgegroeid, dit is voor hen de plek die veiligheid biedt.’ Als de dieren weer wakker zijn, scharrelen ze de bush in. Op de voet gevolgd door Alyson en een gewapende bewaker.

Die avond, als we aan de bar een drankje drinken in afwachting van het geroemde diner, horen we een gebonk tegen een van de deuren. Het is Thabo die probeert binnen te komen.

Chef Tom zucht: ‘Dat doen ze zo vaak. Ze jagen onze gasten de stuipen op het lijf door hier zomaar binnen te wandelen of op het terras rond te scharrelen.’

Thula Thula is een plek van vrede en rust. De plek waar Lawrence volgens eigen zeggen veel leerde van zijn olifanten: de kracht van vergeving, het belang van het hebben van een familie, de waarde van goed leiderschap, onvoorwaardelijke liefde, loyaliteit. Zoals Jane Goodall het met de chimpansees deed, is het hem gelukt om mensen de olifanten met nieuwe ogen te laten bekijken: grijze reuzen, met een grote en oneindig liefdevolle ziel. ˙

QuickFACTS Thula Thula, 8 km van de stad Empangeni, ligt in het hart van Zoeloeland, op een afstand van 45 minuten van het vermaarde Umfolozi/Hluhluwe National Park en twee uur rijden van Durban. Ooit het privé jachtgebied van koning Shaka Zulu, nu een plaats van rust & vrede, de werkelijke betekenis van de naam. Hier boden besteller auteur Lawrence Anthony en zijn van oorsprong Franse vrouw Françoise Malby een veilig thuis aan een kudde getraumatiseerde olifanten.

Slapen: Thula Thula biedt je niet alleen een exclusieve ontmoeting met de inmiddels vermaarde kudde met de matriarchen Nana en Frankie, maar ook een prinsheerlijk onderkomen in de luxe Elephant Safari Lodge of het tented camp. De keuken, hoe kan het ook anders met een Française aan het hoofd, is fenomenaal. Je ervaart de hartslag van het oude Afrika, waar dier en mens in harmonie leefden in de comfortabele luxe van nu. www.thulathula.com Boeken van Lawrence Anthony: Babylon’s Ark, The Elephant Whisperer en The Last Rhino’s.

Bekijk de olifanten van Thula Thula op http://youtu.be/NCnsHg3bWA8

47

Sugar Man Op zoek naar

in Zuid-Afrika wordt Cold Fact met regelmaat gedraaid. Zijn confronterende teksten over de zelfkant van het leven en de ‘antiestablishment’ blues schuren gedurende de apartheid en nummers op de langspeelplaat worden door de autoriteiten doorgekrast om mensen “niet op ideeën te brengen”. Opmerkelijk, gezien het feit dat de meedogenloze oproerpolitie ’s avonds thuis ook de muziek van Sugar Man op de draaitafel legt.

Vorig jaar slenterde ik in Kaapstad over de Waterfront en het weer was niet al te best. Tussen reportages in is het lekker om eens toegeeflijk naar je zelf te zijn en heerlijk sushi te eten bij Willoughby & Co en daarna een filmpje pakken. Met gevulde buik loop ik Cinema Nouveau binnen waar op dat moment Searching for Sugar Man draait. Ik lees snel waar het over gaat en zie de bekroning op het Sundance Festival. Zonder verwachting ga ik zitten om het over me heen te laten komen. Negentig minuten later zit ik met vochtige ogen aangedaan in mijn stoel en een wat oudere dame, mijn enige metgezel in de zaal, schrikt me op met haar vraag of ik weet waar de muziek te koop is. ‘Wat een mooi verhaal, hè,’ zegt ze en ik slik een brok weg groter dan de laatst genuttigde sushi.

De muziek is te koop bij Mabu Vinyl in Kaapstad, waar de eigenaar Stephen Segerman met journalist Strydom zijn zoektocht is begonnen naar Sixto (Sugar Man) Rodríguez, die uiteindelijk is opgetekend en verfilmd door de Zweedse regisseur Malik Bendjelloul, die in mei een eind aan zijn leven maakte.

In de documentaire krijg je via interviews met derden en de voice-over van Stephen Segerman het ongelooflijke verhaal te horen en zien van de in de VS als een verbeterde versie van Bob Dylan gelanceerde Sixto Rodríguez, wiens carrière echter al snel doodbloedt.

Ik belde Stephen van Mabu Vinyl en hij maakte tijd voor me om zijn verhaal over de ‘making of’ van deze fascinerende, ontroerende documentaire toe te lichten.

Het interview heb ik gefilmd en ik denk dat het meer recht doet aan de situatie om het Stephen Segerman zelf te laten vertellen, in plaats van het uit te schrijven. Te zien op www.youtube.com/watch?v=aVMYq-5BtF4 Een pareltje, een must, hoopgevend, de underdog wordt alsnog geëerd als held. En in 2013 bekroond met een Oscar voor de beste documentaire.

Zoektocht naar Sugar Man Het begint met een Amerikaanse toeriste die een bootleg opname van Rodríguez meeneemt naar Camps Bay en vanaf dat moment ontstaat er een sneeuwbaleffect: kopieën, kleine labels brengen de muziek uit en in één op de drie huishoudens

Tekst en foto: Peter Boshuijzen

48

Zelda la Grange Nelson Mandela’s rechterhand

Er is alweer meer dan een jaar verstreken sinds Nelson Mandela overleed. Zuid-Afrika mag zijn dood een plekje hebben gegeven, de herinneringen aan het vrijheidsicoon leven nog altijd voort. Voor zijn persoonlijke assistente Zelda la Grange gaat er geen dag voorbij zonder dat ze aan Madiba terugdenkt.

Ze schreef een boek over haar herinneringen; Goedemorgen, meneer Mandela, memoires van zijn persoonlijke assistente. Miriam Mannak sprak haar.

Als meisje en tiener was er niets, maar dan ook niets, dat erop duidde dat La Grange (44) ooit negentien jaar lang de rechterhand zou worden van de man die tot 1990 te boek stond als staatsvijand nummer één.

‘Ik groeide op in Noord-Pretoria, zo’n beetje het meest conservatieve deel van onze administratieve hoofdstad, en ook nog eens tijdens de hoogtijdagen van de apartheid,’ vertelt ze. ‘Mijn ouders hadden geen enkele interesse in de strijd tegen het apartheidsregime. We hadden het er niet over. Daarnaast werden de media gecontroleerd en gemanipuleerd door de autoriteiten, en hadden we het als blank Afrikaner-gezin gemakkelijk. Wij namen het eenzijdige voorgeschotelde nieuws daarom voor lief.’

Bij de La Grange’s thuis werden er geen kritische vragen gesteld over de apartheid in het algemeen, of Mandela in het bijzonder.

‘Het interesseerde me niet zo, ondanks dat ik zielsveel hield van onze zwarte huishoudelijke hulp en haar als mijn tweede moeder beschouwde. Ik wist niets over Mandela en kan me niet herinneren dat iemand bij ons zijn naam ooit heeft laten vallen.

De eerste keer dat ik over hem hoorde, was op de dag van zijn vrijlating in februari 1990. Mijn vader beschouwde Mandela als een terrorist. Hij zag een sombere toekomst voor Zuid-Afrika en met name de blanke bevolking, toen hij zijn vrijheid terug had.’

Zelda heeft zich vaak schuldig gevoeld over haar desinteresse in de onderdrukking, de sociale, emotionele, politieke en economische impact van de apartheid op de meerderheid van de bevolking van haar land. ‘Terwijl mijn zwarte leeftijdgenoten wél kritische vragen stelden en hun levens waagden voor de vrijheid, begon ik pas op veel latere leeftijd na te denken. Ik was zo naïef. Ik had gewild dat ik als jonge volwassene wél kritische vragen had gesteld.’

Ze vertelt hoe de interesse in haar land, de geschiedenis, de consequenties van de apartheid en de strijd tegen de Tekst: Miriam Mannak

49

onderdrukking pas in de jaren negentig werd aangewakkerd. ‘Na de eerste vrije verkiezingen van 1994, besloot ik te solliciteren naar een baan als overheidstypiste. Uiteindelijk belandde ik onder de vleugels van de secretaresse van Mandela. Hoewel ik indirect voor de president werkte, verwachtte ik geen ontmoeting. Mandela had het druk en bovendien was ik maar een typiste.’

De eerste ontmoeting met Mandela Zelda kreeg de schrik van haar leven toen ze, twee weken na haar eerste werkdag, Mandela tegen het lijf liep. ‘Het was ergens in oktober 1994. Zijn begroeting was in het Afrikaans; mijn moedertaal én de taal van zijn voormalige onderdrukkers. Zijn ogen stonden vriendelijk, zijn lach was warm. Daar stond ik, met al mijn vooroordelen tegenover de man, die door mijn familie beschouwd werd als terrorist. Juist deze man begroette me in mijn taal en wilde weten hoe het met mij, een Afrikaner vrouw, was. Ik ben in tranen uitgebarsten. Ik voelde me verantwoordelijk, ik was verdrietig, en voelde me schuldig. Voordat hij wegliep, zei hij dat hij me nog een keer hoopte te spreken. Ik was ervan overtuigd dat dat nooit zou gebeuren.’

Tegen haar verwachtingen in kreeg de band tussen haar en Mandela echter langzaam vorm. ‘Wanneer hij langsliep, kwam hij een praatje maken, vaak in het Afrikaans,’ vertelt ze. ‘Intussen werd ik steeds nieuwsgieriger naar het verleden. Ik begon veel vragen te stellen en ging gesprekken aan met mensen die betrokken waren in de strijd tegen de apartheid. Ik wilde weten wat er was gebeurd en welke rol mijn volk hierin had gespeeld. Ik wilde de ware ZuidAfrikaanse geschiedenis leren kennen.’

Met een glimlach denkt ze terug aan die tijd. ‘De sfeer op kantoor was altijd opgetogen en positief. Iedereen was optimistisch en vol energie. Iedereen mocht zichzelf zijn. Het was er geen stijve bedoening. Natuurlijk waren er regels en moesten we ons houden aan het protocol, maar toch was het redelijk informeel. Het was een bijzondere tijd.’

Persoonlijk assistent Vijf jaar na haar eerste ontmoeting met Zuid-Afrika’s eerste democratisch gekozen president vroeg Mandela La Grange of ze na zijn aftreden in 1999 zijn assistent wilde worden. ‘Ik werkte toen al twee jaar direct met hem,’ vertelt ze. ‘Die eerste dag na de verkiezingen in 1999, tevens de eerste dag van Mandela’s

pensioen, was erg spannend. De overheids-infrastructuur waar we jarenlang gebruik van hadden gemaakt, was volledig weggevallen.

We hadden geen woordvoeders, geen kantoor; helemaal niks. We moesten alles van de grond af aan opbouwen. Intussen stonden we de wereld te woord: Vanaf dag één van Madiba’s pensioen stond de telefoon roodgloeiend. Ik weet soms niet hoe we het hebben gered. Het waren waanzinnige jaren.’

Ze voelt zich bevoorrecht zo dicht bij een van de meest bijzondere mensen van onze tijd geleefd te hebben en koestert die bijzondere tijd. ‘Het waren die speciale persoonlijke momenten wanneer we met zijn tweeën waren, die het zo bijzonder maakten. Tijdens het ontbijt of het avondeten sprak hij vaak over zijn jeugd en zijn gevangenschap. Hij sprak sowieso vaak en heel open over zijn tijd op Robbeneiland, het isolement en de eenzaamheid. Iedereen is het er waarschijnlijk over eens, dat een gevangenschap van 27 jaar verschrikkelijk is. Niet veel mensen realiseren zich echter hoe zwaar het was om 27 jaar lang geen privacy te hebben, om de koude winters alleen in een betonnen cel door te moeten brengen, om je familie niet te mogen zien.’

Hoewel La Grange’s ouders in het begin niet bijster geïnteresseerd waren in haar werk en haar bijzondere relatie met Mandela, veranderde hun houding naar mate de jaren verstreken. ‘Op een gegeven moment vroeg Madiba mij om iemand te zoeken, die bomen wilde planten rond zijn privéwoning in Qunu. Mijn vader bood toen zijn diensten aan,’ vertelt ze. ‘Dat was uitzonderlijk.

Het was mijn vaders verzoeningsgebaar richting Mandela. Hij was dan ook ontroostbaar toen Mandela overleed, en kon niet aan de telefoon komen. Dat illustreert de menselijke invloed die Mandela had op zijn omgeving. Respect en integriteit zijn de grote lessen die hij mij heeft bijgebracht.’ ˙ Zelda la Grange, Goedemorgen, meneer Mandela. Vertaling Elisabeth van Borselen, Ineke de Groot, Uitgeverij Spectrum, 416 pagina’s, € 19,99. ISBN 9789000343140. Ook verkrijgbaar als e-book.

50

South African Road Trip Een muzikale ontdekkingstocht door het land van Nelson Mandela

Bos Theaterproducties was de producent van onder meer de succesvolle musical Amandla! Mandela over het leven van Nelson Mandela. South African Road Trip, een muzikaal eerbetoon aan Mandela, is het nieuwe geesteskind van Bos Theaterproducties. OOG VOOR AFRIKA spreekt Inge Bos, de drijvende kracht achter talloze mooie producties en liefhebster van Zuid-Afrika.

Inge, vanwaar de fascinatie voor Zuid-Afrika en de wens dit prachtige land naar de Nederlandse theaters te brengen?

‘Zuid-Afrika is zo groot en groots, dat je wel fan van dit land moet worden als je er eenmaal geweest bent. Ik kom er sinds eind jaren ‘90 zeer regelmatig, en ben nog altijd gefascineerd door de diversiteit aan culturen en stammen.

Elke cultuur is nog redelijk ‘puur’ voor zover ik dat kan beoordelen.

Als je ermee in aanraking komt, kom je er echt mee in aanraking, het doet letterlijk iets met je. Je leeft er ook dichter bij de natuur, ervaart de oerkracht. Bovendien zijn de vele mensen die ik in dit land ontmoet heb, zo intens gastvrij – zo innemend en vriendelijk.

Zelfs als ze weinig hebben, willen ze nog zoveel met je delen.

Omdat ik er vaak kom maak ik ook de ontwikkeling van het land redelijk mee. Die is overwegend positief, ondanks natuurlijk een aantal negatieve zaken. De mensen zelf blijven evenzo positief – optimistisch. Zo kom ik vaak in de arme delen van Khayelitsha; ja, daar is nog veel te doen, maar je raakt geroerd door elke inwoner die je er spreekt.

En vergeet ook de natuur niet in Zuid-Afrika: overweldigend. Een

Tekst: Marjolein Westerterp Foto Inge Bos: Joris van Bennekom Poster: Michel Rijk

paar maanden geleden weer de Route 62 gereden - nog steeds betoverend mooi.

Met Wim Visser heb ik in Darling het Voorkamerfest opgericht: een theaterfestival in voorkamers van 21 huizen overal in het dorp; met als doel onder andere bezoekers en bewoners (ook onderling) dichter tot elkaar te brengen. Het is een hit in de Westkaap; en het blijkt te werken – in sociaal, economisch en cultureel opzicht. De organisatie gebeurt nu geheel door mensen uit het dorp. Heerlijk!’

Een Road Trip door Zuid-Afrika vanuit je theaterstoel. Wat gaan we zien, horen en meemaken?

‘Je maakt kennis met de cultuur van de Xhosa mensen: muziek, zang, dans; ook proberen wij specifieke rituelen in te passen in de voorstelling - menigeen richt zijn/haar leven nog in volgens de rituelen, waarden en normen van zijn/haar eigen volk.

Ik ben erg blij dat de tien mannen van het Khayelitsha United

Mambazo Choir weer mee doen. Uit audities die ik vorig jaar in Kaapstad heb georganiseerd, kwamen daarnaast waanzinnig goede talenten naar boven; de meest indrukwekkende vijf dames komen nu naar ons land om mee te werken aan deze eerste serie voorstellingen van South African Road Trip. Daarnaast zijn er twee Nederlandse musici bij betrokken; Dionys Breukers en Tessa Raadman. Zij zullen de voorstelling, samen met de vijftien Xhosa mensen tot een mooi geheel smeden.

Video-en decorontwerper Catharina Scholten maakte samen met regisseur Albert Klein Kranenburg speciaal voor deze voorstelling een reis van de Oost- naar de Westkaap; van de geboortegrond van Nelson Mandela naar de Tafelberg. De gemaakte beelden meanderen door de avond heen, terwijl de bewoners je meenemen op reis door het Zuid-Afrika van nu.’

Een reis door de Oost- en Westkaap in de voetsporen van Nelson Mandela. Wat zijn voor jou de hoogtepunten?

‘Voor ons Europeanen is de Westkaap herkenbaar. Alles in de Oostkaap daarentegen is anders: immense lege vlakten, ruig, ruw, eenzaam, armoe, verlatenheid; veel onverharde wegen. Maar mensen zijn daar nog vriendelijker.’

Je hebt voor de tweede keer het Khayelitsha United Mambazo Choir in een grote theaterproductie naar Nederland gehaald.

Wat maakt hen zo bijzonder?

‘Eigenlijk wordt dit de derde keer dat ik een productie met hen

maak - na hun medewerking aan Amandla! Mandela heb ik een productie met alleen hen gemaakt, drie jaar geleden, Celebrating South Africa. Als zij optreden zie je iets bij het publiek gebeuren, mensen gaan verzitten en worden geraakt door de oprechtheid van de zang van deze mannen. Het koor bestaat echt uit tien verschillende persoonlijkheden, ieder voor zich waardevol voor het totaal. Zij hebben elkaar gevonden, omdat ze iets wilden doen aan het mannelijk geweld tegen vrouwen; met songs proberen zij hun publiek in Zuid-Afrika tot inkeer te brengen.’

Ubuntu is een belangrijk woord in de voorstelling. Wat betekent het voor jou en wat kunnen de bezoekers ervan leren?

‘Ubuntu vind ik een levensfilosofie, die voor iedereen waar dan ook geldt: jij bent wie je bent, mede door de gemeenschap waar je onderdeel van uit maakt; en die gemeenschap wordt weer bepaald door ieder individu afzonderlijk. Heel in het kort gezegd. Je bent

onderdeel van het geheel en daar gedraag je je naar - dus zorg je voor een positieve invloed van jezelf op dit geheel, ten einde het geheel voor iedereen goed te doen zijn. Dit zou iedereen zich toch moeten realiseren!’

Een tweede ode aan het leven van Nelson Mandela. Wat heeft hij voor jou betekend?

‘Voor mij is Nelson Mandela een ware leider, een voorbeeld niet alleen voor mij maar voor de hele wereld en haar leiders. Hij is een inspiratiebron. Zijn Xhosa opvoeding, die waarden en normen, hebben hem mede gemaakt tot wat wij van hem kennen.’ ˙ www.bostheaterproducties.nl

51

52

lezen &

kijken

Een selectie van boeken die wij het waard achten gelezen te worden.

Okavango – de laatste oase Het prachtige eerbetoon van de top Nederlandse natuurfotograaf Frans Lanting aan het Oude Afrika is na 20 jaar opnieuw verschenen in deze bijgewerkte en uitgebreide uitgave, aangevuld met nieuwe reproducties en tientallen nooit eerder gepubliceerde foto’s, en een nieuw voorwoord van Lanting. Een jaar lang trok Frans Lanting door de waterrijke gebieden en woestijnen van Noord- Botswana, levend op het ritme van het water en de bewegingen van de dieren.

Het resultaat: een weergaloze collectie foto’s die een wereld van flora en fauna laten zien waarvan velen dachten dat die van de aardbodem was verdwenen. Luchtopnamen wisselen af met beelden van landschappen, waterpartijen, individuele en in groepen levende dieren, soms van zeer dichtbij gefotografeerd. Een fenomenaal fotoboek over een van de laatste wildernissen op aarde.

Frans Lanting, Okavango – de laatste oase, Uitgeverij Librero-Taschen, 251 pagina’s hardcover, € 29,99.

ISBN 9783836542135

Doing Life with Mandela – My prisoner, my friend Het langverwachte boek, inmiddels ook in het Nederlands verschenen, van de Zuid-Afrikaanse Christo Brand. Hij kreeg als boerenzoon en gevangenisbewaarder op Robben Island op 19-jarige leeftijd de Rivonia-gevangenen onder zijn hoede. Hij wist niet beter of mannen als Nelson Mandela, op dat moment 60 jaar, Walter Sisulu, Ahmed Kathrada en Oliver Tambo waren gevaarlijke terroristen. Het duurt echter niet al te lang voor hij geïntrigeerd raakt door de zachte en beleefde Mandela, die hem steeds aanspoort zichzelf te ontwikkelen. Het had logischer geleken als de blanke bewaker en de zwarte vrijheidsstrijder vijanden voor altijd waren geworden. Het tegendeel is waar. Er ontstond een diep wederzijds respect, uitmondend in een levenslange vriendschap en dit boek, dat een fascinerend kijkje geeft in het leven van Mandela tijdens en na zijn opsluiting op Robben Island.

Christo Brand, Barbara Jones, Doing Life with Mandela, my prisoner, my friend. Jonathan Ball Publishers, 272 pagina’s.

ISBN 9781868426089. Ook verkrijgbaar als e-book.

Tekst: Marjolein Westerterp

53 Afrika van de jaren vijftig maakt ze in principe geen enkele kans. In deze roman, die leest als een thriller, vecht Katryn echter met alles wat ze heeft voor haar leven en tegen het onrecht dat haar wordt aangedaan. Kijk me in de ogen geeft ons een onthutsend kijkje in het plattelandsleven in het Zuid-Afrikaanse Namakwaland, doortrokken van uitbuiting en machtsmisbruik, maar ook van tradities. Een verrassend boek dat je raakt, vooral door Katryn zelf, een ruwe, ongepolijste diamant.

Jan Huisamen, Kijk me in de ogen.

Vertaling Dorien de Vries.

Uitgeverij Mozaïek, 208 pagina’s, € 17,90.

ISBN 9789023994473. Ook als e-book.

Albrecht en wij In deze actuele roman maken we kennis met Edo Morell, de daadkrachtige directeur van een Amsterdamse dierentuin in nood.

De dierentuin blijkt de laatste levende neushoorns ter wereld, waaronder de stier Albrecht, te bergen en dat zou goed nieuws kunnen zijn. Voor de directeur die daarmee zijn dierentuin nieuw leven kan inblazen, voor Sariah Malan die de soort koste wat het kost in leven wil houden en voor Albrecht. Of toch niet? Een bijzondere roman.

Lodewijk van Oord, Albrecht en wij.

Amsterdam Cossee. 247 pagina’s, € 18,90.

ISBN 9789059365230. Ook als e-book.

Nederlands als poort naar AFRIKA Een boek als een roadtrip door voor velen onbekende regio’s in Zuid-Afrika. Zuid-Afrika kenners Bart de Graaff en Riet de JongGoossens zijn met leesbaar plezier op zoek gegaan naar ‘nieuwe oude verhalen. Verhalen van mensen en gemeenschappen die vroeger monddood waren en nu eisen om gehoord te worden. Ze variëren van oeroude mythische vertellingen tot stukjes hartseer geschiedenis. Ze gaan over het leven op het platteland, maar ook over het harde bestaan in de grote stad.’ Dit boek is vooral ook interessant voor iedereen die gefascineerd is door het Afrikaans – door Adriaan van Dis omschreven als Nederlands op elfenvoetjes.

De tien verhalen van Zuid-Afrikaanse schrijvers in dit boek zijn namelijk zowel in het Afrikaans als in de Nederlandse vertaling opgenomen.

Kijk me in de ogen Zuid-Afrika, 1959. Katryn Jones, een eenvoudige plattelandsvrouw staat in Kaapstad terecht voor moord. Alles wijst op haar schuld, en ook haar advocaat gelooft haar niet. Als kleurlinge in het Zuid-

Bart de Graaff, Riet de Jong-Goossens, Nederlands als poort naar AFRIKA, Uitgeverij Scriptum, 128 pagina’s, € 16,-.

ISBN 9789055949267

54

Stef Bos KAALVOET

Na zijn laatste cd Mooie Waanzinnige Wereld, is er nu Kaalvoet, een cd in het Afrikaans.

OOG VOOR AFRIKA vroeg Stef Bos te vertellen over zijn nieuwste muzikale ontdekkingstocht die voert door zijn hart, zijn ziel en Zuid-Afrika, het land dat hem zo dierbaar is geworden.

‘De afgelopen jaren schreef ik naast teksten in mijn moedertaal meer en meer in het Afrikaans. Die verzameling stond voor mijn gevoel steeds meer op zichzelf. Deze cd is een sprong verder in mijn verhouding met het land en specifiek de Afrikaanse cultuur en taal. Met Kaalvoet wilde ik vol gaan voor het Afrikaans als een verwante taal om mezelf in uit te drukken. Waar de cd Kloofstraat een soort muzikale reisgids was door het land, is deze verzameling veelal ontstaan door mensen die ik tegenkwam of observeerde.

Her en der geschreven en opgenomen.

Het is een cd geworden die in mijn verhouding met dat land daar in het zuiden een sprong vooruit is… Een sprong vooruit in de soms onbegrijpelijke complexe tegenstrijdige mooie en moeilijke realiteit van Zuid-Afrika.

Kaalvoet is een liefdesverklaring met haken en ogen, met bewondering en kritiek, met weemoed en optimisme, want het één kan nooit zonder het ander.’

Kun je iets meer vertellen over de 14 nummers die de cd sieren?

Maso Ik leerde jaren geleden de antropologen Michael en Bets kennen die zich met een mooie overgave bezighielden met de overblijfselen van de verschillende Bushmenculturen, de oudste culturen in Zuid-Afrika. Culturen met een uitzonderlijke taal, mythologie en levenskunst. Via Michael kwam ik in contact met een paar jonge Bushmen die in hun taal wilden rappen en zo ontstond Maso (Muziek) als een verhaal over het ontstaan van de wereld en wat de mens had, verloor en overwon.

Toen de waarheid nog geen woord was Maar rivieren zonder namen die stroomden naar de zee

Toen de bliksem nog geen naam had En de donder nog de stem van de goden was En de hemel niet een droom waarin je moet geloven Toen de taal nog niet vertaald was Gevangen tussen lijnen op papier Toen wij waren wat wij zijn Toen viel de stilte als de avond viel En in de verte klonken stemmen en muziek (…)

Jou land Mijn liefdesverklaring als vreemdeling aan Zuid-Afrika toen ik letterlijk op de drempel stond om er te gaan wonen.

Jonk in my kop Tijdens de BosKombuis-toer met Koos Kombuis ontstaan in de kleedkamers voor de voorstelling door gesprekken over voor- en nadelen van ouder worden.

Dis goed om te wees Waar ek nou is Jy maak my nie mal nie Ek weet wie ek is Ek weet wat nou saak maak Mors minder my tyd Jonk in my kop Oud in my lyf (…)

Swartvrou Een loflied aan mijn eerste kennismaking met de ziel van de zwarte muziek in Zuid-Afrika door mijn samenwerking met Xhosa zangeres Tandie Klaassen in de jaren negentig. Het heeft mijn denken over muziek een horizon gegeven die ik zonder haar en degenen die ik via haar ontmoette had moeten missen.

‘Het is een liefdesverklaring met haken en ogen, met bewondering en kritiek, met weemoed en optimisme’

Ek is ‘n witman van die noorde Ek het gereis na hierdie land Ek het my toekoms hier gevind En ‘n hawe vir my hart En ‘n horison van woorde En ‘n wêreld vol musiek En ‘n swartvrou uit die Ooskaap Wat my geleer het om te sing (…)

Liefde is altyd daar Het levensmotto van een gekleurde parkeerwachter in Stellenbosch met wie ik aan de praat raakte.

Binnelandse sake Geschreven tijdens de vele dagen in de rij bij de Burgerlijke Stand voor geboorte- en trouwcertificaten en andere papieren terwijl ik het gevoel had dat ik in de wereld van Kafka terecht was gekomen. Eerst was er de ergernis en daarna zag ik de schoonheid van de chaos.

Kry jou gat in rat Een peppil voor zeurende Afrikaners.

Klara Majola Gedicht van DJ Opperman naar aanleiding van een krantenbericht lang geleden over een meisje dat de nacht niet overleefde toen ze haar grootvader zocht in de winter. Mijn vrouw had haar vereeuwigd in een klein beeld van brons en zo ontstond het lied.

Kaalvoet Instrumentale wals die blootvoets gedanst dient te worden.

Moenie Observatie van een sikkeneurige ouwe Afrikaner die gatvol is van alles… die land, sy vrou en sangers soos ek.

Onrusrivier Een tekst ooit geschreven voor het boek JA! Ek was vir ‘n jaar Langs die Onrusrivier Het my lewe sien stroom Na die see Gesigte van liefde In die wolke gesien En onthou wat ek lank wou vergeet (…)

Ek en my bottel Verhaal van Pieter, een fenomenale dakloze man die de stad kleur geeft. Ooit gevochten in Angola, doorgedraaid en zichzelf teruggevonden op straat.

Onder in my Whiskyglas Een volstrekt andere versie van de Kombuis klassieker die mij samen met Hillbrow van Johannes Kerkorrel verliefd deed worden op het Afrikaans.

Onder in my Whiskyglas Sien ek jou weer Onthou ek hoe ons was Maar nou’s my hart so seer (…)

Verjaarsdaglied Geschreven als alternatief verjaardagslied voor een kameraad verwijzend naar twee traditionele liederen waar ik zoals ooit met Suikerbossie een heel andere draai aan gaf.

Kaalvoet - Stef Bos CD jewelcase, € 17. Verkrijgbaar bij de concerten en via www.stefbos.nl

56

lezen &

kijken

Een selectie van boeken die wij het waard achten gelezen en bekeken te worden.

Africa together - het levenswerk van de onfortuinlijke natuurfotograaf Adri de Visser Africa together is een overweldigend fotoboek met de wilde dieren in de Afrikaanse natuur in de hoofdrol.

Natuurfotograaf Adri de Visser en zijn vrouw Regine reisden ieder jaar maandenlang achtereen door Afrika. Honderdduizenden foto’s heeft hij gemaakt tijdens die vele expedities. Daar waar de snelle reiziger geen tijd heeft, hadden zij eindeloos geduld om te wachten.

Te wachten op dat ene moment.

Dat maakt dit boek zo bijzonder.

Net als het onfortuinlijke verhaal van de fotograaf.

Hij had zich al bewezen als de beste Nederlandse Afrika-natuurfotograaf als er plots een einde aan zijn carrière komt. In november 2012 verliest Adri tijdens een overval in Nairobi het licht in zijn ogen én de kracht in zijn lichaam. Getroffen door zes kogels overleeft hij de laffe aanslag ternauwernood.

Hij zal nooit meer fotograferen, maar zijn passie voor fotografie en zijn liefde voor Afrika zijn gebleven en komen tot leven in dit indrukwekkende boek. Het is het levenswerk van Adri de Visser maar vooral ook een hommage aan de natuur van Afrika.

‘Ik mis mijn foto’s’

Adri de Visser, Africa together, Vermeer Publishing, 180 pagina’s, luxe stofomslag, € 39,95. ISBN 9789081696524

Tekst: Marjolein Westerterp

57 nooit vergeten worden. De centrale vraag die gesteld wordt: wat is sterker? De menselijke geest of het trauma.

Francois Smith, Een schuldig leven, verkracht in de Boerenoorlog. Uit het Afrikaans vertaald door Riet de Jong, Athenaeum, 288 pagina’s, € 19,99. ISBN 9789025307059

Een schuldig leven Ze heeft echt bestaan, Susan Nell. Een schuldig leven is haar verhaal.

Als Afrikaner meisje wordt ze tijdens de Anglo-Boerenoorlog (18991902) in het Engelse concentratiekamp Winburg verkracht en voor dood achtergelaten. Haar ouders, broertje, beste vriendin en haar thuis is ze dan al kwijt. Haar leven begint opnieuw als ze door twee zwarte mensen, een kruidendokter en zijn vrouw, wordt gered en in een grot wordt verpleegd net zolang tot ze in staat is naar Kaapstad te reizen. Susan neemt terwijl ze op de vlucht is de naam van haar beste vriendin aan, Draper. Via haar steeds duidelijker opborrelende herinneringen leren we haar verschrikkingen kennen. En het nooit aflatende schuldgevoel. Was de verkrachting niet haar eigen schuld?

Had ze niet gedanst en gelachen, had ze het leven niet begeerd, opgeeist?

In haar leven, zo hebben haar verzorgers en redders gezegd, wacht haar een pad dat ze moet gaan en het zal zich aan haar openbaren. Ze vindt op haar weg steeds iemand die haar een nieuwe mogelijkheid toont. Uiteindelijk gaat ze in Nederland en later Duitsland psychologie studeren. Ze blijft gefascineerd door slachtoffers van menselijk geweld en reist in de Eerste Wereldoorlog naar Engeland om daar te werken met soldaten die lijden aan een shellschok. Via therapieën die gebaseerd zijn op verhalen, zang en dans probeert ze de kapotte mannen weer heel te maken. Dan gebeurt het onwaarschijnlijke: in het hospitaal staat ze oog in oog met een van haar verkrachters. De schok is zo groot dat het haar verandert van slachtoffer in iemand die controle kan uitoefenen. En zo beslist zij in haar wil om te leven over het lot van de man die haar leven dacht te nemen.

Het geneest haar niet, ze constateert: ‘Ik heb geen verweer, geen haat, geen liefde, niets …’

De Zuid-Afrikaanse auteur Francois Smith boetseerde met prachtige zinnen en taalvondsten het schuldige leven van Susan Nell tot een intrigerende roman die leest als een thriller. Die ervoor zorgt dat de verschrikkingen van oorlogsslachtoffers gevoeld en daarmee

Moederbloed Jezus Julius Meijer is de zoon van een aan alcohol verslaafde moeder en een liefhebbende, onderdanige vader. Zijn baan – tekenaar van insecten – voert hem naar de ongerepte wildernis in Kenia. Daar verneemt hij dat zijn vader overleden is en vanaf dat moment trotseert Jezus als een onaantastbare de gevaren van de wildernis.

Tot grote bewondering en verbazing van de Masai die hem hebben opgevangen. Totdat een confrontatie met een krokodil zijn angst en daarmee sterfelijkheid aan het licht brengt. Nadat hij uiteindelijk de aseksuele Masai vrouw Osumare zwanger heeft gemaakt, verlaat hij het dorp en de gebarsten Afrikaanse aarde en keert terug naar Nederland. Daar ontmoet hij Celeste en Simon, twee mensen die de leegte in hun leven en hun hart opvullen met een verzamelwoede van schoonmaakproducten en een portverslaving. Uiteindelijk is het zijn dochter uit Afrika, Niddi Baba, die Jezus de zin van het leven laat zien en in zijn laatste levensdagen licht in zijn hart brengt.

Moederbloed is een bijna anarchistisch geschreven psychologische vertelling, die je zeker in het begin doet glimlachen door de rake woordvondsten, zinsopbouw en de onderkoelde humor. Een bijzonder boek waarin de genezende kracht van de Afrikaanse natuur een hoofdrol speelt en de leegte van de westerse samenleving opvult. Een interview met de auteur lees je op https://www.oogvoorafrika.nl/moederbloed/ Mayo de Graaf, Moederbloed, uitgeverij Boekscout, www.boekscout.nl, 314 pagina’s. € 21,95. ISBN 9789402210248

58

journalistiek werk, onder meer een biografie van Nelson Mandela, en een aantal romans waarin steeds opnieuw de roerige geschiedenis van zijn land centraal staat. Payback is het veelbelovende eerste deel van een trilogie over Mace Bishop en Pylon Buso. De voormalige wapensmokkelaars hopen eindelijk een ontspannen leven te gaan leiden in Kaapstad. Met hun nieuwe beveiligingsservice voor welvarende toeristen lijkt dat te lukken, tot Mace ingehaald wordt door zijn verleden. Hij moet nog één gevaarlijke klus klaren en krijgt te maken met een tegenstandster van formaat: Sheemina February, een advocate met ijsblauwe ogen.

Payback is een uitbundige odyssee van geweld, aan- en opgevuld met een hele reeks couleur locale, politiek, geschiedenis, geografie, tradities en culturele botsingen, en verslavend tot en met het slot.

Deze snoeiharde thriller en het eerste deel in de Kaapstadtrilogie kreeg maar liefst 5 sterren in de VN Detective & thrillergids van 2015.

Afrika SAFARIGIDS Eindelijk, een complete veldgids met (mooie) afbeeldingen van de meest voorkomende zoogdieren, reptielen en vogels die je in Afrika kunt spotten. Voorzien van kaarten van hun leefgebied.

Daarnaast een omschrijving van de nationale parken van Kenia, Tanzania, Botswana, Namibië, Zambia en Zuid-Afrika en handige safari- en landentips. En dat alles in het Nederlands. Nu weet je dat de prachtige African Fish Eagle in het Nederlands de Afrikaanse zeearend heet, en niet visarend. En dat de prachtig roze en lichtbauw gekleurde lilac breasted roller de vorkstaartscharrelaar is.

Auteur van deze prachtige gids is Ruud Troost, die bijna vier jaar en 20.000 manuren aan dit project heeft gewerkt. Een aanwinst voor iedereen die in Afrika op safari gaat en echt wil weten wat hij ziet.

Als toegift vind je bovendien een index met de Engelse, Nederlandse en Latijnse namen. OOG VOOR AFRIKA mag hem met korting weggeven. Zie pagina 110.

Mike Nicol, Payback, vertaling Ton Heuvelmans, Uitgeverij De Geus, 505 pagina’s paperback, € 19,95. ISBN 9789044532616

Ruud Troost, Afrika SAFARIGIDS, Afrika Safari Media, 400 pagina’s, gebonden en met leeslint, € 44,95. ISBN 9789082208115, www.safarigids.nl Lonely Planet’s gids voor de Reisfotografie

Payback – Kaapstadtrilogie I

De gemiste shot, de foto die het toch net niet is. Als je dit informatieve boek grondig bestudeert en de duidelijk beschreven tips opvolgt, kom je eindelijk thuis met (digitale) foto’s zoals jij ze wilt.

De internationaal bekende reisfotograaf Richard l’Anson laat aan de hand van praktische oefeningen en voorbeelden met tips en technieken zien hoe je veelgemaakte fotografiefouten kunt vermijden en hoe je je compositorische en technische vaardigheden als fotograaf ontwikkelt. Het perfecte moment vangen, het is een kunst. Maar een die je kunt leren. Fraaie reisfoto’s met het verhaal erachter vormen een bron van prachtige inspiratie. Er staan zelfs tips in hoe je met je reisfoto’s geld kunt verdienen…

‘Een duidelijke en bondige technische handleiding om je reisfotografie te verbeteren’ − The Observer

Na Deon Meyer duikt er opnieuw een Zuid-Afrikaans thrillertalent op: Mike Nicol (64). Een debutant is Nicol niet. Hij schreef poëzie,

Richard l’Anson, Lonely Planet’s gids voor de Reisfotografie, Uitgeverij Lannoo, 368 pagina’s, paperback, € 24,99. ISBN 9789401423403

ontfermt hij zich over een zwarte vrouw, die hij de naam Eerste geeft. Aangekomen in Natal sticht hij zijn eigen ‘plaas’, Donkerland, waar zeven generaties van de familie De Witt zullen wonen, altijd in verbondenheid met de nakomelingen van Eerste. Al lezend leef je mee met het verdriet, de blijdschap en de trots van de Afrikaners en de Zoeloes, je proeft de sfeer van dat prachtige land en je geniet van de ongelooflijke verhalen uit de Zuid-Afrikaanse geschiedenis.

Een must-read voor iedereen die van Zuid-Afrika houdt. Meer over Donkerland lees je in een interview met vertaalster Ingrid Glorie op https://www.oogvoorafrika.nl/donkerland/ Deon Opperman & Kerneels Breytenbach, Donkerland, Vertaling uit het Afrikaans Ingrid Glorie, Uitgeverij Mozaïek, 462 pagina’s, € 23,50.

ISBN 9789023994749 TE GAST IN Zuid-Afrika – Maak kennis met het échte leven Zuid-Afrika biedt als vakantiebestemming oneindig veel mogelijkheden en altijd weer nieuwe landschappen en wildparken. Maar hoe is het om te reizen in een land dat tot voor kort gebukt ging onder de apartheid? Hoe ziet het dagelijks leven in een township eruit? Hoe kan het dat supporters van rivaliserende voetbalclubs in het stadion vriendschappelijk met elkaar omgaan? Waarom is het Afrikaans niet langer een besmette taal? Het antwoord op deze vragen en nog veel meer vind je in de geheel vernieuwde reisbundel TE GAST IN Zuid-Afrika. Met tien inspirerende verhalen en handige reistips van gekende auteurs als Kees van Teeffelen (TE GAST IN), Peter Vermaas (NRC), Niels Posthumus (Trouw), Marjolein Westerterp (OOG VOOR AFRIKA) en Ad van Hout (Geografenkrant) is deze totaal vernieuwde editie van TE GAST IN Zuid-Afrika ‘het ultieme voorpretboekje’, aldus Flying Dutchman Magazine. Wij kunnen dat alleen maar onderschrijven.

Kees van Teeffelen e.a.,TE GAST IN Zuid-Afrika, 12de geheel vernieuwde druk, Uitgeverij Informatie Verre Reizen, www.tegastin.nl, 80 pagina’s, € 8,95. ISBN 9789460160578

emp.ty – reis naar het onbekende Namibië, een land vol leegte. Fotograaf Thijs Heslenfeld voelt zich meer dan thuis in de oneindige landschappen, in de wereld die totaal verschilt van die van ons. Waar geld, tijd, wifi en files geen hoofdrol spelen, waar het gaat om de confrontatie tussen jou en Moeder Aarde.

Voor het project emp.ty reisde Thijs zes maanden in een 4 x 4 met tentjes op het dak door de meest verlaten delen van Namibië.

Maar niet alleen. Twaalf reizigers lieten hun vrienden, familie, kantoor, huis en land achter om ieder een week samen met Thijs te ontdekken waar hun tocht, zonder vooropgezet plan, hen bracht.

Hun twaalf avonturen en beschouwingen vormen het hart van emp.ty. emp.ty is een prachtig persoonlijk boek vol foto’s, handige tips om te overleven in de bush en persoonlijke verhalen. Voor de avonturier die uit te zoeken heeft waar het leven werkelijk om gaat.

Thijs Heslenfeld, emp.ty, De Vrije Uitgevers, 128 pagina’s, Engels, € 29,95. ISBN 9789081247030

Donkerland In 1838 verlaat Pieter de Witt verlaat zijn geboortegrond in de OostKaap, nadat zijn ouders door veedieven zijn vermoord. Onderweg

59

Luna Paige se stories

Haar tienjarig jubileum als artiest bekroonde ze met haar komst naar overzees Nederland. Voor het eerst. In Zuid-Afrika speelt ze dag in dag uit haar publiek plat. Haar geheim: een stem als een diva, intuïtieve muziek, meeslepend pianospel en prachtige teksten, stories.

Haar eerste – Engelstalige – cd Luna verscheen in 2003. Er volgden Missing Pieces en Wonderful Life − en een compilatie van de mooiste nummers, Luna The Collection. Gevolgd in 2014 door Borders & Beyond. Het mooiste compliment haar gegeven: ‘If she was from New York, she would be the latest rage!’. Maar ze komt uit Zuid-Afrika, is geboren als Luna Pieterse in Melkbosstrand (bij Kaapstad) en woont nu in Stellenbosch.

Zelf vertelt ze dat ze beïnvloed is door artiesten als Joni Mitchell, Janis Joplin, Joan Baez, Tori Amos en Tracy Chapman. Voor mij hoort ze, zeker met haar album Storielied, meer dan thuis in dat rijtje illustere voorbeelden. Luna Paige is echt, klinkt als een engel en diva tegelijk en voert je met haar teksten op Storielied mee naar een Zuid-Afrikaans dromenland. Een land waar je wilt zijn.

Wie is Luna Paige?

‘Ik ben liedjes gaan schrijven toen ik op de middelbare school zat.

Na mijn studie ben ik aan de slag gegaan als sociaal werker en muziektherapeut, maar kon de bordjes werk en muziek uiteindelijk niet meer gelijktijdig in de lucht houden. Zeker toen ik de afgelopen jaren echt hard aan de bak ben gegaan als muzikant. Ik maak er altijd een grapje over: voor instant succes heb je in Zuid-Afrika tien jaar nodig. Dat klopt voor mij wel. Het is na tien jaar echt gebeurd.

Mijn eerste optredens deed ik toen ik op de universiteit zat. Het podium op, poeh dat was voor mij een hele stap. Ik was altijd erg verlegen, nog wel trouwens.’

Dat zie ik. Je komt over als een verlegen meisje tot je gaat spelen…

‘Het gaat al veel beter. In het begin kwam ik het podium op, zei “hello”, deed mijn ogen dicht tot ik klaar was, keek de zaal in en zei “thank you”. Ik heb inmiddels ontdekt dat ik gewoon kan praten tegen het publiek en eigenlijk best grappig ben.’

En dan sta je in Nederland. Eindelijk?

‘Op 9 juni 2012 kwam mijn Afrikaanstalige cd en dvd Storielied uit.

Ik heb toen gezegd: “hier wil ik mee naar Nederland.” En een jaar later hield ik weer op 9 juni mijn ‘bon voyage’-feestje. De volgende dag vloog ik naar Nederland om op het Festival voor het Afrikaans te spelen. Hoe bijzonder is dat…’

Kun je ons wat meer vertellen over de hobbelige weg naar succes?

‘Ik ben begonnen met drie Engelstalige cd’s. De reden daarvoor was dat ik de Afrikaanstalige muziek op het moment dat ik aan mijn liedjes begon te werken, erg oppervlakkig vond, te commercieel. Ik hield er niet van. Daarom wilde ik niet in het Afrikaans zingen. De nummers op mijn eerste cd’s zijn erg persoonlijk. Over mijn gedachtes en mijn dagelijks leven. Maar er is inmiddels veel veranderd in de Zuid-Afrikaanse muziek scene.

Daarom heb ik besloten om Storielied in het Afrikaans te doen.’

Wat is er bijzonder aan Storielied? Prachtige titel overigens.

‘Voor Storielied heb ik juist niet geput uit mijn eigen leven en ervaringen, maar ben ik in de literatuur gedoken. Het is op dit moment in Zuid-Afrika erg in om bestaande gedichten op muziek te zetten. Dat wilde ik dus niet, omdat het al gedaan wordt. Ik ben gaan zoeken naar verhalen, stories, van schrijvers die mij aanspraken en heb daar teksten en muziek bij gemaakt. Ik ben de eerste die dat gedaan heeft en het zoeken in literatuur naar verhalen die me raakten, was een grote bron van inspiratie. Bij Storielied zit ook een dvd met als bonus een paar interviews met de schrijvers van de stories.’

Waar zocht je naar?

‘De geschiedenis van Zuid-Afrika is zo jong en ik vond in de

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Marli Strydom, Robert Hamblin, Jeandri Streicher

61

‘Luna Paige is echt, en diva tegelijk’ klinkt als een engel literatuur heel veel verwijzingen naar juist onze geschiedenis, naar de komst van de Hollanders, de eerste volkeren zoals de San en de Khoi-Khoi. Wij leven het verleden en dat is een prachtige basis voor mijn songs. Het was ook interessant hoe mijn stijl veranderde op het moment dat ik in het Afrikaans ging schrijven en zingen.’

Ga je een dergelijk project nog eens doen?

‘Ja, ik heb heel veel zin om nog een Storielied te maken. Er zijn nog honderden boeken die ik kan lezen en er worden nog honderden boeken geschreven. En ik wil er graag mee doorgaan omdat ik het ook belangrijk vind dat het Afrikaans als taal blijft. Ik vind het vreselijk als jongeren van school komen en ze spreken geen Afrikaans. Ik wil daarom ook op scholen, vooral op Engelstalige scholen gaan optreden, om kinderen de liefde voor de taal en het verhaal bij te brengen.

Daarmee geef ik ook wat terug. Daarnaast heb ik nog een wens: ik wil dolgraag de muziek schrijven voor een ZuidAfrikaanse film. Eh… eigenlijk doe ik het al. Als ik een film zie die ik mooi vind, schrijf ik mijn eigen titelsong, haha…’

Wat zijn je favoriete schrijvers?

‘Ingrid Winterbach heb ik echt ontdekt en André P. Brink. Zijn teksten zijn erg sensueel en dat is mijn muziek ook. Wij passen goed bij elkaar. En Elias P. Nel. Hij schrijft met een prachtige mix van humor en verdriet. Je begint in eerste instantie te lachen, tot je je realiseert dat het eigenlijk een droevig verhaal is. Dat vind ik kunst.’

En hoe vind je Nederland?

‘Ik vind het geweldig, het lijkt wel alsof jullie steeds vakantie hebben. Jullie zien er zo gelukkig uit. De mensen zijn goed gekleed, zeker de oudere vrouwen. Ik heb het gevoel dat ik hier makkelijk zou kunnen wonen, maar dat gezegd hebbende, denk ik meteen… o nee. Dat heeft te maken met de natuur van Zuid-Afrika. De veranderende landschappen en de schoonheid ervan. Je hebt er alles in één land. Nu ik zoveel speel, maak ik er ook echt een punt van om in kleine plaatsjes te overnachten en de plaatselijke bar bezoeken. Ik leer m’n eigen land zo goed kennen en waarderen. Ik hou ook van het ruwe, het echte. Wij leven een simpel, maar tegelijk een heel rijk leven. Een vriend van mij die lang in Nederland heeft gewoond, vertelde dat in een gesprek in Nederland altijd de reactie is “ja maar…”, terwijl het in Zuid-Afrika “ja en…” is. Ik denk dat Zuid-Afrikanen erg open-minded en heel gastvrij zijn. Ik weet niet of jij dat ook zo ervaren hebt?’

Oh yes…

Volg Luna Paige op www.lunapaige.com

62

lezen &

kijken

Een selectie van boeken die wij het waard achten gelezen en bekeken te worden.

De tuin van verloren zielen

Hoop te Koop

De tuin van verloren zielen is na Zwarte Mamba de tweede roman van tot ‘Best of Young Novelists’ uitgeroepen schrijfster Nadifa Mohamed (1981).

1988: geruchten over een revolutie waaien rond in de droge wind.

Door de ogen van drie verschillende vrouwen zien we Somalië uiteenvallen. De negenjarige Dego heeft het vluchtelingenkamp waar ze is geboren verlaten, naar de stad gelokt met de belofte van een nieuw paar schoenen. Kawsar, een eenzame weduwe, is aan huis gekluisterd nadat ze vreselijk is mishandeld door de politie. En Filsan, een jonge vrouwelijke soldaat, is vanuit Mogadishu naar het noorden getrokken om de rebellen tegen te houden die aan een opmars bezig zijn.

Terwijl hun land verscheurd wordt door een burgeroorlog, raken de levens van deze drie vrouwen met elkaar verbonden.

Nadifa Mohamed schrijft compact, wonderschoon en met een lichte pen. Dit is een roman die het verdient om gelezen te worden.

Dit bijzondere boek, zowel kwa vormgeving als onderwerp, gaat over Zuid-Afrikaanse flyers die Ellen Beck verzamelde toen ze stage liep in Kaapstad. De flyers, zoals Magic Stick for Job Seekers en Penis enlargements small, large or any size die allemaal in het boek staan afgebeeld, verkopen oplossingen voor elk mogelijk probleem in iemands leven. Ellen Beck zag ze als een aanleiding om de Zuid-Afrikaanse geschiedenis en cultuur die erin naar voren komt te vergelijken met onze eigen manier van reclame maken en communiceren.

Je begint met een glimlach als je de boodschappen van de flyers leest. Daarna word je geconfronteerd met de werkelijkheid van de zwarte bevolking die jarenlang heeft opgekeken naar de machtige blanke die het goed had met een mooi huis, een baan en een gelukkig huwelijk. Dan is het goed voor te stellen dat je de flyers niet weggooit, maar er in wanhoop naar grijpt. Naar de 3 in 1 peniscrème om je mannelijkheid mee te herwinnen, luck in love dat ervoor zorgt dat je vrouw weer bij je terugkomt en win the lottery, zodat je je uitzichtloze bestaan achter je kunt laten.

Nadifa Mohamed, De tuin van verloren zielen, A.W. Bruna Uitgevers, 312 pagina’s, paperback, € 19,95. ISBN 9789022960509.

Ellen Beck & Lotte Dijkstra, Hoop te Koop, te bestellen via www.hooptekoop.com, € 25.

Tekst: Marjolein Westerterp

63

Schimmenspel

En Rachel huilde

Marguerite Poland is de grande dame van de Engelstalige ZuidAfrikaanse literatuur. Haar boeken horen thuis naast die van Nadine Gordimer en J.M. Coetzee. Nu kan ook Nederland met haar werk kennismaken, want onlangs is haar bekendste roman, Shades (1993), als Schimmenspel in Nederlandse vertaling verschenen.

Schimmenspel vertelt het waargebeurde verhaal van Polands overgrootvader, een Engelse zendeling die zich eind negentiende eeuw met zijn gezin op een afgelegen missiepost in de OostKaap heeft gevestigd. Met de beste bedoelingen hoopt Charles Farborough niet alleen het evangelie te verbreiden, maar de lokale bevolking ook een stukje Europese beschaving te brengen. De Xhosa hebben echter hun eigen eeuwenoude tradities, waarin de ‘schimmen’ van de voorouders een belangrijke plaats innemen. Het contact tussen beide culturen leidt tot botsingen en onbegrip. Maar als het gezin wat langer in Afrika woont, verliezen de Farboroughs steeds meer van hun keurige Victoriaanse vernislaagje. Dat geldt vooral voor de dochter uit het gezin, Frances. Zal zij, zoals iedereen van haar verwacht, met haar knappe, succesvolle neef Victor trouwen? Of kiest ze voor de wat sullige hulppredikant Walter Bromley, die veel meer openstaat voor alle verrassingen die het continent Afrika de westerling heeft te bieden?

Voor deze roman heeft Poland zich gebaseerd op brieven en dagboeken van haar eigen familie. Het boek laat zich lezen als een delicate liefdesroman. Maar tegelijk laat Poland zien hoe de cultuur van de Xhosa verwoest werd door de komst van het christendom en de uittocht van zwarte landarbeiders naar de goud- en diamantmijnen in het noorden. Een tragische ontwikkeling waarin Polands eigen voorouders een niet altijd even fraaie rol hebben gespeeld. En die voorouders – dat heeft Poland van de Xhosa geleerd – zijn onlosmakelijk deel van wie zijzelf vandaag de dag is.

Schimmenspel is een dappere poging om het verleden onder ogen te zien, zodat we beter kunnen begrijpen hoe de moderne ZuidAfrikaanse samenleving is ontstaan.

Na het ontroerende Kleine Rachel is er nu de roman En Rachel huilde.

Een verhaal dat op je hart trapt en er een open wond achterlaat.

Omdat het op een verbijsterende manier de keuzes laat zien waar economische immigranten in het Zuid-Afrika van nu soms voor staan. Tevens ervaar je de ongelooflijke veerkracht en de heilzame kracht van vergeving, opgebracht door de Mozambikaanse Rachel die in Zuid-Afrika als hulp in de huishouding gaat werken bij een blank echtpaar. Daar sterft haar dochtertje en komt Rachel voor een ongelooflijk dilemma te staan. Haar hart huilt. Is in 2016 ook in de Zuid-Afrikaanse bisocopen te zien.

Marguerite Poland, Schimmenspel. Uit het Engels vertaald door Jetty Huisman. Uitgeverij Mozaïek, 464 pagina’s, € 23,50. ISBN 9789023994794.

Brett Michael Innes, En Rachel huilde.

Vertaling Roeleke Meijer-Muilwijk, Uitgeverij Mozaïek, 272 pagina’s, € 18,90, ISBN 9789023994992. …byvoorbeeld Dit prachtig uitgegeven boekje met cd geeft een mooi overzicht van de hedendaagse in het Afrikaans gezongen muziek in al haar verrassende rijkdom en diversiteit. Op de cd vind je nummers van vaandeldragers als Koos du Plessis, Anton Goosen, Koos Kombuis, David Kramer en Amanda Strydom, maar ook van de lichting van toen en nu met artiesten als Karin Hougaard, Chris Chameleon, Luna Paige, Die Heuwels Fantasties, Joshua na die Reën en Jack Parow. Twintig songs als een canon van de hedendaagse Afrikaanse muziek staan op en in het bijzondere eerste deel van …byvoorbeeld. Voor de samenstelling en uitgave tekenen Ingrid Glorie, Jannie du Toit, Karin Hougaard, Luna Paige en Herman van Veen. De opbrengst van het boek en cd is bestemd voor het Teater Bystandsfonds dat steun biedt aan zieke of noodlijdende artiesten in Zuid-Afrika. Mooi cadeau voor de feestdagen en lang daarna. …byvoorbeeld, boek met cd, Uitgeverij Harlekijn Holland, 90 pagina’s, cd met 20 nummers, ISBN 9789081718684, verkrijgbaar via www.hermanvanveen.com/webshop

64

lezen &

kijken

Een selectie van boeken die wij het waard achten gelezen en bekeken te worden.

nemen Danielle & Olivier Follmi ons met Afrikaanse wijsheden en prachtige foto’s mee op ontdekkingstocht door het Afrikaanse continent. Een prachtig boek om vaak in te bladeren en je te realiseren wat werkelijke wijsheid is. De citaten van de grote meesters uit de Afrikaanse literatuur en de spreekwoorden die komen uit mondelinge overlevering laten je door het ware hart van het Afrikaanse leven en gedachtengoed reizen. Een filosofische boost voor elke dag.

De drums van Timkat

Danielle & Olivier Follmi, Wijsheid uit Afrika, Uitgeverij Lannoo, 288 pagina’s, hardcover, € 12,50, ISBN 978-9401-426862, www.terralannoo.nl

Ada Rosman-Kleinjan houdt van Afrika en bereist het continent op avontuurlijke wijze. In De drums van Timkat neemt ze ons mee naar Ethiopië, het land van verbrande gezichten, zoals ze het omschrijft.

Een land met meer dan tachtig verschillende bevolkingsgroepen die allemaal hun eigen gewoontes, tradities en cultuur hebben. Ze reist met haar man van hoofdstad Addis Abeba naar de rotskerken van Lalibela, naar Aksum, naar de kloosterkerken op de eilandjes in het Tanameer en de watervallen in de Blauwe Nijl. In Gondar zijn ze getuigen van het Timkatfestival en in het zuiden bezoeken ze de traditioneel levende stammen in de Omo-vallei. Een stap terug in de tijd. De drums van Timkat is een persoonlijk en inspirerend verslag van een avontuurlijke reis door een van de meest bijzondere landen van Afrika.

De lantaarnzwaaier Ada Rosman-Kleinjan, De drums van Timkat, Wombat reisboeken, 202 pagina’s, paperback, € 18,50, ISBN 978-90-802968-0-0, www.adarosman.nl

Wijsheid uit Afrika

Deze spannende historische roman is gebaseerd op het volksverhaal van de lantaarnzwaaiers. Als het stormde probeerden zij schepen te laten stranden door aan de verraderlijke kust met een reusachtige lantaarn te zwaaien om zo de oriëntatie van de zeelui te verstoren. Als het schip vastliep roofden de lantaarnzwaaier en zijn handlangers de buit. De jonge Sophie ontmoet in deze roman een zwaargewonde zeeman, slachtoffer van een lantaarnzwaaier.

Tot haar ontsteltenis blijken er tussen de Schotse man en haar familie banden te bestaan die Sophies bestaan op haar grondvesten doen schudden. Ze wordt heen en weer geslingerd tussen loyaliteit aan haar ouders, het verlangen van haar hart en de roep van haar geweten en moet uiteindelijk een allesbeslissende keuze maken.

Deze roman is het debuut van Sophia Fourie, gids bij het Strandveldmuseum in het dorpje Franskraal bij het Zuid-Afrikaanse Gansbaai.

‘Wanneer de takken van de bomen in het woud ruzie maken, omhelzen de wortels elkaar’. In een prachtig uitgegeven cadeauboek

Sophia Fourie, De lantaarnzwaaier, Vertaling Ingrid Glorie, Uitgeverij Mozaïek, 320 pagina’s, paperback, € 18,90, ISBN 978-90-239-96521

65

De Breuklijn

The Family Album of Wild Africa

Kritisch journalist Alex Perry richt zich in De Breuklijn op een oplevend Afrika en een wereld die daar niet mee om kan gaan. De breuklijn is de metafoor voor de Grote Riftvallei die het continent geologisch splijt. Perry geeft ons een prachtig, intiem en openhartig beeld van het nieuwe Afrika. De ondertitel – verhalen uit het andere Afrika – geeft aan dat we door het lezen van dit boek anders leren kijken naar landen als Ethiopië, Zimbabwe, Zuid-Afrika, Oeganda en Nigeria.

Dit 480 pagina’s dikke boek met 300 foto’s heeft de absolute wowfactor voor liefhebbers van fotografie en Afrika. De Franse fotograaf Laurent Baheux heeft gebruik gemaakt van zwart-wit fotografie om op magistrale wijze de magie van de wilde dieren en landschappen van Afrika vast te leggen. Het sterke contrast en de bijzondere belichting zorgen voor krachtige maar toch kwetsbare foto’s. Een uniek koffietafel boek.

Alex Perry, De Breuklijn, Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum, Vertaling Pieter Janssens, 368 pagina’s, paperback, € 24,99, ISBN 978-90-00-33340-0

Laurent Baheux, The Family Album of Wild Africa, uitgeverij teNeues, 480 pagina’s, € 98,- (bij bol.com € 74,99), ISBN 978-38-32732-97-4

BOEM! Makbuntu

Vanishing Kings – Lions of the Namib

In 2014 gooide topmanager Bert van Dam het roer om. Toen hij met zijn gezin in de Afrikaanse Serengeti getuige was van de oversteek van duizenden wildebeesten over de Mara-rivier, begreep hij tijdens dit magische moment van beweging, waarom hij hier op aarde is. Niet om directeur te zijn, niet om miljoenen te verdienen. Hij ging op zoek naar het recept voor een zinvol leven en ontwierp het Makbuntu-model dat bestaat uit drie pijlers: creatie, liefde en genieten. Samen vormen ze de cirkel van geven en ontvangen die voldoet aan de wetten van de natuur. Makbuntu is een samenvoeging van het Arabische Maktub – het staat geschreven in het universum – en het Zoeloewoord Ubuntu – één zijn met je omgeving. Ga met Bert van Dam mee op zoek naar een zinvol leven.

Spring! Ga door de rivier…

In een van haar recente afleveringen van Floortje naar het einde van de wereld bezocht Floortje Dessing de Nederlandse Lianne Steenkamp die samen met haar man Will in Namibië natuurdocumentaires maakt. Maanden en maanden van leven in de woestijn zorgden voor de prachtige documentaire Vanishing Kings, Lions of the Namib waarin vijf zeldzame woestijnleeuwen gevolgd worden. De trailer is te zien via https://vimeo.com/133217904 www.intonatureproductions.com

Bert van Dam, Boem! Makbuntu, Uitgeverij Paris Books, 120 pagina’s, hardcover, € 16,50, ISBN 978-94-92179-08-1

Finding Emo Emo Adams heeft de lach aan zijn kont hangen. Een performer met veel zelfvertrouwen en humor.

Mijn verrassing van het Festival voor het Afrikaans in 2013. Tijd om kennis te maken.

kennismaking met het theater. En dat – samen met de optredens met het Kaapse Maleier Koor en The Cape Coons tijdens de Kaapse Klopse – was het begin van Emo Adams.’

En waar is Emo Adams nu?

‘Nog steeds in Mitchells Plain. Eerst dacht ik toen ik financieel succesvol werd, dat ik het leven voor mijn familie beter kon maken door een huis te zoeken in een mooiere omgeving, waar mijn ouders in het park konden wandelen. Maar zij maakten me duidelijk dat geluk niet afhankelijk is van waar je woont, maar van wie je bent. Je hoeft niet in een groter huis of op een andere plek te wonen om gelukkig te zijn. Jij laat het ons ook zien met jouw tijdschrift: onze natuur, de Big Five, de palmbomen, de mensen met een glimlach, zo mooi is mijn land. En daardoor ook realiseer ik me dat het vooral belangrijk is een goed leven te leiden.’

Wie is Emo Adams?

‘Dat is veruit de beste vraag die iemand me ooit gesteld heeft.’

Oh ja?

‘Ja, en ik zal je vertellen waarom. Mijn afkomst, en daarmee m’n culturele erfenis, is zo gemengd: ik ben een samensmelting van Indiaas, Maleis en jawel … Nederlands. Daarom is het voor mij ook geweldig om nu in Nederland te zijn en jou deze vraag te horen stellen. Ik ben namelijk het afgelopen jaar druk bezig geweest om te onderzoeken wie ik ben. Ik houd van alle soorten muziek, maar wat hoort nu echt bij mij? Daarom heb ik alle elementen bij elkaar gebracht: Nederlandse volksliedjes, Afrikaanse volksliedjes, rock ’n roll en blues in één show; Tall, Dark en Afrikaans. En dan hopen dat de mensen dat leuk vinden. Tot nu toe wel …’

Nu zijn we al bij de professionele Emo. Dus toch eerst: Wie is Emo Adams?

‘Emo Adams groeide op in Mitchells Plain (een van de grootste townships bij Kaapstad, red.). Ik heb twee oudere broers en we waren echt arm. Ik werd als jongste altijd naar de buren gestuurd om te vragen om brood of dat we wat suiker konden lenen. Maar soms gebeurt er iets dat je leven verandert. Ik was nog klein toen ik op de televisie een reclame voor Volkswagen zag met David Kramer. Geweldig. Ik wilde hem dolgraag ontmoeten en toen ik 9 jaar was gebeurde dat ook. Mijn broer speelde in zijn musical District Six. Hij werd te oud voor de rol en toen kwam David bij ons thuis om te vragen of ik de rol zou kunnen spelen. Ik was nog zo jong, en dacht oeps… Maar ik heb het gedaan en dat was de

Wat wil je vertellen met Tall, Dark en Afrikaans?

‘De show gaat letterlijk over mijn zoektocht naar hoe ik hier gekomen ben. Ken je de film Finding Nemo? Mijn zoektocht noem ik ‘Finding Emo’… Het gaat over mijn vragen. Wie ben ik in verhouding tot andere mensen, waar sta ik? Waar kom ik vandaan.

Ik vertel over mijn bewondering voor Elvis Presley, Michael Jackson, en dat ik dichtbij huis David Kramer vond. Door hem heb ik veel geleerd over onze eigen cultuur, onze eigen muziek. En dan kom ik tot de conclusie: ik ben ik, maar ik ben ook ons, en ik ben ook jij. Ik ben allemaal. En dat was mijn reis, mijn finding Emo.’ Je speelt een groot deel van je voorstelling met de zaallichten aan. Waarom?

‘Het geeft mensen het gevoel dat ze deel uitmaken van de show.

Op deze manier ontstaat er een interactie met het publiek en wordt het geen eenrichtingverkeer. Ik laat ze zien dat ik kom voor een gesprek, een kennismaking. Als ik mensen zie lachen om wat ik doe, heb ik mijn werk goed gedaan.’

Wat kunnen wij in Zuid-Afrika vinden?

‘Jullie denken waarschijnlijk dat ons land niet meer is dan de Big Five, want we adverteren vooral met ons wildlife. Maar dat is ook goed, want dan is er het verrassingselement als jullie echt in Zuid-Afrika komen. Je krijgt er meer dan je verwacht had. En dan wil ik nog een keer zeggen: mensen maken het verschil! Niet de gebouwen, niet de zon. Het gaat om de kennismaking met al die verschillende culturen die in Zuid-Afrika samenleven. Natuurlijk is het niet allemaal koek en ei, maar dat is de weegschaal van het leven. Er zijn niet alleen goede of slechte dingen. Ik ben blij dat ik arm opgegroeid ben, des te meer waardeer ik de goede dingen die

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s Marli Strydom

‘Ik zou Nederland nog mooier vinden als de mensen op straat wat meer zouden lachen’ nu in mijn leven komen. Mijn ouders hebben voor mij gezorgd en nu kan ik voor hen zorgen. Dat vind ik mooi.’

En verrast Nederland jou ook?

‘Ik was hier al eerder voor de musical Kat and the Kings van David Kramer, dus de cirkel is rond. Ik vind het hier mooi. En dan de fietsers … Ik moet ernaar blijven kijken. Ik zag een meisje fietsen met in de ene hand een bagel en in de andere hand een kop koffie.

Geweldig. Ik zou het nog mooier vinden als de mensen op straat

wat meer zouden lachen. Iedereen lijkt heel druk met alles wat ze moeten doen. Ik glimlach naar iedereen en ik heb het gevoel dat ze dat een beetje raar vinden. Verder heerst er hier een goeie discipline en daar hou ik van. Ik denk dat we van elkaar kunnen leren.’ ˙ Alvast kennismaken? https://youtu.be/r3f4YGwvMqc

Nelson Mandela mijn vriend én mijn gevangene

Christo Brand is een blanke Zuid-Afrikaan. Geen man of naam die de wereld zou veroveren.

Hij was echter de bewaker én vriend van Nelson Mandela tijdens diens gevangenschap.

We ontmoeten in Kaapstad de man die gevangene Nelson Mandela gedurende de belangrijkste jaren van diens leven beter heeft gekend dan wie ook.

De meest bijzondere plek om Christo Brand te treffen is op de kade waar vroeger de boot naar Robbeneiland vertrok. Waar politieke gevangenen aankwamen en moesten wachten op de overtocht naar een leven dat vaak omschreven werd als een hel.

Robbeneiland, een grimmige en geïsoleerde plek waar de zee woest tegen de rotsen beukt, eiland van de verschrikkingen, een voormalige leprakolonie en sinds de Zuid-Afrikaanse apartheid de plek waar politieke gevangenen werden opgesloten. In principe voor altijd.

We spreken 2016 Kaapstad en in de zon straalt de fameuze

Tafelberg, door Nelson Mandela altijd de “berg van hoop” genoemd. Vanuit zijn cel had gevangene 46664 uitzicht op de monumentale berg en ondanks het verdict levenslang hoopte hij ooit weer als vrij man voet aan wal te kunnen zetten.

Bewaker op Robbeneiland Zijn lange weg naar de vrijheid liep Mandela voor een groot deel samen met Christo Brand, een boerenzoon die in 1979, ten tijde van de apartheid, bewaker werd op Robbeneiland. Bij toeval werd hij de cipier van Mandela, die toen zestig was en al sinds 1964 in »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen en privébezit

Alessia Pierdomenico / Shutterstock.com

‘Toen hij werd vrijgelaten, was de gevangenis leeg voor mij. Mandela was mijn gevangene, maar ik beschouwde hem ook als mijn vader en als mijn vriend’

70

eenzame opsluiting leefde. In eerste instantie voelt hij haat jegens de leider van het ANC, het zijn mensen als Mandela die hij verantwoordelijk houdt voor de aanslagen tijdens het apartheidsregime. Terreurdaden waarbij onder andere een jeugdvriend van hem om het leven komt. Maar tegen alle regels en verwachtingen in kan Brand zijn gevangene na verloop van tijd niet meer zien als een terrorist en zoals hem verteld was als een man die erop uit was blanken uit te roeien. ‘Ik zag juist een » wijze en zelfs nederige man.’ Jarenlang trokken ze samen op, elk in hun eigen rol en er ontwikkelde zich een bijzondere en hechte vriendschap. ‘Natuurlijk was het niet toegestaan om bevriend met hem te worden. Je moest je werk doen. De vriendschap onderhielden we als mijn werk erop zat.’ In 1990 kwam Mandela vrij – en Christo Brand ging met hem mee en bleef een persoonlijke vriend van hem en zijn familie.

Vanaf het moment dat Robbeneiland van een gevangenis veranderde in een toeristische bestemming is Brand boekhandelaar en gids op het eiland. En auteur van het boek Doing Life with Mandela – my prisoner, my friend*. ‘Ik ben weer gaan werken op de plek die zo’n groot deel van mijn leven een kwelling voor me is geweest. De gevangenis voelt nu leeg. Ik mis de vertrouwde gezichten en ben tegelijkertijd blij dat ze allemaal vrij zijn.’

We staan op de plek waar de gevangenen moesten wachten op de boot naar Robbeneiland, Jetty 1. U heeft deze plek waarschijnlijk niet voor niets gekozen?

‘Het is een Nationaal Erfgoed-gebied waar het publiek gewoon kan binnenwandelen zonder een toegangsprijs te moeten betalen.

Eigenlijk is Jetty 1 het droevigste monument van allemaal. Er is niets veranderd sinds de tijd dat het de enige toegang tot de zee en Robbeneiland was. Het gebouwtje waar de gevangenen en hun bezoekers ooit wachtten op de veerboten naar Robbeneiland staat er nog. Ik heb Mandela daar vaak mee naartoe genomen, waarna ik hem opsloot in de cel op de begane grond en vervolgens de bezoekers escorteerde naar de aparte wachtkamer. Als de veerboot aankwam, gingen de gevangenen als laatsten aan boord, waarbij ze de ijzeren trappen af werden gejaagd naar het ruim van de boot om daar in alle ellende te gaan zitten. Tegenwoordig hangen er herinneringen aan die tijd: handgeschreven brieven van families die smeken om toestemming op bezoek te mogen bij een geliefde, een lijst van namen en data die ooit is gemaakt door een bewaker zoals ik, waarop genoteerd staat of een bezoek was toegestaan of niet.

Ik wil mijn verhaal graag hier vertellen omdat zich hier het begin en het einde van de gevangenschap van Mandela op Robbeneiland afspeelde.’

Barack Obama en de vrijheidsstrijders ‘We voelen ons heel nederig nu we staan op de plaats waar zulke moedige mannen het hoofd hebben moeten bieden aan onrecht, en weigerden te buigen.

De wereld is de helden van Robbeneiland dankbaar; ze laten ons zien dat ketenen of gevangeniscellen de kracht van de menselijke geest niet kunnen intomen.’

Dit schreef Barack Obama op 30 juni 2013 in het gastenboek van Robbeneiland. De helden waarnaar hij verwijst zijn de ZuidAfrikaanse politieke vrijheidsstrijders als Nelson Mandela, Walter Sisulu en Ahmed Kathrada die in 1964 tot levenslange opsluiting werden veroordeeld omdat ze weigerden te buigen voor het apartheidsregime en omdat ze een vrij en gelijkwaardig Zuid-Afrika nastreefden. Mannen waarvan de toenmalige regering wenste dat ze onzichtbaar werden, maar die dankzij vooral Mandela’s volharding het wereldwijde symbool werden van de strijd tegen apartheid en voor democratie.

U ging werken als bewaker van mannen die omschreven werden als terroristen, die een levenslange opsluiting in vreselijke omstandigheden ondergingen. En u ontmoette er Nelson Mandela.

‘We hebben er vaak over gesproken, hoe parallel onze jeugd verlopen is. Mandela groeide op in een dorpje in de Oostkaap, hij hoedde schapen en speelde met zijn vriendjes altijd buiten. Ik ben opgegroeid op het platteland, in Stanford, een dorpje in de Westkaap. Ik had geen idee wat apartheid werkelijk betekende. Op de boerderij waar mijn vader voorman was speelde ik met zwarte, blanke en kleurlingkinderen. Mijn leventje was beschermd. Ik werd bewaker omdat ik niet in militaire dienst wilde of bij de politie die in de jaren zeventig bekend stond als heel wreed. Als je minstens dertien jaar gevangenbewaarder was, hoefde je niet in militaire of politiedienst. In mijn ogen toen de beste optie.’

De ontmoeting Christo Brand wordt door de ex-gevangenen omschreven als menselijk waar menselijkheid niet leek te bestaan. Op klokslag de afgesproken tijd staat de man op ons te wachten die ik alleen ken van de foto van zijn boek en van een toevallige ontmoeting op Robbeneiland. Een vriendelijke open blik, een ferme handdruk en de wil om zoveel hij maar kan te vertellen over de man die de harten van de wereld én dat van hem veroverde. Nelson Mandela.

Hoe noemde u hem? Madiba, zijn koosnaam of Nelson?

‘Nee, ik noemde hem tot zijn dood Mandela. Hij sprak mij altijd aan als mister Brand.’

Wat maakte Nelson Mandela in uw ogen tot een speciaal mens?

‘Het eerste wat mij opviel was hoe bescheiden en hoffelijk hij was.

Een modelgevangene. Op het moment dat ik op Robbeneiland kwam werken wist ik weinig over de vrijheidsstrijders. Ik vond het nogal wat, mannen die bereid waren hun leven te offeren voor een ideaal. Het werd me ook al snel duidelijk dat Mandela door de medegevangenen gezien werd als leider. Als ik met hem langs de cellen liep hoorde ik vaak de strijdkreet Amandla! Macht aan het volk. Zijn gedrag zette me aan het denken en zorgde voor een wederkerig respect. Ik ging me ook realiseren dat het ZuidAfrikaanse apartheidssysteem een van de wreedste voorbeelden van racisme in de hele wereld was. Het was letterlijk in de wet » vastgelegd dat blank en zwart niets met elkaar van doen konden hebben. Van mijn vader had ik geleerd altijd respect voor ouderen te hebben. Pas na het “Free Mandela concert” in het Wembley stadion in Londen dat door meer dan een miljard mensen in zestig landen op de televisie bekeken werd, realiseerde ik me werkelijk hoe belangrijk Mandela voor de wereld was.’ »

72

De lange weg naar de vrijheid liep Nelson Mandela vooral met u. Er moeten momenten geweest zijn dat zelfs de kracht van de geest van Mandela het dreigde te begeven. Wat herinnert u zich als zijn meest trieste moment?

‘De dag dat hij te horen kreeg dat zijn zoon was overleden. Toen hem duidelijk werd dat het trieste nieuws waar was en dat hij geen toestemming zou krijgen om naar de begrafenis te gaan, toen brak hij. Hij heeft de hele dag in zijn cel gezeten met zijn deken over zich heen getrokken. Hij was voor niemand aanspreekbaar. Mijn zoon is ook overleden door een ongeluk en zijn verdriet van dat moment, dat staat in mijn hart gekerfd.’

Het lijkt me een eenzame rol, om de opdracht op je te nemen de vrijheid te bevechten. Had Mandela zelf iemand bij wie hij te rade kon gaan?

‘Ja, hij was een groot bewonderaar van Walter Sisulu. Dat was de man bij wie hij aanklopte als hij zijn hart moest luchten of een keuze moest maken. Voor mijn gevoel was in de gevangenis Sisulu een grotere leider. Het aura van Mandela ontstond pas toen hij uit de gevangenis was. Zijn grote kracht was dat hij een ziener was.’

Uiteindelijk verliet Mandela als vrij man de gevangenis. Waar u altijd aan zijn zij had gelopen, zagen we nu alleen zijn vrouw Winnie naast hem. Waar was u?

‘Ik heb de vrijlating en zijn toespraak thuis op de televisie gevolgd.

Ik was zo trots op hem. Het was hem gelukt. Daar stond mijn gevangene en ik wist dat hij al snel mijn leider zou worden. De dag erna kreeg ik een telefoontje. Dat was zo typisch voor hem. Die dag werd hij door de hele wereld op handen gedragen; er was geen enkel staatshoofd dat geen plannen maakte om naar Zuid-Afrika te komen en hem te ontmoeten. En toch was ik in zijn gedachten. Het was ontroerend en nederig makend. Ik wist niet hoe het verder zou gaan, of onze wegen zich zouden scheiden, maar hij en ook Winnie beschouwden me echt als een vriend van de familie. Hij heeft me nog vaak uitgenodigd.’

Het leven was niet alleen wreed voor Mandela. Ook zijn vrouw Winnie en hun kinderen hebben een enorm offer moeten brengen voor zijn strijd. U hebt meegemaakt hoe hun verhouding is verlopen.

‘Ja, ik weet zeker dat Mandela dolverliefd was op zijn vrouw, zij heeft hem in leven gehouden. Maar het feit dat hij nooit een werkelijke band met zijn kinderen heeft kunnen hebben, heeft hem diep geraakt. Dat het huwelijk tussen hem en Winnie geen stand heeft gehouden, heeft alles met haar karakter te maken en het feit dat ze ook na Mandela’s vrijlating geen gewoon gezinsleven hebben kunnen opbouwen. Met zijn laatste vrouw Graca is hij ook gelukkig geweest. Ze was de weduwe van een andere revolutionair, Samor Machel, ooit president van Mozambique. Hij is op z’n tachtigste met haar getrouwd.’

Zijn lange weg naar de vrijheid maakte hem wereldberoemd.

Dat u zo lang naast hem hebt gelopen heeft uw leven waarschijnlijk ook veranderd?

‘Zeker. Ik heb dankzij hem bijzondere mensen ontmoet die ik als gewone boerenzoon nooit ontmoet zou hebben. Ik ben samen met Mandela bijvoorbeeld in 1999 in Nederland geweest. Ik heb

vervolgens beroemde mensen rondgeleid op het eiland en ze mee teruggenomen naar de geschiedenis van toen. Ik vind het nog altijd bevredigend dat iedereen, hoe bekend ook, emotioneel geraakt worden als ze de gevangenis op Robbeneiland bezoeken en met eigen ogen de erbarmelijke omstandigheden zien waarin Mandela en anderen zoveel jaren hebben geleefd. Maar vooral heb ik geleerd van zijn wijsheid en zijn gave om te accepteren wat was en wat nodig was om zijn ideaal waar te maken. Ik heb een zeer bijzondere vriend gehad.’

Zijn einde kwam hoewel niet onverwacht toch plotseling. Hebt u nog de mogelijkheid gehad om afscheid van hem te nemen?

‘Ja, ik ben nog bij hem geweest vlak voor hij stierf. Ik zei: “Mandela als je me herkent, knipper met je ogen.” Hij keek me even aan en glimlachte. Ik was blij voor hem, dat hij rust zou krijgen. Hij heeft een vol leven geleid. Ik weet zeker dat hij in vrede is gestorven.’

Het was kort na zonsopgang op zondag 15 december 2013 toen Christo Brand over de oude velden bij het dorp Qunu liep, langs de rivier waar Mandela als kind speelde. Hij was op weg naar het laatste afscheid van de grote Nelson Mandela. Alleen liep hij verder tot aan de begraafplaats en keek daar neer in het lege graf.

‘Ik dacht bij mezelf dat hij nu kan uitkijken over heel de groene vallei waar hij zo van hield. Madiba is thuis, iets waar hij altijd naar heeft verlangd.’ ˙

QuickFACTS Het boek van Christo Brand is in het Nederlands verschenen als Vriendschap in gevangenschap, memoires van de gevangen-bewaarder van Nelson Mandela, uitgeverij Luitingh-Sijthoff

Herb Klein / Shutterstock.com

‘Mandela had één ijdelheid: haarolie van Pantène.

Op zijn tachtigste verjaardag toen hij al president was, heb ik hem een doos met drie flessen gegeven.’

74

lezen &

kijken

Een selectie van boeken en cd’s die wij het waard achten gelezen, bekeken en beluisterd te worden.

NatuurWijs en geeft trainingen in Nederland en Zuid-Afrika. Eerder schreef ze Dialoog met de natuur, Leven in verbinding - Prinses Irene in gesprek met prof. dr. Matthijs Schouten over mens-zijn en Aarde ik hou van jou.

Bergplaas is een inspirerend boek voor iedereen met interesse in natuur, filosofie, spiritualiteit en persoonlijke groei.

Irene van Lippe-Biesterfeld, Bergplaas, KNNV Uitgeverij, 208 pagina’s, hardcover, € 24,95, ISBN 978-90-501157-4-2. Kijk voor meer informatie over Bergplaas ook op www.bergplaas.com

Bergplaas Midden in Zuid-Afrika ligt de halfwoestijn de Karoo, een landschap dat de auteur beschrijft als ‘een soort bibliotheek van de geschiedenis van de Aarde’. Ruim vijftien jaar geleden kocht prinses Irene van Lippe-Biesterfeld hier een gebied van ruim 5000 hectare. Ze zette zich in voor het herstel van de oorspronkelijke natuur en ontwikkelde initiatieven waarmee ze mensen hun relatie met de natuur wil laten ontdekken. Haar boek Bergplaas is haar persoonlijke verhaal over deze bijzondere plek. Met inspirerende teksten, afgewisseld met schitterende landschapsfotografie, authentieke dagboekfragmenten en eigen tekeningen, beschrijft ze de totstandkoming van Bergplaas, de pijnlijke confrontaties, de gevolgen van natuurgeweld, maar vooral de schoonheid en puurheid van het harde Zuid-Afrikaanse landschap.

In haar voorwoord zegt Claudia de Breij: ‘Dit is een boek over vijfduizend hectare halfwoestijn in Zuid-Afrika, over de moed om daar helemaal alleen het land te laten worden wat het is zonder er de baas over te willen zijn. Over dagen zonder water maar met een flesje spa om de vaat mee te doen, over bosjes in plaats van het toilet, over matineus schreeuwen naar een baviaan, over vredige retraites en felle strijd tegen oliemaatschappijen die willen boren in dit paradijs. Over mensen die denken dat wilde dieren er alleen maar zijn om heel dichtbij te komen en vast te leggen, over een vrouw die denkt: Dít moet anders kunnen.’

Prinses Irene laat de lezer in dit prachtig geschreven boek nadenken over hoe wij omgaan met de aarde, wat duurzaamheid betekent, en verwoordt haar visie op de relatie tussen de mens en zijn of haar omgeving. In haar persoonlijke levensfilosofie staat het onderwerp ‘verbinding’ centraal. “… Een kans om mensen de eigen plaats te laten ervaren in de grote symfonie van het leven.” Voor mij is het echter ook een ode aan het prachtige Zuid-Afrika dat niemand onverschillig laat.

Prinses Irene is een voorvechter van het herstel van de relatie tussen mens en natuur. Ze startte het NatuurCollege en Stichting

Zo’n dorp waar nooit iets gebeurt ‘Het verleden is een ander land. Waar is de weg die erheen loopt?’

Zo begint de roman Verliesfontein van de Zuid-Afrikaanse schrijver Karel Schoeman. Het is ook de vraag die een schrijver en een fotograaf zichzelf stellen, wanneer ze onderweg zijn naar het dorpje Fouriesfontein om een graf uit de Boerenoorlog te zoeken. Het lijkt wel alsof de afslag verdwenen is! Het is een snikhete dag, de reis is zit er bijna op en de fotograaf dommelt in. De schrijver loopt alleen het veld in, op zoek naar sporen van het verleden. En dan belandt hij plotseling in de zomer van 1901. Maar wie zijn al die mensen die de straten van Fouriesfontein bevolken?

Verliesfontein gaat niet alleen over de vraag in hoeverre we het verleden kunnen doorgronden. Het gaat ook over emoties, over trauma en over pijnlijke herinneringen. Het valt niet altijd mee om tot de waarheid door te dringen. Daarom heeft Schoeman zijn boek bewust traag opgebouwd, met lange, meanderende zinnen. Zo ontstaan er geleidelijk inzichten die je in een roman met een sneller tempo niet zo makkelijk zult vinden. Wie bereid is om langzaam te lezen, wordt aan het eind rijkelijk beloond.

Karel Schoeman, Verliesfontein. Vertaling: Rob van der Veer.

Uitgeverij Brevier. 220 p. € 22,50. ISBN 978 94 915839-0-2.

Tekst: Ingrid Glorie / Marjolein Westerterp

humoristisch en sprankelend geschreven, maar raken tegelijk aan actuele thema’s en herkenbare menselijke emoties.

Dat geldt zeker voor Koud opgediend, een satirische brievenroman waarin culinair journaliste Clara Brand moet leren omgaan met het feit dat haar man haar heeft ingeruild voor een jongere, mooiere (en natuurlijk ook slankere) vriendin. De eerste jaren zint Clara op wraak jegens haar ontrouwe echtgenoot, en wraak, zo weten we, wordt koud opgediend. Maar gelukkig heeft ze haar vriendinnen bij wie ze per mail haar hart kan uitstorten. En dan is er nog de gemoedelijke Griekse chef Arie Artisjok, die Clara leert dat seks ook op latere leeftijd nog heel smakelijk kan zijn ...

Dit is mijn land Simon Bruinders is in eigen land vooral bekend als acteur. In Dit is mijn land vertelt hij het verhaal van zijn vader, een eenvoudige timmerman uit de omgeving van George. Abraham de Bruin heeft maar één wens, en dat is dat zijn kinderen later een beter leven zullen krijgen dan hij heeft gehad. Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, meldt hij zich aan bij het leger en neemt hij deel aan de geallieerde opmars door Oost-Afrika. Hij doet dat niet alleen uit idealisme, maar ook omdat bruine rekruten zoals hij na de oorlog een eigen stuk grond zullen krijgen. Maar als hij tegen het einde van de oorlog zwaargewond naar huis terugkeert, wacht hem een bittere teleurstelling: een dikke jas en een fiets, dat is het enige wat de bruine soldaten krijgen! En dit is nog maar het begin van Abrahams ontnuchtering, want een paar jaar later, in 1948, komt de Nasionale Party aan de macht en begint de systematische apartheid.

Telkens weer probeert Abraham een nieuw bestaan voor hem en zijn gezin op te bouwen, en telkens weer worden ze verjaagd. ‘Slegs vir blankes!’ Totdat het Abraham allemaal te veel wordt en hij met een dramatische daad de grip op zijn leven probeert terug te krijgen ...

Simon Bruinders, Dit is mijn land. Vertaling: Ingrid Glorie. Uitgeverij Mozaïek. 272 pagina’s. ISBN 978 90 239 9689 7

Marita van der Vyver, Koud opgediend. Vertaling: Riet de JongGoossens. Uitgeverij Orlando. ISBN 978 9492 08620 4. 320 pagina’s. € 19,95.

2016/2017 Gourmet Guide Dit boek is een absolute must have voor alle foodies in deze wereld.

De tachtig beste en interessantste restaurants, hun chef-koks en favoriete recepten worden aan je voorgesteld. Tongstrelend, smaakmakend, inspirerend. Met natuurlijk de fameuze Test Kitchen en Pot Luck Club, Jordan, de nieuwe ontdekking Myoga, Margot Janses Tasting Room, en vele vele anderen. 256 pagina’s inspirerende heerlijkheid.

Jenny Handley, 2016/2017 Gourmet Guide, Top South African Restaurants, their chefs and recipes, including 21 ‘plated’ restaurants, uitgever www.mapstudio.co.za. ZAR 299.

Verkrijgbaar via www.mapstudio.co.za

Wraak is zoet Schrijfster Marita van der Vyver geniet in eigen land sterrenstatus.

Met elk boek – voor jonge kinderen, tieners of volwassenen – staat ze garant voor een heerlijke leeservaring. Haar boeken zijn

75

76 Braai - de bijbel voor de perfecte barbecue Het water loopt je in de mond bij de heerlijke gerechten in dit mooi uitgegeven boek van Jan Braai, dé braaichef van Zuid-Afrika. (Ja, Jan Braai is een pseudoniem, zoveel toeval bestaat niet).

Een bijbel voor de liefhebber van de barbecue (en braai in het Afrikaans) wekt verwachtingen. En die worden waargemaakt. We zijn al verkocht bij de tien humorvolle gedragsregels die Jan opstelt voor een goede braai; “Gas is Afrikaans voor een gast bij je braai, niet iets waarmee je braait.”

Wat ek wou sê Sinds ik haar voorstelling zag op het Festival voor het Afrikaans, dat in april van dit jaar gehouden werd in Amsterdam, ben ik fan en onder de indruk van de prachtige stem en muziek van Laurinda Hofmeyr (1967). Het nummer Blou zit standaard in mijn hoofd als ik even droom van Zuid-Afrika.

Blou (muziek Laurinda Hofmeyr, tekst: Sheila Cussons https://youtu.be/9IB8C4Mw96w) Ek het jou lief my land Ek het jou lief om jou blou Ek het oor die aarde gereis En oral gedink aan jou blou: Lokasies waar glas en sink en gruis Onder die son snou van blou Klutskwyt en Witbewerasie Onder geswolle donderblou En ek bid ’n potblou klein gebed Wanneer ek wakker lê vir jou.

Het is een van de dertien nummers van de nieuwe cd. Na zeven jaar is Laurinda terug met een nieuw meesterwerk, haar vierde cd, getiteld: Wat ek wou sê. Wat ik wil zeggen. Op mijn vraag wat ze wil zeggen, antwoordt ze: ‘Ik wil prachtige poëzie in het Afrikaans van muziek voorzien en daardoor toegankelijk maken. Wat ek wou sê is een regel uit een van de gedichten. Ze brengen een ode aan Zuid-Afrika op een prachtige en indringende manier. Mijn cd, dat is wat ik nu en op het podium over Zuid-Afrika wil zeggen. Dichters zijn in mijn ogen fijngevoelig en intelligent, dat maakt het geweldig om met hun teksten te werken. Ik kleur in feite de schoonheid van de woorden met mijn klanken. Soms worden door het feit dat ze op muziek gezet worden, moeilijke gedichten toegankelijker. Ik neem de luisteraar mee op mijn melodie, in mijn tempo. Ik zing in het Afrikaans, die taal geeft voor mij textuur en kleur. Engels is voor mij zwart-wit, vlak.’ Breyten Breytenbach zei dit over Laurinda Hofmeyr: ‘Sy bevraagteken die teks, en uit daardie benadering kom ‘n tweesang. Sy sorg vir die teks soos ‘n Boeddhis na ‘n gewonde soldaat of ‘n blinde vrou sou omsien.

Laurinda Hofmeyr, Wat ek wou sê. Je kunt de cd of nummers ervan downloaden via https://itunes.apple.com/za/album/wat-ek-wou-se/ id1032972962. Kijk ook op www.laurindahofmeyr.co.za

Het boek opent met een uitgebreide handleiding hoe je de perfecte steak bereidt, de geschiedenis van het braaien in Zuid-Afrika, de (keuken)benodigdheden en de ultieme braaikit. Gevolgd door do-able recepten voor rund, lams, kip, boerewors, vis, varken, aardappel, groenten en brood op de braai of in het potjie, nog zo’n typisch Afrikaans fenomeen, de ijzeren pot die in het vuur wordt gezet. Plus acht sauzen en natuurlijk recepten voor begeleidende salades en desserts om het af te leren.

Jan Braai is ook de organisator van de Nasionale Braaidag, die jaarlijks in Zuid-Afrika gevierd wordt op 24 september, Heritage Day. Hij nodigde emeritus aartsbisschop Desmond Tutu uit als beschermheer. Deze nam die eervolle taak graag op zich en zei: ‘Zuid-Afrika heeft elf officiële talen, maar slechts één woord voor de prachtige traditie die braai heet…’

Jan Braai bezig zien? Kijk hier: https://youtu.be/cZhJt-3S6r8 Jan Braai, Braai, alles over het echte barbecueën, vertaald in het Nederlands door Ireen Niessen, www.uitgeverijmarmer.nl, € 19,95, 200 pagina’s, hardcover, ISBN 978-94-606829-8-8 (ook verkrijgbaar els eBook)

77

Niet langer op de achtergrond

Kort interview Ena Jansen

‘Onze bediende was als een moeder voor me,’ zeggen veel blanke Zuid-Afrikanen die door een zwarte vrouw zijn opgevoed. Of: ‘Ze is bijna familie.’ Dat is misschien sympathiek bedoeld, maar de woordjes ‘als’ en ‘bijna’ verraden al dat de werkelijkheid vaak minder rooskleurig was.

In haar boek Bijna familie onderzoekt Ena Jansen, tot voor kort hoogleraar Zuid-Afrikaanse literatuur aan de Universiteit van Amsterdam, de rol van de zwarte huiswerker in de Zuid-Afrikaanse samenleving én in de Zuid-Afrikaanse literatuur. Vooral voor blanke Zuid-Afrikanen in de grote steden was de zwarte vrouw die het huishouden verzorgde, generaties lang hun enige verbinding met het leven in de townships en de tuislande. Terwijl de huiswerker alles van hún leven afwist, wisten zij vaak maar bitter weinig van dat van haar en haar kinderen. Ena Jansen brengt daar nu verandering in.

Met dit lijvige, maar zeer toegankelijk geschreven boek geeft ze de voorheen nauwelijks opgemerkte figuur van de huiswerker een gezicht, een stem en een naam. Terecht heeft dit boek in ZuidAfrika een belangrijke literaire prijs gewonnen. Voor de Nederlandse uitgave zijn er extra hoofdstukken toegevoegd over de ervaringen van Nederlandse journalisten en hún huiswerkers. Ze zitten vol goede bedoelingen. Maar of ze ook echt in staat zijn om het helemaal anders te doen dan de Zuid-Afrikanen…?

U bent zelf Zuid-Afrikaanse, heeft u veel zwarte huishoudsters gekend?

‘Ik had wel een nanny, een zwarte vrouw die op mijn tweelingzusje en mij paste. Hun verhalen heb ik door de jaren heen in mijn achterhoofd gehouden. Het meeste is Cecilia mij bijgebleven.

Zij kwam bij mij in Melville aan de deur kloppen of ik werk voor haar had. Ik woonde in een ‘doodloopstraat’ in een villa met een tuin eromheen. Alle zwarte vrouwen die er werkten kwamen uit de Oostkaap en kenden elkaar allemaal, gingen samen naar huis met Kerstmis. De wortels van de thuiswerkers liggen eigenlijk in de slavernij. Witte mensen in Zuid-Afrika hebben een bijna vanzelfsprekende verwachting dat het werk gedaan wordt door zwarte handen.’

Ena Jansen, Bijna familie. Vertaling: Riet de Jong-Goossens.

ISBN 9789059366770. 352 pagina’s. Prijs: € 24,95.

Waarom werden de zwarte vrouwen later huishoudsters?

‘Er was in de goudtijd dringende behoefte aan zwarte mannen om in de mijnen te werken. Langzamerhand volgden de vrouwen, op zoek naar hun echtgenoten. Maar het was ook een verzet om weg te komen van de polygame leefwijze op het platteland. Dankzij de missieposten waren de vrouwen behoorlijk goed opgeleid. Het werd bijna een emancipatoire beweging naar de stad, waar ze vervolgens echter weer in een afhankelijke positie terechtkwamen. De verhouding tussen de “madam” en de thuiswerkster was heel intiem, je zat bovenop elkaar. En tegelijkertijd was er de enorme afstand ten gevolge van de apartheid. Er is gaandeweg een lange geschiedenis van afhankelijkheid tot stand gekomen. Witte mensen hebben meer geld, er heerst een enorme werkeloosheid waardoor zwarte vrouwen van boven de 40 bijna niet anders kunnen. Er is niets slechts aan het doen van huiswerk, maar de vrouwen moeten genoeg geld en respect krijgen.’

Hoe is de verhouding tussen de madam en huishoudster?

‘Die is emotioneel. Het is een relatie die veel ruimte in zich heeft voor conflicten. Er is veel verbintenis, je weet heel veel van elkaars leven, zeker de zwarte vrouw. Maar je mag de relatie niet als gelijkwaardig claimen. Het is een relatie die is begonnen omdat iemand een behoefte had aan werk en afhankelijk werd van jouw goedhartigheid om meer te geven dan een miezerig salaris.’

78

Zangeres

Karin Hougaard geboren onder een ‘rondloper-ster’ Intiem, emotioneel en fabelachtig knap – een optreden van Karin Hougaard is een belevenis die je niet mag missen.

Karin Hougaard is een van de iconen van de Afrikaanstalige muziek.

Als kind al speelde ze in musicals als The Sound of Music en op haar zestiende kreeg ze landelijke bekendheid toen ze een belangrijke talentenjacht won. Sinds dat prille begin heeft ze dertien cd’s uitgebracht en zo’n beetje alle prijzen in de wacht gesleept die er in Zuid-Afrika op muziekgebied te winnen zijn. De laatste jaren heeft ze zich ook ontwikkeld als schilder, schrijver, actrice en videokunstenaar.

Samenwerking met Herman van Veen In Nederland en Vlaanderen is Hougaard vooral bekend door haar samenwerking met Herman van Veen. Zo was ze understudy van Lori Spee in de door Van Veen geschreven Jacky Kennedymusical The First Lady en speelde ze de hoofdrol in Mata Hari toen die musical werd opgevoerd in Mata Hari’s geboortestad Leeuwarden. Samen met Anne van Veen schreef Hougaard Bij mij, een lied dat onder meer door Herman van Veen en Paul de Leeuw is opgenomen en dat in 2012 is verkozen tot een van de nieuwe klassiekers van de Nederlandse liedkunst.

In 2015 was Hougaard gastvrouw tijdens een tweedaags ZuidAfrikaans muziekfestijn op Van Veens landgoed De Paltz in Soest.

‘Mijn samenwerking met Herman heeft mijn kop opengemaakt,’ vertelt ze. ‘Toen ik zijn muziek voor het eerst hoorde, was het alsof ik een zielsgenoot ontmoette. En toen ik hem voor het eerst zag optreden, zat ik letterlijk te huilen. Niet alleen omdat hij inmiddels al jaren een rolmodel voor me was; ik zag iemand die op het toneel dezelfde eigenschappen liet zien als ik. Naarmate ik hem beter leerde kennen, merkte ik dat we over veel zaken hetzelfde denken en dat we dingen vaak op dezelfde manier verwoorden. We hebben hetzelfde gevoel voor humor, en we hebben dezelfde hoop en ambities voor de toekomst – niet alleen als artiest, maar ook voor de wereld.’

Stem als instrument Hougaard schrijft haar liedjes meestal zelf. Daarvoor baseert ze zich op haar eigen ervaringen en op onderwerpen die haar raken.

‘Alles kan me inspireren,’ vertelt ze, ‘een kleur, een geur, een woord. Ik schrijf alleen als ik inspiratie heb. Dat betekent dat ik niet elke dag schrijf. Maar als de muze me te pakken heeft, dan is het alsof de sluizen opengaan. Vaak heb ik de hele tekst al in mijn hoofd voordat ik ga zitten om hem op te schrijven. Ik heb er dan al zo lang op lopen broeden, dat ik er daarna bijna niets meer aan hoef te veranderen. Het zou misschien goed zijn als ik meer constant kon schrijven. Maar ik wil ook alleen iets zeggen als ik het gevoel heb dat ik werkelijk iets te zeggen heb.’ Hougaard houdt van talen en ze heeft een passie voor haar moedertaal, het Afrikaans. Toch vindt ze als performer de zangstem uiteindelijk belangrijker dan de tekst van een lied. ‘De stem van een goede muzikant kan woorden overstijgen. Het hangt natuurlijk af van wat je zingt. Maar voor mij ligt de uitdaging erin om mijn stem als een instrument te zien. Het komt aan op vaardigheid. Ik wil kunnen spelen met de melodie, de frasering. Niet op een technische manier, maar intuïtief.’

Dwaalster In 2008 volgde Hougaard haar Zuid-Afrikaanse geliefde naar Oak Ridge in de Amerikaanse staat North Carolina. Ze had altijd gedacht dat ze nog eens in Nederland zou eindigen, de gedachte aan Amerika was nooit in haar opgekomen. Maar toen de gelegenheid zich voordeed, heeft ze geen moment geaarzeld.

‘Ik heb altijd het gevoel gehad dat ik onder een rondloper-ster geboren ben. Altijd reiskriebels. Altijd bang dat de zandloper leeg is voordat ik de kans heb gehad om alles te beleven wat mij mogelijk beschoren is.’

Hougaard heeft zich dan ook met volle overgave in het avontuur gestort. De eerste drie jaar richtte ze zich vooral op het creëren van een veilige nieuwe haven. Geen gemakkelijke opgave, want

Tekst: Ingrid Glorie

ze hadden een huis gekocht met bijna drie hectare bosrijke grond eromheen, en dat bos moest eerst getemd worden. Het feit dat ze in Zuid-Afrika van jongsaf een ster was, betekende in Amerika niets. ‘In Zuid-Afrika kende iedereen me van radio en televisie en iedereen had een mening over me. Dat legde een grote druk op me. Toen ik naar Amerika ging, heb ik dat achter me gelaten. Daar kan ik zijn wie ik ben – de buurvrouw met haar kaplaarzen aan, die bezig is om een boom om te zagen.’

Alien Sky Eind 2011 keerde Hougaard terug naar de muziek en begon ze te werken aan haar meest recente cd, Alien Sky (2013). De liedjes op deze cd weerspiegelen haar ervaringen als migrant. ‘Dit album gaat specifiek over de vraag wat het betekent om een vreemdeling te

zijn,’ legt Hougaard uit. ‘Om naar de hemel te kijken en je herkent de sterren niet. Je weet niet waar de zon en de maan opkomen, waar noord en zuid zijn … Tijdens onze eerste jaren in Amerika was ik vooral bezig om een nieuw kompas te scheppen. Nu ik dat heb, kan ik mezelf opnieuw gaan oriënteren.’

In Zuid-Afrika voelde Hougaard zich vanwege haar status als voormalig kindsterretje altijd een buitenbeentje. Nu heeft ze voor het eerst het gevoel dat ze bij een groep hoort: de internationale expat-gemeenschap. ‘Opeens kan ik meepraten over hoe het is om een vreemdeling te zijn en jezelf opnieuw uit te vinden, net als andere emigranten.’ ˙ Bij mij: https://youtu.be/7eNOr1iZi8w en www.karinhougaard.com

80

‘Schrijvers liegen allemaal de waarheid’ Tanzania is het land waar Rik Felderhof een huis op de heuvel liet bouwen en waar hij een aantal maanden per jaar doorbrengt. Om te schrijven. Het derde deel van zijn Vliegenvanger-trilogie verscheen in mei 2017 en speelt zich voor een groot deel af in Tanzania. Tijd dus voor een goed gesprek over De schoonheid van de leugen onder de bladeren van de bananenpalmen met uitzicht op Mount Meru.

De schoonheid van de leugen speelt zich voor een groot deel af in Tanzania. Hier groeit Olivia, de hoofdrolspeelster van het derde deel van de trilogie op onder de beschermende vleugels van Mzee Amoz en de excentrieke Duitse barones Helga von Bissacker die in de buurt van Arusha een lodge runt. Neem ons mee naar jouw fascinatie voor dit land en haar bewoners. En wat we daarvan terugvinden in het boek.

‘Ik ben vooral verbonden met Tanzania doordat ik er woon. En dan is het heerlijk om het te beschrijven. De geuren, de houtvuurtjes, de langzaam draaiende ventilatoren aan het plafond. Het is een andere wereld, een wereld die mij fascineert. Ik heb in Afrika heel veel geleerd. Ook doordat ik dagelijks optrek met lokale bevolking en de mensen met wie ik samenwerk. Een van hen is Andreas. Hij is opgegroeid bij de Mbulustam, was als jongetje schaapsherder, ging naar school en leerde voor safarigids. Tijdens de ritten die we maken, praten we over de wijsheden die hij heeft overgenomen van zijn stam, over zijn kijk op de natuur. Hij gaat steevast met zijn bijbel op stap, ik met m’n fles wijn en sigaar.’

ijle lucht. Zwijgend lieten ze hun blik over het landschap glijden; een geelgroene vlakte met daarboven een strakblauwe hemel met een paar witte wolken die langzaam voorbijdreven.

‘Zie je die wolken?’, verbrak Amoz de stilte.

Olivia knikte.

‘Dat zijn de taxi’s van de hemel.’

‘O, misschien zit mijn moeder dan wel in zo’n wolk.’

‘Denk je weleens aan je moeder?’

‘Vanmorgen nog onder de douche. Maar verder niet zo vaak.’

‘Het is ook al lang geleden.’

‘Misschien moet ik vaker aan haar denken.’

‘Elk moment is goed.’

‘Hebt u een leuke moeder, Amoz?’

‘Ze is ook overleden.’

‘Jammer.’

‘Het leven is vaak jammer, daar moet je rekening mee houden. Maar het is belangrijk hoe je ermee omgaat. Elke dag is een bladzijde die je kunt omslaan. Onthoud dat goed.’

Dat klinkt als een perfecte combinatie. Wijn, de bijbel en wijsheid. Het leven in een notendop. Waren dat ook de ingrediënten voor Olivia’s jeugd in Tanzania?

‘Ik heb Andreas in het boek opgevoerd als Amoz. Hij begeleidt dat meisje dat vanuit Italië als kind in Afrika terechtkomt. Ze komt met haar vader die als arts voor Flying Doctors gaat werken in de omgeving van Arusha terecht. Ze wordt overdonderd door de aanwezigheid van een paar personen die in haar jonge leven een belangrijke rol gaan spelen. Na aankomst worden ze welkom geheten op het bordes van een lodge door een barones, die daar de scepter zwaait en haar buurvrouw wordt. Daar ziet ze ook die prachtige zwarte man staan met een wandelstok. Voor haar een soort wijze koning uit Afrika die heel nauw betrokken raakt bij haar opvoeding. Haar naar school brengt, leert tellen in het Swahili, haar op de raadselen en schoonheid van de natuur wijst.’

Even terug naar de excentrieke Duitse barones die een lodge runt en die Olivia laat kennismaken met alles wat groeit en bloeit. Zij heeft haar heil in Tanzania gezocht en gevonden na een niet zo leuke jeugd, waarin ze zelfs even de kapster van Hitler was. Het valt me op dat je in elk van de drie delen van De Vliegenvanger een belangrijke rol hebt ingeruimd voor een of meer vrouwen ‘op leeftijd’.

‘Ik denk dat dat niet voor niets is. Ik ken veel oudere vrouwen, vind hun gezelschap vaak bijzonder plezierig en boeiend. Ze hebben een heel leven achter de rug, ze hebben de ervaring en het karakter om zichzelf en het leven te relativeren. Dat spreekt mij enorm aan. Ook deze Helga von Bissacker is een bijzondere vrouw. Voor haar karakter heb ik mijn inspiratie gevonden in een vrouw die hier bij mij in de omgeving woonde en daar een eigen lodge had. Een gekke vrouw, die toen ze jong was, hoedjes maakte van de dieren die ze schoot. In het boek zijn haar ouders bevriend met de ouders van Hitler. Adolf was een regelmatige gast van de familie. Als meisje speelde Helga graag kapster en zo mocht ze ook Hitler kappen »

In de verte beklommen drie giraffen de helling van een heuvel en daarboven zweefden twee adelaars gedragen door de thermiek in de

Tekst: Marjolein Westerterp

??

Zonsondergang in Tarangire National Park

82

en ontwikkelde op een mooie dag zijn bijzondere kapsel. Als ik zo’n scène aan het schrijven ben, dan heb ik enorm veel plezier.

Het kan zo geweest zijn. Helga laat zich zonder schroom op veel dingen voorstaan: haar vruchtenbowl waarmee ze iedereen onder tafel krijgt en haar tuin die in de vijftiger jaren de inspiratie vormde, zoals ze zelf zegt, voor de Afrikaanse lijn Fleurs d’Afrique van Coco Chanel.’

We kunnen niet om een andere, bijzondere vrouw in Tanzania heen. Mama Twiga.

‘Nee, dat is ook niet de minste. Die komt galopperend het verhaal binnen. Een bijzondere vrouw die veel heeft betekend voor Tanzania en prachtige natuurfilms heeft geproduceerd samen met de vermaarde Hugo van Lawick. Ik heb haar in het boek een verhouding met Peter Linders ofwel de Vliegenvanger toebedeeld.

Een korte liaison in Venetië. Mama Twiga is zo leuk om mee op pad te gaan. Ze is de schaamte voorbij, heeft een enorm gevoel voor humor en kan zonder enige gêne de boel totaal in het honderd laten lopen.’

Gezamenlijk observeren ze de ranke vrouw die een handkus werpt naar de kolonel, die op zijn beurt het glas naar haar heft.

Ze heeft om haar hoofd een sjaal van giraffeprint geknoopt die ruim over haar schouders valt. Daaronder draagt ze een suède hesje en een vooroorlogse bruine rijbroek, zoals Meryl Streep in de film Out of Africa.

‘Mama Twiga presenteert zichzelf graag als de hedendaagse Karen Blixen,’ vertelt Helga.

De vrouw heeft een mager figuur met extreem lange benen, waarmee ze statige passen maakt. Daaraan dankt ze haar bijnaam, die de lokale bevolking haar al snel gaf. Mama Twiga dat betekent in het Swahili “mevrouw Giraffe” en past in meerdere opzichten bij deze van oorsprong Hollandse telg uit een rijke patriciërsfamilie.

‘Ze kan drinken als een tempelier,’ vervolgt Helga. ‘Zelfs mijn vruchtenbowl komt bij haar pas tot ontploffing als de meeste mannen al gevloerd zijn.’

de liefde een interessant onderwerp. Er is geen liefde zonder pijn, geen liefde zonder tranen, maar zolang de balans in een relatie doorslaat naar geluk, passie en geborgenheid blijft de liefde de moeite van het proberen meer dan waard.’

Je zegt in het boek op een gegeven moment dat Olivia lijdt aan geluksangst. Wat bedoel je daarmee?

‘Geluksangst is ook een herkenbaar thema in deel 3 van De Vliegenvanger. Ik bedoel ermee de angst om te verliezen wat je lief is. Als alles goed gaat, gezondheid, carrière, de liefde, dan kan die angst toeslaan. Wanneer stort het geluk in elkaar? Het kan niet allemaal alleen maar goed gaan. Er komt een moment dat tegenslag, verdriet en pijn zich presenteren. En de angst daarvoor noemt Olivia geluksangst.’

Is het moeilijk om je als man in de huid van een vrouw te verplaatsen?

‘Eh, dat lijkt moeilijk. Maar dat doe je ook als je vrouwen interviewt, dan verplaats je je ook in hun gedachten. Het is in de literatuur natuurlijk al veel vaker gebeurd. Madame de Bovary, Eline Vere, Terug tot Ina Damman van Vestdijk, Een schitterend gebrek van Arthur Japin, Twee Vrouwen van Harry Mulisch … Mannelijke auteurs zijn denk ik nogal onder de indruk van het mysterie van de vrouw. Ik kruip graag in het hoofd van vrouwen, ze fascineren me. Vrouwen zijn vechtlustig. Ze worden gedreven door woede en wraak als het gaat om vergelding. Als hun kinderen, hun geliefde, hun familie wordt getroffen door geweld, verkrachting, moord of vernedering, dan komt er in een vrouw een vulkaan tot uitbarsting, een vulkaan die vuur zal spuwen en met kokende lava het kwaad zal wegbranden. Nee, don’t fuck with women!’ »

Maar de hoofdpersonen zijn twee jonge vrouwen. Olivia Ravelli heeft als jong meisje een duidelijk omschreven droom. Ze wil schrijfster, piloot én gelukkig worden.

‘En het lukt haar, alleen met dat gelukkig worden worstelt ze. Ze is de kleindochter van de Vliegenvanger en haar liefdespad is bijna net zo’n rollercoaster als dat van haar vermaarde grootvader. Maar ze schrijft een bestseller, De Vliegenvanger, en wordt samen met haar hartsvriendin, de Joodse Deborah met een H op het eind, gevechtsvlieger. Samen voeren ze missies uit in oorlogsgebieden.

Tijdens een van die missies gaat het mis en wordt hun vriendschap ernstig op de proef gesteld. Dan komt ook barones Helga weer in beeld. De Joodse piloot en Duitse kapster van Hitler redden, gekleed in boerka’s, samen hun vriendin Olivia die in handen is gevallen van een Somalische rebellengroep. Het boek gaat dus om vriendschap en hoe loyaal je daarin bent. Hoe ver ben je bereid te gaan voor je vrienden?’

En natuurlijk is liefde ook een thema. Want Olivia heeft zich ook voorgenomen om gelukkig te worden.

‘Ja, een prachtig voornemen, maar de liefde laat zich niet dicteren, dat wordt de twee vriendinnen als snel duidelijk. Voor mij blijft Rik Felderhof bij Swala Tented Camp

En dan gebeurt er waar ze op gehoopt hebben: een kudde olifanten komt naar de waterplaats

Het huis op de heuvels

Ze zoeken een plaats onder een boom en kijken uit over de vlaktes

Swala tented Camp in Tarangire

84

Op het eind van De schoonheid van de leugen komt de legendarische Vliegenvanger weer op de proppen als de oude broeder Petrus, een van zijn vele aliassen, net als graaf Ravelli. Gedurende de trilogie is de naam Ravelli in ieder geval door twee mannen gestolen …

‘Ook door mij. Het eerste deel, Verzamelaar van verboden liefdes, is geschreven onder de naam Ravelli omdat Peter Linders die naam gebruikt in zijn dagboeken die de basis vormden voor De Vliegenvanger. Het tweede deel, Echo van een verzwegen verleden, heb ik zelf geschreven, maar ik vond het verstandig om de naam Ravelli als schrijversnaam te handhaven. Ik voel me als auteur prettiger met die naam dan dat ik m’n eigen naam gebruik die verbonden is aan televisie. Het maakt mij vrijer en het boek wordt beoordeeld om wat het is en niet gekoppeld aan een loopbaan die voltooid is. De naam Ravelli is overigens niet alleen door mannen gestolen, ook door een oudere dame – ja, daar is ze weer – die vertelt dat haar naam Ravelli in de Tweede Wereldoorlog gebruikt is door mensen die Joodse onderduikers hielpen. Die naam heeft veel mensen gered. De leugen van die naam eigenlijk.’

Dat brengt ons bij de bijzondere titel. Schoonheid en leugen zijn twee begrippen die lijken te schuren.

‘Schrijvers liegen natuurlijk allemaal de waarheid. Ik bedoel ermee dat de leugen niet altijd negatief hoeft te zijn, maar ook góed gebruikt kan worden. Er wordt veel gelogen, ook in de samenleving. Adriaan van Dis zei: “de leugen is de smeerolie van de samenleving”. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat we 2,17 keer per dag liegen, mannen overigens drie keer zoveel als vrouwen. We liegen elke dag, soms zijn het lieve leugens, in het Engels zo mooi sweet lies genoemd, leugens om bestwil. Als we voor het altaar staan beloven we elkaar eeuwige trouw, maar hoe lang is eeuwig? Die belofte blijkt dan een leugen te zijn. Wat denk je van sprookjes … We worden opgevoed met leugens. Sinterklaas

krijgen we voor onze kiezen, bomen die kunnen praten ... Alles is de waarheid ontwijkend waardoor de wereld eigenlijk veel kleurrijker wordt, spannender en daarom heb ik voor deze titel gekozen. Ik ben zelf geboren uit een leugen. Mijn moeder heeft in de Tweede Wereldoorlog een valse naam aangenomen en heeft standvastig twee jaar lang gelogen. Door die leugen heeft ze de oorlog overleefd en door die leugen heeft ze mij het leven geschonken.’

Niks mooier dus dan de leugen. Als je de drie delen bekijkt, lijkt het centrale thema dat de leugen zegeviert.

‘De Vliegenvanger heeft zich door het leven gelogen. Maar het bijzondere is dat de grootste leugenaar wordt gestraft met een leugen. Hij wordt als het ware teruggelogen. Hij weet niet dat hij een zoon heeft en z’n kleindochter maakt zich niet bekend.

Niemand gunt hem zijn nakomelingen. Maar de leugen wordt ook gebruikt om anderen te beschermen en te helpen. Als je het over de leugen hebt, moet je het meteen ook hebben over de waarheid. Wat is de waarheid? Iedereen heeft een eigen versie van de waarheid. Dat maakt hem rekbaar. Wat voor jou de waarheid is, is dat voor mij misschien helemaal niet. Ik kan iemand een held noemen die misschien aan de andere kant van de grens als een moordenaar wordt gezien. De kwaliteit van de waarheid wordt zwaar overschat, er is geen absolute waarheid.’

Behalve dan de waarheid dat dit uitzicht op Mount Meru fantastisch is?

‘Ja, dat wil ik wel als waarheid bestempelen. Althans onze versie van de waarheid.’ ˙

Pure Passie uit Zuid-Afrika!

KUNST

85

Op hun eerste reis door dit prachtige land in 2018 werd het echtpaar Van Ginkel geraakt door het vele mooie werk dat ze zagen van vaak jonge kunstenaars. Na jaren actief geweest te zijn als verzamelaars van hedendaagse (Europese) kunst en design besloten ze zich te verdiepen in de Zuid-Afrikaanse contemporary art scene wat resulteerde in de start van gallery ArtChemistry in Amersfoort.

Bambolwami groeide op in een arm gezin Om even te ontspannen en inspiratie op te doen met een aan alcohol neemt Bambolwami regelmatig een bad in het verslaafde vader die zijn midden van zijn studio gezin in de steek liet.

Hij was vastberaden om niet zoals zijn vader te worden en volgde verschillende opleidingen in Art & Design. Hij begon zijn eigen bedrijf en specialiseerde zich in het maken van linoprints. Vanuit deze specialisatie werkte hij met en voor verschillende kunstenaars waaronder de wereldberoemde William Kentridge. En met Colbert Mashile, door Bambolwami als zijn leermeester beschouwd en die ook deel uitmaakt van onze portfolio.

De armoede uit zijn jeugd had en heeft nog steeds grote invloed op zijn werk. In zijn huidige schilderijen figureren voornamelijk mijnwerkers uit de townships. Hij fotografeert hen prachtig aangekleed en maakt op basis daarvan kleurige schilderijen waarin de mijnwerkers met kracht, trots en zelfvertrouwen worden uitgebeeld. Soms met een attribuut dat het beroep weergeeft dat ze eigenlijk hadden willen uitoefenen. De realistische manier van schilderen met acrylverf en houtskool en de linoprint-achtige motieven maken zijn werk tot een oogstrelende combinatie waar de passie vanaf spat.

Kortom een veelbelovende kunstenaar die in zijn studio in August House in Doornfontein, Johannesburg samen met zo’n vijftig andere kunstenaars elke dag een bijdrage probeert te leveren aan een (nog) mooier en beter Zuid-Afrika.’

The Yellow Artwork

Wim van Ginkel: ‘Op het thema VIA SA (Variety In Art from South Africa) willen we zoveel mogelijk Nederlandse en Europese art lovers in contact brengen met het werk van een keur aan Zuid-Afrikaanse kunstenaars die wij vertegenwoordigen. Een daarvan is Bambolwami Sibiya die in eigen land zijn naam al heeft gevestigd en dat zonder twijfel ook buiten ZuidAfrika zal gaan doen.

Bambolwami Sibiya en Wim van Ginkel (ArtChemistry) in zijn studio in Johannesburg

Haal jij Zuid-Afrika in huis?

Je bent altijd welkom op afspraak in de gallery in Amersfoort en ‘experience the chemistry yourself.’ Of bezoek de website (www.artchemistry.nl) met daarop de handige Virtual Interior Art tool waarmee je kunt zien of een bepaald werk in jouw interieur past.

86

lezen &

kijken

Boeken en film die het (meer dan) waard zijn om gelezen en gezien te worden

De vissers van Tanji In dit nieuwe reisboek reizen Ada en Jan Rosman af naar The Gambia, het kleinste land van Afrika. Ze bezoeken er de culturele en historische bezienswaardigheden, maar duiken ook diep het oerwoud in. Een hoogtepunt is hun bezoek aan Tanji waar de vissers tegen het eind van de dag terugkeren met hun verse vangst. Volgens de auteurs is The Gambia alleszins een heerlijke vakantiebestemming. Veilig, redelijk dichtbij en prachtig. Het is zoals alle boeken van Ada uit het hart beschreven. Hun enthousiasme sleurt je mee Afrika in. Als je fruit eet van een grote boom, vergeet dan niet de wind te bedanken.

De vissers van Tanji, met reisbelevenissen, tips, prachtige kleurenfoto’s, een duidelijke landkaart en literatuurlijst in de serie kleintje Wombat is te bestellen via www.adarosman.nl

gezicht. Fantoomregen beschrijft de eerste confrontatie van de ik-persoon, mr. Peter van Vriesland, met het land dat voor even zijn toekomst wordt. Met een humoristisch cynisme worden soms ongrijpbare gebeurtenissen beschreven. Het komt overeen met wat wellicht menigeen heeft ervaren; de behulpzame chaos, de onwrikbare logica. In deze roman word je bij kop en kont gepakt en middenin een roadtrip door Tanzania geplant. Op zoek naar muskietennetten, gefabriceerd met Europees geld. Beter te laat in deze wereld dan te vroeg in de volgende, leest mr Pita op een sticker in de bus die hem van Dar es Salaam diep het binnenland in brengt.

Overal loopt hij vertraging en tegenslag op. Europeanen hebben te weinig tijd, Afrikanen een gebrek aan gebeurtenissen, dat verbindt ze tot (h)eerlijke gesprekspartners. We leren ook dat de Masai de eerste Europeanen in Tanzania iloridaa enjekat noemden, ‘zij die hun scheten opsluiten’, een verwijzing naar de broeken die ze droegen.

In Fantoomregen is niets wat het lijkt en alles zou waar kunnen zijn.

Per verkocht boek gaat € 1 naar een gezin in Tanzania.

Onno-Sven Tromp | Fantoomregen | Godijn Publishing | paperback | 192 pagina’s | € 15,95 | ISBN 978-94-92115-33-1

Ada Rosman-Kleinjan | De vissers van Tanji – Op reis in The Gambia | paperback | 104 pagina’s | € 9,50 excl. portokosten | ISBN 978-37-412-3851-2

Op hoge hakken in Afrika

Fantoomregen What’s wrong with my life that I must get drunk every night? Deze regels van de Fine Young Cannibals vormen de motto van dit boek.

Aan de voet van de Berg van God, de Ol Doinyo Lengai in Tanzania woont de hoofdpersoon van dit verhaal. Een plek waar geen mens voor zijn lol woont. Het goed geschreven boek biedt regelmatig mooie vondsten, herkenbaar voor iedereen die in Afrika is geweest.

Met vlakke hand geeft de Afrikaanse ochtend me een klap in het

Een cover waardoor je meteen geïntrigeerd raakt. Luis Vuitton schoenen en de grote Afrikaanse leegte. Zindering in de lucht, een belofte van een schurende werkelijkheid. Een inspirerend, bloedeerlijk en persoonlijk verhaal over schaamte. Misbruik.

Ambitie. De trots van Afrika. En de arrogantie van Nederland. Een boek dat Chantal schreef met de intentie om het verhaal van de meisjes en vrouwen in Kenia te delen. Taboedoorbrekend van het hoopvolle begin tot het bittere eind. Zonder iets terug te houden vertelt ze van haar jeugd waarin ze psychisch beschadigd raakte.

Haar kinderdroom om als Florence Nightingale mensen te gaan helpen in dat verre Afrika. Een droom die weer tot haar komt als ze constateert dat ze in haar yuppenbestaan ver is afgedwaald van haar idealen. Ze kiest in eerste instantie voor zichzelf en later, als ze de liefde weer omarmd heeft, voor Kenia. Daar waar het leven zich in alle rauwheid aan haar openbaart. Waar een misbruikt meisje een gesloten luikje naar haar hart openpeutert. Waar ze als gelouterde

Tekst: Marjolein Westerterp

zakenvrouw die vooral goed wil doen, tegen een wereld en een waarheid op loopt die sterker is dan zij. Of toch niet? Met haar bedrijf I-Care voorziet ze tienduizenden meisjes en vrouwen van uitwasbaar maandverband en geeft ze een beter gevoel over zichzelf. Ze ontdekt de (veer)kracht in de vrouwen en uiteindelijk ook in zichzelf. Daarover schrijft ze in Op hoge hakken in Afrika.

‘Ik heb het nog nooit gedaan dus ik denk wel dat ik het kan’ is een inzicht om nog lang over na te denken en net als Chantal te dromen, durven en vooral doen. Als je het boek koopt via www. ophogehakkeninafrika.nl gaat er € 1 naar de I-Care Foundation die meisjes en vrouwen in Kenia ondersteunt.

Chantal Heutink | Op hoge hakken in Afrika | London Books |paperback | 252 pagina’s | € 19,95 | ISBN 978-94-92179-61-6

middelbare school werden ontvoerd. Begin mei 2017 werden 82 meisjes vrijgelaten. Nog altijd zijn ruim honderd meisjes in handen van de terreurorganisatie. De Nigeriaanse romanschrijver Helon Habila die inmiddels in de Verenigde Staten woont, groeide niet ver van Chibok op en besloot twee jaar na de ontvoering terug te gaan naar zijn vaderland om contact te zoeken met de families en de ontvoerde meisjes die al meteen wisten te ontsnappen. Door de ogen van de auteur leren we meer over de strijd die er tussen de Nigeriaanse regering en Boko Haram en haar leiders woedt en welke culturele en religieuze dynamiek ten grondslag ligt aan de conflicten die de regio tot op de dag van vandaag teisteren. Een mooie passage: De sfeer [in Chibok] was deprimerend en er hing een tastbaar verdriet in de hete, roerloze lucht. Dat kwam natuurlijk vooral omdat je Chibok als vanzelf in verband bracht met het lot van de ontvoerde meisjes: het was alsof je in Hamelen kwam en de afwezigheid voelde van de jongens die door de rattenvanger waren meegevoerd. Een boeiend essay over een gruwelijke werkelijkheid.

Helon Habila | De meisjes uit Chibok | Oorspronkelijke titel The Chibok Girls | Vertaald door Paul van der Lecq | Nieuw Amsterdam Uitgevers | paperback | 144 pagina’s | € 16,99 | ISBN 978-90-468-2188-6

Als de wind draait 1844, Schuilhoek. Vrijheid en Magriet kijken uit over het wuivende veld dat zich tussen de bergen bij Potchefstroom en de Vaalrivier voor hen uitstrekt. Het lange gras buigt biddend in de zachte bries. Hier ligt hun toekomst samen, hier, op deze nog ongetemde nieuwe plek. De twee jonge geliefden weten nog niet dat de grootste hindernissen op de weg naar hun hart gelegen zijn in hun eigen bloed. Als de wind draait volgt het spoor van de eerste Voortrekkers op hun weg naar het onbekende, en vertelt een verhaal dat als een wilde bessenstruik opbloeit uit de harde grond van Zuid-Afrika. Een prachtig geschreven verhaal dat ontroert.

Hans du Plessis | Als de wind draait | Oorspronkelijke titel As die wind kom draai | Vertaald door Bert Aquarius | Uitgeverij Mozaïek | paperback | 286 pagina’s | € 18,90 | ISBN 978-90-239-9691-0

De meisjes uit Chibok Het verhaal achter de ontvoering door Boko Haram neemt ons mee naar Nigeria en het plaatsje Chibok waar in 2014 276 meisjes uit de

Waar zijn je kinderen?

In ruim acht maanden, 45.000 kilometer en 22 landen van Marokko, dwars door Afrika, naar Zuid-Afrika met als eindpunt Tanzania.

Een roman met een zeer praktische en uitvoerige reisgids met tips voor campings, visa en grensposten. Ik ben al verkocht als ik de inleiding lees waarin met verve en humor een aantal Nederlandse (voor)oordelen over Afrika wordt geponeerd. De vragen die de auteur in haar boek wil beantwoorden zijn veelomvattend; wij en zij. Westerse wereld en Afrika. We zijn anders, totaal anders. Maar waarin nou precies en wat kunnen we van elkaar leren? En wat voor vooroordelen hebben zij over ons? De reis wordt gemaakt met Hilly, een omgebouwde Toyota Hilux uit 2004. De vegetarische, Amsterdamse yuppen Tom en Veron vertrekken op het moment dat IS de oorlog verklaart aan alle verrotte westerlingen en de ebolaepidemie om zich heen grijpt. Hun vaste grap op hun reis naar de vrijheid: ‘Moet jij maandag werken?’ ‘Nee, jij?’ ‘Nee, ik ook niet.

Volgende week maandag dan?’ ‘Nee.’ ‘O lekker.’ Makkelijk leesbaar en met humor geschreven worden de avonturen gepresenteerd: het Mauritaanse Rosso, de hel op aarde voor passanten op weg naar Senegal. De liefde in Ghana, het eveneens helse verkeer in Togo (kijk in je spiegel, mongool), Hilly die er in Nigeria eventjes de brui aan geeft. Kerst tussen de drillapen in Nigeria, een knuffel van Afrika in Kameroen. In Angola beleven ze als de nieuwe Adam en Eva een »

87

88

paar prachtige dagen op een verlaten strand. In Namibië ontdekken ze de dualiteit van de Afrikaanse moraal, een intern conflict voor waarschijnlijk elke Europeaan. Ze doorkruisen het paradijs dat Botswana heet. Thuis is er als antwoord op de vraag ‘Waar zijn jullie kinderen’ inmiddels de kleine Teun. Tom en Veron hebben hun droom geleefd. Te doen zo’n avontuur? Ja zeker. Het ook willen, hm, dat weet ik nog niet …

Veron van Heumen-Janssen | Waar zijn je kinderen? Een reis vanuit Amsterdam dwars door Afrika | Uitgeverij Boekscout.nl | paperback | 298 pagina’s met foto’s | € 21,99 | ISBN 978-94-022-3213-4

tegenwerking van de autoriteiten, onenigheid in de eigen gelederen, de dreiging van extremistische groeperingen. Maar ze laat in haar verhaal ook zien hoe een onverwoestbaar doorzettingsvermogen en geloof in eigen kunnen tot verbetering van die samenleving kunnen leiden. Silent Work heet de organisatie waarmee Wiljo het leven van vooral de ‘vergeten kinderen’ beter probeert te maken. www.silentwork.org Haar ervaringen geven vooral een kijkje in het leven van een bevolkingsgroep waar ik nog nooit van had gehoord, maar die mij na de volgende beschrijving is gaan fascineren: ‘De Peulh zijn een merkwaardig mengsel. Ze zijn een witte rivier in de landen van het zwarte water en een zwarte rivier in de landen van het witte water. Ze zijn een raadselachtig volk dat door wispelturige wervelwinden is meegenomen uit het land waar de zon opkomt en dat van Oost tot West is verspreid.’ Haast is een keuze, is in dit boek mijn leermoment.

Wiljo Oosterom | Dromen van water | Wereldbibliotheek| paperback | 224 pagina’s | € 19,99 | ISBN 978 90 284 2684 9

The Namib Desert Met een ongewoon goed oog voor kleuren en texturen geeft Jürgen Wettke zijn weergave van de fameuze woestijnen van Namibië. Er wordt vaak gezegd dat foto’s meer vertellen dan 1000 woorden. In dit prachtig verzorgde fotoboek is dat ook zo.

Goede Hoop Jürgen Wettke | The Namib Desert | tekst in Engels en Duits | Uitgeverij Teneues | hardcover | 208 pagina’s | 140 kleurenfoto’s | € 59,50 | ISBN 978-3-8327-3514-2

Dromen van water In Nederland heet ze Wiljo, in Afrika wordt ze Woodi genoemd.

Dromen van water – Het woestijnwerk van een Nederlandse vrouw in Afrika, is haar derde boek. In een wervelende, soms wat chaotische caleidoscoop van belevenissen vertelt Wiljo over de obstakels die ze op haar pad vindt wanneer ze samen met haar man Hammadi, een Peulh met een belangrijke maatschappelijke positie in Mauritanië, de droom van water in de woestijn wil waarmaken. En een school waar doven kunnen leren. Behalve de confrontatie met de starre tradities waarnaar ze zich in dit land in de Sahara moet voegen, krijgt ze te maken met verstikkende bureaucratie, gebrek aan geld,

Er is veel te doen geweest om de expositie Goede Hoop in het Rijksmuseum. Door velen werd deze gezien als een geschiedenisles vanuit het gezichtspunt van de blanken, de koloniale onderdrukkers.

Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600 vertelt in woord en beeld wat er is gebeurd tussen de landing van Van Riebeeck in 1652 (‘Alle problemen van dit land zijn begonnen met de komst van Jan van Riebeeck’, aldus president Zuma in 2015) en Mandela’s bezoek aan Amsterdam in 1990. Zuid-Afrika is sinds de komst van de Nederlanders een land op drift geweest. Grenzen schoven op en volken trokken weg, verdwenen of gingen in elkaar op. De gevolgen hiervan zijn nog steeds zichtbaar. De VOC bracht slavernij en de islam naar de Kaap. Maar Nederland is net zo goed veranderd door Zuid-Afrika – denk aan de Boerengekte rond 1900, de bloei van de Amsterdamse diamantindustrie, Afrikanerstraten en Krugerpleinen en de felle antiapartheidsstrijd.

Goede Hoop is een ongelooflijk indrukwekkend en compleet boek.

De illustraties, foto’s, brieven, schilderijen en tekeningen nemen je mee langs 400 jaar geschiedenis van Nederland in Zuid-Afrika.

De teksten zijn toegankelijk, zeer informatief. Want wisten wij bijvoorbeeld dat Jan van Riebeeck eigenlijk helemaal niet zo graag in de Kaap woonde? Hij vroeg herhaaldelijk overplaatsing aan naar Batavia. En Kasteel Goede Hoop zoals wij dat kennen was niet van Van Riebeeck, maar werd gebouwd door zijn opvolger Ysbrant Godske. Prachtig. Gedegen. Een sieraad in de boekenkast!

Martine Gosselink, Maria Holtrop & Robert Ross | Goede Hoop Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600 | Uitgeverij Vantilt | gebonden | geïllustreerd in kleur | 384 pagina’s | € 34,50 | ISBN 978-94-600-4312-3

Weg naar huis De twee halfzussen Effia en Esi groeien apart van elkaar op in het achttiende-eeuwse Ghana. Effia wordt uitgehuwelijkt aan een Engelsman, om vervolgens in weelde te leven. Esi wordt gevangengenomen, verkocht als slaaf en op de boot naar Amerika gezet. Weg naar huis vertelt over de levens van hun nakomelingen in de daaropvolgende driehonderd jaar. Van de stammenstrijd en slavernij in Ghana tot de Burgeroorlog in Amerika, en van de kolenmijnen in het zuiden van de Verenigde Staten tot de volksverhuizingen naar Manhattan in de twintigste eeuw. Een werkelijk prachtig geschreven en zeer knap vertaalde roman, waarbij elke zin, zeker in het Afrikaanse deel, uitnodigt om er even van te proeven, de woorden in je hoofd te laten rollen.

Yaa Gyasi | Weg naar huis | Oorspronkelijke titel Homegoing | Vertaling: Nicolette Hoekmeijer | De Bezige Bij | paperback 400 pagina’s | € 19,99 | ook verkrijgbaar als e-book | ISBN 978-90-234-9995-4

Liefdesverdriet Niels Posthumus is sinds 2012 correspondent in zuidelijk Afrika voor Trouw en BNR Nieuwsradio. Hij kent Zuid-Afrika op zijn duimpje. Dat maakt dit boek met deze indringende cover tot een belangrijk boek met liefde en de vaak moeizame relaties die ZuidAfrikaanse mannen ten opzichte van vrouwen en seks hebben als centraal thema. En de vraag of apartheid invloed heeft op de relaties van nu. Slechts een op de drie Zuid-Afrikanen voert regelmatig een goed gesprek met iemand met een andere huidskleur. Een kwart van de Zuid-Afrikaanse mannen geeft toe ooit een vrouw te hebben verkracht. Eén op de acht Zuid-Afrikanen is besmet met hiv. Het

zijn onthutsende gegevens. Niels Posthumus voelt de verwarring als hij met een zwarte vriendin verschijnt, de blanken vinden het ‘ranzig’, de zwarten menen dat ‘zij’ het goed voor elkaar heeft. Een gewone, lekkere, onbezorgde zwart-wit verliefdheid; het blijkt niet zomaar mogelijk, nog altijd niet in het Zuid-Afrika van nu. Het boek is niet alleen een zoektocht naar (on)mogelijke liefdes, maar geeft ook een gedegen kijkje in de raciale geschiedenis van Zuid-Afrika.

Verkrachting, racisme, hiv/aids, homoseksualiteit, de machocultuur, het zijn geen thema’s die achteloos aan je voorbijgaan.

Liefdesverdriet is een goed gedocumenteerd boek, maar best lastig te verteren.

Niels Posthumus | Liefdesverdriet | Uitgeverij Spectrum | paperback | 192 pagina’s | € 19,99 | ISBN 978-90-00-35481-8 | ook verkrijgbaar als e-Book

Bram Fischer De film is gebaseerd op het boek The State versus Nelson Mandela van Joel Joffe. In het Zuid-Afrika van 1963, waar de onvrede tegen de ongelijkheid groeit, worden op een middag in het dorpje Rivonia bij een inval de kopstukken van het ANC opgepakt. Aan deze groep wordt een negende lid, dat al eerder gevangengenomen was toegevoegd: Nelson Mandela. Een van de andere gevangenen is de onlangs overleden Ahmed Kathrada. Er is het blanke regime veel aan gelegen om de groep als voorbeeld te stellen en tot de doodstraf veroordeeld te krijgen. Gerespecteerd advocaat Bram Fischer neemt hun verdediging op zich. Wat het regime niet weet is dat Fischer eigenlijk de tiende verdachte had moeten zijn. Dat is de start van een proces waarin Bram Fischer heikele paden bewandelt. Wanneer de geheime politie gaandeweg zijn dubbelrol ontdekt, komt Fischer voor een moreel dilemma te staan: verkiest hij de verdediging van zijn cliënten boven zijn eigen veiligheid en die van zijn gezin? Een intrigerende film over een verhaal dat velen menen te kennen en waarvan weinigen de werkelijke toedracht weten.

Bram Fischer | Jean van de Velde (Wit Licht en Hoe duur was de suiker) met in de hoofdrollen Peter Paul Muller (bekend van Gooische Vrouwen), Sello Motloung die Nelson Mandela vertolkt en Antoinette Louw | Bekijk de trailer: https://youtu.be/uRNEaoX-SKQ | De dvd is verkrijgbaar vanaf 23 augustus | Een interview met regisseur Jean van de Velde is te lezen op https://www.oogvoorafrika.nl/ interview-jean-velde-regisseur-nieuwe-film-bram-fischer/

89

90

lezen &

kijken

Een selectie van boeken die wij het waard vinden om gelezen te worden

Geweldenaar die alle grenzen overschrijdt Coenraad de Buys stond eind achttiende eeuw bekend als de gevaarlijkste man in de Kaapkolonie. Hij was een reus, een legende en een grensbreker. Hij was een Afrikaner die veelwijverij pleegde zonder zich ook maar iets aan te trekken van huidskleur, rang of stand; een oplichter en opschepper die een belangrijke rol speelde in de grenspolitiek met de Xhosa; een vertrouweling van de Nederlandse zendeling Johannes van der Kemp, maar ook van Xhosa-opperhoofd Ngqika; en bovenal was hij een man die in opstand kwam tegen alles en iedereen: Zuid-Afrika’s eerste en beste anarchist. Buys speelt zich af rond 1800 en vertelt de geschiedenis van de vorming van de Kaapkolonie. Dit keer niet belicht vanuit de bovenlaag – de steeds wisselende VOC-ambtenaren – maar vanuit het perspectief van de inwoners van de kolonie: de vryburgers en de inheemse bevolking. Schrijver Willem Anker is een van de opwindendste nieuwe stemmen in de Afrikaanse literatuur.

Willem Anker, Buys | Vertaling: Karina van Santen en Rob van der Veer | Podium, 2017 | ISBN 9789057598418 | 514 pagina’s | € 25,-

Deon Meyer waagt en wint Deon Meyer is wereldberoemd geworden met bloedstollende politiethrillers als Duivelspiek, 7 dagen en 13 uur. Met zijn nieuwste roman maakt hij een uitstapje naar een ander genre. Koorts speelt zich af in de nabije toekomst, nadat een verwoestende koortsepidemie 90 procent van de wereldbevolking heeft weggevaagd. Voor de overlevenden zit er niets anders op dan van

voren af aan te beginnen. In Zuid-Afrika vormt Willem Storm een nieuwe gemeenschap waar iedereen die het goede met elkaar en met de wereld voor heeft, welkom is. De nieuwe nederzetting wordt echter steeds weer aangevallen door een motorbende die door heel wat minder nobele gedachten wordt gedreven. En zoals dat in elke maatschappij gaat, zijn er ook in het dorp zelf mensen die tweedracht zaaien. Maar de grootste bedreiging komt uit onverwachte hoek. Koorts is een grimmige roman vol geweld, maar ook een roman met diepe inzichten over de mens en de wereld waarin we leven. Daarbij weet Meyer, net als in zijn speurverhalen, ook hier handig gebruik te maken van het schitterende ZuidAfrikaanse landschap en de culturele diversiteit van de bevolking.

Het vertelplezier spat van de pagina’s!

Deon Meyer, Koorts. De memoires van Nicolaas Storm, over het onderzoek naar de moord op zijn vader | Vertaling: Martine Vosmaer en Karina van Santen. [z.p.:] | Bruna, 2017 | ISBN: 9789400508262 | 480 pagina’s | € 22,50

Wat moet je met zo’n beest?

Dit boekje ziet er met zijn knaloranje omslag niet alleen leuk uit, het is ook leuk! Schrijver Reinier Spreen houdt een pleidooi voor de quagga, een soort zebra die voorkwam op de uitgestrekte savannes van zuidelijk Afrika. Volgens Spreen is de quagga ten onder gegaan aan ‘totale verwarring’: ‘De quagga had de botte pech vooral op andere dieren te lijken. Daardoor hebben we nooit geweten wat we met hem aan moesten.’ Toen Jan van Riebeeck in 1652 zijn verversingspost aan de Kaap stichtte, liepen er in het binnenland nog tienduizenden quagga’s rond. De kolonisten maakten echter genadeloos jacht op het dier en in 1878 was de soort in het wild uitgestorven. Er waren er nog een paar over in dierentuinen, ook in Amsterdam. Maar de onzekerheid over wat een quagga nou precies was (een wild paard, een vrouwtjesezel of tóch een mislukte zebra), maakte dat niemand besefte wat er aan de hand was toen in 1883 in Artis de allerlaatste quagga het loodje legde. Spreen heeft allerlei quagga-wijsheden van ontdekkingsreizigers en natuuronderzoekers uit de 17e, 18e en 19e eeuw op een rij gezet. Daaruit blijkt dat de geleerde heren elkaar soms naschreven en daardoor misverstanden

Tekst: Ingrid Glorie

91

in stand hielden; óf ze hadden nog een rekening te vereffenen, en de eerste die daar het slachtoffer van werd, was de quagga. In de 20e eeuw maakte het dier echter een spectaculaire comeback.

Reinier Spreen, Monument voor de quagga. Schlemiel van de uitgestorven dieren. [z.p.:] | Fusilli, 2016 | ISBN 9789082591408 | 208 pagina’s | € 19,90

Hendrik Witbooi, een vergeten held

Romantweeluik smaakt naar meer Chanette Paul is de koningin van het Afrikaanse lekkerleesboek. Haar liefdesverhalen en psychologische thrillers halen steevast binnen no-time de top van de Zuid-Afrikaanse bestsellerlijst. In 2015 konden Nederlandse en Vlaamse lezers voor het eerst met haar kennismaken via Offerlam, een meeslepende politieke thriller die zich deels in Zuid-Afrika, deels in België afspeelde. Wat vooral indruk maakte was hoe Paul het verhaal over de Zuid-Afrikaanse Caz, die te horen krijgt dat de vrouw die haar heeft opgevoed níet haar biologische moeder is en die haar onschuld moet bewijzen als haar pleegmoeder en haar pleegzus kort na elkaar in België worden vermoord, verweefde met de koloniale geschiedenis van België en de onafhankelijkheidsstrijd van Belgisch Congo (nu de DRC). Bloeddiamanten, Afrikaanse toverkunst en een syndicaat dat de laatste blanken van het Afrikaanse continent wilde verdrijven, voerden de spanning nog verder op. En natuurlijk mocht een ontluikende liefde niet ontbreken. In Offerande, het laatste deel van dit tweeluik, wordt het verhaal voortgezet. Wie zit er achter de ontvoering van Caz’ dochter Lilah, een internationaal beroemd fotomodel? En zal Caz erin slagen de diamanten die ze van haar echte moeder heeft geërfd, vanuit Zuid-Afrika naar België te smokkelen om de vloek die er op haar familie rust, te doorbreken? Offerlam trof de lezer als een vuist tussen de ogen. Helaas heeft Offerande niet hetzelfde effect. Wie Offerlam niet gelezen heeft, zullen al die namen in Offerande wel gaan duizelen. Het spel van de geheime afkomst – familiebanden die bij elk volgend hoofdstuk toch weer nét even anders blijken te liggen – wordt te ver doorgevoerd. En het boek mist de diepte die het eerste deel, met zijn verwijzing naar de Congoleze geschiedenis en specifiek de moord op Mobutu, wél had. Toch maken deze boeken nieuwsgierig naar het verdere oeuvre van deze uiterst productieve schrijfster. Daar móeten meer pageturners bij zitten.

Chanette Paul, Offerande | Vertaling: Elke van den Bergh | Lannoo, 2017 | ISBN 978401442268 | 512 pagina’s | € 22,50

Tussen 1904 en 1908 werden in Duits Zuidwest-Afrika, het huidige Namibië, tienduizenden Nama en Herero door Duitse soldaten vermoord. Het was de eerste genocide van de twintigste eeuw. De chief van de Nama, in die tijd, was Hendrik Witbooi. Tot twee keer toe neemt hij zijn volk mee op een ware exodus om aan het koloniale gezag te ontkomen. Onderweg vechten ze niet alleen tegen de Duitsers, maar ook tegen de Herero én tegen de droogte van de woestijn. Witbooi is een briljant strateeg en zijn guerrillatactiek levert soms hilarische situaties op. Maar uiteindelijk moeten de Nama – een vredelievend volk dat geen landbezit en geen geldeconomie kent – het afleggen tegen de wrede generaal Von Trotha. Conny Braam baseert haar boek op brieven en dagboeken van Hendrik Witbooi zelf, geschreven in het Kaaps-Hollands van zijn tijd. Het verhaal is uiterst actueel. In 2016 bleek dat Duitsland en Namibië werkten aan een gezamenlijke verklaring met het woord ‘volkerenmoord’ of ‘genocide’ erin. Inmiddels hebben afstammelingen van de Herero, die zich niet vertegenwoordigd voelen door de Namibische regering, bij een rechtbank in New York echter ook een schadeclaim tegen de Duitse staat ingediend.

Wordt die goedgekeurd, dan moet Duitsland mogelijk miljarden ophoesten. En wordt de deur geopend voor andere oud-koloniën om ook een eis tegen hun voormalige onderdrukker in te dienen.

Conny Braam, Ik ben Hendrik Witbooi | Atlas Contact, 2016 | ISBN 9789025447182 | 384 pagina’s | € 19,99

Met melktert en tamatiebredie de misdaad te lijf Buitengewoon vermakelijk zijn de zogenaamde ‘Tannie Maria Mysteries’ van de Engelstalige Zuid-Afrikaanse schrijfster Sally Andrew. Onder de titel Recepten voor liefde & moord is het eerste deel van deze reeks nu in Nederlandse vertaling verschenen bij Orlando, een uitgeverij die zich vooral toelegt op boeken van vrouwelijke auteurs met ‘eten’ als thema. Eerder verscheen hier »

92

bijvoorbeeld ook Koud opgediend van die andere Zuid-Afrikaanse schrijfster, Marita van der Vyver. Tannie Maria heeft jarenlang een receptenrubriek gehad in het plaatselijke sufferdje van Ladysmith, de Klein Karoo Gazette. Maar dan besluit de uitgever dat haar recepten moeten plaatsmaken voor een adviesrubriek. Tannie Maria beantwoordt de problemen van haar brievenschrijvers op de enige manier die ze kent: met vertroostende of bemoedigende recepten.

Als een van haar correspondenten vermoord wordt, gaat Tannie Maria op onderzoek uit. Is de dader een bekende van het slachtoffer, of staan er grotere belangen op het spel? En zal Tannie Maria erin slagen om de knappe rechercheur met haar kookkunsten voor zich te winnen? Dit boek is zó zintuiglijk geschreven dat je er vanzelf trek van krijgt. Gelukkig staan achterin alle recepten.

Sally Andrew, Recepten voor moord & liefde | Vertaling: Barbara Lampe | Orlando, 2017 | ISBN 978942086396 | 416 pagina’s | € 19,95

Dikke Van Dis bevat weinig nieuws Schrijver en programmamaker Adriaan van Dis speelde begin dit jaar een prominente rol als ambassadeur van de ‘Goede Hoop’tentoonstelling in het Rijksmuseum. Aanleiding voor uitgeverij Atlas Contact om zijn boeken over Zuid-Afrika nog eens opnieuw uit te brengen in een compacte verzamelbundel. Voor lezers die Van Dis door de jaren heen gevolgd hebben, bevat het boek weinig nieuws. De reportages Het beloofde land (1990) en In Afrika (1991) en de roman Tikkop (2010) worden gecombineerd met enkele verspreide opstellen die al eerder werden herdrukt in de briljante essaybundel Leeftocht (2007). Het essay ‘De vergiftigde prins’ is de enige tekst die hier voor het eerst in druk verschijnt. Hierin legt Van Dis opnieuw rekenschap af van zijn liefde voor het Afrikaans en de Afrikaanstalige literatuur die ontstond in een tijd toen Zuid-Afrika vanwege de apartheidspolitiek in Nederland taboe was. Hij vertelt over zijn (beperkte) deelname aan de ondergrondse strijd tegen de apartheid en zijn vriendschap met Breyten Breytenbach. En hij filosofeert hardop over de toekomst van het Afrikaans, een taal die voor haar voortbestaan volgens hem afhankelijk is van de bruine Afrikaanssprekende gemeenschap. Een aardig artikel van zo’n 25 pagina’s. Maar of dat nou de 500 overige bladzijden in deze uitgave rechtvaardigt?

Adriaan van Dis, De Zuid-Afrikaboeken | Atlas Contact, 2017 | ISBN 9789025449292 | 528 pagina’s | € 17,50

Wij waren hier eerst Kinderboeken over Afrikaanse dieren zijn er genoeg, maar Wij waren hier eerst is het eerste dat gaat over het veelbesproken human wildlife conflict - de botsing tussen mens en dier. Geen enkele diersoort eist zoveel ruimte voor zichzelf op als de mens en wilde dieren komen daardoor steeds meer in de verdrukking.

Het is namelijk lastig vol te houden dat de Afrikaanse savanne één groot dierenparadijs is als je weet dat neushoorns worden gedood voor hun hoorn, dat leeuwen worden gefokt voor de trophy hunting industry, en dat de mens op zijn beurt last heeft van bavianen die zonder uitkijken de weg oversteken.

Journalist en schrijver Joukje Akveld doorkruiste Afrika op zoek naar die schurende confrontaties tussen mens en dier, en om vast te leggen hoe sommige mensen proberen een oplossing te vinden voor bedreigde en verweesde dieren. De prachtige illustraties zijn van de Zuid-Afrikaan Piet Grobler, die voor zijn werk talloze prijzen heeft ontvangen. Elk hoofdstuk is rijk geïllustreerd met kleurrijke foto’s en tekeningen en bevat een citaat, bijzondere weetjes en safaritips. Met woordenlijst en bronvermelding. Een indringend en baanbrekend boek over mens-dierconflicten in Zuid-Afrika dat niemand onberoerd zal laten.

Joukje Akveld, Wij waren hier eerst met illustraties van Piet Grobler | Gottmer, 2017 | ISBN 9789025766498 | 208 pagina’s | € 24,99

Materiaal voor de Nobelprijs Ooit kondigde de Zuid-Afrikaanse dichter Breyten Breytenbach aan dat hij nooit meer een gedicht in zijn moedertaal, het Afrikaans, zou schrijven. Dat was een uiting van zijn haat-liefdeverhouding met zijn volk, de Afrikaners, en het Afrikaans, in de apartheidsjaren beschouwd als ‘de taal van de onderdrukker’. Breytenbach zelf bracht in die donkere periode van de Zuid-Afrikaanse geschiedenis zeven jaar in de gevangenis door vanwege zijn betrokkenheid bij de strijd tegen het apartheidsregime. Maar zijn liefde voor de taal liet

zich niet beteugelen en sindsdien heeft Breytenbach alweer de ene dichtbundel na de andere het licht laten zien. De zingende hand is een bloemlezing van gedichten die hij de afgelopen tien jaar heeft geschreven. De gedichten zijn lyrisch, diepzinnig, geëngageerd en speels, met een typische parlando-stijl en prachtige nieuw gecreëerde woorden. Alle teksten in deze omvangrijke bundel worden zowel in het Afrikaans als in het Nederlands afgedrukt; de vertalingen zijn van Breytenbachs vriend en voormalig uitgever Laurens van Krevelen.

Breyten Breytenbach, De zingende hand | Vertaling: Laurens van Krevelen | Podium, 2017 | ISBN 9789057598470 | 256 pagina’s | € 25,-

invalshoek; sommige onderwerpen die u in een reisgids of geschiedenisboek over Zuid-Afrika zou verwachten, komen niet of nauwelijks aan bod. Maar het gekozen perspectief leidt ook tot herkenning. En de geschiedenis, schrijft Hans Goedkoop in het voorwoord, is de enige manier om iets van dit complexe land te snappen. Het boek volgt ruwweg dezelfde opzet als de tv-serie.

Vanuit de Kaap, waar Jan van Riebeeck in 1652 de eerste Hollandse nederzetting vestigde, volgt Kromhout de ontdekkingsreizigers en de Voortrekkers verder het binnenland in. Voortdurend schiet hij heen en weer tussen toen en nu; hij verklaart, evalueert en laat zien hoe het verleden in het heden doorwerkt. Hij beschrijft de musea en bezienswaardigheden die de toerist onderweg tegenkomt en geeft tips voor bijzondere, historische gastehuise. Ook staat hij zo nu en dan stil bij bezienswaardigheden in Nederland die aan de band met Zuid-Afrika herinneren, zoals het Jan van Riebeeckhuis in Culemborg, het Zuid-Afrikahuis in Amsterdam of het Nelson Mandela-standbeeld in Den Haag. Een rijk en veelzijdig kijk- en bladerboek voor op reis of thuis.

Bas Kromhout, Goede Hoop. 400 Jaar Nederland en Zuid-Afrika. [z.p.:] | NTR/Walburg Pers, 2017 | ISBN 9789462491809 | 160 pagina’s geïllustreerd | € 24,95

Bruid op bestelling In 1688 vertrok een groep Rotterdamse weesmeisjes naar Kaap de Goede Hoop, waar een tekort aan huwbare vrouwen heerste.

Ariaan is een van hen. Ze is niet bang om de handen uit de mouwen te steken, ze is een goede verpleegster en interesseert zich voor geneeskrachtige kruiden. Eigenschappen die haar in het lege en onherbergzame land goed van pas komen. Maar niet iedereen is haar even vriendelijk gezind. Een roman over hoop en de hang naar avontuur, over schuldgevoel en verraad, loyaliteit en liefde, gebaseerd op historische feiten.

Pauline Vijverberg, Het suikervogeltje | Conserve, 2017 | 292 pagina’s | € 19,99

Reisgids annex geschiedenisboek Ook zo genoten van de documentaire televisieserie Goede Hoop van Hans Goedkoop? Nu kunt u alles wat daar verteld werd, en meer, nog eens rustig nalezen in het bijbehorende boek, geschreven door historicus Bas Kromhout. Net als bij de tentoonstelling in het Rijksmuseum en de tv-serie vormt de relatie tussen Zuid-Afrika en Nederland het uitgangspunt. Dat zorgt voor een specifieke

Hart van een clown In het Engels heet deze autobiografie van Trevor Noah, de ZuidAfrikaanse stand-up comedian die wereldberoemd werd als presentator van The Daily Show, Born A Crime. Daarmee verwijst hij naar de Immoraliteitswet, die bepaalde dat in Zuid-Afrika een blanke man en een zwarte vrouw onder de apartheid geen seks met elkaar mochten hebben. Dat maakte baby Trevor, als kind van een Xhosa moeder en een Zwitserse vader, bij zijn geboorte in 1984 al een ‘misdaad’. Door die gemengde afkomst hoort Trevor nergens thuis.

Hij voelt zich nog het meest op zijn gemak bij zijn zwarte familie in Soweto. Maar als de armoede hem dreigt mee te zuigen, beseft hij dat hij dankzij zijn lichte huidskleur en de opvoeding die zijn sterke moeder hem heeft gegeven, kansen heeft die de andere jongens uit de township nooit zullen krijgen. Zoals we van Noah mogen verwachten, is dit een boek vol humor, maar ook met wijsheid en deernis geschreven.

Trevor Noah, Kleurenblind | Vertaling: Annoesjka Oostindiër en Ineke van Bronswijk | Bruna, 2017 | ISBN 9789400507975 | 319 pagina’s | € 19,99

93

Kunst in Kaapstad

Ooit in 1924 gebouwd als een graansilo, nu het grootste museum van Afrikaanse kunst op het continent. Het Zeitz MOCAA museum heeft haar deuren geopend in het nieuwe Silo-district op de V&A Waterfront in Kaapstad.

Het torenhoge gebouw voelt als een tempel als je binnentreedt.

Een plek waar de hedendaagse Afrikaanse kunst in meer dan honderd ruimtes gevierd en gevoeld wordt. Automatisch wordt in het atrium je blik omhoog geleid, naar al die raampartijen waar het licht door naar binnen schijnt, glazen liften in betonnen maisvormige schachten die bezoekers als in een futuristische, industriële bijenkorf naar beneden en omhoog brengen. Naar het grote object dat als een verbeelding van het verleden naar het moderne nu zweeft.

De graansilo’s waren ooit de hoogste en grootste van sub Sahara Afrika. Architect Thomas Heatherwick maakte er een groots statement van, een eigentijdse kathedraal voor de Afrikaanse kunst. »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen, Marjolein Westerterp

De silo die het mooiste museum van Afrika werd

Ik verwonder, glimlach, stop bij de installatie in de kelder waar 23 pallets met elk 5000 prachtig gedrukte foto’s liggen. Found, not taken is een project van de Angolese kunstenaar Edson Chagas dat de hebberigheid aanwakkert. Ja, je mag alle 23 afdrukken meenemen.

Het zorgt voor een opgewonden speurtocht door de krochten, op zoek naar weer een stapel. De installatie van William Kentridge is een open mond-moment, evenals die van Mary Sibande, In the midst of chaos, there is opportunity. Opgetogen dwaal ik vervolgens door een wereld van dansende stenen en bierflesjes, langs de stil in de ruimte hangende torso’s van Nandipha Mntambo. En de gemaskerde verstilde foto’s van Cyrus Kabiru.

Ademloos blij word ik ervan. Van de prachtige ruimtes en hoe de kunst gepresenteerd wordt. Trots op de bevrijding die spreekt uit de beelden, bevrijding na onderdrukking. Eigenwaarde, humor, vindingrijkheid. De explosies van kleur, zoals in The Night of the Long Knives I van Athi-Patra Ruga die de hardheid en soms compromisloosheid van de beelden verzachten. Hard en zacht, all things must be equal.

Het eclectische gevoel blijft behouden in het nu al bewierookte Silo Hotel, boven en naast het museum met de prachtig ingerichte bar en de rooftop met het weergaloze uitzicht op altijd de Tafelberg.’ ˙

QuickFACTS Het Zeitz MOCAA is geopend van 10 tot 18 uur. Op dinsdag gesloten. Op elke eerste vrijdag van de maand is het museum tot 21 uur geopend, de toegang is dan van 16 tot 21 uur halve prijs. Kinderen onder 18 jaar gratis. www.zeitzmocaa.museum

Langs de oevers van

Fleuve Congo River Tot zijn twaalfde woonde fotograaf Kris Pannecoucke in Kinshasa, de hoofdstad van Congo waar zijn vader ontwikkelingswerker was. Hij beleefde er een heerlijke jeugd, België was het verre vakantieland. Totdat het op zijn twaalfde jaar zijn thuisland werd. In Fleuve Congo River is dit kind van twee continenten weer thuis in het verre land van zijn jeugd.

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Kris Pannecoucke

Zijn heimwee en verlangen naar het mystieke land waar hij opgroeide bleef en toen Kris Pannecoucke in 2010 de gelegenheid kreeg als fotograaf mee te gaan met een wetenschappelijke expeditie over de Congo, de vijfduizend kilometer lange rivier die het land doorsnijdt, aarzelde hij geen moment. Zijn prachtige fotoboek Fleuve Congo River is het resultaat van dit zes weken durende avontuur en talloze andere reizen naar de bron en de ontmoeting met de Oceaan van de rivier die ook ontdekkingsreiziger Stanley naar het donkere hart van Afrika bracht. Met informatieve teksten van antropoloog Stephen W. Smith is dit kijkboek een boeiende weergave van het hedendaagse Congo. Een schets die niet zomaar tot stand kwam, want fotograferen in dit land is niet makkelijk.

Niet omdat de mensen het niet willen, maar omdat de president ongeveer het hele land heeft uitgeroepen tot plek van strategisch belang en die plekken mogen niet gefotografeerd worden.

Magische rivier Veel schrijvers hebben de mythische Congo rivier reeds bereisd en er boeken over geschreven. De meest bekende zijn Joseph Conrad’s Heart of Darkness, Tim Butcher’s Blood River en Nobelprijswinnaar V. S. Naipaul’s A bend in the river.

De Congo ontspringt in de savannes ten zuiden van het Tanzaniameer. De bovenloop bestaat vooral uit watervallen en stroomversnellingen. Na de Stanley Falls, een honderd kilometer lang traject vol stroomversnellingen komt de rivier in rustiger vaarwater en daar waar Kinshasa en Brazzaville aan de oevers zijn gebouwd is het een stille stroom geworden, die overigens wel twintig kilometer breed is, een meer dat luistert naar de naam Malebo Pool. De volgende verstoring van de rust wordt veroorzaakt door de Livingstone Falls die het begin markeren van de benedenloop.

Uiteindelijk ontmoet de rivier bij de Angolese grens de Atlantische Oceaan. Voor de dorpen die aan de machtige waterstroom liggen is de Congo een levensader en snelweg tegelijk. Ze halen er hun voedsel uit en varen met hun prauwen van markt tot markt. Op drukke dagen ontstaan er zomaar files op het water.

Congo is een land van paradoxen en tegenstellingen. En net als het land, is de Congostroom een verschroeiende combinatie van wreedheid en tederheid. In het land, zo groot als Europa, maar met een beperkt en slecht wegennet, zijn rivieren veel meer dan verkeersaders. Ze zijn de levenslijn van het land, de ruggengraat die het land recht houdt.

‘Er is geen betere manier om de Congolese ziel te begrijpen dan door zijn rivieren op- en af te varen’, meent Kris Pannecoucke.

We raken door zijn ogen bekend met een onbekend land, gelegen aan een van de grootste rivieren van Afrika. Het boek is een mozaïek van een van de meest gecompliceerde landen van Afrika. Op de omslag staan de onderbenen van een sapeur, een dandy en vooral elegant persoon zoals er veel zijn. Kris: ‘Het ganse land is bijna een parodie op zichzelf, ik zie dat terug in de beschilderde broek waar ook de Congo rivier op te vinden is.’

Kris Pannecoucke, Fleuve Congo River Picha Publishing, 2017 ISBN 978-90-826666-0-1 288 pagina’s, 131 foto’s.

Tekst in Frans en Engels.

Hardcover € 45,www.krispannecoucke.be

Andries Botha

Kunstenaar met een verhaal Zijn kunstwerken zijn levensgroot en bevatten allemaal een niet te missen boodschap voor de mensheid.

Zijn handelsmerk is de olifant. De naam: Andries Botha, geëngageerd kunstenaar uit het Zuid-Afrikaanse Durban. Plaats van de ontmoeting: ANDRIES Eten&Drinken in Culemborg.

Hij is even in Nederland, Andries Botha, de vermaarde kunstenaar die ik mateloos bewonder sinds ik in 2006 zijn houten olifanten op het strand in het Belgische De Panne zag. Kolossen, gemaakt van drijfhout, op weg naar de zee, lelijke flats op de achtergrond.

Bijna onwerkelijk. Later stond een levensgrote olifant op de Lange Voorhout in Den Haag. Een dierenkop gemaakt van autobanden siert de entree van het Kunssentrum in hartje Stellenbosch. De Star Rock Lion heeft een plek gevonden in Tsau als symbool van de terugkeer van de witte leeuw op aarde. En sinds juni 2017 prijkt er een olifantje, tweehonderd kilo zwaar en gemaakt van autobanden, op het terras van ANDRIES Eten&Drinken in Culemborg, de geboorteplaats van Jan van Riebeeck. Vier maanden werkte de kunstenaar aan het olifantje en stuurde het vervolgens naar Nederland.

Door het plaatsen van olifantenbeelden, allemaal gemaakt van gerecycled materiaal, vraagt hij aandacht voor een betere wereld.

Zijn stelling: als de olifant er niet meer is, gaat de wereld ten onder.

‘Realiseer je eens dat de enige plek voor wilde dieren een kooi in een dierentuin is. Dat is voor mij een onleefbare wereld.’

Olifant in Wondergrot Zijn boodschap geeft hij door in de vorm van olifanten. Een ingeving die tijdens een reis naar Danielskuil in de Noordkaap tot hem kwam. Het was 2005, kort na kerst en Botha passeerde een bordje langs de kant van de weg met het opschrift Wondergrot.

Hij besloot enkele kilometers verderop dat je een wondergrot nooit in je leven links moet laten liggen en keerde terug. Een man nam hem mee de berg op en leidde hem de grot binnen, naar de tekening die voor hem het meest belangrijk was: die van een witte olifant. De olifant is in verschillende Afrikaanse culturen het symbool voor macht en overvloed. Ganesha, de hindoegod met de olifantskop staat voor kennis en wijsheid en is de beschermheilige van reizigers. In Durban, de woonplaats van Botha, is hij alomtegenwoordig. Toen Andries vervolgens werd uitgenodigd om een kunstwerk te maken voor de Beaufort Kunsttriënale, een driejaarlijkse beeldententoonstelling langs de Belgische kust, besloot hij de olifant te gebruiken om zijn boodschap uit te dragen.

En er kwamen er negen, gemaakt van drijfhout, het kunstwerk kreeg de titel mee: You can buy my heart and my soul.

Een cynische titel ‘Het betekent letterlijk dat alles wat kostbaar is in Afrika vandaag

de dag te koop wordt aangeboden aan wie het maar wil hebben.

We verkopen onze olifanten, neushoorns, leeuwen aan iedereen die er geld voor over heeft. En daarmee zetten we de tragedie voort van het kolonialisme dat dit continent zoveel schade heeft toegebracht. We zijn kennelijk bereid om onze ziel en ons hart te verkopen, voor geld. Tot er niets meer is. Op het strand van De Panne komen land en zee samen. Mijn olifanten kwamen uit Afrika, ik vond het achterland er niet verwelkomend uitzien en besloot de standbeelden zo te plaatsen dat ze naar de zee liepen, terug naar Afrika waar ze horen.’

Star Rock Lion – de witte leeuw als icoon van Afrika ‘Er klinkt een stem op uit de verschroeide dalen van mijn oeroude moederland. Een eenzame stem die uitstijgt boven de heuvels van het eeuwige Afrika en een oproep doet aan alle onverschilligen. Het is een smeekbede aan iedereen die ervoor kiest werkeloos toe te zien bij het uitroeien van de witte leeuwen, de iconen van Zuid-Afrika. »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Jessica Bothma, Peter Boshuijzen, Oby Oberholzer en Dirk Vermeirre

De heiligste dieren van mijn land. Laat ze met rust. Laat ze zich weer voortplanten, laat ze leven in de wildernis, in de natuur die hun moeder is. Op een dag, ergens in de donkere dalen van de toekomst, zal de mensheid proberen op haar schreden terug te keren en zich realiseren hoeveel er verloren is. Hoeveel er van de kennis van Afrika verdwenen is.’ – Credo Mutwa Er zijn op deze wereld plekken waar geen wanklank te bespeuren is. Tsau, het eigendom van Linda en Jason Tucker en het hoofdkantoor van de Global White Lion Protection Trust, is er zo één. Hier staat de Star Rock Lion, een immens kunstwerk opgetrokken uit witte kristallen en staaldraad, met een hart van roze kwarts. Naast het kunstwerk ligt een berg kwarts. Iedereen die bij het beeld stopt, mag een steentje in de ‘witte leeuw’ plaatsen en een wens doen. Andries neemt me mee terug naar de nacht dat hij de witte leeuwen van Timbavati bezocht. ‘We hadden ’s avonds de witte leeuwen gezien, voor mij waren het mysterieuze geestverschijningen in de nacht. Terwijl we in bed lagen hoorde ik nog het gebrul. En toen kreeg ik een droom die de volgende ochtend nog bij me was. Linda nam ons mee naar een stuk land dat ze wilde kopen voor haar witte leeuwen. Ik vertelde haar dat ik een dergelijk oerlandschap in mijn droom had gezien. Er rees een leeuw uit op die riep naar de nieuwe maan. Het was dat moment, deze droom die me deed besluiten een kristallen leeuw te maken,

om Linda te helpen met het werk dat zij voor de leeuwen doet.

Ik wees haar de plek waar het standbeeld moest komen. Ze was verbijsterd. Ik had exact de Nijlmeridiaan gekozen die Credo Mutwa een lijn van goud noemt. Hij verbindt de sfinx van Gizeh met Groot Zimbabwe, Timbavati en Durban en volgt de loop van de Nijl en de Oost-Afrikaanse Riftvallei, het geboortekanaal van de menselijke soort. Mijn leeuw die roept naar de maan zie ik als de sfinx van wijsheid. De eeuwenoude belofte van de ‘star lions’, de witte leeuwen van Timbavati is ingelost. Het is nu een pelgrimsplek waar oude Afrikaanse sjamanen naartoe komen.’

Wat is het verhaal van de sterleeuwen?

‘Het verhaal gaat dat ooit een witte vallende ster, een enorme bal licht het landschap van Timbavati verlichtte. Nog jaren daarna kregen de dieren die in de buurt van het witte wonder waren geweest sneeuwwitte nakomelingen. De toenmalige koning Npepo verklaarde Timbavati tot een heilige plek waar niet gejaagd mocht worden. De andere witte dieren stierven uit, maar witte leeuwen bleven keer op keer geboren worden. Ik kende beide verhalen niet en toch kreeg ik deze droom, bijna een visioen.’

Help de helpers van de aarde, zo klinkt jouw boodschap me in de oren.

‘Mijn missie is om in elke grote stad van de wereld een olifant te

plaatsen en ze met elkaar te verbinden door een lijn die eenzelfde energie moet geven als de gouden meridiaan waar ik je net over vertelde. Met die energie moet de wereld een betere plaats worden. Ik gebruik olifanten omdat ze in mijn overtuiging de dragers zijn van het hart en beschermers van de ziel. Ze zijn zo gelijk aan ons in hun gedrag. Een olifant ontroert je, er lijkt een diepe verbinding met het verleden aan de verstandhouding tussen de mens en dit dier ten grondslag te liggen. Ik geloof dat ze vroeger de beschermers waren van de mensen tegen roofdieren en ze levens konden redden omdat zij altijd naar het water leiden.

We moeten wilde dieren echter niet romantiseren of omgeven met sentimentaliteit. De werkelijke opdracht voor ons is ons nu te realiseren dat dieren de sleutel vormen tot een menswaardig bestaan. Als we de natuur en dieren vernietigen, vernietigen we onszelf. We moeten daarom om aandacht vragen voor mensen die zorgen voor het voortbestaan van natuur en wilde dieren.

Natuurlijk moet je genieten van wat Afrika je biedt aan schoonheid, maar probeer daarbij ook uit te vinden hoe je mensen die dieren beschermen kunt helpen. Jij kunt dat doen door ze aandacht te geven, door de wereld deze boodschap mee te geven. Doe zoveel als je kunt doen! Dat is mijn boodschap aan iedereen.’

Je hebt nog een bijzonder project op stapel staan om aandacht te vragen voor met uitsterven bedreigde dieren.

‘Ik heb een reusachtige neushoorn gemaakt, die ik met hout en kolen vul en ga verbranden bij iMfolozi, de plek waar Ian Player de witte neushoorn behoedde voor uitsterven. Met het Burning Rhino project wil ik de wereld via sociale media laten zien wat voor impact het heeft als de laatste neushoorn omvalt. De plek staat ook symbool voor de negatieve bijeffecten van het gebruik van fossiele brandstoffen. De Zuid-Afrikaanse regering heeft onlangs toestemming gegeven aan het in Texas gevestigde onderzoeksbureau Rhino Resources om op zoek te gaan naar de aanwezigheid van olie en gas in het centrale deel van Kwa-Zulu Natal, een stuk ongelooflijk kwetsbare natuur. Ik ben beeldhouwer en de Burning Rhino is mijn cadeau van bewustwording aan mijn medemens.’ ˙

QuickFACTS Ga voor meer informatie over de kunstwerken en projecten naar www.andriesbotha.net

104

lezen &

kijken

Een selectie van boeken en films die wij het waard vinden om gezien te worden

De onvoltooide autobiografie

Nelson Mandela heeft de lange weg naar de vrijheid afgelegd. In de onvoltooide biografie zegt hij: ‘vrijheid brengt verantwoordelijkheden met zich mee en ik durf niet te dralen, omdat mijn lange weg nog niet ten einde is.’ Dit is het boek over de jaren dat Mandela president werd. Het laat zien welke moeilijkheden hij moest overwinnen om zijn droom voor ZuidAfrika te verwezenlijken. Het lukte hem niet het boek te voltooien, dat deed de Zuid-Afrikaanse schrijver Mandla Langa, gesteund door de Nelson Mandela Foundation en Graça Machel, Mandela’s weduwe. Denkend aan alles wat er nu gebeurt in Zuid-Afrika, is de Presidentiële Jaren een belangrijk boek.

was / om dood te gaan’. In haar derde bundel laat Ronelda Kamfer vooral zien hoe onverwoestbaar de band tussen moeder en dochter kan zijn. Zelfs al was thuis in Eersterivier geen veilige haven en zijn er flinke butsen en schrammen opgelopen, ook dan kan de leegte die een moeder achterlaat immens zijn. Ook dan kan het verlangen opduiken naar dat ‘plekje achter mijn moeders rug’.

‘Zij was mijn moeder/ en zij heeft me geleerd/ hoe niet van mezelf te houden.’

Helder snijdt ze haar rauwe jeugd aan, die de toon zette voor de rest van haar leven. Kijkt terug op het leven van haar moeder en daarmee op haar eigen jeugd in een buitenwijk van Kaapstad, een buurt waar de pizzabezorger niet kwam omdat het er te ruig was. Maar bovenal ontgint ze datgene wat zo vaak ongezegd blijft tussen ouders en kinderen. Dat resulteert in pijnlijk openhartige versregels vol liefde, woede, hoop en teleurstelling. In de bundel staan ook de originele gedichten in het Afrikaans.

Ronelda S. Kamfer, Mammie | Vertaald door Alfred Schaffer | Uitgeverij Podium, 2017 | ISBN 978 90 575 98739 | Paperback, 128 pagina’s | € 21,50 Het verhaal van een eerlijke reep

Nelson Mandela, Mandla Langa, De Presidentiële Jaren | Uitgeverij Atlas Contact, 2017 | Vertaling Merel Leene, Marianne Palm en Nicole Seegers | ISBN 978 90 450 31484 | Paperback, 400 pagina’s | € 24,99, ook verkrijgbaar als e-book Mammie

Mammie is een rauw en liefdevol requiem voor een overleden moeder. 59 was ze pas, ‘ik kon niet besluiten of dat oud genoeg

Als drie journalisten iets willen doen aan de hartverscheurende situatie van twee miljoen kindslaven op Afrikaanse cacaoplantages, komen ze er al snel achter dat een aanklacht tegen machtige westerse chocoladeproducenten weinig zin heeft. Ze besluiten zichzelf aan te klagen, als gewetenloze chocoladeconsumenten.

Wanneer de rechter hen vrijspreekt, weten ze dat het tijd is voor een onorthodoxe aanpak: ze gaan zélf slaafvrije chocolade maken.

In 2005 ligt de eerste reep van Tony’s Chocolonely in de schappen.

Terwijl de chocoladerebellen naarstig proberen om hun reep honderd procent slaafvrij te krijgen, koopt een ondernemer het merk en maakt er een internationaal verkoopsucces van. Op weergaloze wijze groeit het journalistieke project uit tot een hippe, sociale onderneming die zich ten doel stelt consumenten bewust te maken

Tekst: Marjolein Westerterp

van wat ze eten. Zo klein als ze zijn, proberen de Tony’s de complete keten te veranderen, van boon tot reep, in de hoop dat op een goede dag de grote producenten hun voorbeeld gaan volgen.

Dit is het verslag van een bijzonder ondernemingsproject: over het vasthouden aan idealen, ook al is de werkelijkheid nog zo weerbarstig. Een waargebeurd verhaal dat smelt op de tong en leest als een spannend jongensboek. Als je nu de Tony’s in je boodschappenmandje ziet liggen, weet je dat er goede chocola ligt.

Het boek is geschreven in opdracht van het chocolademerk.

Jeroen Siebelink, Het wereldschokkende en onweerstaanbaar lekkere verhaal van Tony’s Chocolonely | Thomas Rap, 2018 | ISBN 978 94 004 0404 5 (paperback) | 396 pagina’s | € 19,99, ook verkrijgbaar als hardcover en als e-book De troost van sterren

De Afrikaanse droom

In dit bijzondere boek krijgt het Kenia en met name Nairobi van de 21ste eeuw een gezicht aan de hand van ontmoetingen van Carien Westerveld die in 2010 naar Kenia verhuist en probeert het leven daar te ontraadselen. Ze gaat op zoek naar jonge Kenianen met een droom om ‘iemand te worden’. Ze volgt een cursus rijk worden, bezoekt bruiloften, Bijbelgroepen en literaire avonden en ze praat; over politiek, liefde, geld en de toekomst. Een fascinerend en goed geschreven boek over een land dat zich evenals zovele landen in Afrika probeert opnieuw uit te vinden.

Carien Westerveld, De Afrikaanse droom | Uitgeverij De Bezige Bij, 2017 | ISBN 978 90 234 66758 | Paperback, 284 pagina’s | € 19,99, ook als e-book Het droge seizoen

Deze indringende roman speelt zich af rond 1900 als in Zuid-Afrika in de Tweede Anglo-Boerenoorlog (1899-2002) de Britten en Boeren elkaar bevechten. 22.000 Boerenkinderen kwamen om in Britse concentratiekampen in noordelijk Zuid-Afrika. Doordat de Britten dertigduizend boerderijen platbrandden, de tactiek van de verschroeide aarde, belandden tienduizenden vrouwen en kinderen in de slecht gerunde concentratiekampen waar ziektes uitbraken en talloze slachtoffers vielen, vrouwen, kinderen en zwarte Afrikanen.

Tegen deze achtergrond wordt het verhaal verteld van Lettie die met haar moeder, broertjes en zusje in zo’n kamp probeert te overleven.

Haar enige wapens: hoop en verbeeldingskracht. Ze vindt troost in haar herinneringen aan het sterrenkijken met haar opa, haar droom om schrijfster te worden en haar vriendschap met een jonge Britse soldaat. Een roman die je bijblijft, nog lang nadat je het boek hebt dichtgeslagen.

Dave Boling, De troost van sterren | Vertaling Chris Canter | Uitgeverij Mozaïek, 2017 | ISBN 978 90 239 50752 | Paperback, 320 pagina’s | € 19,99

Een felgeschreven, poëtische roman over een relatie tussen een oudere Europese ontwerpster Ana en een jonge Afrikaanse man Ismail die een hard leven op straat heeft gehad. De overeenkomst: Ze zijn allebei alleen in Burkina Faso tijdens het droge seizoen. De natuur noch de liefde komen tot bloei, steeds duidelijker wordt de kloof tussen twee werelden. En een leegte die nog niet eens veroorzaakt wordt door het verschil in huidskleur of leeftijd, maar vooral door Ana’s verleden. Dit bijzondere boek is bekroond met de EU-Literatuurprijs.

Gabriela Babnik, Droge seizoenen | Vertaald door Roel Schuyt | Uitgeverij De Geus | ISBN 978 90 44 536508 | Paperback, 286 pagina’s | € 19,99, ook als e-book

105

106

Een vergeten verhaal

Wereldverbeteraars

Jonathan Robijn vertelt in Congo Blues een onmogelijk liefdesverhaal met als achtergrond een onderbelicht hoofdstuk uit de koloniale geschiedenis. Na de onafhankelijkheid in Congo vreesde men voor de toekomst van ongeveer duizend kinderen, geboren uit een Belgische vader en een Congolese moeder. De kinderen werden weggehaald bij hun moeder, in een internaat geplaatst en vervolgens naar België gebracht waar ze terechtkwamen bij gezinnen, in weeshuizen of internaten. De meesten van hen zagen hun familie nooit meer terug.

Bij de expositie We have a dream in de Nieuwe Kerk in Amsterdam schreef Bas Heijne het boek Wereldverbeteraars. Het maakte veel tongen los. Mahatma Gandhi. Martin Luther King. Nelson Mandela.

Hun levens waren dramatisch – Gandhi en King werden vermoord, Mandela zat 27 jaar gevangen – maar toch staan zij bekend als overwinnaars, niet als martelaars. Met hun strijd tegen ongelijkheid en racisme maakten ze de wereld niet alleen een stukje beter, maar lieten zij ook een opdracht aan de mensheid achter.

Bas Heijne onderzoekt in hoeverre hun boodschap ook voor ons nog geldig kan zijn, in een wereld die hun erfenis steeds feller lijkt te bekritiseren of zelfs te verwerpen. Wat hebben Gandhi, King en Mandela ons nog te zeggen? Tijdens hun leven en daarna werd hun vaak slapheid en naïviteit verweten, maar, zo betoogt Heijne in zijn scherpzinnige essay, is hun boodschap niet juist bij uitstek radicaal?

Jonathan Robijn, Congo Blues | Uitgeverij Cossee, 2017 | ISBN 978 90 593 67524 | Paperback, 190 pagina’s | € 18,99, ook als e-book Landengids Zuid-Afrika

Bas Heijne, Wereldverbeteraars | Prometheus, 2017 | ISBN 978 90 446 34648 | Paperback, 96 pagina’s | € 15,99

Tripping over Presidents

Zuid-Afrika is aantrekkelijk voor kampeerders en backpackers, voor liefhebbers van luxe lodges, actievelingen en voor reizigers die rust zoeken. Je kunt op zoek naar de Big Five in Kruger Park, Nelson Mandela’s huis bezoeken in Johannesburg en op onderzoek in Kaap de Goede Hoop. Wie één keer in Zuid-Afrika is geweest, keert nog eens terug voor meer olifanten, witte zandstranden, goede wijn en stevige wandelingen. Auteur van deze vernieuwde Dominicus landengids Zuid-Afrika is correspondent Elles van Gelder.

Elles van Gelder, Zuid-Afrika | Dominicus landengids, 2017 | ISBN 978 90 257 63831 | Paperback, met foto’s, 340 pagina’s | € 24,99

Matthew had één grote droom, een bekend fotograaf worden. Dat dromen waar worden als je er maar in blijft geloven en vertrouwen blijkt uit dit boek waarin Matthew zijn bijzondere momenten met Nelson Mandela deelt. Zijn vastberadenheid om Mandela de hand te schudden, brengt hem op een bijzondere reis. Met buitengewone foto’s.

Matthew Willman, Tripping over Presidents | Reach Publishers, 2017 | ISBN 978 0 620 77341 6 | buiten Zuid-Afrika alleen te bestellen als e-book via Amazon, $ 11,99

NRC Handelsblad: ‘Félicité kan met gemak zo’n film zijn die je je hele leven bijblijft’ https://cinemien.nl/product/felicite/

Waar ik jou word

Winnie

De laatste kroon op haar werk was het winnen van de Gouden Ganzenveer omdat ze een van de belangrijkste dichters van Zuid-Afrika is. In 2017 verscheen de bundel Waar ik jou word, een verzameling van 25 gedichten die iedereen gelezen moet hebben.

Een prachtige compilatie waarbij de gedichten zowel in het Afrikaans als in Nederlandse vertaling zijn opgenomen, verschenen ter ere van haar 65ste verjaardag. Lees elke dag maar één gedicht en laat je meevoeren op haar gedachtestromen en prachtige taal.

Terwijl haar man gedurende 27 jaar gevangen zat en, paradoxaal genoeg, relatief veilig was voor de dagelijkse gewelddadige realiteit van de Zuid-Afrikaanse apartheid, stortte Winnie Mandela zich in een leven van strijd en geweld. Ondanks de voortdurende demonisering vanuit het buitenland is het respect dat zij ook nu nog geniet onder de Zuid-Afrikaanse activisten die haar strijd voortzetten, onverminderd groot. De film vertelt voor het eerst het meeslepende verhaal van Winnies radicale leven. Alle beschuldigingen en aanklachten, die haar nationaal en internationaal in een kwaad daglicht hebben gesteld en die uiteindelijk ook hebben geleid tot de breuk met Nelson Mandela, worden in een ander perspectief geplaatst. Winnie was degene die de strijd in Zuid-Afrika voerde. Zij moest dagelijks de vallen ontwijken die de geheime dienst van het apartheidsregime voor haar zette. Het regime deed er alles aan haar, net als Nelson, te vergeten.

Antjie Krog, Waar ik jou word | Vertaling door Robert Dorsman, Jan van der Haar en Alfred Schaffer | Uitgeverij Podium, 2017 | ISBN 978 90 575 98722 | Paperback, 128 pagina’s | € 15,Félicité

Documentaire Winnie, regisseur Pascale Lamche | Speeltijd 84 minuten

De vrijgevochten en trotse Félicité is zangeres in een bar in Kinshasa.

Haar leven komt volledig op z’n kop te staan wanneer haar 14-jarige zoon het slachtoffer wordt van een motorongeluk. Om hem te redden gaat ze op zoek naar manieren om geld te verdienen.

Deze film volgt haar door de zinderende straten van Kinshasa, de bruisende hoofdstad van de Democratische Republiek Congo vol muziek en dromen. Als een rode draad door de film loopt de muziek van de wereldberoemde band de Kasai Allstars en het Symphony Orkest van Kinshasa.

107

108

Bridget en ik, nadat we hebben verhinderd dat ze met een oude man moest trouwen

In Kasuza metselen de mannen een stevig plateau om de pomp heen

Wieke Biesheuvel in ZAMBIA Haar onvergetelijke jaren

‘Moeten jullie daar in een hut wonen? Ze hebben allemaal aids, kijk maar uit.’

Deze reacties kregen Wieke Biesheuvel en haar man Rob, toen ze de kans kregen naar Zambia te verhuizen voor zijn werk. Wieke schreef een boek over haar leven daar, Onvergetelijke jaren. OOG VOOR AFRIKA legt vooroordelen en de Afrikaanse werkelijkheid langs Wiekes meetlat.

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Privébezit

Voor Wieke Biesheuvel kwam met de verhuizing naar Zambia een grote droom uit, want haar liefde voor Afrika begon al 45 jaar geleden. In de jaren zeventig reisde ze, juf Engels, als backpacker iedere zomer naar het platteland van Kenia. Afrika betekende een kennismaking met ultieme vrijheid, gemeenschapszin en terug naar waar het leven werkelijk om gaat. Als journalist maakte ze er diverse reportages en zag de armoede, de wanhoop, maar ook de hoop en de levenslust, de schoonheid van elk Afrikaans land waar ze kwam. Ze wilde altijd weer terug, liefst voor jaren. Maar ze had een gezin, een man met een vaste goede baan, een eigen carrière, er waren kleinkinderen op komst … Tot ze zich als vitale zestig

Kennedy zit vast in de containergevangenis van Katete

plusser realiseerde dat het nu of nooit was. Niet gaan was geen optie, dan zou ze de rest van haar leven met het gevoel blijven zitten dat ze iets belangrijks had gemist.

Vooroordelen en werkelijkheid Zes jaar geleden was het zover en verhuisde Wieke samen met haar man Rob naar Zambia, naar Katete vlakbij South Luangwa, een van de mooiste nationale wildparken van Afrika. Terwijl Rob in een lokaal ziekenhuis als chirurg aan het werk ging, zat ook Wieke niet stil. Ze startte een Facebookpagina Wieke in Zambia waar ze haar duizenden volgers op de hoogte hield van het wel en

De drummers wachten in de hete zon totdat zij eindelijk los mogen gaan

109

Illegale stokerij in een van onze borehole dorpjes

ook vele wee van haar leven. Ze zag de nood op het platteland en besloot waterpompen te gaan installeren. Onder haar bezielende leiding zijn er inmiddels al zesenzeventig (!) geplaatst, waardoor heel veel mensen een beter leven hebben gekregen. Ze beschrijft haar ervaringen natuurlijk ook in haar column in Libelle. En sinds november is er haar boek Wieke in Zambia waarin ze vertelt over de avonturen en uitdagingen waarvoor ze zich gesteld ziet, teleurstellingen en nieuwe inzichten, over de tranen en lachbuien.

Kortom over haar leven in Afrika en mensen die zomaar “too much happy” zijn en vrienden voor het leven worden.

Met OOG VOOR AFRIKA zet ze de reacties die haar voor hun vertrek om de oren vlogen en de werkelijkheid van haar leven als ‘Madam Professor’ naast elkaar.

Wat goed van jullie!

‘Ik kan niets met zo’n opmerking. Het is een besluit dat je neemt en dat bij ons al heel lang leefde. Rob wilde al in zijn jeugd kindjes in Afrika beter maken. Het leven daar heeft ervoor gezorgd dat ik iets zinvols met mijn leven heb gedaan.’

Zoiets had ik ook graag gewild, nu ben ik te oud.

‘Donder op. Als je het echt wilt, dan ga je het doen. Dat is mijn motto, al mijn hele leven lang. Laat je handen vooral wapperen en zoek naar voedsel voor je ziel. Je wordt er gelukkig van als je je dromen najaagt. Het is niet erg om buiten je comfortzone te treden. Ik heb veel opgestoken van mijn leven in Zambia, ik ben vooral erg geduldig geworden, en ik heb leren nee-zeggen, bijna

Obed, onze geadopteerde kleinzoon, was en is kind aan huis

Dit kindje had heet water over zich heen gekregen. Het is weer helemaal goed gekomen

een levensvoorwaarde. Ik ben een nieuwsgierige avonturier, altijd op zoek naar het onbekende. Als ik daarbij goed kan doen is dat mooi meegenomen.’

Misschien als ik er doorbetaald verlof voor zou krijgen?

‘Als je er niks voor over hebt, doe het dan niet. Zo’n vertrek betekent offers brengen, zoals het gemis van de dagelijkse omgang met kinderen en vrienden. En ook luxe en comfort blijven achter in Nederland.’

Dat jullie zomaar je kinderen en kleinkinderen achterlaten.

‘Ja, dat is al die jaren een lastig punt geweest. Als je niet uitkijkt vervreemd je van je eigen kinderen. Maar je moet keuzes maken en dit was er een van. Ze hebben geen ouders die in Nederland op hun krent blijven zitten. Ik ben zelf opgevoed met idee dat grenzen geslecht moeten worden.’

Moeten jullie daar in een hut wonen?

‘Dan vraag ik me werkelijk af, wat voor beeld hebben mensen nou van dat continent? Okee, het huis was niet van alle comfort voorzien, maar wij hebben echt niet in een hut hoeven wonen, hoor!’

Is er wel genoeg te eten?

‘Er is in het hele land genoeg te eten, maar natuurlijk zijn er mensen die honger lijden. Er zou meer voedsel kunnen zijn als ze beter gebruik zouden maken van de grond. Dan zouden ze een »

Wortelverkopers in Katete. Hun wortels smaken zoals wortels horen te smaken

Christine en ik testen de matras in haar nieuwe huis

110

‘Een Afrikaan heeft een hart van elastiek, er kan altijd iemand bij.

Daar steken wij als westerlingen nogal eens krenterig bij af’ De stenen worden tot een oven opgestapeld, met uitsparingen onderin voor het hout.

Arme bomen. Maar iedereen wil een stenen huis

eigen moestuin kunnen hebben. Dat zie ik wel met lede ogen aan.

De gemiddelde levensverwachting voor vrouwen is 45 jaar, er is heel veel kindersterfte. Zambia is geen onderontwikkeld land, het hangt van touwtjes aan elkaar zoals wij altijd zeggen.’

Al die enge insecten en slangen?

‘Ik liep vroeger weg van een wesp, maar sinds mijn eerste keer Kenia is dat over.’

Ik zou niet tegen de armoede kunnen.

‘Ja, dan moet je niet gaan. Wegkijken van armoede doe ik niet, ook niet als overlevingsmechanisme. Als het jou beter gaat dan een ander, dan help je, dat is het ubuntu-gevoel. “In Zambia we share”, is een vaak gebezigde uitspraak. Rob en ik zorgen waar het kan voor een hapje lucht, een pleister die je plakt om het leven voor anderen net ietsje beter te maken. Als je wegkijkt van armoede mis je naar mijn mening heel veel.’

Als jullie er weggaan, zakt alles weer in elkaar.

‘Vast. Dat geldt met name voor het ziekenhuis. Dat is een feit waar Rob mee moet omgaan. Wat de waterpompen betreft, dat heb ik goed geregeld. Ze zijn de eigen verantwoordelijkheid van de dorpen.’

Elke Afrikaan bedelt. Gat in hun hand.

‘Wat je krijgt geef je meteen uit, dat geldt zeker voor de arme mensen. Geletterden zullen niet bedelen. Het heeft dus alles met

Het Saint Francis Mission Hospital in Katete

goed onderwijs te maken. Naast goede gezondheidszorg een basisvoorwaarde voor een beter leven.’

Je blijft geld pompen in Afrika, nutteloos.

‘Geef in godsnaam niet aan overheden, geef aan kleinschalige goede doelen die je vertrouwt, waarbij je kunt zien waar het geld blijft.’

Afrikanen zijn lui, daar veranderen jullie niets aan.

‘Het leven speelt zich af in een ander tempo. Tijd is nooit van belang geweest in de belevingswereld van een Afrikaan. Ze hebben een prachtige uitspraak: “Mzungu’s hebben haast in hun ziel, dat is niet goed”. Wij hebben tijd een rol laten spelen. Hoe ze daarmee om moeten gaan, dat hebben we ze niet geleerd. En met de werkeloosheid? Nee, ik wil ze zeker niet als lui bestempelen.’

Ze hebben allemaal aids, kijk maar uit.

‘Iedereen kent wel iemand met aids. Het percentage is heel hoog, vreselijk. Maar waarom zou ik het moeten krijgen?’

Die armoedige vrouwen in lappen, ik heb dat helemaal gehad.

‘Bijna een Vogue-opmerking. Ik geniet van al die kleuren.’

Gaat iemand ze nog eens vertellen dat ze niet zoveel kinderen moeten krijgen?

‘Kinderen zijn je AOW, je verzekering voor je toekomst. Als je geen kinderen hebt, wie moet er dan later voor je zorgen? Je ziet bij

Pelekani, drie weken voor hij zou overlijden

111

Weer eentje klaar. En proosten maar. Rechts van mij Lemmy Mwale, zonder wie ik dit project nooit had kunnen doen

Vrachtrijders zijn vaak dagen, soms weken onderweg. Op pauzeplaatsen verkopen ze delen van de geslachte geit

mensen die meer onderwijs hebben genoten dit beeld kantelen. In de steden zijn kleinere gezinnen al een duidelijke trend. Als we in de afgelegen dorpen de pompen installeren, maken we er wel altijd een opmerking over … “o, wat veel kindertjes”. Het is in Nederland ook nog maar twee generaties geleden dat wij grote gezinnen hadden. Je kunt voorlichten, maar het blijft hun zaak.’

van de televisieserie van Amstelveen naar Afrika. Een heel fijne omgeving.’

Afrikanen zitten echt niet op jullie te wachten.

‘Klopt. Toen wij kwamen werden we in eerste instantie wat wantrouwig aangekeken. Waarom we alles achterlieten. Een heleboel mensen denken wel: Ha, daar komt het einde van onze misère, het schip met geld. Er moet doordringen dat het anders moet, dat ze hun leven in eigen hand moeten nemen. Alleen het eigen initiatief is ze jaren-, misschien eeuwenlang uit handen geslagen. Ik wil zo graag dat het anders gaat, dat is misschien ook wel een drijfveer geweest voor ons besluit om naar Zambia te gaan.

Maar ik ben er ook wat gaan halen: gemeenschapszin, manieren en respect voor wie je bent, ubuntu. Zaken die zij hebben en wij niet.’

Het mooie Zambia volgens Wieke ‘South Luangwa en het aangrenzende Nsefu, een nog ongerept en zeer lieflijk park en prachtig in de ‘esmerald season’. In South Luangwa staat ook de Mfuwe Lodge, waar af en toe olifanten op bezoek komen. Liuwa Park, grenzend aan Angola. Ik heb de beroemde leeuwin, Lady Liuwa nog gezien. Victoria Falls en de Zambezi zijn natuurlijk ook prachtige plekken. Lake Malawi en we hebben bij Mukambi Lodge gelogeerd, bij die Nederlander, bekend

Ik stamp mais bij Aarons moeder, waar we zakken mais hebben gebracht

In 2018 verhuist Wieke weer naar Nederland. Met haar boek heeft ze een prachtig monument geschreven voor de mensen die ze er heeft ontmoet en straks ook weer moet achterlaten. Het leven daar heeft haar heel veel gebracht; onvoorwaardelijke vriendschappen, petekindjes, het leven op het platteland dat glimlachend genomen wordt zoals het komt. ‘Afrika is voor mij leven ontdaan van de fratsen.’

En haar Afrikaanse verliefdheid? ‘Die gaat nooit meer over!

Nederland is mijn vaderland, maar Zambia is mijn moederland, een oergevoel, het land waar ik me thuis voel.’ ˙

QuickFACTS Wieke Biesheuvel (1948) is al 25 jaar columniste bij Libelle. Ruim 25.000 mensen volgen haar Facebookpagina Wieke Biesheuvel in Zambia. Het realiseren van de waterpompen wordt mogelijk gemaakt door deze vele volgers. Donateurs zien direct wat er met hun geld gebeurt. Wieke Biesheuvel, Wieke in Zambia, onvergetelijke jaren | Just Publishers 2017 | ISBN 978908975472 1 | 288 pagina’s | paperback, met fotokatern | € 19,95

De muizenvangers van Katete. Een gedroogde muis is een overheerlijke, eiwitrijke snack

Tannie Maria

Het geheim van

In haar roman Recepten voor liefde & moord die wereldwijd een bestseller werd gaat Tannie Maria in het Klein Karoostadje Ladismith moord en hartzeer te lijf met melktert en tamatabredie. De populaire Zuid-Afrikaanse schrijfster Marita van der Vyver interviewde auteur Sally Andrews bij het verschijnen van het nieuwe boek, Tannie Maria en de demonische monteur.

Als je niet weet wat een tannie is – of een vetkoek of een melktert – bereid je dan maar voor op twee boeken om van te smullen. In de moordmysteries van Sally Andrew speelt de mollige Tannie Maria de hoofdrol. Zij had jarenlang een kookrubriek in het plaatselijke sufferdje van Ladismith, de Klein Karoo Gazette. Tannie Maria’s leven draait om koken en eten en groot is haar schrik als de uitgever besluit dat haar receptenrubriek plaats moet maken voor een adviesrubriek. Ze probeert de problemen van de briefschrijvers op te lossen op de enige manier die zij kent: met vertroostende of bemoedigende recepten. Haar anders zo vredige leven wordt echter in elk boek flink door elkaar geschud. Ladismith en de Klein Karoo blijken soms minder rustig dan verwacht. En dan klopt ook nog de liefde aan Tannie Maria’s deur. Tegen de tijd dat je het einde van deze page-turners bereikt, heb je honger. Ook daar is echter aan gedacht. Alle recepten voor de bijzondere Zuid-Afrikaanse gerechten staan achterin.

Recipes for Love and Murder is inmiddels in zo’n vijftien talen vertaald, waaronder in het Nederlands en Tannie Maria is hard op weg om een internationale superster te worden. De hoogste tijd daarom om haar geestelijke moeder, Sally Andrew te ontmoeten.

Lijkt de auteur op haar hoofdpersonage? Totaal niet, Sally is lang en slank, in plaats van in de Klein Karoo groeide ze op in Kaapstad.

Koken is geen passie van haar, een kookboek had ze nog nooit opengeslagen tot ze op het idee kwam van Recepten voor liefde & moord. Wat ze wel gemeen heeft met Tannie Maria is de liefde voor de oneindige landschappen van de Klein Karoo.

Tannie Maria is weduwe en woont in een lieflijk huis met een stoep net buiten Ladismith. Sally woont met haar partner, kunstenaar Bowen Boshier, in een game reserve iets verder van Ladismith.

Tannie deelt haar leven met haar kippen, Sally en Bowen met een gigantische eland en een schuw luipaard. Het huis van Tannie is een simpel ‘Karoo style’ huis, het huis van Sally en Bowen is een droomhuis, geheel ontworpen naar hun eigen fantasie, ze noemen het de ‘Karoo Gaudi-stijl’. Vanwege Bowens werk brengen ze veel tijd door in afgelegen gebieden in zuidelijk Afrika. Mijn interview moet daarom per Skype gebeuren. Bij gebrek aan een goede verbinding duurt het in plaats van twee uur twee weken waarin we elkaar regelmatig ‘spreken’. Ik vraag Sally te beschrijven waar ze is.

Het antwoord doet je meteen verlangen naar een eigen plekje in de wildernis ...

‘Ik zit op een rotsachtige heuvel en kijk neer op de samenvloeiing van de Shashe en de Limpopo-rivieren. Gisteravond was er een welkom onweer. Boem! Mijn haar staat nog steeds recht overeind van het nachtelijke natuurgeweld. Tussen de klappen van de donder trompetterden de olifanten. Vanochtend liggen de krokodillen aan de rivieroevers te luieren en schrikbarend blauwe ijsvogels flitsen door het struikgewas.’

Gedurende onze Skype sessies vertelt Sally dat Tannie Maria ‘ontstaan’ is in de schaduw van een boom in de Namibische woestijn. Daarna is het personage beetje bij beetje gecreëerd.

En nee, het was zeker niet zo dat dit Sally’s eerste boek was. Ze heeft nog een door vele uitgevers afgewezen manuscript in haar bureaula liggen.

Dat receptuur zo’n belangrijke rol in de boeken zou gaan spelen, is ook een idee dat pas later is ontstaan. Eten is, zo zegt ze, altijd ‘fun’ geweest. Haar lievelingsgerechten zijn de bobotie van haar vader en de lamscurry van haar zus, beide recepten staan in Recepten voor moord & liefde.

Tijdens onze Skypegesprekken legt Sally de laatste kritische blik op haar tweede boek, Satanic Mechanic, dat nu in het Nederlands is verschenen als De demonische monteur. En ze werkt aan de opzet voor haar derde boek. ‘In de wildernis krijg ik meestal de beste ideeën.’

Is dat rustige leven niet veranderd nu je eerste boek zo’n succes is?

‘Ja, er is veel veranderd. Gelukkig had ik deel twee al bijna klaar, toen Recipes zo’n succes werd. Het eerste boek heb ik in mijn eigen tempo kunnen schrijven, bij deel twee kwamen de deadlines om de hoek kijken en is er veel meer afleiding door de promotie die ik moet doen.’

In Tannie Maria en de demonische monteur wordt Bushmenleider Slimkat in Oudtshoorn vergiftigd. Tannie Maria verdenkt een belangrijke veeboer en besluit alles op alles te zetten om de moordenaar te ontmaskeren. Haar geliefde, inspecteurrechercheur Henk Kannemeyer is bang dat ze haar leven op het spel zet met haar gespeur. Tijdens haar onderzoek ontdekt ze echter ook wat over haar Henk. En onthult ze haar grote geheim.

In het eerste hoofdstuk zegt Tannie Maria: misschien was ik wel te hongerig naar liefde en krijg ik daarom een moord op mijn bord.

Ook in dit boek schildert Sally een prachtige Karoo, een landschap waarin je zelf op je veldskoene wilt dwalen, leren we over de gebruiken van de Bushmen en … er ontstaat een kaartenbak met recepten passend bij bepaalde gevoelens. Bij liefde en lust hoort de chocolade Venustaart. Maar wat hoort er bij vergeving?

Nu het duidelijk is dat er een serie komt van de Tannie Maria boeken, ben je niet bang dat je op een gegeven moment geen spannend plot of voldoende recepten meer hebt?

‘O nee, recepten en ideeën kun je creëren, daar zit geen einde aan.

Ik ben eerder bang dat ik tijd te kort ga komen om te schrijven. Ik moet rust in mijn hoofd en leven blijven houden. Dan blijven er ook spannende boeken komen.’

Kun je het succes verklaren?

‘Ik heb ooit gezegd dat ik hoop dat ik mensen kan raken met de kracht en schoonheid van de woorden die ik schrijf. Dat wil ik nog steeds, maar de kracht van de Tannie Maria boeken zit hem naar mijn mening in juist de directe taal, de korte zinnen, de kleine emoties. Maar ik probeer er ook schoonheid, betekenis en humor aan toe te voegen.’

Ben je nu een beroemdheid in Ladismith?

‘Nee, ik kom helemaal niet zo vaak in de stad. Maar Hennie Smit, de eigenaar van CBL hardware heeft mijn boek uitverkoren tot zijn nummer twee van dit jaar. Hij leest er elk jaar maar twee. Een hele eer dus. De lokale krant wilde me interviewen en dat heb ik afgeslagen. Ik blijf graag onder de radar.’

Hoe ziet jouw dag er uit? Draait die zoals bij Tannie Maria om koken en eten?

‘Nee, ik word meestal samen met de vogels wakker, soms vliegen de zwaluwen, net als in een Walt Disney film, door onze slaapkamer. Dan doe ik wat Chi Gong oefeningen en op een bank voor ons huis adem ik het uitzicht op de Karoo in. Dan zoek ik een plek waar ik wifi heb en doe m’n mail. Na al die rituelen ga ik een paar uur schrijven. Als ik geluk heb heeft Bowen een salade voor me gemaakt voor de lunch, ik wandel wat, schrijf misschien nog wat en ’s avonds kook ik. Een heel teruggetrokken leven, dus.’

Sally Andrew, Recepten voor moord & liefde | Vertaling: Barbara Lampe | Orlando, 2018 | ISBN 9789492086693 | 416 pagina’s | € 12,50 Sally Andrew, Tannie Maria en de demonische monteur | Vertaling: Barbara Lampe | Orlando 2018 | ISBN 9789492086525 | 352 pagina’s | € 19,95

Interview: Marita van der Vyver Foto auteur: Andrea Nixon

113

114

lezen &

luisteren

Een selectie van boeken en cd’s die wij het waard vinden om gezien en gehoord te worden

Hoe alles hier verandert

Wit, niet blank Antjie Krog nam in april de Gouden Ganzenveer 2018 in ontvangst. Ter ere van deze heuglijke gelegenheid stelde zij een persoonlijk mozaïek samen uit haar geëngageerde, veelgeprezen non-fictie over haar land, Zuid-Afrika. Het betreft een selectie uit De kleur van je hart, Een andere tongval en Niets liever dan zwart, een drieluik over Zuid-Afrika. Ze schreef er een magistraal voorwoord bij over een bezoek aan haar geboortestad, waarbij ze door de ogen van haar moeder registreert hoe alles verandert.

Antjie Krog, Hoe alles hier verandert | Vertaling Robert Dorsman | Uitgeverij Podium, 2018 | ISBN 9789057599156 | Paperback, 248 pagina’s | € 19,99 De moed om te vergeven ‘Moedige mensen zijn niet bang om, in het belang van de vrede, te vergeven.’ – Nelson Mandela Natuurlijk doet de naam Mandela op de cover je hart sneller kloppen. In De moed om te vergeven beschrijft Ndaba Mandela hoe het was om op te groeien bij, en te leren van een van de grootste leiders die de wereld ooit heeft gekend – zijn grootvader, Nelson Mandela. De man die hij pas op zevenjarige leeftijd voor het eerst zag, bij een bezoek aan de Victor Verster-gevangenis bij Paarl, waar Mandela toen nog gevangen zat. Ndaba werd in 1982 geboren in Soweto, hij is het kleinkind van Evelyn Mase, Mandela’s eerste vrouw en Nelson Mandela. Na een turbulente jeugd, geregeerd door armoede en de apartheid, verhuisde hij op twaalfjarige leeftijd naar het presidentiële paleis van de net verkozen Mandela en groeit zo op in de nabijheid van zijn grootvader, blijft dicht bij hem tot Madiba’s dood in 2013. In dit inspirerende boek verweeft Ndaba op kleurrijke wijze de verhalen uit zijn jeugd met de raad en daad van Madiba, waarmee hij een nieuw beeld schetst van de man met wie zoveel mensen een unieke verbinding voelen. De moed om te vergeven bevat Mandela’s lessen over onder meer veerkracht, vrede en hoop, en laat zien dat iedereen de kracht bezit om zichzelf en de wereld te veranderen. Dit boek is vooral een boek dat een prachtig kijkje geeft in ook het persoonlijke leven van Nelson Mandela.

‘Mijn grootvader begreep de macht van de mens om zijn eigen verhaal te veranderen en de kracht die dat verhaal heeft om de wereld te veranderen.’

Ndaba Mandela, De moed om te vergeven – Levenslessen van mijn grootvader, Nelson Mandela | Vertaling Elisabeth van Borselen | Lev. 2018 | Hardcover, 304 pagina’s | ISBN 9789400509955 | € 20 | Ook verkrijgbaar als ebook

In 2003 verschenen de verhalen in een boek met als titel Witte geef geld. Nu vijftien jaar later speelt er een andere problematiek en voorzag Marcia Luyten haar boek van destijds van een nieuw voorwoord en een nieuwe titel.

Ze blikt terug op haar jaren waarin ze in Kigali, de hoofdstad van Rwanda, woonde. Ze vertelt van haar eerste bezoek aan Afrika als beginnend diplomaat. ‘De deelnemers meden Afrika door in hun hotel te eten, te vergaderen en te slapen.

Ik ging naar huis zonder het stof van rode aarde aan mijn schoenen.’ Vaak wordt Afrika gezien als onbelangrijk, een verloren continent. Wie weet dat in dat continent China, Japan, de VS, India, OostEuropa, en bijna heel Europa zijn op te bergen? Europa is voor Afrikanen tot ijkpunt van het Goede Leven gemaakt, nadat Europese overheersers tussen 1500 en 1900 bijna alle Afrikaanse landen overheersten. Dit en veel meer interessante informatie is te lezen in het uiterst aantrekkelijke boek van Luyten waarin ze predikt dat we pragmatischer moeten worden in ons idealisme en idealistischer in ons pragmatisme.

Marcia Luyten, Wit, niet blank, mijn eerste jaren in Afrika | Uitgeverij Podium, 2018 | Paperback, 176 pagina’s | ISBN 9789057598982 | € 17,50 Strijd rond de grote meren Uitstellen kan niet meer, dacht Jan Pronk na een ernstig hartinfarct. En dus dook hij zijn persoonlijke archief in om de boeken die in zijn hoofd zitten, nu ook echt te gaan schrijven.

Allereerst over Rwanda. ‘Dit was het ergste. Ga, kijk, luister, voel, proef en ruik wat er gebeurt.’

De geur van massamoord zal Pronk herkennen.

Omdat hij hem zelf geroken heeft.

In 1994 werden een miljoen mensen vermoord in Rwanda. De genocide op Tutsi’s schokte de wereld, maar niemand greep in, men keek toe.

Pas later kwam de hulp op gang. Die ging niet naar de slachtoffers, maar naar ‘het andere’ Rwanda: de twee miljoen Hutu-vluchtelingen die naar de buurlanden waren getrokken uit vrees voor wraak. Zij bereidden zich voor op terugkeer om Rwanda gewapenderhand te bezetten.

Maar dit was niet het enige conflict dat Centraal-Afrika teisterde.

Tegelijkertijd woedden burgeroorlogen in Zaïre, het latere Congo, en Burundi. De strijd duurde jaren en al die tijd hebben verschillende landen samen geprobeerd via politieke onderhandelingen, bemiddeling, humanitaire hulp, wederopbouw, ontwikkelingshulp en juridische assistentie de conflicten te verminderen. Helaas was er vaak te weinig hulp of kwam de hulp te laat. Nederland was intensief bij deze inspanningen betrokken.

In dit boek beschrijft Jan Pronk de gebeurtenissen vanuit zijn persoonlijke ervaringen. Rwanda, zo concludeert Pronk in zijn boek, is er uiteindelijk bovenop gekomen. Dit boek is niet alleen een reflectie, een analyse van de

Tekst: Marjolein Westerterp

gebeurtenissen, maar ook een poging om rekenschap af te leggen over het gevoerde beleid.

Jan Pronk, Strijd rond de grote meren | LM Publishers, 2018 | ISBN 9789460224683 | Paperback, 320 pagina’s | € 24,50 De ondraaglijke blankheid van het bestaan Hoe word je wie je bent? In hoeverre bepalen je genen en je naaste omgeving je identiteit en de waarden waarvoor je staat? Wat als je opgroeit in een totalitaire of racistische samenleving?

Welke richting wijst je morele kompas dan?

Het zijn lastige en ook benauwende vragen, tot heldere en eenduidige antwoorden leiden ze zelden of nooit. Wel tot nog lastiger kwesties.

Draag ik verantwoordelijkheid voor de daden van mijn voorgeslacht? Hoeveel warme gevoelens kan ik me permitteren jegens ouders die schuldig zijn aan andermans leed?

In De ondraaglijke blankheid van het bestaan zoekt de prominente ZuidAfrikaanse journaliste en anti-apartheidsactiviste Marianne Thamm antwoorden op bovenstaande vragen door zich te verdiepen in het eigen levensverhaal. Dat doet ze op een manier waarom ze in haar geboorteland al sinds lang bekendstaat. Ze gaat compromisloos op de waarheid af in een ongelooflijk eerlijk en bijzonder boek. Marianne Thamm, dochter van een ongeletterde Portugese werkster en een Duitse nazi-krijgsgevangene. Deze twee dolende zielen emigreerden naar Pretoria waar Marianne opgroeide in de hoogtijdagen van de apartheid. Ze verhuist naar Kaapstad, wordt verliefd op een vrouw, ziet Mandela vrijkomen en blijft een gespannen verhouding met haar vader hebben. Alles wat hij denkt en vindt is fout. Tot ze met haar vriendin twee zwarte vondelingmeisjes adopteert. Die veroveren het hart van opa Thamm. Dit indrukwekkende boek is een relaas van liefde, waarheid, verzoening en vergeving. Thema’s die speelden in het Zuid-Afrika van Nelson Mandela en nog altijd. Het voorwoord voor dit boek is geschreven door Tom Lanoye, die Thamm bestempelt tot de vrouw van zijn leven en een van de grappigste en scherpste geesten die hij kent. Een absolute aanrader.

Marianne Thamm, De ondraaglijke blankheid van het bestaan, een bewogen leven in het land van Mandela | Vertaling Ronnie Boley | Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2018 | ISBN 9789046823057 | Paperback, 352 pagina’s | € 24,98 | Ook verkrijgbaar als ebook Afrikaans met een knipoog Ze kwamen in 2002 voor de eerste keer in Zuid-Afrika, omdat een kennis jarenlang de gehele wereld had bereisd en uiteindelijk was neergestreken in Stellenbosch.

En dat gaf hen de overtuiging dat deze streek van Afrika zeer uniek moest zijn. Die eerste kennismaking stal hun hart en sindsdien bezochten Peter en Gaby Beekmans jaarlijks Zuid-Afrika. Daarbij reden ze

meerdere malen vanuit Johannesburg door dit fabelachtige land richting Kaapstad en verbleven langere tijd in een lieflijke cottage op een Wine Estate in Stellenbosch waar ze uiteraard in contact kwamen met de lokale wijnboeren en hun Afrikaanse taal die veel ongecompliceerder bleek te zijn dan hun eigen Nederlandse taal. Want het Afrikaans kent geen vervoegingen, schrijft vele woorden fonetisch op (een droom voor elke scholier) en heeft super simpele omschrijvingen die bij velen een spontane glimlach tevoorschijn toveren. Het echtpaar Beekmans is de leukste woorden en zegswijzen die zij voornamelijk tegenkwamen in de lokale krant Die Burger en tijdens de vele conversaties die ze hadden met de wijnboeren gaan noteren, totdat het een aanzienlijke verzameling was geworden en ze dit als ‘grapje’ in een simpele boekvorm hebben gegoten en in 2009 als aardig kerstpresentje naar hun vrienden en relaties stuurden. Er kwam zoveel navraag naar dit boekje dat ze in 2014 besloten om het geheel in een representatieve vorm te gieten waardoor het zelfs ook in Zuid-Afrika bekendheid begon te krijgen.

Omdat het verzamelen van de leukste woorden en uitdrukkingen gedurende al die tijd gewoon doorging, hebben ze in 2017 het besluit genomen het boekje in z’n geheel te herschrijven omdat ze inmiddels talrijke nieuwe woorden en taal-items hadden. En dat heeft geresulteerd in dit eindproduct; de 6e druk met zo’n 4.000 leukste woorden, ruim 40 taal-onderwerpen, vele toepasselijke foto’s en circa 50 wonderbaarlijke ‘weetjes’ over Zuid-Afrika.

Een soort ‘standaardwerk’ van de aller amusantste woorden, uitdrukkingen en zegswijzen van de Afrikaanse taal die menigeen zal aanspreken, en zeker diegene die ooit met de charmante Afrikaanse taal in aanraking is geweest.

Peter en Gaby Beekmans, Afrikaans met een knipoog | privé-uitgave 6e druk | ISBN9789082718904 |Hardcover, 136 pagina’s | € 15 | www.afrikaansmeteenknipoog.nl Can’t Stop Al vijftien jaar betovert de zevenkoppige, geëngageerde band Freshlyground de internationale podia. Hun grote doorbraak kwam in 2010 met Shakira’s megahit Waka Waka (This time for Africa) ter ere van het WK Voetbal in Zuid-Afrika. Maar ook juweeltjes als Fire is low, Would you mind, I’d like of Doo be doo vestigden hun naam als podiumact. Hun energie onder leiding van de kleine frontvrouw met de grote stem Zolani Mahola is aanstekelijk. In april verscheen hun nieuwe cd Can’t Stop.

Twaalf nieuwe nummers die je huiskamer en je goede humeur binnendenderen.

Freshlyground, Can’t Stop | Freeground Records, 2018. Volg hen op YouTube.

115

Ubuntu Opsoek naar

Zuid-Afrika onder mijn huid

Op 18 juli 2018 verschijnt een belangrijk boek. Opsoek naar Ubuntu. Geschreven door de Nederlandse ‘leading lady of Ubuntu’, Annette Nobuntu Mul. Sinds zij in 2000 voor het eerst Zuid-Afrika bezocht, liet het land haar niet meer los. Het kroop onder haar huid. Bezorgde haar ‘hoendervel’.

En met name één onderdeel ervan: de Ubuntu-filosofie, het geschenk van Nelson Mandela en Desmond Tutu aan de wereld.

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Annette Nobuntu Mul

Stichting Ubuntu Nederland (ANBI-status) wil de waarden van Ubuntu ook door middel van projecten gestalte geven, opdat mensen kansen krijgen zich te ontwikkelen en een beter bestaan op te bouwen. ‘If only you could change one person’s life, how important is that?!’

De stichting richt zich op de volgende projecten:

• De Amy Foundation, een non-profit organisatie met de thuisbasis in Kaapstad. De stichting heeft als kerntaak het ontwikkelen en versterken van de talenten van de jeugd in o.a. de townships Khayelitsha en Gugulethu met behulp van educatieve en culturele programma’s.

• Het Boektrommelproject VVA, onderdeel van “die Taalsentrum”/Universiteit Stellenbosch, Zuid-Afrika: Zo veel mogelijk kinderen in Zuid-Afrika toegang geven tot boeken: in het Afrikaans of hun eigen moedertaal.

Voor meer informatie: www.ubuntu-nl.nl

If there are dreams about a beautiful South Africa, there are also roads that lead to their goal.

Two of these roads could be named Goodness and Forgiveness.

– Nelson Mandela Annette Nobuntu Mul: ‘Mijn boek is een speciale ode aan Nelson Mandela die precies op de dag dat Opsoek naar Ubuntu uitkomt, op 18 juli 2018, honderd jaar geworden zou zijn. Direct na zijn begrafenis bepleitte Desmond Tutu: “Madiba – de koosnaam voor Mandela – zou geen koud stenen standbeeld als verering hebben gewild. Hij zou gewild hebben dat we zouden zien dat hij ook maar een gewoon mens was. Een mens die de waarden van Ubuntu leefde en voorleefde. Menselijke waarden die allemaal in onszelf aanwezig zijn. In jou, in jou, in jou en in jou.” Laten we elkaar daarin ontmoeten en op die manier ook Nelson Mandela in ere en in leven houden.’

In 2000 reisde Annette met haar gezin voor het eerst naar ZuidAfrika. Het voelde als thuiskomen. Een jaar later keerden ze terug, ditmaal voor een reis van drie maanden. Een reis waarin ze onderzochten of ze wellicht zouden willen emigreren.

Annette: ‘We hebben er lang over nagedacht, en besloten het niet te doen. We moesten een droom loslaten, maar de liefde voor het land en mensen zal altijd blijven. You can leave South Africa, but it won’t leave you. Blijkbaar is mijn levensbestemming er een van verbinden, het bouwen van bruggen tussen twee werelden.’

In 2010, nadat zij Zuid-Afrika al een aantal malen had bezocht, had Annette een droom, een visionaire droom.

Annette: ‘Ik zie vier helderwitte neonletters met een blauwe achtergrond, als het ware een strakblauwe zomerlucht. De neonletters geven licht en ook de vorm is apart, vierkantig. SAUF staat er in de blauwe lucht geschreven. Een mannenstem zegt luid en duidelijk tegen mij: Jij moet in Nederland de South African Ubuntu Foundation gaan oprichten, SAUF dus. Op dat moment hield ik mij al ongeveer tien jaar bezig met de vraag: wat is Ubuntu? Hier kon ik niet om heen. Het voelde als een zielsopdracht.’

Ze werd de oprichter van de Ubuntu Society en is voorzitter van Stichting Ubuntu Nederland. In 2017 kreeg zij The African Special Recognition Award 2017. Na lang aarzelen schreef ze Opsoek naar Ubuntu, Zuid-Afrika onder mijn huid. In dit zeer persoonlijke boek gaat Annette op zoek naar Ubuntu in het contact met dierbare Zuid-Afrikanen die op haar levenspad zijn gekomen. Vaak met een bijzondere levensles. Voor haar en voor ons.

Wat kunnen wij van Afrika, van Ubuntu leren?

Annette: ‘We willen allemaal vrede op aarde, liefde in relaties, een zingevend bestaan en geluk voor onze nabestaanden. Maar hoe komt het dan dat we dit al sinds mensenheugenis willen en het ons nog steeds niet lukt om zonder milieuvervuiling, oorlogen, arbeidsconflicten, familieruzies en echtscheidingen te leven? Ik ken geen mens die gaat trouwen met de bedoeling om te scheiden. Ik ken geen mens die een kinderwens heeft om uiteindelijk zijn »

kinderen te mishandelen of anderszins te verwaarlozen. Ik ken geen organisatie zonder constructieve doelstellingen. Ik ken geen kind dat geboren wordt om te pesten. Ik ken geen mens die niet het ‘goede’ wil voor zichzelf en de ander. Ik geloof in het goede van ieder mens. En dat vind ik terug in Ubuntu: respect, verantwoordelijkheid voor de ander, erkenning, betrouwbaarheid en verzoening. Ik pretendeer in de verste verte niet dat ik wéét wat Ubuntu is; vandaar mijn zoektocht, mijn vragen, mijn verbazingen, mijn worstelingen en genieten in de ontmoetingen met bijzondere Zuid-Afrikanen en Zuid-Afrikaners om hen de vraag te stellen: wat betekent Ubuntu in jouw leven en wat kan onze wereld van Ubuntu, van Zuid-Afrika leren?’

Haar ontmoetingen vullen allemaal een onderdeeltje van de Ubuntu-filosofie in: Kevin Chaplin, de voorzitter van de Amy Foundation, opgericht ter ere van een Amerikaans meisje dat door vier zwarte jongens vermoord werd. Ze ontmoet ook twee van de moordenaars die dankzij Ubuntu hun leven een totaal andere wending hebben gegeven. Ze ontmoet Christo Brand, de gevangenbewaarder van Nelson Mandela, Mpho Tutu, dochter van aartsbisschop Desmond Tutu die voorzitter was van de Waarheidsen Verzoeningscommissie, maar ook Lungi in Khayelitsha, en bewoners van Railton, de gekleurde wijk van Swellendam.

Door middel van de levensverhalen van achttien bijzondere Zuid-Afrikaners beschrijft ze tevens de geschiedenis van een door apartheid verscheurd land, ze ziet de littekens op de ziel van de mensen die onder dit vreselijke regime hebben moeten buigen. Ze

ervaart de pijn, en ziet de hoop, de wil en wens om van het leven iets te maken. Het beste te maken. Voor zichzelf en voor anderen.

Want wij zijn omdat jij er bent.

Annette: ‘Nelson Mandela benadrukte: ‘Ubuntu is een onuitputtelijke bron van wijsheid, liefde en menselijkheid en juist geen dogmatiserende godsdienst of opgelegde leer. Het is een bron waaruit we kunnen putten in de steeds veranderende dynamiek van ons leven, dus juist géén vastgelegde rode loper, geen weg die we zouden moeten afleggen met regels en geboden.’ ˙

QuickFACTS Opsoek naar Ubuntu, Zuid-Afrika onder mijn huid van auteur Annette Nobuntu Mul is vanaf 18 juli verkrijgbaar.

Uitgever is BigBusinessPublishers, www.bbpublishers.nl/ubuntu | Paperback, met illustraties, 176 pagina’s | ISBN 9789491757648 | € 22,50 Ubuntu Society verzorgt jaarlijks onder leiding van Annette Nobuntu Mul de opleiding ‘Ubuntu en Leiderschap’, in- of exclusief een interessante studiereis naar Zuid-Afrika, waar de deelnemers een aantal hoofdrolspelers uit Opsoek naar Ubuntu ontmoeten. www.ubuntusociety.nl

Gorilla’s kijken

Haal Afrika in huis

In tijden van Corona zit een verre reis er even niet in. Afrika specialist Matoke Tours heeft daarom zélf safari video’s geproduceerd in Virtual Reality. De virtuele safari’s zijn thuis levensecht te beleven in combinatie met de ‘Virtual Gorilla bril’ die speciaal voor thuisgebruik door Matoke Tours is ontwikkeld.

‘Nu onze klanten niet meer naar Afrika kunnen, halen we Afrika naar Nederland. Daarom hebben we de ‘Virtual Gorilla bril’ ontworpen die we per post naar onze klanten kunnen sturen’, zegt directeur Paul Gevers. ‘De bril kan je binnen 30 seconden in elkaar zetten. Je schuift je telefoon erin en via onze website of YouTubekanaal bekijk je de 360 graden videoproducties thuis in virtual reality. Zo kom je oog in oog te staan met de berggorilla’s in het Afrikaanse regenwoud, ontmoet je gids Big Sam en ervaar je hoe het is om te overnachten in een van de lodges van Matoke Tours.’

Matoke Tours vraagt € 12,50 voor het opsturen van de bril. ‘100% van deze opbrengsten worden gedoneerd aan de freelance chauffeurs die voor Matoke Tours in Afrika werken en nu al enige tijd zonder inkomsten zitten.’ Bestel via www.matoketours.nl/virtualgorilla

BBC Africa

Vanaf 14 juni zendt SBS6 vijf zondagen lang Wildlife Africa uit, gevolgd door een aantal speciale afleveringen met een kijkje achter de schermen van de natuurdocumentaire. Inclusief de originele stem van David Attenborough. Kunnen we toch vanuit huis het mooiste van Afrika zien.

Thuis in Kruger

Wild Earth

Door de coronacrisis zijn er nu geen toeristen in de wildparken in Zuid-Afrika. Een paar rangers bedachten een oplossing: het YouTube-kanaal WildEarth waar kinderen online op safari kunnen.

‘Via Youtube kun je twee keer per dag, rond zonsopgang en zonsondergang, vanuit je eigen luie stoel live meerijden met onze jeep’, vertelt ranger James Hendry. ‘Je schrijft je via onze website in zodat we weten wie er allemaal “meerijden”. We vertrekken op een vooraf afgesproken tijdstip en vanaf dat moment kun je helemaal gratis genieten van een urenlange safari.’ https://wildearth.tv/safarilive/

Linda groeide op in de buurt van Rotterdam, kwam als stewardess bij KLM in Zuid-Afrika. Werd verliefd, trouwde en woont nu met haar gezin in Kruger NP. Als het gemis van het fantastische Kruger je teveel wordt, kijk dan eens op hun website www.ourlifeinkruger.co.za

121

122

Legacy Collection Sieraden met een erfenis Een oud hek van Robbeneiland dat middels een prachtige sieradenlijn de vrijheid van Zuid-Afrika symboliseert. Ontwerpster Charmaine Taylor geeft het hek een tweede leven, in zilver en goud.

“As I walked out the door towards the gate that would lead to my freedom I knew that if I didn’t leave my bitterness and hatred behind I’d still be in prison.” - Nelson Mandela

te gebruiken om achtergestelden in Zuid-Afrika ‘hun eigen persoonlijke gevangenis van armoede en uitzichtloosheid te laten ontvluchten’.

Ter gelegenheid van de herdenking dat het twintig jaar geleden was dat Nelson Mandela Robbeneiland verliet, werd een deel van de oude omheining rond het gevangeniscomplex vervangen. Het oude hekwerk werd verscheept naar het vaste land, waar Chris Swift, een kunstenaar die als statement oude gebruiksvoorwerpen omtovert tot kunst, zich de symboliek realiseerde van de omheining die de vrijheid van zovelen had ingeperkt. Hij besloot het hek op te kopen en richtte daartoe de RIACT op, de Robben Island Art Company & Trust. Zijn doel was om het hek dat de vrijheidsstrijders en de democratie gevangen had gehouden,

Ontmoet de ontwerpster Charmaine Taylor, geboren en getogen in Zuid-Afrika, was als kind getuige van de wreedheid van de apartheid en zag de transformatie van haar land na de vrijlating van Nelson Mandela.

Ze stond voor honderd procent achter zijn boodschap van vergeving en vrede en besloot alles te doen wat ze kon om die boodschap te delen. In 2012 kwam haar droom uit.

Als ontwerper en eigenaar van een marketingbedrijf ontmoette Charmaine de oprichters van RIACT. Ze deelde hun idee dat dit hek door middel van kunst tot een positief symbool voor Zuid-Afrika’s

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Courtesy of the Legacy Collection

123

‘Ook al blijven de littekens van de apartheid bestaan, de sieraden uit de Legacy Collection herinneren ons eraan hoe vrede en verzoening tot stand kwamen in Zuid-Afrika’

nieuwe democratie en vrijheid kon worden. In 2013 verwierf ze het exclusieve recht om van de historische omheining kunstwerken en sieraden te maken. Zo ontstond de Legacy-collectie. Ze begon met het maken van kunstwerken waarin een deel van het hekwerk was verwerkt. Toen bedacht ze dat sieraden persoonlijker waren.

vrijheid en democratie die hij heeft afgelegd en waarvoor hij heeft gevochten. ˙

‘Met de Legacy Collection ben ik een verhalenverteller met een merk dat staat voor mensenrechten en duurzaamheid.’ Stuk voor stuk worden de sieraden met de hand vervaardigd en zorgen dus voor werkgelegenheid. In elk sieraad zit een stukje van het hekwerk verwerkt. Eens het symbool van onderdrukking, nu van hoop, vergeving en verzoening. Een gebroken verleden dat omgetoverd wordt tot iets heel moois. Zo is elk sieraad, elk kunstwerk een eerbetoon aan Madiba en de lange weg naar

De sieraden van de Legacy Collection zijn te zien en te bestellen via www.legacycollection.org. Tien procent van de winst gaat naar de Nelson Mandela Foundation en naar Harvest of Hope. Een stichting die inwoners van de townships van Kaapstad ondersteunt. Een lijst met (internationale) verkooppunten vind je op de website.

Om te zien hoe de sieraden gemaakt worden, kijk op https://youtu.be/Yzgh1hNRh7A

QuickFACTS

124

Painted Wolves – A Wild Dog’s Life Een monument voor de wilde hond

Het mooiste coffee table book van 2018 staat op naam van fotograaf Nicholas Dyer en auteur Peter Blinston. Painted Wolves – A Wild Dog’s Life weegt 3,5 kilo, heeft het formaat van een flinke stoeptegel en verdient een opvallende plek in huis. Uitgegeven in het Chinese jaar van de hond.

Het prachtig uitgegeven boek is een monument in woord en beeld voor de nog altijd met uitsterven bedreigde wilde honden in Afrika.

In honderd jaar tijd werd het aantal in het wild levende exemplaren bijna met honderd procent verminderd. Waren het er een eeuw geleden nog vijfhonderdduizend, nu zijn er nog volgens tellingen 6500 in heel Afrika in het wild te vinden. Sommigen zeggen; eerst een wilde hond in het wild zien en dan sterven…

De dieren zijn uniek door hun tekening, de ranke bouw en grote oren, hun sociale familieverbanden en hun succesvolle manier van jagen. Het alfavrouwtje is de koningin van de roedel, zij is de enige die nageslacht produceert dat vervolgens liefdevol verzorgd wordt door alle ooms en tantes in de groep.

Leven met de wilde honden Het boek bestaat uit drie delen. In het eerste deel maken we in woord en magistraal beeld kennis met de Painted Wolf, zoals de wilde hond in zuidelijk Afrika bij voorkeur genoemd wordt om van het stigma lelijke, nietsontziende rover verlost te worden. We zien ook waarom de wilde honden inmiddels met uitsterven bedreigd worden.

In het tweede deel neemt fotograaf en auteur Nicholas Dyer de lezer mee naar Mana Pools, het wildpark in Zimbabwe waar je dieren vooral lopend ontmoet. Hij volgt er drie verschillende packs.

In het derde deel neemt Peter Blinston, directeur van het Painted Dog Conservation project in Zimbabwe het woord. Hij verhaalt over de onzekere toekomst van de wilde hond en wat er gedaan kan en moet worden om de dieren te laten bestaan. De klok tikt,

de reis is onzeker, de wereld waarin de wilde hond z’n habitat heeft en verdedigt daarentegen prachtig. En meedogenloos. We bevinden ons dan voornamelijk in en rond Hwange National Park in Zimbabwe waar het PDC verschillende packs monitort, waar strikken verwijderd worden en anti-poaching teams patrouilleren.

We worden voorgesteld aan verschillende iconische honden.

Ook maken we kennis met de lokale communities en de rol die zij kunnen spelen in het beschermen en erkennen van de wild dogs.

Hoofdstuk 4 heet niet voor niets Hope for the future.

Waarom ik dit magistrale boek zo aanbeveel? Ik heb zelf mogen zien wat Peter Blinston en het Painted Dog Conservation Centre in Hwange voor belangrijk werk doen, ik heb de communities gezien, mocht mee met tracker Jealous om de honden op te sporen. Ik heb ze zien jagen en doden. Ik heb tussen een pack gelegen in Mana Pools. Wilde honden, ze zijn prachtig, evenals dit boek.

Painted Wolves – A Wild Dogs Life is geschreven in het Engels, 312 pagina’s dik en te bestellen via Ron van der A, de bevlogen voorzitter van Stichting Painted Dog Conservation in Nederland, Terwindtplein 3, 2807 RP Gouda. www.painteddogconservation.nl, rgvda@outlook.com T: +31 182 516627 M: +31 6 14541394 De verkoopprijs is € 75,-.

Alle opbrengsten die voortvloeien uit het boek komen ten goede aan Painted Wolf Foundation, www.paintedwolf.org

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Nicholas Dyer

??

126

lezen &

kijken

Boeken, dvd’s en theatervoorstellingen die wij de moeite waard vinden om gezien te worden

Ze stuit op een tragisch familiegeheim dat haar wereld op z’n kop zet en haar toekomst dreigt te vergallen. Een typisch Zuid-Afrikaanse roman, met soms wat archaïsch taalgebruik, maar heerlijk om je in te wentelen.

In de stille achterkamer

Annemari Coetser, Alles begint met Anna | Vertaling Riet de Jong-Goossens & Bert Aquarius | Uitgeverij Mozaïek, 2018 | ISBN 9789023954415| Paperback, 392 pagina’s, met historische foto’s | € 21,99 | Ook als e-book Brieven uit de gevangenis

In tijden van politiek tumult en persoonlijke onrust rest soms alleen de stilte. Die stilte vond de gelauwerde Zuid-Afrikaanse schrijfster Marlene van Niekerk in de stillevens van Adriaen Coorte en Jan Mankes. Het resultaat zijn knappe bespiegelingen die je moet veroveren.

Marlene van Niekerk, In de stille achterkamer – gedichten bij schilderijen van Adriaen Coorte en Jan Mankes | Vertaling Henda Strydom | Uitgever Em. Querido’s Uitgeverij, 2018 | ISBN 9789021409689 | Paperback, 126 pagina’s met afbeeldingen van schilderijen | € 18,99 Alles begint met Anna

Een meeslepend verhaal van een moeder en haar dochter die in het Zuid-Afrika van voor de Tweede Wereldoorlog op zoek gaan naar hun bestemming.

De historische roman is gebaseerd op de familiegeschiedenis van de auteur. De jonge vrouw Poppie (Anna) woont met haar zus op kamers. Als kind is Poppie met haar zus en broertjes in een kindertehuis geplaatst. Aan haar moeder heeft ze alleen vage herinneringen. Ze wil op een gegeven moment meer weten over haar moeder. Haar oudere zus zwijgt en Poppie gaat op onderzoek.

Tijdens zijn 10.052 dagen van opsluiting schreef Mandela honderden brieven aan onverzettelijke autoriteiten, mede-activisten en stugge overheidsfunctionarissen. Zijn gevangenschap is een van de grote verhalen van de 20ste eeuw geworden. De meest memorabele brieven schreef hij aan zijn dappere vrouw, Winnie, en zijn vijf kinderen. 255 van zijn brieven – waarvan de meeste nog nooit eerder zijn gepubliceerd – bieden het meest intieme portret van Mandela sinds zijn autobiografie De lange weg naar de vrijheid. Of het nu gaat om zijn genegeerde verzoek om de begrafenis van zijn zoon Thembi bij te wonen, zijn onwrikbare steun aan Winnie, of zijn ideeën over mensenrechten die tot op de dag van vandaag nog actueel zijn: Brieven uit de gevangenis onthult de heldenmoed van een man die weigerde om zijn morele waarden te verloochenen, ondanks de buitengewone straf die daar tegenover stond. Boeiend voor wie nog een keer de Zuid-Afrikaanse geschiedenis in wil duiken en de mens achter de meest bewonderde politicus ooit beter wil leren kennen.

Een boek dat je moet hebben om er af en toe een brief uit te lezen en je te realiseren wat er in 27 jaar gevangenschap met je gebeurt.

Nelson Mandela, Brieven uit de gevangenis | Samengesteld door Sahm Venter en uit het Engels vertaald door Rob de Ridder, met een voorwoord van kleindochter Zamaswazi Dlamini-Mandela | Spectrum, 18 juli 2018 | ISBN 9789000360383 | Hardcover, 704 pagina’s | € 39,99

Tekst: Marjolein Westerterp

Blijf bij me

met haar echtgenoot keer op keer door Afrika maakt. Hun avonturen vormen meteen een gids: where to go, what to see… Verrassend is ook hun confrontatie met de onverbiddelijke politie in Botswana.

Lieve lezers, houd je aan regels en snelheden, want het regent pula’s aan bekeuringen… De zebra’s van Namibië als titel is een beetje bedrieglijk, want als bonus krijg je er een flinke portie Botswana en Zimbabwe safari bij! Genieten. Met foto’s.

Ada Rosman-Kleinjan, De zebra’s van Namibië | www.adarosman.nl , 2018 | ISBN 9783746074559 | Paperback, 152 pagina’s | € 13,- excl. portokosten | ook als e-book Op de vlucht voor apartheid

Een krachtig, niet weg te leggen, hartverscheurend boek – The New York Times Er zijn dingen die zelfs de liefde niet kan. Als de last te zwaar is en te lang aanhoudt, krijgt zelfs de liefde barsten, scheuren, tot ze bijna breekt en dat soms ook doet. Maar zelfs als ze in duizend stukjes aan je voeten ligt, wil dat nog niet zeggen dat het niet langer liefde is. Het is een fragment dat laat zien hoe groots dit boek van deze jonge Nigeriaanse schrijfster is. De roman gaat over de liefde tussen Yejide en Akin en hoe het verlangen naar een kind uiteindelijk alles kan verwoesten. Het is ook een kijkje in een gesloten cultuur waar waarden en normen hoger worden aangeslagen dan persoonlijk geluk. Yejide raakt zwanger, raakt alles kwijt en vindt uiteindelijk dat wat haar het meest dierbaar is toch terug. Blijf bij me is haar debuutroman. En dat belooft nog heel veel prachtige literatuur.

Mijn aanrader van 2018!

Ayòbámi Adébáyò, Blijf bij me | Stay with me is vertaald door Elvira Veenings | Uitgeverij Signatuur, 2018 | ISBN 9789056726058 | Paperback, 288 pagina’s | € 19,99 | Ook als e-book De zebra’s van Namibië

Ada Rosman-Kleinjan grossiert in zeer lezenswaardige Wombat reisboeken. In de nieuwste aanwinst vind je het verslag van een reis van het echtpaar Rosman door Namibië, waarbij het Etosha park werd bezocht, maar ook Opuwo, de Himba hoofdstad in Kaokoland.

Ada’s verhalen ademen Afrika. Je begint al met een glimlach bij het gezegde: Als je met velen bent om de rivier over te steken, zullen de kaaimannen je niet opeten. De boeken van Ada bevatten haar zeer persoonlijke en gedetailleerde herinneringen aan de reizen die ze

De roman van de kleinzoon van Nelson Mandela verhaalt over hoofdpersoon Sandile en zijn familie die tijdens de noodtoestand van 1985, op het hoogtepunt van de apartheid gedwongen worden Zuid-Afrika te ontvluchten. Het verhaal gaat over hun emotionele en spirituele aanpassing aan een vreemd land en over hun poging om er een nieuw leven op te bouwen. In Zweden vinden Sandile en zijn familie een Afrikaanse gemeenschap die hen helpt te integreren in een vreemde cultuur. Op de vlucht voor apartheid is ook een spirituele reis die hem leert verandering en pijn te accepteren en te begrijpen hoe hij verbonden is met zijn Afrikaanse wortels.

Na de vrijlating van Nelson Mandela keert Sandile met zijn ouders en zijn zusje terug naar Afrika. Ze gaan niet meteen terug naar ZuidAfrika, maar brengen eerst een bezoek aan Sandiles grootvader in Ghana en strijken vervolgens neer in Nairobi, waar Sandiles ouders voor het IMF en de Wereldbank gaan werken. Pas na de verkiezingen van 1994 durven ze terug te keren naar Zuid-Afrika.

Dumani Mandela is een kleinzoon van Nelson Mandela en diens eerste vrouw Evelyn Mase. Hij werkte onder meer bij verzekeringsmaatschappij Skandia in Zweden.

Dumani Mandela, Op de vlucht voor apartheid | Vertaling: Hendrik Hutter | Schoorl: Conserve, 2018 | ISBN 9789054294894 | Paperback, 176 pagina’s | € 18,99 | Ook als e-book

127

128

Gabriel e a montanha

Annelies Kok, White man, niet doen! | Uitgeverij Conserve, 2017 | ISBN 9789054294603 | Paperback, 352 pagina’s | € 19,99 | Ook verkrijgbaar als e-book Het herlezen waard: Triomf

Gabriel is een mzungu, een witte uit Brazilië die onderzoek doet naar armoede in Afrika. Uiteindelijk wordt ‘de witte’ gevonden op de berg Mulanje in Malawi. Wat is er gebeurd met de jongen die schijnbaar moeiteloos communiceert met een ieder die hij op zijn avontuur in Afrika ontmoet? Gebaseerd op een waargebeurd verhaal. De regisseur is een oud-klasgenoot en construeert in Gabriel de laatste maanden van het leven van de zo argeloos ogende backpacker. Een eerbetoon en een ode aan het reizen.

Fellipe Barbosa, Gabriel e a montanha | September Film, 2018 | Nu verkrijgbaar als dvd | € 14,99 White man, niet doen!

Triomf (wat een bedrieglijke naam voor een deplorabele wijk, oneindig ver weg onder de sterren) is gebouwd op de ruïnes van het multiculturele Sophiatown, dicht bij Johannesburg dat moest wijken voor goedkope woonruimte voor arme, blanke Afrikaners.

In dit boek van Marlene van Niekerk uit 1994, volgen we het bizarre en uitzichtloze leven van de broers Pop en Treppie, hun zus Mol en haar zoon Lambert, en hun hondje Gerty. Met een grimmig humoristische pen schildert Van Niekerk een soms ontroerend, soms naar de keel grijpend portret van een ‘gezin’ dat leeft in de marges van de samenleving en dat wordt gedomineerd door alcohol, incest en geweld. Het schetst een bijna treurig tijdbeeld en verwijst natuurlijk naar de wankelende maar fascinerende Zuid-Afrikaanse samenleving. Van Niekerk ontving voor dit boek onder meer de Noma-prijs voor het beste boek van het Afrikaanse continent.

Marlene van Niekerk, Triomf | Querido | ISBN 9789021400839 | Paperback, 480 pagina’s | € 12,50 Andermans huid

Het verhaal wordt geschreven vanuit twee vrouwen, Judith & Francesca, die om en om aan bod komen. Langzaamaan leer je ze steeds beter kennen en begrijpen. De een heeft door het werk van haar man bij Shell in de jaren ‘80 van de vorige eeuw een tijdje in het Shell-kamp in Nigeria gewoond. Je leest hoe ze dat heeft ervaren, hoe ze probeerde om zich aan te passen, maar toch haar eigen leven te leiden samen met haar gezin, hoe ze haar werk vond. Hoe ze over bepaalde dingen denkt, zoals bijvoorbeeld je kinderen op een internaat doen. De ander heeft samen met haar grote liefde in Nigeria gewoond tot ruim een jaar nadat haar man is overleden. Je leest hoe haar leven was, hoe ze het in Nigeria vond, hoe het ging toen haar man kwam te overlijden. De levens van de twee vrouwen ontmoeten elkaar en dan raakt de roman in een stroomversnelling.

Een knap geschreven en meeslepend debuut.

Voordat ik op het vliegtuig naar Kenia stapte, wist ik niet dat ik wit was. Ik wist meer dan de meeste mensen over Afrika. Ik kon zien in de spiegel dat ik wit was, maar toch kende ik niet de complicaties en de betekenis daarvan. In de afgelopen jaren heb ik de zeer gedetailleerde dagboeken van mijn vijf maanden in een dorp in dit prachtige land omgezet in een verhaal. Ik heb, soms met

schaamrood op de kaken, het meest eerlijke verhaal verteld van mijn tocht. Het boek is opgedragen aan mensen die inmiddels zijn overleden en van grote betekenis zijn voor de totstandkoming van dit boek. De mensen die waren zoals ik wil zijn.

Andermans huid – Vriendschap in Afrika is een zeer persoonlijk boek geworden. Een zoektocht om de complexiteit van ‘het zwarte continent’ te begrijpen. Op een van de eerste pagina’s citeert de auteur: Je weet pas wat je denkt als je hoort wat je zegt. Maar, schrijft ze, maanden na mijn reis dacht ik niets en zei ik niets. Wat ik schreef durfde ik aan niemand te laten lezen. Dat het een indringend boek wordt weet je als ze schrijft: Na Afrika was alles hetzelfde en tegelijkertijd is niets ooit meer zoals het was. De werkelijkheid van de harde kanten van het bestaan in Afrika raken je tot in de uitersten van je ziel. Anneke Grummel schreef een door en door eerlijk verslag van een vijf maanden durende stage in het Afrika dat ze als 23-jarige zich in gedachten als een paradijs had toegeëigend en hoe de werkelijkheid was. Lees het als jij op het punt staat de stap naar Afrika te zetten.

Anneke Grummel, Andermans huid – vriendschap in Afrika | www.boekscout.nl | ISBN 978-94-0224-647-6 | Paperback, 188 pagina’s | € 19,99

Het warme hart

Ze kennen elkaar nog ma een paar maanden als Tanja en Ruud besluiten het warme hart van zuidelijk Afrika per fiets te gaan bekennen. Ze leren er – behalve af en toe afzien – grote lessen in vriendelijkheid.

Om de beurt nemen ze ons mee in de avonturen onderweg die vaak bijzondere ontmoetingen met zich meebrengen. Vlot geschreven en informatief voor wie Malawi en Mozambique, al dan niet per fiets, wil bezoeken.

Het zingen van de indri Tanja van der Lelie en Ruud van Borkulo, Het Warme Hart – Fietsen in Malawi en Mozambique | Boek•Scout, 2019 | ISBN: 9789463894920 |Paperback, 90 pagina’s | € 17,99

Drie maanden lang doorkruist Beer Visser Madagaskar, op zoek naar alle bijzondere inwoners van het Malagassische dierenrijk, van sissende kakkerlakken, witoogeenden, stralenschildpadden, girafkevers, de fossa, zijdesifaka’s, de bladstaartgekko, en natuurlijk de indri. Het achtste continent verwelkomt haar met een cycloon.

Vanuit het dorpje Maroantsetra, in reisgidsen omschreven als het einde van de wereld, start ze haar ontdekkingstocht. In het Anamalazaotra reservaat hoort ze elke ochtend het betoverende gezang van de indri’s.

Behalve van haar avonturen maakt de auteur ons deelgenoot van haar aan- en afraders en andere handige wetenswaardigheden. Een informatieve en vaak humoristische aanrader voor iedereen die het avontuur dat Madagaskar heet wil aangaan.

Beer Visser, Het zingen van de indri – Dwars door Madagaskar | Uitgeverij Passionate Nomads, 2019 | Paperback, 104 pagina’s, met foto’s | ISBN 978-90-829980-0-9 | € 18,95

129

130

lezen &

kijken

Boeken en dvd’s die naar onze mening gezien moeten worden

Rafiki

Goede Keniaanse meisjes worden goede Keniaanse echtgenotes, maar Kena en Ziki hebben heel andere plannen. Ondanks de politieke rivaliteit tussen hun families houdt hun vriendschap stand. Ze steunen elkaar in het najagen van hun dromen in een conservatieve wereld. Als de liefde tussen de twee meisjes opbloeit, worden de vriendinnen voor de keuze gesteld: kiezen ze voor hun geluk of hun veiligheid? Hard, liefdevol, confronterend.

De film Rafiki ging in Cannes in première en de release werd in het conservatieve Kenia verboden. Het lukte na veel actievoeren om de film een week in de bioscopen te vertonen.

Trailer: https://youtu.be/_5PDOLw1pas

Na een incident in haar dorp wordt de 9-jarige Zambiaanse Shula beschuldigd van hekserij. Tijdens de rechtszaak waarin uiteindelijk een kip de uitslag bepaalt wordt ze toch schuldig bevonden en verbannen naar een heksenkolonie. Ze kan kiezen: het lint doorsnijden en veranderen in een geit of met het lint leven als heks.

Haar nieuwe leven bestaat uit keihard werken op het land met de andere heksen in dienst van de regering en als een attractie voor toeristen. Shula’s lot lijkt te verbeteren als meneer Banda zich over haar ontfermt om ‘samen zaken te doen’ en de publiciteit met haar opzoekt. Ze moet in rechtszaken de dader aanwijzen en doet dat goed. Terwijl haar leven besloten lijkt, staat het jonge meisje voor de keuze: haar lot als heks accepteren of het risico nemen en voor vrijheid kiezen. Als eindelijk de regen komt krijgen we het antwoord.

Een fascinerende film over een bijzonder onderwerp en een ons onbekende wereld. De regisseur heeft uitvoerig onderzoek gedaan naar dergelijke heksenkampen en verbleef zelfs in Ghana in een heksenkamp dat al 200 jaar bestaat.

Kijk voor de trailer: https://youtu.be/2mMdLI5cdzg 2019 September Film Nederland | Regie Rungano Nyoni | drama, 92 min| 12 jaar en ouder | dvd en video on demand Yomeddine

2019 Cinemien | vanaf 23 mei in de bioscoop | regie Wanuri Kahiu | 83 min I am not a witch

Een bus stopt in the middle of nowhere. Toeristen kijken vanachter een hek naar vrouwen die met witte linten zijn vastgebonden aan een boom. De gids zegt dat de linten het de heksen onmogelijk maakt om overdag weg te vliegen. Jazeker, heksen kunnen vliegen.

We staan in een dreun in een andere wereld. In Zambia, waar men nog in heksen gelooft.

Beshay woont al zijn hele leven lang in een Egyptische leprakolonie.

Als zijn overlijdt besluit hij op zoek te gaan naar zijn vader. Met de enkele bezittingen die hij heeft, begint hij samen met zijn ezel Harby en weesjongen Obama aan een avontuurlijke reis door de woestijn.

Onderweg helpen Beshay en Obama elkaar door tegenslagen heen en ontdekken ze hoe je met de juiste dosis hoop, trots en vertrouwen obstakels kunt overwinnen. Zo trekken de twee vrienden samen door Egypte, op zoek naar een nieuwe plek waar ze een waardig leven kunnen opbouwen.

Yomeddine betekent in het Arabisch ‘de dag des oordeels’. Hoewel de film zich niet op religie richt, is het geloof een onderdeel van het dagelijks leven van mensen. Er wordt geloofd dat iedereen op de dag des oordeels gelijk zal zijn en iedereen alleen zal worden beoordeeld op basis van hun daden, niet op hun uiterlijk. Dit geldt vooral voor

Tekst: Marjolein Westerterp

mensen waarop door de maatschappij wordt neergekeken. Voor hen, de ‘niemanden’ van deze wereld is deze gedachte een bron van troost.

Blauw hout

Yomeddine is een film van A.B. Shawky | 2019 September Film Nederland | Vanaf 18 april in de Nederlandse bioscopen | 97 minuten| Trailer: https://youtu.be/4qQdq6qDFI8 Into Africa

In deze praktische – lees superpraktische – gids nemen de twee Belgische auteurs je mee tijdens hun reis van België naar Zuid-Afrika waar ze twee jaar later aankwamen. Ze nemen je aan de hand met werkelijk alles waar je wellicht een vraag over zou kunnen hebben.

Het boek is alleen in het Engels verschenen en te bestellen via Amazon, als e-book of paperback.

Eef Lenaerts en Dries Lembrechts, Into Africa: A Practical Guide to 4x4ing Across Africa | Uitgave in eigen beheer | 374 pagina’s | E-book $ 11,33 en paperback $ 20,In Afrika

Deze grappige kartonboekjes nemen jouw kind mee naar de savannen van Afrika waar ze kennismaken met allemaal bijzondere dieren. De pagina’s hebben allemaal een andere vorm en worden steeds groter. Leuk speelplezier en een fijn cadeautje.

Ingela P Arrhenius, In Afrika | Gottmer, 2019 | ISBN 9789025770587 | € 7,99

De Haagse broers Roland en Patrick Verbiest beginnen in 2009 een transportbedrijf in Congo. Binnen twee jaar legt hun jongensdroom van een florerend bedrijf met lokale werknemers het af tegen de snoeiharde realiteit. Vernieling en oplichting door het personeel is dagelijkse kost. Meermalen wordt Verbiest gearresteerd door corrupte agenten en afgeperst door ambtenaren; het bedrijf lijdt zware verliezen. Ondanks alle chaos en geweld blijft hij het idee koesteren dat dit niet alles kan zijn wat het land en de mensen drijft.

Dan krijgt Ronald de kans om een transport met een ‘Grand Pousseur’, een grote duwboot, te leiden voor Bralima, een dochteronderneming van Heineken. De Primus I vertrekt op een moeizame tocht van 1734 kilometer stroomopwaarts over de Congorivier. Een drijvende wereld vol sjoemelende matrozen, prostituees en verstekelingen die ieder middel hanteren om in leven te blijven.

Onderweg krijgt Verbiest steeds meer waardering voor hun manier van leven, en hij leert over de stammencultuur waar men op teruggrijpt. Veel respect bestaat er voor maitres coutumiers, mannen met veel gezag die de oude gebruiken bewaken, de verhalen over voorouders kennen, en aan wie metafysische machten worden toegeschreven.

Verbiest woont zelfs een nuit blanche bij, een mystieke ceremonie met dans, drums en gesproken woord, waarbij twee maîtres een machtsstrijd beslechten voor een groep uitzinnige, dansende toeschouwers. Deze hallucinerende nacht onthult hem uiteindelijk het geheim van Congo.

Roland Verbiest is nu tien jaar ondernemer in Congo. Hij werd er ook geboren, maar groeide op in Scheveningen. Zijn evenementenbureau organiseerde in Nederland zeer succesvolle evenementen als Haagse Koninginnenach en de Ha-Schi-Ba bazar, en hij ontwikkelde surfdorp FAST op Scheveningen. Inmiddels spreekt hij Lingala, en heeft hij meermalen de slopende tocht over de Congorivier afgelegd.

Ronald Verbiest, Blauw Hout. Het geheim van Congo | Uitgeverij Elmar, 2018 | ISBN 9789038926650 | Paperback, 368 pagina’s met kleurenfoto’s | € 22,99

131

132

Het meisje dat kralen kon lachen

Bitter Chocolate Stories

Clemantine Wamariya overleefde in 1994 de genocide in Rwanda. Ze groeide op in de hoofdstad Kigali en was 6 jaar toen extremistische Hutu’s in honderd dagen 800.000 Tutsi’s en gematigde Hutu’s doodden. Haar ouders brachten haar en haar negen jaar oudere zus Claire onder bij hun grootmoeder in het zuiden van Rwanda. Vandaar vluchtten de meisjes naar buurland Burundi. Onderweg zagen ze mensen met gapende snijwonden en lijken die in de rivier dreven.

‘Ik voelde me honderd jaar oud’, schrijft ze in het verbijsterende boek over haar leven. In de zes jaar erna trokken de zussen door zeven Afrikaanse landen, op zoek naar een veilig bestaan. Ze kwamen na Burundi in de Democratische Republiek Congo, Tanzania, Malawi, Mozambique, Zuid-Afrika en Zambia. Of hun ouders nog leefden, wisten ze niet.

In 2000 hielp een medewerker van de Verenigde Naties in Zambia hen in de VS te komen, waar ze in Chicago een nieuw leven opbouwden. Claire ging op zichzelf wonen en Clemantine kwam in een pleeggezin; ze ging voor het eerst naar school en mocht naar de universiteit van Yale, waar ze een bachelor haalde in de vergelijkende literatuurwetenschap.

In 2006 werden zij en Claire in The Oprah Winfrey Show live op televisie herenigd met hun ouders. Ze wisten intussen dat hun ouders nog leefden en in Kigali woonden, maar hadden hen nooit meer gezien. De zussen waren uitgenodigd in de studio omdat Clemantine een essaywedstrijd had gewonnen over Nacht, het beroemde boek van Elie Wiesel over zijn tijd in Auschwitz en Buchenwald. Hadden de Rwandezen het gelezen, betoogde ze, dan hadden ze misschien nooit besloten elkaar af te slachten.

Wat gebeurde er? Door een klapdeur verschenen hun ouders, met een zus die ze alleen als peuter hadden gekend en met twee nieuwe kinderen.

Niet lang na de hereniging bij Oprah trokken haar ouders, broer en zussen in bij Claire in Chicago, maar in de flat sprak niemand ooit over het verleden. ‘Het leverde soms een ‘treurig emotioneel slagveld’ op, schrijft ze in haar boek. ‘Er was geen eendracht.’

Een boek dat je keihard raakt.

Er werken meer dan twee miljoen kindarbeiders op de cacaoplantages in Ghana en Ivoorkust. BITTER Chocolate Stories toont, op een onconventionele manier, de harde werkelijkheid van kinderarbeid. Kinderen die hieruit zijn ontsnapt zijn geportretteerd door een van Afrika’s meest getalenteerde fotografen, Joana Choumali. Nederlands journaliste Marijn Heemskerk interviewde de kinderen en schreef de achtergrondartikelen. Beloof een kind nooit dat het naar school mag, als je dat niet waar kunt maken. Je maakt daarmee een droom kapot. Een prachtig uitgegeven boek met een schrijnend verhaal.

De bijbehorende expositie is nog tot en met 1 september te zien in het Tropenmuseum, Amsterdam.

Clemantine Wamariya en Elizabeth Weil, Het meisje dat kralen kon lachen | Vertaald door Conny en Vera Sýkora | Uitgeverij Unieboek| Het Spectrum, 2018 | ISBN 9789000361632 | Paperback, 256 pagina’s | € 21,99. Ook als e-book

Joana Choumali, Marijn Heemskerk, Bitter Chocolate stories | ISBN 9789081887687, 2017 | Paperback, 212 pagina’s | € 29,50 Prooi

In Deon Meyers vorige boek Koorts moesten een vader en zijn zoon zien te overleven in een postapocalyptische maatschappij, nadat een virus bijna de hele wereldbevolking had uitgeroeid.

Een onderzoek naar een lichaam dat op het traject van de meest luxueuze spoorlijn ter wereld wordt gevonden, loopt vast op een muur van corruptie in Prooi, de zesde misdaadroman uit Deon Meyers populaire Bennie Griessel-reeks. ‘Dit zijn de duisterste dagen in de geschiedenis van ons land sinds de apartheid,’ zo klinkt het in de thriller.

Wat zijn de ingrediënten deze keer: de meest luxe treinreis door Zuid-Afrika, die met de Rovos Rail, een vermoorde man die naakt naast het spoor wordt gevonden, twee verdachte passagiers die

in rook lijken te zijn opgegaan en een complot tegen de prooi, de corrupte president van Zuid-Afrika.

De gewone student in ongewoon Uganda

Deon Meyer, Prooi | Vertaald uit het Afrikaans door Martine Vosmaer en Karina van Santen | A.W. Bruna Uitgevers, 2019 | ISBN 9789400508392 | Paperback, 424 pagina’s | € 21,99, ook verkrijgbaar als e-book De muren van Kubuneh

Na De vissers van Tanji en De vrouwen van Kafoutine alweer het derde boek over The Gambia en Senegal dat het echtpaar Ada en Jan Rosman-Kleinjan met leesbaar plezier steeds weer bezoekt.

Ze gaan op een eigen en spontane wijze op zoek naar vooral het gewone ongewone, naar het dagelijkse leven in deze twee warme landen in West-Afrika. Landen die populair zijn bij Nederlanders die er lodges opzetten en projecten als scholen en ziekenhuizen. Ada en Jan hebben het overal leuk en gezellig, op een enkele confrontatie met de Senegalese politie na. Al reizend geven ze talloze tips en adresjes. Sommige waarnemingen zijn erg grappig: … het moderne gebouw heeft de uitstraling van een verkeerd bezorgd pakje; ergens op de wereld zit volgens mij nog steeds iemand te wachten op het gebouw dat ze besteld hebben en dat maar niet komt.

Voor zijn opleiding brengt Peter Kapteijns vier maanden door in de adembenemende parel van Afrika: Uganda. “Lees je goed in!” is wat hij als advies kreeg voor zijn grote avontuur. Maar veel blogs en reisverhalen leken op elkaar: ontzettend serieus en moeilijk doorheen te komen. Peter heeft het zelf anders aangepakt. Met dertien korte verhalen neemt hij de lezer persoonlijk mee in de bizarre, shockerende en prachtige momenten die hij heeft meegemaakt. Enerzijds lachwekkend en vol met humor, maar tegelijkertijd geeft hij stof tot nadenken. Want Afrika … tja, wat kun je daar allemaal meemaken?

Peter Kapteijns, De gewone student in ongewoon Uganda Reisverhalen maar dan anders | Boekscout, 2018 | ISBN 9789402248029 | Paperback, 70 pagina’s | € 15,99 Ver & Vertrouwd

Ada Rosman-Kleinjan, De muren van Kubuneh | uitgegeven in eigen beheer, 2019 | 200 pagina’s, met foto’s | € 16,- excl. portokosten | Te bestellen via www.adarosman.nl

OOG VOOR AFRIKA- columnist Niels Bakker woont in Hengelo en heeft sinds enkele jaren een grote liefde opgevat voor eSwatini, het voormalige Swaziland. Ook Ricardo Liong-A-Kong komt uit Hengelo en net als Niels reist hij regelmatig naar steeds hetzelfde land, in zijn geval Suriname. In korte verhalen, altijd verluchtigd met foto’s laten ze het thuisfront meegenieten van hun avonturen. Van beide schrijvers is er nu een aantal verhalen samengebracht in de bundel ‘Ver & vertrouwd’.

Niels Bakker, Ricardo Liong-A-Kong, Ver & Vertrouwd | 40 pagina’s; full color; genaaid, gebrocheerd | oplage 100 genummerde exemplaren | € 15. Te bestellen door een mail te sturen naar nbnwhengelo@gmail.com

133

Afrika in Brussel

Het was het laatste koloniale museum ter wereld, de in steen vormgegeven droom van de Belgische koning Leopold II die een waar schrikbewind voerde in Congo.

Vijf jaar geleden sloot het Koloniënpaleis haar deuren voor een grootscheepse verbouwing.

8 december 2018 gingen die weer open.

Wat is het verhaal achter het AfricaMuseum in het bosrijke Tervuren?

Er was eens … het begin van veel sprookjes. Het verhaal van de menselijke dierentuin in het Belgische Tervuren, het koninklijk domein in de bossen bij Brussel, was geen sprookje maar een verbijsterende realiteit. In 1897 ontving Brussel de Wereldtentoonstelling en het leek de Belgische koning Leopold II een goed idee om daar investeerders te interesseren voor zijn Onafhankelijke Congostaat, waarvan hij op doortastende wijze de alleenheerser en eigenaar was geowrden. Hij liet op zijn domein in Tervuren het Koloniënpaleis optrekken met zalen vol opgezette dieren, gebruiks- en kunstvoorwerpen die hij uit Congo had laten komen. Er werden bovendien, als een kers op de koninklijke taart, 267 Congolezen tentoongesteld die als levende museumobjecten in drie opgetrokken dorpen bij het paleis onder primitieve omstandigheden leefden, ‘zoals in Afrika’. Zeven van hen overleefden de kou niet. Ze werden begraven naast de kerk in Tervuren en kregen pas een ruime eeuw later, in 1999, een symbolische herbegrafenis in Kinshasa. Het levende dorp bleef een realiteit. Sommigen wisten te ontsnappen en verdwenen ‘als

vrijburgers’ in de Belgische samenleving. Alsof het de normaalste zaak van de wereld was, werden tijdens de wereldtentoonstelling in 1958, bij de onthulling van het vermaarde Atomium, de Congolezen weer tentoongesteld. De nieuwsgierige bezoekers mochten hen nootjes en bananen voeren.

Licht en beschaving Het cultuurstelsel was volgens koning Leopold II het enige middel ‘om trage en verdorven volkeren beschaving en zeden bij te brengen’. Licht en beschaving moesten naar het donkere Afrika gebracht worden. Hij was er daarnaast van overtuigd dat het bezit van een overzees gebied België veel winst en aanzien zou opleveren. De opbrengst van grondstoffen zou, samen met inkomsten uit belastingen en dwangarbeid van de lokale bevolking, de Belgische staatskas maximaal spekken.

Onder het mom de slavernij te bestrijden organiseerde de vorst in september 1876 in zijn paleis te Brussel een internationale Aardrijkskundige Conferentie voor geografen en »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen

De nieuwe adem of het ontluikende Congo

136

ontdekkingsreizigers. Hier kwam als belangrijkste resultaat de l’Association Internationale Africaine (AIA) uit voort. De AIA werd gepresenteerd als een filantropische instelling die uit humanitaire en wetenschappelijke overwegingen Centraal-Afrika zou helpen openleggen. In feite was de organisatie weinig meer dan een dekmantel voor Leopolds koloniale verlanglijst.

Congo gekolonialiseerd Henry Morton Stanley was de Amerikaanse ontdekkingsreiziger en journalist die David Livingstone ontdekte in de binnenlanden van Afrika, maar ook degene die de koloniale ambities van Leopold II hielp te realiseren. Hij vervulde een sleutelrol in het waarmaken van diens koloniale droom. Op 14 augustus 1879 arriveerde Stanley voor de monding van de Congo-rivier met een stuk of wat stoomboten, een lading geschenken en handelswaar, een handjevol Europese expeditiegenoten en bijna 1400 Afrikaanse rekruten, voornamelijk uit Zanzibar. Zijn missie: het vestigen van nederzettingen langs de oevers van de rivier, het sluiten van exclusieve handelsverdragen met de plaatselijke leiders en het bouwen van een weg die het bevaarbare gedeelte van de stroom met de zee zou kunnen verbinden. Voor de buitenwereld moest dit echter nog geheim blijven.

Op 1 augustus 1885 liet Leopold officieel weten dat Congo Vrijstaat was geboren. Het hart van Afrika kwam onder zijn persoonlijk gezag. Toen hij overleed, vermaakte hij zijn bezit in Afrika aan de Belgische staat, die daarmee meteen de grootste kolonie op het zwarte continent bezat. Congo was namelijk 76 keer groter dan België.

Bij de verdere ontginning van Congo maakte Leopold overigens geen gebruik meer van de diensten van Stanley. Hij wilde zo snel zo veel mogelijk geld verdienen aan de winning van koper, palmolie en rubber en liet de Congolezen onder harde dwang werken. Tussen 1888 en 1907 kwamen zo miljoenen Congolezen om. En koning Leopold? Die werd zoals gewenst steenrijk.

Het Koloniënmuseum Leopolds megalomane denkbeelden zaaiden in ‘zijn’ Congo dood en verderf, en leidden in Brussel tot de bouw van grootse werken.

Brussel moest alles hebben wat Parijs had, zo meende de vorst en hij liet een paleis verrijzen naar het voorbeeld van Versailles en een Arc de Triomphe die drie keer groter was die in Parijs. Voor de realisatie gebruikte hij Franse architecten, dat wel. En zo was er dus het Koloniënmuseum in het koninklijk domein Tervuren, omgeven door glanzende vijvers en het tot werelderfgoed uitgeroepen Zoniënwoud, waar het na of voor een bezoek aan het museum prachtig wandelen is.

Het gebouw, geïnspireerd op Le Petit Palais in Parijs, was Leopolds persoonlijke triomf: dit was wat hij had bereikt met zijn kolonie in Afrika, en dat mochten alle Belgen weten en komen bewonderen.

In het gebouw vind je maar liefst 45 anagrammen - de dubbele LL met de ruggen tegen elkaar waardoor het ook een II wordt. Het museum ademde Leopold. Vroeger stond er in de centrale hal een groot beeld van hem. Op de bovenste galerij gouden beelden: dat was de beschaving zoals die volgens de vorst hoorde te zijn, een beschaving die België toch maar mooi naar Afrika had gebracht.

Daaronder stonden beelden van de Afrikanen. Een plakkaat in de muur toonde de namen van de Belgen die in de Congo waren

omgekomen, een miniem rijtje in vergelijking met de genocide die in de kolonie had plaatsgevonden.

Buitenspel gezet Van 1908 tot 1960 werd het museum gefinancierd door het ministerie van Koloniën. Dat weerspiegelde zich in de selectie en presentatie van de objecten. Die vormde op z’n zachtst gezegd een verheerlijking van de kolonie en haar stichters. In de tijd van nu kon dat werkelijk niet meer en in 2013 sloot het museum haar deuren om vijf jaar later als een sfinx uit de koloniale as te herrijzen. Met een nieuwe moderne entree waarin het oude gebouw weerspiegeld wordt. De beelden die vroeger de hoofdrol speelden, bustes van de overheersers en beelden van de Afrikaan als wildeman zijn letterlijk buitenspel gezet en verbannen naar de kelder. Zoals het beeld van de angstaanjagende luipaardman. Dit is in Afrika hét beeld van kolonialisme, dit toont de vernedering van Afrika door West-Europa. Dit is niet meer hoe we naar Afrika kijken, dit is hoe we keken.

Men heeft aan tien Afrikaanse kunstenaars van nu gevraagd een kunstwerk in te brengen, en die zijn geïntegreerd in de oude collectie. In de vroegere centrale hal staat nu bijvoorbeeld De nieuwe adem of het ontluikende Congo van Aimé Mpane. Het stof van het wrede kolonialisme is afgeveegd. Zoals de directeur het omschreef in zijn openingswoord: een museum is een huis.

Dit museum is een huis. Een huis van veel bewoners. Een huis van talrijke bezoekers als tijdelijke bewoners. Een huis van vele betekenissen en rijkelijk beladen geschiedenissen. Meer dan honderd jaar geleden gebouwd om vergaarde rijkdommen te etaleren. Een huis, een paleis om te overweldigen. Het huis van vroeger is niet meer. Het is nu ook een wereldvermaarde wetenschappelijke instelling met talrijke kamers. Een hedendaags museum en een huis voor onderzoek, duiding, discussie, dialoog en ontmoetingen.

Matongé – Klein Zaïre ofwel de Afrikaanse wijk Een wandeling door deze wijk is een must voor liefhebbers van Afrika. Ontdek de bijzondere muurschilderingen en duik de overdekte winkelgalerijen in waar de muziek schettert en op vrijdagmiddag elke Afrikaanse vrouw bij de kapper of de nagelstudio lijkt te zitten om zich op te maken voor het weekend.

Een aanrader is een bezoek aan Kuumba, het Vlaams-Afrikaanse ontmoetingshuis. Hier wordt een visuele ode gebracht aan Patrice Emery Lumumba, een zogeheten evolué, een Congolees die zich de blanke omgangsvormen had aangeleerd. Om als evolué te worden erkend, moesten zwarten een officieel ‘beschavingsexamen’ afleggen. Lumumba was vermoedelijk in 1925 geboren in de provincie Kasai. Na een paar jaar onderwijs op een protestantse missieschool, ging hij werken in Stanleystad (nu Kisangani) en de Congolese hoofdstad Leopoldstad (het huidige Kinshasa) als postbeamte en vertegenwoordiger van een brouwerij. Hij werd ook actief in de politiek. Een modelburger zo meenden de Belgen. Toen Lumumba in 1956 terugkeerde van een reis door België, op uitnodiging van het Belgische ministerie van Koloniën, werd hij gearresteerd. Zijn baas had ontdekt dat hij geld van het postkantoor had verdoezeld. Later zou hij hierover verklaren: ‘Ik heb het geld niet voor mijzelf gebruikt, maar voor mijn politieke werk. Ik heb niemand persoonlijk schade berokkend, alleen de »

Buitenspel: beelden van de Afrikaan als wildeman zijn verbannen naar de kelder

138

Belgische staat. En die was toen mijn grootste vijand. Hij buitte ons uit en ik nam mijn deel terug’. Toen Lumumba werd vrijgelaten uit gevangenschap, was zijn politieke strijdlust alleen maar sterker geworden. De door hem opgerichte ‘Mouvement National Congolais’ (MNC) zette zich in voor een onafhankelijk Congo.

De kies van Lumumba Lumumba werd, samen met de eerste president Joseph Kasavubu de leider van de onafhankelijkheid op 13 augustus 1960 en de eerste democratisch verkozen premier van de Republiek Congo.

Slechts een maand later pleegde kolonel Joseph Mobutu (later Mobutu Sese Seko) een staatsgreep met de hulp van diezelfde Joseph Kasavubu en kwam zelf aan de macht. Op 1 december 1960 werd Lumumba door Mobutu’s troepen gearresteerd. Op 17 januari 1961 werd hij weggebracht naar een ‘veiliger’ gevangenis in Katanga, waardoor hij in feite werd overgeleverd aan zijn vijanden.

Dezelfde nacht werd Lumumba geëxecuteerd. Het duurde tot 2000 toen eindelijk de Belgische politiechef Gerard Soete in het VRTprogramma ‘Histories’ onthulde wat er na de moord op Lumumba had plaatsgevonden: Hij had de opdracht gekregen het lichaam te laten verdwijnen, het in stukken gezaagd, laten oplossen in zwavelzuur en slechts een kogel, een paar vingerkootjes en de fameuze gouden kies van de man bewaard. Met een vriend als Kasavubu had Lumumba duidelijk geen vijanden meer nodig … ˙

QuickFACTS Voor een dagje Brussel kun je veel plezier beleven aan de Brussels Card, www.brusselscard.be Algemene info over Brussel: www.visit.brussels en www.toerismevlaanderen.nl In Impasse Saint-Jacques, een zijstraatje van de Grote Zavel vind je een aantal prachtige galeries met Afrikaanse kunst. Twee keer per jaar organiseren zij onder de naam BruNaef (Brussels Non European Art Fair, exposities met kunst uit Afrika. www.bruneaf.com.

AfricaMuseum – koninklijk museum voor Midden-Afrika in Tervuren – www.africamuseum.be Het museum heeft geen echte parking. Het makkelijkst bereik je het met metro 1 vanaf Brussel Centraal naar Montgomery. Daar neem je tram 44 die je rechtstreeks naar het museum brengt.

Bezoek in de wijk Matongé het Afrikaanse restaurant l’Horloge du Sud, Rue du Trône 141, www.horlogedusud.be en Ontmoetingsplaats Kuumba, Waversesteenweg 78, www.kuumba.be Overnachten in kunstzinnige sferen: 9 Hotel Sablon: www.9-hotel-sablon-brussels.be

De woestijnleeuwen van de Namib In de oudste woestijn van deze wereld, de Namib in Namibië leven op dit moment ongeveer 120 leeuwen, in een gebied zo groot als de Benelux en Noord-Frankrijk samen.

Met in hun kielzog natuurbeschermer en wetenschapper Philip Stander en Lianne en Will Steenkamp. Samen hebben zij deze iconische leeuwen vastgelegd in twee dvd’s en een prachtig boek, Vanishing Kings.

Jaren geleden zag Philip Stander tot zijn verbijstering een leeuwin in de branding van de Atlantische Oceaan, aan de Namibische Skeleton Coast. Niet bang voor de aanrollende golven, genietend van haar prooi: een onfortuinlijke zeeleeuw. Het was het startsein voor een opzienbarende, bewonderenswaardige en soms eenzame missie: Het beschermen van de woestijnleeuw. Het is ook een succesverhaal voor natuurbescherming. Want waren er ruim twintig jaar geleden nog slechts twintig woestijnleeuwen, nu zijn er dat 120.

Ode aan de woestijnleeuwen Philip, die door het barre zand van de woestijn ‘zijn’ leeuwen volgt kreeg een aantal jaren geleden gezelschap van de natuurfilmers Lianne en Will Steenkamp. Zij werden door Floortje Dessing geportretteerd voor haar serie Floortje naar het einde van de wereld.

Samen is dit drietal verantwoordelijk voor het iconische boek en inmiddels twee dvd’s, getiteld Vanishing Kings – Lions of the Namib Desert.

Boek en dvd’s vertellen het verhaal van drie leeuwinnen, onder leiding van Queen (leeuwin XP10) en hun vijf zoons, liefkozend de vijf musketiers genoemd. We volgen in een bijna intiem portret in magistrale woestijnlandschappen het harde leven van deze kleine groep. Queen wordt in 1998 iets ten noorden van Palmwag geboren, ze sterft in 2014. Zij is de leeuwin die haar afstammelingen weer terug naar de Namibische kust brengt. De drie leeuwinnen zijn buitengewone moeders en befaamde jagers, met als specialiteit het doden van giraffen. De vijf opgroeiende zonen maken kennis met alle uitdagingen van de woestijn, ze moeten leren jagen op schaarse prooidieren, worden overvallen door zandstormen en overstromingen. Uiteindelijk moeten ze »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Jason Nott. Courtesy of Dr. Philip Stander. Met dank aan Lianne en Will Steenkamp en Thika Foundation

afscheid nemen van hun moeders en op eigen kracht overleven in een meedogenloze omgeving.

De oudste woestijn ter wereld De Namib is de oudste en bijna droogste woestijn op aarde. Waar kustgebieden in de rest van het Afrikaanse continent over het algemeen dicht bewoond zijn, is de Skeleton Coast in Namibië een bijna verlaten gebied. Her en der liggen scheepswrakken.

Er zijn kolonies zeehonden. Er is, zoals op zoveel plaatsen in Namibië, vooral het grote niets omlijst door zand. Is er helemaal niets? Jawel, zwarte neushoorns, olifanten en giraffen hebben zich aangepast aan deze uitzonderlijke leefomgeving en hebben er een toevluchtsoord gevonden. In 1971 werd het Skeleton Coast National Park uitgeroepen in een poging deze ongerepte wildernis te beschermen. Toerisme stond in de kinderschoenen,

rondtrekkende veehouders probeerden er een bestaan op te bouwen. Er leefden kleine populaties leeuwen, ze werden vanaf 1986 al bestudeerd en gefilmd door Des en Jen Bartlett en een team van onderzoekers. Er werd zelfs een project opgezet en de leeuwen werden voorzien van radiobanden om ze te kunnen monitoren. Door hun aanvallen op vee van de boeren werden ze in hoog tempo neergeschoten en vergiftigd en in 1990 waren alle leeuwen die door de onderzoekers werden gevolgd, dood.

In 1997 werd een kleine groep van twintig woestijnleeuwen ontdekt in een bergachtige omgeving aan de oostelijke rand van de Namib.

Het was de start van het Desert Lion Project. Er waren jaren van goede regenval geweest en er was weer voldoende wild in dit onherbergzame deel tussen de Ugab rivier in het zuiden en de Hoaureb rivier in het noorden aanwezig. De leeuwen keerden ook weer terug naar waar ze ooit gezien waren, aan de Skeleton Coast.

Eind goed al goed?

Dat zou je willen. Je gunt het deze majestueuze dieren zo, maar helaas maken de vijf musketiers kennis met de zwarte kant van het leven. Een voor een raken ze betrokken in het human-wildlife conflict. En met lede ogen moeten Philip, Lianne en Will toezien hoe ze uiteindelijk slachtoffer worden van boze boeren. In de tweede Vanishing Kings documentaire – Desert Lion Legacy – volgen de filmmakers Will en Lianne Steenkamp de vijf musketiers en vertellen het verhaal door de ogen van een van de broers, die bestemd waren om de koningen van hun eigen koninkrijk in de woestijn te worden.

wordt op hun leefgebied. Het verhaal dat Philip vertelt is echter een verhaal van hoop. Door steeds betere technische mogelijkheden om de dieren weg te houden bij dorpen en rondtrekkende veehouders, is de oplossing om de leeuwen te laten voortbestaan binnen handbereik.

Weken achtereen rijdt Philip in zijn oude Land Cruiser door de woestijn om ‘zijn’ leeuwen te volgen, hun gedrag vast te leggen en ze zo goed mogelijk te beschermen. Hij is er vast van overtuigd dat toerisme de sleutel is tot het in stand kunnen houden van een populatie. De lokale bevolking profiteert mee van de inkomsten en leert dat de leeuwen een ongekende waarde vertegenwoordigen.

Op een zonnige middag eind maart presenteert Philip Stander, samen met Lianne Steenkamp hun verhaal over de leeuwen die dreigen te verdwijnen door de toenemende druk die uitgeoefend

Het is een droom voor filmmakers en fotografen, leeuwen op een verlaten strand, rode duinen op de achtergrond, een staalblauwe lucht. De branding en de prooi. Het gebeurt sinds 2017 met »

grotere regelmaat. Drie jonge leeuwinnen, achter-achterkleindochters van Queen en bekend onder de naam Orphans omdat hun moeder stierf toen ze nog maar een jaar oud waren, hebben hun territorium uitgebreid naar de stranden van de Skeleton Coast en vinden in de zeehonden en vogels een nieuwe bron van voedsel.

Wij kunnen allemaal helpen Misschien is het uw droom de woestijnleeuwen in het echt te zien en mee te maken wat het betekent om met Philip dag en nacht in hun nabijheid te zijn. Hij laat een beperkt aantal gasten toe. Meer informatie over deze ongekende mogelijkheid krijgt u via Thika Travel, die de Thika Foundation in het leven riep, een non profit organisatie die in Nederland Vanishing Kings vertegenwoordigt en door middel van donaties ervoor zorgt dat de woestijnleeuwen van de Namib een zonnige toekomst hebben. www.thikafoundation.org ˙

QuickFACTS Desert Lion Conservation: www.desertlion.info Vanishing Kings Foundation, met Floortje Dessing als ambassadrice: www.vanishingkings.org Aflevering Floortje naar het einde van de wereld Desert Lions: www.bnnvara.nl/floortje/ videos/3987 Vanishing Kings, het boek: https://vanishingkingsbook.com.

Het 288 pagina’s prachtig uitgevoerde boek met een uniek verhaal over de ongrijpbare jagers in een ongewone wereld is voor € 50,- te bestellen via www.thikafoundation.org/vanishingkings-boek

Born Free Mandela’s generatie van hoop Tien jaar lang fotografeerde de ‘eerste Fotograaf des Vaderlands’ Ilvy – met de onuitsprekelijke achternaam – Njiokiktjien de Zuid-Afrikaanse born-frees. Jongeren geboren na de apartheid. Born Free is een multimediale tentoonstelling en een boek.

Vijfentwintig jaar geleden hield Zuid-Afrika voor het eerst vrije verkiezingen. In een nieuwe grondwet kreeg iedereen gelijke rechten en Mandela stelde de National Youth Policy op, een visie om de jeugd een betere toekomst te geven.

Tss tss Is die toekomst beter? Is apartheid verleden tijd? Dat is wellicht de centrale vraag, die als een rode draad door Ilvy’s persoonlijke portretten van jongeren loopt. En is die vrijheid er voor alle kleuren van de regenboog natie? Schokkend is de foto van het blanke meisje, Tanya Grobler in Polokwane. Zij en haar familie weten niet hoe hun hulp heet die al jaren (behalve op zondag) komt schoonmaken.

Als ze haar nodig hebben, roepen ze haar door ‘tss, tss’ te roepen.

Niet verboden, maar nog wel ongewoon Zakithi Buthelezi en Wilmarie Deetlefs noemen hun relatie een ‘Tindersuccesverhaal’.

Wilmaries ouders weten echter nog van niks. Zakithi merkt dat mensen hem positiever behandelen zodra ze weten dat hij een blanke vriendin heeft.

Van Born Free zijn symbolisch 1994 exemplaren gedrukt. Je kunt het boek – genummerd en gesigneerd – voor € 39,50 bestellen via https://photoqbookshop. nl/?s=Born+Free&post_type=product ˙

Tekst: Marjolein Westerterp

146

Webshop OOG VOOR AFRIKA Bestellen eerdere nummers  OOG VOOR ZUID-AFRIKA

De Big Five issue

Ek Sien Jou

reismagazine over zuid-afrika 2e jaargang l nummer 1 - 2013 l prijs e6.95/ZAR 60

REISMAGAZINE OVER ZUID-AFRIKA 1e jaargang l nummer 1 - 2012 l losse verkoopprijs € 6.95

2e jaargang l nummer 1 - 2013

1e jaargang l nummer 1 - 2012

Er zijn 2 tijdschriften OOG VOOR ZUID-AFRIKA verschenen Januari 2012 Januari 2013 BP

Focus op de Westkust t Kaapstad à gogo! t 0Q BWPOUVVS PWFS EF WFSHFUFO TOFMXFH t %F 5BGFMCFSH .PVOUBJO PG Hope t 'MPXFSQPXFS SFJ[FO OFFN KF JEFBMFO NFF t 4MBQFO CJK /FEFSMBOEFST

16 pagina’s

extRA

boordevol voordeel

van BusH ToT BeaCH mee op lezersreis? * fotografiereis naar de Wild Coast * unieke ontmoeting met witte leeuwen * Proef zuid-afrika met Harm Jan ‘de Braaiman’

*O EJU OVNNFS

t ɥ F (PPE -JGF EF NPPJTUF MPEHFT SFTUBVSBOUT XJKOFO FO HPMGDPVSTFT t -FWFO XFSLFO FO MJFGIFCCFO JO ;VJE "GSJLB t &YDMVTJFG 3JL 'FMEFSIPG QSJOT #FSOIBSE t 4PVOE PG 4JMFODF TQJSJUVFMF QMFLLFO t4QPUMJHIU PQ EF DIFFUB t %F NFOTFO WBO .BOEFMB

• van Big 5 naar Big 4? Het verhaal van hoop & liefde • Het mysterie van de witte leeuwen van Timbavati • 20 nederlanders over hun zuid-afrika • de 10 mooiste Big 5 safari’s • van kaapstad naar Johannesburg in 5 stops • de 5 gezichten van de onbekende Wild Coast

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 9e jaargang l special 2020 l prijs e3,50 l www.oogvoorafrika.nl

TANZANIA SPECIAL

TANZANIA SPECIAL 

met oog voor zuid-afrika leer je het echte zuid-afrika kennen

DE SAFARI SCHATKAMER VAN AFRIKA ˙ ZANZIBAR ˙ EILAND VAN TIJDLOZE SCHOONHEID ˙ 24 UUR IN STONE TOWN EN DAR ES SALAAM ˙ NAAR DE TOP VAN DE KILIMANJARO ˙ DE MOOISTE WILDLIFE FOTO’S ˙ TARZAN EN JANE IN TANZANIA



OOG VOOR AFRIKA

hÉt reismagazine over afrika 3e jaargang l nummer 2 - 2014 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl

HEt vErlorEn koninkrijk van MapungubwE

Zuid-afRika e Zimbabw tanZania

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 3e jaargang l nummer 3 - 2014 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl

4e jaargang l nummer 1 - 2015

EEn lEvEn lang MandEla 20 pagina’s EErbEtoon aan Madiba

3e jaargang l nummer 3 - 2014

Zuid-Afrika Namibië Tanzania Ethiopië Zimbabwe

3e jaargang l nummer 2 - 2014

Vijftig reistips

ZUID-AFRIKA E ZIMBABW TANZANIA MOZAMBIQUE

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 4e jaargang l nummer 1 - 2015 l prijs 6.95 l www.oogvoorafrika.nl

4E JAARGANG l NUMMER 2 - 2015

hÉt reismagazine over afrika 3e jaargang l nummer 1 - 2014 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl

3e jaargang l nummer 1 - 2014

2e jaargang l nummer 2 - 2013

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 2e jaargang l nummer 2 - 2013 l prijs €6.95 l www.oogvoorafrika.nl

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 4e jaargang l nummer 2 - 2015 l prijs 6.95 l www.oogvoorafrika.nl

ANA BOTSW DIË VER KAAP IË NAMIB KA FRI ZUID-A

CapE rivièra dE kaapsE kust

Ode aan Zimbabwe

MasHatu

SpOtlight Op painted dOgS

land van gigantEn

liMpopo

dEsign Hoofdstad 2014

special • In de voetsporen van Nelson Mandela • Sossusvlei Vijftig tinten rood • Zanzibar Eiland van de vergeten tijd • De wow-factor van Plettenberg Bay • Rik Felderhof: thuis in Tanzania • Rituelen uit de Omo-vallei

01-Cover-3.indd 1

KAAPVERDIË

Tussen zand en steen Ontdekkingsreis door de

VAN A NAAR BETER

NOORDKAAP en NAMIBIË

10 REIZEN EN TIPS MET VOORDEEL

YOU RUN, YOU DIE :)

Twee Hollandse avonturiers in de bush

wiJnpROeven peR tRam

N/a’an ku sê Droombestemming in NAMIBIË

tOwnShip tOuRS annO 2014

TRACTORGIRL

weReldkindeRen

De utlieme safari in TANZANIA

FOTOGRAFIESAFARI

OOG IN OOG MET OLIFANTEN

RIJDEN, FIETSEN EN LOPEN DOOR AFRIKA

Reis naar het einde van de wereld

BP

BP

TIJGERS THUIS IN AFRIKA

IKA ZUID-AFR TANZANIA A BOTSWAN NAMIBIË

BP

BP

04-09-13 16:17

IË ETHIOP O LESOTH AR ASK MADAGZANIA TAN FRIKA ZUID-A

24 UUR

Mauritius: beauty en de beach Verhalenwedstrijd: win een Verblijf in Zuid-afrika naMibië de leVende woestijn 24 uur in stone town

BP

GAMBIA NAMIBIË OEGANDA ZUID-AFRIKA

ANA BOTSW IA TANZAN WE ZIMBAB KA FRI ZUID-A

MET EEN BUSHCAMPER

IN ZoELoELAND

VAN AFRIKA EXPERTS

UBUNTU - EEN SpIRITUELE REIS

DÉ ULTIEME AFRIKA BUCKETLIST

BP

BP

10 x goED vooR EEN gLIMLAch

hÉt reismagazine over afrika 7e jaargang l nummer 3 - 2018 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl

eSwatini Kenia MadagaScar Oeganda Zuid-afriKa

BP

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 8e jaargang l nummer 1 - 2019 l prijs 6.95 l www.oogvoorafrika.nl

ESWATINI KENIA NAMIBIË TANZANIA ZAMBIA ZUID-AFRIKA

AFRIKA IN BRUSSEL

HET ECHTE VERHAAL

TARZAN IN TANZANIA

VANISHING KINGS

DE WOESTIJNLEEUWEN VAN NAMIBÏE

AFRICA INSIDE OUT

DUURZAME SAFARI’S IN KENIA

reiStrendS 2019

STRAATKUNST

KAAPSTAD

de verbOrgen wereld van KaraMOja

DE SMAAK VAN AFRIKA HET JAAR VAN DE WILDE HOND

Ode aan de

Olifant

AFRIKA JA, IK WIL

HAAL

AFRIKA IN HUIS 24 TIPS WIJNTRIP

DOOR DE WESTKAAP

SENEGAL

KUNSTENAAR MET EEN VERHAAL

VITAMINE AFRIKA

KENIA RWANDA SENEGAL TANZANIA ZUID-AFRIKA

IN MIJN KEUKEN

ANDRIES BOTHA

72 UUR IN DURBAN

EXTRA DIK: 144 PAGINA’S

EEN OLIFANT

Het avOntuur begint Hier van nairObi tOt KaapStad

3 CHEFS UIT PATERNOSTER

2018

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 9e jaargang l nummer 1 - 2020 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl

8 ULTIEME REISTIPS

MadagaScar en eSwatini

HET GROENE HART VAN AFRIKA

DE AFRIKAANSE WILDERNIS

PIKANTE WALVISSEN

win een luMix fZ300 caMera

LEEG LAND VOL ZAND

FIETSEN IN GAMBIA OEGANDA

ROBBEN ISLAND VLIEGEN IN

WILD BOTSWANA

fOtOwedStrijd

NAMIBIË

DE STEMMEN VAN

6 DROOMLODGES EN –HOTELS

KAApSTAD:

BP

ANA BOTSW KA FRI ZUID-A

GORDON ZEGT JA

IS ÓNZE VROUW IN ZAMBIA

BIjZoNDERE DIERENpoRTRETTEN

NAMIBIË - DE MooISTE LANDSchAppEN STAATSBEZoEK AAN SWAZILAND DE SMAAK vAN ZUID-AFRIKA MAAgDENcEREMoNIE

DE MOOISTE REIZEN EN HERINNERINGEN

ONDER DE ZON

BOER ZOEKT VROUW ANNEKIM

SAy chEESE

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 6e jaargang l nummer 2 - 2017 l prijs 6.95 l www.oogvoorafrika.nl

DROOMHUIS

KIM – HYENAMAN – WOLHUTER

RIK FELDERHOF

8E JAARGANG l NUMMER 1 - 2019

DE MOOISTE REIZEN EN HERINNERINGEN

DE MOOISTE REIZEN EN HERINNERINGEN

OVER ZIJN TANZANIA

7e jaargang l nummer 3 - 2018

7E JAARGANG l NUMMER 1 - 2018

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 7e jaargang l nummer 1 - 2018 l prijs 6.95 l www.oogvoorafrika.nl

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 6e jaargang l nummer 1 - 2017 l prijs 6.95 l www.oogvoorafrika.nl

ZIMBABWE – DE EERSTE LIEFDE FOTOSAFARI OP DE CHOBE OOG IN OOG MET

IN DAR ES SALAAM

ACTIEVE EN AVONTUURLIJKE REIZEN IN AFRIKA • BAOBABS EN LEMUREN IN MADAGASKAR • IN GALOP DOOR LESOTHO • NAAR DE TOP VAN DE KILIMANJARO • SPOTLIGHT OP DE WITTE HAAI • HIKEN LANGS DE WILD COAST • EXPEDITIE ETHIOPIË – DE STAMMEN IN DE OMO-VALLEI

a Ghan s itiu Maur ka fri Zuid-a ië naMib ia tanZan

BELEEF AFRIKA NUMMER 11 IË NAMIB D LAN SWAZI IA TANZAN KA FRI ZUID-A

9E JAARGANG l NUMMER 1 - 2020

11

Mooiste lodGes in Zuidelijk afrika

hÉt reismagazine over afrika 5e jaargang l nummer 2 - 2016 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl

6E JAARGANG l NUMMER 2 - 2017

COLLECTOR’S ITEM NUMMER 10

6E JAARGANG l NUMMER 1 - 2017

101

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 5e jaargang l nummer 1 - 2016 l prijs 6.95 l www.oogvoorafrika.nl

5e jaargang l nummer 2 - 2016

de

5E JAARGANG l NUMMER 1 - 2016

4e jaargang l nummer 3 - 2015

hÉt reismagazine over afrika 4e jaargang l nummer 3 - 2015 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl

collector’s iteM & eXtra dik

BP

ETOSHA NATIONAL PARK SAFARI MET EEN 4X4 CAMPER

Into the wild BOTSWANA

de SchOOnheid van iSimangaliSO

zUiD-afrika

OFF THE BEATEN TRACK

On a budget

fOtOwedStRiJd win een veRbliJf in Zuid-afRika

kaapstad

BP

WIJNTOURS ZUID-AFRIKA

Jane gOOdall gelOOf, hOOp & liefde

parEls van

RIMPELS VAN ROERLOOS ZAND

17 WOESTIJNTIPS

BP

BP

RITMES VAN DE VOOROUDERS DE LEGENDARISCHE

GORILLA’S VAN DIAN FOSSEY KARIBU SANA! WELKOM IN TANZANIA

BP

15 BUCKETLIST BESTEMMINGEN

OOG VOOR AFRIKA simpel in huis » Ga naar www.oogvoorafrika.nl > Webshop om losse nummers te bestellen Volg en like ons ook op www.facebook.com/OOGVOORZA en www.facebook.com/OOGVOORAFRIKA Een gratis digitale editie ontvangen? Meld je aan op www.oogvoorafrika.nl

147

OOG VOOR AFRIKA niet meer missen?

OOG VOOR AFRIKA is door KaapstadMagazine.nl uitgeroepen tot het beste tijdschrift over Afrika!

Neem een

TANZANIA S HÉT REI

abonnement!

Voor € 15,- ontvang je nummers (een korting van € 5,85!!!)

3

SMA GAZ

INE OVE

R AFR IKA

9e jaarg

ang l spec

ial 2020 l

prijs e3,5 0 l www.o

PECIAL ogvoora

frika.nl

DE SA RI SCHATKAM TIJDLOZEFASC ER VAN HOON ID ˙ NAAR DE ˙ 24 UURAFRIKA ˙ ZANZIBA TOP VANHEDE IN STONE TO R ˙ EILAN KIL ANJAR D N WN EN DA ˙ TARZAIM R ES SAVA N EN JANOE ˙ DE MOOISTE WI LAAM IN TANZANIA LDLIFE FO TO’S

+ Bij ieder nummer ook de digitale editie. Zo heb je OOG VOOR AFRIKA altiijd bij de hand +GRATIS de digitale BIG FIVE ZUID AFRIKA-special

www.oogvoorafrika.nl > abonnement of bel Abonnementenland, 0251 257 924 De Big Five issue

Ek Sien Jou

dEsign Hoofdstad 2014

• van Big 5 naar Big 4? Het verhaal van hoop & liefde • Het mysterie van de witte leeuwen van Timbavati • 20 nederlanders over hun zuid-afrika • de 10 mooiste Big 5 safari’s • van kaapstad naar Johannesburg in 5 stops • de 5 gezichten van de onbekende Wild Coast

16 pagina’s

extRA

boordevol voordeel

zUiD-afrika

special

ZUID-AFRIKA On a budget

Into the wild BOTSWANA

de SchOOnheid van iSimangaliSO

met oog voor zuid-afrika leer je het echte zuid-afrika kennen

BP

YOU RUN, YOU DIE :)

Twee Hollandse avonturiers in de bush

TRACTORGIRL

tOwnShip tOuRS annO 2014

in Tanzania • Rituelen uit de Omo-vallei

NOORDKAAP en NAMIBIË

N/a’an ku sê Droombestemming in NAMIBIË

wiJnpROeven peR tRam

Reis naar het einde van de wereld De utlieme safari in TANZANIA

Focus op de Westkust weReldkindeRen • In de voetsporen van Nelson Mandela • t Kaapstad à gogo! van BusH ToT BeaCH t 0Q BWPOUVVS PWFS EF WFSHFUFO TOFMXFH t %F 5BGFMCFSH .PVOUBJO Hope Sossusvlei mee op lezersreis? * PGfotografiereis naar de Wild CoastVijftig * unieke tinten rood • Zanzibar CJK /FEFSMBOEFST t 'MPXFSQPXFS SFJ[FO OFFN KF JEFBMFO NFF t 4MBQFO ontmoeting met witte leeuwen * Proef zuid-afrika met Jan Eiland van deHarm vergeten tijd • De wow-factor ‘de Braaiman’ *O EJU OVNNFS van Plettenberg Bay • Rik Felderhof: thuis t ɥ F (PPE -JGF EF NPPJTUF MPEHFT SFTUBVSBOUT XJKOFO FO HPMGDPVSTFT BP t -FWFO XFSLFO FO MJFGIFCCFO JO ;VJE "GSJLB t &YDMVTJFG 3JL 'FMEFSIPG QSJOT #FSOIBSE t 4PVOE PG 4JMFODF TQJSJUVFMF QMFLLFO t4QPUMJHIU PQ EF DIFFUB t %F NFOTFO WBO .BOEFMB

Tussen zand en steen Ontdekkingsreis door de

BP

BP

OFF THE BEATEN TRACK

ETOSHA NATIONAL PARK SAFARI MET EEN 4X4 CAMPER

KAAPVERDIË

VAN A NAAR BETER

10 REIZEN EN TIPS MET VOORDEEL

FOTOGRAFIESAFARI

OOG IN OOG MET OLIFANTEN

a Ghan us iti Maur rika af Zuid- bië naMi ia tanZan

RIJDEN, FIETSEN EN LOPEN DOOR AFRIKA

TIJGERS THUIS IN AFRIKA

BP

IKA ZUID-AFR TANZANIA NA BOTSWA NAMIBIË

BP

11

ACTIEVE EN AVONTUURLIJKE REIZEN IN AFRIKA

NAMIBIËND ILA SWAZ NIA TANZA RIKA ZUID-AF

24 UUR

DE MOOISTE REIZEN EN HERINNERINGEN DE MOOISTE REIZEN EN HERINNERINGEN DE MOOISTE REIZEN EN HERINNERINGEN

ANA BOTSW NIA TANZA E BW ZIMBA RIKA ZUID-AF

DROOMHUIS

NAMIBIË

RIK FELDERHOF

GORDON ZEGT JA ROBBEN ISLAND VLIEGEN IN

FIETSEN IN GAMBIA OEGANDA

MadagaScar en eSwatini

BOER ZOEKT VROUW ANNEKIM

SAy chEESE

IS ÓNZE VROUW IN ZAMBIA

OVER ZIJN TANZANIA

6 DROOMLODGES EN –HOTELS

NAMIBIË - DE MooISTE LANDSchAppEN STAATSBEZoEK AAN SWAZILAND DE SMAAK vAN ZUID-AFRIKA • BAOBABS EN LEMUREN IN MADAGASKAR MAAgDENcEREMoNIE • IN GALOP DOOR LESOTHO IN ZoELoELAND

Mauritius: beauty en de beach Verhalenwedstrijd: win een Verblijf in Zuid-afrika naMibië de leVende woestijn BP 24 uur BP in stone town

ESWATINI KENIA NAMIBIË TANZANIA ZAMBIA ZUID-AFRIKA

ONDER DE ZON

DE STEMMEN VAN

DE AFRIKAANSE WILDERNIS

PIKANTE WALVISSEN WILD BOTSWANA

MET EEN BUSHCAMPER

8 ULTIEME REISTIPS VAN AFRIKA EXPERTS

LEEG LAND VOL ZAND

de verbOrgen wereld van KaraMOja

DE SMAAK VAN AFRIKA

Het avOntuur begint Hier van nairObi tOt KaapStad

3 CHEFS UIT PATERNOSTER

2018

AFRIKA IN BRUSSEL

KENIA RWANDA SENEGAL TANZANIA ZUID-AFRIKA

HET ECHTE VERHAAL

TARZAN IN TANZANIA

VANISHING KINGS

DE WOESTIJNLEEUWEN VAN NAMIBÏE

AFRICA INSIDE OUT

AFRIKA IN HUIS 24 TIPS

reiStrendS 2019

HET GROENE HART VAN AFRIKA

EXTRA DIK: 144 PAGINA’S

HAAL

fOtOwedStrijd

HET JAAR VAN DE WILDE HOND

DUURZAME SAFARI’S IN KENIA STRAATKUNST

KAAPSTAD

WIJNTRIP

DOOR DE WESTKAAP

EEN OLIFANT IN MIJN KEUKEN

ANDRIES BOTHA

SENEGAL

KUNSTENAAR MET EEN VERHAAL

72 UUR IN DURBAN

Ode aan de AFRIKA JA, IK WIL DÉ ULTIEME AFRIKA BUCKETLIST VITAMINE AFRIKA

RITMES VAN DE VOOROUDERS DE LEGENDARISCHE

GORILLA’S VAN DIAN FOSSEY KARIBU SANA!

OlifantRIMPELS VAN ROERLOOS ZAND

BP

WELKOM IN TANZANIA

15 BUCKETLIST 17 WOESTIJNTIPS

BP

BP -Cover.indd 1

01-Cover-3.indd 1

eSwatini

Kenia MadagaScar Oeganda Zuid-afriKa

win een luMix fZ300 caMera

IN DAR ES SALAAM

• NAAR DE TOP VAN DE KILIMANJARO KAApSTAD: • SPOTLIGHT OP DE WITTE HAAI 10 x goED vooR EEN gLIMLAch • HIKEN LANGS DE WILD COAST UBUNTU - EEN SpIRITUELE REIS • EXPEDITIE ETHIOPIË – DE STAMMEN IN DE OMO-VALLEI

GAMBIA NAMIBIË OEGANDA ZUID-AFRIKA

ZIMBABWE – DE EERSTE LIEFDE FOTOSAFARI OP DE CHOBE OOG IN OOG MET

KIM – HYENAMAN – WOLHUTER

BIjZoNDERE DIERENpoRTRETTEN

ANA BOTSW RIKA ZUID-AF

9E JAARGANG l NUMMER 1 - 2020

kaapstad

fOtOwedStRiJd win een veRbliJf in Zuid-afRika

BELEEF AFRIKA NUMMER 11

8E JAARGANG l NUMMER 1 - 2019

Jane gOOdall gelOOf, hOOp & liefde

liMpopo

Mooiste lodGes in Zuidelijk afrika

IË ETHIOP O TH LESO SKAR GA MADA ANIA TANZ RIKA AF ZUID-

7e jaargang l nummer 3 - 2018

SpOtlight Op painted dOgS

parEls van

101

COLLECTOR’S ITEM NUMMER 10

7E JAARGANG l NUMMER 1 - 2018

WIJNTOURS

MasHatu

land van gigantEn

BP

Ode aan Zimbabwe

de

6E JAARGANG l NUMMER 2 - 2017

CapE rivièra dE kaapsE kust

collector’s iteM & eXtra dik

6E JAARGANG l NUMMER 1 - 2017

WANA BOTS RDIË VE KAAP BIË NAMI A AFRIK ZUID-

5e jaargang l nummer 2 - 2016

ZUID-AFRIKA ZIMBABWE TANZANIA MOZAMBIQUE

5E JAARGANG l NUMMER 1 - 2016

tanZania

4e jaargang l nummer 3 - 2015

HEt vErlorEn koninkrijk van MapungubwE

4E JAARGANG l NUMMER 2 - 2015

2e jaargang l nummer 1 - 2013

1e jaargang l nummer 1 - 2012

Ethiopië Zimbabwe

20 pagina’s EErbEtoon aan Madiba Zimbabwe

4e jaargang l nummer 1 - 2015

Zuid-Afrika Namibië Tanzania

3e jaargang l nummer 3 - 2014

EEn lEvEn lang MandEla Zuid-afRika

2e jaargang l nummer 1 - 2013 l prijs e6.95/ZAR 60

Vijftig reistips

3e jaargang l nummer 2 - 2014

3e jaargang l nummer 1 - 2014

2e jaargang l nummer 2 - 2013

HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKAhÉt 5e jaargang l nummer 1 - 2016 l prijs 6.95 l www.oogvoorafrika.nl HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA jaargang l nummer 1 - 2018 l prijshÉt 6.95 reismagazine l www.oogvoorafrika.nl over afrika HÉT REISMAGAZINE 7e jaargang l nummer OVER 3 - 2018 AFRIKA l REISMAGAZINE prijs8e e6.95 jaargang l www.oogvoorafrika.nl l nummer 1 - 2019 l prijs 6.95 l www.oogvoorafrika.nl HÉT OVER AFRIKA 9e jaargang l nummer 1 - 2020 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA jaargang l nummer 2 - 2017 l prijs 6.95 l 7e www.oogvoorafrika.nl hÉt reismagazine over afrika 3e hÉt jaargang l nummer 1 - 2014 l prijsafrika e6.95 l www.oogvoorafrika.nl reismagazine over afrika HÉT 5e jaargang l nummer 2 -OVER 2016 l prijs e6.95 l jaargang www.oogvoorafrika.nl REISMAGAZINE AFRIKA 6e l nummer 1 - 2017 l prijs 6.95 l6e www.oogvoorafrika.nl hÉt reismagazine over 4e jaargang l nummer 3 - 2015 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 4e jaargang l nummer 2 - 2015 l prijsafrika 6.95 l www.oogvoorafrika.nl reismagazine over 3e jaargang l nummer 2 - 2014 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 2e jaargang l nummer 2 - 2013 l prijs €6.95 l www.oogvoorafrika.nl HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 3e jaargang l nummer 3 - 2014OVER l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl HÉT REISMAGAZINE AFRIKA 4e jaargang l nummer 1 - 2015 l prijs 6.95 l www.oogvoorafrika.nl reismagazine over zuid-afrika

REISMAGAZINE OVER ZUID-AFRIKA

1e jaargang l nummer 1 - 2012 l losse verkoopprijs € 6.95

BP

BP

26-10-17 12:43

04-09-13 16:17

De mooiste foto’s, onverwachte bestemmingen,

Botswana, Gambia, Zimbabwe, Namibië, Kenia,

reistips en verhalen vind je in OOG VOOR AFRIKA

Mozambique, Zambia, Rwanda, Tanzania,

De inspiratie- en reisgids voor Zuid-Afrika,

Oeganda en de eilanden in de Indische Oceaan.

Bezoek onze website www.oogvoorafrika.nl

BESTEMMINGEN BP

Kuki Gallmann

Mama Afrika

Het is september 2006. Ik ga Kuki Gallmann ontmoeten. Mijn heldin en auteur van het boek Ik droomde van Afrika. Ik droomde ook altijd van Afrika. Kuki wist dat op dat rauwe continent haar toekomst zou liggen: ‘Eens ga ik naar Afrika, daar hoor ik thuis.’ Ik wilde er ook thuis zijn. Ze verliest er haar hart, man en kind. Hete tranen huilde ik bij de beschrijving van haar verdriet. Hoe wreed kon Afrika zijn?

Tekst: Marjolein Westerterp Met dank aan de twee televisieuitzendingen Felderhof in Kenia

Kuki Gallmann Mama Afrika Kuki Gallmann Mama

Afrika Kuki Gallman Mama Afrika Kuki Gallmann Mama Afrika Kuki Gallman nMama Afrika Kuki Paolo en Emanuele

Mijn openingszin bij de ontmoeting met Kuki Gallmann in 2006 is: ‘Ik heb zo moeten huilen om uw boek’. Ze kijkt me aan en antwoordt alleen maar: ‘Ik moet nog altijd huilen om mijn boek.’

Het ijs is gebroken.

Dit verhaal is een eerbetoon aan de vrouw die zei: ‘Ik heb geleerd om verlies te compenseren met een zinvol doel.’

Kuki Gallmann (1943) maakte deel uit van de beau monde in Italië voordat ze zich in 1972 met haar man Paolo en zoon vestigt op een veeboerderij in Laikipia in het noorden van Kenia. Als kind droomt Kuki Gallmann al van een leven in Afrika. Van zonsondergangen van goud, de brul van een leeuw in de duisternis. Haar droom komt uit, maar brengt ook veel verdriet. Ze leert haar lot om te zetten in iets positiefs. ‘Als je vasthoudt aan het oude kom je niet vooruit.’

Afrika – een nieuw begin Ze is nog maar 19 jaar als ze in het huwelijksbootje stapt met de Italiaanse macho Mario. Twee jaar later scheiden ze, hun zoontje Emanuele is een jaar eerder geboren tijdens een zeldzame sneeuwnacht in Venetië. In zijn ogen zag de jonge Kuki ‘een wijsheid en een wonderlijke droefheid, alsof hij meer wist dan zijn leeftijd toestond’. Na een auto-ongeluk waarbij de vrouw van haar vriend Paolo omkomt en Kuki zwaargewond raakt, wordt ze verliefd op de Italiaan die haar ondanks zijn eigen verdriet blijft bezoeken en de ziekenzaal betovert met verhalen over het Afrika waar hij vroeger heeft gewoond. ‘Om onze diepe wonden te laten genezen hadden we allebei behoefte aan een ander bestaan dat

Memorial Emanuele

niet verduisterd werd door de schaduwen van het verleden.’

Het werd Afrika. Een wedergeboorte. Paolo en Kuki kopen Ol Ari Nyiro, de plek van de donkere bronnen, ten noorden van Nairobi.

Een uitgestrekt en gevarieerd landschap met heuvels, ravijnen en open vlaktes. Met runderen en schapen, maar ook met een overvloed aan wilde dieren.

Het leven in Afrika is hard, zo hard dat Kuki en Paolo besluiten samen geen kinderen te krijgen. Het loopt echter anders. Als Kuki toch zwanger is, is Paolo door het dolle heen van blijdschap. Hij wil een wieg laten maken in de vorm van een kano, gesneden uit de stam van een mangoboom. Hij haalt de wieg op met de auto.

Op de terugweg, voorbij Hunter’s Lodge, draait een vrachtwagen onverwacht de weg op. De wieg blijft ongedeerd, Paolo overleeft de botsing niet.

Hij wordt begraven op Ol Ari Nyiro, waar hun thuis is. Hun dochter wordt geboren. Een meisje, Sveva. Kuki voedt de twee kinderen alleen op. Emanuele, die dan een puber is, mist zijn stiefvader enorm. Hij stort zich op zijn hobby reptielen, waaronder een paar gevaarlijke giftige slangen. In een moment van onvoorzichtigheid wordt hij gebeten en overlijdt in zijn moeders armen, het is 1983, drie jaar na de dood van Paolo. Ook hij wordt begraven op Ol Ari Nyiro. De pofadder die zijn dood op zijn geweten heeft, gaat mee de kist in. Alle andere slangen laat Kuki de dag na zijn begrafenis vrij in het reservaat. ‘Het voelde als het einde van de wereld, maar de wereld ging door.’ Bij de graven van haar man en zoon plant ze twee acaciabomen, het logo van haar stichting. »

Kuki Gallmann Mama Afrika Kuki Gallmann Mama

Mama Afrika Kuki Gallmann Mama Afrika Ku Afrika Kuki Gallmann Mama Afrika Kuki Gallmann Memorial Paolo

Laikipia

Olifanten in Laikipia

Voorbij het verdriet Kuki is gedurende haar jaren in Kenia in de ban geraakt van natuurbeheer. Meer en meer raakt ze betrokken bij het lot van olifanten en neushoorns die massaal worden afgeslacht, om hun ivoor en om hun hoorns. Ze besluit tot het oprichten van een stichting die bescherming moet bieden aan het cultuurgoed van Kenia en aan de twee mannen in haar leven die zo ongelooflijk veel van die natuur hielden. Het wordt de Gallmann Memorial Foundation ter bevordering van de harmonieuze co-existentie van mens en milieu, tevens een uitleg van haar verbondenheid met de natuur en het wild van Afrika. Het enige echte kenmerk van ware liefde is onsterfelijkheid, schreef haar man haar in een brief die ze pas na zijn dood vond. Daarom móet ze haar verhaal vertellen.

Ol Ari Nyiro wordt een privé reservaat, Laikipia Nature Conservancy. Inkomsten van de lodges en van de verkoop van haar boeken worden gebruikt om zoveel mogelijk bescherming te bieden aan de wilde dieren. Ze vindt in haar strijd een belangrijke man aan haar zijde: prins Bernhard biedt als voorzitter van het Wereld Natuur Fonds hulp en wordt een goede vriend, die zelfs een eigen huisje op Ol Ari Nyiro had.

Een teken van boven Wanneer prins Bernhards levenseinde nadert, brengt Gallmann een laatste bezoek aan hem op Soestdijk en spreken de twee over een mogelijk leven na de dood. Tijdens dat gesprek vertelt Kuki over een merkwaardig voorval. In een hotel in Kenia is een plaquette waarop vermeld staat hoe op een dag een waterbok

a Afrika Kuki Gallmann Mama Afrika Kuki Gallmann uki Gallmann Mama Afrika Kuki Gallman nMama n Mama Afrika Kuki Gallmann Mama Afrika Kuki

zomaar de lobby binnen kwam wandelen. In Afrika legt men een dergelijk gedrag van een groot dier uit als een aankondiging van het overlijden van een heel belangrijk persoon. Welnu, juist op die dag en dat tijdstip overleed Koning George V van Engeland, en op diezelfde tijd waren in dat hotel ook leden van de Britse koninklijke familie aanwezig. Prins Bernhard hoort dit verhaal met grote belangstelling aan, en hij zegt tenslotte tegen Kuki: ‘Als ik overlijd, zal ik jou op eenzelfde wijze een teken geven.’ Een aantal dagen later, 1 december 2004, zit ze met enkele gasten aan de dinertafel in haar huis. Het is negen uur ‘s avonds en plotseling komt er een grote vogel, een woodhoopoo, binnenvliegen die drie keer rond de tafellamp cirkelt. Zoals zij zegt, een vogelsoort die normaal alleen overdag vliegt. Ogenblikkelijk beseft ze dat prins Bernhard overleden moet zijn en zij deelt dat aan haar gasten mee, die uiteraard nogal vreemd opkijken. De volgende dag horen ze dat de prins inderdaad de avond ervoor is overleden, om ongeveer zeven uur ‘s avonds. In Kenia was het op dat moment twee uur later dan in Nederland, dus het tijdstip van overlijden komt precies overeen met het binnenvliegen van die grote vogel.

En nu?

Met de foundation, die Kuki samen runt met haar dochter Sveva en diens partner Nigel, proberen ze het wild te beschermen, hebben ze een anti-poaching brigade opgezet en proberen ze de lokale communities zo veel mogelijk te betrekken en voordeel te laten hebben van hun werk.

Het is niet genoeg. Op 23 april 2017 wordt haar huis op het

reservaat in brand gestoken – én Kuki wordt een dag later neergeschoten in haar natuurreservaat door rebellerende milities die het gebied willen innemen, ontbossen en gebruiken voor landbouw. Ze overleeft de aanslag. Als ze na haar revalidatie terugkeert, kan ze twee dingen doen: ofwel wraak nemen en de schutters voor de rechtbank dagen, ofwel vrede stichten. Ze kiest voor vrede en zet zich met nog meer energie in om mensen te overtuigen de natuurlijke rijkdommen ecologisch te gebruiken met een economische rendabiliteit, zodat een héle gemeenschap daarvan kan leven. Bang om terug te keren naar Laikipia Nature Conservancy was ze niet. ‘Mijn hart hoort hier. Ik ben altijd gebleven.’ ˙

QuickFACTS Ik droomde van Afrika (25ste druk, 2017), is nog altijd verkrijgbaar.

Er zijn inmiddels al meer dan 150.000 exemplaren van verkocht en er is een film van gemaakt met Kim Basinger als Kuki.

Volg de werkzaamheden van The Gallmann Memorial Foundation via https://gallmannkenya.org/ Overnachten kan in het Mukatan Retreat.

152

lezen &

kijken

Boeken en films die naar onze mening gezien moeten worden

literatuur. Ze schrijft over de negentiende-eeuwse literatuur waarin slavernij werd geromantiseerd en vergelijkt deze boeken met de dagboekaantekeningen van slavenhouders. Morrison onderzoekt wat het betekent om zwart te zijn en verkent verschillende opvattingen over raciale zuiverheid, globalisering en massamigratie in deze eeuw. Dit is geen gemakkelijk boek. Een kort citaat: … hoort hij hem de verrukkelijke woorden mompelen die het oergevoel oproepen thuis te zijn, woorden die hem opnemen in de mensheid: ‘Je wist toch dat ik op je wachtte?’

Dominicus landengids Marokko

Toni Morrison, De herkomst van anderen | Vertaling uit het Engels door Nicolette Hoekmeijer | De Bezige Bij, 2018 | ISBN 978-94-031226-0-1 | Gebonden, 144 pagina’s | € 20,99, ook verkrijgbaar als e-book Een gedegen reisgids voor wie de wonderen van Marokko wil ontdekken. Met veel aandacht voor kunst- en cultuur, voor de Marokkaanse keuken, en alles wat Marokko tot zo’n bijzondere reisbestemming maakt. Aantrekkelijk, goed en gedegen informatie.

Wat het betekent

Remco Ensel, Marokko – De koningssteden, het Atlasgebergte, de Sahara en meer | Dominicus, zevende herziene druk 2019 | Paperback, 292 pagina’s met foto’s, kaarten en plattegronden | ISBN 978-90-257650-1-9 | € 22,99, ook als e-book De herkomst van anderen

De volledige titel van dit bijzondere boek luidt: Wat het betekent wanneer er een man uit de lucht valt. Het is een van de twaalf verhalen van deze bijzondere, met prijzen overladen bundel van de oorspronkelijk Nigeriaanse auteur. De verhalen hebben allemaal hun oorsprong in de magie van Afrika. De god van de mieren zweert wraak op de godin van de rivieren, want ‘iemand had moeten weten dat je beter geen kleine dingen van kleine mannen kunt afpakken.’

Bijzonder, heel bijzonder.

Toni Morrison was de eerste (en enige) zwarte vrouw die de Nobelprijs voor Literatuur kreeg. Ze overleed 5 augustus 2019. In daarmee haar laatste boek schrijft ze over de thema’s die haar werk kenmerken: ras, grenzen, migratie, angst, het verlangen om ergens thuis te zijn. Wat is ras en waarom is het zo belangrijk? Waarom heeft de mens behoefte aan de Ander? En waarom beangstigt de aanwezigheid van de Ander ons? Toni Morrison gaat in haar boek op zoek naar antwoorden. Ze grijpt terug naar haar eigen jeugd, maar onderzoekt ook de geschiedenis, de politiek en de

Lesley Nneka Arimah, Wat het betekent wanneer er een man uit de lucht valt | Vertaling uit het Engels door Charles Bors | Karaat, 2019 | ISBN 978 90 797703-9-7 | Paperback, 216 pagina’s | € 21,95

Tekst: Marjolein Westerterp

Olifantenfluisteraar

Een internationale bestseller en een episch en ontroerend verhaal over een kudde opstandige en getraumatiseerde olifanten die alleen gered kunnen worden als ze Thula Thula, het natuurreservaat van Lawrence Anthony, als hun nieuwe thuis willen erkennen. Lawrence, bijgestaan door zijn vrouw, honden en rangers, krijgt het uiteindelijk voor elkaar een verbond te sluiten met de wijze matriarch Nana.

Door de aanwezigheid van de olifanten leert Lawrence van hun moed, hun eeuwenoude wijsheid, hun doorzettingsvermogen, hun sociale structuur, hun liefde. De kudde verrijkt zijn leven nadat hij dat van hen heeft gered. Lawrence is helaas te vroeg overleden, maar de fameuze olifanten kunnen nog altijd worden gezien op Thulu Thula, niet ver van Richard’s Bay in Zuid-Afrika. https://thulathula.com

olifant Frankie, nota bene naar haar vernoemd. Ze biedt als een volleerd natuurbeheerder een beschermend thuis aan verweesde neushoorns, aan nijlpaard Charlie dat doodsbang blijkt te zijn voor water en ze weet haar Thula Thula overeind te houden als ze overvallen worden door stropers. Ik las het in Zuid-Afrika en huilde tranen met tuiten. Ik mailde haar mijn complimenten en ontroering.

Per kerende e-pos kwam haar bericht. ‘I’m so sorry, I made you cry, my dearest Marjolein.’ Het boek is te koop overal in Zuid-Afrika en hier via bol.com. Inmiddels heb ik de vertaling mogen verzorgen van Een olifant in mijn keuken. www.AnElephantInMyKitchen.com Françoise Malby-Anthony, with Katja Willemsen, An Elephant In My Kitchen - what the herd taught me about love, courage and survival | Pan Macmillan, 2018 | Paperback, 328 pagina’s met foto’s | ISBN 978-15-098649-1-1 | € 18,99, ook als e-book Wonderboom

Lawrence Anthony, met Graham Spence, De olifantenfluisteraar – mijn leven met de kudde in de Afrikaanse wildernis | JUST Publishers, 2019 | Uit het Engels vertaald door Bureau Bernards | Paperback, 350 pagina’s, met foto’s | ISBN 978-90-897566-3-3 | € 22,50 Een olifant in mijn keuken

An Elephant in my Kitchen is het vervolg op de bestseller The Elephant Whisperer, geschreven door Lawrence Anthony over een kudde getraumatiseerde olifanten die hij en zijn vrouw Françoise Malby opnamen op hun inderhaast opgerichte game reserve Thula Thula. Lawrence overleed en Françoise, een geboren Parisienne zag zich gesteld voor tal van uitdagingen. Ze schreef er een ontroerend boek over, An Elephant in my Kitchen. Waarin ze bijvoorbeeld erkent dat zij, in tegenstelling tot Lawrence doodsbang was voor

Magriet Vos moet vluchten. Ze is violiste en woont in een postapocalyptisch Zuid-Afrika dat op de rand van de chaos staat.

Magriet speelt geregeld voor de West-Kaapse tiran Albino X. Ze vreest dat ze haar leven niet zeker is als Albino X haar toenemende geheugenverlies ontdekt. In het geheim vertrekt ze van Betty’s Bay naar haar geboorteplaats Wonderboom, vijftienhonderd kilometer naar het noorden. Ze wil terug naar haar roots voordat ze vergeet wie ze is. Haar leven kent ze dankzij haar dagboek en foto’s, die ze als een kostbare schat in haar vioolkist bewaart. En door de vage herinneringen die bepaalde plekken of landschappen oproepen.

Magriets reis is een bijzondere metafoor voor de dagelijkse angsten van menige Zuid-Afrikaan. Tijdens de vlucht van Magriet leer je meer en meer over Zuid-Afrika en haar geschiedenis en bijzondere inwoners. Een boek waar je aan moet wennen en dat je vervolgens niet meer loslaat.

Lien Botha, Wonderboom | Vertaald uit het Afrikaans door Robert Dorsman | Zirimiri Press, 2019 | ISBN 978-94-900421-5-8 | Paperback, 208 pagina’s | € 18,95

153

Stoere tantes en de kinderen van Bobbi Bear

Groene heuvels bespikkeld met vrijstaande huisjes. Ogenschijnlijk vredig en idyllisch.

Het bezoek aan Operation Bobbi Bear in Amanzimtoti, net buiten Durban, leert dat het leven achter tal van gesloten deuren binnen de plattelandsgemeenschappen voor kinderen vooral wreed is. Vier dagen lang mocht OOG VOOR AFRIKA meekijken bij Operation Bobbi Bear en leerde zo de zachte kant van de ‘Rough Aunties’ kennen.

In 2008 veroverden vijf vrouwen uit Zuid-Afrika de harten van velen door de documentaire Rough Aunties. Jackie, Eureka, Thuli, Mildred en Sdudla vormen samen met Sweetie en Ladyfair het warmkloppende hart van Operation Bobbi Bear die mishandelde, verwaarloosde, seksueel misbruikte en vergeten kinderen van het platteland rond Durban beschermt, opvangt en verzorgt. Net zo

lang tot ze geheeld en weer kind zijn. En nog lang daarna. Every little body is a somebody, dat is de kern van Operation Bobbi Bear.

Thuis bij Jackie Downs Brandfield Een stevige wind laat de bladeren van de hoge palmbomen buigen.

We zitten buiten bij Jackie, de oprichtster van Operation Bobbi »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Marjolein Westerterp en stills uit de film Rough Aunties van Kim Longinotto

Opvanghuis Bobbi Bear

Eureka Eureka en Sdudla Waar het pijn deed

Jackie Jackie biedt hulp aan

Jackie en Noni Mildred en Noni

Mildred

Puur geluk

De zaterdagbijeenkomst onder de boom

Voorlichting onder de boom

Sdudla Sdudla en Eureka

Rough Aunties Sdudla en Mildred

Thuli Thuli troost

Thuli en Martin Amanzimtoti

Ladyfair

Bear, in afwachting van de welkomstbraai ter ere van ons bezoek.

Sindi, de geadopteerde dochter van Jackie en Allan vraagt de aandacht, in haar hand een envelop: ‘We zijn zwanger, en alles is goed …’ Uit de envelop komt de eerste echo van het kindje dat ze draagt. Haar eveneens geadopteerde zusje Nonhlanhla dat achter haar staat slaat de handen voor haar mond, tranen stromen over haar wangen. Jackie springt overeind en omhelst de jonge vrouw. Sindi was verkracht en mishandeld en kwam bij hen als een getraumatiseerd kind, zonder toekomst. Nu staat er een stralende, zelfverzekerde aanstaande moeder die via Facetime contact legt met haar familie, haar nieuwe familie. ‘We are pregnant. What?

Pregnant, we are having a baby, you know; a little person.’ Haar eigen vader en moeder heeft Sindi nooit meer gezien nadat ze was opgevangen bij Operation Bobbi Bear en uiteindelijk liefdevol werd opgenomen in het gezin van Jackie. ‘Ik was zo bang dat ze nooit kinderen zou kunnen krijgen’, zegt Jackie, terwijl ze haar hand uitsteekt naar haar dochter. Noni, zoals Nonhlanhla liefkozend wordt genoemd en Sindi hebben we gezien in de documentaire Rough Aunties. Noni werd zwaar mishandeld door haar oom en uiteindelijk uit huis geplaatst. Voor even, om op adem te komen bij Jackie, Allan en Sindi. Voor even werd voor altijd. Hoe puur geluk er uitziet toont Rough Aunties als Nonhlanhla hoort dat ze bij Jackie mag blijven.

A day at the office met Eureka Het kantoor en opvanghuis van Bobbi Bear gaat schuil achter beschermende hekken. We worden hartelijk omhelsd door Eureka Olivier, de vrouw die de operatie nu, na het terugtreden van Jackie, leidt. In een flits zie ik een jongetje wegrennen. Binnen ligt speelgoed, op de bank twee van de gekleurde beren die dienstdoen als spreekpop om kinderen duidelijk te laten maken wat hen is overkomen. Op het aquarium met oranje vissen prijken glitters.

Overal in het kantoor zijn glitters. ‘Ik houd van bling’, zegt Eureka.

‘Mijn leven hier is soms zo zwaar dat het me helpt om even weg te komen van het duister dat hier altijd hangt.’

Het opvanghuis van Bobbi Bear is vol. Zes kinderen van een drugsverslaafde moeder met zes verschillende vaders. Het oudste meisje is nu 10 jaar. Ze werden gevonden in een krot naast een vuilnisbelt. In het bed lagen dode ratten, de kinderen waren ondervoed en voor twee van hen kwam de hulp bijna te laat. ‘Ze waren verwilderd’, zegt Eureka. ‘Ze waren niet opgevoed, wisten niet van wc’s of manieren, gingen niet naar school.’ Ze werden mishandeld door de moeder en de stroom van mannen die over de vloer kwamen, en verkracht, telkens weer. Ook de jongetjes.’

Het belangrijkste wat Eureka, die sinds hun komst nu anderhalf jaar geleden doet, is hen vertrouwen in mensen geven. ‘Ze gaan heel makkelijk met andere kinderen om, maar niet met volwassenen.

Psychologen en gedragscoaches helpen om stapje voor stapje dat vertrouwen te geven, en de angst te laten plaatsmaken voor liefde en veiligheid. Soms zitten de twee jongsten onder mijn bureau terwijl ik zit te werken en klampen zich vast aan mijn benen. De oudste jongen heeft het ‘t moeilijkst, hij probeerde een tijdje geleden zelfmoord te plegen. “Ik wil niet leven”, zei hij.’ Twee dagen en nachten heeft Eureka met hem in haar armen gezeten om hem liefde en geborgenheid te laten voelen. Het mantra: ‘ik wil dat je leeft…’ De moeder is inmiddels vertrokken naar Johannesburg, is weer zwanger van weer een nieuwe man. Naar

de kinderen heeft ze niet meer omgekeken. Die blijven ondanks alles naar haar vragen. Ze was alles wat ze kenden. Met z’n zessen vormen ze een kleine clan, een scheepje dat dobbert op de woeste baren van het leven. Eureka kan pas blij zijn als het Bobbi Bear gelukt is om de trauma’s te verjagen en ze van totaal kapot weer zo heel als mogelijk zijn.

De opvangruimte zit de volgende ochtend vol. Vijf kinderen met volwassenen, op zoek naar hulp. Ik leer het gezicht van trauma kennen. Uit de ogen is alle leven verdwenen, heeft plaatsgemaakt voor wanhoop.

De rough aunties, stoere tantes Ik leer ook het gezicht van liefde en mededogen kennen. De vijf vrouwen die, gesteund door vele anderen, het hart van Operation Bobbi Bear vormen zijn zelf kapotgemaakt door misbruik, mishandeling, door verlies. Het leven is hard voor ze geweest, maar zoals ze zelf zeggen: ze zijn geheeld en vastberaden kinderen en vrouwen die hetzelfde overkomt te helpen. Daarvoor gaan ze door roeien en ruiten. Op mijn voorzichtige vraag of het verhaal vertellen niet steeds weer het wondje openkrabt aan Ladyfair die voorlichting over hiv/aids en misbruik geeft op scholen waarbij de tranen haar over de wangen stromen, zegt ze: ‘Nee, ik ben geheeld, maar dat betekent niet dat het me niet raakt. In onze cultuur zwijgen we over slechte zaken, ik heb hier geleerd dat het goed is erover te praten.’ Bijna achteloos somt ze vervolgens de verschrikkingen op die ze heeft moeten doorstaan. Ik kan haar alleen maar omhelzen en danken voor haar openheid. Van Eureka krijg ik een brief met daarop het verhaal van haar leven en dat van haar dochter Michelle die ook werkt voor Bobbi Bear. Ik kijk de vrouw aan die zo hard knokt om Bobbi Bear te laten overleven.

Haar leven op vijf A4’tjes. ‘Ik heb het zo kort mogelijk verteld. Ik heb bereikt wat ik wilde, van slachtoffer ben ik overlever geworden, mijn nieuwe familie is mijn gezin en de mensen van Bobbi Bear.’

Eerder had ze gehint op haar handtas die altijd in haar blikveld moet zijn. Het was de tas die ze nodig had om te kunnen vluchten als het misbruik te zwaar werd om te dragen. Ze heeft alle klappen die het leven maar kon uitdelen opgevangen en heeft maar één doel: ‘mijn jeugd is mij afgenomen. Ik vecht tot mijn laatste snik om kinderen in nood te helpen en ze weer kind te laten zijn.’

Bobbi Bear – de naam van hoop Ook het leven van Jackie is op z’n zachtst gezegd niet over rozen gegaan. Dacht ik nog dat in Afrika het leven voor blanken over het algemeen goed is, Jackie helpt me snel uit de brand. Ze is in haar jeugd, in Bulawayo in Zimbabwe, misbruikt, genegeerd en uiteindelijk, met haar drie jongere broers door zwarte vrouwen gered en onder de hoede genomen. Het misbruik, het niet gezien worden heeft een activistisch vuur in haar ontstoken en ze besloot op te komen voor kinderen en vrouwen zonder stem. Alsof het onmogelijk was haar eigen trieste verleden te ontlopen, werd ze, eenmaal in Zuid-Afrika geconfronteerd met hiv/aids, met armoede, met druggebruik en met misbruikte kinderen. Ze herkende de wanhoop. Het besluit om ze te helpen was daarmee snel genomen.

Hoe ze wist wat ze moest doen? Ze kijkt me aan. Ik weet het antwoord: ‘You walked the walk.’ Omdat ze wist hoe moeilijk het is om te praten over wat je is overkomen, bedacht ze een beer die namens het kind het verhaal vertelt. De beer moest »

157

158

een naam, de stichting moest een naam. Ze koos voor Robin, koosnaam Bobbi, haar beste vriendin en een meisje dat in de ogen van Jackie het ideale leven leidde. Een fantastische kindertijd, liefhebbende ouders. Het lot trof Robin hard, ze overleed als jonge vrouw bij een auto-ongeluk. ‘Deze fantastische vrouw, die zo dol was op kinderen zou nooit moeder worden. Zij was mijn benchmark voor hoe geluk eruitziet en ik wilde dat haar leven niet voor niets was geweest. Bobbi Bear is haar nalatenschap en mijn opdracht.’

De boom op zaterdag Elke week, al twintig jaar lang, komen kinderen uit de township naar wat inmiddels de beroemdste boom van Zuid-Afrika wordt genoemd. Om hulp te zoeken, om, zoals Eureka zegt, voor een paar uur kind te zijn. Ze krijgen, middels donaties, kleren of een stukje speelgoed, en altijd – als er geld is – iets te eten, een sandwich, een bekertje sap. ‘Sommigen beginnen al om vier uur te lopen om op tijd te kunnen zijn. De tocht is niet zonder gevaar, om bij de boom te komen moet een aantal kinderen een riviertje oversteken. Na heftige regenval is dat riviertje een kolkende stroom. Shulababa, het zoontje van Rough Auntie Sdudla verdronk tijdens de oversteek, op weg naar zijn moeder. De bijeenkomsten worden ook gebruikt voor empowerment talks, om voorlichting te geven. De boom is in een ruwe wereld een baken van veiligheid geworden. Van vertrouwen, de kinderen en hun moeders, tantes en oma’s weten dat Bobbi Bear er elke week voor ze klaarstaat. ‘Ook ik werd geholpen, zonder dat ik erom vroeg was er hulp. Daar ben ik nog altijd dankbaar voor. Ook voor het feit dat mijn broers en ik altijd bij elkaar hebben kunnen blijven’, zegt Jackie.

Zoals de zes van Bobbi Bear nu?

‘Ja, die band is mijn levenslijn geweest en nog. We waren een troep, zo noemde ik ons ook.’

Kijkend naar alle ervaringen, vraag ik Jackie of het voor haar moeilijk was om zelf moeder te worden, hoe natuurlijk groot haar liefde voor kinderen ook is. Ze had haar eigen moeder zien vechten om te overleven en jarenlang voor haar drie broertjes moeten zorgen. Ze geeft toe dat ze het heel lastig vond om haar kinderen als baby te zien, om zich schuldig te voelen als ze iets mankeerden.

‘Heel eerlijk, ja ik was bijna verlamd van angst toen ik voor het eerst zwanger was. Om te kunnen helpen, moet je geheeld zijn. Als jij pijn hebt, straalt dat af op anderen.’ Jackie vond haar heling in de kerk. ‘Daar was de perfecte vader die je niet seksueel misbruikte, die je niet sloeg, die niet doodging aan aids of je verliet. Hij bood vertrouwen, veiligheid en zekerheid. En precies dat is wat wij doen bij de boom. En daarnaast had ik de ervaring dat niemand ooit naar mij of mijn broers luisterde. Ik wist daardoor ook dat wij bij Bobbi Bear altijd moeten luisteren naar mensen in nood. Ik wilde een stem voor de misbruikte kinderen zijn. En voor vrouwen, alle vrouwen van alle kleuren, ik wil ze bewust maken van het feit dat wij ‘we-people’ zijn.’

giften uit Nederland. Het was de start van de verwezenlijking van een droom. Jarenlang hebben via Be More ook vrijwilligers uit Nederland een liefdevolle helpende hand uitgestoken. Een van hen is Brigitte van der Loo. Ze verbleef een halfjaar bij Bobbi Bear en is nog altijd onder de indruk van het werk van de aunties en de ervaringen die ze heeft meegemaakt. ‘Na alle afschuwelijke verhalen van kinderen seksueel misbruikt door ooms, buurmannen, vaders en broers kreeg ik bijna een hekel aan alles wat man was. En juist die week kwam elke dag een melding van een kind misbruikt door moeder. Zoals een moeder die bij haar dochter een stok in haar anus had gestoken, en naar school had gestuurd. Het meisje kon uiteraard niet zitten en zo kwam de lerares erachter. Dat verhaal zal ik nooit vergeten. Of ‘mijn’ Thabile, verkracht door haar oom. Ik was erbij toen het allemaal net was gebeurd, bij de politie, in het ziekenhuis, het moment dat ze haar moeder weer zag, voor het eerst na het gebeurde. Moeder bleef keurig op de bank zitten en het meisje aan de andere kant van de kamer. Allebei stil. Thabile huilde, maar durfde niet naar haar moeder. Schaamte, juist ook bij haar moeder. Onze dochter was 15 in die tijd en ik had bij Bobbi Bear een meisje van die leeftijd meegemaakt die al heel wat achter de kiezen had. Toen ik thuiskwam en onze dochter maar bleef ‘zeiken’ over de scooter waarvoor ze spaarde, ben ik wel eens flink tegen haar uitgevallen. Het leven dat ik toen leidde paste me na mijn tijd bij Bobbi Bear niet meer zo goed.’

‘Every little body is a somebody, dat is de kern van Operation Bobbi Bear’

Vrijwilligers uit Nederland Nederland en Operation Bobbi Bear hebben nauwe banden.

Het huis waar Bobbi Bear nu verblijft is mogelijk gemaakt door

Vier dagen, een documentaire, getraumatiseerde kinderen en stoere tantes met een ongelooflijk verhaal hebben mijn hart geraakt. Ik heb twee kanten van de medaille die Zuid-Afrika heet gezien. De wanhoop en hoop, het misbruik en de liefde. Ik maak een diepe buiging voor de Rough Aunties. ˙

QuickFACTS Operation Bobbi Bear bestaat dit jaar twintig jaar.

Normaliter reden voor een feest. Nu een jammere constatering dat het werk van de Rough Aunties nog altijd heel hard nodig is. Hoe Stichting Bobbi Bear Nederland helpt lees je op de website www.foodforbobbibear.com De Stichting heeft de ANBI-status voor goede doelen. Help je mee?

Om het werk van Bobbi Bear te begrijpen, kijk naar Rough Aunties, de prijswinnende documentaire van Kim Longinotto, te huren of aan te schaffen via https://vimeo.com/ondemand/roughaunties/179195400 De foto’s zijn gemaakt tijdens de Tree-sessie en komen van de documentaire Rough Aunties. Wegens de privacywetgeving mogen van de kinderen die nu opgevangen worden bij Bobbi Bear geen foto’s gemaakt worden.

lezen

159

luisteren

&

kijken

Alles uit Afrika wat in onze ogen de moeite waard is om gezien te worden

Lamentations of Judas

eerste geprivatiseerde gevangenis in Zuid-Afrika. Dit is wat er gebeurt wanneer ingewikkelde overheidstaken als detentie en reclassering aan marktwerking worden overgelaten, en zonder toezicht worden uitgevoerd door grote internationale corporaties.

Een fenomeen dat ontstond door bezuinigingen. In deze film van de tweelingzussen Femke en Ilse van Velzen (Weapon of War) – volgen we onderzoeksjournalist Ruth Hopkins en de levens van ex-gedetineerden en gevangenbewaarders van de ZuidAfrikaanse Manguang gevangenis, die privaat gerund wordt door de controversiële Britse multinational G4S. Gelekte videobeelden, gefilmd door gevangenisbewaarders, tonen het geweld binnen de muren van deze beruchte gevangenis. Prison for Profit legt het gewelddadige systeem van winstmaximalisatie door een bedrijf als G4S bloot.

Bij de koloniale oorlogen in ‘wit’ Zuid-Afrika werden Angolese jongeren geronseld en gedwongen als soldaten mee te vechten tegen de zwarte bevolking. Sinds eind jaren tachtig leven deze ‘Terrible Ones’ in het afgelegen Zuid-Afrikaanse ruïnestadje Pomfret.

De onlangs overleden filmmaker Boris Gerrets (Shado’man) zoekt hen op en vraagt hen naar hun rol in de oorlogen. Hij stuit op een muur van stilte. Om hen met het verleden te confronteren, besluit hij de veteranen het verhaal van Judas Iskariot, symbool van verraad, na te laten spelen. Zo worden zij – slachtoffers en daders – niet alleen personages in de documentaire, maar ook acteurs in het confronterende Bijbelverhaal. Er ontstaat een aangrijpend beeld van mensen aan de zelfkant van de geschiedenis in een drama over schuld, verhaal en vrije wil. Fascinerend, ongemakkelijk en prachtig gefilmd. Pijn die wacht onder de oppervlakte.

The Boy Who Harnessed the Wind

Lamentations of Judas draait vanaf 6 augustus in de bioscopen.

Bekijk de trailer hier: https://youtu.be/ZcdLd-FhtW8

Het waargebeurde verhaal over een tiener in Malawi, die zijn dorp wil redden van de hongersdood. De film neemt je mee naar een uitgedroogd, ongeromantiseerd maar indrukwekkend Malawi, met acteurs die afwisselend Engels en Chichewa spreken en een authentiek Afrikaans verhaal vertellen. Dit regiedebuut van de Nigeriaans-Britse acteur Chiwetel Ejiofor (12 Years a Slave) is gebaseerd op de gelijknamige, autobiografische roman van William Kamkwamba. Het verhaal, over een puber uit Malawi die een plan bedenkt om zijn dorp te redden van de hongerdood, wordt zonder opsmuk verteld, met alle ruimte voor de sympathieke, overtuigend gespeelde personages. Het slot wordt al min of meer verklapt in de titel, maar is evengoed hartverwarmend.

Prison for Profit

Netflix, trailer via https://www.imdb.com/title/tt7533152/

Geen makkelijke kost, maar wel een verhaal dat verteld moet worden. Klokkenluiders, ex-gedetineerden en een onderzoeksjournalist tekenen een schokkend beeld van de

Tekst: Marjolein Westerterp

Saskia Vredeveld

Zoektocht naar het paradijs

Amsterdam en Utrecht. Amersfoort en Ermelo. Haarlem en Dordrecht. Dorpen en dorpjes die diep verscholen liggen in het binnenland van Zuid-Afrika, waar nooit of vrijwel nooit bezoekers komen. De Nederlands-Zuid-Afrikaanse filmmaker Saskia Vredeveld reisde de afgelopen jaren 5000 kilometer door haar geboorteland. Het werd een dubbele odyssee.

Ze wilde antwoord vinden op de vraag of Zuid-Afrika nog steeds haar land is én een wereld vol Nederlandse namen ontsluiten die op het punt staan van de landkaart te verdwijnen.

Het resultaat is te zien in haar filmische roadtrip door Zuid-Afrika A Fool’s Paradise (2019).

Ze is geboren aan de voet van de Tafelberg en groeide op in Kaapstad in de tijd van apartheid. Ze leefde ‘alsof het altijd vakantie was’. Aan het leven in haar paradijs kwam een einde toen haar ouders terugverhuisden naar Nederland. Voor Saskia een nachtmerrie. Als blanke Zuid-Afrikaanse werd ze hard veroordeeld.

Je zult wel een racist zijn. ‘Ik deed zo mijn best aansluiting te vinden dat ik zelfs klompen ging dragen. Dat ik uit Zuid-Afrika kwam, kon ik maar beter niet zeggen. Iedereen, ook mijn eigen familie, ging mij vertellen hoe het was in Zuid-Afrika, terwijl ik er net vandaan kwam.’

Om de vragen en meningen over haar dierbare geboorteland te ontwijken verklaarde ze haar accent door te zeggen dat ze uit Canada kwam. Pas in Nederland zag ze de andere kant van de medaille van apartheid.

‘Van Nelson Mandela had ik nog nooit gehoord. Terwijl wij elk weekend zonnebadend op het strand lagen, met uitzicht op Robbeneiland. Zuid-Afrika had nog geen televisie, en er was censuur. Het was dan ook een enorme schok toen ik op de Nederlandse televisie voor het eerst beelden zag van rellen in de townships, onderdrukking, politiegeweld.’

Saskia werd filmmaker en begon de verhalen van haar geboorteland te filmen. Kritisch en geëngageerd, maar ook vol liefde, want heimwee naar Zuid-Afrika bleef knagen. Altijd.

Bij haar nieuwste documentaire wilde ze in eerste instantie het verhaal vertellen van het Zuid-Afrika van nu, wat 25 jaar

democratie het land heeft opgeleverd. Ze besloot het boek van historicus Bart de Graaff, 1599 km tussen Amsterdam en Gouda, en de plaatsen met Nederlandse namen die hij daarin beschrijft als leidraad te nemen voor haar roadtrip. Het werd echter meer dan een verslag, A Fool’s Paradise werd een persoonlijk document, waarin Saskia teruggaat naar haar jeugdherinneringen, de ontmoeting tussen haar Nederlandse ouders in Zuid-Afrika, destijds voor naoorlogse Nederlanders het beloofde paradijs en land van de onbegrensde mogelijkheden.

Is Zuid-Afrika nog mijn paradijs?

Saskia realiseert zich dat ze destijds weinig tot niets meekreeg van de apartheid. ‘Ik groeide op in een land dat ik eigenlijk helemaal niet goed kende. Wij leefden in een witte bubbel. Apartheid was heel normaal. Elk volk heeft toch een eigen taal, een eigen land, een eigen cultuur? Daarom heb ik voor de publieke omroep meer dan twintig documentaires over Zuid-Afrika gemaakt. Ik moet weten waar ik vandaan kom.’

Met haar jeugd in het achterhoofd vraagt ze zich tijdens haar roadtrip af of het opgroeien tijdens de apartheid haar tot een racist heeft gemaakt?

Na de eerste democratische verkiezingen in 1994 is er in ZuidAfrika veel ten goede veranderd. Maar kun je vierhonderd jaar kolonialisme in 25 jaar wegpoetsen? Bij veel blanken, waaronder Saskia, speelt nog steeds schaamte. ‘Ik had zelfs in Nederland altijd de neiging om extra aardig te zijn tegen zwarte mensen.’ »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Privébezit Saskia Vredeveld en A Fool’s Paradise

161

162

‘Zuid-Afrika vraagt moed van me mijn angst te begraven en de hoop niet op te geven’ In de loop der jaren hebben hoop en wanhoop om voorrang gestreden. ‘Dankzij iemand als Nelson Mandela is het nu weer oké om te zeggen dat je een Zuid-Afrikaan bent. Schaamte is veranderd in trots. Maar dat wisselt elkaar af.’

Haar droom? ‘Dat is die van Nelson Mandela: een samenleving waar iedereen in harmonie kan samenleven in een vrije democratie zonder armoede.’ Dat is echter niet het beeld dat ze krijgt als ze door het land reist.

In naam van de documentaire A Fool’s Paradise is een uitdrukking die zoveel betekent als “een gevoel van geluk dat je kunt hebben omdat je onwetend bent over de negatieve aspecten van een situatie”. Geluk gebaseerd op valse hoop dus. De vraag die ze zich stelt: wat is er geworden van de hoop die Nelson Mandela mij gaf? Gaande het proces werd A Fool’s Paradise een persoonlijke essayfilm, road movie en antropologische studie ineen, een eigentijds portret waarin ze de camera richt op de mensen die buiten het welgestelde, witte plaatje van haar jeugd vielen.

Het levert veel vragen en twijfels op: Zuid-Afrika, het beloofde land, maar voor wie dan? ‘Mijn Zuid-Afrika was veilig en vrij. Maar

hoe vrij is het dan nu? Als witte kun je alleen met beveiliging de townships in.’

Ze zag een land dat zich opnieuw aan het uitvinden is, waarin iedereen op zoek is naar een eigen gemeenschap waarin hij of zij zich veilig voelt.

De vraag of Zuid-Afrika nog steeds haar land is, levert een resoluut antwoord op.

‘Ja, mijn hart ligt in Zuid-Afrika, met Nederland heb ik een verstandshuwelijk. Als ik in Nederland ben mis ik altijd de geuren, geluiden, de zeewind, het licht. Ik vind het een rijkdom om twee vaderlanden te hebben, maar het voelt ook gespleten. Of ik in Nederland ben of daar, na een tijdje krijg ik heimwee en moet ik weer naar de andere kant om mijn balans te hervinden. In mijn films laat ik die twee kanten zien en word ik heel. Met A Fool’s Paradise heb ik voor mijn gevoel mijn plaats opgeëist in mijn Zuid-Afrika.’ ˙

163

QuickFACTS Meer info: afoolsparadisefilm.com De filmdocumentaire A Fool’s Paradise is te zien via Picl: https://picl.nl/films/a-fools-paradise/ Meer films en documentaires van Saskia Vredeveld vind je op https://southafricanstories.com/saskia-vredeveld/ Het boek van Bart de Graaff, 1599 kilometer tussen Amsterdam en Gouda - een ontdekkingstocht langs Nederlandse plaatsnamen in Zuid-Afrika | Uitgeverij Scriptum, 2012| ISBN 978 90 55948925 | Paperback, 136 pagina’s met foto’s | € 15,75 vormde de basis voor Saskia Vredevelds roadtrip door Zuid-Afrika.

De zwarte wereld van

William Kentridge Vier decennia kunstenaarschap, het wordt wereldwijd gevierd.

De zwarte en soms zware werken, met altijd een vleug humor en ironie van William Kentridge waren eerst in Nederland – 10 Drawings for Projection – te zien.

Vervolgens kreeg de meester een dubbele expositie in Kaapstad.

Tekst en foto’s: Marjolein Westerterp

Het gebeurt zelden, maar nu wel: het hele Zeitz MOCAA in Kaapstad én de brandnieuwe Norval Foundation eren de meester van het zwart, van de statement, van het grootse gebaar met een dubbele expositie: Why Should I Hesitate: Putting Drawings To Work en Sculptures.

Terugkijkend op veertig jaar kunstenaarschap zegt Kentridge: ‘Mijn mislukkingen hebben mij tot kunstenaar gemaakt. De overzichtstentoonstelling in Kaapstad geeft daar een goed overzicht van. In eerste instantie wilde ik ingenieur worden, daarna een revolutionair. Dat is allebei niet gelukt. Ik besloot acteur te worden en mislukte. Ik wilde schilder worden. En mislukte. Filmmaker.

Het mislukte. En toen was daar houtskool. Het uitwisbare, zwarte, vluchtige houtskool. En zo werd ik kunstenaar, van houtskooltekeningen.’

De cynische observatie wordt onderuitgehaald door het meer dan bijzondere werk van Kentridge dat vier museumverdiepingen en de Norval Foundation vult. Het is zwaar, indringend, groots en klein, impulsief en doordacht, filmisch, het is luid en het is vooral ongelooflijk eigen en origineel. Het verhaal staat altijd centraal,

uitgedrukt in begeleidende woorden, knipsels, maquettes, zelfs ingerichte hotelkamers.

Ben je in Kaapstad? Dompel je onder in de dansende, stampende, monotone, strijdlustige, muzikale en humorvolle wereld van William Kentridge. ˙

QuickFACTS Why Should I Hesitate: Putting Drawings To Work is nog tot 23 maart 2020 te zien in het Zeitz MOCAA museum in Kaapstad, www.zeitzmocaa.museum Why Should I Hesitate: Sculptures in de Norval Foundation, www.norvalfoundation.org

In de voetsporen van

The LION KING

Het is een van de duurste films ooit geproduceerd, met een recordaantal bezoekers.

The Lion King 2019 oogt levensecht, toch zijn er geen echte dieren gebruikt. Wel word je overvallen door een grote wens al die mooie plekken zelf te ontdekken.

Tekst en foto’s: Charlies Travels

Pride Rock Borana

Na het zien van de nostalgische film over de levens van de diverse beesten in het kleurrijke dierenrijk, wordt de vraag vaak gesteld: waar speelt The Lion King zich af? Het antwoord is altijd Afrika.

Simba beleeft zijn avonturen in een fictief landschap dat sterk doet denken aan de Afrikaanse savanne. En hoewel de bekende, meeslepende nummers uit de film, zoals ‘The Circle of Life’, worden gezongen in Zulu, een lokale taal uit Zuid-Afrika, is OostAfrika de grote inspiratiebron geweest voor de animatoren van The Lion King. Zo spreken de dieren in de film een aardig woordje Swahili, een taal die vooral in Kenia en Tanzania wordt gesproken.

‘Simba’ betekent leeuw, ‘Mufasa’ betekent koning. ‘Pumbaa’ betekent naïeveling, een passende naam voor het niet zo snuggere wrattenzwijn dat maar al te graag ‘hakuna matata’ roept: ‘geen probleem!’.

Dromerige landschappen Waar we misschien nog wel het meest bij wegzwijmelen zijn de dromerige landschappen. Van uitgestrekt savannelandschap met eenzame rotsen en acaciabomen, tot kronkelende rivieren en dichtbegroeide jungles. Dat Oost-Afrika een fantastische inspiratiebron zou zijn hadden de animatoren van The Lion King

ook door: zo verbleven zij een tijd in de Laikipia regio in Kenia.

In de natuurgebieden hieromheen, zoals Borana Conservancy en Samburu National Park barst het van de rotsen zoals Pride Rock, waar baby Simba aan alle dieren van het leeuwenkoninkrijk wordt voorgesteld.

Virtuele Serengeti Je zou het misschien niet zeggen, maar op het eerste shot na is alles wat je ziet puur en alleen door de computer gemaakt. Toch hebben de cameramannen het old-school aangepakt en met de camera op hun schouder de beelden geschoten. Hoe dan? Jon Favreau, de regisseur, heeft als eerste de opdracht gegeven om een virtuele Serengeti te maken. Dus is een team animatoren op het vliegtuig naar Kenia gestapt (dat de Serengeti in Tanzania ligt waren ze waarschijnlijk even vergeten). Daar hebben de beste mensen hun kont in het wild geparkeerd en zijn ze landschappen en dieren gaan bestuderen. Vervolgens hebben ze thuis de hele Lion King-wereld gecreëerd. De echte Serengeti is natuurlijk the place to be en vertolkt het droombeeld dat iedereen heeft van safari in Afrika. »

Pride Rock

Serengeti

Serengeti

Kilimanjaro

Lake Manyara

Kilimanjaro De Kilimanjaro in Tanzania is de hoogste berg en hét boegbeeld van Afrika. De top is 5895 meter hoog en prijkt met zijn besneeuwde kap boven het savannelandschap uit: niet alleen in The Lion King, maar ook in veel safariparken in Tanzania en Kenia.

Lake Manyara National Park De honderden vogels die over een reusachtig meer vliegen is een van de bekendste shots uit The Lion King. Het landschap lijkt als twee druppels water op Lake Manyara in Tanzania.

Murchinson Falls National Park De rivier die onze dierenvrienden bezoeken en waar ze badderen doet ons denken aan de Nijl die dwars door Murchinson Falls National Park in Oeganda loopt. Of misschien is het Kazinga Channel, het kanaal dat Lake George en Lake Edward met elkaar verbindt nog beter. Grote groepen olifanten baden in het water, op de oever liggen buffels, afgewisseld door nijlpaarden. Witte en roze pelikanen schudden de waterdruppels uit hun verenkleed.

Hells Gate National Park Dit park in Kenia doet ons denken aan een van de meest hartverscheurende scènes uit de film: de rampzalige dood van koning Mufasa. In het echt vind je in dit park geen leeuwen en kun je het op de fiets verkennen.

Bwindi Impenetrable Forest Voor Simba en Nala was het niet zo ver lopen voor ze in de jungle terecht kwamen. In realiteit zou het leeuwenkoppel een paar weken uit moeten trekken om in de dichte wouden van Bwindi Impenetrable Forest (home of the gorilla’s!) in Oeganda te geraken. ˙

Amboseli National Park De savannes van Amboseli National Park in Kenia hebben met de majestueuze Kili aan de horizon misschien wel het meeste weg van het thuis van Simba en zijn vrienden.

Kijk voor meer informatie op www.charlies-travels.com

Murchinson Falls

Hells Gate NP Kenia

Amboseli

Bwindi

Françoise Malby-Anthony

In 2020 verscheen de Nederlandse vertaling van An Elephant In My Kitchen, het vervolg op de wereldwijde bestseller The Elephant Whisperer. In Een olifant in mijn keuken beschrijft Françoise Malby-Anthony hoe ze alles op alles zet om haar beroemde kudde olifanten te beschermen en hoe ze haar droom, een opvangcentrum voor wilde dieren, waarmaakt. De twee boeken spelen zich af in Thula Thula, een private game reserve in KwaZulu-Natal.

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen, Thula Thula en Kim McLeod

Frankie en Frankie

Wat olifanten mij leerden over

moed, liefde en overlevingskracht

176

Het laatste wat Françoise, een mondaine Française, van het leven verwachtte is dat zij terecht zou komen in een wildreservaat in Zuid-Afrika. Dat gebeurt echter wel als ze verliefd wordt op natuurbeschermer Lawrence Anthony. Hun ontmoeting in Engeland zet haar leven op z’n kop. Na Lawrence’ onverwachte dood wacht haar de bijna verlammende verantwoordelijkheid om Thula Thula zonder hem voort te zetten. Het lijkt een onmogelijke taak: stropers doden hun neushoorns, de bewakers weigeren een vrouw als baas te accepteren en de overheid dreigt haar geliefde kudde olifanten alsnog af te schieten. Ze krijgt de zorg voor een verdwaalde babyolifant die plotseling bij haar huis staat en biedt een veilig thuis aan getraumatiseerde weesneushoorns en nijlpaardje Charlie dat doodsbang is voor water. Terwijl haar zelfvertrouwen in de jaren na Lawrence’ dood groeit ontdekt Françoise dat ze olifantenmatriarch Frankie al die tijd verkeerd heeft beoordeeld. En de dieren en Thula Thula in de ZuidAfrikaanse bush leren haar nog meer waardevolle levenslessen …

In Een olifant in mijn keuken beschrijft Françoise haar leven vanaf de ontmoeting met Lawrence in Londen. Hoe ze de kudde getraumatiseerde olifanten opnemen. De pieken en dalen waarmee ze te maken krijgen. Het geeft een ontroerend kijkje in de keuken van een bijzonder echtpaar en een leven in de ZuidAfrikaanse bush.

Nadat de kudde van Nana zich heeft aangepast aan hun nieuwe thuis Thula Thula krijgen Lawrence en Françoise het verzoek een eenzame vrouwtjesolifant op te nemen.

Ze doorstond de reis en arriveerde op Thula Thula. De hel waarin ze had moeten leven was verleden tijd. We lieten haar meteen in de boma en zoals ook met de komst van de kudde was gebeurd richtte Lawrence samen met twee opzichters een tijdelijk kamp in. Ze haatte hun aanwezigheid en viel Lawrence aan als hij in de nabijheid van het hek kwam. Haar vijandigheid en angst kleurden haar ogen zwart van woede.

‘We moeten geduld met haar hebben, ze is ons enfant terrible’, gebruikte ik de liefkozende Franse uitdrukking voor een lastig kind.

‘Dat is een mooie omschrijving’, zei Lawrence. ‘We noemen haar ET.’ ‘Ze heeft zoveel ellende in dat korte leventje van haar meegemaakt dat we nu niet opgeven.’

Na een paar dagen sloeg ET’s woede om in wanhoop. Onbekend terrein. Nieuwe geuren die haar angst aanjoegen. Enge mensen in haar directe nabijheid. Het was te veel voor haar. Ze verstopte zich niet meer, nam niet meer de moeite om Lawrence aan te vallen, ze at niet meer en liep alleen maar rusteloze rondjes.

Lawrence nam me mee naar haar toe en ze keek niet eens naar ons.

Ze had het opgegeven.

Ik begreep het wel. Mensen betekenden gevaar, pijn en verdriet. Ze was er met de verhuizing in haar ogen niet op vooruitgegaan. Ze was nog steeds alleen en bang.

Wat moesten we doen? Je kunt een boze olifant niet omhelzen om haar te troosten. Lawrence was bereid om nog maanden naast haar te blijven slapen als dat haar geholpen zou hebben, maar zoals het er nu uitzag was ze de wil om te leven kwijtgeraakt.

‘We moeten Nana hier halen’, zei hij plotseling. ‘Als ET niet snel gezelschap krijgt zal ze doodgaan aan een gebroken hart.’

Met lekkere hapjes en lieve woordjes wisten Lawrence en Vusi de kudde naar ET’s boma te lokken. Ze hadden de aanwezigheid

van een vreemde olifant waarschijnlijk al wel opgemerkt, maar ze vertrouwden Lawrence voldoende om hem te volgen.

Zodra Nana en Frankie de bange tiener zagen liepen ze naar de omheining en begonnen met die diepe rommelende geluiden tegen haar te “praten”. Ze duwden hun slurven tussen de elektrische bedrading door om haar aan te kunnen raken.

Gebiologeerd staarde ET hen aan. Het waren de eerste olifanten die ze na haar eenzame opsluiting weer zag. Onderzoekend stak ze haar slurf omhoog naar die van hen. Ook zij produceerde de rommelende geluiden om hen te antwoorden. Zelfs de aanwezige opzichters hielden het niet droog.

De rest van de kudde kwam ook dichterbij om hallo tegen de nieuwkomer te zeggen, zoals dat hoort in de olifantenwereld. Er was geen stille vraag of de jonge nieuwkomer wel welkom zou zijn, het was gewoon haar recht.

‘Ik denk dat ze haar gerust proberen te stellen’, fluisterde Vusi.

‘Ik hoop het’, glimlachte ik.

Hij knikte vol vertrouwen. ‘Waarschijnlijk vertellen ze haar nu hun levensverhaal. Dat zij ook hun familie zijn kwijtgeraakt en dat ze weten hoe het voelt om zo bang en alleen te zijn. Ze zeggen tegen haar: het zal even duren, maar het komt goed, wij lopen met je mee.’

Ik probeerde mijn tranen terug te dringen terwijl ik luisterde naar de mooie toekomst die hij voor ET schetste en hoopte met heel mijn hart dat hij gelijk zou krijgen.

Op 2 maart 2012 overlijdt Lawrence aan een hartstilstand. Hij is niet thuis op het moment dat het gebeurt. De volgende ochtend staat de kudde olifanten bij de omheining die Françoises huis scheidt van de bush.

Ze stonden onbeweeglijk terwijl het voor olifanten zo typerende diepe rommelende geluid dat uit hun maag lijkt te komen door de lucht klonk. Het waren de plechtige geluiden, op een lage frequentie, waarmee ze ook met Lawrence communiceerden.

Mabula, de dominante stier van de kudde, begon weer te lopen, met de anderen in zijn kielzog. Op en neer, op en neer.

Alleen Nana stond onbeweeglijk, alsof ze wachtte tot Lawrence tevoorschijn zou komen, maar stilzwijgend aanvaardde dat dit nooit meer zou gebeuren.

We hadden ze al in geen maanden meer bij het huis gezien. Waarom waren ze er nu wel? Waarom precies dit weekend? En waarom waren ze zo gespannen?

Geen wetenschappelijk onderzoek kan verklaren waarom de kudde precies dat weekend naar het huis kwam. Maar voor mij was het overduidelijk. Op het moment dat het hart van mijn man stopte met kloppen werd er in hun harten iets beroerd wat maakte dat ze kilometers en kilometers door de wildernis liepen om samen met ons te rouwen en hun respect te betonen, zoals ze ook doen als een van hun soortgenoten overlijdt.

Een jaar later staan ze er weer. En elk jaar keren ze terug, op die dag, naar het huis waar Françoise woont.

Olifanten rouwen lange tijd om hun doden. Nog jaren na het overlijden van Mnumzane kwamen ze terug naar de plek waar zijn beenderen lagen en bleven daar dan uren rondhangen, donkere sporen van emotie liepen van hun temporal gland over hun »

Baby Tom

De kudde bij de Mkhulu dam

Ellie

‘Thula Thula is de plaats waar de passie van één man en zijn vertrouwen in het herstel van de relatie tussen mens en dier, ertoe leidden dat hij wereldwijd bekend werd als de Olifantenfluisteraar’

Lawrence met Nana

Mabula doet yoga

178

doorgroefde hoofden en met uiterste zorg raapten ze de botten op of lieten hun slurf eroverheen glijden in een olifantenritueel dat wij niet begrepen. Ze beschikken over een gevoel voor tijd dat ons verstand te boven gaat. Ik wist dat deze prachtige en gevoelige dieren precies hetzelfde deden als wij twee dagen eerder: ze herdachten Lawrence’ dood op hun eigen manier.

Lawrence’ as was al lang opgegaan in de zanderige oever van de Mkhulu dam en de kudde had daardoor niets tastbaars dat ze konden beroeren en betreuren. Ik geloof dat ze terugkeerden naar de plek waar Lawrence geleefd had om in dezelfde ruimte te zijn die ze ooit met hem hadden gedeeld. Niemand was hem vergeten en zeker zijn kudde niet.

Elke keer als ik me in de maanden die volgden verdrietig voelde dacht ik aan dit eerbetoon van de olifanten en het gaf me altijd weer de kracht om door te gaan.

Zij hadden mij nodig, maar ik had hen even hard nodig.

Bijna iedereen verwacht dat Françoise na de dood van Lawrence terug zal keren naar Frankrijk. Ze piekert er niet over.

Ik werkte met fantastische mensen die mij nodig hadden en op me vertrouwden. Ze waren mijn tweede familie geworden en ik zou ze nooit aan hun lot overlaten. Ik was mijn echtgenoot verloren, maar zij een man die als een vader voor hen was geweest. En dan was er nog onze speciale kudde en mijn dierbare neushoorns die we van jongs af aan hadden opgevoed. Zij maakten ook onderdeel uit van mijn familie. Het was ondenkbaar om hen allemaal in de steek te laten.

Ik moest nog heel veel leren, maar een tragedie en tegenslag bieden ook nieuwe kansen op hoop en een nieuwe toekomst, en langzaam maar zeker begon ik ondanks al mijn verdriet weer vaste grond onder mijn voeten te voelen.

De tranen waren er voor ’s nachts, de glimlach voor overdag. Soms voelde het alsof ik verdronk en op andere momenten was het glashelder wat me te doen stond. Al die turbulente weken hield ik het beeld voor ogen van een schip op volle zee in een storm en hoe het worstelt met de golven. Ik besloot in ieder geval boven te komen en de veilige haven te bereiken.

Met haar doorzettingsvermogen, humor, de Thula Thula familie, gasten die vrienden werden en natuurlijk de dieren weet Françoise een nieuwe bestemming voor haar leven in Zuid-Afrika te kiezen.

Ze richt een opvangcentrum op voor neushoornweesjes waarvan de moeder door stropers om het leven is gebracht. De weesjes waartoe ook een nijlpaardje hoort dat doodsbang blijkt voor water zorgen voor ontroerende en humoristische momenten. En dan is er baby Tom, de dochter van olifant ET die plotseling middenin de nacht voor haar deur staat. De enige manier om haar te beschermen is haar naar binnen te halen. Het olifantje in de keuken levert de titel van haar boek op.

Françoise roert zich steeds meer in de wereld van de natuurbeschermers omdat de aanwezigheid van de neushoorns Thabo en Ntombi haar met de neus op de feiten drukt hoezeer de stroperij zich heeft ontwikkeld tot een gevaarlijk en meedogenloos misdaadsyndicaat. Waar dieren noch mensenlevens ertoe doen, waar alleen het grote geld regeert.

Het lukt haar de dieren veilig te houden. Dat het haar niet lukt om het opvanghuis tegen stropers te beschermen betekent een

nieuwe zwarte bladzijde in haar leven. Het centrum wordt in 2017 aangevallen door stropers. De gevolgen voor de vrijwilligers en stafleden zijn traumatisch, twee neushoornweesjes worden gedood en uiteindelijk moeten alle dieren verplaatst worden. Een nachtmerrie.

Ook deze keer besluit Françoise niet bij de pakken neer te zitten.

Het opvangcentrum wordt omgevormd tot het Thula Thula Wildlife Rehabilitation Centre. Daarnaast besluit ze tot het oprichten van de Thula Thula Volunteers Academy. Hier kunnen jonge mensen uit de hele wereld kennismaken met wat er speelt in natuurbeheer, wat er achter de schermen gebeurt bij een private game reserve en hoe Thula Thula de levens van de vijf omliggende dorpen beïnvloedt.

Thula Thula is een plek van vrede en rust. De plek waar Lawrence volgens eigen zeggen veel leerde van zijn olifanten: de kracht van vergeving, het belang van het hebben van een familie, de waarde van goed leiderschap, onvoorwaardelijke liefde, loyaliteit.

Ook Françoise krijgt dezelfde lessen en zij heeft vooral geleerd van de moed die olifantenmatriarchen betonen als het gaat om leiderschap. Moed is namelijk doen waar je bang voor bent. ˙

QuickFACTS Thula Thula, 8 km van de stad Empangeni, ligt in het hart van Zoeloeland, op een afstand van 45 minuten van het vermaarde Umfolozi/Hluhluwe National Park en twee uur rijden van Durban. Ooit het privé jachtgebied van koning Shaka Zulu, nu een plaats van rust & vrede, de werkelijke betekenis van de naam. Thula Thula biedt je niet alleen een exclusieve ontmoeting met de inmiddels vermaarde kudde met de matriarchen Nana en Frankie, maar ook een prinsheerlijk onderkomen in de luxe Elephant Safari Lodge of het tented camp. De keuken, hoe kan het ook anders met een Française aan het hoofd, is fenomenaal.

Je ervaart de hartslag van het oude Afrika, waar dier en mens in harmonie leefden in de comfortabele luxe van nu. www.thulathula.com Boeken van Lawrence Anthony: Babylon’s Ark, The Elephant Whisperer en The Last Rhino’s.

Bekijk de olifanten van Thula Thula op http://youtu.be/NCnsHg3bWA8 Een olifant in mijn keuken is het prachtige, hartveroverende vervolg op de wereldwijde bestseller De olifantenfluisteraar.

Françoise Malby-Anthony, Katja Willemsen, Een olifant in mijn keuken | Vertaling: Marjolein Westerterp | Just Publishers, 2020 | Paperback met fotokatern, 288 pagina’s | ISBN 9789089755698 | € 21,99

Frankie met Thabo

‘Het mooiste boek over de Afrikaanse bush sinds Born Free’ – Daily Mail

Frankie en Frankie

Thabo en Ntombi

Thabo en Ntombi

Mabula en Gobisa

180

lezen

luisteren

&

kijken

Alles uit Afrika wat in onze ogen de moeite waard is om gezien te worden

wonderschone Karoo. Het lot is Siena gunstig gezind als ze naar school mag en daar een bed heeft om in te slapen en drie keer per dag een maaltijd krijgt. De eerste letter die ze leert schrijven is de S van haar naam. Denk maar aan het sissende geluid van de slang, zegt de liefdevolle juf. Het leven met uitzicht op geluk ‘misschien word ik wel juf’ kantelt als Siena haar familie en jeugdvriendje ontmoet. Weer wacht haar een bestaan aan de rand van de maatschappij. Dan neemt Siena haar lot in eigen hand. Dit is een prachtig geschreven boek dat je meetrekt naar de Karoo, naar de wijsheid van oude culturen die in botsing komen met het moderne leven.

‘Ooit was ik een meisje, maar nu niet meer’

Soms maakt een boek dat je alleen maar kunt zwijgen. Meisje is zo’n boek. Dat de gruwelen, moed, verdriet en overlevingsdrang je naar de keel grijpen. Dat het zo knap geschreven (en vertaald) is dat je je ruim tweehonderd pagina’s in de wrede wereld waant waar Boko Haram op bijna onmenselijke manier heeft huisgehouden. Meisje is dat boek. Het vertelt het verhaal van een meisje dat samen met vele andere meisjes wordt ontvoerd door Nigeriaanse jihadisten en belandt in een wereld waar alle leven en alle waardigheid uit verdwenen lijkt, waar zelfs de natuur kapseist. Het meisje weet te ontsnappen aan haar beulen en vindt haar weg terug naar een leven zoals ze zich dat lange tijd niet kon voorstellen. Het verhaal vertelt haar strijd, maar daarmee meteen de strijd van alle ontvoerde meisjes, zonen, vermoorde vaders en wanhopige moeders. Van platgebrande dorpen, verraad, angst, spijt en hoop. Een absolute aanrader.

Edna O’Brien, Meisje | Vertaling Lucie Schaap en Maaike Bijnsdorp | De Bezige Bij, 2019 | Paperback, 216 pagina’s | ISBN 9789403172903 | € 20,99 De traan van een schildpad

Het jonge meisje Siena groeit op als ‘karretjesvolk’. Met haar ouders trekt ze met een ezelwagen van boerderij naar boerderij.

Op zoek naar werk en eten. Een hard bestaan in de rauwe maar

Carol Campbell, Een schildpad huilt maar één traan | Vertaling Rob van der Veer | Uitgeverij Mozaïek, 2020 | Paperback, 240 pagina’s | ISBN 9789023959465 | € 18,99 Radeloos

Anne Kramer is een populaire hoofdcommissaris van politie in Amsterdam. Ze is overwerkt en besluit op aanraden van haar chef op een sabbatical te gaan. Ze kiest daarvoor een private game reserve in Limpopo dat eigendom is van iemand die ze kent uit haar politieverleden. Ze wil uitzoeken wat er tussen hen was, is en wellicht kan zijn. Terwijl zij in Zuid-Afrika is verdwijnt in St. Lucia een Nederlandse studente Julia, die net drie maanden stage heeft gelopen voor een ngo. Opgeslokt door een krokodil, meent de plaatselijke politie. Julia’s moeder laat het er niet bij zitten en ongewild belandt Anne Kramer in een heftig avontuur. Het verhaal is gebaseerd op de verdwijning van een geneeskundestudente in een wildpark in Oeganda. Joop van Riessen was zelf hoofdcommissaris bij de Amsterdamse politie. Zijn beschrijvingen zijn daardoor zeer geloofwaardig. Spannend, goed geschreven.

Joop van Riessen, Radeloos – een Anne Kramer thriller | Uitgeverij De Kring, 2020 | Paperback, 288 pagina’s | ISBN 9789462971714 | € 18,99, ook als e-book

Tekst: Marjolein Westerterp

181

Go to Togo – Op reis naar jezelf

Cultureel antropologe Jitske Kramer reist de wereld rond om te leren van traditionele healers, leiders en passanten. Ze accepteert in 2019 een uitnodiging door voodoopriester Messanh om met een fotograaf naar Togo te komen om daar een serie voodoo rituelen te ondergaan en belooft het verhaal van voodoo zoals het daar beleefd en uitgevoerd wordt door te vertellen. Het werd het zeer persoonlijke boek, Voodoo. We krijgen door de ogen van Jitske een bijzonder beeld van een aantal rituelen, maar zeker worden we geconfronteerd met veel vragen die je jezelf kunt stellen. Over zondebokken in je leven, over een beetje in iets geloven en of dat kan, over hoe gevormd je bent door de cultuur waaruit je komt.

Over dansen en trance en over de scheidslijn (is die er?) tussen de zichtbare en onzichtbare wereld. Een mooi boek om nog lang over na te denken.

Handige tips uit Wat niet in de safarigids van je ouders staat, die ook interessant zijn als je nooit op safari gaat, want de meeste Nederlandse kinderen kunnen natuurlijk alleen maar dromen van een vakantie naar de Afrikaanse bush – of erover lezen.

Het boek bevat korte dierportretten met fascinerende wetenswaardigheden. Zo leren we dat hyena’s bevallen door hun piemel, dat giraffen neuriën en er dieren zijn die hun eigen naam kunnen zeggen.

Tussen de portretten, van insecten tot roofdieren, lees je over sporen, geluiden en broodje-aapverhalen: struisvogels steken nooit hun kop in het zand!

Geestig, informatief en met fraaie foto’s. En… ook voor volwassenen is dit gewoon heel leuk.

Joukje Akveld, Wat niet in de safarigids van je ouders staat | Gottmer, 2020 | Paperback, 222 pagina’s, foto’s van Ariadne Van Zandbergen | ISBN 9789025772413 | € 18,99 | Voor kinderen vanaf 8 jaar Tarzan

Jitske Kramer, Voodoo – Op reis naar jezelf via eeuwenoude rituelen | Management Impact, 2019 | Paperback, 216 pagina’s met veel foto’s van Rein van der Zee | ISBN 9789462763333 | € 22,50 Wat niet in de safarigids van je ouders staat

Laat je stinkgympen nooit buiten je tent liggen – een hyena vreet ze op alsof het verse impala’s zijn. Sta je oog in oog met een wild dier? You run, you die. Zonnebrandcrème vergeten? Smeer ter bescherming groene bastpoeder van de koortsboom op je huid.

Tarzan, zoals de bijnaam natuurfotograaf Henk Ruitenbeek luidt, is het verhaal van een jongen uit het dorp Hooglanderveen die al vroeg wist wat hij wilde: tussen de wilde dieren leven. Hij heeft het gedaan.

Begonnen in de Hollandse oerpolder Arkemheen, spreidde hij als natuurfotograaf zijn vleugels en werkte hij de afgelopen dertig jaar in de tropische oerwouden van Afrika. Daar stortte de avonturier zich vol overgave in het grote onbekende, altijd op zoek naar wilde dieren en natuurschoon. Er zijn momenten geweest waarvan hij dacht dat hij ze nooit zou navertellen. Maar hij is er nog. Net als zijn beelden. In zijn nieuwe boek heeft Ruitenbeek zijn mooiste, spannendste en ontroerendste foto’s en verhalen gebundeld.

Tarzan geeft een bijzondere inkijk in het werk en leven van een natuurfotograaf bij wie het wild de lens in loopt.

Henk Ruitenbeek, Tarzan | Hardcover, 244 pagina’s | € 29,95 excl. € 4,95 verzendkosten, te bestellen via www.henkruitenbeekfotografie.nl

182

naar bevrijd gebied. Daar worden de zwarte soldaten direct weer gescheiden van de witte. Terug in Afrika gaat alles op de oude voet verder, en wordt Jakob Witbooi weer de ‘slaaf’ van Duitse bazen.

Wat volgt is de invoering van de apartheidspolitiek in 1948 die misschien wel het grootste verraad inluidt van een belofte die de geallieerde leiders de zwarte Zuid-Afrikaanse soldaten voorhielden: dat de oorlog onafhankelijkheid en gelijkheid in Afrika zou brengen.

De weg naar Tendaba Ada Rosman-Kleinjan

Conny Braam, Wij zijn de wrekers over dit alles | Atlas Contact, 2020 | Paperback, 384 pagina’s |ISBN 9789025451639 | € 22,99.

Hoop, waar ben je?

Hun Afrikaanse avonturen in woord en beeld vatten, dat is de passie van Ada Rosman-Kleinjan en haar echtgenoot Jan. In dit boek zijn ze weer op reis in Gambia, een van Afrika’s kleinste landen. Een land waar je in een dag doorheen kunt rijden maar waar je veel reizen voor nodig hebt om alles te kunnen zien. Een gevarieerd land van de witte stranden tot het ongerepte binnenland. Van wuivende palmbomen tot knorrige baobabbomen. Overal waar het echtpaar komt worden ze met een brede lach welkom geheten. Dit dubbelboek bevat twee boeken. Het eerste deel De vissers van Tanji is eerder verschenen, het tweede deel Een school in Farato is nieuw.

Ook dit boek leest weer heerlijk weg dankzij de humor en hun oog voor leuke details. Een fijne reisgids.

Zes kinderen van zes continenten vertellen wat de coronapandemie voor hun leven betekent. Wat is het verdriet, waar vinden ze de hoop en hoe geven ze die door?

Het e-book is gratis te downloaden in maar liefst 30 talen. Ook in het Nederlands. https://www.hopewhereareyou.com/

Ada Rosman-Kleinjan, De weg naar Tendaba | Paperback, 202 pagina’s, met foto’s | ISBN 9783750417717 | 202 pagina’s | € 16, excl. portokosten. Te bestellen via www.adarosman.nl Wij zijn de wrekers Omslag=Livingstone-flappen

31-03-2020

Een must read voor iedereen, zeker als je ooit naar een Afrikaans land bent geweest of nog gaat.

—Mia Heijhuurs Chapeau zoals we in België zeggen. Bedankt voor dit fenomenale geschrift. Ik zie er niet veel die je dat nadoen.

—Rudi Jocqué Je meeslepende boek gelezen.

Man, waarom ben jij in godsnaam tandarts geworden; een heel oeuvre is aan ons voorbijgegaan!

—Luc de Vooght Nu ik het uit heb, spijt het me dat ik het uit heb. Een ongelofelijk goed en boeiend boek.

—Luuk Spauwen Livingstone op de voet gevolgd is een avonturenboek in drievoud: het gaat óver avonturiers; het is geschreven dóór een avonturier en het lezen belooft minstens even avontuurlijk te worden.

—Rob Bindels

Livingstone op de voet gevolgd

Pagina 1

Al vanaf zijn jonge jaren koesterde Ben de Ponti interesse voor dr. David Livingstone. Hij verslond gretig talloze boeken van en over de beroemde ontdekkingsreiziger. Met zijn vrouw Cobi bestudeerde hij later ook diens Afrika-expedities in bibliotheekarchieven van Schotland, Zambia en Malawi In 2006 ontdekt het echtpaar een door Livingstone in 1863 getekende landkaart van Nyasaland, het huidige Malawi. Een jaar later besluit De Ponti in Livingstones voetsporen te treden en twee van zijn historische tochten na te reizen. Het avontuur voert hem te voet en per bootje naar het binnenland van Malawi, waar het merendeel van de inheemse bevolking nog onder de armoedegrens leeft.

Op zijn fascinerende tocht leert hij dat op tal van plaatsen het leven nog nauwelijks veranderd is, dat op plekken waar Livingstone en zijn mannen hun kamp opsloegen nog dezelfde bomen staan en dat veel stamoudsten door overlevering nog altijd weet hebben van Livingstones strijd tegen de gruwelijke slavenhandel.

De Ponti schrijft op indringende wijze, met veel aandacht voor de couleur locale, over het terugvinden van de grote slavenroutes en over de ontberingen in de Afrikaanse bush. Maar vooral zijn hartelijke ontmoetingen met de eenvoudige Malawianen op het platteland zullen de lezer nog lang bijblijven.

LIVINGSTONE OP DE VOET GEVOLGD

Reacties van lezers

13:58

LIVINGSTONE OP DE VOET GEVOLGD

TWEEDE DRUK

2020

Dwars door het hart van Malawi

Ben de Ponti (1951) is al vele jaren een hartstochtelijk bezoeker van Oost- en ZuidelijkAfrika. Eerst drie jaar, samen met zijn vrouw, als tandarts in Malawi, later als voorzitter van de Stichting Vrienden van St. John’s, Mzuzu. Hij maakte met zijn gezin vijf lange kampeertochten door Tanzania, Zambia, Zimbabwe, Namibië en Botswana. In Malawi kwam hij opnieuw in aanraking met de faam van David Livingstone.

Daarna is zijn fascinatie voor deze grote ontdekkingsreiziger nooit meer verdwenen.

Ben de Ponti I S B N 978-90-389-2738-1

9

789038 927381

www.uitgeverijelmar.nl

De Zuid-Afrikaanse soldaten die dachten na de Tweede Wereldoorlog vrij te zijn, wachtte apartheid. Over deze pijnlijke geschiedenis schreef Conny Braam Wij zijn de wrekers Vier jaar geleden publiceerde Conny Braam Ik ben Hendrik Witbooi, over de Namibische strijder die zijn volk wilde bevrijden van de Duitse koloniale overheersing. Haar nieuwe boek is een meeslepende vertelling over Hendriks kleinzoon Jakob, die een andere strijd heeft te voeren. De Zuid-Afrikaanse troepen worden in 1942 in Libië door de Duitsers verslagen en de duizenden witte, bruine en zwarte soldaten worden als krijgsgevangenen naar Italië verscheept. Als de geallieerden oprukken, volgt een nieuwe overplaatsing: naar werkkamp Auschwitz III. In januari 1945 volgt voor Jakob nóg een beproeving: een maandenlange voettocht

ELMAR ELMAR

Ben de Ponti

Al vanaf zijn jonge jaren koestert Ben de Ponti interesse voor de beroemde ontdekkingsreiziger David Livingstone, de eerste blanke die dwars door het Afrikaanse continent was getrokken.

Met zijn vrouw Cobi bestudeert Ben later diens Afrika-expedities in bibliotheekarchieven van Schotland, Zambia en Malawi. In 2006 ontdekt het echtpaar een door Livingstone in 1863 getekende landkaart van Nyasaland, het huidige Malawi. Een jaar later besluit De Ponti in Livingstone’s voetsporen te treden en twee van zijn historische tochten na te reizen. Het avontuur voert hem te voet en per bootje naar het binnenland van Malawi. Op zijn fascinerende tocht leert hij dat op tal van plaatsen het leven nog nauwelijks veranderd is, dat op plekken waar Livingstone en zijn mannen hun

kamp opsloegen nog dezelfde bomen staan en dat veel stamoudsten door overlevering nog altijd weet hebben van Livingstone’s strijd tegen de gruwelijke slavenhandel. Een mooi detail is dat de auteur met zijn vrouw drie jaar, van 1976 tot 1979, in Malawi heeft gewoond en er als tandarts werkte. Ben de Ponti heeft een fascinerend en fantastisch gedocumenteerd boek geschreven dat leest als een avonturenroman, een jongensdroom die werkelijkheid is geworden.

Een geschiedenis van twee eeuwen ‘donker Afrika’.

Ben de Ponti, Livingstone op de voet gevolgd. Dwars door het hart van Malawi | Uitgeverij Elmar, 2020 | Paperback, 408 pagina’s, met illustraties | ISBN 9789038927381 | € 24,99

plaatsen op dit deel van het Afrikaanse continent. Het resultaat is een samensmelting van vriendschap, reizen en eten. ‘We kijken binnen in het dagelijks leven van de Tanzanianen en de foto’s zijn sterke, nauwelijks bewerkte momentopnames. We willen met het boek alle zintuigen van de lezer raken en tegelijk een praktische reisen culinaire gids voor Tanzania zijn’, aldus Wim Demessemaekers.

Stephan Walckiers (tekst), Axel Janssens (receptuur), Wim Demessemaekers (fotografie), A Taste of Tanzania | Engels, Untold Publishing, 2019 | In linnen gebonden salontafelboek, 344 pagina’s | ISBN 9789463883948 | € 89 | Het boek en de bijhorende gelimiteerde oplage van de mooiste foto’s zijn verkrijgbaar in diverse formaten via www.untold-publishing.com en op www.atasteoftanzania.com.

Tales from the Roads Less Traveled

kijken Afrikaanse bruid

Dit boek laat de mooiste foto’s en verhalen zien van de vijf jaar waarin fotograaf Pie Aerts over de wereld zwierf, op zoek naar ongerepte plekken en verhalen die nog niet verteld waren.

Wonderschoon.

Pie Aerts, Tales From The Roads less Traveled | Mendo, 2019 | Hardcover, 288 pagina’s, 190 foto’s | € 60 , gesigneerd te bestellen via https://shop.pieaerts.com/collections/book/products/talesfrom-the-roads-less-traveled A Taste of Tanzania

A Taste of Tanzania boek en fotoreeks toont Tanzania in zijn meest pure vorm. Het is een authentieke hommage aan Tanzaniaanse natuur, dieren, mensen én keuken. Het relaas van de road trip die fotograaf Wim Demessemaekers tot in de verste uithoeken van Tanzania bracht met zijn beste vriend en topchef Axel Janssens die al meer dan tien jaar in Tanzania woont en werkt. Samen nemen ze de lezer mee naar de mooiste, meest ongerepte en adembenemende

De Vlaamse Gilbert heeft zijn leven opgebouwd in Kenia. Hij heeft een relatie met Hellen en is de nieuwe ‘daddy’ van haar dochtertje.

‘Ik heb zeven jaar op een man als Gilbert gewacht’, verklaart Hellen.

In deze documentaire wordt Gilbert – ‘I am very special’ - gevolgd in België en in Kenia, zijn opvattingen over Afrikanen doen soms pijn aan je ogen en oren. De Keniaanse vrouwen verklaren dat de Europeanen ‘echte liefde’ brengen, ‘hete liefde’. Ze krijgen bovendien begrip van de Europeanen, zij erkennen hun kinderen en de vrouwen voelen zich niet zoals bij Afrikaanse mannen ‘openbaar vervoer waar je even op meerijdt en vervolgens weer afstapt’. Gelukkig erkennen ze ook dat de zakken gevuld met geld een drijfveer zijn om een relatie met een ‘mzungu’ aan te knopen.

Zijn verliefdheid op Kenia was Gilberts drijfveer om zijn leven te verhuizen van Vlaanderen naar Kenia. ‘Wat ik hier doe, kan ik in Europa niet doen.’ De zwarte meisjes, de Afrikaanse bruiden, komen later, maar zijn niet meer uit zijn leven te bannen. Dat het avontuur niet helemaal goed afloopt, is meteen aan het begin van de documentaire duidelijk. Wat is er gebeurd? Heeft de liefde hem de das om gedaan? Eerlijk, dicht op de huid gefilmd over liefde tussen blank en zwart in Afrika en een grimmige kijk op cultuurverschillen en vooroordelen.

Afrikaanse bruid is een documentaire van Roy Dames en Jos Driessen. De première is uitgesteld tot september 2020. De film is ook te zien via https://picl.nl/

183

184

You run You die :-) Eind 2014 verscheen het boek You run You die :-) van auteur Willem Bakhuys Roozeboom. Het onderwerp?

De avonturen van twee Nederlanders in de bush van Botswana. Een boek dat leest als een jongensdroom. OOG arrangeerde een ontmoeting met de hoofdrolspelers.

Wat doe je als je wordt aangevallen door een nijlpaard, achterna wordt gezeten door wilde honden of oog in oog staat met een leeuw of een cobra? Er is één wet in de natuur: you run, you die!

Dat is dan meteen ook de titel van het hilarische en regelmatig aangrijpende boek van auteur Willem Bakhuys Roozeboom.

In hun ‘oude leven’ renden hij en zijn vriendin Nienke in de ochtendkudde naar hun werk. Tot ze besluiten het roer om te gooien en hun drukke banen, drukke stad en drukke sociale agenda te verruilen voor een eenvoudig leven, zonder telefoon en internet, in een tent in de bush van Botswana, in het hart van de Okavango Delta. Hun opdracht? ’s Werelds drie meest exclusieve safarikampen draaiend houden. Met nul ervaring maar met honderd procent goede wil gaan ze de uitdaging aan. En een uitdaging is het. Nu is er geen sociale agenda, maar een moordend werkritme van 24/7 en zeven dagen per week beschikbaar zijn voor veeleisende klanten. Er is het grote cultuurverschil tussen de westerse consumptiemaatschappij en het ritme van de

Afrikaanse bush dat de lokale werknemers aanhangen. Er zijn levensbedreigende confrontaties met het alom aanwezige wild, er is de hitte… En dan is er de vraag: is het roer omgooien de beste keuze voor het prille huwelijk geweest.

Ik was zo geïntrigeerd door het boek, dat een must is voor elke Afrikaliefhebber, dat ik de schrijver heel graag een aantal vragen voorlegde.

Even voorstellen: wie zijn de hoofdrolspelers?

‘Nienke (29 jr) is fysiotherapeut en ik, Willem (39 jr) was marketing manager bij De Lotto. Nienke repareert mensen en mijn taak was het om zo veel mogelijk mensen in Nederland aan de Krasloten te krijgen. Wij woonden als echte dinki’s (double income, no kids) in een mooi appartement aan het Amsterdamse Damrak, hadden een druk sociaal leven en een glansrijke carrière voor de boeg.’

Wat bracht jullie tot dit avontuur? Van drukke banen in Nederland, naar een leven als kampmanager op een van de meest verlaten plekken in Botswana, dat is nogal een stap.

‘Onze liefde voor Afrika is ontstaan tijdens een eerste vakantie in Botswana. Met een gehuurde terreinwagen, een tentje en een oude kaart besloten wij zelf door safariland te trekken. Dit soort tochten door zuidelijk Afrika hebben we jaren achter elkaar gedaan. Elke keer een ander land. Iedere keer fantaseerden wij tijdens deze zogenaamde selfdrives over hoe het zou zijn om niet meer terug te gaan. Alles achter te laten en lekker in de bush te blijven. Maar elke keer kwamen wij gewoon weer terug naar Nederland.

We vonden dat we actie moesten ondernemen, maar er gebeurde niets. Als radertje van de comfortabele Eerste Wereld-machine bleven we onverstoorbaar elke dag naar ons werk gaan, en deden we ‘s avonds wat we altijd ‘s avonds doen: wegzakken voor een film, opkrullen met een boek of eten en drinken met vrienden in de stad. Geheel volgens het standaardritme van de gemiddelde dertiger. Er was geen tijd om jacht te maken op het leven. Herstel, we maakten geen tijd om te jagen.

Het was ergens in de drukke periode voor ons huwelijk. Na een lange dag werken, moesten we voor de zoveelste keer de lijst met genodigden doornemen. “Als zij mogen komen, moeten we hen ook vragen. Als hij niet wordt uitgenodigd, is zij weer beledigd

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Willem Bakhuys Roozeboom

en andersom.” Wij waren veel te veel bezig met wat er van ons verwacht werd, dan dat we uitkeken naar de mooiste dag van ons leven. De voorpret was volledig verdwenen. Dit was het moment dat wij onszelf een reële deadline van zes maanden gaven om ons doorsneeleven bewust te doorbreken. Een half jaar de tijd om onze Afrikaanse droombaan te vinden, of er voor eeuwig over te zwijgen.

Het beste zou niet goed genoeg zijn.

Speurend over het internet kwam ik steeds weer terug bij de conservation company van Dereck en Beverly Joubert. Hun drie kampen in Botswana stonden in de top-vijf op Tripadvisor, en hun Great Plains Conservation was uitgeroepen tot Best Safari Accomodation Group in Afrika. Beter was er niet. Wij stuurden hen een mailtje waarin we schreven dat we voor ze wilden werken.

Dit jaar, volgend jaar of desnoods over vijf jaar. Cv’s vertaald, referentiebrieven erbij en hup, recht zo die gaat. Marketeer en fysio zoeken baan in de bush. Of wij daadwerkelijk een safarikamp konden runnen, hebben we ons niet afgevraagd. Om iets te kunnen, hoef je niet precies te weten hoe het moet. Ik heb ook leren kruipen, lopen en rennen zonder dat iemand mij geleerd heeft hoe dat moest, dus dit moest ook wel lukken. Stom genoeg ‘verkocht’ ik ons als marketeer en fysiotherapeute, terwijl dat alleen maar onze banen zijn. Wij waren gewoon twee mensen, op zoek naar een echter leven.

We kregen een mailtje terug dat ze onze cv’s interessant vonden, maar op dat moment niemand nodig hadden.

Een half jaar later, tijdens onze huwelijksreis door Zimbabwe hadden we het, als vanouds, weer over wat wij als getrouwd setje wilden met onze toekomst. Kinderen? Eigen baas? De stad uit?

Het land uit? Er moest toch meer uit het leven te halen zijn dan wij deden. Meer dan salaris, spullen en zekerheid. Omdat het in Afrika nog zo rauw en dierlijk is, waren we ervan overtuigd dat we dat daar konden vinden. In de bush, waar niets voorspelbaar en geregeld is. De Jouberts kwamen weer ter sprake, waarop Nienke opstond, naar de auto liep en de satelliettelefoon pakte. “Laten we ze bellen, we zijn nu toch in de buurt.”

Zo gezegd zo gedaan en twee dagen later stonden we bij ze op de stoep waar wij na een interview van vier uur een hand kregen en proostten op onze nieuwe baan als safarikamp manager. We hadden ze overtuigd. Onze ouders stonden wel gek te kijken toen wij “met groot nieuws” terug kwamen van onze huwelijksreis. Nee, ze werden geen opa en oma, verre van dat. Op de eerste werkdag na de vakantie zeiden we onze baan op en twee maanden later zaten we in het vliegtuig naar Botswana.’

En dan ben je gastheer voor reizigers met allemaal hun eigen wensen in Botswana. Neem ons mee hoe jullie die overstap ervaren hebben.

‘Pittig, heel pittig waren de eerste weken. Het zijn de veeleisende gasten front-of-house in combinatie met de lokale stafleden backof-house die constant je grenzen aan het testen zijn, alsof je de kersverse inval-juf uit de provincie bent. Maar meer nog het feit dat de dag iedere keer weer totaal anders uitpakt dan je ‘s ochtends had gepland. Juist dát onvoorspelbare maakt het leuk, maar ook vermoeiend. Wanneer je denkt dat je alles gehad hebt, blijkt het pas net begonnen te zijn. Het is allemaal wat onverbiddelijker dan wij gewend waren. Geweldig om mee te maken, te ondergaan en om samen van te genieten. Zolang de zogenaamde stemming in »

??

‘Of wij daadwerkelijk een safarikamp konden runnen, hebben we ons niet afgevraagd’

de ploeg in orde is, konden Nienke en ik de wereld aan. Maar zodra wij het niet met elkaar eens waren, niet on speaking terms waren, of zelfs ruzie hadden, hakte het er keihard in. Dan begint de droom barsten te vertonen en is het allemaal niet meer zo romantisch, rooskleurig of geweldig. Behalve dat we afzonderlijk nauwelijks tijd voor onszelf hadden, hadden we al helemaal geen tijd om samen door te brengen. Laat staan om een ruzie bij te leggen. Die onopgeloste meningsverschillen vreten energie. Dat hadden we ons toch anders voorgesteld, toen we elkaar een half jaar daarvoor het jawoord gaven.’

Jaloersmakend, leven in de bush, elke dag ontmoetingen met wilde dieren en de weerbarstige natuur. Ervoeren jullie het ook zo, of wordt wild op een gegeven moment ook weer normaal?

‘Nee, het wild wordt en is helemaal nooit normaal geworden. En ja, het is absoluut jaloersmakend en een uniek voorrecht dat wij dit in ons leven hebben mogen meemaken. Wij woonden in een privé reservaat dat anderhalf keer zo groot is als de provincie Utrecht.

Nergens hekken of andersoortige afrastering. Het dichtstbijzijnde dorpje was ruim een uur vliegen over water, moeras en struikgewas waar geen mens ooit geweest is. Onze tent stond op de waterlijn, aan de rand van het bos. Iedere ochtend en iedere avond liepen wilde dieren dwars door ons kamp om te komen grazen of drinken.

Nijlpaarden, impala’s en wilde honden. Het zagende geluid van het eenzame luipaard, de naar elkaar roepende leeuwen en eindeloos veel olifanten, met kudde’s tegelijk.

De geur van wilde salie of de lucht van het naderende onweer, de zo herkenbare roep van de visarend, de uiltjes en de hornbills. Iedere avond weer de meest kitscherige zonsondergangen in een lucht die scherper is dan welke HD televisie dan ook. Nergens elektrische apparaten, plastic, onnatuurlijke geluiden of lichtvervuiling.

Alleen maar de vele verschillende kleuren groen, pure zuurstof en prehistorische geluiden. Dat is ieder uur weer anders en iedere dag weer fascinerend. Ik vrees dat dit het meest schaarse fenomeen gaat worden waar wij op aarde mee te maken gaan krijgen.’

Natuurlijk moeten we het boek allemaal zelf lezen, maar wat is jullie meest opzienbarende avontuur geweest? Emotioneel of omdat je het vege lijf moest redden?

‘Whoohaa, dat is een lastige zeg. Mijn eerste reactie is een van de vele “YOU RUN YOU DIE” momenten, de plotselinge confrontaties met slangen, nijlpaarden, olifanten en leeuwen, maar of dat uiteindelijk het meest opzienbarend is geweest, weet ik niet. Ik denk dat het dagelijks leven in zo’n paradijselijk natuurgebied op zich, in plaats van er slechts drie dagen op bezoek te zijn, een opzienbarend gevoel met zich meegebracht heeft. De realisatie dat je altijd scherp moet zijn, altijd naar links, naar rechts en weer naar links moet kijken voordat je je auto uit stapt, je tent verlaat of weg vaart in je bootje. De lange wandelingen door het “donkere dierenbos” zijn daarvan misschien wel het mooiste voorbeeld. De Afrikaanse bush geeft je inzichten in de geheimen van ons bestaan zoals geen enkele andere plek dat kan. Er heersen krachten die groter en sterker zijn dan wijzelf. Wanneer je onbeschermd door de wildernis loopt, schakelen je zintuigen automatisch door naar een volgende versnelling. Je raakt in een hoger stadium van alertheid waardoor je je bewuster wordt van je omgeving; meer verbonden met de natuur en meer voelt dat je leeft. Het dwingt je de controle

uit handen te geven en af te gaan op je natuurlijke vermogen om zowel verwachte als onverwachte hindernissen te overwinnen.

Met een optimistisch vertrouwen in het ritme van de bush leer je te accepteren en te waarderen dat bepaalde zaken gebeuren omdat ze gebeuren zonder dat je daar invloed op hebt. Kortom, je leert om te gaan met alles wat op je afkomt. Dat geeft een zekere rust en vertrouwen in de toekomst.’

You run, you die. Een gekende uitdrukking in de bush. Is het jullie gelukt nooit op de vlucht te slaan en de uitdagingen aan te gaan?

‘Nee, dat is niet altijd gelukt, zeker in het begin niet. Voor leeuwen, hyena’s of luipaarden en zelfs voor olifanten zijn wij nooit weggerend, maar voor een black mamba, wilde honden en meerdere keren voor nijlpaarden ben ik hard weggerend. Voor een nijlpaard zal ik ook volgende keer weer hard wegrennen, maar mijn allereerste schrikreactie op de wild dogs had absoluut in veel kleine stukjes af kunnen lopen. De groep wilde honden had midden in ons kamp, vlak voor onze ogen, een impala verscheurd, maar waren nog lang niet voldaan. Ik wilde foto’s van ze nemen met de hoofdtent op de achtergrond, maar had niet gerekend op de nieuwsgierigheid van de bebloede honden. Je moet maar lezen hoe dat, op het nippertje, redelijk goed is afgelopen. Ik heb daar veel van geleerd. Het bewijs daarvan is de foto voor op het boek, die ik een jaar later alsnog, liggend genomen heb. YOU RUN YOU DIE is zeker iets wat voor wilde honden geldt.’

En nu? Het avontuur is ten einde en jullie zijn weer in Nederland.

‘Ja, we zijn (helaas) weer terug in Nederland. Hoe dat zo gekomen is, lees je in de laatste hoofdstukken van het boek.

En nu, tja, eerst deze plotselinge, giga-hype en drukte rond het boek maar eens doorstaan. Dan natuurlijk de film, de serie en een musical. Maar ik denk niet dat ik daar op kan wachten. Het doel is natuurlijk om weer terug naar Afrika te gaan, terug naar het laatste stuk echte, onaangetaste wildernis. Waar het ritme van de bush je programma van de dag bepaalt en niet andersom. Daar waar je geen controle hebt op je omgeving, maar mee moet veren met de natuur en haar oorspronkelijke bewoners. God, wat mis ik die echte wereld.’ ˙

QuickFACTS Op de website www.yourunyoudie.nl krijg je een voorproefje van de prachtige foto’s, kun je gratis de eerste twee hoofdstukken lezen, filmpjes bekijken en natuurlijk het boek bestellen. € 24,99. Extra leuk zijn de interessante weetjes die door het boek heen verwerkt zijn. Een perfect boek voor iedereen die houdt van de geheimen en levenslessen van de Afrikaanse bush.

‘De Afrikaanse bush geeft je inzichten in de geheimen van ons bestaan zoals geen enkele andere plek dat kan’

Zambia: de perfecte werkplek voor het schrijven van m’n boek

500 dagen op reis

Samen met haar vriend ging Ingeborg in 2016 het avontuur tegemoet. Tijdens haar reis schreef ze het boek 500 DAGEN OP REIS. Het verhaal van een avontuurlijke meid die besloot huis en haard achter te laten en haar drukke, werkende leven in Nederland in te ruilen voor een leven zonder vast programma, zonder route, op budget. Het betekende bizarre, hilarische en verbazingwekkende situaties. OOG VOOR AFRIKA vraagt Ingeborg naar het waarom, de tips en leermomenten.

Tekst en foto’s: Ingeborg van den Ban

Ehtiopië: hiken in de Simien Mountains

Ethiopië: moeder en zoon van de Hamar Tribe

Ingeborg op de evenaar in Oeganda

In 2010 maakten mijn vriend en ik onze eerste ‘buiten-Europa-reis’ naar Zuid-Oost Azië: vijf maanden backpacken en genieten van de vrijheid. Twan was afgestudeerd en ging daarna aan het werk, ik ging terug de schoolbanken in om mijn Master Bouwkunde af te ronden. We rolden vervolgens het werkende leven in en gingen daar in op. En om eerlijk te zijn, we mochten absoluut niet klagen: we hadden beiden een goede baan, een leaseauto, een fijn appartement in Eindhoven, leuke vrienden, genoeg te doen en we gingen elk jaar zo lang en zo ver mogelijk op reis: Zuid-Afrika, Filipijnen, Sri Lanka, Mexico … En toch vroegen we ons af en toe af wat we aan het doen waren: je staat ’s ochtends vroeg op, stapt in de auto naar je werk, baalt van de tien minuten langer in je bed omdat je nu in de file staat. Je doet je werk, rent van afspraak naar afspraak en springt ’s middags weer in de auto weer in dezelfde file terug naar huis te staan. ’s Avonds spreek je met vrienden af of ga je sporten. Om vervolgens moe je bed in te duiken en de volgende dag weer van voor af aan te beginnen. Tsja, zo leefde ik mijn leven: druk druk druk. En dus hakten we de knoop door, maakten een spaarplan, zegden onze banen op en regelden oppas voor onze katten. De backpack was ingepakt en 18 juni 2016 vertrokken we weer!

zijn gebaand. Vele toeristen zijn ons voor gegaan en hebben exact dezelfde route afgelegd. Ze hebben dezelfde dingen gezien en gedaan. Het reizen op zich heeft daardoor inmiddels minder uitdaging voor ons.

Het reizen door Afrika gaf ons daarentegen een heel nieuw gevoel: het voelt nog als een avontuur omdat je echt op jezelf bent aangewezen en niet op een (lokale) touroperator. Ook is er bijna geen openbaar vervoer, het continent voelt ‘rauw’ en minder gemaakt voor toeristen. Een levensstandaard waar we ons in Europa niets bij voor kunnen stellen. De natuur is op heel veel plekken nog onaangetast en puur. Je kampeert daardoor op idyllische plekken en avond na avond zit je onder de overweldigende Afrikaanse sterrenhemel. We zijn hier niet alleen voor de toeristische highlights, het onderweg zijn is al een gave ervaring op zich.

Met de backpack reisden we door Turkije, Tanzania, Zambia, Namibië, India, Nepal, Myanmar, Australië en Nieuw Zeeland. In Zambia en Namibië huurden we een auto met kampeerspullen en reden beide landen door van noord naar zuid. Een enorm gevoel van vrijheid! De afgelopen jaren hebben we meerdere landen in Azië bezocht. Nu we meer reiservaring hadden kregen we ook het gevoel dat het rondreizen in Azië wat makkelijk is, de paden

Een bijzondere ervaring Ik voelde de adrenaline door mijn lichaam gieren toen we voor het eerst door zulk diep water moesten rijden dat het tien centimeter hoog op de motorkap stond en overal naar binnen stroomde. En zelfs na 20.000 kilometer te hebben gereden verbaasde ik me nog bijna dagelijks over wat je langs de kant van de weg ziet. Maar we hebben ook iets gedaan wat in Afrika heel normaal is, maar in Nederland toch wel heel ver van ons af staat.

We zijn in Mulanje (Malawi) op de lokale markt, op zoek naar kip. Op de markt kun je uiteraard ook vlees kopen, maar dat is met name geit.

Varkens- en rundvlees is moeilijk te vinden. Kip is er al helemaal niet, alleen ingevroren plofkippen in de supermarktjes. »

Ingeborg

1860 kilometer in de trein van Dar es Salaam (Tanzania) naar Kapiri Mphosi in Zambia

Tussen de theeplantages in Malawi

Een bijzondere ervaring in Botswana

De dubbele regenboog bij Victoria Falls

Kleurrijke groente- en fruitstalletjes langs de kant van de weg in Zambia

Deze impala is het bokkie in South Luangwa NP in Zambia

Zambia: beruchte baobabboom in South Luangwa NP

We besluiten dan ook, net zoals de meeste locals, een levende kip te kopen. We vinden iemand die hem voor ons wil slachten, wat nog even zoeken was omdat iedereen z’n levende kip mee naar huis neemt en zelf vlak voor het eten slacht. Samen met onze ‘butcher’ lopen we naar een berg veren, overduidelijk de plek waar vaker een kippetje is geslacht. Ik dwing mezelf om te kijken, hoewel ik het vreselijk vind. Binnen één minuut is het klusje geklaard en stopt de kip met stuiptrekken. Hij wordt vervolgens een paar minuten in kokend water gedompeld, geplukt en in stukken gesneden. Alleen de kop, de klauwen en de ingewanden laten we achter, die heeft iemand anders vermoedelijk ’s avonds lekker zitten eten. De vraag is natuurlijk: waarom heb je niet gewoon een plofkip gekocht? Ik vind dat we in Nederland te ver weg staan van de voedselketen. Te ver om, met name voor onze generatie en jonger, nog écht te weten waar ons eten vandaan komt. Te ver om nog enig gevoel te hebben bij wat je eet.

Mijn eerste reactie was dan ook: we moeten haar een naam geven, ze mag niet anoniem sterven. Daarom heb ik haar Gerda genoemd.

Mijn tweede reactie toen Gerda eenmaal in stukken was verdeeld en we haar meenamen om in onze diepvries te leggen: ik wil haar niet opeten, ik wil nooit meer vlees eten! Hypocriet, absoluut. Maar één ding is zeker: het voelt totaal anders om vlees te eten waarvan je het dier nog hebt gezien, opdracht hebt gegeven om het te slachten, het voor je ogen hebt zien sterven en het vervolgens in de pan te leggen.

Een paar uur later zaten we toch rijst met kip te eten, maar Gerda zal ik nooit vergeten …

voornamelijk gevlucht voor de sleur, de sleur in het dagelijkse leven en de negativiteit van mensen om je heen. Ik wilde rust ervaren, vrijheid, niet met een agenda hoeven leven en weg van de sociale media die de levens van steeds meer Nederlanders beginnen te beheersen. Ik wilde leven zonder de klok, buiten zijn, nieuwe mensen ontmoeten, culturen leren kennen, me verbazen. Ik wilde weer geprikkeld worden op een positieve manier. En dat is gelukt!

Na een maand of drie merkte ik dat we het ritme van de sleur echt los hadden gelaten. Wat een heerlijk gevoel. Heb je honger? Dan ga je wat eten. We zijn veel buiten, dus we hebben een gezonde kleur, in tegenstelling tot onze witte Nederlandse koppies met grauwe oogkassen. We ontdekken nieuwe landen, leren nieuwe culturen kennen, leren nieuwe gerechten waarderen en ontmoeten veel mensen. Mensen zonder zeurverhaal. Bijna iedereen die je ontmoet heeft reiservaringen om te delen. Heeft tips voor landen of steden waar je echt naartoe moet. Maar vooral: iedereen is vrolijk.

Wat hoopte ik te vinden Of ik op de vlucht was? Ik denk het wel. Ik ben gevlucht voor de ellendige files op de A2 waar ik dagelijks in stond. Maar ik ben

Tips Wij jij ook dwars door Afrika reizen? Of je nu een auto huurt of koopt (omdat je voor langere tijd op reis gaat), zorg dat je het standaard gereedschap en een aantal reserveonderdelen bij je hebt. En voor jezelf: laat je vooral niet afschrikken door alle mensen die zich afvragen of je wel levend van zo’n vakantie of reis terugkomt. De wereld is een stuk minder eng dan mensen denken. Zo hebben we in Afrika zeker vijfenzeventig procent van de tijd telefoon- en internetbereik gehad. Ook zijn mensen een stuk behulpzamer dan wij in Nederland gewend zijn en ze staan veel vaker open voor een praatje. Ondanks dat veel mensen in Afrika arm zijn, willen ze je graag een kop thee aanbieden. In een

Ethiopië: de zeldzame chelada apen

We kopen kip Gerda op de markt in Malawi

restaurant in Rwanda gaf een man zelfs zijn lepel aan me zodat ik kon proeven wat hij at (vermoedelijk omdat ik nogal hongerig naar zijn bord eten stond te kijken)!

We hebben nooit zonder eten gezeten want in elk land stikt het van de groente- en fruitmarktjes. Een blok zeep, tandpasta, koekjes, koffie en thee, rijst, pasta en ga zo maar door. Alles is te koop.

Misschien niet van het merk dat je gewend bent, maar dat hoort er juist een beetje bij!

Fragment - Zambia, voor de ingang van South Luangwa National Park Zodra we het park ingaan kan je voorlopig niet naar de wc, dus bij de gate, waar we ook onze kaartjes moeten kopen, ga ik snel nog even.

“Second little house down there,” zegt de kassière terwijl ze achter zich wijst, de helling af en het bos in.

Ik ren het bergje af naar het tweede huisje. De hokjes zien er van buiten hetzelfde uit: een hokje van maximaal één bij één meter, van hout met een golfplaat als dakje. Ik doe de deur van het tweede hokje open. Dit kan het niet zijn, denk ik bij mezelf. Ik zie een betonnen vloer en een emmer water.

“There is no toilet in the second one,” zeg ik als ik weer boven ben.

“Maybe it’s the first one?”

“Yes yes, second one, don’t forget to flush.”

Voor de zekerheid kijk ik in het eerste hokje, maar daar staat alleen een tafeltje. Eenmaal terug bij het tweede hokje ga ik een beetje ongemakkelijk door mijn hurken. Er zit niet eens een gat in de vloer! Blijkbaar moet je hier dus maar in het wilde weg plassen, en vervolgens een beetje water eroverheen sprenkelen. Nog voordat ik begonnen ben, schiet ik weer omhoog. Hoe loopt het afschot? Als

Kenia: de evenaar over

daar überhaupt over nagedacht is bij de aanleg van deze ‘wc’. Ik trek dus snel mijn broek weer omhoog, laat de knoop open en ga weer naar buiten. Ik zak door mijn knieën om de vloer beter te kunnen inspecteren. Het ziet er vermoedelijk belachelijk uit vanaf de helling, maar ik heb geen zin om met m’n voeten in de ‘loop’ van mijn eigen plas te staan. Oké, voor zover je van afschot kunt spreken lijkt de vloer iets af te lopen richting de deur. Dat betekent dat ik nu dus midden in al die weggespoelde urine zit. Gatver. Ik ga snel weer naar binnen en met veel moeite weet ik te ontspannen en een mini-plasje te produceren.

Wat als ik had moeten poepen? ˙ Ingeborg van den Ban | 500 dagen op reis | Solteq | ISBN 978 90 8274 1407 | Paperback 228 pagina’s | € 20,- bij bol.com, ook als e-book

www.oogvoorafrika.nl