AFSTANDSLEREN
MINIZINE VOOR LERAREN EN DIRECTEUREN IN HET PRIMAIR EN VOORTGEZET ONDERWIJS
REFLECTEREN OP AFSTANDSONDERWIJS 8 vragen en praktische antwoorden
Tips, trainingen en tools voor lessen op afstand
NRO onderzoek: Thuisonderwijs vergroot kansenongelijkheid • MEER ONDERZOEK, INTERVIEWS, BLOGS EN PRAKTISCHE TIPS: ONDERWIJSMINIZINE.NL/AFSTANDSLEREN •
2
8
REFLECTEREN OP AFSTANDSONDERWIJS:
8
vragen aan Wilfred Rubens
Adviseur ICT en Leren Wilfred Rubens is deskundige op het gebied van wat hij noemt ‘technology enhanced learning’. Hij heeft de afgelopen jaren regelmatig gepubliceerd over leren op afstand. Acht vragen en praktische antwoorden over lessen op afstand.
Wat vind je, afgezien van de techniek, het grootste verschil tussen afstandsleren en traditionele leersituaties? ‘Een heel belangrijke is de psychologische en communicatieve afstand die mensen ervaren. Daardoor kunnen leerlingen zich eenzaam voelen. Ook vergt volledig online leren veel zelfdiscipline en zelfregulering. Je moet daar in je ontwerp en didactiek rekening mee houden. Je kunt dat namelijk bevorderen, onder meer door een duidelijke structuur aan te brengen in je online les en leerlingen voor te bereiden op online leren.’ 1
interacties in, onder meer om te voorkomen dat leerlingen afhaken.’ Zou je afstandsonderwijs ook inzetten als er geen coronacrisis was? ‘Dat is afhankelijk van de onderwijssector. Ik zou in het basis- en in het voortgezet onderwijs normaliter nooit kiezen voor volledig online leren. Eerder voor vormen van blended learning. Bij kinderen zou ik terughoudend zijn in het intensief gebruikmaken 3
Wat moet je als leraar vooral niet doen als het gaat om lessen op afstand? ‘Je moet vooral dingen anders doen, in plaats van niet doen. Je kunt bijvoorbeeld niet verwachten dat leerlingen een groot deel van de dag live online zijn, zoals in een klas. Online leren doe je niet een hele dag. Overvraag leerlingen dus niet. Bedenk alternatieve manieren om leerlingen te volgen. Realiseer je dat veel leerlingen het normaal vinden dat je hen in de klas observeert, maar niet dat je hen online monitort. Zorg daarnaast dat je extra helder bent in je instructies. Zeker bij asynchroon online leren merk je vaak te laat dat leerlingen een instructie niet hebben begrepen. Zet ook meer 2
• BRON: WIJ-LEREN • MEER ONDERZOEK, BLOGS EN TIPS: ONDERWIJSMINIZINE.NL/AFSTANDSLEREN •
3
van ICT voor leren. Zelfs als je gebruikmaakt van monitoring tools en van live online sessies, heb je bij online leren minder zicht op de ontwikkeling en het welbevinden van kinderen.’ Vind je dat het geven van afstandsonderwijs deel moet uitmaken van competenties van leraren en er dus aandacht aan moet worden besteed op de lerarenopleiding? ‘Dit geldt in elk geval voor het kunnen toepassen van blended learning. Je bent dan beter voorbereid om volledig online te gaan, als dat noodzakelijk is. Ik mag hopen dat we een crisis zoals deze niet vaak mee zullen maken. Je moet curricula niet baseren op incidenten, hoe ernstig ook (zoals nu). Ik verwacht wel dat blended learning het nieuwe normaal wordt. Daar zal binnen lerarenopleidingen aandacht voor moeten zijn.’ 4
Wat ervaar je als het grootste knelpunt bij de inzet van afstandsonderwijs? ‘Het vermogen om leertechnologie op een didactisch effectieve manier in te zetten binnen je ontwerp. Ik snap dat je daar nu nauwelijks aan toe komt. Het vraagt om expertise, zoals het door een didactische bril kunnen kijken naar eigenschappen en functionaliteiten van leertechnologieën. Je moet dus weten wat werkt op het gebied van didactiek en je moet nieuwe gereedschappen kennen en leren gebruiken op een manier die in lijn is met een effectieve feedback. Dat kost tijd en energie, zeker als je er weinig ervaring mee hebt. Nu zie je in extreme mate dat docenten in zeer korte tijd vertrouwd moeten worden met leertechnologieën die voor hen nieuw zijn. Tegelijkertijd nadenken over en toepassen van een andere didactiek is wel erg veel gevraagd.’ 5
Past het concept van de klas nog wel bij afstandsonderwijs? Of is het juist extra belangrijk? 6
‘Het is heel belangrijk dat je elkaar online ook opzoekt en ervaringen uitwisselt. Interactie en samenwerking zijn juist heel belangrijk om te voorkomen dat lerenden in een isolement raken. Verder zijn interactie en samenwerking ook zeer belangrijk voor socialisatie. We moeten technologie mijns inziens juist vooral gebruiken voor het mogelijk maken van communicatie. Tegelijkertijd lijkt online communiceren (bijvoorbeeld live online) ook meer inspannend dan face-to-face communiceren. Online samenwerkend leren kan verder een effectieve manier van leren zijn (afhankelijk van een aantal factoren). Het is trouwens geen heel gemakkelijke manier van leren.’ Hoe kun je toetsing regelen binnen afstandsonderwijs? ‘Daar zijn verschillende vormen voor, zoals opdrachten, mondeling via applicaties als Skype. Binnen het hoger onderwijs kijkt men nu ook naar online proctoring. Je maakt een online toets en er wordt online gesurveilleerd. Daar heb je ook weer verschillende smaken in. Tot nu toe wordt hiermee geëxperimenteerd. Er gaan geluiden op om dit nu op te schalen. Ik vraag me af of dit een realistisch scenario is.’ 7
Wat kan de rol van klasse-assistenten zijn bij afstandsonderwijs? ‘Ik kan me voorstellen dat klasse-assistenten een rol spelen in het op afstand contact houden met leerlingen en in het modereren van live sessies, als je die houdt. Wellicht kunnen klasse-assistenten ook opdrachten binnen een digitale leeromgeving klaarzetten of structuur helpen aanbrengen binnen het online onderwijs. Het ontwikkelen van online content ligt meer op het bordje van een docent. Maar wellicht kan een klasse-assistent de docent helpen bij het zoeken van reeds ontwikkelde en opnieuw te gebruiken materialen.’ 8
• SCAN DE QR-CODE VOOR MEER INFORMATIE OF GA NAAR ONDERWIJSMINIZINE.NL/AFSTANDSONDERWIJS/19 •
O
Thuisonderwijs met korting. Korting op Apple en accessoires voor iedereen die is betrokken bij thuisonderwijs.
Ook Apple aanbieden met korting? Neem contact met ons op via onderwijs@amac.nl of kijk op amac.nl/thuisonderwijs.
TIPS VOOR 2
ONDERWIJS OP AFSTAND De periode van thuisonderwijs en afstandsleren is een bijzonder rijke leersituatie. We hebben enkele tips en voorbeelden van onze partners voor je verzameld. Scan de QR-code of ga naar onderwijsminizine.nl/afstandsleren voor meer informatie.
Onze oplossingen voor meer digitaal onderwijs Signpost begeleidt scholen, leraren en leerlingen met de digitalisering binnen het onderwijs. Als Europese speler beschikken wij over een uitgebreide expertise. Onze service gaat verder dan de levering van toestellen. Reparatie door eigen technische medewerkers, opleidingen voor uw medewerkers, softwaremogelijkheden, etc. maken resoluut deel uit van onze totaalaanpak.
Werk in crisistijd Veel mensen werken vanuit huis en onderwijsinstellingen geven onderwijs op afstand. Dat zorgt voor nieuwe manieren van samenwerken en een toenemende digitalisering van werk. De verwachting is dat veel van deze veranderingen het werk en de arbeidsmarkt blijvend zullen beïnvloeden. CAOP monitort de ontwikkelingen, biedt ondersteuning en deelt kennis.
Samen werken aan de toekomst van het onderwijs? Paul Ossewold is als programmamanager nauw betrokken bij vele digitale transformaties in het onderwijs en bedrijfsleven. Vanuit kennis, passie en groei denkt hij mee over veranderingen en verbeteringen voor leerlingen, docenten en processen door digitalisering. Zijn onderwijsachtergrond helpt de brug te slaan tussen onderwijs, ICT en digitalisering in de klas.
Blended learning, hoe kunnen we dat makkelijker maken? In de huidige pandemie worden extra lokalen gebruikt om één klas te herbergen en sommige lessen worden zelfs gegeven in gymzalen en cafetaria's, waar meer leerlingen veilig kunnen worden ondergebracht. Maar hoe kunt u het lesmateriaal op meerdere plekken tegelijk laten zien nu de leerlingen verspreid over het gebouw zitten? Airtame is dé oplossing.
De innovatieve en intuïtieve technologie van Apple De innovatieve en intuïtieve technologie van Apple is de meest krachtige oplossing voor gepersonaliseerd digitaal onderwijs. Amac Onderwijs biedt oplossingen, advies en ondersteuning aan onderwijsinstellingen die werken met Apple op school. Dit doen we met onze deskundige collega’s die jarenlang ervaring in het onderwijs hebben.
6
Onderzoek naar effecten van onderwijs op afstand op sociale ongelijkheid
‘NIET ALLE OUDERS KUNNEN DE JUISTE ONDERSTEUNING BIEDEN’ Niet de materiële zaken zoals de beschikbaarheid van een laptop lijken het grootste probleem met thuisonderwijs te zijn, maar juist immateriële zaken als ouderhulp. Dat zijn de eerste resultaten van het onderzoek van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) naar de effecten van onderwijs op afstand op sociale ongelijkheid. Hoe geef je leerlingen tóch de begeleiding die ze nodig hebben? En kun je een digitale leeromgeving juist ook inzetten om gelijke kansen te bevorderen? En dat terwijl ons publieke onderwijs juist dé grote gelijkmaker zou moeten zijn.
Afstandsonderwijs is een goed middel om de achterstand bij schoolsluitingen zo klein mogelijk te houden, maar het vraagt veel sturing. De directe interactie mist immers. De helft van alle leraren maakt zich zorgen over mogelijk toegenomen onderwijsachterstand. Er is immers een groep kinderen met ouders die zich niet of in mindere mate in staat voelen om schoolwerk te begeleiden, of waar sprake is van een instabiele of onveilige thuissituatie. Dat zijn leerlingen waarvoor school het hardst nodig is. KLOOF De verschillen tussen kinderen van hoger en lager opgeleide ouders zijn nog altijd groot. De afgelopen tien jaar nam de kansenongelijkheid in het onderwijs zelfs toe. In 2019 tekende zich volgens de Onderwijsinspectie een stabilisatie af, maar door de scholensluiting is de kloof vergroot.
KWETSBARE LEERLINGEN Het NRO deed onderzoek naar de effecten van de coronacrisis. Een belangrijk advies is dat scholen in kaart moeten brengen welke leerlingen het thuis moeilijk hebben gehad. ‘Ga er niet vanuit dat alle ouders over de kennis en vaardigheden beschikken om de juiste ondersteuning te bieden. Ook ouders van basisschoolleerlingen geven aan dat de stof voor hen lastig is’, aldus de onderzoekers. Een mogelijke oplossing bij een volgende schoolsluiting is om kwetsbare leerlingen te allen tijde wél naar school te laten gaan. Een andere belangrijke bevinding betreft het vo. ‘De grote verschillen in het lesaanbod tussen vmbo (weinig) en vwo (veel) moeten gelijk worden getrokken’, aldus het rapport. Een manier om dit te bereiken is richtlijnen op te stellen voor een volgende sluiting (hoeveel uren digitaal, hoeveel contact met mentor, etc). SUBSIDIES EN BEGELEIDING Het ministerie van OCW bereidde een subsidieregeling voor om achterstanden weg te werken. Onderzoeksinstituut LEARN! onderzocht hoe 1.550 scholen deze subsidie hebben ingezet en met welke resultaten. Of het nu gaat om het betrekken van ouders of ondersteuning binnen of buiten schooltijd, de grootste effectiviteit wordt behaald
• TEKST: CAOP / ONDERWIJSREDACTIE (BRIGITTE BLOEM) • ONDERWIJSMINIZINE.NL/AFSTANDSLEREN •
7
met inhaalprogramma’s waarbij de eigen leraar betrokken is. ‘Het meest duurzaam effectief’, aldus de onderzoekers, ‘is het als de school de basiskwaliteit van het onderwijs verbetert. Dat kan door bijscholing van leraren, bijvoorbeeld op het gebied van hun pedagogisch-didactisch handelen. Eén-op-één begeleiding en peer tutoring (leerlingen die leerlingen begeleiden) zijn andere aanbevolen interventies.’ AANPAK MET DIGITALE LEEROMGEVING Ook Kennisnet zet in op de aanpak van kansenongelijkheid in het onderwijs. Een digitale leeromgeving kan bijdragen aan kansengelijkheid. Leraren gebruiken steeds vaker digitale leermiddelen. Dit geeft meer mogelijkheden voor het variëren met lesmateriaal en resulteert in onderwijs op maat. Digitale leeromgevingen stellen leraren in staat de voortgang van leerlingen te monitoren en te zien waar uitdagingen liggen. Op basis van didactisch inzicht kunnen leraren de leerroute afstemmen en gericht werken aan leerdoelen. ‘Leraren zullen daarnaast meer analyses doen op basis van data en de leerling langs zijn of haar leerpad coachen’, geeft Kennisnet in diverse publicaties aan. ‘Er is straks niet alleen data beschikbaar over opdrachten die gemaakt zijn, maar ook over hoe een leerling leert.’ GROTE GELIJKMAKER Om deze vorm van (hybride) onderwijs goed in te kunnen richten, is het cruciaal om vooraf keuzes te maken en te kijken welke investeringen daaraan moeten bijdragen. Kun je als school - bijvoorbeeld - zorgdragen dat alle leerlingen de beschikking hebben over een veilige internetverbinding en toegang tot schoolapplicaties? En kun je als school oplossingen aandragen voor het beschikbaar stellen van devices voor leerlingen die daar niet over beschikken? Want alleen als alle leerlingen ook werkelijk toegang hebben tot hetzelfde onderwijs, mét dezelfde begeleiding, kan onderwijs inderdaad de grote gelijkmaker zijn!
Scan de QR-code voor publicaties over effectief afstandsonderwijs, waaronder: Overzichtsartikel van de Inspectie van het Onderwijs over hoe effectief afstandsonderwijs kan worden vormgegeven. De risico’s van afstandsonderwijs worden beschreven, waarna wordt ingegaan op effectieve afstandslessen en effectieve aanpakken. Ook wordt beschreven hoe ouders betrokken kunnen worden in het afstandsonderwijs. Kennisrotonde: Afstandsonderwijs, wat werkt wel en wat niet? Ook al zijn de scholen weer (grotendeels) open, er is een verhoogde kans dat leerlingen regelmatig vanuit huis onderwijs moeten volgen. Lesopafstand.nl heeft verschillende handreikingen online staan, waaronder een uitgebreid stappenplan voor onderwijs op afstand. Je vindt daar ook verschillende praktijkvoorbeelden van andere scholen, ter inspiratie en om van te leren. Monitor hybride onderwijs geeft zicht op inrichting en ervaringen met onderwijs op afstand. De Kennisnet-publicatie Optimaal gebruikmaken van uw digitale leeromgeving? Dat begint met inzicht laat zien hoe je meer regie over de inrichting en inzet van de digitale leeromgeving op school krijgt. Zomerscholen en verlengde schooltijd: effectief voor het inhalen van achterstanden? Scan de code of ga naar onderwijsminizine.nl/ afstandsleren/60
FACTS & SNACKS xxx
32%
(Bron: Kennisnet)
In het primair onderwijs wordt veruit het meest gebruikgemaakt van Chromebooks (60%), gevolgd door de iPad (25%) en Windows laptops/desktops (15%). In het voortgezet onderwijs wordt juist veel meer gebruikgemaakt van Windows devices (58%). Chromebooks (32%) en iPads/MacOS devices worden beduidend minder gebruikt (10%).
5 X TIPS VOOR EEN GOEDE ONLINE LES Hoe geef je je leerlingen die thuis én op school zitten tegelijkertijd les? Dat kan alleen door je lessen geheel of voor een deel online te verzorgen. De 5 lesfasen van lesopafstand.nl bieden houvast. Een uitgebreide omschrijving van de fasen vind je in de digitale versie van deze uitgave. 1 Check actieve aanwezigheid. Start je les met een quiz als Kahoot of Socrative. 2 Geef korte instructie (maximaal 6 minuten). Doe dit met een PowerPoint die je kunt delen. Wees terughoudend met het opnemen van je klassikale instructie. 3 Werk in duo’s. Na de instructie gaan de leerlingen actief aan de slag met een verwerkingsopdracht. 4 Geef huiswerk. Huiswerk is misschien wel het belangrijkste onderdeel van je hybride les. Het succes van je volgende les wordt hierdoor bepaald. 5 Sluit de les af. Dit is het moment waarop je met de leerlingen in afzonderlijke sessies (op afstand) even individueel contact hebt.
25%
60% 10%
58%
7,8
15%
Een groot deel van de Nederlandse kinderen blijkt ondanks corona erg gelukkig. De Kinderombudsman brengt iedere twee jaar het levensgeluk van kinderen in kaart. Het rapportcijfer dat kinderen hun leven geven in 2020 is gemiddeld een 7,8. Dat ligt hoger dan in 2018 (7,7). In het onderzoek wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen groepen kwetsbare kinderen. Zo scoren kinderen uit gesloten inrichtingen hun leven gemiddeld slechts een 5,6. Dit jaar was er ook specifieke aandacht voor de gevolgen van corona. Veel kinderen geven aan sociaal contact met vrienden te missen en een gebrek aan (sport) activiteiten te ervaren. Ook klinken er positieve geluiden, zoals kinderen die meer aandacht van hun ouders krijgen. (Bron: NJI)
#BlijfThuis De Universiteit Utrecht voert het #Blijfthuis-onderzoek uit. Doel is een beeld krijgen van hoe jongeren van 11 - 18 jaar omgaan met de coronamaatregelen. Meedoen? Ga naar uu.nl/onderzoek/orthopedagogiekpsychosociale-problemen/blijfthuis
WL Onderwijs • Deze bijsluiter is door OnderwijsMedia samengesteld en geproduceerd buiten de verantwoordelijkheid van de redactie • info@onderwijsmedia.nl • Oplage 140.000 exemplaren • Verspreiding via het Onderwijsblad van AOb, Schooljournaal van CNV Onderwijs en VO-magazine van de VO-raad.