TORK
DONYASI
ARAŞTIRMALARI
Fakat T'ong-Şe-Hu
< = Yaibgul
Ağustos
1 984
Kağan, Çinli rahibh:
gitmesinden bir kaç ay sonra amcaısı tarafından öldürül dü
{630
yılında) .
sJ
Halbuki
adı geçen Kağan
kardeşi
nin yerine 618 yılında hükümdar olduktan sonra giriştiği seferler sonucunda hakimiyetini batıda ve güneyde
ge
nişletmiş ve devletinin sınırlarını Koçu bölge'sinden H in
distan kapılarına kadar uza.tmıştı. Oğlu yabgu ünvanı il0
merkezi Kunduz olan ve güney hududu İnduıs ırınağına kadar
giden
Taharistan
valiliğinde
bulunuvordu.
�"
T'ong-Şe-Hu Kağan batıdaki şehir devletlerinin kıralları na ünvanlar verdiği gibi, onlara «tudunlar» miserlerl
göndermişti.
Yukarıda
da
{burada ko
kaydedildiği üz,:;re
tudunlar kıralların hareketlerini gözetiemek ve kağanlı ğa aid vergilerin tahsili işleri ile
vazifelendiril:mi.şlerdi.
Koçu ve Kuça şehirlerinin kırallarının da adı geçen Ka · ğan'ın talbileri arasında yer aldıklan biliniyor. Çin impa ratoru da T'ong-Şe-Hu Kağan ile dostluk andlaşması yap
mış ve hatta bir prenses göndermeği de kabul etmişti. imparatorunun bu
fedakarlığı
(!)
yani
Batı
Çin
Gök Türk
kağanına bir prenses verrneğe rıza göstermesi, Doğu Gök Türk hükümdan Hie-li Kağan'ın hücumlarına karşı onun yardımını sağlamak gayesi ile ilgili idi. Fakat T'ong-Şe-Hu te baasına karşı iyi davranmamıştı. O
Kağan maalesef
derecedeki tebaası ondan nefret etmişti. Bu yüzden Kar luklar'ın çoğu ona karşı
.3'3
!i'·!
ayaklandıkları gibi, Hie-li
Ka
Ghavannes, Doc u men t s , s. 24-25, 52-55, 1 93-1 96, 228, 256, 263-266, 275. Çin y ı l l ığında T'ong-Şe-Hu Kağan'ın 628'de öldürüldüğ ü yazıl ıyor ise de ( ay n ı eser, s. 1 94) . Hüen-Çang'ın verdiği tar ihi n (630 y : l ı ) d oğ r u olduğu "abul edilmiştir.
,.'\y n ı y : l da Yabgu
(630)
genç b i r
Koçu
'kız
kra l ı n ı n
k ız;
o!an
ha t O n u ,ıun
ile evler.mişti. Bu kız Yabgu'nun
öl m e s i bir
boışka
üzer i n e kad ı n
doğ a n Tig i n ünva n l ı oğ ! un u rı tahriki ile :kocas ı n ı a ğ ı l a d ; . B u n u n üze; i n e T i g i n baba s ı n ı n yerine geçtiği g i b i baba s ; rı ı a ğ ı layarı g e n ç k a d ı n l a da evlendi. Hüen-Çang H i n d istan'dan d ö n ü ş ü nde (643-649) Ti gi n ' i n ya n ı nda bir ay k a ld ı (Chavan nes, s . 1 96) . Ti g i n ' e a i t b i r p a r a e l e geç i r i l m i ştir, parada " T i g i n Hora s a n Şah» i ba r es i okunuyor ve hakimi y et i n in «Gandhara » ya kadar uzandığı a n laşı l ıyor ( R. Ghirshman, Les Chionites - Hephtalites, Kahire, 1 948, s. 48-49) . Üzerinde «Sri Yabg u » bulunan başka b i r para n ı n ise 657'de Çin!iler tarafından tutsak a lı nan Hu-!u K a ğ a n ' a a it o l d u ğu sa n ı l ıyor ( ayn ı eser, s. 50) . dan
- 22 -