Zubr krรณl lasu LAS czy go znasz?
Żubr to obecnie największy dziko żyjący ssak lądowy, którego możemy podziwiać na naszym kontynencie. Dlatego nikogo nie powinno dziwić, że otrzymał przydomek króla lasów. Niewiele brakowało, aby to ogromne i pełne majestatu zwierzę widniało już tylko na kartach historii. Dzięki ogromnej pracy naukowców i miłośników tego gatunku tak się nie stało. Żubr został uratowany i patrząc na jego liczebność ma się całkiem dobrze.
Czy wiesz… Ile pokarmu dziennie musi zjeść żubr, aby zaspokoić swój apetyt? Jak się nazywa samica żubra? Ile waży dorosły byk? Co żubr ma wspólnego z bizonem? Czy żubr jest pod ochroną? Ile mamy żubrów w Polsce? Na te i wiele innych pytań poznasz odpowiedź zagłębiając się w lekturze niniejszej broszury. Zaczynajmy!
Krótka historia żubra
Bezpośredni przodek współczesnego żubra, jako gatunek pojawił się ok. 120 tysięcy lat temu. Wygląd obecnie żyjących zwierząt niewiele się zmienił od czasów prehistorycznych.
Jeszcze 20 tysięcy lat temu żubry zamieszkiwały prawie cały kontynent europejski. W XIX wieku naszej ery można je było spotkać tylko na ziemiach polskich i w górach Kaukazu.
W 1919 roku w Puszczy Białowieskiej zginął ostatni żyjący na wolności osobnik żubra nizinnego, a w 1925 zginął ostatni żubr górski na Kaukazie.
Przetrwanie gatunku zależało od kilkunastu osobników, które ocalały w ogrodach zoologicznych i prywatnych zwierzyńcach. Dzięki polskim przyrodnikom udało się uratować żubra przed wymarciem. 1
Cielęta i młodzież Biorąc pod uwagę wiek i płeć, żubry możemy podzielić na 4 grupy: cielęta i młodzież oraz krowy i byki.
Młode żubry rodzą się wiosną w okresie od maja do czerwca, ale zdarza się, że mogą przyjść na świat później w lipcu lub sierpniu.
Żubrzyca po około dziewięciu miesiącach ciąży, rodzi najczęściej jedno cielę raz na dwa lata. Młode po urodzeniu waży ok. 20–30 kg.
Cielęta w pierwszych godzinach życia stają na nogi i zaczynają ssać mleko matki. Szybko przybierają na wadze, w końcu zimy mogą ważyć nawet do 100 kg. 2
Młodzież to żubry w wieku 2–3 lat. W tym okresie zarysowują się różnice w budowie ciała i rogów między samcami a samicami.
Jałówki (młode krowy) przebywają w stadzie w grupach mieszanych, natomiast byczki mogą już przechodzić do grup kawalerskich.
U młodych żubrów rogi rosną pionowo do góry i są matowe. Waga młodych byczków może dochodzić do 400 kg, a jałówek do 300 kg.
Jaka jest różnica między krową a bykiem? Dorosły samiec żubra nazywany jest bykiem, samica zaś krową lub żubrzycą. Samice osiągają mniejsze rozmiary ciała i są niższe niż samce, mogą jednak żyć dłużej. Byki charakteryzuje potężny garb i dysproporcja między przednią a tylną częścią ciała. Rogi u krów są cieńsze i bardziej zagięte do środka niż u samców. Dojrzałość płciową osiągają podobnie, bo w wieku 3–4 lat. Krowy żyją wraz z cielętami i młodzieżą w grupach mieszanych, byki zaś samotnie lub w grupach kawalerskich. Zadanie Przyporządkuj odpowiednie cechy budowy i wyglądu do krowy lub byka. W odpowiednie miejsca wpisz „K” lub „B”.
Długość życia do 20 lat.
Wysokość w kłębie do 186 cm.
Masywna budowa ciała i potężny garb.
Wysokość w kłębie do 167 cm.
Sylwetka drobniejsza, a garb mniejszy.
Długość życia do 27 lat.
Waga 340–540 kg.
Waga 440–840 kg. 3
Wiosna Wiosną duże grupy żubrów rozpadają się na mniejsze stada mieszane. Byki zaś żyją samotnie lub w małych grupach. W tym okresie żubry chętnie szukają pożywienia w lasach liściastych i w borach mieszanych.
Ciekawostka Wiosna to czas wymiany sierści z zimowej na letnią. Zimowe futro wycierane jest podczas ocierania się o pnie drzew. 4
Ciekawostka Samica przed porodem opuszcza stado i wraca do niego dopiero z kilkudniowym cielakiem. Młody żubr już w 3 miesiące po urodzeniu potrafi samodzielnie żerować.
Zadanie Rozwiąż rebus i dowiedz się, jaka jest nazwa łacińska żubra.
............................................ ............................................
Zadanie Połącz kropki i pokoloruj żubra.
5
Lato Lato to czas dużej dostępności pożywienia. Żubry preferują otwarte przestrzenie: łąki, polany lub zręby. Żerując w lasach na runie leśnym, nigdy nie pozostają na dłużej w tym samym miejscu, co umożliwia regenerację roślinności. Ciekawostka W czasie lata żubry chronią się przed owadami i upałem na różne sposoby, na przykład tarzając się w piasku lub suchej ziemi. Powstałe w ten sposób zagłębiania nazywają się kupryskami.
Ciekawostka Na przełomie lipca i sierpnia odbywa się okres godowy. Największe i najsilniejsze byki kontrolują duże obszary i mogą mieć potomstwo z wieloma samicami. Okres godowy może trwać u żubrów do późnej jesieni.
Ciekawostka Latem młode żubry spędzają czas na zabawach, takich jak zapasy i przepychanki. 6
Ciekawostka Żubr jest powolny, ale na krótkich dystansach galopuje z prędkością nawet 60 km/h! Potrafi też z miejsca przeskoczyć nawet dwumetrową przeszkodę.
Zadanie Młody żubr oddalił się od stada. Pomóż żubrzycy go odnaleźć i sprowadzić z powrotem.
7
Jesień Jest to czas przybierania na wadze i magazynowania zapasów w organiźmie zwierząt na zimę. Żubry w poszukiwaniu pokarmu odwiedzają łęgi (lasy występujące nad rzekami i potokami) oraz olsy (lasy olchowe rosnące na bagnach), a na łąkach poszukują resztek zielonej roślinności. Z końcem jesieni grupy mieszane, składające się z krów, cieląt i młodzieży, łączą się w większe stada i przemieszczają do zimowych ostoi. Z kolei byki mogą łączyć się w liczące kilka osobników grupy, dochodzić do grup mieszanych albo żyć dalej samotnie.
Ciekawostka Smakołykiem dla żubra w okresie urodzaju dębów są żołędzie oraz grzyby, zwłaszcza opieńki. 8
Zadanie Rozwiąż krzyżówkę, a poznasz miejsce, które nazywane jest krainą żubra!
1
1. Ma je na głowie jeleń. 2. Mieszkają w nim pszczoły. 3. Rosną na drzewach iglastych. 4. Wiosną słychać jego bębnienie w lesie. 5. Zarządza leśnictwem. 6. Zbierasz je jesienią w lesie. 7. Królowa polskich lasów. 8. Jeden z najstarszych dębów w Polsce. 9. Te ptaszki dokarmiasz zimą. 10. Owoc borówki czernicy. 11. Przepływa przez Kraków. 12. Kraj w którym mieszkasz. 13. Jest nią puszczyk. 14. Z rudą kitą. 15. Pora roku kiedy spadają liście. 16. Te kwitnące rośliny zapowiadają jesień. 17. Zimą znajduje się w nim siano dla zwierzyny. 18. Z jej czerwonych owoców zrobisz piękne jesienne ozdoby.
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
13 14
15 16 17 18
9
Zima Od połowy listopada do końca marca żubry przebywają w zimowych ostojach. Może tam przebywać od kilku do kilkudziesięciu osobników. Ich aktywność jest niska, a obszar wędrówek skupia się wokół miejsc dokarmiania.
Ciekawostka W mroźne i śnieżne zimy żubry są dokarmiane. W karmiskach wykłada się dla nich siano i niewielkie ilości roślin okopowych. Bardzo lubią żołędzie, bukiew, marchew i buraki.
10
Zadanie Żubry przebywające w swoich zimowych ostojach muszą być dokarmiane. Rozwiąż wykreślankę, a dowiesz się, jakich 8 przysmaków gości w żubrowej stołówce.
M
K
Z
I
A
R
N
O
Z
Ż
J
A
O
T
M
W
G
B
O
H
L
S
I
A
N
O
F
.........................................
Ł
D
E
B
U
R
A
K
I
.........................................
Ę
Z
P
R
G
C
J
N
C
.........................................
D
W
S
L
D
H
B
U
D
.........................................
Z
B
U
K
I
E
W
H
Y
I
P
A
M
R
W
Ą
Y
N
E
G
S
B
A
I
Z
K
I
M
K
I
S
Z
O
N
K
A
......................................... .........................................
......................................... .........................................
Ciekawostka Siano dla żubrów wykładano w Puszczy Białowieskiej już w XVIII wieku. Celem dokarmiania jest zapewnienie dobrej kondycji zwierząt oraz zmniejszenie niekorzystnego oddziaływania żubrów na las i uprawy rolne.
11
„Księga Rodowodowa Żubrów” Wszystkie żubry żyjące w hodowlach zamkniętych, są wpisane do „Księgi Rodowodowej Żubrów”. Zawiera ona imię, numer rodowodowy i historię życia każdego osobnika. Pierwsze dwie litery imienia informują o pochodzeniu danego żubra. W stadach wolnościowych prowadzi się tylko rejestrację ilościową (podaje się liczbę osobników). Ciekawostka Pierwsze dwie litery imion są zarazem literami rozpoznawczymi hodowli: PL – pochodzą z hodowli w Pszczynie i oboje rodzice mają imiona rozpoczynające się na PL (np. PLANTOR, PLANET); PO – pochodzą z innych ośrodków w Polsce (np. POGAJ, POLANIN); KA – zostały odłowione ze stada wolnościowego i włączone do hodowli zamkniętej; PU – mają wszystkie osobniki linii nizinno-kaukaskiej.
12
Ciekawostka Zdjęcie pochodzi z Pokazowej Zagrody Zwierząt w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie. Wszystkie urodzone tu żubry mają imiona rozpoczynające się od liter PO. Do tej pory urodziło się tu już ponad 100 żubrów!
W „Księdze Rodowodowej Żubrów” publikowane są corocznie dane o stanie żubrów na świecie. Jest to pierwsza w dziejach ewidencja dzikiego gatunku. Obecnie księga jest prowadzona i wydawana w Polsce. Siedzibą redakcji jest Białowieski Park Narodowy.
Ile jest żubrów na świecie? Gdzie w Polsce można je spotkać? Według danych pochodzących z „Księgi Rodowodowej Żubrów” na świecie jest ich 6573 (stan na 31.12.2016 r.). Polska jest krajem o największej liczbie tych zwierząt. W naszym kraju żyją aż 1873 żubry. Na tą liczbę składają się osobniki żyjące w stadach zamkniętych, których jest 238 oraz stadach wolnych – 1635 (stan na 31.12.2017 r.).
PUSZCZA BORECKA STRZELINKO GDAŃSK
Zagadka Dzikie żubry można spotkać nie tylko w Puszczy Białowieskiej. Wymień 4 miejsca w których można jeszcze zobaczyć króla lasów na wolności.
MIĘDZYZDROJE
PUSZCZA KNYSZYŃSKA
CZŁUCHÓW KIERMUSY BYDGOSZCZ
DRAWSKO POMORSKIE
TORUŃ
JABŁONOWO
BIAŁYSTOK
WARSZAWA
POZNAŃ
PUSZCZA BIAŁOWIESKA
SYCOWICE GOŁUCHÓW KAROLEW
SMARDZEWICE BAŁTÓW WROCŁAW
.................................... ....................................
PSZCZYNA NIEPOŁOMICE
....................................
USTROŃ
BIESZCZADY MUCZNE
....................................
STADA NA WOLNOŚCI
HODOWLE ZAMKNIĘTE
13
Żubry nie jedzą żubrówki – czyli dieta żubra Żubr zjada dziennie do 45 kg roślin zielnych, a jego dieta obejmuje aż 454 gatunki roślin. Pokarmem żubra są przede wszystkim rośliny zielne, trawy i turzyce. Uzupełnienie diety stanowi kora, gałęzie oraz liście niektórych gatunków drzew i krzewów.
Zadanie Przyporządkuj nazwy roślin do odpowiednich zdjęć, a dowiesz się, jakie gatunki są przysmakiem żubrów.
Ciekawostka Żubrówka to zwyczajowa nazwa turówki wonnej, byliny należącej do traw. Rośnie licznie m.in. w Puszczy Białowieskiej. Ma bardzo intensywny smak i zapach. Żubrówka nie jest pokarmem żubrów, a nazwę taką zawdzięcza wyłącznie pochodzeniu z „żubrowej puszczy”.
3
1 2
5
4
grab pospolity
pokrzywa zwyczajna
14
Ciekawostka Żubry zaspakajają pragnienie, pijąc wodę ze strumieni i rowów lub w zimie jedząc śnieg.
malina właściwa
orlica pospolita (paproć)
tymotka łąkowa (trawa)
Żubr i jego kuzyn bizon Żubr i bizon, mimo iż posiadają wspólnego przodka, są dwoma różnymi gatunkami! Żubr zamieszkuje lasy Europy, a bizon lasy i prerie Ameryki Północnej. Także w wyglądzie zewnętrznym występują pewne różnice. Bizon ze względu na obfite owłosienie przodu ciała sprawia wrażenie większego od żubra, ale tył ciała ma niższy i mniejszy. Rogi bizona są krótsze, u nasady cieńsze i silniej zakrzywione, a nos bardziej wypukły. Zadanie Zaznacz na mapie kolorem zielonym kontynent na którym żyje żubr oraz kolorem niebieskim miejsce występowania bizona. Po lewej stronie sylwetka żubra europejskiego, po prawej bizona amerykańskiego.
15
Żubr jako symbol ochrony przyrody w Polsce Żubr to gatunek, który jest objęty ochroną. Dzięki dekretom królewskim częściowa ochrona żubra rozpoczęła się w XVI wieku. Z kolei w czasie rozbiorów przepisy carskie ograniczały polowania na żubry postronnej ludności. W 1966 roku żubr został wpisany do „Czerwonej Księgi” gatunków zagrożonych wyginięciem. Na całym świecie żubr objęty jest ścisłą ochroną gatunkową.
Ciekawostka Żubr widnieje w logo wielu organizacji, instytucji przyrodniczych i programów środowiskowych.
Kompleksowa ochrona żubra, to projekt który ruszył w 2017 r. w Lasach Państwowych. Jego celem jest zapewnienie trwałości populacji żubra oraz perspektyw jej rozwoju.
Żubr to symbol Białowieskiego Parku Narodowego. Pierwszego parku narodowego utworzonego w naszym kraju.
Uskrzydlony żubr to logo Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie.
Stowarzyszenie Miłośników Żubrów wspiera działania na rzecz ochrony żubra. 16
Stylizowany żubr to także godło najstarszego stowarzyszenia w Polsce, którego celem jest ochrona przyrody.
Odpowiedzi do zadań str. 3: K: długość życia do 27 lat; sylwetka drobniejsza, a garb mniejszy; waga 340–540 kg; wysokość w kłębie do 167 cm. (pozostałe B); str. 5: BISON BONASUS; str. 9: PUSZCZA BIAŁOWIESKA; str. 11: poziomo: ziarno, siano, buraki, bukiew, kiszonka, pionowo: żołędzie, marchew, dynia; str. 13: Puszcza Knyszyńska, Puszcza Borecka, Bieszczady, Drawsko Pomorskie; str. 14: 1. Malina właściwa, 2. Orlica pospolita, 3. Grab pospolity, 4. Tymotka łąkowa, 5. Pokrzywa zwyczajna; str. 15: kolor zielony – Europa, kolor niebieski – Ameryka Północna.
Źródła zdjęć i grafik: (jeśli nie podano źródła poniżej ‒ www.pixabay.com) Okładka: zdjęcie żubra ‒ Patryk Ortell, grafika żubra ‒ Rafał Walendowski; str. 1: żubry w śniegu, żubry przy paśniku ‒ archiwum OKL; str. 2: kadr z krową czyszcząca cielę ‒ Danuta Piotrowska, pozostałe ‒ Patryk Ortell; str. 3: byk z krową ‒ Danuta Piotrowska; str. 4: byk przy pniaku, futro, krowa z cielakiem ‒ Patryk Ortell, stado żubrów By Hugo.arg [Public domain], from Wikimedia Commons, zbliżenie na krowę ‒ By Keimzelle [CC BY‒SA 4.0 ], from Wikimedia Commons; str. 6: kadr z bykiem i krową ‒ By Valène Aure [CC BY‒SA 3.0], from Wikimedia Commons, zapasy żubrów, tarzająca się krowa ‒ Danuta Piotrowska; str. 7: szarżująca krowa, cielę, głowa krowy ‒ Patryk Ortell; str. 8: trzy żubry ‒ Danuta Piotrowska; str. 10: stado żubrów zimą ‒ By Viacheslav Galievskyi [CC BY‒SA 4.0 ], from Wikimedia Commons, krowa (powiększenie) ‒ By Rbrechko [CC BY‒SA 4.0 ], from Wikimedia Commons; str. 11: żubry przy sianie ‒ By Richenza [CC BY‒SA 3.0 ], from Wikimedia Commons; str. 12: tablica z imionami ‒ Patryk Ortell, Księga Rodowodowa Żubrów ‒ Tomasz Rakowski, str. 14: żubr jedzący śnieg ‒ By Richenza [CC BY‒SA 3.0, from Wikimedia Commons, turówka wonna ‒ Dinkum [CC0], from Wikimedia Commons, tymotka łąkowa ‒ By Matt Lavin from Bozeman, Montana, USA [(Phleum pratense) Uploaded by Jacopoerther [CC BY‒SA 2.0], via Wikimedia Commons; str. 15: żubr ‒ Patryk Ortell.
Opracowanie merytoryczne: Tomasz Rakowski Skład: Patryk Ortell Konsultacja naukowa: prof. dr hab. Dariusz J. Gwiazdowicz Druk: F. U. P. FC Druk Michał Fiec Czermin 55, 63-304 Czermin tel./faks (62) 741 80 24 Dofinansowano ze Środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu
Ośrodek Kultury Leśnej ul. Działyńskich 2, 63-322 Gołuchów, tel./faks (62) 761-50-45, 761-50-46 www.okl.lasy.gov.pl. e-mail: okl@okl.lasy.gov.pl ISBN 978-83-62335-19-0
Ośrodek Kultury Leśnej – Gołuchów 2018 ISBN 978-83-62335-19-0