O
10
ικοτριβές
Σεπτέμβριος 2013 - τ. 7
ΔΥΝΑΜΙΚΗ και ΦΟΒΟΙ
για την ανάπτυξη του τουρισμού της υπαίθρου Απόσπασμα από ομιλία στο 1ο Φεστιβάλ της Οικολογικής Κίνησης Μιραμβέλλου με θέμα ‘’Περιβάλλον – Κρίση – Ανάπτυξη’’
Είναι όντως ο τουρισμός βασικός πυλώνας της ελληνικής οικονομίας και ανάπτυξης; Ενώ όλοι θεωρούμε αυτονόητη τη συμβολή του τουριστικού προϊόντος στην εθνική οικονομία, ένα βασικό ερώτημα είναι το ποιος τελικά κερδίζει, από αυτές τις παγκοσμιοποιημένες πια οικονομικές δραστηριότητες. Δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε με το ότι: 1. Δεν υπάρχει χώρα που να γνωρίζει με ακρίβεια το καθαρό κέρδος από το διεθνή τουρισμό στο έδαφος της. 2. Το μερίδιο της τοπικής οικονομίας από τα συνολικά έσοδα μπορεί να περιοριστεί σε πολύ μικρό ποσοστό όταν για παράδειγμα οι τουρίστες μετακινούνται με πτήσεις ξένων συμφερόντων, όταν διαμένουν σε ξενοδοχεία ιδιοκτησίας διεθνών επιχειρηματικών αλυσίδων, όταν στον τόπο διακοπών επιλέγουν τις υπηρεσίες πρακτορείων που είναι εξαρτημένα από διεθνείς τουριστικούς πράκτορες που τους πούλησαν το αρχικό πακέτο διακοπών. Είναι ο μαζικός τουρισμός o εχθρός της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης; Όποιος με ευκολία απαντήσει ναι, παραβλέπει ότι μέσω του μαζικού τουρισμού και του πακέτου υπηρεσιών του, δίνεται σε ανθρώπους χαμηλών εισοδημάτων η δυνατότητα ενός ταξιδιού, που συχνά αποτελεί όνειρο ζωής. Δεν είναι λοιπόν το πλήθος που επιθυμεί να ταξιδέψει ο εχθρός, αλλά το κυνήγι του εύκολου και γρήγορου κέρδους των τουριστικών ομίλων, που έχοντας ελέγξει και οργανώσει την επιθυμία, έχουν εγκλωβίσει το μεγάλο μέρος ταξιδιωτών στους ιδιοτελής σχεδιασμούς τους.
ποδα όμως αυτού που γνωρίζουμε σήμερα. Τότε αφορούσε σε ταξιδιωτικό κοινό υψηλών εισοδημάτων, που αναζητούσε ασφαλείς «εναλλακτικές» ταξιδιωτικές προτάσεις που η εταιρεία πρόσφερε σε διάφορους προορισμούς, ακόμη και στη χώρα μας, με υψηλό αντίτιμο. Με τις αγορές να έχουν ανακαλύψει ήδη ότι μπορούν να έχουν μεγάλα κέρδη από τη μαζικοποίηση του τουρισμού, προφανώς και ότι αποτελούσε προνόμιο λίγων έπρεπε να διαμορφωθεί σε πρόταση για πολλούς. Η πρόθεση των αγορών παραμένει ο έλεγχος της αγοράς με εμπλουτισμό και αναβάθμιση του «all inclusive πακέτο τους» με στόχο την προσέλκυση και των υψηλότερων εισοδημάτων. Ο άλλος, ο δρόμος των ήπιων μορφών τουρισμού υπαίθρου, θα μπορούσε να αποτελέσει τη συνεργατική μορφή «all inclusive πακέτου», δεδομένου ότι συνδέεται στενά και αμφίδρομα με την οικονομική και κοινωνική ζωή της υπαίθρου, αντανακλά τις επιθυμίες του καθενός τόσο να δραστηριοποιείται όσο και να χαίρεται ζώντας στην περιοχή, να αφομοιώνει νέες κουλτούρες και να επωφελείται είτε ως επιχειρηματίας είτε ως επισκέπτης από διάφορες δραστηριότητες. Και οι δραστηριότητες αυτές, αφορούν και σε επιχειρήσεις μεταποίησης, πρατήρια πώλησης, οργάνωσης υπαίθριων δραστηριοτήτων, επισκέψιμα αγροκτήματα και οινοποιία αλλά και χώρους αποτύπωσης και διάδοσης της πολιτιστικής κληρονομιάς, μονάδες που παρέχουν γνωριμία με στοιχεία του τόπου, μέσω της εκπαιδευτικής συμμετοχής στην καλλιέργεια, παραγωγή και κατανάλωση.
Είναι το all inclusive πακέτο ο εχθρός του ήπιου τουρισμού, των τοπικών αγορών και προϊόντων; Όχι κατ’ ανάγκη και όχι από μόνο του. Δεκαετίες πίσω, την υπηρεσία «all inclusive» και τα βραχιολάκια εγκαινίασε στην τουριστική αγορά η αλυσίδα Club Méditerranée, στον αντί-
Είναι ο τουρισμός της υπαίθρου ή αγροτουρισμός η απάντηση στο φαινόμενο της μονοκαλλιέργειας του προϊόντος «ήλιος και θάλασσα»; Η διάχυση της επισκεψιμότητας αντί της συγκέντρωσης στα παράλια είναι σίγουρα το επιθυμητό. Αλλά επειδή το ρολόι δεν γυρίζει πίσω
θα πρέπει μάλλον αρχικά να ειπωθεί ένα αποφασιστικό ως εδώ και μη παρέκει. Να δεχτούμε ότι όλοι οι υφιστάμενοι προορισμοί και μορφές τουρισμού είναι βιώσιμοι εφόσον υπάρξει εξορθολογισμός και ορθή διαχείριση των πόρων, και να προχωρήσουμε αναγνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει αυτόματος μηχανισμός που να καταργεί το κακό και να εγκαθιστά το θεμιτό. Αλλά και ότι τίποτα δεν εξασφαλίζει ότι δεν θα δημιουργήσουμε μικρές Χερσονήσους σε όλη την ενδοχώρα, αν συνεχίσουμε να βαδίζουμε σε αχαρτογράφητα νερά χωρίς κανόνες και θεσμικό πλαίσιο. Και που πάλι δεν θα πρέπει να περιοριστούν στον ορισμό, αδειοδότηση και λειτουργία των επιχειρήσεων, αλλά να αφορούν σε σύνολο κανόνων και σε ευρύτερες πολιτικές στήριξης τους. Σήμερα έχουμε μπροστά μας ένα χάος που χρειάζεται νοικοκύρεμα τόσο όσον αφορά σε αδειοδοτήσεις, αυθαίρετες χωροθετήσεις, επιδοτήσεις, κατάρτιση, ελεγκτικούς μηχανισμούς. Ειδικά όσον αφορά στον τουρισμό της υπαίθρου υπάρχουν σημαντικά ερωτήματα που δεν έχουν απαντηθεί και αφορούν το σε ποια γη, με ποιο τρόπο, σε τι μέγεθος, από ποιους στήνεται και πως ελέγχεται ένα νέο (τουριστικό) προϊόν. Σήμερα στο κομμάτι του τουρισμού της υπαίθρου συναντάμε ομοειδείς επιχειρήσεις διαφορετικών λειτουργικών μορφών, που υπόκεινται σε διαφορετικό ασφαλιστικό και φορολογικό καθεστώς, υπάγονται σε διαφορετικά επιμελητήρια. Έχουμε επιδοτήσεις που δόθηκαν για στήριξη της υπαίθρου και της αγροτικής οικονομίας και έγιναν προίκες, ή μονάδες που δύσκολα μπορούν να ενταχθούν στην κατηγορία του τουρισμού της υπαίθρου, ακριβώς επειδή δεν υπήρξε καμία προδιαγραφή. Χωρίς στόχευση και πλαίσιο, αλλά και χωρίς εκπαίδευση και κατάρτιση βάλαμε τους αγρότες να γίνουν «ξενοδόχοι» και επαγγελματίες να αναλάβουν τη μεταποίηση και τυποποίηση των αγροτικών προϊόντων. Συνολικά διαφορετική θέωρηση. Ποιο ακριβώς είναι το οπλοστάσιο της φρέσκιας πρότασης του τουρισμού της υπαίθρου απέναντι στις διαθέσεις της αγοράς και μιας δεδομένης επιχειρηματικής νοοτροπίας που αντιλαμβάνεται ότι από τα μεγάλα μεγέθη και τη μαζικότητα ευνοείται ο στόχος για συσσώρευση του πλούτου και μεγιστοποίηση του κέρδους; Χωρίς συνολικά διαφορετική θεώρηση, σαφές θεσμικό πλαίσιο προδιαγραφές και κανόνες. Κανένα! Ιδιαίτερα σήμερα που επικρατεί το σύνδρομο των «μεγάλων» και «στρατηγικών επενδύσεων» που θα μας βγάλουν από την κρίση. [...] Το νέο χωροταξικό του τουρισμού (στα
χνάρια όλων των προηγούμενων από την εποχή του Σουφλιά) βαφτίζει το κρέας ψάρι, και οι τεράστιες σύνθετες τουριστικές επενδύσεις, ακριβώς λόγω της ανυπαρξίας θεσμικού πλαισίου για τον τουρισμό της υπαίθρου που πέντε χρόνια τώρα κυκλοφορεί στα συρτάρια των υπουργείων, συναντά πλήρως τις διαθέσεις των αγορών και αυθαίρετα τις εντάσσει στις μορφές «ποιοτικού» και «εναλλακτικού» τουρισμού, προδιαγράφοντας ήδη ένα δυσοίωνο μέλλον και για την ύπαιθρο και τις όποιες προοπτικές ανάπτυξης «ήπιων» μορφών τουρισμού. Αλλά και οι επαγγελματίες που ήδη δραστηριοποιούνται στο κομμάτι του τουρισμού της υπαίθρου, δεν έχουν ομονοήσει ως τα σήμερα για το πού και πώς χωροθετούνται οι μονάδες του τουρισμού της υπαίθρου, ούτε για το μέγεθος που αυτές θα πρέπει να έχουν. Αλλά ούτε έχουν εντάξει στον προβληματισμό τους παράγοντες που συνδέουν τη δραστηριότητα αυτή με τη φέρουσα ικανότητα των περιοχών- τον πληθυσμό, τις υφιστάμενες παραγωγικές δραστηριότητες και το βαθμό συγκέντρωσης συναφών επιχειρήσεων στο ίδιο γεωγραφικό σημείο. Η συγκέντρωση υπερβάλλοντος αριθμού ομοειδών μικρών μονάδων στο ίδιο γεωγραφικό σημείο, παράγει τα ίδια αποτελέσματα με μία σύνθετη μεγάλη. Οι αγορές βλέποντας ότι το μοντέλο «ήλιος και θάλασσα» φθίνει και ότι χάνουν έσοδα από την κατάσταση όπως εξελίσσεται σε ανταγωνιστικούς μας προορισμούς, δεν θα αποχωρήσουν από την υπόθεση ελέγχου του τουριστικού εσόδου και θα προσπαθήσουν να ελέγξουν την κάθε εναλλακτική πρόταση. Υπάρχει ελπίδα αντίστασης; Αλλοίμονο αν δεν απαντήσουμε καταφατικά. Αφού αποδεχτούμε το γεγονός ότι οι αγορές έχουν κυριαρχήσει στον ορισμό της ανάπτυξης σε κάθε παραγωγική δραστηριότητα, οφείλουμε να αντεπιτεθούμε με την πεποίθηση ότι οι κοινωνίες μπορούν να έχουν τον τελικό λόγο. Ξεκινώντας ακριβώς από το να συζητάμε, να καταθέτουμε και να επιβάλλουμε προτάσεις –όχι μικροπολιτικά, συντεχνιακά ή συμφεροντολογικά– για θέσπιση κανόνων και προϋποθέσεων που, όπως περιγράφεται και στον Παγκόσμιο Κώδικα Ηθικών Αρχών για τον Τουρισμό, θα προασπίζουν το φυσικό περιβάλλον, µε σκοπό την επίτευξη μίας συνεχούς, ισόρροπης, αειφόρου και βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης που θα αποβλέπει στην ικανοποίηση µε δίκαιο τρόπο των αναγκών και των δραστηριοτήτων της παρούσας και των μελλοντικών γενεών. ΣΥΛΛΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ μέλος Ένωσης Αγροτουρισμού Κρήτης