Galtzatako Martxelina Martxelina Lopetegi Olaiz 1864-1930 Oiartzungo Galtzarreta baserrikoa, bost senide ziren: Guadalupe, Nikolasa, Kanuta, Kaitano eta txikiena bera, Martzelina. Bertsotan aise jarduten omen zuen. 1907an, 43 urte zituela, Juan Kruz Irastortzarekin Zabale baserrira ezkondu zen. Ezkondu ondorengo bertsorik edo bertso jardunik ez da jaso.
Martzelina bertsolaria zen, nahiz eta garai haietan emakume izateagatik arazoa besterik ez izan. Aita Zavalak berari buruz gogoratutakoa eta bertso gutxi batzuk jaso ahal izan zituen: erromerietan eta bileretan bertsolariak izaten zirenean, Martzelina harengana hurreratu eta sarritan beraiekin bertsotan lotzen omen zen, batzuetan entzuten zegoen lekutik eta beste batzuetan bertsolariengana hurbilduta. Martzelinaren lau ahizpek eta lagunek ez omen zuten gustuko hori eta errietan egiten omen zioten, eta beragandik alde egin, baina hura bertsolaria izanik, ezin gelditu. Jaietan Galtzarretara inor laguntzera joandakoekin ere bertsotan aritzen omen zen, eta edozein
momentutan erantzuna ere bertsotan ematen omen zuen Martzelinak. Bizia eta ausarta omen zen edozein gizonekin bertsotan aritzeko, eta gizasemeen moduko ahots altua zuela.
Txirritarekin bertsotan jarduna zen, Txirrita Galtzarreta etxe kanpotik eta bera leihotik. Eta Txirritak Martzelinari Zuloagako errotan-edo botatako bertsoak ere gogoratu dira, hainbat aldaerarekin. Nik aukeratu dudan bertsoa hauxe:
Inazio Mitxelena Artxabaletari Martzelinak botatako bertsoa (Oiartzungo plazan?) ere gogoratzen da: Artxabaleta, mutil polita,
gustatzen zitzaidan gaztetan; onta ezkero igualtsu da esan eta’re plazetan;
nai dezunian juan zaitia,
antxen bizi naiz Galtzatan.
Iturriak: 1) Antonio Zavala, Pello errota Pedro Elizegi Maiz, Auspoaren sail nagusia, Tolosa, (1992),
(Sabina, 291-297); (Lukaxi, 369-387)
2) ZAVALA, Antonio. Oiartzungo beste lau bertsolari. Auspoa; 119.
Epilogo moduan: Ez du meritu handirik bildu gure lantxo honek: Antonio Zavalaren bi liburutatik irakurri, aukeratu eta hona ekarri. Barkatuko ahal dit atrebentzia Antoniok dagoen lekutik. Gu bere editatzen zituen bertso liburuxka berezi haien saltzaileak izan ginen gaztetan (Pello, Jabier…) eta orain ere berak egindako lana Oiartzungo jaietako Urtekarian “saltzen” ari garela iruditzen zait: Emakumeak bertsotan bizitza errealean. Benetako literaturan, eguneroko bizitza irakurtzen duen horretan, edertasuna, txispa, ongi esana, ongi gozatua eta ongi idatzia. Oiartzungo emakume bertsolariei, gaur egungo plazetan dabiltzan eta bere inguru hurbilean bertso jolasean dabiltzan emakume bertsolarien aitzindariei eta berauei ere, agur t´erdi. Eutsi alaitasunari, adarjotzeari, hitzari, bertso-lar-itzari. 2016ko apirilaren 30ean Inazio Retegi Saizar-ek
50 | HISTORIA