Maagdenhuismuseum
Ontroerend Erfgoed Jaarverslag 2013
1. Voorwoord De werking van ons Maagdenhuismuseum is onvoldoende gekend, terwijl het al sinds 1930 bestaat. Het museum is de bewaarplaats van een belangrijk kunstpatrimonium. Dat illustreren de jaarlijkse aanvragen van grote (ook buitenlandse) musea om stukken uit het Maagdenhuismuseum in bruikleen te gebruiken. Als een van de weinige in onze stad, bevindt de verzameling zich nog altijd in zijn oorspronkelijke omgeving: een meisjesweeshuis. Het is een ‘onbekend pareltje’, zoals vele gasten in het gastenboek noteren. De huiselijke sfeer en intimiteit van een verzameling die sterk met haar architecturale kader verbonden is, zorgen voor een bijzondere meerwaarde. Die charme kan het groeiend aantal bezoekers duidelijk bekoren. Sinds het samenwerkingsakkoord met de stedelijke musea in 2009 werd de werking professioneler. Sommige problemen zijn nog niet opgelost, maar de recente realisaties mogen er zijn, zoals de verschillende restauraties van schilderijen, edelsmeedwerk, beelden, textiel … in samenwerking met: • private restauratoren • externe, publieke partners zoals het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) • de vroegere Artesis Hogeschool, nu Universiteit Antwerpen (UA) Ook de nauwgezette public relations en uitgebreide communicatie van de laatste jaren springen onmiddellijk in het oog. Dat blijkt overtuigend bij de huidige tentoonstelling ‘Van de Amstel tot de Schelde’ (december 2013-juni 2014), waarbij: • we de hoogste bezoekcijfers ooit registreerden (5 050 bezoekers) • diverse mediabelangstelling tot stand kwam met radio, lokale en nationale tv, facebook … Toch is er een keerzijde aan die medaille: de werklast voor de realisatie van een tentoonstelling is niet meer in verhouding tot het andere werk. Voor die wanverhouding willen we een oplossing zoeken. De organisatie van een tentoonstelling vraagt enorm veel werk, gespreid over een lange periode. Na evaluatie besloot het team dat de organisatie van een tentoonstelling niet ten koste van de reguliere werking mag gaan. Zeker nu we verwachten deel te nemen aan een grote reeks tijdelijke evenementen zoals Erfgoeddag, Museumnacht, Cultuurmarkt en Open Monumentendag. Daardoor kunnen we maar een keer om de twee jaar een tijdelijke expo van zes manden organiseren. In volgend verslag vind je een overzicht van alle activiteiten, evenementen die we in 2013 realiseerden of waaraan we in 2013 deelnamen.
2
2. Restauraties 2.1. Restauratie papkommen Onze verzameling papkommen uit majolica (aardewerk) staat sinds december 2011 op de ‘Topstukkenlijst’ van de Vlaamse Gemeenschap. Dat zorgt voor bepaalde beperkingen, bijvoorbeeld met oog op een mogelijke bruikleen. Maar het is tegelijk ook een kans om subsidies aan te vragen voor restauratie. Die subsidies zijn tijdens het academiejaar 2012-2013 aangevraagd onder leiding van professor Melissa Vandevijvere (UA). Met de middelen konden we een achttal kommetjes laten restaureren (inventarisnummers 46/16-19-37-4151-54-61-63).
Papkommen: voor en na de restauratie.
3
2.2. Restauratie drieluik Michiel Coxcie ‘De aanbidding van de koperen slang’ door de Artesis Hogeschool
Het drieluik vertrok midden 2012 uit ons museum voor een verblijf van twee academiejaren in de UA. Studenten van de faculteit Ontwerpwetenschappen (afdeling Conservatie en Restauratie) restaureren het grote kunstwerk onder leiding van professor Griet Blanckaert. Eind juni 2014 verwachten we het gerestaureerde werk terug. In totaal gaat het over vijf panelen, die een grondig onderzoek en daarna een uitgebreide behandeling krijgen. Vandaar de nogal langdurige afwezigheid. We zullen het werk opnieuw in de 16de-eeuwse zaal ophangen. Daarna brengen we de stadsgidsen op de hoogte. Zij krijgen de kans om het restauratiedossier in te kijken.
4
3. Tentoonstellingen 3.1. Gekregen, getekend, gedrukt: Antwerpse grafiek van 1710 tot vandaag
De expositie over de grafiekcollectie vond plaats van 15 december 2012 tot 30 juni 2013 en bracht ons 4 072 bezoekers. In die unieke overzichtstentoonstelling kreeg de bezoeker een totaal onbekend deel te zien uit de kunstverzameling van OCMW Antwerpen. De verzameling tekeningen, etsen, prenten ‌ zijn niet permanent tentoongesteld.
5
Handen uit de mouwen In het kader van de grafiekexpo ‘Gekregen, getekend, gedrukt’ organiseerde het museum twee workshops.
workshop kalligrafie... Kinderen leren in schoonschrift hun eigen naam in gouden letters schrijven.
... en workshop collografie De Antwerpse grafiekkunstenares Veerle Rooms gaf een boeiende lezing over de druktechniek collografie. Geïnteresseerden leerden nadien in een interactieve workshop een collage tot drukplaat verwerken. De helft van de aanwezigen waren klanten van dagcentrum De Vinken. Dat centrum biedt mensen met een chronische psychische kwetsbaarheid creatieve en artistieke activiteiten aan zoals etsen of schilderen.
6
• Een deel bevindt zich in het eigen archief van het museum. • Andere delen bevinden zich op andere locaties, zoals het Elzenveld, Ziekenhuisnetwerk Antwerpen (ZNA) of het Zorgbedrijf. Een indrukwekkende verhuisoperatie in de herfst van 2012 maakte de tentoonstelling van de grafiekcollectie mogelijk. In het kader van die expo organiseerden we op donderdag 18 april 2013: • een lezing • een rondleiding • een persmoment • een interactieve workshop ‘collografie’ waar onder andere de klanten van dagcentrum De Vinken aan deelnamen.
3.2. Jordaenssalon Het Jordaenssalon vond plaats op 22 februari (24 deelnemers) en op 29 maart 2013 (48 deelnemers). Tijdens het Jordaenssalon, een samenwerking met Louise Decq, kwamen de resultaten aan bod van een wisselwerking tussen: • de restauratie • het kunsthistorisch onderzoek • de studie van de technologische opbouw • de analyse van de gebruikte materialen De restauratie van de ‘Nood Gods’ (door Jacob Jordaens) vond plaats in het KIK na een uitgebreide kunsthistorische en materiaaltechnische studie. Een gedetailleerde observatie van het gereinigde verfoppervlak, aangevuld met informatie uit wetenschappelijke beeldvorming, laboratoriumanalyses en literatuur, maakte verschillende verrassende ontdekkingen mogelijk rond dat belangrijk werk van de barokschilder. Zo bleek uit het onderzoek dat het centrale doek een vroeg werk van Jordaens was. Rond 1650 is het vergroot in zijn atelier. Tijdens de vergroting is het centrale doek grotendeels overschilderd. De daarbij gebruikte materialen en technieken zijn beschreven in de studie. Analyses maakten een onderscheid tussen authentieke overschilderingen en latere restauraties mogelijk. Bovendien konden ze pigmentverkleuringen verklaren.
7
Jordaens voor...
...en na de restauratie
8
3.3. Majolicasalon
Het Majolicasalon vond plaats op 8 november 2013 en ontving 48 bezoekers. Drs. Melissa Vandevijvere (UA) schotelde de aanwezige specialisten een overvloed aan beeldmateriaal voor. Plaats van afspraak was de kapel van het museum. De restauratie van acht majolica papkommen vormde de leidraad tijdens de bijeenkomst. Maar ook de replica’s kwamen ter sprake, die de hogeschool het academiejaar ervoor had afgeleverd.
3.4. Theodoor van Loon / Cornelis de Vos Het salon gaf een gedetailleerd overzicht van twee restauratieprojecten die de Artesis Hogeschool uitvoerde onder leiding van Griet Blanckaert op 7 juni 2013 (26 deelnemers). In deze volgorde kwamen aan bod: 1 Het doek met het ‘Portret van een oude vrouw’ (vroeger toegeschreven aan Cornelis de Vos, inv. nr. 2).
9
2 De voorstelling van de ‘Emmaüsgangers’ van de hand van Theodoor van Loon (1580-1649), inv. nr. 38. 3 De voorstelling van de ‘Emmaüsgangers’ van de hand van Theodoor van Loon (1580-1649), inv. nr. 38.
‘Emmaüsgangers’ voor...
...en na de restauratie
10
3.5. Van de Amstel tot de Schelde
11
De tijdelijke tentoonstelling ‘Van de Amstel tot de Schelde’ liep in het Maagdenhuismuseum van 14 december 2013 tot 29 juni 2014. Enkele markante cijfers: • Op de vernissage van de tentoonstelling waren 160 personen aanwezig. • De eerste veertien dagen van de tentoonstelling kwamen er 565 bezoekers. • Op maandag 30 december 2013 registreerden we een absoluut recordaantal: 75 bezoekers bezochten de expo. De tentoonstelling, uniek in zijn soort, was een samenwerking tussen het Antwerpse en Amsterdamse Maagdenhuis. Het Amsterdamse Maagdenhuis is geen museum zoals het Maagden huismuseum, maar eerder een centrum voor ontwikkelingssamenwerking (met Curaçao, Suriname …). In het verleden, vanaf het midden van de 16de eeuw tot in 1952, was het ook een Rooms-katholiek meisjesweeshuis. Door de eeuwen heen verzamelde het Maagdenhuis een indrukwekkend kunstpatrimonium. Het patrimonium is in Nederland onbekend omdat het niet toegankelijk is voor publiek. Centraal in de expo stonden de herinneringen van de oud-wezen. Hun verhalen kwamen aan bod in ontroerende videofilmpjes en verschillende citaten. Bezoekers konden ook een boek over het thema kopen aan de balie (waarin de getuigenissen van een hondertal oudwezen opgenomen zijn).
4. Bruiklenen 4.1. Kortlopend inkomend bruikleen
12
4.1.1. Collectie van het Maagdenhuis in Amsterdam Tijdens de tentoonstelling ‘Van de Amstel tot de Schelde’ (14 december 2013 – 29 juni 2014) had het Maagdenhuismuseum in Antwerpen de hele verzameling van het Amsterdamse weeshuis in bruikleen. De collectie bestaat uit: • • • • •
schilderijen op doek, paneel en koper een houten maquette uit de 18de eeuw archiefstukken kostuums en textiel (merklappen) …
4.2. Kortlopend uitgaand bruikleen 4.2.1. Portret van Nicolaas Rockox door Thomas Willeboirts Bosschaert (inv. nr. 139) Het portret verhuisde naar het Rockoxhuis voor de expositie ‘Liber Amicorum of het vriendenboekje in de 16de en 17de eeuw in de Nederlanden’ tijdens de periode van 28 september tot 15 december 2013.
Portret Nicolaas Rockox
13
4.2.2. Majolica papkommen Negen majolica papkommen kon je van 2 oktober 2012 tot 6 januari 2013 bewonderen in het Sint-Janshospitaal van Brugge. Dat was mogelijk in het kader van de presentatie van verschillende OCMW-collecties in ons land.
14
5. Onderzoek 5.1. Materiaaltechnisch onderzoek Zie 3.2.
5.2. Wetenschappelijke voordrachten 5.2.1. Theodoor van Loon - Cornelis de Vos Twee restauratieprojecten van de Artesis Hogeschool onder leiding van Griet Blanckaert vonden plaats op 7 juni 2013.
5.2.2. Majolicasalon Het salon vond plaats op 8 november 2013 onder leiding van drs. Melissa Vandevijvere (UA).
5.2.3. Jordaenssalon Het salon werd tweemaal gehouden (22 februari en 29 maart 2013) in samenwerking met Louise Decq van het KIK.
5.3. Mandaten en lidmaatschappen 5.3.1. ICOM ICOM (International Council of Museums) Vlaanderen wil als vereniging van musea en museummedewerkers een kennisknooppunt zijn dat nieuwe informatie en kennis over het vakgebied doorgeeft aan zijn leden. ICOM Vlaanderen ziet zichzelf als museologische denktank en reflectiekamer. De conservator vertegenwoordigt het Maagdenhuismuseum daarin.
15
5.3.2. CODART CODART (Curators of Dutch and Flemish Art) is een internationaal netwerk voor curators van musea dat stukken Noord- en Zuid-Nederlandse kunst in zijn collectie heeft. Het netwerk organiseert ook het belangrijkste kunsthistorische congres ter wereld. In 2013 ging het ‘CODART Zestien Congress’ door met als thema ‘Old favourites or new perspectives? Dividing your time and attention between permanent collection and temporary exhibitions’ (van 21 -23 april 2013). Daarnaast organiseerde CODART een symposium in het Rijksmuseum, met als thema ‘The World of Dutch and Flemish art (14-15 oktober 2013)’. Op beide evenementen vertegenwoordigde de conservator het Maagdenhuismuseum.
5.3.3. HOSPITIUM Hospitium (Vereniging voor de Geschiedenis van de Hospitalen en de Zorg) is een vzw met administratieve zetel in het ZNA Stuivenberg (professor Bob van Hee). De laatste jaren ijverde de vzw vooral voor een publicatie over de ‘Musea & collecties van geneeskunde en zorg in België, Nederland en Luxemburg’. Die bundel, waarin het Maagdenhuis ook een bijdrage kreeg, rolde begin 2014 van de pers.
5.3.4. Expertisecentrum OCMW-collecties in museaal verband Vlaanderen De uitbouw van het expertisecentrum behoort tot een van de expliciete opdrachten die de Vlaamse Gemeenschap toekende aan het Memlingmuseum (Sint-Janshospitaal in Brugge). Het museum geldt als de grootste en enige beheerder van OCMW-verzamelingen. Het Maagdenhuismuseum is lid van dat expertisecentrum. Lopende projecten van het centrum waarbij het Maagdenhuismuseum betrokken is: • Sinds eind 2013 werken buiten OCMW Antwerpen nog tien verschillende partners mee aan het project ‘Website OCMW-collecties’. In december 2014 zou de website klaar moeten zijn. • Sinds 2011 organiseert het expertisecentrum jaarlijks het project ‘OCMW-collecties te gast in het Sint-Janshospitaal’. Ieder jaar krijgt een beheerder van een OCMW-collectie de uitnodiging om aan de hand van een zelfgekozen werk de vaak nog onbekende verzameling aan het publiek voor te stellen.
16
6. Publicaties 6.1. Kalender 2013 We maakten een kalender met foto’s van het Maagdenhuismuseum die we verdeelden over alle OCMW-medewerkers als nieuwjaarsgeschenk.
6.2. Andere publicaties 6.2.1. Artikels • Personeelsblad OCMW Antwerpen (Mensen) Nummer 41 (frontcover + spread over tijdelijke grafiekexpo ‘Gekregen, getekend, gedrukt) Mensen 42 (prikbord) Mensen 44 (pagina 44 spread over tijdelijke expo ‘Van de Amstel tot de Schelde) • De grafiekexpo ‘Gekregen, getekend, gedrukt’ en de workshop collografie zijn beiden opgenomen in het jaarverslag van OCMW Antwerpen. Het jaarmagazine is op een oplage van 1 100 exemplaren verspreid naar de Raadsleden van stad en OCMW, naar alle OCMW’s, het provinciebestuur van Antwerpen, naar enkele belangrijke Antwerpse partners in het sociale werkveld. Bekijk hier het online bladerboekje. • Folders en postkaarten Permanente tentoonstelling NL-versie FR-versie ENG-versie DUI-versie Portrettenwandeling Expo ‘Van de Amstel tot de Schelde’ Postkaartje expo ‘Van de Amstel tot de Schelde’ (verspreiding vanaf de Cultuurmarkt) Grafiekexpo ‘Gekregen, getekend, gedrukt’ Postkaartje grafiekexpo • Affiche ‘Van de Amstel tot de Schelde’ Grafiekexpo • Uitnodigingskaarten ‘Van de Amstel tot de Schelde’ Grafiekexpo
17
Publiekswerking Het Maagdenhuismuseum ontving in 2013 in totaal
9 298 bezoekers
Erfgoeddag: 430 bezoekers Museumnacht: 1
688 bezoekers
Open Monumentendag: Cultuurmarkt:
1 134 bezoekers
209 bezoekers
Buiten de evenementen:
3 377 bezoekers (11 per openingsdag).
Vernissage expo ‘Van de Amstel tot de Schelde’: 160 bezoekers. De eerste veertien dagen:
565 bezoekers.
34 organisaties vroegen een bezoek met gids aan, wat zich vertaalde in
37 gidsbeurten en 2 057 bezoekers. 18
Grafiek 1: aantal bezoekers per maand in 2013
Grafiek 2: aantal bezoekers per maand in 2014
De grafieken boven geven het totaal aantal bezoekers weer. De aantallen bevatten ook de niet-betalende bezoekers. Die groep bestaat uit: • • • •
19
kinderen onder 12 jaar vrienden stedelijke musea ICOM begeleiders mindervaliden
• • • • •
city card holders gidsen (van de groep in kwestie) perskaarthouders mensen met een verhoogde tegemoetkoming bezoekers van gratis evenementen zoals Erfgoeddag, Open Monumentendag …
Het museum is op weekdagen open van 10 tot 17 uur. Tijdens de weekends is het open van 13 tot 17 uur. De wekelijkse sluitingsdag van het museum is dinsdag. Die sluitingsdag is heel bewust niet op maandag gezet (zoals bij stedelijke musea) zodat een museumbezoeker ook op maandag in het Maagdenhuismuseum terechtkan.
7.2. Samenwerkingsverbanden Om een eigentijdse werking te garanderen, moeten we samenwerken met externe en overkoepelende organisaties die de publiekswerking stimuleren. In 2013 gingen we volgende samenwerkingsverbanden aan: • We vergaten de jonge bezoekers van het Maagdenhuis niet. Tijdens de maanden juli en augustus 2013 organiseerden we samen met Vlieg (initiatief Cultuurnet Vlaanderen) een schattenjacht. • Jonge kunstenaars met affiniteit voor de collectie van het Maagdenhuis kregen tijdens verschillende evenementsdagen via ‘Amusée Vous’ de kans hun werk te tonen. • ‘Historische Huizen’ is een samenwerkingsverband dat de historische Antwerpse musea zoals het Rubenshuis, Rockoxmuseum Mayer Van Den Bergh, Plantijn Moretus: via gezamenlijke initiatieven met elkaar verbindt op sociale media zoals facebook met elkaar linkt. • Het Maagdenhuismuseum heeft een groot publieksbereik. Dat publiek kunnen we sensibiliseren voor onze huidige OCMWactiviteiten. Daarom schonken we aandacht aan de samenwerking met andere departementen zoals Maatschappelijk Integratie. Binnen dat kader organiseerden we een workshop met deelname van dagcentrum De Vinken (18 april 2013) en de dienst Niet-begeleide Minderjarigen. In samenwerking met de dienst Vrije Tijd gaven we ook rondleidingen voor OCMW-klanten.
20
7.3. Pers 7.3.1. Geschreven media • In ‘IJzeren longen, warme harten. Musea & collecties van geneeskunde en zorg in België en Luxemburg’, beschreven de auteurs Patrick Allegaert en Vincent Van Roy het Maagdenhuismuseum kort (p. 17 – 19). • In het tijdschrift van de Joodse cultuur, volume 24, n°4, 2013 verscheen het artikel ‘te gast bij de redactie Daniel Christiaens’ met daarin een kennismaking met het Maagdenhuismuseum het verhaal van dhr. Christiaens over zijn bezoek aan het Joods museum. • Publicatie Openbaar Kunstbezit Vlaanderen (OKV): ‘Opmerkelijke collecties. Waardevol erfgoed van eeuwen zorgverlening.’ •
Grafiekexpo ‘Van de Amstel tot de Schelde’ Gazet van Antwerpen ‘Verhalen van weesjes uit Amsterdam’ Belang van Limburg (Voyeur) ‘Wezen’ Antwerpse Tydinghen Marie-Claire Cahiers de la Semaine Okra-Magazine Filmpje De Nieuwe Antwerpenaar Filmpje AVS ‘Verborgen Amsterdamse schatten’ in 100% Cultuur op ATV/RTV Audiofragment Klara in Happy Hours met Olav Grondelaers Codart (online artikel) Cultuurjournaal RTBF Musiq3 Zone 03
7.3.2 Audiovisuele media Het Maagdenhuismuseum staat vermeld op verschillende websites, zoals:
· · · · · · · · · · ·
21
www.visitantwerpen.be www.uitinvlaanderen.be www.tento.be www.dewereldmorgen.be www.nieuwslijn.be www.gezinsbondhove.be www.youtube.com www.dmcityantwerpen.demorgen.be www.hln.be www.codart.com www.dna.be
7.1. 7.4. Digitale communicatie 7.4.1. Website We legden dit jaar de fundamenten voor een nieuwe ‘responsive’ website voor het museum die in 2014 uitgewerkt wordt. Het museum heeft nood aan een eigen website die beter tegemoetkomt aan de vereisten van een hedendaags museum met een sterke evenementiële werking. De info op zit nu te ver weg op de huidige website, het museum moet een eigen homepagina hebben, een eigen nieuwssectie, een eigen beeldencarrousel. De communicatie van het museum zet in op ‘storytelling’, binding met het publiek (community) en op sensibilisering. Interactiviteit en betrokkenheid zijn belangrijker geworden. De nieuwe website zal daarom ook nauw gelinkt zijn aan de Facebookpagina van het museum zodat bezoekers reacties kunnen posten, rating kunnen geven en snel nieuws kunnen delen via sociale media.
7.4.2 Nieuwsbrieven Op regelmatige tijdstippen sturen we uitnodigingen naar geïnteresseerden die op de hoogte willen blijven van de activiteiten in ons museum. Die nieuwsbrieven sturen we via Campaign Monitor, het softwaresysteem van de Stad om digitale nieuwsbrieven op te maken en te verzenden. Die uitnodigingen zijn gelinkt aan een evenement (bijvoorbeeld restauratiesalon, vernissage van tijdelijke tentoonstelling …).
7.4.3 Sociale media www.facebook.com/Maagdenhuismuseum
7.4.4 Jaarverslag Op de website van OCMW Antwerpen is het Maagdenhuismuseum ook opgenomen in het digitale jaarmagazine 2013.
22
7.5. Educatie (educatieve activiteiten) In het Maagdenhuismuseum proberen we het grote publiek te sensibiliseren over de OCMW-taken. Bij het schilderij ‘Het laatste oordeel, de zeven werken van barmhartigheid en de zeven hoofdzonden’ van een Antwerpse meester (1490-1500) maken we bijvoorbeeld de link tussen de hedendaagse OCMW-taken over hygiëne, armoede, kinderrechten, tafeletiquette … en wat er te zien is op het schilderij.
Het laatste oordeel, de zeven werken van barmhartigheid en de zeven hoofdzonden
23
7.6. Evenementen Onze deelname aan evenementen gebeurt in samenwerking met Prospekta die de lokale coördinatie organiseert voor alle stadsmusea. Die dagen genereren het grootste bezoekersaantal.
7.6.1. Museumnacht De Antwerpse musea openden op 3 augustus 2013 ’s nachts hun deuren. Daarbij mocht het Maagdenhuismuseum 1 688 bezoekers ontvangen. Jempie Vermeulen, bevlogen verteller, theatermaker en muzikant bewerkte de novelle over het weesmeisje Clara (Hendrik Conscience) tot een eigenwijze vertelling. Hij nam de bezoekers mee op een boeiende tocht door de Antwerpse geschiedenis. Als Graaf Callisto schetste hij de moeilijke omstandigheden waardoor ouders niet meer zelf voor hun kinderen konden zorgen.
7.6.2. Open Monumentendag Open Monumentendag Vlaanderen, het grootste Vlaamse culturele ééndagsevenement, zet elk jaar op de tweede zondag van september het onroerend erfgoed in de kijker. Ook het Maagdenhuis nam deel op 8 september 2013 en mocht 1 134 bezoekers verwelkomen.
De allerkleinsten kregen tijdens de rondleiding het verhaal van Arno te horen. Arno is een jongetje dat na een kleine zwerftocht terechtkomt op de binnenkoer van het Maagdenhuis. Hij is vol bewondering van het drieluik dat de namen van de aalmoezeniers in gouden letters vermeldt. Aan dat verhaal was een workshop kalligrafie (schoonschrift) gekoppeld, waar de kinderen hun naam in gouden letters leerden schrijven.
24
7.6.3. Erfgoeddag Een hele dag lang kunnen mensen in heel Vlaanderen en Brussel terecht voor een fantastisch en veelzijdig erfgoedaanbod. De gastheren zijn onder andere musea, archieven, erfgoedbibliotheken, heemkundige kringen, kerkfabrieken, socioculturele verenigingen, restauratoren … Erfgoeddag stond in het teken van ‘restauratie en conservatie’ met als slogan ‘Stop de tijd’. Het museum toonde aan de hand van enkele voorbeelden hoe ze haar kunstschatten bewaart en restaureert (bv. Houten Klara, Theodoor Van Loon). Bezoekers kwamen er ook meer te weten over de evolutie van de scholing van Antwerpse kinderen. Op zondag 21 april 2013 onthaalden we 430 bezoekers.
7.6.4. Cultuurmarkt van Vlaanderen De Cultuurmarkt van Vlaanderen is een overkoepelend initiatief dat de energie van cultureel Vlaanderen bundelt en het aanbod van het nieuwe seizoen feestelijk voorstelt. Het publiek krijgt op één dag en één plaats informatie over het culturele aanbod. Het Maagdenhuismuseum ontbrak niet op de Cultuurmarkt en ontving 209 bezoekers. Tijdens het evenement op zondag 25 augustus 2013 stelden we de tijdelijke expo ‘Van de Amstel tot de Schelde’ voor. Bovendien organiseerden we er: • een wedstrijd voor de kleintjes • een stockverkoop van kunstboeken uit het Elzenveld voor de kunstliefhebbers
7.6.5. Typerondleiding nieuwe expo Maagdenhuismuseum voor stadsgidsen en pers Op donderdag 12 december 2013 konden de Antwerpse stadsgidsen en journalisten in primeur de nieuwe expo ‘Van de Amstel tot de Schelde’ bewonderen.
7.6.6. Herfstconcert Bach, Biber en Telemann Op zondag 17 november brachten celliste Katelijn Van Kerckhoven, violist Hans Van Kerckhoven en hoboïst Alex Van Beveren werk van Bach, Biber en Telemann onder leiding van Marc Van Den Borre. Het Antwerpse koor Vox Amicorum zong een motet van Bach. Annelies Mermans coördineerde het concert, dat 22 bezoekers mocht ontvangen.
25
7. Archief
8. Archief Adlib-database is het softwareprogramma waarmee de stedelijke musea hun kunstbezit registreren. Omdat we als Maagdenhuismuseum met hen samenwerken, gebruiken we dezelfde software. Brunhilde De Ridder volgt het project intern op. Vrijwilliger Véronique Simoens werkt er twee dagen per week aan mee. Ondertussen gaven we de collectie van het Maagdenhuis in. Bij de ingave geven we voorrang aan de andere omliggende gebouwen zoals het Marnixhuis en de Boogkeers. Het is de bedoeling dat in de toekomst het volledige OCMW-kunstbezit (zo’n 4 000 nummers) in Adlib opgenomen is.
9. Samenwerkingsverbanden 9.1. Stedelijk Sinds 2009 hebben we een formeel samenwerkingsakkoord met de stedelijke musea. Tijdens verschillende vergaderingen in het Hessenhuis bespreken we onderwerpen zoals ‘Behoud en Beheer’, ‘Publiekswerking’ en ‘Restauratie en conservatie’. Ook met ‘zustermusea’ zoals het Rockoxhuis (eigendom van de KBC) zijn de contacten prima en verloopt de samenwerking goed.
9.2. Nationaal De samenwerking op nationaal niveau vindt voornamelijk plaats door andere musea met gelijkaardige collecties in onze werking te betrekken. Voorbeelden: • het Brugse museum Sint-Janshospitaal • het Gasthuismuseum in Geel • het Musée / Hôpital Notre Dame à la Rose te Lessines / Lessen (een indrukwekkend middeleeuws gasthuiscomplex dat in 2011-2012 de gast was voor onze jaarlijkse expo)
9.3. Internationaal De internationale samenwerkingsverbanden vinden voornamelijk plaats in het kader van ‘bruikleenaanvragen’. Het jaarlijkse Codartcongres is de ideale moment om die bruikleenaanvragen voort te zetten en verdere relaties te leggen. In 2013 was de voornaamste internationale samenwerking die met het Amsterdamse Maagdenhuis in het kader van de tentoonstelling ‘Van de Amstel tot de Schelde’.
26
10. Het museum als bedrijf 10.1. Beheer van het museum Het museum is eigendom van OCMW Antwerpen en valt onder de verantwoordelijkheid van het departement Bestuurszaken. Het museum heeft als beleidsdoelstelling ‘1SBR 03 – Bewoners en bezoekers beleven cultureel erfgoed in Antwerpen als gedeelde grondstof en waarderen het verleden als een bron van kennis, inspiratie en genot’. De conservator leidt het museum. Dat doet hij onder leiding van de bestuurscoördinator Bestuurszaken.
10.2. Personeelsbeleid Het personeelsbeleid houdt rekening met de A-waarden. Minderheidsgroepen zoals personen van allochtone afkomst, ervaren werknemers en personen met een beperking krijgen bijzondere aandacht. Zo willen we streven naar: • diversiteit en integratie • een dynamisch evenwicht tussen mannen en vrouwen Bovendien geven we veel aandacht aan de tewerkstelling van kortgeschoolden.
10.3. Financieel beheer Werkingsmiddelen van het museum vallen binnen Bestuurszaken. Het financieel verslag is terug te vinden als bijlage. Vanaf 15 december 2013 verhoogden we het inkomgeld. Het standaardtarief steeg van 5 euro naar 7 euro en het voordeeltarief steeg van 3 euro naar 5 euro. In 2013 ontving het Maagdenhuismuseum 3 190 euro subsidies van de provincie Antwerpen. De huur van het depot van Katoennatie (Kallo) neemt de grootste hap uit het budget. In dat depot vinden onze reserves een professioneel onderkomen. Daarnaast moeten we voor de restauraties van onze stukken een groot deel van onze middelen inzetten.
27
10.4. OCMW-collectie buiten het gebouw (Maagdenhuis) In 2013 optimaliseerden en digitaliseerden we de inventaris van alle stukken die zich niet in het Maagdenhuismuseum bevonden. Dat deden we in het Adlib-softwareprogramma. Buiten de opslagplaats in Kallo bevinden de stukken zich nog op drie plaatsen: • Elzenveld: in 2013 finaliseerden we een samenwerkingsovereenkomst • ZNA: in 2008 sloten we een bruikleenovereenkomst af • Zorgbedrijf (ZB): opstellen van de overeenkomst is de doelstelling van 2014
10.5. Digitalisering Het museum gebruikt voor zijn werking, naast alle gebruikelijke programma’s, de Adlib-database (archiveringsprogramma). We gebruikten het programma om alle externe stukken te inventariseren.
10.6. Interne communicatie De communicatie naar de OCMW-collega’s gebeurt vooral via het intranet. In 2013 verschenen dertien boodschappen op intranet. Daarin gaven we informatie over onze rondleidingen, expo’s en evenementen.
28
11. 2014 Het museum staat nooit stil. De voorbereiding voor volgende activiteiten en evenementen, die plaatsvinden in 2014, zijn volop bezig.
11.1. Evenementen • • • • •
Deelname Erfgoeddag (april 2014). Deelname Museumnacht (augustus 2014). Deelname Cultuurmarkt Vlaanderen (augustus 2014). Deelname Open Monumentendag 2014 (september 2014). Terugkeer triptiek Michiel Coxcie: De aanbidding van de koperen slang (juni/juli 2014). • Coxciesalon (september 2014). • Deelname tekenfestival ‘The Big Draw’ (oktober 2014)
11.2. Tentoonstelling • Ontheemd. 150 jaar sociale fotografie – Franklin Van Hees (december 2014/juni 2015).
11.3. Beheer • Verzekering top 10. • Restauratie Schilderij De bruiloft te Cana. • Paneel met OCMW-raadsleden (mandaat 2007-2013) op binnenkoer plaatsen.
11.4. Veiligheid • Brandoefening.
11.5. Financieel • Maximaliseren subsidies. • Paint catalogus
11.6. Digitalisering • • • •
29
Eigen website. Digitaal jaarverslag. Digitaal beleidsplan. Digitale catalogus.
2013 in beeld
Maagdenhuismuseum Lange Gasthuisstraat 33 2000 Antwerpen tel. 03 338 26 20 www.maagdenhuismuseum.be maagdenhuismuseum@ocmw.antwerpen.be Volg ons op Facebook! www.facebook.com/maagdenhuismuseum
30