Diplomat November/December 2019 by Observer Media Group

{ FOCUS ON KAZAKHSTAN }

DAVID CHIKVAIDZE on President Tokayev, His Former Boss at the United Nations

ZURAB ABASHIDZE

on Georgia-Kazakhstan Relations:

There Is a Lot of Interesting And Important Work Ahead

NATIA TURNAVA

We Are Going to Make Georgia a Regional Hub with Huge Potentials for Business Success

NIKOLOZ GEGUCHADZE

Halyk Bank Enjoys the Support of a Strong Financial Group

TAMAZ CHKHIKVISHVILI

Georgia's Transit Potential If Explored Will Contribute Greatly to the Nation's Budget Growth

CAPITOL INVESTMENT GROUP

{ EXCLUSIVE INTERVIEW } AMBASSADOR OF KAZAKHSTAN TO GEORGIA

A Success Story Started with the Management of Kazakh Investment Projects

B AURZHAN

MUKHAMEJANOV

“The Main Wealth of Georgia Is Its People”

ISSN 2449-3007

772449

300003

November/December 2019

Contents Cover Story

ბაურჟან მუხამეჯანოვი: საქართველოს მთავარი სიმდიდრე ხალხია

Baurzhan Mukhamejanov: The Main Wealth of Georgia Is Its People

Features

სახელმწიფოებრიობა. პასუხისმგებლობა. სამართლიანობა.

Statehood. Responsibility. Justice.

საქართველოს ელჩი საქართველო-ყაზახეთის ურთიერთობებზე: „წინ ბევრი საინტერესო და მნიშვნელოვანი სამუშაო გველის“

Georgia-Kazakhstan Relations: There Is a Lot of Interesting and Important Work Ahead - Zurab Abashidze, Georgian Ambassador to Kazakhstan

დავით ჩიკვაიძე გაეროში თავისი ყოფილი ხელმძღვანელის, პრეზიდენტ ტოკაევის, შესახებ საუბრობს

David Chikvaidze on President Tokayev, His Former Boss at the United Nations

ჩვენ ვაპირებთ, საქართველო ვაქციოთ უზარმაზარი პოტენციალის მქონე რეგიონულ ჰაბად ბიზნესის წარმატებისთვის - ნათია თურნავა

Natia Turnava: We Are Going to Make Georgia a Regional Hub with Huge Potentials for Business Success

32 36

ნიკოლოზ გეგუჩაძე: „ჩვენ უკან სერიოზული ფინანსური ჯგუფი დგას!“

“Halyk Bank Enjoys the Support of a Strong Financial Group!” – CEO, Halyk Bank Georgia

საქართველოს სატრანზიტო პოტენციალის ეფექტიანი ათვისება მნიშვნელოვნად გაზრდის ქვეყნის ეკონომიკას

Georgia’s Transit Potential If Explored Will Contribute Greatly to the Nation’s Budget Growth

საინვესტიციო ჯგუფი „კაპიტოლი“ - ყაზახური ინვესტიციებით განხორციელებული პროექტების მართვით დაწყებული წარმატების ისტორია

Capitol Investment Group – a Success Story Started with the Management of Kazakh Investment Projects

დიპლომატიური სწავლება დეზინფორმაციის საპასუხოდ

თურქულენოვანი ხალხები და მათი როლი საქართველოს ისტორიისა და ქართული სახელმწიფოებრიობის ჩამოყალიბებაში

Diplomatic Training in Response to Fake News and Disinformation

Turks and Their Role in the Formation of Georgian History and Georgian Statehood

Observer Media Group

შიო მღვიმელის ქ. #15 საქართველო, თბილისი 0179

Observer / Diplomat / Parliament

გენერალური დირექტორი ნინო შარაშიძე

გამოწერა და რეკლამის განთავსება Subscription & Advertising sales@observer.com.ge

Managing Director Nino Sharashidze

რედაქტორთა კოლეგია Editorial Commitette editor@observer.com.ge

nino.sharashidze@observer.com.ge

დაიბეჭდა შპს „ფორმა“-ში. www.forma.ge

15 Shio Mghvimeli Str. Tbilisi 0179, Georgia

info@observer.com.ge TEL: +995 558 519 519

სახელმწიფოებრიობა. პასუხისმგებლობა. სამართლიანობა.

Statehood. Responsibility. Justice. 6 დეკემბერს ყაზახეთი აღნიშნავს მთავარ ეროვნულ დღესასწაულს - დამოუკიდებლობის დღეს. 28 წლის განმავლობაში ქვეყანამ კვანტური ნახტომი გააკეთა 90იანი წლების დასაწყისის ეკონომიკური და პოლიტიკური განადგურებიდან თანამედროვე სოციალურ სახელმწიფომდე - დინამიკურად განვითარებადი საბაზრო ეკონომიკით, დემოკრატიული

4 DIPLOMAT

azakhstan celebrates its main national holiday – Independence Day on December 16. For 28 years now, Kazakhstan has taken a quantum leap from the economic and political devastation it suffered in the early 90s, and it has transitioned into a modern social state with a dynamically developing market economy, democratic structure,

სტრუქტურით, პოლიტიკური სტაბილურობითა და ეთნოკონფესიური ჰარმონიით. დღეს ყაზახეთი მსოფლიოს 50 კონკურენტუნარიან ეკონომიკას შორისაა და საკუთარ თავს უფრო ამბიციურ ამოცანას უყენებს - მოხვდეს მსოფლიოს 30 განვითარებული ქვეყნის სიაში. ამისათვის, უზარმაზარი ბუნებრივი რესურსების მქონე ყაზახეთი ავითარებს ეკონომიკას გადამამუშავებელი ინდუსტრიის, ინჟინერიის, ინოვაციური პროექტების და განახლებადი ეკონომიკის მიმართულებით. ყურადღება გამახვილებულია სატრანზიტო და სატრანსპორტო მიმართულებაზე. ქვეყნის და მისი ძირითადი უცხოელი პარტნიორების ყველაზე აქტუალური პრობლემა არის მოდერნიზაციის პოლიტიკის გატარება, რამაც ქვეყანა ცენტრალური ევრაზიის ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ლიდერად გადააქცია პრეზიდენტ ნურსულთან ნაზარბაევის დროს. 2019 - საეტაპო წელი ყაზახეთის ისტორიაში 19 მარტს ნურსულთან ნაზარბაევმა, ერის ლიდერმა, თანამდებობა დატოვა, ხოლო ყაზახეთის სენატის სპიკერი, კასიმ-ჟომარტ ტოკაევი, მისი კონსტიტუციური მემკვიდრე გახდა. 9 ივნისს ყაზახეთში ჩატარდა საპრეზიდენტო არჩევნები. საპრეზიდენტო არჩევნებში გამარჯვების შემდეგ კასიმ-ჟომარტ ტოკაიევმა ერთ-ერთ ინტერვიუში თქვა: „ერის ლიდერმა ნებაყოფლობით დატოვა თავისი უფლებამოსილება, აჩვენა დამოუკიდებელი ქვეყნის პოლიტიკური ხელმძღვანელობის ახალი, სრულიად უნიკალური მაგალითი. ჩემი ძირითადი პრინციპი იმავე თემას ემყარება - სახელმწიფოებრიობა და უწყვეტობა ქვეყნის განვითარების გარანტიაა. ჩემი მეორე მთავარი პრინციპი სამართლიანობაა. ეს უნივერსალური ღირებულებაა. მისი დაკარგვა კაცობრიობისა და ერისთვის არის საკუთარი თავის დაკარგვა. მესამე პრინციპია მხოლოდ წინსვლა. გლობალური კონკურენციის პირობებში ჩვენი ინტერესების დაცვისა და სწრაფი განვითარების გარეშე შეიძლება, ბევრი რამ დავკარგოთ.“ კასიმ-ჟომარტ ტოკაევმა 1975 წელს დაამთავრა მოსკოვის საერთაშორისო ურთიერთობების სახელმწიფო ინსტიტუტი (MGIMO) და დაიწყო თავისი კარიერა სსრკ-ის საგარეო საქმეთა სამინისტროში. მუშაობდა საბჭოთა კავშირის საელჩოებში სინგაპურის რესპუბლიკასა და ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში. დამოუკიდებლობის შემდეგ იგი დაბრუნდა ყაზახეთში. 1992 წელს დაინიშნა საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილედ, 1994 წელს კი ყაზახეთის რესპუბლიკის საგარეო საქმეთა მინისტრი გახდა. კასიმ-ჟომარტ ტოკაევი ყაზახეთის ერთ–ერთი ყველაზე კომპეტენტური სახელმწიფო მოღვაწეა, რომელიც მანამდე იკავებდა სენატის თავმჯდომარის, პრემიერ მინისტრისა და საგარეო საქმეთა მინისტრის თანამდებობებს. მეორე მხრივ, ის კვლავინდებურად რჩება მსოფლიო დონის პოლიტიკოსად. კასიმ-ჟომარტ ტოკაევის, როგორც მსოფლიო დონის პოლიტიკოსის, მნიშვნელობის გამოსაკვეთად საკმარისია ითქვას, რომ გაეროს ლიდერებს შორის XXI საუკუნეში მხოლოდ ორი პოლიტიკოსი იყო აზიიდან - პან გი მუნი, რომელიც წარმოადგენს კორეას და კასიმ-ჟომარტ ტოკაევი - ყაზახეთს. უფრო მეტიც, ტოკაევი არ იყო მხოლოდ გაეროს გენერალური მდივნის მოადგილე. მან ორ წელიწად-ნახევარი გაატარა ჟენევაში გაეროს ოფისის გენერალური დირექტორის თანამდებობაზე, ნიუ–იორკის შემდეგ ორგანიზაციაში მეორე უმაღლესი თანამდებობა დაიკავა, ასევე მსახურობდა გაეროს განიარაღების კონფერენციის გენერალური მდივნის თანამდებობაზე. საერთაშორისო აღიარების მიღებამდე რესპუბლიკამ ეკლიანი გზა

political stability, and ethno-confessional harmony. Today, Kazakhstan ranks among the top 50 competitive economies in the world and has set its sights on a more ambitious task - to become one of the top 30 developed countries of the world. To achieve this, Kazakhstan, a nation that has huge natural resources is actively pursuing moves to diversify its economy by developing the processing industry, mechanical engineering, innovative projects and a renewable economy. The country also expends resources and efforts in the transit and transport direction. The most pressing problem currently facing the country and its main foreign partners is the continuous pursuit of a modernization policy. This policy has turned the country into the economic and political leader of Central Eurasia under President Nursultan Nazarbayev. 2019 – A landmark year in the history of Kazakhstan On March 19, the nation’s leader, Nursultan Nazarbayev announced his resignation, and the speaker of the Senate of Kazakhstan, Kassym-Jomart Tokayev, became his constitutional successor. On June 9, Kazakhstan held a national presidential election. After winning the presidential election, Kassym-Jomart Tokayev said in one of his interviews: “The leader of the nation, voluntarily resigning his powers, showed a new, completely unique example of the political leadership of an independent country. My basic principle is based on the same thing - statehood and continuity are a guarantee of the country’s development. My second position is justice. This is a universal value. And its loss for humanity and the nation is equivalent to the loss of itself. The third principle is to go forward only. In conditions of global competition, without protecting our interests and rapid development, we can lose a lot. ” Kassym-Jomart Tokayev graduated in 1975 from the Moscow State Institute of International Relations (MGIMO), and began his career in the USSR Ministry of Foreign Affairs. He worked at the Soviet Embassy in the Republic of Singapore and the People’s Republic of China. After the declaration of independence, he returned to Kazakhstan. In 1992, he was appointed Deputy Minister of Foreign Affairs, and in 1994, he became the Minister of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan. Kassym-Jomart Tokayev is one of the most competent statesmen of Kazakhstan, who previously held important positions, such as the head of the Senate, Prime Minister and Minister of Foreign Affairs. On the other hand he is also a world-class politician. It is sufficient to say that among the leaders of the UN in the 21st century there were only two Asian politicians – Ban Ki-moon representing Korea and Kassym-Jomart Tokayev representing Kazakhstan. Tokayev did not just serve as the permanent Deputy Secretary-General of the United Nations. He spent two and a half years as Director General of the United Nations Office in Geneva, where he held the second highest post in the organization after New York. Tokayev also served as Secretary General of the UN Conference on Disarmament.

DIPLOMAT 5

გაიარა. ყაზახეთი ღრმად არის ინტეგრირებული საერთაშორისო პროცესებში, შედის მთავარ საფინანსო და ეკონომიკურ ინსტიტუტებში, არის რეგიონული ინტეგრაციის აღიარებული ლოკომოტივი, მოზიდული აქვს პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მრავალმილიარდიანი ნაკადი. ბოლო 20 წლის განმავლობაში ქვეყანაში განხორციელდა 300 მილიარდი აშშ დოლარის პირდაპირი უცხოური ინვესტიცია. ამ პერიოდის განმავლობაში ყაზახეთმა დიპლომატიური ურთიერთობა დაამყარა მსოფლიოს 180 ქვეყანასთან. სახელმწიფომ წამოიწყო მსოფლიო და ტრადიციული რელიგიების ლიდერთა რეგულარული კონგრესის ჩატარების პროცესი, შევიდა მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში, ეფექტურად შუამავლობდა კონფლიქტების მოგვარების საკითხს, გამოვიდა ინიციატივით, რომელიც გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ ბირთვული იარაღისგან თავისუფალი სამყაროს შენების შესახებ დეკლარაციის მიღებას ითვალისწინებს. ყაზახეთი პირველად აირჩიეს გაეროს უსაფრთხოების საბჭოს არამუდმივ წევრად 2017-2018 წლებში. ამჟამად ყაზახეთი 58-ე ადგილს იკავებს ადამიანის პოტენციალის განვითარების ინდექსის რეიტინგში, იგი შედის ამ ჯგუფში, როგორც ზოგიერთი მაღალგანვითარებული ქვეყანა, ნორვეგიასთან, გერმანიასთან და შვედეთთან ერთად. 2016 წელს, „Heritage Foundation“ის თანახმად, ყაზახეთის ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსმა მოიმატა, 100–დან 69 ქულას მიაღწია, ამით ყაზახეთის ეკონომიკამ 178 ქვეყნიდან 42-ე ადგილი დაიკავა. გარდა ამისა, ინფრასტრუქტურის განვითარების არაერთი პროგრამის განხორციელებამ, რომლებიც 2000-იანი წლებიდან დაიძრა, ხელი შეუწყო აზიასა და ევროპას შორის სატრანსპორტო დერეფნების მშენებლობას. კერძოდ, „ნურლი ჟოლის“ პროგრამის ფარგლებში განვითარდა თანამედროვე საგზაო ინფრასტრუქტურა ყაზახეთში. შემდგომში ამ ინფრასტრუქტურის ნაწილი გახდა გლობალური საერთაშორისო სატრანსპორტო დერეფნის მთავარი კომპონენტი - დასავლეთ ევროპა-დასავლეთ ჩინეთი. სხვათა შორის, ლოგისტიკური ეფექტურობის თვალსაზრისით, ყაზახეთი ლიდერია დსთ-ის ქვეყნებს 6 DIPLOMAT

The Republic of Kazakhstan has gone through a thorny path before it gained international recognition. Currently, Kazakhstan is deeply integrated into international processes, is a major participant in the activities of main financial and economic institutions around the world. Kazakhstan is a recognized driver of regional integration, and has attracted multibillion dollar flows of foreign direct investment. Over the past 20 years, $ 300 billion of foreign direct investment have been attracted to the country. During this period, Kazakhstan has established diplomatic relations with 180 countries of the world. The state launched the process of holding a regular Congress of Leaders of World and Traditional Religions, joined the WTO, effectively mediated in the resolution of conflict situation, and initiated the adoption of the Universal Declaration on building a world free of nuclear weapons by the UN general assembly. Kazakhstan was first elected a non-permanent member of the UN Security Council for 2017-2018. Currently, Kazakhstan occupies 58th place in the ranking of the human development index, and it is included in the same group as some highly developed countries, such as Norway, Germany and Sweden. In 2016, according to the Heritage Foundation, the index of economic freedom of Kazakhstan increased, reaching 69 points out of 100, which brought the Kazakh economy to 42nd place out of 178 countries. In addition, the implementation of a number of infrastructure development programs, which has been stepped up since the 2000s, has helped to build transport corridors between Asia and Europe. In particular, within the framework of the Nurly Zhol program, modern road infrastructure witnessed development in Kazakhstan. Subsequently, part of this infrastructure became a key component of the global international transport corridor

შორის, 2017 წელს მსოფლიო ბანკის ლოგისტიკური ეფექტურობის ინდექსში 77-ე ადგილი დაიკავა. გარდა ამისა, ყაზახეთი 63-ე ადგილზეა მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის გლობალური კონკურენტუნარიანობის ინდექსში ინფრასტრუქტურის ხარისხის შესახებ. ყაზახეთი ატარებს წარმატებულ მრავალვექტორულ პოლიტიკას, რაც მას საშუალებას აძლევს, შეინარჩუნოს დამოუკიდებლობა და მანევრის თავისუფლება. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ ყაზახეთი ძალიან აქტიურ როლს ასრულებს საერთაშორისო ურთიერთობებში. ცნობილია, რომ ქვეყანა წარმატებით მოქმედებს, როგორც შუამავალი რთულ სიტუაციებში, მაგალითად, ასტანას პროცესში, რომელსაც დიდი მნიშვნელობა აქვს სირიის დღის წესრიგში შემდგომი დიალოგისთვის. აღსანიშნავია, რომ ყაზახეთი თავის სტრატეგიულ პარტნიორებთან ინარჩუნებს კეთილმეზობლობის, პარტნიორობისა და ურთიერთსასარგებლო თანამშრომლობის კურსის უწყვეტობას და ასრულებს ყველა საერთაშორისო ვალდებულებას. ყაზახეთი რჩება აქტიურ მონაწილედ საერთაშორისო ცხოვრებაში, რამაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ცენტრალურ აზიაში უსაფრთხოებისა და მდგრადი განვითარების შენარჩუნებაში. აშკარაა, რომ პრეზიდენტ ტოკაევის მიერ მსოფლიო დონის პოლიტიკოსად მუშაობის დროს მიღებული უნარები პირდაპირ შეუწყობს ხელს ყაზახეთის საგარეო პოლიტიკის ტრადიციული ეფექტურობის შენარჩუნებას.

from Western Europe - Western China. By the way, in terms of logistics efficiency, Kazakhstan is a leader among the CIS countries, occupying 77th place in the World Bank Logistics Performance Index of 2017. Kazakhstan also ranks as the 63rd in the Global Competitiveness Index of the World Economic Forum on Infrastructure Quality. Kazakhstan operates a successful multi-vector policy, which allows it to maintain her independence and freedom of maneuver. Kazakhstan also plays a very active role in international relations. The country successfully acts as (a mediator) an intermediary in difficult situations, with the Astana process being a valid example. The Astana process is of great importance in the continuous dialogue on the Syrian agenda. It is noteworthy that Kazakhstan is strongly focused on the course of good-neighborliness, partnership and mutually beneficial cooperation with its strategic partners and the country fulfills all of its international obligations. Kazakhstan remains an active participant in international circles, where it is making a significant contribution to maintaining security and sustainable development in Central Asia. President Tokayev’s skills gathered from his experience as a world-class politician will directly contribute to maintaining the traditional effectiveness of Kazakhstan’s foreign policy.

DIPLOMAT 7

ბაურჟან მუხამეჯანოვი: საქართველოს მთავარი სიმდიდრე ხალხია

Baurzhan Mukhamejanov: The Main Wealth of Georgia Is Its People ანეტი მიქელაძე ANETI MIKELADZE აურჟან მუხამეჯანოვი 2018 წლის 30 მაისიდან საქართველოში ყაზახეთის რესპუბლიკის საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩია. ის უკვე წელიწადზე მეტია, რაც საქართველოში მოღვაწეობს და აქტიური ურთიერთობა აქვს როგორც ქართველ პოლიტიკოსებთან, ისე ბიზნესმენებთან. როგორ აფასებს განვლილ ერთ წელიწადს, რას ურჩევს საქართველოს ხელისუფლებასა და ქართველ ხალხს, ამ და სხვა თემებზე ყაზახეთის ელჩს საქართველოში, ბაურჟან მუხამეჯანოვს, პირადად ვესაუბრეთ.

ბ

უკვე ერთ წელზე მეტია, რაც თქვენ დაინიშნეთ ყაზახეთის ელჩად საქართველოში. როგორია თქვენი პირადი შთაბეჭდილება ამ ქვეყნის შესახებ, როგორ ვითარდება ორმხრივი ურთიერთობები? ყველაზე ძლიერი და ემოციური შთაბეჭდილებები ხალხთან შეხვედრებმა დამიტოვა. დიპლომატის პროფესია ბევრ ადამიანთან შეხვედრის საშუალებას იძლევა, როგორც ხელისუფლების, ისე შემოქმედებითი ინტელიგენციისა და ბიზნესის წარმომადგენლებთან. ასეთი შეხვედრების შემდეგ დავრწმუნდი, რომ საქართველოს მთავარი სიმდიდრე ხალხია, მისი საოცარი პოტენციალი, რამაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა დემოკრატიული რეფორმების განხორციელებაში და კვლავაც დიდ როლს ასრულებს ქვეყნის შემდგომ პოლიტიკურსა და ეკონომიკურ განვითარებაში.

8 DIPLOMAT

aurzhan Mukhamejanov has been the Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary of the Republic of Kazakhstan to Georgia since May 30, 2018. This position has allowed Mukhamejanov the opportunity to work in Georgia for more than a year with both politicians and Georgian businessmen, and has allowed him establish active communication in Georgian circles. In this interview Diplomat Magazine asked Mukhamejanov of his impressions about Georgia and what advice he had for the Georgian people.

For more than a year now, you have been appointed as an Ambassador of Kazakhstan to Georgia. What is your personal impression of this country, and how are the bilateral relations developing between both governments? I received the most powerful and emotional impressions from meeting people. The profession of a diplomat allows you to meet with a large number of people, from government officials to representatives of the creative intelligentsia, and business persons. At the end of such meetings, one becomes more convinced that the main wealth of Georgia is the people of your country, its amazing potential, which has allowed for significant

რაც შეეხება ჩვენს ორმხრივ ურთიერთობებს, ყაზახეთი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს საქართველოსთან, როგორც ტრადიციულ მეგობარსა და პარტნიორთან, კონსტრუქციული პოლიტიკური დიალოგის გაღრმავებას ყველა დონეზე და სავაჭრო-ეკონომიკური თანამშრომლობის განვითარებას ყაზახეთ-საქართველოს მრავალსაუკუნოვანი ურთიერთობები დღეს ძალიან დინამიკურად და ნაყოფიერად ვითარდება. ჩვენი ქვეყნები ინარჩუნებენ პოლიტიკურ დიალოგს მაღალ დონეზე, მთელი წლის განმავლობაში მრავალი შეხვედრა და ვიზიტი ჩატარდა როგორც პრეზიდენტებს შორის, ისე საზოგადოებსა და ბიზნესწრეების მონაწილეობითნ. მიმდინარე წლის მაისში საქართველოს მთავრობის მეთაური ოფიციალური ვიზიტით ყაზახეთში იმყოფებოდა, სადაც იგი შეხვდა ჩვენი ქვეყნის ხელმძღვანელობას. განიხილეს ყველა არსებული საკითხი და გამოიკვეთა ურთიერთსასარგებლო თანამშრომლობის განვითარების ახალი გეგმები, „საერთო პუნქტები“. ახლახან ჩატარდა პოლიტიკური კონსულტაციები საქართველოსა და ყაზახეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროებს შორის. ყოველწლიურად ტარდება შეხვედრები საგარეო საქმეთა მინისტრებისა და მათი მოადგილეების დონეზე, რაც ასევე ადასტურებს, რომ ყაზახეთსა და საქართველოს აქვთ მსგავსი პოზიციები საერთაშორისო და რეგიონული დღის წესრიგის მრავალ საკითხთან დაკავშირებით. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პოლიტიკური დაპირისპირების არარსებობა კარგ საფუძველს ქმნის სავაჭრო, ეკონომიკური, სატრანზიტო-სატრანსპორტო, ინვესტიციების, სოფლის მეურნეობისა და სხვა სექტორებში ორმხრივი თანამშრომლობის განვითარებისათვის. თუ 2017 წელს ყაზახეთსა და საქართველოს შორის სავაჭრო ბრუნვამ შეადგინა 68 მილიონი აშშ დოლარი, 2018 წელს იგი თითქმის 90 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენდა, რაც მნიშვნელოვნი ზრდაა, თუმცა არსებული პოტენციალის გათვალისწინებით ეს რიცხვი მაინც დაბალია. აქტიური თანამშრომლობა მიმდინარეობს კულტურულ-ჰუმანიტარულ სფეროში. ეს ხალხთაშორისი ურთიერთობაა, ჩვენ ერთმანეთისთვის საინტერესოები ვართ. ცოტა ხნის წინ საქართველოს სტუმრობდნენ ცნობილი ყაზახი პოლიტოლოგები, შედგა შეხვედრები, კონფერენციები საქართველოს პოლიტიკურ მეცნიერებათა წრეებთან და შეიქმნა დიალოგის პლატფორმა. ყაზახეთის განათლების მინისტრის მოადგილის თბილისში ვიზიტისა და ქართველ კოლეგებთან შეხვედრების დროს გამოიკვეთა სტუდენტთა გაცვლითი პროგრამებისა და პროფესიული გამოცდილების გაზიარების ერთობლივი გეგმები. ყაზახეთში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ახალგაზრდების განათლებას მსოფლიოს საუკეთესო უნივერსიტეტებში. ამისათვის შეიქმნა სახელმწიფო პროგრამა "ბოლაშაკი" ("მომავალი"), რომლის 25-წლიანი არსებობის განმავლობაში უკვე ათი ათასზე მეტმა ახალგაზრდამ მიიღო განათლება მსოფლიოს წამყვან უნივერსიტეტებში და მუშაობენ სამშობლოს სასიკეთოდ. თბილისში ასევე იმყოფებოდნენ ნაზარბაევის უნივერსიტეტის წარმომადგენლები, რომლებმაც კონსულტაციები გამართეს განათლების სამინისტროში და თბილისის არაერთ უნივერსიტეტში. ჩვენ ასევე გვქონდა თბილი შეხვედრა საქართველოს მწერალთა კავშირში. ქართველი მწერლების არაერთი ნამუშევარი ყაზახურ ენაზეა ნათარგმნი, ქართველმა მწერლებმა ასევე გამოთქვეს მზადყოფნა, მონაწილეობა მიიღონ ყაზახი მწერლებისა და პოეტების წიგნების თარგმნაში. შემდეგ წელს ჩვენ ვგეგმავთ დიდი ყაზახი პოეტის, ჰუმანისტი ფილოსოფოსის აბაი კუნანბაიულის ლექსების კრებულის გამოქვეყნებას ქართულ ენაზე.

democratic reforms, has contributed, and continues to contribute to further political and economic development. As for our bilateral relations, Kazakhstan attaches great importance to further promoting constructive political dialogue at all levels, and the progressive development of our trade and economic cooperation with Georgia, our traditionally friendly partner. Kazakh-Georgian relations have centuries long historical roots, and even today, they are still developing dynamically and yielding immense fruits. Our countries maintain a high level of political dialogue, and over the course of the past year, several meetings and visits have been held at all levels. These meetings involved Presidents and representatives of the public and business communities. In May of this year, the head of the Georgian government paid an official visit to Kazakhstan, where he met with the leadership of our country. All existing issues were discussed and new plans for the development of mutually beneficial cooperation were outlined, “common points” were identified. More recently, political consultations between the Ministries of Foreign Affairs took place. Meetings at the level of ministers and deputy foreign ministers are held every year, and this also confirms that Kazakhstan and Georgia have similar positions on many issues on the international and regional agenda. As already noted, the lack of political disagreements creates a good basis for the development of bilateral cooperation in trade and economic, transit and transport, investment, agricultural and other sectors of our economies. The trade turnover between Kazakhstan and Georgia amounted to 68 million US dollars in 2017, and then in 2018 it amounted to almost 90 million US dollars with a significant increase. However, this increment is only a minute fraction of what can be achieved from the cooperation between our economies. A large layer of cooperation is in the cultural and humanitarian sphere. Our shared human relationships show how much interests we have in each other. Several well-known Kazakh political scientists have started to visit Georgia and through these visits, meetings and conferences have been held with the political science circles of Georgia, and this has led to the formation of a dialogue platform. During his visit to Tbilisi, the Deputy Minister of Education of Kazakhstan held meetings with his Georgian counterparts and established joint plans for mutual education and students’ exchange. In Kazakhstan, great importance is attached to youth education at the best universities in the world. To this end, the state program “Bolashak” (“Future”) was created, and it has been functioning for over 25 years in leading universities around the world. “Bolashak” has produced more than 10 thousand young specialists who now work for the good of the motherland. Recently, representatives of Nazarbayev University visited Tbilisi, and held consultations at the Ministry of Education and a number of universities in Tbilisi. We also had a very warm meeting with the Writers’ Union of Georgia. A number of works by Georgian writers are being trans-

DIPLOMAT 9

ყაზახეთის საელჩო საქართველოში გაიხსნა 1996 წელს, ხოლო ორ ქვეყანას შორის დიპლომატიური ურთიერთობები დამყარდა 1992 წელს. როგორ ვითარდებოდა ორმხრივი ურთიერთობები ყაზახეთის რესპუბლიკასა და საქართველოს შორის წლების განმავლობაში? ჩვენი ქვეყნების დამოუკიდებლობის შემდეგ ორმხრივ ურთიერთობებს საფუძველი ჩაეყარა ყაზახეთის პირველ პრეზიდენტ ნურსულთან ნაზარბაევისა და საქართველოს პრეზიდენტ ედუარდ შევარდნაძის მიერ. ყაზახეთ-საქართველოს თანამშრომლობის მთავარი მარეგულირებელი დოკუმენტი არის ხელშეკრულება ყაზახეთსა და საქართველოს შორის ურთიერთობების საფუძვლების შესახებ, რომელიც 1993 წლის 1 ივნისს გაფორმდა საქართველოს პრეზიდენტის ალმათიში ვიზიტის დროს. ამ წლებში საქართველოს, როგორც სატრანზიტო სახელმწიფოს, როლმა დაიწყო უფრო დიდი მნიშვნელობის მოპოვება ჩვენი სახელმწიფოს საგარეო პოლიტიკაში. ორი ქვეყნის სატრანზიტო პოტენციალმა ხელი შეუწყო ჩვენი ქვეყნების წარმატებულ მონაწილეობას საერთაშორისო სატრანზიტო სატრანსპორტო პროექტებში. 1996 წლის სექტემბერში ყაზახეთის რესპუბლიკის პირველი პრეზიდენტის, ნაზარბაევის, საქართველოში ოფიციალური ვიზიტისა და საქართველოს პრეზიდენტის, შევარდნაძის, ყაზახეთში 1997 წლის ნოემბერში ოფიციალური ვიზიტის დროს მიაღწიეს შეთანხმებას აზერბაიჯანისა და საქართველოს ტერიტორიების გავლით ყაზახური ნავთობის ტრანზიტის გაზრდისა და ყაზახეთის მიერ შავი ზღვის ქართული ტერმინალების აქტივების შეძენის შესახებ. ორი ქვეყნის პრეზიდენტების სახელით სამთავრობო დელეგაციებმა განიხილეს ეკონომიკის, სატრანსპორტო, ენერგეტიკის, აგროინდუსტრიულ და სხვა სექტორებში თანამშრომლობის გაღრმავების საკითხები. ორმხრივი ურთიერთობების განვითარებას მნიშვნელოვანი იმპულსი მისცა ყაზახეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტის, ნაზარბაევის, ოფიციალურმა ვიზიტმა საქართველოში 2006 წლის ოქტომბერში, როდესაც მოლაპარაკებები გაიმართა საქართველოს პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილთან. მოლაპარაკებების მიზანი იყო მსჯელობა საქართველოს შავი ზღვის პორტების გავლით ყაზახეთის ნავთობის ექსპორტის ზრდა მსოფლიო ბაზრებზე, ასევე, საქართველოს ეკონომიკაში ყაზახური ინვესტიციების ზრდა, ყაზახეთის გაზისა და მარცვლეულის საქართველოში შემოტანა, საბანკო სექტორში თანამშრომლობა, ტრასეკას სატრანსპორტო დერეფნის გავლით ყაზახური მშრალი საქონლის ტრანსპორტირება და სხვა. ვიზიტის შემდეგ მიღწეულ იქნა შეთანხმება ყაზახური ინვესტიციების დიდი ტალღის მოზიდვაზე საქართველოში. შედეგად, ყაზახეთის რესპუბლიკა გახდა დსთ-ის ერთადერთი ქვეყანა, რომელმაც ინვესტირება მოახდინა საქართველოს ეკონომიკაში და გარკვეული პერიოდის განმავლობაში იგი პირველ ადგილს იკავებდა უცხოელ ინვესტორთა შორის საქართველოში. არაერთმა მსხვილმა ყაზახურმა კომპანიამ დაიწყო ოპერირება საქართველოში: ყაზტრანსგაზმა, ბათუმის ნავთობტერმინალმა და ბათუმის საზღვაო პორტმა, რომპეტროლმა, ხალიკ ბანკმა, ავიაკომპანიების: „ეარ ასტანასა“ და „SKAT-ის“ წარმომადგენლობამ. შედეგად, ორმხრივი ვაჭრობის მოცულობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა: თუ 2009 წელს იგი შეადგენდა 27.9 მილიონ აშშ დოლარს, 2010 წელს მან მიაღწია 90 მილიონ აშშ დოლარს, 2011 წელს - 227 მილიონ აშშ დოლარს. ყაზახეთის პრეზიდენტის, ნაზარბაევის, მოწვევით, 2017 წლის 13 ივნისს საქართველოს პრეზიდენტი გიორგი მარგველაშვილი ოფიციალური ვიზიტით იმყოფებოდა ყაზახეთის დედაქალაქში და გახსნა

10 DIPLOMAT

lated into Kazakh and Georgian writers have also expressed their readiness to participate in the translation of books by Kazakh writers and poets. Next year we plan to publish a collection of poems by the great Kazakh poet and humanist philosopher, Abai Qunanbaiuly in Georgian language. Kazakhstan opened its embassy in Georgia in 1996, but diplomatic relations between the two countries were established in 1992. Could you tell us how the bilateral relations between the Republic of Kazakhstan and Georgia have developed over the years? After the independence of our countries, the foundation of bilateral relations was laid by the First President of Kazakhstan, Nursultan Nazarbayev, and the President of Georgia, Eduard Shevardnadze. The main document regulating Kazakh-Georgian cooperation is the Treaty on the Basis of Relations between Kazakhstan and Georgia, signed on June 1, 1993 during the visit of the Georgian president to Almaty. In the years that followed, the role of Georgia as a transit state began to gain increasing significance in the foreign policy of our State. The great transit potential of the two countries contributed to the successful participation of our States in international transit transport projects. During the official visits of the First President of the Republic of Kazakhstan, Nazarbayev, to Georgia in September 1996, and the President of Georgia, Shevardnadze to Kazakhstan in November 1997, an agreement was reached to increase the volume of transit of Kazakhstani oil through the territories of Azerbaijan and Georgia, and the acquisition of Georgian terminal assets on the Black Sea by Kazakhstan. On behalf of the presidents of the two countries, government delegations discussed issues of enhancing cooperation in the transport, energy, agro-industrial and other sectors of the economy. A significant impetus to the development of bilateral relations was reached during the official visit of the President of the Republic of Kazakhstan, Nazarbayev, to Georgia in October 2006, when negotiations were held with the President of Georgia, Mikheil Saakashvili. The central topic of the talks, was the discussion around increasing the export of Kazakhstani oil through the Black Sea ports of Georgia to world markets, increasing Kazakhstani investments in the Georgian economy, delivering Kazakhstani gas and grain to Georgia, cooperation in the banking sector, transporting Kazakhstani dry goods along the TRACECA transport corridor, etc. Following the visit, an agreement was reached to attract a large wave of Kazakhstani investments to Georgia. As a result, the Republic of Kazakhstan became the only CIS country to invest in the Georgian economy, and for some time it occupied the first place among foreign investors in Georgia. A number of large Kazakhstani companies started their work in Georgia. They include: Kaztransgaz, the Batumi oil terminal and the Batumi seaport, Rompetrol, Halyk Bank, representative offices of Air Astana and SKAT airlines. As a result, the volume of bilateral trade increased significantly. In 2009, the volume of bilateral trade amounted to 27.9 million USD, then in 2010, it reached

ქართული პავილიონი საერთაშორისო სპეციალიზებულ გამოფენა EXPO-2017-ზე. ორი ქვეყნის ლიდერების შეხვედრა დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარების 25-ე წლისთავთან დაკავშირებით ადასტურებს ყაზახურ-ქართული თანამშრომლობის ტრადიციულად მეგობრულ ხასიათს. ყაზახეთის ახალი პრეზიდენტის არჩევის შემდეგ ჩვენი ქვეყნის საგარეო პოლიტიკის უწყვეტობა გრძელდება, რაც დასტურდება პრეზიდენტების - ყასიმ-ჟომართ თოყაევისა და სალომე ზურაბიშვილის შეხვედრით, რომელიც მიმდინარე წლის სექტემბერში გაიმართა გაეროს გენერალური ასამბლეის ფარგლებში. შეხვედრა გამოირჩეოდა მაღალი დონის პოლიტიკური დიალოგით. აღსანიშნავია, რომ ჩვენს ქვეყნებს შორის მოუგვარებელი პოლიტიკური პრობლემების არარსებობა, კარგ პერსპექტივებს ქმნის ეკონომიკური თანამშრომლობისთვის. წლევანდელი წელი და განსაკუთრებით გასული თვე ორმხრივი ურთიერთობების თვალსაზრისით ძალიან აქტიური იყო, თქვენ გქონდათ ძალიან მნიშვნელოვანი შეხვედრები საქართველოს ოფიციალურ პირებთან და ბიზნესის წარმომადგენლებთან, როგორ აფასებთ ამ შეხვედრებს, გამართლდა თუ არა თქვენი მოლოდინები? მე ძალიან მჭიდრო კონტაქტი მაქვს თქვენი ქვეყნის მთავრობის წევრებთან, აქ მუშაობის განმავლობაში შევხვდი პრემიერ მინისტრს, საგარეო საქმეთა, ეკონომიკის, რეგიონალური განვითარების, შინაგან საქმეთა მინისტრებს, ასევე შეხვედრები მქონდა იუსტიციის სამინისტროში, სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოში და ა.შ. ჩვენ განვიხილავთ ორმხრივი თანამშრომლობის ყველა ასპექტს, რომლებიც გავლენას ახდენს არა მხოლოდ ეკონომიკაზე, არამედ უსაფრთხოების, განათლებისა და რეგიონული განვითარების საკითხებზე. მადლობას ვუხდი აქტიური მუშაობისა და მხარდაჭერისთვის საქართველოს ეკონომიკის მინისტრს, ქალბატონ ნათია თურნავას, რომელიც არის ორმხრივი თანამშრომლობის ერთობლივი მთავრობათაშორისი კომისიის თანათავმჯდომარე. ჩვენ ხშირად ვხვდებით მას და ვსაუბრობთ ყველა მნიშვნელოვან საკითხზე. მართლაც, საქართველოში ფუნქციონირებს არა მხოლოდ მსხვილი ყაზახური ბიზნესები, არამედ ყაზახური კაპიტალით მოქმედი 120 საშუალო და მცირე კომპანია სხვადასხვა სფეროში. რა ბოლოდროინდელი ტენდენციებია ორ ქვეყანას შორის ვაჭრობის სფეროში და სად ხედავთ თანამშრომლობის ახალ შესაძლებლობებს? ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ ყველა შესაძლებლობა ორმხრივი თანამშრომლობის განვითარებისთვის. უპირველეს ყოვლისა, პერსპექტიული სფეროა თანამშრომლობა სატრანზიტო და ლოგისტიკურ სფეროში. აუცილებელია ორი ქვეყნის მნიშვნელოვანი სატრანზიტო და სატრანსპორტო პოტენციალის გამოყენება, რომლებიც წარმოადგენს ხიდს აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის. ჩვენი ქვეყნები მნიშვნელოვან ადგილს იკავებენ აბრეშუმის გზის პროექტში. ყაზახეთისთვის სატრანსპორტო და ლოგისტიკური სისტემის შემუშავება ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პრიორიტეტია. დღეს ჩვენი ქვეყანა ევრო-აზიის საერთაშორისო სატრანსპორტო სისტემის საკვანძო რგოლად იქცა. დამოუკიდებლობის წლების განმავლობაში ქვეყანაში აშენდა და რეკონსტრუირდა ათიათასობით კილომეტრი გზა და დასრულდა ტრანსკონტინენტური მაგისტრალის „დასავლეთ ევროპა - დასავლეთ ჩინეთის“ ყაზახეთის მონაკვეთის მშენებლობა. დამოუკიდებლობის წლების განმავლობაში ყაზახეთში აშენდა 3 000 კილომეტრი ახალი რკინიგზა, რეკონსტრუქცია ჩაუტარდა აეროპო-

90 million USD, and in 2011, it amounted to 227 million USD. At the invitation of the Head of Kazakhstan, Nazarbayev, on June 13, 2017, the President of Georgia, Giorgi Margvelashvili paid an official visit to the capital of Kazakhstan, and opened up the Georgian pavilion at the International Specialized Exhibition EXPO of 2017. The meeting of the leaders of the two countries on the eve of the 25th anniversary since the establishment of diplomatic relations, allowed us to confirm the traditionally friendly nature of the Kazakh-Georgian cooperation and to synchronize watches on international affairs. After the election of a new President of Kazakhstan, Kazakhstan foreign policy is usually maintained, as evidenced by the meeting of Presidents Kassym-Jomart Tokayev and Salome Zurabishvili, held in September this year in the fields of the UN General Assembly. The negotiations at the highest level confirmed the high level of political dialogue, and the absence of unresolved political problems between our countries, which, of course, opens up good prospects for economic cooperation. This year and especially last month was very active in terms of bilateral relations. You held several very important meetings with Georgian officials and business representatives. How do you assess these meetings? Did they meet your expectations? I have very close fruitful contacts with members of the government of your country, and during my first year of working here, I met with the Prime Minister, ministers of Foreign Affairs, Economy, Regional Development, Internal Affairs, as well as held meetings in the Ministry of Justice, the Public Procurement Agency, etc. We are currently discussing all the working processes of bilateral cooperation, which does not only affect

DIPLOMAT 11

რტებსა და სადგურებს და აშენდა ორი თანამედროვე საზღვაო პორტი კასპიის ზღვაზე. კიდევ ერთი პრიორიტეტული სფეროა ეკონომიკური და საინვესტიციო თანამშრომლობა. საქართველოს მთავრობის მეთაურის ყაზახეთში ვიზიტის დროს გაფორმდა პროდუქციის ასორტიმენტის გაფართოების გზამკვლევი, რომელიც ითვალისწინებს უამრავ ახალ ეკონომიკურ ინიციატივას, მათ შორისაა ექსპორტის პოტენციალის შესწავლა და ექსპორტისთვის ნავთობპროდუქტების პოპულარიზაციის გაძლიერება, ექსპორტიორებისთვის სახელმწიფო დახმარების ფინანსური და სადაზღვევო ზომების გამოყენება. სოფლის მეურნეობის კვლევით ინსტიტუტებს შორის თანამშრომლობის გაღრმავება, სავაჭრო სახლების გახსნა და ა.შ. ამ მიზნით ახლახან ჩვენი საელჩოს მხარდაჭერით შეიქმნა ყაზახეთ-საქართველოს ბიზნესასოციაცია, რომელიც ხელს შეუწყობს ჩვენი კომპანიების საქმიანობას საქართველოში, გაუწევს მათ კონსულტაციებს და დაიცავს მათ უფლებებს. ყაზახეთს აქვს დინამიკურად განვითარებადი ეკონომიკა. ბოლო წლების განმავლობაში თქვენმა ქვეყანამ აჩვენა ეკონომიკური ზრდის მაღალი მაჩვენებლები, რა წარმატებული რეფორმები განხორციელდა ქვეყანაში, რომლისგანაც საქართველომ შეიძლება აიღოს მაგალითი, განსაკუთრებით ეკონომიკის სფეროში? თითოეული ქვეყანა უნიკალურია სხვადასხვა პოლიტიკური სისტემით, ეკონომიკით, კულტურით, მოსახლეობის მენტალიტეტით. დარწმუნებული ვარ, რომ თითოეულ ქვეყანას აქვს განვითარების საკუთარი გზა. მე არ ვარ სხვისი გამოცდილების ბრმად გადმოღების მომხრე. ჩვენი ქვეყნების ეკონომიკა ძალიან განსხვავებულია. ყაზახეთი ყოველწლიურად აწარმოებს 82 მილიონ ტონა ნავთობს, აქვს დიდი რაოდენობით ბუნებრივი აირი და წამყვან ადგილს იკავებს სპილენძის, 12 DIPLOMAT

the economy, but also affect issues of security, education, and regional development. I would like to express gratitude for the active work and support we have received from the Minister of Economy of Georgia, Natia Turnava, who is the co-chair of the joint intergovernmental commission on bilateral cooperation. We often meet with her and discuss all controversial issues. Without a doubt, Kazakh businesses operating in Georgia are not limited to large businesses alone, but we also have about 120 medium and small companies with Kazakhstani capital in various fields. What recent trends have you noticed in trade between the two countries, and where do you see new opportunities for cooperation in Georgia? We must use all the opportunities as they emerge for developing our bilateral cooperation. First of all, a promising area of cooperation is in the transit and logistics sphere. It is necessary to use the significant transit and transport potential of the two countries, as they are the bridge between the East and the West. Our countries occupy an important place on the Silk Road project. The development of the transport and logistics system of Kazakhstan is one of our most important priorities. Today, our country has become a key link in the Euro-Asian international transport system. Since our independence, tens of thousands of kilometers of roads have been built and reconstructed in the country, and the construction of the Kazakhstan section of the Western Europe - Western China Transcontinental Railway has been completed. More than 3,000 km of new railways have been laid in Kazakhstan, alongside airports and train stations that have been reconstructed. We have also built two modern seaports on the Caspian Sea. Another priority area is economic and investment cooperation. During the visit of the Head of the Government of Georgia to Kazakhstan, the Roadmap for expanding the product range was signed, which provides for a number of new economic initiatives, including the study of export potential and the strengthening of the promotion of non-oil products for export. The application of financial and insurance measures of state support for exporters, intensification of cooperation between agricultural research institutes, the opening of trading houses, etc., were also featured prominently on the roadmap. Recently with the assistance of our embassy, we established Kazakh-Georgian Business Association, which will facilitate the activities of our companies in Georgia, advise and protect their rights. Kazakhstan has a dynamically developing economy. In recent years, your country has produced high rates of economic growth. What successful reforms have been carried out in the country to allow Georgia also set an example, especially in the economic sphere? Each country is unique in its own way. There are differences in political systems, economy, culture, and mentality of our populations. I am convinced that each country has its own development path. I am not a supporter of blindly copying someone else’s experience. The economies of our countries are

თუთიის, იშვიათი წიაღისეულის მოპოვების მიმართულებით. ასევე ვაწარმოებთ დიდი რაოდენობით მარცვლეულს. ეკონომიკის დივერსიფიკაციისა და ინდუსტრიალიზაციის მიზნით ყაზახეთი სხვადასხვა პროგრამას ახორციელებს. ქვეყანაში შეიქმნა ახალი მაღალტექნოლოგიური ინდუსტრიები - ნავთობქიმიური და საავტომობილო ინდუსტრიები, სარკინიგზო ინჟინერია, IT ტექნოლოგია და კოსმოსური თანამგზავრების წარმოება. ყაზახეთში დაიწყო მანქანების, ლოკომოტივების, ვაგონებისა და მრავალი სხვა პროდუქციის წარმოება. ამავე დროს, მსოფლიო სააგენტოების შეფასების მიხედვით, ბიზნესის კეთების გაადვილების, ბიუროკრატიული პროცედურების გამარტივებისა და კორუფციის დონის კლების მხრივ საქართველო ერთ-ერთი მოწინავეა. ამ სფეროებში დაგროვებული გამოცდილების ურთიერთგაცვლა ყოველთვის საინტერესოა. ასევე შეგიძლიათ, იფიქროთ პირდაპირი ინვესტიციების მოზიდვაზე: ყაზახური კაპიტალი საქართველოს ეკონომიკაში და ქართული კაპიტალი - ყაზახეთში. საქართველოს მთავრობის წევრები აცხადებენ, რომ მათთვის პრიორიტეტულია მეტი უცხოელი ინვესტორის მოზიდვა საქართველოში, რას ურჩევთ, როგორ მოიზიდონ ინვესტორები ყაზახეთიდან, რით არის საქართველო მიმზიდველი ყაზახი ინვესტორებისთვის? მნიშვნელოვანია ეკონომიკაში უცხოური გამოცდილების, რომელიც დღემდე საკმარისად დაგროვდა, გამოყენება ინვესტიციების მოსაზიდად. ამავე დროს, მინდა კიდევ ერთხელ აღვნიშნო ყაზახეთის გამოცდილებისა და ნებისმიერი უცხოური გამოცდილების პირდაპირი გადმოღების უპერსპექტივობა. ამ სფეროში ნებისმიერი გამოცდილება უნდა დაექვემდებაროს კრიტიკულ ანალიზს და ქართულ რეალობასთან ადაპტირებას. ეს ჩვენ გავაკეთეთ ყაზახეთის რესპუბლიკაში, რამაც მოგვცა საშუალება, ჩვენს ეკონომიკაში 300 მილიარდი აშშ დოლარი მოგვეზიდა, რაც შუა აზიის საერთო უცხოური ინვესტიციის 70%-ზე მეტს შეადგენს. ეს იყო არსებული უცხოური გამოცდილების კრიტიკული ანალიზი და ჩვენი პირობებისადმი მორგება, რამაც ყაზახეთს საშუალება მისცა, შეეცვალა ეკონომიკური პოლიტიკის ძირითადი სახელმძღვანელო პრინციპები, რომლებიც მიმართულია წარმოების აღორძინებისა და უცხოური ინვესტიციების მოზიდვისკენ, უპირატესად მატერიალური წარმოების სფეროში, რადგან ეს იწვევს დასაქმებისა და წარმოების ზრდას, აფართოებს მიწოდებას და მოთხოვნას, ააქტიურებს იმ ბიზნესებს, რომლებმაც შეიტანეს წვლილი დაგროვილი პრობლემების მოგვარებაში. ცოტა ხნის წინ განვიხილეთ საქართველოში არსებული ვითარება ეკონომისტებთან ერთად და, გარდა სხვა საკითხებისა, დასახელდა სოფლის მეურნეობის ეფექტურობის გაზრდის აუცილებლობა, ასევე მომსახურებისა და ტურიზმის სფეროს განვითარების საჭიროება. თუ თქვენ 8 მილიონ ტურისტს მასპინძლობთ, რა თქმა უნდა, აუცილებელია ამ სექტორის ინფრასტრუქტურის განვითარება, რათა მეტი ტურისტი მოიზიდოთ და მათი დასვენების პირობები კიდევ უფრო გაუმჯობესდეს. ცალკე აღვნიშნავ ურთიერთობებს ტურიზმის სფეროში, არის თუ არა სტატისტიკა, რომელიც აჩვენებს, თქვენი ქვეყნის რამდენი მოქალაქე სტუმრობს საქართველოს ყოველწლიურად? და როგორ ფიქრობთ, როგორ შეიძლება გაუმჯობესდეს ეს ტენდენცია? ტურიზმის სფეროში ურთიერთობა ხდება ორმხრივი თანამშრომლობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სფერო შემდგომი განვითარების დიდი პოტენციალით. ბოლო წლების განმავლობაში საქართველო სულ უფრო პოპულარული გახდა ყაზახ ტურისტებში. ყაზახეთი ტოპ ათეულშია საქართველოში ტურისტების რაოდენობის თვალსაზრისით,

very different. Kazakhstan annually produces 82 million tons of oil, a huge amount of gas, and holds a leading position in the development of copper, zinc, and rare earth metals. We also produce a huge amount of grains. In Kazakhstan, programs are being implemented to diversify the economy and cause massive industrialization. New high-tech industries have been created in the country in the petrochemical and automobile industries, railway engineering, IT technology, and the production of space satellites. Kazakhstan have begun the production of cars, locomotives, wagons and much more. If you look at things conversely, the ratings of world agencies on the ease of doing business, on bureaucratic procedures, and on the level of corruption, shows that Georgia is ahead. In these areas, mutual experience is always interesting. You can also think about attracting direct investment, of Kazakhstani capital in the Georgian economy, and Georgian capital in Kazakhstan. Georgian officials often say that it is a priority for them to attract more foreign investors to Georgia, what would you advise and how can they attract investors from Kazakhstan? What makes Georgia an attractive place for Kazakhstani investors? Absolutely, it is important to use foreign experience to attract investments to the economy, which by now has accumulated enough. At the same time, I want to note again, the futility of directly copying Kazakhstani or any other foreign experience. Any experience in that area should be subjected to critical analysis and adaptation to Georgian conditions. We did so in the Republic of Kazakhstan, and it allowed us to attract about 300 billion US dollars into our economy, which makes up for more than 70% of all foreign investments in Central Asia. It was a critical analysis of existing foreign experience and adaptation to our conditions that enabled Kazakhstan to change the main guidelines of her economic policy to the revival of production and attracting foreign investment, primarily in the sphere of material production. This is responsible for the growth of employment and production, expansion of supply and demand, and it activates businesses that have contributed to resolving accumulated problems. We recently discussed with a number of economists, about the current situation in Georgia and, among other things, we called for the need to improve the efficiency of agriculture and the development of services and tourism. If you accept 8 million tourists, it becomes certainly necessary to develop the infrastructure of this sector to attract more tourists and improve their leisure. I would like to highlight tourist relations separately, are there any statistics showing how many citizens of your country visit Georgia annually? And how do you think this trend can be improved? Georgia as a tourist destination is becoming one of the most significant areas of bilateral cooperation with great potential for further development. In recent years, Georgia has become increasingly popular among Kazakh tourists. Kazakhstan is among the top 10 countries in terms of the number of its an-

DIPLOMAT 13

წელს საქართველოში დამსვენებელთა რიცხვი 25%-ით გაიზარდა. პოსტსაბჭოთა სივრცეში არ არის ბევრი ქვეყანა, რომელთა ეროვნული ავიახაზები საქართველოში კვირაში 20-ჯერ და ოთხი ქალაქიდან დაფრინავს. ყაზახეთის ორი ავიაკომპანია ახორციელებს პირდაპირ ფრენებს ჩვენი დედაქალაქიდან, ასევე ალმათიდან, აქთაუდან და ატირაუდან. ყაზახეთი საქართველოს ძალიან მიმზიდველად მიიჩნევს, როგორც დიდი ტურისტული პოტენციალის მქონე ქვეყანას. კარგი კონტაქტები დამყარდა ტურისტულ კომპანიებს შორის. იგეგმება ყაზახეთის ტურისტული სააგენტოების ჩამოსვლა საქართველოში, რომლებიც ქართველ კოლეგებთან განიხილავენ თანამშრომლობის პერსპექტივებსა და ამ ტენდენციის შენარჩუნების გზებს. როგორ ხედავთ ქართულ-ყაზახური ურთიერთობების მომავალს და იგეგმება თუ არა მაღალი დონის ოფიციალური ვიზიტები? ყაზახეთ-საქართველოს ურთიერთობები ხასიათდება სტრატეგიული პარტნიორობით, რომელიც შექმნილია გრძელვადიანი პერსპექტივით. შეიქმნა კონსტრუქციული პოლიტიკური დიალოგის პლატფორმა და შენარჩუნებულია კონტაქტების მაღალი დონე. ჩვენ ვიმედოვნებთ ორ ქვეყანას შორის ვაჭრობის ზრდას, რისთვისაც იქმნება ყველა აუცილებელი პირობა. შემდეგ წელს ჩვენ ასევე ვგეგმავთ ჩვენი მთავრობებისა და სამინისტროების ხელმძღვანელთა ვიზიტებს, ჩვენს ქვეყნებში გამართულ საერთაშორისო ფორუმებსა და კონფერენციებში ჩვენი დელეგაციების მონაწილეობას. ასევე მოეწყობა მთავრობათაშორისი კომისიის შეხვედრა, სავაჭრო მისიები და პოლიტიკური კონსულტაციები ორი ქვეყნის საგარეო საქმეთა სამინისტროებს შორის, რაც, რა თქმა უნდა, გააძლიერებს ტრადიციულად მეგობრულ ქართულ-ყაზახურ ურთიერთობებს. 14 DIPLOMAT

nual tourists to Georgia. This year, the number of Kazakhstan holidaymakers in Georgia increased by 25%. There are not many countries in the post-Soviet space, whose national airline flies to Georgia 20 times a week and from four cities. Kazakhstan’s two airlines operate direct flights from our capital, Almaty, Aktau, and Atyrau. Kazakhstan recognizes Georgia as a very attractive country with huge tourism potential. Good contacts have been established between travel companies and the arrival of Kazakhstan travel agencies is expected to further deepen discussions with Georgian colleagues on the prospects for cooperation and ways to maintain this trend. How do you see the future of Georgian-Kazakh relations and are there any upcoming official visits lined up? Kazakh-Georgian relations have the nature of a strategic partnership, which is designed for the long term. A platform for constructive political dialogue has been created, and high level contacts have been maintained. We hope for the growth of trade between the two countries, for which all the necessary conditions are created. Next year, we also plan mutual visits of the heads of our governments and ministries, the participation of our delegations in international forums and conferences held in our countries. A meeting of the intergovernmental commission, trade missions, and political consultations between the foreign affairs ministries of the two countries will also be organized, which, of course, will contribute to the strengthening of traditionally friendly Kazakh-Georgian relations.

საქართველოს ელჩი საქართველოყაზახეთის ურთიერთობებზე: „წინ ბევრი საინტერესო და მნიშვნელოვანი სამუშაო გველის“

Georgia-Kazakhstan Relations: There Is a Lot of Interesting and Important Work Ahead - Zurab Abashidze, Georgian Ambassador to Kazakhstan

ნინო შარაშიძე NINO SHARASHIDZE აქართველო-ყაზახეთის ურთიერთობები წლებია, წარმატებით ვითარდება, ქვეყნები აქტიურად თანამშრომლობენ ყველა მიმართულებით, თუმცა პოტენციალი უფრო დიდია და მხარეები იმედოვნებენ, რომ აღნიშნული ურთიერთობები კიდევ უფრო გაღრმავდება და გაძლიერდება. ყაზახეთში საქართველოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩი, ზურაბ აბაშიძე, „დიპლომატის“

ს

he nations of Georgia and Kazakhstan have been developing their relations successfully for many years. Both countries actively cooperate in all areas, but the potential for cooperation among them is greater, and they both hope that their relations will become deeper and more vibrant. In this interview, Diplomat asked the Ambassador Ex-

DIPLOMAT 15

შეკითხვებს პასუხობს: გასულ თვეში საქართველოს და ყაზახეთის რესპუბლიკის საგარეო საქმეთა სამინისტროებს შორის რიგით მერვე პოლიტიკური კონსულტაციები გაიმართა მინისტრის მოადგილეების დონეზე, რომელსაც თქვენც ესწრებოდით, როგორ შეაფასებთ აღნიშნულ შეხვედრას? უპირველეს ყოვლისა, მსურს მადლობა მოგახსენოთ იმ ინტერესის გამო, რომელიც ჟურნალმა „დიპლომატმა“ გამოიჩინა საქართველო-ყაზახეთის ურთიერთობების მიმართ და მივესალმო თქვენი გამოცემის მკითხველებს. თავდაპირველად, მინდა ხაზი გავუსვა იმ მეგობრულ ურთიერთობებს, რომელიც წლების განმავლობაში ყალიბდებოდა ქართველ და ყაზახ ხალხებს შორის. ასევე მსურს აღვნიშნო, რომ ურთიერთობების ახალი ისტორია ასევე მდიდარია ურთიერთმხარდაჭერის მაგალითებით. საქართველო დიდად აფასებს ყაზახეთის ხელისუფლებისა და მთლიანად საზოგადოების ურყევ პოზიციას საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის მიმართ. ჩვენ საკმაოდ ნაყოფიერად ვთანამშრომლობთ საერთაშორისო ორგანიზაციების ფარგლებში. მაგალითად, საქართველომ მხარი დაუჭირა ყაზახეთს 2010 წელს ეუთო-ის თავმჯდომარის პოსტზე არჩევისას. ასევე, ჩვენი ქვეყანა არაერთგზის გამხდარა ყაზახეთის მიერ ინიცირებული გაერო-ის რეზოლუციების თანასპონსორი. ინტენსიურად ვითარდება ორმხრივი თანამშრომლობა ყველა მიმართულებით. წლებია, რაც ამოქმედდა და საკმაოდ ეფექტურად მუშაობს პოლიტიკური კონსულტაციების ფორმატი. აღნიშნული მექანიზმი ხელს უწყობს მოცემული მომენტისათვის თანამშრომლობის კონკრეტული მიმართულებების განსაზღვრას, ასევე ურთიერთქმედების პრაქტიკული ნაბიჯების შეთანხმებას. კონსულტაციების დროს ჩვენ ვუზიარებთ ერთმანეთს ხედვებს ორმხრივი და საერთაშორისო დღის წესრიგის

16 DIPLOMAT

traordinary and Plenipotentiary of Georgia to Kazakhstan, Zurab Abashidze some pertinent questions about the relations between Georgia and Kazakhstan: Last month, the eighth political consultation between the Ministries of Foreign Affairs of the Republic of Georgia and the Republic of Kazakhstan were held at the level of Deputy Ministers. How would you rate that meeting? First of all, I would like to thank The Diplomat Magazine for the interest in Georgia-Kazakhstan relations and to welcome the readers of your publication to this interview. As to your question, I would like to emphasize the friendly relations that have been developing for many years between the Georgian and Kazakh people. I would also like to point out that the new history of relationships we share is also rich in examples of mutual support. Georgia highly appreciates the unwavering position of the Kazakh authorities and the general public of Kazakhstan, as concerning Georgia’s territorial integrity and sovereignty. We cooperate quite effectively within international organizations. Georgia, for example, supported Kazakhstan in her election as the OSCE chair in 2010. Also, our country has repeatedly co-sponsored UN resolutions initiated by Kazakhstan. Our bilateral cooperation is being intensified in all directions and the format of political consultations we share has been in operation for years with effective results recorded. This mechanism facilitates specific areas of cooperation at the moment, and it also allows us agree on practical steps for future interaction. During consultations, we share visions of topical issues

აქტუალურ საკითხებთან დაკავშირებით, რაც გვაძლევს პოზიციების შეჯერების შესაძლებლობას. ამჯერადაც თბილისის კონსულტაციების მსვლელობისას ჩვენ შევაჯამეთ განვლილი პერიოდის განმავლობაში მიღწეული შედეგები. ასევე, ვიმსჯელეთ იმ ხელისშემშლელ ფაქტორებზე, რის გამოც ცალკეულ მიმართულებებზე ვერ მოხერხდა საკითხების გადაჭრა და დავსახეთ სამომავლო სამოქმედო გეგმა. მაგალითად, წლის ბოლომდე საბოლოოდ შევათანხმებთ „საქართველოს და ყაზახეთის რესპუბლიკის საგარეო საქმეთა სამინისტროებს შორის თანამშრომლობის 2020-2021 წლების პროგრამას“. კონსულტაციებზე ასევე შევთანხმდით, რომ დავიწყებთ მუშაობას 2020 წელს საქართველოში ყაზახეთიდან მაღალი და უმაღლესი დონის ვიზიტების ორგანიზების მიმართულებით. კერძოდ, საუბარია საგარეო საქმეთა მინისტრის, ბ-ნი ტლეუბერდის, საქართველოში ვიზიტის განხორცილებაზე. ჩამოყალიბდა დარგობრივი სამინისტროებისა და უწყებების ხელმძღვანელების ვიზიტების გაცვლის კარგი ტრადიცია. ამ მხრივ მომდევნო წელიც არ იქნება გამონაკლისი და პრაქტიკული ხასიათის საკითხებზე დიალოგი მომავალშიც გაგრძელდება. სულ რამდენიმე თვეა, რაც ყაზახეთს ახალი პრეზიდენტი ჰყავს, როგორ ფიქრობთ, როგორ აისახება ეს ორმხრივ ურთიერთობებზე და თუ მუშაობთ მის საქართველოში მოწვევის საკითხზე? როგორც უკვე აღვნიშნე, ქართველ და ყაზახ ხალხებს მრავალი წლის განმავლობაში მეგობრული ურთიერთობები აკავშირებდათ. საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ ჩვენს სახელმწიფოებს შორის ჩამოყალიბდა მჭიდრო, ურთიერთპატივისცემასა და ნდობაზე დამყარებული თანამშრომლობა, რაშიც მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის ყაზახეთის პირველ პრეზიდენტს, ბ-ნ ნურსულთან ნაზარბაევს. დარწმუნებული ვარ, რომ ქვეყნის ამჟამინდელი ხელმძღვანელი, ბ-ნი კასიმ ჟომარტ ტოკაევი, გააგრძელებს საქართველოსთან მჭიდრო და მეგობრული თანამშრომლობის კურსს და შეიტანს მნიშვნელოვან წვლილს დაწყებული და ახალი ერთობლივი რეგიონული თუ გლობალური პროექტების განხორცილებაში. ნიშანდობლივია, რომ პოლიტიკური კონსულტაციების ერთ-ერთ მთავარ თემას სწორედ საქართველოში ყაზახეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტის, ბ-ნი ტოკაევის, ვიზიტი წარმოადგენდა. ჩვენ და ყაზახმა კოლეგებმა ცალსახად აღვნიშნეთ, რომ ასეთი ვიზიტის განხორცილება უმნიშვნელოვანესია და უმაღლეს დონეზე გამართული შეხვედრები მძლავრ იმპულსს მისცემს ორმხრივი თანამშრომლობის ხარისხობრივად ახალ საფეხურზე აყვანას. როდესაც საქართველო-ყაზახეთის ურთიერთობებზე ვსაუბრობთ, უფრო მეტ დაინტერესებას იწვევს სავაჭრო ურთიერთობები, ყაზახეთის ელჩი საქართველოში ფიქრობს, რომ პოტენციალი გაცილებით დიდია და ამაზე ორივე მხარემ აქტიურად უნდა იმუშავოს; თქვენ როგორ უყურებთ ამ საკითხს, რა უშლის ხელს უფრო მეტი ყაზახი ინვესტორის შემოსვლას საქართველოში და პირიქით ქართველი ბიზნესმენების საქმიანობის გაფართოებას ყაზახეთში? რა უნდა გაკეთდეს ამის სტიმულირებისთვის? როგორც უკვე აღვნიშნე, ჩვენს ქვეყნებს შორის თანამშრომლობის ამჟამინდელი დონე საკმაოდ მაღალია. შექმნილია და უკვე მრავალი წლის განმავლობაში მოქმედებს მთავრობათაშორისი ორმხრივი ეკონომიკური კომისია, რომელიც თანამშრომლობის ხელშეწყობის ეფექტურ მექანიზმს წარმოადგენს. ჩვენ საკმაოდ სოლიდური სახელმწიფოთაშორისი სახელშეკრულებო-სამართლებრივი ბაზა გაგვაჩნია. ხელმოწერილია 80-ზე მეტი ხელშეკრულება და შეთანხმება. 2019 წლის 9 თვის მონაცემებით საქონელბრუნვამ შეადგინა 77.158 მლნ. აშშ დოლარი. საფუძვლიანი

on bilateral and international agendas, and this gives us the opportunity to reconcile our positions. During the Tbilisi consultations, we summarized the results achieved over the past period and we discussed the impediments that could not be resolved in certain areas with clearly outlined future action plans. For example, by the end of the year we will finally reach an agreement on the “2020-2021 Program of Cooperation between the Ministries of Foreign Affairs of Georgia and the Republic of Kazakhstan.” During the consultations we also agreed that we will start working on organizing high-level visits from 2020. We are most particular about the visit of Mr. Tleuberdi, the Minister of Foreign Affairs of Kazakhstan. There is already a good tradition of exchanging visits between our heads of sectoral ministries and agencies. These visits will continue next year and the dialogue on practical issues will also continue in the future. Kazakhstan elected a new President a few months ago. How do you think this development will affect bilateral relations between Georgia and Kazakhstan? And, are you working on inviting him to Georgia? As I have already mentioned, we share many years of friendly relations with the people of Kazakhstan. Since Georgia’s independence, we have established close cooperation between our states, based on mutual respect and trust, with the important contribution of the first Kazakh President, Nursultan Nazarbayev. I am confident that the current head of the country, Mr. Kassym -Zhomart Tokayev, will continue the course of close and friendly cooperation with Georgia, and will make significant contributions to the launch of new joint regional and global projects. It is noteworthy that one of the main topics of political consultations we have on our hands, is the visit of the President of the Republic of Kazakhstan, Mr. Tokayev. We and our Kazakh counterparts have made it clear that such a visit is essential, and that meetings at the highest level will give us strong impetus to move to a qualitatively new level of bilateral cooperation. When we talk about Georgia-Kazakhstan relations, trade relations spark more interest, and Kazakhstan’s ambassador to Georgia thinks the potential for trade is higher. He believes both sides need to work actively in the area of trade. How do you view this issue which many believe to impede the entry of more Kazakh investors into Georgia and vice versa? What should be done to stimulate a vibrant trade relation between both countries? The current level of cooperation between our countries is quite high. An Intergovernmental Bilateral Economic Commission which serves as an effective mechanism for promoting cooperation has been established and has been in operation for many years. We have a very solid inter-state contractual-legal basis in operation which has yielded more than 80 signed contracts and agreements. The turnover for the 9 months of 2019 so far, is 77.158 million USD. We strongly hope that by the end of the year this figure will increase significantly.

DIPLOMAT 17

იმედი გვაქვს, რომ წლის ბოლოს ეს ციფრი მნიშვნელოვნად გაიზრდება. საქართველოსა და ყაზახეთის პოზიციები თანხვედრაშია ახალი აბრეშუმის გზის პროექტის რეალიზაციის მნიშვნელობასთან დაკავშრებით. ჩვენ წარმატებით ვთანამშრომლობთ TRASECA-ს პროექტისა და ტრანსკასპიური სატრანსპორტო მარშრუტის განვითარების საერთაშორისო საკოორდინაციო კომიტეტის ფარგლებში. ეს უკანასკნელი შეიქმნა 2013 წელს, ხოლო 2018 წლიდან იგი ცნობილია როგორც Middle Corridor. ამასთანავე, ვიზიარებ ჩემი კოლეგის შეფასებას, ჩვენს ურთიერთობებს ნამდვილად მდიდარი პოტენციალი გააჩნია. თუმცა ამ მოვლენას დადებით კონტექსტში განვიხილავ. დრო იცვლება და მასთან ერთად ჩნდება ახალი გამოწვევები. ცხოვრება გვისახავს ახალ ამოცანებს და ჩვენგან ითხოვს ახალ მიდგომებს მათ გადასაჭრელად. მთავარია, რომ ჩვენ კარგად გვესმის, რაოდენ მნიშვნელოვანია ორივე ქვეყნისათვის მჭიდრო თანამშრომლობის განვითარება და ახალ გამოწვევებზე სათანადო რეაგირება. მნიშვნელოვანია, რომ სწორედ ეს სულისკვეთება სუფევდა ორმხრივი კონსულტაციების დროს, რასაც ჩემი კოლეგის სიტყვებიც ადასტურებს. ჩვენ ვთავაზობთ ყაზახ მეგობრებს, უფრო ინტენსიურად გამოიყენონ საქართველოს სატრანზიტო საშუალებები და გაზარდონ ტვირთების მოცულობები. მათ შორის საუბარია ნავთობპროდუქტებზე. გარდა ამისა, ჩვენ დაინტერესებულები ვართ ინოვაციების სფეროში თანამშრომლობით. მაგალითად, ინოვაციების, ტექნოლოგიების, ICT და R&D კომერციალიზაციის სფეროში გამოცდილების გაზიარების მიმართულებით. ჩვენი აზრით, პერსპექტიულია თანამშრომლობის გაღრმავება სავაჭრო მისიებისა და სტარტაპებისთვის pitching სესიების ორგანიზების კუთხით, ასევე ევროკავშირის მიერ ინიცირებული პროგრამების (H2020, etc.) ფარგლებში. საქართველო მზად არის ტექნოლოგიურ პარკში მოიწვიოს პოტენციური პარტნიორები სამომავლო თანამშრომლობის გაღრმავების მიზნით. ასევე დაინტერესებულები ვართ, ხელი შევუწყოთ ქართულ სტარტაპებსა და ინოვატორებს ყაზახეთის ბაზარზე შესვლაში. რა თქმა უნდა, მივესალმებით ყაზახურ ინვესტიციებს საქართველოს ეკონომიკაში. როგორც მოგეხსენებათ, ჩვენს ქვეყანაში საუკეთესო საინვესტიციო კლიმატია. ჩვენ მოვუწოდებთ ყაზახ მეგობრებს, უფრო თამამად შემოვიდნენ საქართველოს საინვესტიციო ბაზარზე. მიუხედავად ინტენსიური ფრენებისა ყაზახეთის 4 ქალაქიდან და მიუხედავად ყაზახ ვიზიტორთა 25%-იანი ზრდისა გასულ წელს, შეიძლება ითქვას, რომ ამ მხრივაც პოტენციალი უფრო დიდია, ვიდრე დღევანდელი მოცემულობა, როგორ ფიქრობთ, რა უნდა გაკეთდეს ამ მიმართულებით? 2019 წლის იანვარ-ოქტომბრის მონაცემით ყაზახეთიდან ვიზიტორთა რაოდენობა გაიზარდა 63,9%-ით. დარწმუნებული ვარ, რომ წლის ბოლოს რაოდენობა მკვეთრად გაიზრდება. რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, ყაზახეთიდან ტურისტებს საქართველოს სამთო-სათხილამურო კურორტები განსაკუთრებულად იზიდავს. მოახლოებული ზამთარი სწორედ ის დროა, როდესაც ჩვენი მთიანი რეგიონები მასპინძლობენ მრავლად ჩამოსულ ტურისტებს. თუმცა გეთანხმებით, თანამშრომლობის ეს მიმართულებაც ძალიან პერსპექტიულია და წინ ბევრი სამუშაო გველის. საელჩოს საქმიანობაზეც რომ ვისაუბროთ, რომელ მთავარ მიღწევას გამოყოფდით თქვენი ელჩად დანიშვნის შემდეგ? თქვენს კითხვასთან დაკავშირებით მახსენდება დიპლომატებში გავრცელებული ერთი სახუმარო გამონათქვამი. ელჩის მივლინება უკვე წარმატებულად შეიძლება ჩაითვალოს, თუ საზღვარგარეთ დიპლომატიური როტაციის განმავლობაში განხორციელდა თავისი ქვეყნის პირველი პირის ვიზიტი ადგილსამყოფელ ქვეყანაში. ამ მხრივ მე გამიმართლა, 2017 წლიდან დღემდე ყაზახეთში განხორციელდა საქართველოს პრეზიდენტის, გიორგი მარგველაშვილის, პრემიერ-მინისტრის, მამუკა 18 DIPLOMAT

The positions of Georgia and Kazakhstan are in line with the importance of implementing the new Silk Road project. We are successfully collaborating within the TRASECA project and the Trans-Caspian International Transport Route. The latter was created in 2013, and since 2018 it has been known as the Middle Corridor. At the same time, I share my colleague’s assessment that our relationship really holds great potential. However, I view this event in a positive context. Time is changing and new challenges arise with it. Life is about finding new tasks and demanding new approaches from us to solve them. Most importantly, we understand the importance of developing close cooperation between both countries and responding appropriately to new challenges. It is important that this spirit that has reigned in bilateral consultations, as confirmed by the words of my colleague remain among us. We are always inviting our Kazakh friends to make more intensive use of Georgia’s transit facilities and to increase freight volumes. These transit facilities benefit oil products amongst other products. In addition, we are interested in collaborating in the field of innovation. For example, in the areas of innovation, technology, ICT and R&D commercialization. In our opinion, it is promising for us to deepen cooperation in the organization of pitch sessions for trade missions and startups, as well as in EU-initiated programs (H2020, etc.). Georgia is ready to invite potential partners to participate in the Technology Park to deepen future cooperation. We are also interested in helping Georgian startups and innovators gain entry to the Kazakh market. Of course, we welcome Kazakh investments in the Georgian economy and as you know, our country has the best investment climate. Therefore, we urge our Kazakh friends to take bold steps and enter the Georgian investment market. Despite concentrated flights from 4 Kazakhstani cities, and a 25% increase in Kazakh visitors last year, many pointers suggest that the potential is even greater than it is today. What do you think should be done? From January-October 2019, the number of visitors from Kazakhstan increased by 63.9%. I’m sure the numbers will increase dramatically by the end of the year. As far as I am aware, tourists from Kazakhstan are particularly attracted to Georgian ski resorts. This coming winter season is the time when our mountainous regions will host a large number of tourists. However, I agree with you, this area of cooperation is very promising and a lot of work is ahead. Speaking of embassy activities, what major achievements would you highlight when your tenure ends as ambassador? Your question reminds of one quirky statement made by some diplomats. An ambassador’s mission can already be considered a success if in the time of his mission, a head of his country’s government visited the country where the Ambassador resides. In this regard, I was lucky that between 2017 and now, the former President of Georgia Giorgi Margvelashvili, and former Prime Minister Mamuka Bakhtadze have been in

ბახტაძის, ვიზიტები. 2010 წლის შემდეგ, საქართველოს უკვე ახალი მთავრობის პირობებში, გაიმართა საქართველოს ვიცეპრემიერის, საგარეო საქმეთა მინისტრის, მიხეილ ჯანელიძის, ვიზიტი. ასევე, სხვადასხვა დროს ყაზახეთს სტუმრობდნენ საქართველოს ვიცეპრემიერები. როგორც უკვე მოგახსენეთ, რეგულარულ ხასიათს ატარებს დარგობრივი სამინისტროებისა და უწყებების ხელმძღვანელების გაცვლითი ვიზიტები. ყაზახეთში იმყოფებოდა საქართველოს ეკონომიკის მინისტრი, რამდენჯერმე განხორცილდა ენერგეტიკის მინისტრის ვიზიტი. ყოველივე ეს მეტყველებს ჩვენს ქვეყნებს შორის განსაკუთრებულად თბილ, მეგობრულსა და საქმიან ურთიერთობებზე. თუმცა, მიუხედავად „დიპლომატიური გამონათქვამისა“, ამით ჩვენი საელჩოს გეგმები არ ამოწურულა. პირიქით, წინ ბევრი საინტერესო და მნიშვნელოვანი სამუშაო გველის. დაბოლოს, თქვენს პირად გამოცდილებაზეც გკითხავთ, თქვენ პირველად ხართ ელჩის რანგში, რამდენად რთული იყო საჯარო მოხელისა და პოლიტიკოსის კარიერის შემდეგ დიპლომატიური სამსახური? როგორ მიეჩვიეთ ყაზახეთსა და მანდაურ ცივ კლიმატს? რას ეტყოდით ქართულ დიასპორას ყაზახეთში? ცალსახად შემიძლია ვთქვა, რომ საჯარო მოხელისა და პოლიტიკოსის გამოცდილებამ გამიადვილა ადაპტაციის პერიოდი. თუმცა, ჩემი აზრით, დიპლომატიური სამსახური იმდენად საინტერესო და სპეციფიკურია, რომ კარიერული დიპლომატიც კი ვერ დაიტრაბახებს, რომ მისთვის ამ უმნიშვნელოვანესი პროფესიის ყველა საიდუმლო ცნობილია. მსურს, ვისარგებლო მოცემული შესაძლებლობით და განსაკუთრებულად აღვნიშნო ჩვენი სათვისტომოს მნიშვნელოვანი როლი ორმხრივი ურთიერთობების განმტკიცების საკითხში. აქ მცხოვრები ქართველები მაღალი ავტორიტეტითა და პატივისცემით სარგებლობენ ყაზახეთის საზოგადოებაში. ყოველივე ეს, რა თქმა უნდა, გვეხმარება ჩვენ და ხელს უწყობს ორმხრივი თანამშრომლობის განვითარებას. ხოლო რაც შეეხება თქვენს კითხვას კლიმატურ პირობებთან დაკავშირებით, ალბათ, არ ვიქნები ორიგინალური, თუმცა გულახდილად გეტყვით - კლიმატს ადამიანებს შორის ურთიერთობები ქმნის. აქ კი ქართველებისა და საქართველოს მიმართ განსაკუთრებულად თბილი დამოკიდებულებაა.

Kazakhstan. After 2010, under a new government of Georgia, the Deputy Prime Minister of Georgia Mikheil Janelidze, also visited Kazakhstan. Vice Prime Ministers from Georgia have also visited Kazakhstan at various instances. As already mentioned, the exchange visits of heads of sectoral ministries and agencies are regular. The Minister of Economy of Georgia was in Kazakhstan, on a visit to the Minister of Energy of Kazakhstan several times. All of this is a testament to the warm, friendly and businesslike relations between our countries. However, despite the abovementioned “diplomatic sayings”, our embassy’s plans do not end here. We have a lot of interesting and important work ahead of us. Finally, I would like to ask you about your personal experience. This is your first experience as an ambassador so, how difficult was the transition from being a public official and politician to diplomatic service? How did you get used to Kazakhstan and the cold climate of Kazakhstan? And what would you say to the Georgian diaspora in Kazakhstan? I can say unequivocally that the experience of a civil servant and a politician has made it easier for me to adapt. However, in my opinion, the diplomatic service is so interesting and specific that even a career diplomat will fail to know all the secrets of this important profession. I would like to take this opportunity to especially emphasize the important role of our community in strengthening bilateral relations. Georgians living here enjoy high levels of respect within the Kazakh society. All of this certainly helps us and fosters the development of bilateral cooperation. And as for your question about climate, I’m probably not going to be original, but to be honest - climate is created by the relationship between people, and in Kazakhstan, there is a particularly warm attitude towards Georgians and Georgia.

DIPLOMAT 19

Radisson Blu Iveria Hotel, Tbilisi Perfect place for every traveller

adisson Blu Iveria Citycenter hotel gives Tbilisi guests views of river and mountains Found in the heart of Georgia's capital city, Tbilisi, this hotel is nestled between the beautiful Mtkvari River and nearby mountain ranges. Step outside to find dining, shopping and nightlife on Rustaveli Avenue.You can visit nearby attractions like Old Town and the Narikala Fortress. Our 249 rooms and suites provide Free high-speed, wireless Internet and scenic views of Mtatsminda, the city's historic hill, or of the river landscape.

20 DIPLOMAT

Umami

ou are invited to experience exquisite dining within tranquility and elegance of interior at our Asian restaurant Umami. By mixing Japanese and Thai with other culinary cultures, chefs use the freshest ingredients to create both traditional and innovative dishes, while cooking becomes a performance art as you watch dinner preparations in the open kitchen. Pair Umami’s signature sushi with a glass of wine as you take in the views from floor-to-ceiling windows and expect no less than a premium treatment from wonderful service team. Be a part of this Asian fusion restaurant that features an open kitchen, allowing guests to view the chef’s craft.Try fresh sushi or something sizzling from the menu showcasing anything from tepanyaki or teriyaki. Umami offers a range of authentic dishes from Asia as well as some newer signature dishes created by the Radisson Blu Iveria’s Asian chefs.

Filini

lissful flavors and colors of Italy come together in the heart of Tbilisi. At Filini they understand that a concept of a great restaurant is not exclusively about delicious food, it also involves dining in attractive and soulful setting complete with welcoming and competent service team. Filini menu offers a wide selection of traditional and signature dishes, creatively cooked up for an unforgettable culinary experience. We love our organic selection of perfectly grilled steaks and locally foraged natural cheeses & jams. For a touch of local taste, a glass of Georgian Qvevri wine paired with homemade pasta is second to none.

Anne Semonin Spa

raversing Radisson Blu Iveria Hotel’s top two floors, Anne Semonin Spa overlooks Tbilisi in its sun-drenched brilliance. With its massive floor-toceiling windows, light pastel tones and aerial views, this 1,600-square-meter spa offers nourishment for all human senses. Equipped by infinity lounge pool, relaxation area, thermal suites, KLAFS© solariums, 9 treatment rooms, fitness centre and an outdoor pool, Anne Semonin Spa offers everything and more. Deluxe treatment collection presents an ingenious blend of aromatic essentials oils, trace elements and marine ingredients with the classic French touch and a holistic approach to treating the individual needs of your body and skin. DIPLOMAT 21

David Chikvaidze on President Tokayev, His Former Boss at the United Nations ნინო შარაშიძე NINO SHARASHIDZE აეროს ჟენევის ოფისის გენერალური დირექტორის კაბინეტის უფროსი დავით ჩიკვაიძე ორი წლის განმავლობაში ამავე ორგანიზაციაში ყაზახეთის ამჟამინდელ პრეზიდენტ კასიმ-ჟომარტ ტოკაევთან ერთად მუშაობდა. ამ ინტერვიუში ჩიკვაიძე ტოკაევსა და მის ყაზახეთის პრეზიდენტად დანიშვნაზე საუბრობს და გვიზიარებს თავის მოსაზრებას, თუ როგორ შეუძლია საქართველოს ტოკაევის მმართველობის პირობებში ყაზახეთთან თანამშრომლობის გაძლიერება.

გ

ყაზახეთის ახალი პრეზიდენტი კასიმ-ჟომარტ ტოკაევი 20112013 წლებში გაეროს ჟენევის ოფისს ხელმძღვანელობდა, თქვენ მცირე ხნით მისი კაბინეტის უფროსიც იყავით, როდის შეხვდით პირველად და როგორ დაახასიათებდით მას, რა პიროვნულ თუ პროფესიულ თვისებებს გამოყოფდით? მართლაც დიდი სიამოვნება და პატივი მხვდა წილად, ძალიან მჭიდრო სამსახურებრივი ურთიერთობა მქონოდა ბ-ნ ტოკაევთან 201122 DIPLOMAT

avid Chikvaidze, Chef de Cabinet of the Director-General of the United Nations Office at Geneva (UNOG) worked closely with President Tokayev of Kazakhstan in the United Nations Office at Geneva for more than two years. In this conversation with Diplomat Magazine, Chikvaidze shared insights about his perception of Tokayev, his thoughts on Tokayev’s appointment as President of Kazakhstan, and how he thinks Georgia can make the most of a strategic partnership with Kazakhstan under Tokayev’s government.

Kazakhstan’s new president, Kassym-Jomart Tokayev, headed the UN’s office in Geneva from 2011 to 2013. You were the head of his cabinet for a while, when did you first meet him, and how would you describe his character?

2013 წლებში, როდესაც იგი გაეროს გენერალური მდივნის მოადგილის რანგში იყო გაეროს ჟენევის ოფისის გენერალური დირექტორი და ერთდროულად განიარაღების კონფერენციის გენერალური მდივანი და კონფერენციაში გაეროს გენერალური მდივნის პირადი წარმომადგენელი. ის არის უნიკალური პიროვნება: უმაღლესი სინჯის დიპლომატი, მრავალი წიგნის ავტორი, აკადემიური აზროვნების უნარის მქონე, ფენომენალური მეხსიერების პატრონი. იგი დიდი ლინგვისტიც არის, თავისუფლად ფლობს გაეროს ოთხ ოფიციალურ ენას, მათ შორის რუსულსა და ჩინურს მშობლიური ენის დონეზე. ზედმიწევნით თანამედროვე მმართველი და მოაზროვნე, გაჯერებული ტრადიციული ფასეულობებითა და ეროვნული სულისკვეთებით. ამაზე აღმატებული კი მისი პიროვნული თვისებებია - წესიერება, კეთილსინდისიერება, როგორც პროფესიონალურ, ისე პირად ურთიერთობაში და ადამიანების მიმართ მისი კეთილშობილური დამოკიდებულება. ხასიათის ეს უკანასკნელი თვისება ძალზე მნიშვნელოვანია სახელმწიფოს მეთაურისთვის. ჩემთვის დიდი პატივია, რომ მრავალი წელია, ვიცნობ ბ-ნ ტოკაევს, მას შემდეგ, რაც ის ყაზახეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი იყო ოთხმოცდაათიანი წლების დასაწყისში, მე კი ახალი დაწყებული მქონდა მუშაობა გაეროს შტაბ-ბინაში, ნიუ-იორკში. ის და მამაჩემი ერთ პერიოდში იყვნენ საგარეო საქმეთა მინისტრები და ძალიან ჯანსაღი ურთიერთპატივისცემა და გულწრფელი ურთიერთობა აკავშირებდათ. ისინი ერთად იდგნენ საქართველოსა და ყაზახეთის ორმხრივი ურთიერთობების საწყისებთან. თუ გაქვთ რამე განსაკუთრებული მოგონება, რომელიც მასთან მუშაობის პერიოდს ეხება? ბატონ ტოკაევთან მუშაობის პერიოდთან ბევრი კარგი მოგონება

გაეროს ჟენევის ოფისის თანამშრომლები მოხარულები იყვნენ, რომ მათი ყოფილი უფროსი ასეთ მაღალ თანამდებობაზე დაინიშნა. ზოგადად, ყოველთვის განსაკუთრებული გრძნობაა, როდესაც საჭირო ხარ და გიხმობენ სამშობლოს სამსახურში.

The staff of the United Nations Office at Geneva were very happy to see their former boss rise to such a high level. In general, it is always a great feeling when one is needed and called upon for service to one’s country. Also, what outstanding personal or professional qualities did he have? Indeed, I had the privilege and great pleasure of working closely with Mr Tokayev in 2011-2013, when he served as Under-Secretary-General, Director-General of the United Nations Office at Geneva, Secretary-General of the Conference on Disarmament and Personal Envoy of the UN Secretary-General to the Conference. He is a unique individual: a high-caliber diplomat with an academic mind and a prolific pen, with a phenomenal memory; a linguist par excellence, who fluently speaks four official languages of the UN, including Chinese and Russian at mother-tongue level, a thoroughly modern manager and thinker, yet anchored in traditional values and national spirit. All of the above are surpassed only by his personal human qualities of decency, honesty, both professional and in personal relationships and his kindness towards people. The latter trait of character is exceedingly important for a Head of State. It has been an honour to know Mr. Tokayev for many years, since the time he was Foreign Minister of Kazakhstan in the early-nineties when I started working in the UN Secretariat in New York. He and my father were ministers at the same time and had a very healthy respect for each other and very cordial relations and were at the early stages of Georgian-Kazakh bilateral relations and cooperation. Do you have any special memories of working with him?

DIPLOMAT 23

მე დარწმუნებული ვარ, რომ მისი პრეზიდენტობის პერიოდში მოხდება ჩვენი ორი ქვეყნის პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობების გაფართოება და გაღრმავება. ეს რომ მოხდეს, ჩვენ უნდა «დავალაგოთ» ჩვენი ქვეყანა. მაკავშირებს. ხშირად მახსენდება ამბავი, რომელიც მან უფროს მენეჯერებს გვიამბო თათბირის დროს მას შემდეგ, რაც იგი ყაზახეთის პარლამენტის სენატის თავმჯდომარედ დასახელდა და ჟენევაში მოკლე ვიზიტით დაბრუნდა, რომ გადაებარებინა თავისი უფლებამოსილება და დამშვიდობებოდა ჟენევის დიპლომატიურ კორპუსს, გაეროს თანამშრომლებსა და ადგილობრივ საზოგადოებას, რომელთაც მის წასვლაზე გული ძალიან სწყდებოდათ. მოკლედ, ასეთი ამბავი გვიამბო: ნომინაციისთვის სახლში დაბრუნებისას სამედიცინო შემოწმება უნდა გაევლო. პოლიკლინიკაში შესვლისას დაინახა დიდი რაოდენობით ხალხი, ქვედა და ზედა სართულზე კიბესთან იდგნენ და რაღაცას ელოდებოდნენ. დაცვას შეეკითხა, რატომ დგას ეს ხალხი აქო. დაცვამ უპასუხა: „დაბლოკილები არიან, თქვენს გასვლას ელოდებიან და მერე მიეცემათ საშუალება, იმოძრაონ“. ძალზე აღშფოთდა ტოკაევი და უბრძანა დაცვას, იმწუთასვე მოეხსნათ ბლოკირება და მიეცათ ხალხისთვის მოძრაობის საშუალება. ჩვენ ძალიან გავხალისდით ამ ამბით და აღვნიშნეთ, რომ სულ ორ წელიწად-ნახევარში საოცრად პოლიტკორექტული გახდა! სერიოზულად რომ ვთქვათ, ეს პატარა სიუჟეტი ზუსტად ასახავს მის ჭეშმარიტ მენტალიტეტსა და ღრმა დემოკრატიულ ფასეულობებს, რომლებიც მასში არსებობს. როგორ შეხვდით ყაზახეთის პრეზიდენტის გადადგომის საკითხს და მის ადგილას ტოკაევის დანიშვნას, რამდენად მოსალოდნელი იყო ეს თქვენთვის? სიმართლე გითხრათ, დროის არჩევანი მოულედნელი იყო არა მარტო ჩემთვის, არამედ ყველასთვის, თუმცა თვითონ ხელისუფლების გადაცემის ფაქტი არ გამკვირვებია, რადგან ჩემთვის ცნობილი იყო ყაზახეთის პირველი პრეზიდენტისა და ბ-ნი ტოკაევის ახლო ურთიერთობის შესახებ. ასეთი ხელისუფლების გადაბარება ხაზს უსვამს ამ ორი ადამიანის პიროვნულ თვისებებსა და ურთიერთგაგებას. პრეზიდენტი ნაზარბაევი იყო გაწონასწორებული, ჭკვიანი, წინდახედული, ბრძენი და განათლებული ლიდერი. ასეთი პიროვნების სათავეში დგომა ყველა ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკისთვის იქნებოდა სასარგებლო სსრკ-ის დაშლისას, მაგრამ, სამწუხაროდ, მხოლოდ ზოგიერთს გაუმართლა. ნაზარბაევმა შეამჩნია ნიჭიერი, 24 DIPLOMAT

I have many recollections of working with Mr. Tokayev, all of them educational and very pleasant. One thing that comes often to mind is a story he told us, senior managers, after he had been nominated as Speaker of the Senate of the Parliament of Kazakhstan and had come back to Geneva briefly, to wind up his tenure here and say good-bye to the Geneva diplomatic corps and local community which was very sorry to see him go. Well, the story he told was the following: while back home for the nomination, he had gone in for a medical check up and saw a crowd of people standing at the top of the stairs inside the building and another crowd at the bottom, without moving. When he asked his security man what they were doing there, he was told that they were blocked to let him enter. He could not believe this and immediately gave orders to lift the block. We were all amused by this story and told him that he had spent only two and a half years in the UN and had already picked up politically correct manners! But seriously, this story is a reflection of his true beliefs and his deeply democratic mentality. How did you find the news of the resignation of the former President of Kazakhstan, and the appointment of Tokayev in his place? Did you expect it? The timing certainly was a surprise to me, as to most people, I think. But I was not surprised by the transition itself, because I knew of the close relationship between the first president of Kazakhstan and Mr. Tokayev. This transition, actually, underscores the character and personal rapport of the two men. President Nazarbayev was the kind of wise, balanced, intelligent and enlightened leader that all of the former Soviet republics would have benefitted from upon the dissolution of the USSR, but only some were as lucky. He saw a young, talented, intelligent diplomat, picked him out, put him next to him and ‘grew’ him. And this young diplomat paid him and his country back with honest work, growing in the process and walking in lock-step with the President in all of the vital first and subsequent steps in the diplomacy of a young state, with strong established powers on its borders and a complex ethnic make-up. Mr. Tokayev earned the trust of President Nazarbayev through his good judgement, forthright character, internationalism and an impeccable record of personal honesty and integrity. How was Tokayev’s appointment as Kazakhstan’s Pres-

ჭკვიანი ახალგაზრდა დიპლომატი, დაიყენა გვერდით და “გაზარდა”. ამ ახალგაზრდა დიპლომატმა კი მას და მის ქვეყანას პატიოსანი შრომითა და ერთგულებით უპასუხა, გაიზარდა და პრეზიდენტის გვერდში იდგა, “ფეხს უწყობდა” ყველა, სასიცოცხლო მნიშვნელობის პირველ და მომდევნო ნაბიჯებში, რომელთა გადადგმაც აუცილებელი იყო ახლად შექმნილი რთული ეთნიკური შემადგენლობის სახელმწიფოსთვის, რომელსაც ესაზღვრებოდა მასზე ძლიერი, ჩამოყალიბებული ქვეყნები. ბ-ნმა ტოკაევმა პრეზიდენტ ნაზარბაევის ნდობა მოიპოვა თავისი საღი აზროვნებით, პიროვნული თვისებებით, საერთაშორისო მსოფლმხედველობითა და პირადი უპატიოსნესი თვისებებით. როგორ აღიქვეს ტოკაევის ყაზახეთის პრეზიდენტად დანიშვნა გაეროში? გაეროს ჟენევის ოფისის თანამშრომლები მოხარულები იყვნენ, რომ მათი ყოფილი უფროსი ასეთ მაღალ თანამდებობაზე დაინიშნა. ზოგადად, ყოველთვის განსაკუთრებული გრძნობაა, როდესაც საჭირო ხარ და გიხმობენ სამშობლოს სამსახურში. უფრო ფართოდაც, ე.წ. საერთაშორისო ჟენევა ისევე, როგორც შვეიცარიის ხელისუფლების სამივე ფენა - მუნიციპალური, კანტონური და ფედერალური - რომლებიც იცნობდნენ და აფასებდნენ ბ-ნ ტოკაევს, ყველა უაღრესად გახარებული იყო მისი ასეთი წარმატებით. ზოგადად, როგორ აღიქმება „გაეროს კაცის“ დანიშვნა იმ ქვეყნის პრეზიდენტად, რომელსაც დემოკრატიზაციის კუთხით ბევრი გამოწვევა აქვს, შეიძლება თუ არა დადებითი პროგნოზის გაკეთება ამ მიმართულებით? დამისახელეთ ერთი ქვეყანა, რომელსაც დემოკრატიასთან მიმართებაში არანაირი გამოწვევა არ გააჩნია ამ სიტყვის სრული და პოლიტიკურად მიუკერძოებელი გაგებით. მაგრამ, თქვენი გზავნილიდან გამომდინარე, მით უფრო მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანი, რომელსაც აქვს პიროვნული დემოკრატიული მიდრეკილებები და გაეროს გამოცდილება, იკავებდეს ასეთ მაღალ თანამდებობას, რაც საშუალებას აძლევს, ზომები მიიღოს თქვენ მიერ აღნიშნულ გამოწვვებებთან მიმართებაში. როგორ აფასებთ ტოკაევის პრეზიდენტობის პირველ თვეებს? ზედმეტი იქნება ჩემი მხრიდან “შევაფასო” გაეროს წევრი ქვეყნის პრეზიდენტის მუშაობა. საერთოდ, ჩვენ, საერთაშორისო მოხელეებს, ნაკლებად გაგვაჩნია ამის საშუალება. მაგრამ, როგორც გარეშე დამკვირვებლის, ჩემი პირადი მოსაზრებით, მისი პირველი ნაბიჯები სწორი და მისასალმებელია, დაწყებული საქმიანი ტიპის ინაუგურაციით, რომელიც ჩატარდა დაუყოვნებლივ, მრავალი საერთაშორისო სტუმრისა და დაუმთავრფებელი ზეიმისა და ქეიფის გარეშე. ეს იყო მოკრძალებული, საქმიანი, და, ამავე დროს, ღირსეული, საზეიმო ღონისძიება, რომლის დასრულებისთანავე ახალი პრეზიდენტი საქმეს შეუდგა. და მას დიდი სამუშაო აქვს გასაწევი, პირველ რიგში, საშინაო საქმეები. რამდენად აისახება ტოკაევის პრეზიდენტად დანიშვნა საქართველო-ყაზახეთის ურთიერთობებზე, როგორია მისი პირადი პოზიცია ჩვენი ქვეყნის მიმართ? ბ-ნი ტოკაევი ძალიან კარგად არის განწყობილი საქართველოსა და ქართველების მიმართ. იგი მომხრეა ურთიერთობების გაძლიერების საქართველოსთან ისევე, როგორც ყველა ახლო თუ შორეულ მეზობელთან. მე დარწმუნებული ვარ, რომ მისი პრეზიდენტობის პერიოდში მოხდება ჩვენი ორი ქვეყნის პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობების გაფართოება და გაღრმავება. ეს რომ მოხდეს, ჩვენ უნდა «დავალაგოთ» ჩვენი ქვეყანა. ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ ჩვენი ყველა ქმედება ქვეყნის ინტერესებს უნდა ემსახურებოდეს და უნდა დავგმოთ ის ვიწროპოლიტიკური ინტერესები და ამბიციები, რომლებსაც, როგორც ვხედავთ, გატაცებული აქვს ქვეყნის ცხოვრება. სხვათა შორის, მსგავსი პრობლემები ყაზახეთის ახალი პრეზიდენტის წინაშეც დგას.

I am very confident that his presidency will work for the widening and deepening of our political and economic relations. For that to happen, we need to put our own house in order. ident perceived in the UN? The staff of the United Nations Office at Geneva were very happy to see their former boss rise to such a high level. In general, it is always a great feeling when one is needed and called upon for service to one’s country. The wider International Geneva, as well as the authorities of Switzerland at all three levels – municipal, cantonal and federal – who had gotten to know and appreciate Mr. Tokayev, were all very pleased as well. How was the general perception in the UN when a “UN man” became the President of a country that has many challenges in terms of its democracy? Can you make a positive prediction in the case of Kazakhstan? I would urge you to name a single country that has no challenges with regard to democracy in its fullest and politically unbiased definition. That said, if we go by your premise, it is all the more important that someone with personal democratic inclinations and with UN experience to boot, takes up such high office and is in a position to address the challenges you refer to. How would you assess the first few months of Tokayev’s presidency? It would be presumptuous of me to “evaluate” the work of a president of a Member State of the UN. As international civil servants, we do not engage in such evaluations. As an outside observer, however, in my own personal capacity, I applaud his first steps, right from the business-like way that he organized the inauguration: without delay, without much fanfare and hundreds of foreign high-level guests and endless feasts and festivities. It was a sober, business-like, yet dignified, solemn event, after which he immediately set to work. And he has a lot of work to do, primarily domestically. To what extent would you say Tokayev’s appointment as President is affecting Georgia-Kazakhstan relations? What is his personal position on Georgia? Mr. Tokayev is very well disposed to Georgia and Georgians. He is in favour of strengthening relations with Georgia, as with all neighbors, close and distant. I am very confident that his presidency will work for the widening and deepening of our political and economic relations. For that to happen, we need to put our own house in order, remember that whatever we do should have the best interests of our country at heart and to relegate to oblivion the narrow political interests that seem to be hijacking our daily life. This, in many ways, is similar to the challenge that the new President of Kazakhstan is facing.

DIPLOMAT 25

ჩვენ ვაპირებთ, საქართველო ვაქციოთ უზარმაზარი პოტენციალის მქონე რეგიონულ ჰაბად ბიზნესის წარმატებისთვის ნათია თურნავა

Natia Turnava: We Are Going to Make Georgia a Regional Hub with Huge Potentials for Business Success ნინო შარაშიძე NINO SHARASHIDZE აქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრმა, ნათია თურნავამ, ხაზი გაუსვა იმ პროგრესს, რომელიც განაპირობა საქართველოს ძალისხმევამ, ბიზნესისთვის მდგრადი და მიმზიდველი გარემოს შექმნაში, ასევე ევროპასა და აზიას შორის მნიშვნელოვანი სავაჭრო გზის ამოქმედების საქმეში. დიპლომატისთვის მიცემულ ინტერვიუში ნათია თურნავამ გამოხატა უდიდესი ნდობა საქართველოს ამჟამინდელი ბიზნესგარემოს მიმართ, ხოლო მომავლის შესახებ ნათელი იმედები გამოთქვა.

ს

როგორ შეაფასებთ წლევანდელ თბილისის აბრეშუმის გზის ფორუმს, რა იყო ის მთავარი გზავნილები, რომლებსაც განსაკუთრებით გამოყოფდით? წელს ჩვენ მესამედ ვუმასპინძლეთ „თბილისის აბრეშუმის გზის ფორუმს“ და სასიხარულოა, რომ წლიდან წლამდე ფორუმისადმი ინტერესი სულ უფრო იზრდება. წლევანდელ ფორუმს 60-ზე მეტი ქვეყნის 2000-ზე მეტი მონაწილე დაესწრო, რაც რეკორდული მაჩვენებელია და ამიტომ ვფიქრობ, შეგვიძლია თამამად ვთქვათ, რომ „თბილისის აბრეშუმის გზის ფორუმი“ უკვე იქცა ნამდვილ ბრენდად. ფორუმმა მონაწილეებს საშუალება მისცა, ემსჯელათ ისეთ თემებზე, როგორიც არის შუა კორიდორის განვითარება და მისი მომა-

26 DIPLOMAT

s. Natia Turnava, the Minister of Economy and Sustainable Development of Georgia clearly highlighted the progress recorded in Georgia’s efforts to create a sustainable and attractive environment for businesses,

and a significant trade route between Europe and Asia. In this interview with Diplomat Magazine, Ms. Turnava expressed immense confidence in Georgia’s current business environment while expressing bright hopes for the future. How would you rate this year’s Tbilisi Silk Road Forum and what are the key messages you would particularly highlight? This year, we successfully hosted the Tbilisi Silk Road Forum for the third time and we are pleased to see that interest in the forum is picking up every year. This year’s forum was attended by well over 2000 participants from more than 60 countries, which is a record high, and so I think we can safely say that the Tbilisi Silk Road Forum has already become a true brand. The forum allowed participants to discuss topics such as

ვალი, როგორ გავხადოთ ის უფრო კონკურენტუნარიანი როგორც ტვირთებისთვის, ისე მოქალაქეებისთვის; ქვეყნებს შორის საინვესტიციო ურთიერთობების გაღრმავება და გაფართოება, ახალი ტექნოლოგიები და ხელოვნური ინტელექტის როლი ეკონომიკის განვითარებაში და სხვა. ამავდროულად მინდა გამოვყო, წინა ფორუმებისგან განსხვავებით, წელს ჩვენ უკვე მივიღეთ განსხვავებული სურათი და თუ მანამდე მთავრობას უწევდა ბიზნესსექტორის დარწმუნება, რომ საქართველოში ინვესტირება მათთვის მომგებიანი იქნებოდა, წლევანდელ ფორუმზე ჩვენ ამის რეალური შედეგი მივიღეთ და ბიზნესი უკვე თავად საუბრობდა საქართველოში არსებულ საინვესტიციო მიმზიდველობასა და მათი ბიზნესების წარმატებაზე. ამიტომ, ვფიქრობ, ესეც არის „აბრეშუმის გზის ფორუმის“ კონცეფციის ერთ-ერთი მთავარი მიღწევა. რა მნიშვნელობა ენიჭება საქართველოს ახალ აბრეშუმის გზაზე, ზოგადად როგორ შეაფასებთ „ერთი სარტყელი, ერთი გზის“ ინიციატივას, რამდენად ეფექტურად მუშაობს და საქართველოსთვის რა ხელშესახები შედეგის მომტანია, თუ არის უკვე კონკრეტული შედეგები სახეზე? კონკრეტულ შედეგებზე საუბრისას, პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს საქართველო - ჩინეთს შორის ურთიერთობების გაღრმავება მრავალი მიმართულებით, იქნება ეს თავისუფალი სავაჭრო შეთანხმების გაფორმება, სატრანსპორტო გადაზიდვების განვითარება თუ სხვ. ჩვენ ასევე ვმუშაობთ სამოქმედო გეგმაზე, რათა უფრო კოორდინირებულად წარვმართოთ ერთი სარტყელი, ერთი გზის ინიციატივის ფარგლებში ორ ქვეყანას შორის თანამშრომლობა, განვსაზღვროთ ძირითადი მიმართულებები და პრიორიტეტები. აღსანიშნავია, რომ იზრდება ჩინეთის მხრიდან დაინტერესება საქართველოზე გამავალი შუა დერეფნის მიმართ, რომლის გავლითაც 2015 წლიდან ხორციელდება სარკინიგზო გადაზიდვები ჩინეთიდან. ბოლო პერიოდში საგრძნობლად გაიზარდა აღნიშნულ დერეფანში გადაზიდული კონტეინერების რაოდენობა, მაგ. 2018 წელს დაახ. 5-ჯერ არის გაზრდილი 2015 წლის მოცულობებთან შედარებით (228 TEU-დან 1338 TEU-მდე). ერთი სარტყელი, ერთი გზის ინიციატივა საშუალებას გვაძლევს, უკეთ წარმოვაჩინოთ საქართველოს, როგორც სატრანზიტო ქვეყანის, მნიშვნელობა და მოვიზიდოთ დამატებითი ტვირთნაკადები ჩვენს დერეფანში, ასევე გავაძლიეროთ ქვეყნის ლოგისტიკური პოტენციალი. აქტიურად ვმუშაობთ ჩინეთიდან რეგულარული სარკინიგზო მიმოსვლის განვითარებაზე არა მარტო თურქეთის, არამედ ევროპის ქვეყნების მიმართულებითაც. აქვე მსურს აღვნიშნო, რომ ახლახან სატესტო რეჟიმში გაიარა პირველმა საკონტეინერო მატარებელმა ბაქო-თბილისი-ყარსის სარკინიგზო ხაზის გავლით ჩინეთიდან ჩეხეთში. ვიმედოვნებთ, რომ მომავალში მას რეგულარული სახე მიეცემა. ამასთან, ჩვენ ვავითარებთ შავ ზღვაზე მიმოსვლას, რათა უზრუნველვყოთ წვდომა ევროპულ ბაზართან და კიდევ უფრო გავზარდოთ საქართველოზე გამავალი მარშრუტების მიმზიდველობა. ფიდერული მიმოსვლა დაიწყო საქართველოსა და უკრაინას შორის 2019 წლის ოქტომბერში. ასევე, გაფორმებულია შეთანხმება რუმინეთსა და საქართველოს ნავსადგურებს შორის (ბათუმი-კონსტანცა) რეგულარული მიმოსვლის დაწყების თაობაზე. აღნიშნული მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს სარკინიგზო-მულტიმოდალური გადაზიდვების განვითარებას. გარდა ამისა, 2019 წელს, აპრილში გაფორმდა საავტომობილო ტრანსპორტის შესახებ სამთავრობათაშორისო შეთანხმება ჩინეთთან, რაც ქმნის დამატებით შესაძლებლობებს სატვირთო გადაზიდვების განვითარებისთვის ორ ქვეყანას შორის. ზოგადად ინიციატივას რაც შეეხება, ეს არის ამბიციური პროექტი,

the development of the middle corridor and its future, and how to make it more competitive for both freight and passengers. Participants also discussed the deepening and expanding of investment relations between countries. The focus among participants also centered on new technologies and the role of artificial intelligence in the development of the economy and other sectors. I would like to point out that unlike previous forums, this year presented us with a different picture. If the government had been making efforts to convince players in the business sector to make profitable investments in Georgia, this year, we recorded the real impact of these efforts at this year’s forum. Businesses focused on Georgia’s investment attractiveness and the success of businesses in Georgia. So, I think this is one of the major achievements of the concept of the Silk Road Forum. What is the significance of Georgia’s involvement in the New Silk Road initiative? In general, how would you evaluate the One Belt One Road initiative? What would you say about how it works, and the visibility of any tangible results for Georgia? When we speak of concrete results, the first thing to note is the deepening of relations between Georgia and China in many ways such as the signing of a free trade agreement, the development of freight traffic, and so on. We are also working on an action plan to coordinate the work of the two countries in a much organized way, within a single road initiative so, we can identify key directions and priorities. There is a growing interest from China towards the middle corridor (which passes through Georgia), through which rail transport from China has been running since 2015. The number of containers shipped in this corridor has increased significantly e.g. in 2018 it yielded a five times increase compared to its 2015 volumes (from 228 TEU to 1338 TEU). The One Belt One Road initiative allows us gain better insights and understand the importance of Georgia as a transit country, and to attract additional freight in our corridor, as well as enhance the country’s logistics potential. We are actively working to develop regular rail traffic from China, not only to Turkey but also to European countries. I would also like to point out that the first container train recently passed through the Baku-Tbilisi-Kars railway in test mode from China to the Czech Republic. We hope that in the future it will have an established face. At the same time, we are developing traffic on the Black Sea route to provide access to the European market and to further enhance the attractiveness of the routes to Georgia. Feeder traffic between Georgia and Ukraine commenced in October 2019. An agreement has also been signed between Romania and the Georgian ports (Batumi-Constanta) to launch regular traffic. This will significantly contribute to the development of the multimodal rail transport. Also, an intergovernmental agreement on road transport with China was signed in April 2019, to create additional op-

DIPLOMAT 27

რომელშიც 60-ზე მეტი ქვეყანაა ჩართული. ამ ეტაპზე რთულია, ვისაუბროთ მის ეფექტურობაზე რეგიონული მასშტაბით, თუმცა საქართველოს შემთხვევაში ჩვენ ნამდვილად ვხედავთ პოზიტიურ ძვრებს. ჩვენი მიზანია, მაქსიმალურად გამოვიყენოთ ის შესაძლებლობები, რასაც აღნიშნული ინიციატივა იძლევა სავაჭრო-სატრანსპორტო კავშირების განვითარების კუთხით როგორც ჩინეთთან, ისე აზიის სხვა ქვეყნებთან, ბუნებრივია, არსებული რისკებისა და გამოწვევების გათვალისწინებით. ხშირად საუბრობთ, რომ თქვენი პრიორიტეტი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვაა, ამ მხრივ 2018-2019 წლებში კლება დაფიქსირდა, როგორ მუშაობთ ამ საკითხზე? როდესაც პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებზე ვსაუბრობთ, კარგად უნდა გვესმოდეს, რომ ინვესტორები გადაწყვეტილებებს არა მხოლოდ ქვეყნის მიმზიდველობის შეფასების საფუძველზე იღებენ, არამედ აკვირდებიან რეგიონის და ზოგადად მსოფლიო მასშტაბით მიმდინარე პროცესებს. აღსანიშნავია, რომ 2016 წლიდან გლობალურად შეინიშნება პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ნაკადების შემცირება, რაც მნიშვნელოვანწილად დაკავშირებულია გეოპოლიტიკური პროცესებისა და სავაჭრო დაძაბულობის შედეგად გაზრდილ რისკებთან. შედეგად, გლობალურად შეინიშნება საინვესტიციო ნაკადების შემცირება. აღნიშნულს ემატება ის ფაქტი, რომ 2018 წელს დასრულდა უდიდესი პროექტის, მაგისტრალური გაზსადენის მშენებლობა, რასაც პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემოდინებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეჰქონდა. შემცირების მიუხედავად საქართველოში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები მშპ-თან მიმართებით მდგრად დონეზეა. 2018 წლის მონაცემების მიხედვით, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები, მშპ-ს 7.2%-ს შეადგენს, რაც მნიშვნელოვნად, რამდენჯერმე აღემატება რეგიონისა და აღმოსავლეთ და ცენტრალური ევროპის ქვეყნების დონეს. სარეიტინგო კომპანია „S&P-ის“ შეფასებით, მთლიანად უცხოური ინვესტიციების ისევე, როგორც წმინდა პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების დონე ქვეყანაში აჭარბებს BB კატეგორიის ქვეყნების საშუალო მაჩვენებელს. დღესდღეობით საქართველო წარმოადგენს ერთ-ერთ ლიდერ ქვეყანას როგორც რეგიონის, ისე მსოფლიო მასშტაბით ბიზნესის კეთების სიმარტივისა და საინვესტიციო მიმზიდველობის თვალსაზრისით. მიმზიდველი საინვესტიციო და ბიზნესგარემო ხელსაყრელ პირობებს ქმნის საქართველოში უცხოელი ინვესტორების ოპერირებისათვის. საქართველოს მთავრობა ინვესტორებს სთავაზობს სრულ მხარდაჭერას ინვესტირების სხვადასხვა ეტაპზე, ინვესტირებამდე პერიოდიდან ინვესტირების შემდგომი მომსახურების ჩათვლით. ქვეყნის საინვესტიციო მიმზიდველობის მთავარ ფუნდამენტს მაკროეკონომიკური სტაბილურობა, ინსტიტუციური სიძლიერე და ეკონომიკური რეფორმები წარმოადგენს. აქტიურად ვმუშაობთ საინვესტიციო გარემოს კიდევ უფრო გაუმჯობესებასა და პოტენციური ინვესტორების მოზიდვაზე. დაწყებულია მუშაობა ბიზნესპროცესების გამარტივების კუთხით, ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო უკვე ემსახურება ინვესტორებს ერთი ფანჯრის პრინციპით, რაც კომპანიებს უმარტივებს სახელმწიფო სერვისებით სარგებლობას. საქართველოს საინვესტიციო პოტენციალის პოპულარიზებისთვის 2019 წელს სამიზნე ბაზრებზე ორგანიზება გაეწია ექვს „Roadshowსა“ და საერთაშორისო ღონისძიებას. შეხვედრები გაიმართა 110 კომპანიასთან ხუთი პრიორიტეტული მიმართულებით, როგორიცაა: სტუმარმასპინძლობის ბიზნესი, ფეხსაცმლისა და ტანსაცმლის წარმოება, ავეჯის წარმოება, ავტო და საჰაერო სატრანსპორტო საშუალებების ნაწილების წარმოება, ბიზნესპროცესების აუთსორ28 DIPLOMAT

portunities for the development of freight traffic between the two countries. As for the overall initiative, it is an ambitious project involving more than 60 countries. At this stage, it is difficult to talk about its effectiveness on a regional scale, but in the case of Georgia we can see some positive changes. Our goal is to make the most of the opportunities that this initiative provides for the development of trade-transport links both with China and with other Asian countries, while considering the risks and challenges. You often say that the attraction of foreign investment is your priority, but we have witnessed a decline in foreign investment in 2018-2019. How do you plan to work on this issue? When it comes to foreign direct investment, it should be well understood that investors are not only making decisions based on the country’s attractiveness, but also from observing the processes taking place in the region and in the world at large. It is noteworthy that since 2016, there has been a decrease in FDI flows globally, largely due to geopolitical processes and increased risks of trade tensions. As a result, there has been a decline in investment flows globally. In addition to this, the main gas line project (a gigantic project) was completed in 2018, and this contributed significantly to the inflow of foreign direct investment. Despite the decline, FDI in Georgia is at a sustainable level with respect to GDP. According to the data for 2018, FDI accounts for 7.2% of GDP, and that is significantly higher when compared with other countries in the region, and is on the level of Eastern and Central European countries. According to the rating company “S&P”, total foreign direct investment, and net foreign direct investment in the Georgia exceeds the average of BB category countries. Today, Georgia is one of the leading countries in the region and around the world, in terms of ease of doing business and investment attractiveness. An attractive investment and business environment creates favorable conditions for foreign investors to operate in Georgia. The Government of Georgia also offers full support to investors at various stages of their investment, including after-investment services. Macroeconomic stability, institutional strengths, and economic reforms are at the heart of Georgia’s investment attractiveness. We are actively working to further improve the investment environment and to attract potential investors. We have commenced work to streamline business processes, with the Ministry of Economy and Sustainable Development offering investors a one-stop shop with easier access for companies in need of public services. Six roadshows and international events were organized in 2019 to promote Georgia’s investment potential in identified target markets. We also arranged meetings with 110 companies in five priority areas, which includes hospitality business, footwear and apparel manufacturing, furniture manufacturing, auto and

სინგი, გემთმშენებელი ინდუსტრია. 2019 წლის ბოლომდე კიდევ დაგეგმილია ოთხი „Roadshow“ და საერთაშორისო ღონისძიება. ხოლო 2020 წლის განმავლობაში დაგეგმილია 18 საინვესტიციო „Roadshow“ და საერთაშორისო ღონისძიება, რომლის ფარგლებშიც შეხვედრები გაიმართება 300-მდე სამიზნე კომპანიასთან პრიორიტეტული სექტორებიდან. ზემოაღნიშნული და სხვა აქტივობის შედეგად ქართული ბაზრით კიდევ უფრო მეტი პოტენციური ინვესტორის დაინტერესებას ვგეგმავთ. რა აბრკოლებთ უცხოელ ინვესტორებს, რა არის მთავარი გამოწვევები, რომლის გადაჭრასაც აპირებთ? ინვესტიციების მოზიდვის მიმართულებით არსებულ გამოწვევებს ვპასუხობთ პრეფერენციული/თავისუფალი სავაჭრო ხელშეკრულებებით, რომლებიც საქართველოდან კომპანიებს აძლევს წვდომას 2.3 მლრდ-იან ბაზრებზე, რაც ჩვენი კონკურენტული უპირატესობაა. ჩვენი ხედვაა რეგიონალური ჰაბის ფორმირება ყველა მიმართულებით, როგორც სატრანსპორტო, ისე მაღალტექნოლოგიური და სამეწარმეო შესაძლებლობების კუთხით, რათა საერთაშორისო კომპანიებს ხელი შევუწყოთ, უფრო მოკლე დროში და გაცილებით მომგებიანად მიაღწიონ ამ ბაზრებს საქართველოდან. დამატებით ცნობადობის კიდევ უფრო ასამაღლებლად ვატარებთ მნიშვნელოვან ღონისძიებებს საქართველოში და სამიზნე ბაზრებზე, რაც ზემოთ უკვე აღვნიშნე. სულ ახლახან გახდა ცნობილი, რომ OECD რეიტინგში „FDI Regulatory Restrictiveness Index“ საქართველოს 10 ყველაზე ღია ქვეყანას შორის ერთ-ერთი წამყვანი პოზიცია აქვს ინვესტიციების მიმზიდველობისა და განხორციელების კუთხით.

air vehicle parts manufacturing, business process outsourcing, and shipbuilding. Four roadshows and international events are billed to happen by the end of 2019. For 2020, we already have 18 investment roadshows and International events in the works. During these events, we will organize meetings with up to 300 target companies from priority sectors. All of the plans highlighted above shows our readiness in attracting more potential investors to the Georgian market. What are the main challenges/obstacles currently being faced by foreign investors and how are you going to solve them? We currently face the challenges of attracting investment through preferential/free trade agreements but we have a unique competitive edge because Georgian companies can access 2.3 billion markets. Our vision is to form a regional hub in all areas, both in terms of transportation, as well as in high technology and entrepreneurial opportunities. We want to help international companies achieve success within a short time and we want to offer more profit potentials to these markets from Georgia. In addition, to raising further awareness, we are going to conduct important events in Georgia and in the target markets, as I explained earlier. We just received a recent report that Georgia is one of the top 10 open countries in the OECD ranking of the FDI Regulatory

DIPLOMAT 29

განსაკუთრებით საინტერესოა ყაზახეთის შემთხვევა, რომელიც წლების წინ ინვესტიციების კუთხით მზარდ ტენდენციას აჩვენებდა, ბოლო წლებში კი ყაზახი ინვესტორები ტოვებენ საქართველოს და ახალი ინვესტიციებიც ყაზახეთიდან თითქმის არ ხორციელდება, როგორ უყურებთ ამ საკითხს? ყაზახეთი წარმოადგენს საქართველოსთვის მნიშვნელოვან და საიმედო ეკონომიკურ პარტნიორს. მჭიდრო თანამშრომლობა მხარეთა შორის ეკონომიკური მიმართულებით შეიძლება ჩაითვალოს ნათელ მაგალითად იმისა, თუ როგორი უნდა იყოს პარტნიორობა სუვერენულ ქვეყნებს შორის. ორმხრივი ურთიერთობები საქართველოსა და ყაზახეთს შორის ვითარდება დიალოგისა და თანამშრომლობის სხვადასხვა ფორმატების მეშვეობით. მათ შორის ერთ-ერთი წარმატებულად ფუნქციონირებადია სავაჭრო-ეკონომიკური თანამშრომლობის ორმხრივი მთავრობათაშორისი კომისიის ფორმატი, რომელიც სავაჭრო-ეკონომიკური, სატრანსპორტო-ენერგეტიკული, კულტურულ-ჰუმანიტარული და მრავალი სხვა სფეროს განვითარების კარგი ინსტრუმენტია და რომელმაც მოგვცა საშუალება, ერთობლივად მიგვეღო ბევრი მნიშვნელოვანი და ურთიერთმომგებიანი გადაწყვეტილება. ზოგადად როგორ წარმოგიდგენიათ საქართველო-ყაზახეთის ეკონომიკური ურთიერთობების გაძლიერება და რომელ სექტორებში ხედავთ უფრო მეტ პერსპექტივას? დღევანდელი მდგომარეობით საქართველო და ყაზახეთი წარმოადგენენ სტაბილურ სავაჭრო პარტნიორებს, თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ორმხრივი სავაჭრო ბრუნვა სრულად ვერ ასახავს ორივე ქვეყნის რეალურ პოტენციალს და ეკონომიკურ შესაძლებლობებს. შესაბამისად, საერთო ძალისხმევით ჩვენ ვცდილობთ მოვახდინოთ ამ პოტენციალისა და შესაძლებლობების რეალიზება ორივე მხარის საერთო ინტერესების გათვალისწინებით. 30 DIPLOMAT

Restrictiveness Index in terms of investment attractiveness and performance. The case of Kazakhstan is one of particular interest. The country showed a growing trend in terms of investment years ago, and in recent years, Kazakh investors have been leaving Georgia and there is almost no sign of new investments from Kazakhstan. How would you describe this situation? Kazakhstan is an important and reliable economic partner for Georgia. Closer cooperation between both countries in the economic field can be seen as a clear example of what a partnership between sovereign countries should look like. Bilateral relations between Georgia and Kazakhstan are currently being developed on various fronts and formats of dialogue and cooperation. One of the successful functioning format is the bilateral intergovernmental commission on trade-economic format which, is a good tool for the development of transport, energy, cultural and humanitarian spheres, and many other sectors that has enabled us to gain a lot of important and mutually beneficial decisions. How do you see think Georgia-Kazakhstan economic relations can be strengthened generally, and in which sectors do you see a better outlook? At present, Georgia and Kazakhstan are stable trading partners, but it is important to note that bilateral trade turnover does not fully reflect the true potential of a country especially as

საქართველოს ძირითად საექსპორტო პროდუქციას ყაზახეთში წარმოადგენს: • მინერალური და უალკოჰოლო გაზიანი წყლები; • ღვინო და სპირტიანი სასმელები; • თხილი; • ხილ-ბოსტნეულის კონსერვები; • რკინიგზის სატვირთო არათვითმავალი ვაგონები; • ფეროშენადნობები; • სამკურნალო საშუალებები და სხვ. ყაზახეთიდან ძირითადად ხორციელდება ისეთი პროდუქციის იმპორტი, როგორიცაა: • ხორბალი და ხორბლის ფქვილი; • ხახვი; • მაკარონის ნაწარმი და ბურღული; • გაყინული თევზი; • რეზინისა და პლასტმასის დასამუშავებელი მოწყობილობები; • ქვანახშირის კოქსი და ნახევარკოქსი; • ბრტყელი ნაგლინი ნახშირბადიანი ფოლადისაგან; მეტალოკონსტრუქციები შავი ლითონებისაგან და სხვ. მიმდინარე ეტაპზე საქართველოსა და ყაზახეთის რესპუბლიკას შორის არსებული მჭიდრო სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობები საფუძველს გვაძლევს, რომ თანამშრომლობის გაღრმავების ახალ არაერთ საშუალებას მივაკვლიოთ შემდგომშიც და მრავალი წარმატებული ერთობლივი პროექტი განვახორციელოთ ორივე სახელმწიფოს საკეთილდღეოდ. დაბოლოს, რას ეტყოდით ყაზახ ინვესტორებს, რომლებიც დაინტერესებული არიან საქართველოში ინვესტირებით, თუმცა ჯერ კიდევ თავს იკავებენ? ჩვენი გზავნილი ნებისმიერი ქვეყნის, მათ შორის ყაზახი ინვესტორებისთვის, არის ძალიან მოკლე და მკაფიო: საქართველო არის ის ქვეყანა, რომელიც გახსნილია თქვენი ბიზნესებისთვის. ამას მოწმობს არაერთი საერთაშორისო რეიტინგიც, მათ შორის მსოფლიო ბანკის „ბიზნესის კეთების“ რეიტინგი, სადაც საქართველო 190 ქვეყანას შორის მე-7 პოზიციაზეა, რეგიონში კი პირველ ადგილზე ვართ. გარდა ამისა, ინვესტორების ნდობას ამყარებს საქართველოს გაუმჯობესებული პოზიციები სუვერენულ საკრედიტო რეიტინგებში. სულ ცოტა ხნის წინ საერთაშორისო სარეიტინგო კომპანია Standart & Poor’s-მა საქართველოს სუვერენული საკრედიტო რეიტინგი ერთი საფეხურით, „BB“-მდე გაზარდა, პროგნოზით - „სტაბილური“. წამყვანი სარეიტინგო სააგენტოს მხრიდან საქართველოს სუვერენული საკრედიტო რეიტინგის ერთი ბიჯით გაზრდა, რაც პირველად მოხდა 2011 წლის შემდეგ, ძალიან მკაფიო აღიარებაა იმ წარმატებული ეკონომიკური რეფორმებისა, რომლებიც ჩვენმა ხელისუფლებამ წლების განმავლობაში გაატარა. ეს არის ასევე იმის აღიარება, რომ რეგიონის მასშტაბით საქართველოს ეკონომიკა ყველაზე სწრაფად და სტაბილურად ვითარდება. გარდა ამისა, მინდა ხაზი გავუსვა საქართველოს თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებებს სხვადასხვა ქვეყნებთან, მათ შორის ევროკავშირისა და EFTA-ს ქვეყნებთან, ასევე ჩინეთთან და სხვა. ასე რომ, ყოველივე ეს, ვფიქრობ, თავად მეტყველებს საქართველოს საინვესტიციო პოლიტიკაზე და მინდა ყველა უცხოელ ინვესტორს კიდევ ერთხელ ვუთხრა, რომ საქართველოში მათ ელით უსაფრთხო და მიმზიდველი ბიზნესგარემო.

regards the economic potential of both countries. We believe that with our joint efforts, we can strive to realize this potential and capability in the best interest of both parties. The main export products of Georgia to Kazakhstan are: • Mineral and non-alcoholic carbonated waters; • Wine and spirits; • Hazelnut; • Canned fruits and vegetables; • Rail freight wagons; • Ferroalloys; • Medicines, etc. Kazakhstan’s main imports from Georgia are products such as: • Wheat and wheat flour; • onions; • Pasta products and cereals; • Frozen fish; • Rubber and plastic processing equipment; • Coal coke and semi-coke; • Flat rolled carbon steel; Metal constructions from ferrous metals, etc. At present, the close trade and economic relations between Georgia and the Republic of Kazakhstan provides us with the opportunity to explore many new ways to further deepen our cooperation and to implement many successful joint projects for the benefit of both countries. Finally, what would you say to Kazakh investors who are interested in investing in Georgia, but are still reluctant? Our message to any country, including Kazakh investors, is very brief and clear: Georgia is the country that is open to your business. This is evidenced by many international ratings, including the World Bank’s Doing Business ranking, where Georgia ranks 7th out of 190 countries in the region. Also, investor confidence is supported by Georgia’s improved position in sovereign credit ratings. Recently, the international rating company Standard & Poor’s (S&P) upgraded Georgia’s sovereign credit rating by one point to “BB”, predicting it to be “stable”. An increase in Georgia’s sovereign credit rating (which first happened in 2011) by one of the leading rating agencies, is a very clear recognition of the successful economic reforms that our government has undertaken over the years. It is also a recognition of Georgia’s economic rapid and steady developments across the region. Finally, I would like to highlight Georgia’s free trade agreements with various countries, including the EU and EFTA countries, as well as with China and others. So, I think all of these things speak for itself about Georgia’s investment policy and I would like to encourage all foreign investors once again that Georgia is a safe and attractive business environment.

DIPLOMAT 31

ნიკოლოზ გეგუჩაძე: „ჩვენ უკან სერიოზული ფინანსური ჯგუფი დგას!“

“Halyk Bank Enjoys the Support of a Strong Financial Group!” – CEO, Halyk Bank Georgia გვანცა გუბელაძე GVANTSA GUBELADZE 008 წელს საქართველოს საბანკო-საფინანსო ბაზარზე „ყაზახეთის ხალიკ ბანკის“ შვილობილი ორგანიზაცია გამოჩნდა. ამ პერიოდიდან მოყოლებული „ხალიკ ბანკი“ ქართველ მომხარებელს არაერთ საინტერესო პროდუქტსა თუ სერვისს სთავაზობს და ცდილობს, საკუთარი წვლილი შეიტანოს ქვეყნის საბანკო-საფინანსო სისტემის განვითარებაში. „ხალიკ ბანკის“ დაარსების ისტორიაზე, საგადასახადო ინსტრუმენტების მოქნილობასა და უპირატესობებზე ჟურნალ „Diplomat-ს“ ბანკის გენერალური დირექტორი ნიკოლოზ გეგუჩაძე ესაუბრა.

32 DIPLOMAT

n affiliate organization of Halyk Bank Kazakhstan - a financial services provider in Kazakhstan, appeared on the Georgian banking and financial market back in 2008. Since then, Halyk Bank Georgia has carved a niche for itself within this competitive market as a provider of interesting products and services for Georgian customers. Likewise, Halyk Bank has been contributing to the development of Georgia’s banking and financial system. Nikoloz Geguchadze, the Director General of Halyk Bank

როდის და როგორ გაჩნდა საქართველოში „ყაზახეთის ხალიკ ბანკის“ შვილობილი ორგანიზაციის - „ხალიკ ბანკის“ დაარსების იდეა? „ხალიკ ბანკი” შეიძლება ითქვას, ყველაზე დიდი საფინანსო ჯგუფის წევრია ყაზახეთში და მოიცავს როგორც საბანკო, ასევე სხვადასხვა ფინანსურ ინსტიტუტს. ორგანიზაცია არსებობის 96 წელს ითვლის. 2005 წლიდან „ხალიკ ბანკის“ აქციებით ლონდონის საფონდო ბირჟაზე ვაჭრობენ და ცნობილია, როგორც ერთ-ერთი მდგრადი, წარმატებული და ძლიერი ფინანსური ჯგუფი, არა მხოლოდ ყაზახეთში, არამედ მის ფარგლებს გარეთ. გარდა ყაზახეთისა, ბანკი ხუთ ქვეყანაშია წარმოდგენილი, 2008 წლის იანვრიდან კი იგი საქართველოს ბაზარზეც შემოვიდა. მოგეხსენებათ, ეს წელი რთული იყო საქართველოსთვის და ზოგადად მსოფლიოსთვის. არსებულ ფინანსურ კრიზისს საქართველოში საომარი მოქმედებები დაემატა, რამაც სიტუაცია კიდევ უფრო გაართულა. მიუხედავად შექმნილი ვითარებისა, „ხალიკ ბანკმა“ განაგრძო მოღვაწეობა, რაც ხაზს უსვამს მის მდგრადობასა და სიძლიერეს. ზოგადად, „ყაზახეთის ხალიკ ბანკი“ მარტივად არ იღებს გადაწყვეტილებებსრომელიმე ქვეყანაში შესვლისა თუ გამოსვლის თაობაზე. უკვე 2010 წლიდან აქტიურად დავიწყეთ მოღვაწეობა საქართველოს ბაზარზე. ისტორიულად საქართველო და ყაზახეთი ყოველთვის თანამშრომლობდნენ, გააჩნდათ მეგობრული ურთიერთობა. ბოლო წლებში ურთიერთანამშრომლობა კიდევ უფრო განმტკიცდა. შესაბამისად, მსგავსმა პროცესებმა შეუწყო ხელი „ხალიკ ბანკის“ დაარსებას. საქართველოს საბანკო-საფინანსო ბაზარმა, მიუხედავად არც თუ ისე დიდი ზომისა, მიიპყრო მათი ყურადღება სიმარტივითა და გამჭვირვალობით. „ხალიკ ბანკი“ არის უნივერსალური ბანკი, რომლის ძირითადი მიმართულება, ვიტყოდი, რომ არის მცირე და საშუალო ბიზნესი. ბოლო პერიოდში დავიწყეთ საცალო მიმართულებით განვითარებაც. ვაპირებთ, ვითანამშრომლოთ ხალიკ ჯგუფის წევრ ექვს ქვეყანასთან სხვადასხვა პროდუქტების შეთავაზების მიმართულებებით. როგორ შეაფასებდით ზოგადად საბანკო-საფინანსო სფეროს საქართველოში, რა შეიცვალა 2008 წლის შემდეგ? საქართველოში საბანკო-საფინანსო სექტორი ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებულია სხვა სფეროებთან შედარებით. წარმატებით ინერგება ბაზარზე ახალი ტექნოლოგიები თუ პროდუქტები. მასზე მაქსიმალურად აისახება მსოფლიოში მიმდინარე ახალი ტენდენციები. ბოლო პერიოდში ბაზარი უფრო კონკურენტუნარიანი გახდა, რაც ძალიან კარგია ბიზნესის წარმოების გაზრდისა და გაჯანსაღების მხრივ. სწორედ ეს კონკურენცია ქმნის ახალ, საინტერესო და მიმზიდველ პროდუქტებს. ნებისმიერი ბანკი იძულებულია, აჰყვეს არსებულ ტრენდს და მიაწოდოს კლიენტურას სათანადო პროდუქტი, წინააღმდეგ შემთხვევაში არსებობა ძალიან გაუჭირდება. ბანკების ხარისხი თუ მომსახურება წლიდან წლამდე იცვლება. რასაკვირველია, დღეს უფრო მაღალია განვითარების დონე და ხუთი წლის შემდეგ კიდევ უფრო სხვა ვითარება იქნება. ჩვეულებრივ, ეს არის სწორი ტენდენცია, მიმართულება, რომელსაც საქართველოს საბანკო სისტემაც მიჰყვება და არ არის ჩამორჩენა. დღევანდელი კონკურენციის პირობებში რა განაპირობებს საქართველოში „ხალიკ ბანკის“ უპირატესობას სხვა ბანკებთან მიმართებაში? ერთი მხრივ, მართლაც სერიოზული კონკურენციაა, მეორე მხრივ, ჩვენი დიდი უპირატესობა არის ის, რომ ჩვენ უკან დგას სერიოზული ფინანსური ჯგუფი, განვითარებული, სტაბილური და ძლიერი. ნებისმიერი ახალი ინოვაციის, ნებისმიერი ახალი საერთაშორისო სტანდარტის დანერგვის, იმპლემენტაციისა და გამართვის პერიოდში

Georgia, shared interesting facts about the bank with Diplomat Magazine. He talked to us about the history of the establishment, the flexibility and advantages of payment instruments implemented by Halyk Bank. When and how did the idea of establishing an affiliate of Halyk Bank Kazakhstan in Georgia come? Halyk Bank is a member of the largest financial group which consists of banking as well as financial institutions in Kazakhastan. The group has over 96 years of experience in the global industry. Since 2005, shares of Halyk Bank have been traded on the London Stock Exchange and the bank has grown in reputation as one of the most sustainable, most successful, and strong financial groups, not only in Kazakhstan but also outside the country. Apart from Kazakhstan, the Bank is presented in five other countries, and in January of 2008, it has entered the Georgian market. As you know, the year 2008 was difficult for Georgia and the whole world in general. The financial crisis was aggravated by military actions on Georgian territory. Despite that hard situation, Halyk Bank continued to operate, highlighting its resilience and strength. In general, Halyk Bank of Kazakhstan does not make easy decisions about whether to enter or exit a country. In the Georgian market, we have established active operations since 2010. Historically, Georgia and Kazakhstan have always cooperated and shared friendly relations. The cooperation between both countries has even strengthened in recent years. Consequently, similar processes have contributed to the establishment of the Halyk Bank in Georgia. Georgia’s banking and financial market, despite its size, attracted the bank’s attention with simplicity and transparency. Halyk Bank is a universal bank whose main focus I would say, is small and medium businesses. Recently, we started developing retail banking. We have a strong intention to collaborate with Halyk Bank other affiliates in terms of offering different products. How would you rate the banking sector in Georgia in general, what has changed since 2008? The banking and financial sector in Georgia is one of the most developed when compared to other sectors. New technologies or products are usually introduced successfully to the market and they often reflect new trends in the world. The market has become more competitive lately, which is very good as it helps boost and improve business performance. It is this competition that creates exciting and attractive new products. All banks are forced to follow the existing trend and provide the client with the right product, otherwise it will become very difficult for them to keep up. The quality or service of banks varies from year to year. Of course, today’s level of development is higher, and five years from now, there will be even more development. Normally, this is the right trend, and the direction that the Georgian banking system will follow to keep it from regressing.

DIPLOMAT 33

საიმედო ძალას წარმოადგენს ის, რომ შენ გვერდით დგას უზარმაზარი ფინანსური ჯგუფი. მაქსიმალურად ვცდილობთ, უპირატესობა, რომელიც აქედან გამომდიანრე აქვს „ხალიკ ბანკს“, პოზიტიურად გამოვიყენოთ და ახალი, საინტერესო პროდუქტები და მომსახურება მივაწოდოთ კლიენტურასა თუ ზოგადად მოსახლეობას. 2020 წლისთვის ახალი სტრატეგია შევიმუშავეთ. ვაპირებთ, არ შევანელოთ აღებული კურსი, უფრო განვვითარდეთ და გავზარდოთ ცნობადობა. „ხალიკ ბანკის“ რამდენი ფილიალი ფუნქციონირებს დღეისათვის საქართველოში? დღეისათვის საქართველოში რვა ფილიალია წარმოდგენილი, რომლებიც თბილისში, ქუთაისსა და ბათუმში მდებარეობს. საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტომ „Fitch Ratings“ სს "ხალიკ ბანკ საქართველოს“ მიანიჭა გრძელვადიანი ემიტენტის რეიტინგი უცხოურსა და ეროვნულ ვალუტაში - "BB-“. სარეიტინგო პროგნოზი - "პოზიტიური", მოკლევადიანი ემტიენტის დეფოლტის რეიტინგი - "B", მხარდაჭერის რეიტინგი - "3". რა მნიშვნელობა აქვს ამას ბანკისთვის ? დავიწყოთ იქიდან, რომ ჩვენ ვართ ძალიან სერიოზული ფინანსური ჯგუფის წევრი, რომელსაც იცნობს მსოფლიოში ყველა დიდი ფინანსური ინსტიტუტი, შესაბამისად, ჩვენ ამ ჯგუფის შემადგენელი ნაწილი ვართ. „ყაზახეთის სახალხო ბანკი“ არ არის ორიენტირებული მხოლოდ საკუთარ რეიტინგზე. მისთვის პრიორიტეტია, საკუთარი ჯგუფის წევრებსაც მაღალი სტანდარტები გააჩნდეთ. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ მოცულობით ბევრად მცირენი ვართ, ვიდრე ჩვენი დამფუძნებელი ბანკია, ძალიან ბევრი მარეგულირებელი და მარეგლამენტირებელი დოკუმენტაცია გვაქვს მსგავსი. ეს დოკუმენტაცია, რა თქმა უნდა, ადაპტირებულია ქართულ ბაზასთან და რეგულაციებთან. აქედან გამომდინარე, ჯგუფს გააჩნია ერთიანი პლატფორმა. სხვა მხრივ, როდესაც ჩვენ ვსაუბრობთ ჩვენს პარტნიორებთან ურთიერთობაზე, ბანკში თანხის განთავსებაზე, სანდოობასა თუ ჩვენ მიერ გაცემულ სხვადასხვა გარანტიებზე, ძალიან მნიშვნელოვანია, ვისთან გაქვს საქმე, არის თუ არა გამჭვირვალე მათი საქმიანობა. „Fitch Ratings-ის“ რეიტინგი გვეხმარება და კიდევ უფრო აძლიერებს მომხმარებლის ნდობას ჩვენი ინსტიტუტის მიმართ. მომხმარებლისთვის საბარათე ტექნოლოგიების შეთავაზებების კუთხით „ხალიკ ბანკს“ ერთ-ერთი გამორჩეული ადგილი უჭირავს საქართველოში. კონკრეტულად, რას მოიცავს ეს შეთავაზებები ? საბარათე ტექნოლოგიები, ციფრული ტექნოლოგიები და დისტანციური საბანკო მომსახურება საბანკო სისტემის ხვალინდელი დღეა. მაქსიმალურად ვცდილობთ, კლიენტებს შევთავაზოთ მარტივი და საინტერესო პროდუქტი. რაც შეეხება საბარათე გადახდის საშუალებებს, ჩვენ ვართ VISA-ს ძირითადი და MasterCard-ის ასოცირებული წევრები. აქედან გამომდინარე, ჩვენ ორიენტირებულნი ვართ ახალი პროდუქტების დანერგვაზე. მაგალითად, ერთ-ერთი პირველები ვიყავით ე.წ mPOS ტერმინალების შემოტანაში. ამ ტიპის პატარა ტერმინალებს აქტიურად გამოიყენებენ ტაქსის მძღოლები, მიტანის სერვისის წარმომადგენლები და იმ სფეროში დასაქმებულები, სადაც დიდი პოსტტერმინალის ტარება რთულია. ეს დანადგარი ბევრად უფრო მოქნილი და მარტივია. ამასთანავე, ადრე საქართველოში შეუძლებელი იყო, ტაქსით მგზავრობისას ბარათით გადაგეხადა, დღესაც ეს სერვისი ყველას არა, თუმცა ჩვენი ხელშეწყობით ბევრ ტაქსს გააჩნია. მაგალითად, აეროპორტის ტერიტორიაზე მდგომი ტაქსები ჩვენი გადახდის სისტემით, ემპოსებით არიან აღჭურვილნი. ნებისმიერ მგზავრს, რომელიც ჩამოდის საქართველოში, ჯერ არ აქვს

34 DIPLOMAT

In today’s competitive market, what are the advantages of Halyk Bank comparing to other banks? On the one hand, there is really a serious competition in the Georgian industry, but on the other hand, our great advantage is that Halyk Bank enjoys the support of a strong financial group that is fully developed, resilient and strong. When there’s any innovation, or the introduction of any new international standard, implementation and maintenance to our practice, having a huge and strong financial team by your side is a reliable force. We strive to make the most of Halyk Bank’s achievement over the years, and this allows us to provide our clients and a whole Georgian population in general with new interesting products and services. We have elaborated a new strategy for 2020 already. We do not intend to slow down the course so, we are going to further develop and raise awareness. How many branches of Halyk Bank are currently operating in Georgia? There are currently eight branches in Georgia. They are located in Tbilisi, Kutaisi and Batumi. International credit rating agency, Fitch Ratings affirmed Halyk Bank Georgia’s Long-term Issuer Default Rating (IDR) - “BB” (Outlook revised from Stable to Positive), Long-term rating - “Positive”, short-term IDR - “B”, Support rating “3”. What does this mean for the bank? To begin with, we are a part of a very serious financial group that is recognized by all major financial institutions in the world. Halyk Bank Kazakhstan is not only focused on its own ratings. It is a priority for them to have high standards for the members of their group as well. Although we are much smaller in size than our founding bank, we have a lot of similar regulatory documentation. This documentation is, of course, adapted to the Georgian legislative basis and regulations. Therefore, the group operates on a unified platform. When we talk about relationships with our partners, the amount of money in our deposits, the credibility or the various guarantees we give, it is very important to know who you are dealing with and whether their business is transparent. Fitch Ratings helps us to enhance customer confidence in our institution. In terms of card technology offers, Halyk Bank is one of the most prominent banks in Georgia. Specifically, what does your bank have to offer? Card technologies, digital technologies and remote banking are tomorrow’s banking system. We try our best to offer our clients a simple and interesting product each time. As for card payments, we are main and associate members of VISA and MasterCard. Therefore, we are always focused on introducing new products. For example, we were one of the first ones to introduce mPOS terminals. Smaller terminals of this type are actively used by taxi drivers, delivery agents, and those working in areas where large post terminals are difficult to carry. This device is much more flexible and easy to operate. It was impossible to pay for taxi services with your card in Georgia

გადახურდავებული თანხა, მარტივად შეუძლია გადაიხადოს ბარათის მეშვეობით. უკონტაქტო mPOS-ის დანერგვაში საქართველო პირველი აღმოჩნდა აღმოსავლეთ ევროპაში. მეორე საინტერესო პროდუქტი არის ე. წ watch2pay-ები, რომელსაც მე თვითონ აქტიურად ვიყენებ. ხშირად, როდესაც სადმე მივდივარ, მაგალითად, მოგზაურობის დროს, როდესაც არ მინდა, თან ვიქონიო ფული, ამ საათით ნებისმიერ წერტილში შემიძლია გადახდა. watch2pay-ები ძალიან პოპულარულია ახალგაზრდებში, განსაკუთრებით სტუდენტებში. მოქნილობასთან ერთად მას გააჩნია დაცულობის ფუნქცია. რა გეგმები გაქვთ მომავალში ? 2020 წელი იქნება ერთ-ერთი გარდამტეხი პერიოდი „ხალიკ ბანკის“ ისტორიაში. ვაპირებთ, დავნერგოთ ძალიან ბევრი და კარგი სიახლე, ერთ-ერთს მალე შეიტყობს ჩვენი მომხმარებელი და არა მხოლოდ მომხმარებელი, არამედ მთელი საქართველო. ყოველ წელს, პერიოდულად, ვაპირებთ სხვადასვხა მიმართულებით ინოვაციური სერვისების შეთავაზებას მომხმარებლისთვის, ამასთანავე, დისტანციური საბანკო მომსახურების განვითარებასაც ვგეგმავთ. გვაქვს შესანიშნავი ინტერნეტბანკინგი, რომელიც ნებისმიერ საერთაშორისო დონის ბანკს დააინტერესებდა და გამოიყენებდა. „ხალიკ ბანკი“ პრივილეგირებულია იმ თვალსაზრისითაც, რომ შეგვიძლია, სხვადასხვა ქვეყნის ვალუტები მივაწოდოთ მოსახლეობას და გამოვიყენოთ ის შესაძლებლობა, რომ ექვს ქვეყანაში ვართ წარმოდგენილი. ეს ის ქვეყნებია, სადაც ბევრი ქართველი ცხოვრობს, საქართველოშიც ცხოვრობენ ამ ქვეყნების წარმომადგენლები, ჩვენი მიზანი კი არის ის, რომ შევთავაზოთ მათ პროდუქტი და მომსახურება, რომელიც იქნება ხელსაყრელი, მარტივი და საინტერესო.

recently. Although it is still not accessible for everyone today, it is available in many taxis with our support. For example, taxis at the airport are equipped with our payment system, mPOS. Any traveler arriving in Georgia, who does not have cash on arrival can easily pay with their card. Our introduction of contactless mPOS, made Georgia the first country in Eastern Europe with such technology and product. The second interesting product is watch2pay, which I use on my own. Often when I go somewhere, on a trip and I don’t want to have cash, I can pay anywhere with this watch. watch2pay are very popular among young people, especially students. Along with its flexibility, it also has high safety functions. What are your plans for the future? 2020 will be one of the turning points in the history of Halyk Bank. We are going to introduce a lot of good novelties, and one of these products will soon be announced to our clients, and to whole Georgia. Periodically, we are going to offer innovative services to customers in different directions, and we will also develop our remote banking services. We have excellent internet banking systems. Halyk Bank is also privileged to be able to make currencies from different countries available to the population due to the advantage of the opportunity we have from being represented in six countries. A lot of Georgians live in these countries, and the citizens of these countries live in Georgia as well. Our goal is to offer them products and services that will be convenient, simple and interesting.

DIPLOMAT 35

Georgia’s Transit Potential If Explored Will Contribute Greatly to the Nation’s Budget Growth გვანცა აბაშიძე GVANTSA ABASHIDZE ამაზ ჩხიკვიშვილი, ქართველი ბიზნესმენი, რომელიც ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში საქართველოში წარმატებულ ბიზნესსაქმიანობას ეწევა, ამჯერად ყაზახეთში აფართოებს სტრატეგიულ ბიზნესშესაძლებლობებს. ამ ინტერვიუში ჩხიკვიშვილმა ისაუბრა იმ ძირითად მიმართულებებზე, სადაც მათი ძალისხმევა არის კონცენტრირებული და იმ სარგებელზე, რომელსაც საქართველოს ამ სფეროებში მიღწეული წარმატებები მოუტანს.

თ

30 წელია, ბიზნესსაქმიანობას ეწევით, ამ გადმოსახედიდან როგორ შეაფასებდით ბიზნესგარემოს საქართველოში? ძალიან ბევრი რამ შეიცვალა 30 წლის განმავლობაში, პირდაპირ

36 DIPLOMAT

amaz Chkhikvishvili, a Georgian businessman who has achieved incredible business successes in the last three decades, is one of the leading Georgian businessmen pursuing strategic business opportu-

nities in Kazakhstan. In this interview, Chkhikvishvili identified the key areas where their efforts are concerted and the benefits that will be accrued by Georgia from the successes recorded in these areas. You have been in business for 30 years now, how would you rate the business environment in Georgia?

შემიძლია ვთქვა, რომ როგორც ცა და დედამიწა, ისეთი განსხვავებაა 30 წლის წინანდელ ბიზნესგარემოსა და დღევანდელ ბიზნესგარემოს შორის. ქართულმა ბიზნესმა ძალიან რთული გზით იარა, ბევრი წნეხი გადაიტანა. ის, რაც ხდებოდა იმდროინდელ საქართველოში, აუცილებლად აისახებოდა ბიზნესზეც. თუ დღევანდელობით ვიმსჯელებთ, უნდა ვთქვათ, რომ დღეს ბიზნესი სრულიად თავისუფალია, ვინაიდან საქართველოს ნებისმიერ მოქალაქეს ეძლევა შესაძლებლობა, თვითონ აირჩიოს სასურველი მიმართულება ბიზნესში, არაფერს უშლიან, ყველაფერი კეთდება იმისთვის, რომ ბიზნესი კარგად აეწყოს, თუმცა, რა თქმა უნდა, სახელმწიფოს მხრიდან ყოველთვის საჭიროა ბიზნესგარემოს გაუმჯობესება და ამ მიმართულებით დასახვეწიც შეიძლება ბევრი ჰქონდეს. თუმცა მინდა, კიდევ ერთხელ გავიმეორო, რომ დღეს ნებისმიერ პიროვნებას, არა მარტო საქართველოს მოქალაქეს, არამედ უცხოელსაც, რომელსაც გადაწყვეტილი აქვს ჩვენს ქვეყანაში ბიზნესის დაწყება, ყველა პირობა გააჩნია ამისთვის, რაშიც ხელისუფლება ძალიან დიდ როლს თამაშობს. რა არის თქვენი საქმიანობის ძირითადი მიმართულებები? ჩვენი ბიზნესსაქმიანობის ამჟამინდელი ძირითადი მიმართულება, შეიძლება ითქვას, ოცნება, ისაა, რომ ბოლომდე მივიყვანოთ პროექტი, რომელიც დაახლოებით 2 წლის წინ ჩვენს პარტნიორ კომპანიასთან ერთად დავისახეთ. პროექტი ეხება ფოთის პორტში ღრმაწყლოვანი ტერმინალის აშენებას და მის განვითარებას. მოგეხსენებათ, რომ საქართველოში სულ ორი, ფოთის და ბათუმის პორტი და მხოლოდ ნავთობპროდუქტებზე მომუშავე სუფსისა და ყულევის ტერმინალებია. სამწუხაროდ, ჩვენი ქართული პორტები ეფექტურად ვერ პასუხობენ იმ მოთხოვნებს, რომლებიც, ნებისმიერი რაოდენობისა და სახეობის ტვირთის გატარებას ესაჭიროება. ჩვენი პორტების დაბალი სიღრმეები თუ სხვა პრობლემები ხელს უშლის საქართველოს, გამოიყენოს თავისი ძირითადი ფუნქცია, რომელსაც ეწოდება აბრეშუმის გზა, ჩვენი კორიდორი, რომელმაც წესით უნდა შეამოკლოს გზა და გააიოლოს ტვირთების აზიის ქვეყნებიდან, შუა აზიიდან ევროპის მიმართულებით მოკლე დროსა და ტვირთმფლობელებისათვის სასურველ ფასებში გადატანა. ამ იდეას ემსახურება ჩვენი პროექტიც ფოთის პორტში ღრმაწყლოვანი ტერმინალის აშენების თაობაზე. ჩვენი პატრნიორია - მსოფლიოში ცნობილი „მაერსკის“ შვილობილი კომპანია „ეიპიემ ტერმინალს ფოთი“, რომელსაც უდიდესი გამოცდილება აქვს საოკეანო და საზღვაო გადაზიდვების საქმეში . ჩვენ ერთობლივად ვაკეთებთ ამ პროექტს და ვიმედოვნებთ, რომ მშენებლობა დაიწყება მომავალ წელს და უახლოეს ორ-სამ წელიწადში გვექნება შესაძლებლობა, პირველი გემები მივიღოთ. ბიზნესსაქმიანობას მხოლოდ საქართველოში ეწევით თუ სხვა ქვეყნებშიც აფართოებთ? სწორედ ამ პროექტმა განგვაწყო იმისთვის, რომ ჩვენს მეზობელ ქვეყნებში, რომელთათვისაც მისაღებია საქართველოს გეოპოლიტიკური მდებარეობა და მათ გეგმებში შედის საქართველოს პორტებით სარგებლობა, დაგვეწყო პარტნიორების ძებნა. აი, ამან მიგვიყვანა ისეთ დიდსა და მძლავრ ქვეყანასთან, როგორიც არის ყაზახეთი. მალე მესამე წელი დაიწყება, რაც ჩვენი ბიზნესაქტივობები გავრცელებული გვაქვს შუა აზიის სხვადასხვა ქვეყანაში, მაგრამ ძირითადად კონცენტრირებული ვართ ყაზახეთში. ჩვენი მიზანია, მომავალ პარტნიორებს ნათლად ავუხსნათ ჩვენი პროექტისა და მისი საჭიროების შესახებ. მოგეხსენებათ, ხატოვნად ამბობენ, რომ მთელი მენდელეევის ცხრილი წარმოდგენილია ყაზახეთში, ეს არის ბუნებრივი რესურსებით მდიდარი ქვეყანა და მნიშვნელოვნად არის დაინტერესებული, რომ

Well, so much has changed in the past 30 years, and I can honestly say that the difference in the business environment we had 30 years ago, and our business environment today, can be likened to the distance between heaven and earth. Georgia has led those of us in the business world through a very difficult path, with a lot of pressure. Basically, the events that we witnessed in the country 30 years ago, definitely had effects on business as well. Judging by the present however, we have to say that business is completely free today, as any citizen of Georgia has the opportunity to choose his or her preferred business direction. Everything is done to help businesses develop successfully. Despite all of this, there is always a need from government to improve the business environment and a lot of hard work is what is sometimes needed in this direction. However, I would like to reiterate that any person today, not only a citizen of Georgia, but also foreigners who have decided to start a business in our country, can meet the necessary conditions for success, and this is largely due to the role government plays in our business environment. What are the main areas of your business? The current major focus of our business, is to complete what we can call a dream project which, we embarked upon with our partner company nearly two years ago. This project is the construction and development of a deep-water terminal in Poti Port. As you know, there are only two ports in Georgia, Poti and Batumi, and only the Supsa and Kulevi terminals work for petroleum products. Unfortunately, our Georgian ports are not effectively adapted to handle cargoes of any quantity or type. There are low depths in our ports and there are other problems preventing Georgia from maximizing the benefits of the Silk Road. The Silk Road passes through our corridor, and should be used to properly approximate and transfer freight from Asian countries, and Central Asia to Europe in a short period of time and at desired rates. On this project, we will build a deep-water terminal in the port of Poti and this will help us mitigate these problems. Our partner is IPM Terminal Poti, a subsidiary of the world-renowned Maersk, with extensive experience in shipping. We are working together on this project and hope that its construction will begin next year and that we will be able to get the first ships in the next two or three years. You have actively pursued the expansion of your businesses in Georgia, do you also make expansion moves for your business in other countries? This project I have just mentioned will help us find partners from our neighboring countries, especially in those countries where Georgia’s geopolitical situation is acceptable and their plans include servicing Georgian ports. We have identified a large and powerful country as Kazakhstan in this regard. Our efforts to expand our business activities in several Central Asian countries would soon reach its third year, but we are mainly

DIPLOMAT 37

ისარგებლოს ჩვენი კორიდორით, მისმა ტვირთებმა თავი მოიყაროს ფოთისა და ბათუმის პორტებში და აქედან იქნეს გადატვირთული ევროპისა და სხვა მიმართულებით. ერთ ფაქტორსაც მინდა გავუსვა ხაზი - დღეს ძალიან ბევრი კონკურენტული მარშრუტი კეთდება სწორედ ამ რეგიონში, რუსეთის ფაქტორი დომინირებს, ის ყველაფერს აკეთებს, რომ ტვირთმა არ გადაინაცვლოს სხვა კორიდორების, თუნდაც ჩვენი მიმართულებით. ამიტომ ჰაერივით საჭიროა, ჩვენს ყაზახ ბიზნესმენებს ჰქონდეთ ალტერნატივა, რომ მათ მიიღონ გადაწყვეტილება, თუ რომელი მიმართულებით გაუშვან ეს ტვირთები. მაგალითისთვის შემიძლია დავასახელო ისეთი ტვირთები, როგორიცაა ხორბალი, ნახშირი, სხვადასხვა ნედლეული, მადნეული, ლითონის პროდუქცია და შავი ლითონის ჯართი, რომელიც უხვად არის ყაზახეთში და დღეს, სამწუხაროდ, მხოლოდ ერთი მიმართულებით მიდის, რუსეთის მარშრუტით და რუსეთის ტერიტორიიდან ხვდება ევროპაში. ყაზახები ძალიან არიან დაინტერესებულნი ჩემ მიერ ჩამოთვლილი პროდუქციის ექსპორტით, რადგან ადგილობრივი საჭიროებების დაკმაყოფილების შემდეგ ქვეყანაში ჭარბი ოდენობის მარაგი რჩებათ, ამიტომაც სურთ, ნახონ ალტერნატიული მარშრუტები. სწორედ ამ იდეამ ჩაგვიყვანა ამ ქვეყანაში, შევქმენით იქ ჩვენ ინფრასტრუქტურა და ვთვლით, რომ წარმატებულად ვსაქმიანობთ ბოლო წლების განმავლობაში. არ შემიძლია ამ კონტექსტში არ შეგეკითხოთ ბაქო-თბილისი-ყარსის რკინიგზის შესახებ, რომელიც ლოგიკურად აღქმული უნდა იყოს, როგორც სატრანზიტო ტვირთების კონკურენტი მიმართულება. რაც შეეხება აღნიშნულ მარშრუტს, შეიძლება ვცდები, მაგრამ მგონია, რომ ეს მარშრუტი საწყის ეტაპზე ძირითადად გამოყენებული იქნება კონტეინერებისათვის და არასაკონტეინერო ბრუნვაზე ქართულ პორტებში დიდ გავლენას ვერ იქონიებს. ეს პროექტი, ჩემი ვარაუდით, გათვლილია ძირითადად თურქეთის ვაჭრობაზე შუა აზიის ქვეყნებთან. ქართული პორტების მეშვეობით გაწეულმა მომსახურებამ უნდა მოიცვას შუა აზიისა და კავკასიის ქვეყნების ვაჭრობა ევროპასთან, ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკასა და შორეულ აღმოსავლეთთან. რატომ დაინტერესდით ყაზახეთით და უშუალოდ რა გეგმები გაქვთ ამ ქვეყანასთან დაკავშირებით? ხშირად წლების განმავლობაში იმის გამო, რომ ვერ ხდებოდა ტარიფების შეჯერება რეგიონის ორ ქვეყანას: ყაზახეთს და აზერბაიჯანს და, მეორე მხრივ, საქართველოს შორის, ეს უშლიდა ხელს ბიზნესს, რომ ძალიან ბევრი ტვირთი, რომელიც იწარმოება ყაზახეთში, დაძრულიყო კასპიის ზღვის გავლით, ჩამოსულიყო საქართველოში და შემდეგ მისწოდებოდა შორეული აღმოსავლეთის თუ ევროპის ქვეყნებს, ხშირად ჭარბობდა ამბიციები სხვადასხვა მხრიდან და, სამწუხაროდ, წლების განმავლობაში, როგორც აღვნიშნე, ეს თემები იყო დაულაგებელი, დღეს უკვე ყველა ჯერდება იმ აზრზე, რომ მხოლოდ ბუნებრივი რესურსების, ნავთობის ან ნავთობპროდუქტების ხარჯზე არ შეიძლება ცხოვრების გაგრძელება და, აი, სწორედ ეს ქვეყნები ეძებენ ნებისმიერ გზას, სადაც უფრო ეფექტური გახდება მათი ბიზნესსაქმიანობა. ჩვენი საქმიანობის ძირითადი მიზეზი არის კონტაქტების დამყარება სხვადასხვა სამსახურთან, ტვირთმფლობელებთან, რომ ჩვენ გავხდეთ ამ დიდი ჯაჭვის ერთ-ერთი ან, უფრო სწორად, დამაგვირგვინებელი რგოლი, ვინაიდან იმ პროექტის მეშვეობით, რომელსაც ვაკეთებთ, ჩვენ ვაცხადებთ პრეტენზიას, რომ დიდი გემებით, რის საშუალებასაც

38 DIPLOMAT

concentrated in Kazakhstan. Our goal is to clearly explain our projects and its needs to our future partners. As you know, it is iconic to say that Mendeleev’s table is fully represented in Kazakhstan, because Kazakhstan is a country that is rich in natural resources, and is keenly interested in using our corridor to transport its cargoes through the ports of Poti and Batumi to Europe and every other place. I would also like to point out that we currently have many competing routes in this region. The Russian factor dominates, and Russia is doing its best not to move cargo to other corridors. Therefore, it is imperative for our Kazakh businessmen to have an alternative in deciding which direction to ship their cargoes. For example, I can name cargoes such as wheat, coal, various raw materials, ores, metal products and scrap metal that are abundant in Kazakhstan and are unfortunately transported through only one direction – crossing the Russian route and passing through Russia from Europe. The products I listed are usually produced in excess in Kazakhstan. They usually have a lot left to satisfy local needs and to export, so Kazakhs are very interested in finding alternative routes. It is this idea that has brought us to this country, we have set up our infrastructure there and we believe that we have achieved tremendous success from our efforts in recent years. I would like to ask about the Baku-Tbilisi-Kars railway project because it is within the same context. Do you think that it should be logically perceived as a competing direction for cargo transportation? As for the route mentioned above, I may be mistaken, but I think this route will be mainly used for containers at the initial stage and will not have much impact on non-container traffic to Georgian ports. This project is, I suppose, mainly aimed at Turkey’s trade with Central Asian countries. Services provided through Georgian ports should cover trade in Central Asia, and the Caucasus with Europe, North and South America, and the Far East. Why are you interested in Kazakhstan and what are your plans for this country? Over the years, there’s always been a failure to reconcile tariffs between the two countries operating in the region – Kazakhstan and Azerbaijan. Georgia also prevented businesses from shipping too much cargo produced in Kazakhstan via the Caspian Sea. The goods would have to arrive in Georgia before being shipped to the Far East or European countries. In many cases, there were ambitions from different sides, and unfortunately, for years, as I mentioned, these topics were unending. Today, everyone is convinced that at the expense of natural resources, oil or petroleum products, life cannot be sustained, and that is exactly what these countries are looking for, any path where they can make their business more effective. The main reason for our work in Kazakhstan is to make

მოკლებულია საქართველო დღეს, ყაზახეთში წარმოებული პროდუქცია თუ ტრანზიტული ტვირთი ყაზახეთის ტერიტორიის გავლით ჩვენ მიერ იქნება გადაზიდული და, საბოლოო ჯამში, ამ დიდი გემებით მივიტანთ დანიშნულების ადგილამდე. აი, ამ ინფორმაციის მიწოდებით ვართ დაკავებული. ლოგისტიკას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, ლოგისტიკა ხშირად წყვეტს ბიზნესმიმართულების ბედს. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ჩვენი ძალისხმევით ჩვენი პორტები მზად იყოს დიდი ოდენობით სატრანზიტო საქონლის მისაღებად, პორტებში გადასამუშავებლად და დიდი გემებით გასაშვებად სხვადასხვა შორეული მიმართულებით. ჩვენი მეგობრების ძალისხმევა როგორც ყაზახეთში, ისე აზერბაიჯანში პასუხობს ამ მოთხოვნებს. კიდევ ერთხელ მინდა ვთქვა, რომ პარტნიორობა მსოფლიოში ცნობილ ისეთ კომპანიასთან, როგორიც აიპიემ ტერმინალია, რომელიც ფოთის პორტის ერთპიროვნული მმართველია, ნიშნავს იმას, რომ შენს კომპანიას გააჩნია იმიჯი, გააჩნია ავტორიტეტი და ეს ნათელი ხდება მაღალი რანგის ბიზნესმენებისთვის მათთან საუბრის დროს. ჩვენ კარგი პირადი კონტაქტები გვაქვს იმ საწარმოს ხელმძღვანელებთან, რომლებიც ქმნიან ამინდს თავიანთ დარგში. მე მქონდა შესაძლებლობა, მიწვეული ვყოფილიყავი კასპიის ზღვის

contact with various service providers such as freight forwarders, so that we can establish ourselves as one of the crowning chains on this great chain. Through this project we have currently embarked upon, we are going to claim these big ships that are missing in Georgia today. We are going to ship products produced in Kazakhstan or transit goods, through the territory of Kazakhstan, and we will take them with these great ships to their destination. We are currently making efforts to share this information. Since logistics is of the utmost importance, logistics often solves the fate of business owners. We think that through our efforts, our ports will be ready to receive large quantities of transit goods, which will be processed in our Georgian ports and then shipped to various large distances. The efforts of our friends in both Kazakhstan and Azerbaijan are quite positive in response to these demands. I would like to reiterate that partnering with a world-renowned company such as IPM Terminal, the sole managers of Poti Port, provides our company with an image, and a reputation which,

DIPLOMAT 39

სანაოსნოს საიუბილეო დღესთან დაკავშირებით ბაქოში, სადაც თავი მოიყარა აბსოლუტურად ყველა გადამზიდავმა, ყველა ლოგისტიკურმა კომპანიამ, ასევე მქონდა საშუალება, რომ ურთიერთობა დაგვემყარებინა ყაზახეთის რკინიგზის სამსახურის მაღალ ეშელონთან და მიგვეწოდებინა ჩვენი პროექტის შესახებ ინფორმაცია. ასევე მერგო პატივი, რომ შევხვედროდი ყაზახეთის ახალ პრეზიდენტს ქალაქ ნურსულთანში და ვრცლად მესაუბრა ჩვენი საინვესტიციო გეგმების შესახებ და შემიძლია ვთქვა, რომ ჩვენი გუნდი, კონსორციუმი, ჩვენი პროექტები, რომლებიც უშუალოდ უკავშირდება ყაზახეთში ჩვენს საქმიანობას, მხარდაჭერილ იქნა ყაზახეთის პრეზიდენტის მხრიდან. რა იყო ყაზახეთის პრეზიდენტთან შეხვედრის მიზანი და რა მნიშვნელობის მატარებელია აღნიშნული შეხვედრა თქვენთვის? ჩვენ მოგვეცა შესაძლებლობა, ჩვენი გეგმების შესახებ ვრცლად გვესაუბრა და მე მინდა ხაზი გავუსვა იმას, რომ ჩემზე უდიდესი შთაბეჭდილობა დატოვა ყაზახეთის პრეზიდენტთან შეხვედრამ არა მარტო იმიტომ, რომ დრო გამონახა ჩვენთან შეხვედრისთვის, არამედ იმის გამო, რომ მან ყოვლისმომცველი და ამომწურავი კითხვები დაგვისვა თავის ქვეყანაში ჩვენი ბიზნესაქტოვობის ასპექტებზე. ძირითადად საუბარი იყო კასპიის ზღვის გავლით ტრანზიტულ გადაზიდვებზე, ასევე ჩვენს ზოგიერთ ინიციატივაზე, რომ ყაზახეთის ტერიტორიაზე გაგვეკეთებინა ინვესტირება, ჩვენ უკვე მესამე წელია, რაც ყაზახეთში ვართ, გვაქვს კომპანია შექმნილი, გვაქვს ხელშეკრულებები დადებული, მაგალითისთვის, ყაზახეთის ძირითადი საზღვაო ქალაქის, აქტაუს, ორივე პორტთან. ჩვენ გვაინტერესებდა მისი ხედვაც, როგორც შედარებით ახალი პრეზიდენტის, და სასიამოვნოდ გაოცებული დავრჩი იმ პროგრამით, რომელიც მოვისმინე ამ შეხვედრის დროს არა მარტო ბიზნესის, არამედ ზოგადი ხედვების შესახებ და ეს შეხვედრა, ეს რეკომენდაციები გამოგვადგება ჩვენს ბიზნესსაქმიანობაში. როგორ შეაფასებთ ყაზახეთ-საქართველოს სავაჭრო ბიზნესურთიერთობებს და როგორ ხედავთ განვითარების პოტენციალს? საკმაოდ დინამიკურად ვითარდება ქართულ-ყაზახური ბიზნესურთიერთობები, ამაში ერთ-ერთ გადამწყვეტ როლს თამაშობს ყაზახეთში საქართველოს ელჩი, ბატონი ზურაბ აბაშიძე, ალბათ, გამოვხატავ საერთო აზრს ყველა ქართველი ბიზნესმენისა, რომელსაც თუნდაც ერთხელ მაინც მიუმართავს ჩვენი საელჩოსთვის ამ ქვეყანაში, პირადად ელჩი და მისი თითოეული თანამშრომელი აბსოლუტურად ყველაფერს აკეთებენ, რომ ხელი შეუწყონ კონტაქტების დამყარებას ქართველსა და ადგილობრივ ბიზნესმენებს შორის, მისცენ რჩევები და დაეხმარონ სახელმწიფო სტრუქტურების წარმომადგენლებთან კავშირების დამყარებაში. ასევე საპატიო კონსულის რანგში ჩვენი თანამემამულე, ბატონი შოთა ჯახუტაშვილი, რომელიც თუ არ ვცდები, უკვე 30 წელიწადია, ყაზახეთის მოქალაქეა, იქ ცხოვრობს და აქტიურად თანამშრომლობს როგორც ქართულ ბიზნესსექტორთან, ისე ყაზახურთან და ხელს უწყობს ამ ვიზიტების განხორციელებას. მას დიდი ავტორიტეტი გააჩნია ყაზახეთის რესპუბლიკაში და ერთგვარ „ხიდს“ წარმოადგენს ორ ქვეყანას შორის ნაყოფიერი კავშირების დამყარების საქმეში. მე ძალიან ბევრი ქართველი ბიზნესმენი გავიცანი ყაზახეთში, რომლებიც მოღვაწეობენ სხვადასხვა დარგში, ეს არის სავაჭრო ბიზნესი, სატრანსპორტო ბიზნესი, კვება, მრეწველობა თუ სხვა. ასევე თქვენ, ალბათ, მოგეხსენებათ, რომ ბოლო ორი წელიწადია, თუ მეტი არა, განსაკუთრებული ბუმია ყაზახი ბიზნესმენებისა საქართველოში. ერთ-ერთი ჩვენი პორტი, ბათუმის პორტი, ხანგრძლივი

40 DIPLOMAT

makes it easier to convince high-profile business people. We have established good personal contacts with the managers of the companies that determine the business scope in this area. I had the opportunity to be invited to the Caspian Sea Jubilee Day in Baku, where all the carriers, all the logistics companies gathered, and at that event, we had the opportunity to get in touch with the high echelons of the Kazakh Railway Service with whom we discussed our project extensively. I was also honored to meet the new President of Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev, in Nursultan and I intimated him about our investment plans. I can say that our team, our consortium, and all of our projects that are directly related to our business in Kazakhstan were supported by the President of Kazakhstan. What was the purpose of the meeting with the President of Kazakhstan, and what is the significance of this meeting for you? We had the opportunity to talk about our plans in detail in this meeting, and I want to emphasize the fact that I was impressed by the meeting with the President of Kazakhstan. My impression about the meeting was not only formed because he agreed to this meeting, but because he posed comprehensive questions about the aspects of our business activities in his country. We mainly talked about transit shipments through the Caspian Sea, as well as some of our initiatives to invest in Kazakhstan. This is our third year in Kazakhstan and we have a company set up, we have contracts, for example with both ports of Kazakhstan’s main seaport of Aktau. We were also interested in his vision as a relatively new president, and I was pleasantly surprised by the programs he shared at this meeting about business, and about his visions as the new Head of State. This meeting and the recommendations we received will help us in our business activity in Kazakhstan. How do you assess Kazakhstan-Georgia trade relations and where do you see the potential for development? Georgian-Kazakh business relations are developing very dynamically, and one of those who play a decisive role in the development of these relations is the Ambassador of Georgia to Kazakhstan, Mr. Zurab Abashidze. If you try to gather the common opinion of all Georgian businessmen, who at least applied once to our embassy in Kazakhstan, you will hear positive remarks about the Ambassador and his staff. They do absolutely everything to promote the establishment of contacts between Georgian and local businessmen. They give advice and help Georgian businessmen build ties with government agencies in Kazakhstan. Also, our Honorary Consul, Mr. Shota Jakhutashvili, who, if I am not mistaken, has been a citizen of Kazakhstan for over 30 years, lives and actively cooperates with both the Georgian business sector and Kazakhstani, and he facilitates these visits. He has great authority in the Republic of Kazakhstan and is a kind of “bridge” through which we establish fruitful ties between the two countries. I have met many Georgian businessmen in Kazakhstan working in various fields, such as

იჯარის ვადით აქვს აღებული ერთ-ერთ ყაზახურ კომპანიას, ეს უკვე მრავლისმეტყველია, თქვენ იცით, რომ ყაზახი ბიზნესმენები აბანდებენ თანხებს უძრავ ქონებაში, კონკრეტულად ბათუმში, თბილისშია ძალიან ბევრი ინვესტიცია, მშენებლობის დარგში. თუ მიადევნებთ თვალს, დაახლოებით ხუთი პირდაპირი რეისია კვირის განმავლობაში ალმათიდან, ნურსულთანიდან და აქტაუდან. მე ხშირად მიწევს მგზავრობა და თვითმფრინავის სალონში სულ ყაზახებს ვხედავ, ერთი-ორი თუ იქნება ქართველი. ამიტომ პერსპექტივა ძალიან დიდია, ძირითადი მიმართულება კი, თუ უმთავრესი არა, ალბათ, არის ის, რასაც მოიცავს ჩვენი კონსორციუმის - „ფოთის ახალი ტერმინალების კონსორციუმის" საქმიანობა, რომ ჩვენ ამ უზარმაზარ ქვეყანას და მისი საკუთარი თუ სატრანზიტო ტვირთების საქართველოსკენ მოდინებას მაქსიმალურად შევუწყოთ ხელი, რომ ქართული პორტები, ქართული რკინიგზა იყოს დატვირთული - ეს ქმნის დამატებით სამუშაო ადგილებს, ამ ფაქტორებს შემოაქვს ბიუჯეტში ფული და ამ სატრანზიტო პოტენციალით ქვეყანა დგამს ფართო და წინმიმავალ ნაბიჯებს. მე მიმაჩნია, რომ ყველაზე მთავარი არის სატრანსპორტო სფეროში მოღვაწეობა, თუმცა ერთიც მინდა ვთქვა, რომ ჩვენ სხვა პოტენციალიც უნდა გამოვიყენოთ - პირველ რიგში, ამის მიზეზს გვაძლევს სიყვარულით გამორჩეული ყაზახი ერი, ძალიან კარგი ადამიანები ცხოვრობენ ამ ქვეყანაში და ხაზი მინდა გავუსვა იმას, რომ ისინი სიმპათიებით არიან განწყობილნი ჩვენი ქვეყნის მიმართ, ამ დამოკიდებულებამ სათანადო ასახვა უნდა ჰპოვოს და იმედი მაქვს, რომ ჩვენი სავაჭრო ბრუნვა, რომელიც დღეს არც ისეთ მაღალ ნიშნულზეა, წლების განმავლობაში კიდევ უფრო გაიზრდება. დაბოლოს, მინდა ხაზგასმით აღვნიშნო, ჩვენს უდიდეს პატივისცემას იმსახურებს გმირი ყაზახი ხალხი, ამ ქვეყანაში მცხოვრები თითოეული მოქალაქე. ამასთან დაკავშირებით მინდა ვისარგებლო შემთხვევით და წინასწარ მივულოცო ყაზახ ხალხს, ჩემს მეგობრებსა და პარტნიორებს, ქვეყნის დამოუკიდებლობის მორიგი წლისთავი და ვუსურვო ყოველივე საუკეთესო მომავალ 2020 წელს.

trading, transportation, catering, and other industries. You should also probably know that Kazakh businessmen in Georgia have been experiencing booms in the last two years or more. One of our ports, Batumi Port, has been leased by one of the Kazakh companies for a long time. It is quite possible, as you know, for Kazakh businessmen to be investing money in real estate, in Batumi, and Tbilisi. There is a lot of investment in construction in those areas. If I am not mistaken there are five direct flights a week from Almaty, Nursultan and Aktau. I often have to travel and in the plane, there are mostly Kazakhs and only a few Georgians. So, the prospect is very big, but the key, if not the main direction, is probably the work of our Poti New Terminal Consortium in helping this huge country and its cargo or transit cargo as much as possible to reach Georgia and Georgian ports successfully. This will help boost the activities of Georgian Railways and it would create additional jobs, and will contribute more money for the country’s budget. Georgia is making extensive and progressive moves with her transit potential. I think that working in transport field is the most important, but we should also highlight another distinct potential of the Kazakh nation. Very good people live in this country and I would like to emphasize that they are sympathetic towards our country and that we should take advantage of this, and hope that our trade turnover, which is not so high today, will increase in the future. Lastly, I would like to emphasize our deepest respect for the heroic Kazakh people, I mean each citizen of this country. In this regard, I would like to take this opportunity to congratulate the Kazakh people, my friends and partners on the anniversary of the independence of the country, and to wish them all the best in 2020.

DIPLOMAT 41

Capitol Investment Group – a Success Story Started with the Management of Kazakh Investment Projects გვანცა გუბელაძე GVANTSA GUBELADZE აინვესტიციო ჯგუფი „კაპიტოლი“ 2014 წელს შეიქმნა და მას შემდეგ წარმატებით უძღვება ქართული და ყაზახური ინვესტიციებით განხორციელებული პროექტების მართვას უძრავი ქონების განვითარებასა და მართვაში, მშენებლობაში, ტურიზმში, სოფლის მეურნეობისა და წარმოება-გადამუშავების სფეროში. საინვესტიციო ჯგუფი „კაპიტოლის“ სახელს

ს

42 DIPLOMAT

apitol Investment Group, an investment management group established in 2014 has recorded huge successes in the management of Georgian and Kazakh investment projects in real estate development and management, construction, tourism, agriculture and manufacturing. The Capitol Investment Group is also connected to the

უკავშირდება ქვეყანაში ამერიკული სასტუმროების ბრენდის „ბესთ უესთერნ ინთერნეიშენალისა“ და ესპანური სასტუმროების მართვის ჯგუფის „ჰოტელ ქოლექშენ ინთერნეიშენალის“ წარმომადგენლობა. საინვესტიციო ჯგუფის აღმასრულებელი დირექტორი გიორგი ჯახუტაშვილი ჟურნალ „დიპლომატთან“ კომპანიის განვლილ გზასა და ქართულ-ყაზახურ სავაჭრო ურთიერთობებზე საუბრობს. ის იმედოვნებს, რომ „კაპიტოლის“ საინვესტიციო პორტფელი უახლოეს წლებში კიდევ უფრო გაიზრდება და ყაზახეთის გარდა სხვა ქვეყნების ინვესტორებიც იქნებიან წარმოდგენილნი.

representation of the American hotel brand, Best Western International, and the Spanish hotel management group, Hotel Collection International, in Georgia. The Executive Director of Capitol Investment Group Giorgi Jakhutashvili, had a conversation with us at Diplomat Magazine and spoke about the company’s path and Georgian-Kazakh trade relations. He hopes that Capitol’s investment portfolio will grow in the coming years and investors from other countries besides Kazakhstan will also be represented by the group.

ბატონო გიორგი, როგორ შეიქმნა საინვესტიციო ჯგუფი „კაპიტოლი“ და რა კავშირი აქვს მას ყაზახეთთან? 2014 წელს შეიქმნა „კაპიტოლ ჯგუფი“, რომელმაც ერთიანი მართვის ქვეშ მოაქცია 2006 წლიდან 2013 წლამდე სხვადასხვა ყაზახური ინვესტიციით განხორციელებული პროექტები. იმ დროს ისინი იყვნენ კრიზისულ მდომარეობაში 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომისა და მსოფლიო ფინანსური კრიზისის მძიმე შედეგების გამო. შესაბამისად, იყო კვალიფიციური მართვის საჭიროება და ისე დაემთხვა, რომ გუნდი, რომელიც საჭირო იყო ამ საქმისთვის, შევკარით უმოკლეს პერიოდში, მმართველ კომპანიას დავარქვით „კაპიტოლ მენეჯმენტი“, ხოლო „კაპიტოლ ჯგუფი“ ეწოდა ჯგუფს , რომელშიც ზემოთ ხსენებული კომპანიები გაერთიანდა. კომპანიის ერთ-ერთი მთავარი მიმართულება უცხოური ინვესტიციების მოზიდვაა, როგორ აფასებთ საინვესტიციო გარემოს საქართველოში და უშუალოდ თქვენ როგორ მუშაობთ ამ მიმართულებით? საინვესტიციო გარემო საქართველოში მიმზიდველია, მაგრამ - არასრულყოფილი და საჭიროებს გაუმჯობესებას ბევრი მიმართულებით. თუმცა საგადასახდო რეჟიმით, მისი პრეფერენციებით, სხვადასხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებით, საინვესტიციო გარემოთი საქართველო მაინც მიმზიდველია ბევრი ქვეყნისთვის და მათ შორის ყაზახეთისთვის იმიტომ, რომ აქვს ძალიან კარგი მდებარეობა, რაც ყაზახეთს აძლევს საშუალებას, შავი ზღვის გავლით გავიდეს მსოფლიო წყლებში და გაიტანოს თავისი პროდუქცია და პირიქით. რაც შეგვეხება ჩვენ, პროექტების მართვისთვის, საერთაშორისო პრაქტიკასთან ერთად ადგილობრივ კომპეტენციას ვიყენებთ. ჩვენი ინვესტორები მეტწილად უცხო ქვეყნის მოქალაქეები არიან, რომლებიც საქართველოში პირადად არ საქმიანობენ და იშვიათად ჩამოდიან - წელიწადში რამდენჯერმე, შესაბამისად, ჩვენ ვასრულებთ მათ ფუნქციებს, როგორც, ასე ვთქვათ, ინვესტორებისა და დამფუძნებლების წარმომადგენლები, ვზრუნავთ მათ საქმიანობაზე ისე, რომ მათი მიზნები და სტრატეგია იყოს განხორციელებული. საინვესტიციო ჯგუფი „კაპიტოლი“ სწრაფად და წარმატებით ვითარდება, როგორია კომპანიის მთავარი მიღწევები და რა გამოწვევებს აწყდებით ბაზარზე? 2014 წელს დავფუძნდით, მალევე განვსაზღვრეთ ჯგუფის განვითარების საშუალოვადიანი სტრატეგია, შევიქმენით მკაფიო წარმოდგენა, თუ რა მიმართულებით ვაპირებდით მომდევნო 10 წლის განმავლობაში ინვესტიციების მოზიდვასა და განხორციელებას, შესაბამისად, გადავდგით ყველა საჭირო ნაბიჯი, რამაც ჩვენი დღევანდელი მიღწევები განაპირობა. ერთ-ერთი მსხვილი მიმართულება, რაც ჩავიფიქრეთ, იყო უძრავი ქონება და სტუმართმასპინძლობა, გვესმოდა, რომ გამოწვევა იყო მართვის კომპეტენციები და ადამიანური რესურსები, რეგიონების

How did the Capitol Investment Group start, and how is it related to Kazakhstan? In 2014, the Capitol Group was created, to unify the management of various projects that had started between 2006 and 2013 from Kazakh investments. At the time, those projects were in a crisis position due to the severe consequences of the 2008 Russo-Georgian war and the global financial crisis. For that reason, there was a need for qualified management and it

DIPLOMAT 43

ინფრასტრუქტურული განუვითარებლობა, შესაბამისად, მრავალი მიმართულებით გავხდით საერთაშორისო ორგანიზაციების პარტნორები, მაგალითად - „ბესთ უესთერნ ინთერნეიშენალი“ სასტუმროების ამერიკული ბრენდია, რომელსაც დაახლოებით 16 შიდა ქვებრენდი აქვს და ჩვენი მეშვეობით ყველა ხელმისაწვდომია საქართველოსა და აზერბაიჯანის ბაზარზე. ასევე გავხდით ესპანური სასტუმროების მართვის ჯგუფის „ჰოტელ ქოლექშენ ინთერნეიშენალის“ (HCI) წარმომადგენლები და პარტნიორები საქართველოში. HCI 22 სასტუმროს აკრედიტებული მმართველია, მათ შორის ისეთი ბრენდების, როგორიცაა „ჰილტონი“, „აქორი“, „ინტერკონტინენტალი“, „შერატონი“და „მერიოტი“. ამ ორი პარტნიორობით ჩვენ საშუალება მოგვეცა, რეგიონებში შევსულიყავით, შეგვექმნა საინვესტიციო პროექტი ტურიზმის მიმართულებით, გვქონოდა საერთაშორისო ბრენდი და საერთაშორისო ხარისხის მართვა. დღესდღეობით ესპანელებთან თანაპარტიორობით სამ სასტუმროს მიეცა კვალიფიციური მართვის შესაძლებლობა და რვა სასტუმროს აქვს ჩვენი წარმომადგენლობის ბრენდი მინიჭებული, რაც რეგიონებში პროგნოზირებადი საერთაშორისო ხარისხის მიწოდების საშუალებას იძლევა. ჩვენი მთავარი მიღწევა არის სწრაფად მზარდი გუნდი, რომლის დახმარებით და რომელზე დაყრდნობითაც ვაკეთებთ ყველა იმ პროექტს, რომელიც მიმდინარე ეტაპზე და სამომავლოდაც უკვე ძალიან სოლიდურ საინვესტიციო პროექტებად გადაიქცევა და მოაქვს შესაბამისი დივიდენდები ჩვენთვისაც და ინვესტორებისთვისაც. ასევე აღსანიშნავია პორტფელის გასამმაგება, ექვს წელიწადში გავასამმაგეთ საინვესტიციო პროექტების პორტფელი, როდესაც ჩავიბარეთ, ეს იყო დაახლოებით 45 მილიონი ამერიკული დოლარის პროექტები, დღეს დაახლოებით 150 მილიონი ამერიკული დოლარის პროექტებს ვმართავთ. ყაზახური ინვესტიციების პოტენციალის გათვალისწინებით შეიძლება ითქვას, რომ ისინი მცირე რაოდენობით არიან საქართველოში წარმოდგენილნი, როგორ ხსნით ამას, რა არის ყაზახი ინვესტორების მთავარი დამაბრკოლებელი ფაქტორები? საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ყაზახეთმა ისევე, როგორც საქართველომ ეკონომიკურ-პოლიტიკური განვითარების კუთხით ძალიან რთული გზა განვლო, მათ თავიანთი გამოწვევები ჰქონდათ

44 DIPLOMAT

coincided with the fact that the team needed for this task was assembled as quickly as possible. We named the management company “Capitol Management”, while the “Capitol Group” was selected as the name for the united group of companies mentioned above. One of the main directions of the company is attracting foreign investments, how would you evaluate the investment environment in Georgia and how do you work in this direction? The investment environment in Georgia is attractive but incomplete and needs to be improved in many ways. However, with its tax regime, preferences, and various international treaties, the investment environment in Georgia is still attractive to many countries, including Kazakhstan. Georgia is in a very good location, and this allows Kazakhstan to cross the Black Sea to reach world waters and export its products and vice versa. As for us, we use local competence in project management, along with international practice. Our investors are mostly foreign nationals who do not personally work in Georgia and rarely arrive - several times a year, so we perform the functions of investors and founders as it were, taking care of their business so that their goals and strategies are implemented. Capitol Investment Group is developing rapidly and attaining a lot of success. What has been the company’s key achievements and what challenges do you face in the market? Since we began operations in 2014, we quickly identified a medium-term strategy for group development, and this provided a clear idea of the kind of investments we were going to attract and implement over the next 10 years. Therefore, we only took all the necessary steps that led to our current achievements. One of the big directions that we decided to work on was real estate and hospitality. We understood that the challenge was managing competencies and human resources and infrastructure development in the regions. Consequently, we became partners with many international organizations, such as Best Western International, an American hotel brand that has around 16 sub brands all of which are available through us in the Georgian and Azerbaijani markets. We also became representatives and partners of the Spanish hotel management group, Hotel Collection International (HCI) in Georgia. HCI is an accredited manager of 22 hotels, including brands such as Hilton, Actor, Intercontinental, Sheraton and Marriott. With these two partnerships, we were able to penetrate the regions, create an investment project for tourism, have an international brand and manage international quality in the area of hospitality. Currently, three hotels enjoy the privilege of qualified management and eight hotels are a part of the brand’s representation, which places us at a unique position to provide predictable international quality in the regions. Our main achievement is a rapidly growing team, through whose help we are building on all the projects that will be transformed into very solid investment projects for the present and in the future. These projects will bring relevant dividends to our

ქვეყანაში, შესაბამისად, დოვლათი არ გროვდებოდა კერძო კაპიტალის სახით, რომ გარეთ გასულიყო, შედეგად, ყაზახური ინვესტიციები საერთაშორისო ბაზარზე, ძირითადად, სახელმწიფო ორგანიზაციების მეშვეობით გადიოდა. საქართველოში იყო ასეთი პრეცედენტი - „კაზმუნაი გაზი“, რომელიც ახორციელებდა თბილისის მასშტაბით გაზის დისტრიბუციას. ახლა კი საქართველოში წარმოდგენილია „რომპეტროლი“, „ხალიკ ბანკი“, ასევე ყაზახური კომპანიის თანაინვესტირებით აშენდა სასტუმრო ბორჯომში, რომელმაც „რიქსოსის“ ბრენდით დაიწყო და ყაზახების პარტნიორობიდან გასვლის შემდეგ „ბორჯომი ლიკანი“-ს ბრენდით გააგრძელა. როგორც ჩანს, ბოლო ათ წელიწადში ყაზახეთშიც დაგროვდა კერძო სექტორში საკმარისი კაპიტალი და მათ გადაწყვიტეს, რომ რეგიონში დივერსიფიცირება მოეხდინათ და თავიანთი ბიზნესები სხვადასხვა ქვეყნებში გაეფართოვებინათ. შესაბამისად, ბოლო წლებში უკვე გააქტიურებულია ყაზახური კაპიტალი საქართველოში და უნდა ითქვას, რომ ყაზახეთშიც გააქტიურებულია ქართული კაპიტალი - არიან ქართველები, რომლებიც ფიქრობენ თავიანთი ბიზნესის დივერსიფიკაციაზე და გადიან რეგიონსა და შუა აზიაში. როგორც უზბეკეთში, ასევე ყაზახეთში, მეტ-ნაკლებად იმ ქვეყნებში, სადაც ფინანსური და სამართლებრივი გარანტიები უფრო მეტად არის, ვიდრე სხვა ქვეყნებში, შესაბამისად, ქართული ინვესტიციებიც გაედინება ამ მიმართულებით, ამიტომ ჩვენ ვფიქრობთ, რომ მომდევნო წლებში ეს უფრო განვითარდება და გაღრმავდება, რაც უფრო მეტ ინვესტიციას მოუტანს საქართველოს უშუალოდ ყაზახეთიდან. ასევე, თუ რატომ არის მიმზიდველი საქართველო ყაზახი ინვესტორებისთვის - დავამატებდი, რომ საქართველო დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარების კუთხით ლიდერია რეგიონში, ეკონომიკური განვითარების ტემპების მიუხედავად, რომელიც ბოლო წლებში შენელებულია, ის მაინც კარგ პოზიციებს ინარჩუნებს მსოფლიო რეიტინგებში ბიზნესის კეთებისა და ბიზნესის კონკურენტუნარიანობის კუთხით. ლოგისტიკურად და გეოპოლიტიკურად კარგი მდებარეობა აქვს საქართველოს, გასაგებია, რომ უსაფრთხოების რისკები არსებობს, თუმცა ყაზახური კაპიტალისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, ბაზარი იყოს ნაცნობი, მეტ-ნაკლებად გასაგები და პროგნოზირებადი. ასევე პოზიტიური კონტექსტია ყაზახ და ქართველ ხალხს შორის ისტორიულად ძალიან კარგი ურთიერთობა - ისინი ჩამოდიან ქვეყანაში, სადაც ენის ბარიერი არ აქვთ, სადაც ოთხსეზონიანი და მრავალფეროვანი ბუნება და კლიმატია, რაც მათთვის იშვიათია, ვინაიდან ძალიან მკაცრი ბუნებრივი კლიმატია ყაზახეთში და საქართველო ამ კუთხით მათთვის მიმზიდველია, ასევე ტურიზმისა და გასტრონომიის მომხიბვლელობა, რაც მათთვის დამატებითი მიზიდულობის წერტილად იქცევა, შედეგად ინვესტიცია ხდება სასიამოვნო სასარგებლოსთან ერთად. როგორ ფიქრობთ, საქართველოში რომელი სფეროებია ყაზახი ინვესტორებისთვის უფრო საინტერესო და რას ურჩევდით მათ, ვინც ახალი ბიზნესის ათვისებაზე ფიქრობს, თუმცა საქართველოს არჩევაზე ჯერ მაინც ყოყმანობს? კერძო სექტორში, რა თქმა უნდა, ლიდერობს უძრავი ქონება, რადგან უძრავი ქონების ბიზნესი საქართველოში სტაბილური და პროგნოზირებადია, განსხავებით სხვა მიმართულებებისა, ამიტომ უძრავ ქონებაში, ბუნებრივია, სტატისტიკურად კერძო სექტორის ინვესტიციები ყველაზე მეტია. რაც შეეხება რჩევას, პირველ რიგში ვიტყოდი, რომ ძალიან კარგი და აუთვისებელი ბაზარია, ბევრი საინტერესო პროექტია არა მარტო უძრავ ქონებაში, არამედ სოფლის მე-

group and our investors. It’s also worth to mention tripling the portfolio. We’ve tripled our portfolio of investment projects in six years. When we started it was about $ 45 million, today we’re managing projects of about $ 150 million. Given the potential of Kazakh investments, it can be said that they are on a small scale in Georgia, how do you explain this? And what are the main obstacles for Kazakh investors? After the collapse of the Soviet Union, Kazakhstan, just like Georgia, had a very difficult path in terms of economic and political development. There were sufficient challenges in the country, so there was no private capital accumulated for investments outside the country. As a result, Kazakhstan’s investments became a part of the international market, mainly through state organizations. There is a similar precedent in Georgia - KazMunayGas, which carried out gas distribution throughout Tbilisi. Major Kazakh investments are now represented in Georgia as Rompetrol, and Khalik Bank. Also by co-investment, a Kazakh company built a hotel in Borjomi, which started with the Rixos brand and continued with the Borjomi Likani brand after the Kazakh partnership ended. It seems that in the last ten years, Kazakhstan has also accumulated enough capital in the private sector and they have decided to diversify in the region, and expand their businesses to different countries. As a result, Kazakh capital became activated in Georgia in recent years and it should be said that Georgian capital has also been activated in Kazakhstan - there are Georgians who are thinking about diversifying their businesses, and moving to the region and Central Asia. In both Uzbekistan and Kazakhstan, in the countries where there are more financial and legal guarantees, Georgian investments are also flowing, so we expect that in the coming years it will grow and deepen, and will bring more direct investments to Georgia from Kazakhstan. Also, as to the reason behind Georgia’s attraction for Kazakh investors - I would add that Georgia is a leader in the development of democratic institutions in the region, and despite its economic growth rates that have slowed in recent years, it still holds a good position in terms of doing business and business competitiveness. Georgia has an excellent location in terms of logistics and geopolitics, although there are security risks, it is very important for Kazakh companies to participate in a market they are familiar with and is more or less understandable and predictable. There is also a positive context for the historically very good relationship between Kazakhstan and the Georgian people - they arrive in a country with no language barrier, with an all-year round tourism industry due to its diverse nature and climate which, is rare for them, as there is a very harsh natural climate in Kazakhstan. Georgia is attractive to Kazakhs. Georgian gastronomy is also fascinating and is an extra point of attraction for Kazakh visitors. The result is an investment with a pleasant benefit. What areas of Georgia do you think are most attractive to Kazakh investors and what would you recommend to

DIPLOMAT 45

ურნეობაში, ენერგეტიკაში, როგორც მცირე, ასევე საშუალო. მსხვილი პროექტების განხორციელება ცოტა რთულია, რადგან ამგვარი პროექტები მიბმულია ცენტრალურ ინფრასტრუქტურასთან და ლოგისტიკურ საკითხებთან, თუმცა გასაგებია და ჩემი რჩევაც ეს იქნება, რომ თუ ჯერ არ აქვთ საქართველოსთან ურთიერთობის გამოცდილება, უნდა დაიწყონ მცირე ან საშუალო ბიზნესით. მიმართულებები აქაც სხვადასხვაა, ალბათ, უფრო იმ ბიზნესში ვურჩევდი ჩართვას, რომელშიც თვითონაც აქვთ გამოცდილება თავიანთ ქვეყანაში ან სჭირდებათ ის თავიანთ ქვეყანასთან კავშირში - მაგალითად, სატრანსპორტო-ლოგისტიკური მიმართულებით, თუ რაღაცის იმპორტითაა დაკავებული. წარმოების მიმართულებაც საინტერესოა, გამომდინარე იქიდან, რომ საქართველოს აქვს თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებები უმსხვილეს ბაზრებთან - ეს არის ევროპის, ევროკავშირის და ჩინეთის უმსხვილესი ბაზრები, ასევე გააჩნია ძალიან შეღავათიანი სავაჭრო შეთანხმებები აშშ-სთან და დსთ-ის ყოფილ შემადგენლობასთან, შესაბამისად, ნებისმიერი წარმოებისთვის მიმზიდველი ქვეყანაა, თუ ამაში კომპეტენცია თავად ინვესტორს ან საინვესტიციო კომპანიას გააჩნია. საქართველო ძალიან მიმზიდველი ქვეყანაა ფინანსური ინსტიტუტების ჩამოყალიბებისა და განვითარებისთვის იმიტომ, რომ ძალიან კვალიფიციური კადრები არსებობენ ქვეყანაში, ძალიან განვითარებულია საბანკო და საფინანსო სისტემა, შეიძლება ითქვას, რომ ერთ-ერთ მოწინავე პოზიციებზეა უკვე აღმოსავლეთ ევროპასა და ევროკავშირთან მიმართებაშიც. მზარდია ტურიზმის სფერო, რასაც თავისთავად მოსდევს შიდა მოხმარების სოფლის მეურნეობა, საქართველოს ასეთი საექსპორტო პროდუქტების წარმოებაშიც ძალიან დიდი პერსპექტივა აქვს, კერძოდ, სოფლის მეურნეობის ნაწილში და ალკოჰოლურ სასმელებში. ასე რომ, ნებისმიერი ინტერესის მქონე ყაზახური საინვესტიციო ჯგუფისთვის ან ფიზიკური პირისთვის საქართველო ძალიან მიმზიდველი ქვეყანაა თავისი პორტფელის დივერსიფიკაციისთვის. რა თქმა უნდა, შეიძლება ბევრად უფრო მაღალმარჟიანი პროექტები სხვა ქვეყნებშიც აწარმოონ ჯფუფებმა და საქართველო ვერ იყოს ამ ნაწილში გამორჩეული, თუმცა იმისათვის, რომ გარკვეული კაპიტალის დივერსიფიკაცია და რისკების დაბალანსება მოხდეს, საქართველო ნამდვილად არის ის ქვეყანა, სადაც საინვესტიციო ჯგუფმა ან კერძო ინვესტორმა მეორე ან მესამე ნაბიჯი უნდა გადადგას. როგორ აფასებთ საქართველო-ყაზახეთის სავაჭრო ურთიერთობებს და რა მიმართულებით ხედავთ განვითარების შესაძლებლობებს? საქართველო-ყაზახეთის სავაჭრო ურთიერთობები, პირველ რიგში, ძალიან მნიშვნელოვანია ორივე მხარისთვის. ლოგისტიკური ნაწილი რომ შევაფასოთ, ორივე ქვეყანა აბრეშუმის გზის ნაწილი და კონტრიბუტორია, ვგულისხმობ ჩინეთის ახალი აბრეშუმის გზის ინიციატივას, საქართველო და ყაზახეთი სხვა ქვეყნებთან ერთად ლოგისტიკური დერეფნის აწყობაში მონაწილეობენ. აქედან გამომდინარე, ძალიან მნიშვნელოვანია სავაჭრო კავშირები. საქართველო ხორბლის იმპორტიორი ქვეყანაა, ძირითადად რუსეთიდან ხდება ხორბლის იმპორტი და ლოგისტიკური საკითხების მოგვარებასთან ერთად საქართველო ყაზახური ხორბლის მომხმარებელიცაა, ყაზახური ხორბალი მოთხოვნადია ევროპის ბაზრებზე, შესაბამისად, ყაზახური პირველადი პროდუქციის საექსპორტო ნაწილში საქართველოსა და ყაზახეთს შორის სავაჭრო და საექსპორტო ურთიერთობები ძალიან საჭირო და მიმზიდველია. ასევე ძალიან მიმზიდველია ყაზახეთისთვის ხილ-ბოსტნეულისა

46 DIPLOMAT

those who are thinking of starting a new business, but are still hesitant to choose Georgia? In the private sector, of course, real estate is leading, as the real estate business in Georgia is stable and predictable. So, real estate investments are naturally the highest in the private sector. As for advice, first of all, I would say that Georgia is a very good and untapped market, as there are many interesting projects not only in real estate but also in agriculture, energy for small and medium businesses. Large projects are slightly difficult to implement, as these projects are tied to central infrastructure and logistics, though it is understandable and my advice would be that if they do not have experience with Georgia, they should start with small or medium-sized businesses. The directions here are different as well; perhaps I would prefer that any interested person gets involved in a business where they have experience in their own country or need to get in touch with their own country - for example, in the transport-logistics field, if they are importing something. The direction of production is also interesting given that Georgia has free trade agreements with the largest markets - these are the largest markets in Europe, the European Union and China, and Georgia has very favorable trade agreements with the US and former CIS states so, it is attractive for any production if the investor or the investment company has enough competence. Georgia is a very attractive country for the establishment and development of financial institutions. The banking and financial system of Georgia is very developed because of the strength of qualified staff in the country. Georgia’s financial industry can be said to occupy one of the leading positions in Eastern Europe and the European Union. Tourism is a growing sector, followed by domestic consumption, and Georgia has great prospects for exporting such products, particularly in the area of agriculture, food, wine and spirits come to mind. So, for any Kazakh investment group or individual with any interest, Georgia is a very attractive country to diversify its portfolio. Of course, there may be much higher-cost projects in other countries as well, and Georgia may not compare in this regard, but in order to diversify some capital and balance the risks, Georgia is definitely the country which an investment group or private investor should consider as a second or third step. How do you assess Georgia-Kazakhstan trade relations and how do you view the opportunities for development? Georgia-Kazakhstan trade relations are, first of all, very important for both parties. To assess the areas of logistics, both countries contribute to, and are a part of the Silk Road (China’s New Silk Road Initiative, where Georgia and Kazakhstan, along with other countries, are involved in the construction of the logistics corridor). Therefore, trade links are very important. Georgia is a wheat importing country, which mainly comes from Russia. The demand for wheat alongside logistic issues have made Georgia a consumer of Kazakh wheat. Kazakh wheat is in demand in European markets, therefore trade and export relations between Georgia and Kazakhstan are very much needed in the Kazakh primary export sector. It is of course very attractive

და სხვა სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის იმპორტი, წიაღისეულის მოპოვება და გატანა ერთი ქვეყნიდან მეორეში და მეორედან - პირველში, ენერგეტიკა, ნავთობპროდუქტები, ფინანსური სერვისები - ეს ყველა ის სერვისი და პროდუქტია, რომელიც ორივე ქვეყანას შეიძლება ერთმანეთისგან დასჭირდეს და გამოადგეს. ასევე, ტურიზმი - საქართველო, შეიძლება ითქვას, ტურისტული დანიშნულების ქვეყანაა, ყაზახეთზეც შეიძლება იმავეს თქმა, რადგან ძალიან მნიშვნელოვანი და საინტერესო ადგილები აქვს სხვადასხვა სეგმენტისთვის, თუნდაც ოფროუდერებისთვის, მონადირეებისთვის ეს არის იდეალური ბუნება და კლიმატი, ექსტრემალური მიმართულებებისთვის ფართო შესაძლებლობებია. ასე რომ, საკითხი, თუ რითი შეიძლება იყოს საქართველო საინტერესო ყაზახეთისთვის და ყაზახეთი - საქართველოსთვის, კიდევ ექვემდებარება დამუშავებას ორივე მხრიდან, თუმცა ჩემი პირადი რწმენით და გამოცდილებით, ორივე მხარეს გააჩნია ძალიან ბევრი ისეთი შესაძლებლობა, რომელიც ჯერ აღმოჩენილი არ არის და ზუსტად ორმხრივი თანამშრომლობის და სხვადასხვა პლატფორმების, ფორმატების მეშვეობით ეს შესაძლებლობები უნდა გაიხსნას და გამოიყენონ როგორც კერძო, ისე საჯარო სტრუქტურებისთვის. როგორია საინვესტიციო ჯგუფი „კაპიტოლის“ სამომავლო გეგმები? როგორ ხედავთ „კაპიტოლ ჯგუფს“ 10 წლის შემდეგ? საინვესტიციო ჯგუფი „კაპიტოლი“ 10 წლის შემდეგაც ინარჩუნებს მისიას ინვესტიციების მოზიდვისა და ეფექტური მართვის გზით საქართველოს ეკონომიკისთვის ხელის შეწყობის შესახებ, შესაბამისად, ის, ალბათ, ახუთმაგებს საინვესტიციო პორტფელს, ამასთანავე, მასში, ყაზახეთის გარდა, სხვა ქვეყნების ინვესტორებიც არიან წარმოდგენილნი და ისეთივე მრავალფეროვანი, მრავალსექტორული ჯგუფია, როგორიც უკვე დღეს და გაცილებით მეტი სარგებელი მოაქვს ინვესტორებისა და საზოგადოებისთვის.

and holds huge prospects. It is also very attractive to Kazakhstan for the import and export of minerals, and other agricultural products between countries. Energy, petroleum products, financial services - these are all services and products that both countries may need and benefit from each other. Georgia can be said to be a tourist destination, and Kazakhstan can be regarded as a tourist destination as well because it has very important and interesting places for different interested parties, even for off-roaders, and hunters. This is an ideal nature and climate, with wide opportunities for extreme destinations. So the question of how Georgia might be of interest to Kazakhstan and Kazakhstan to Georgia is still subject to elaboration by both sides, but in my personal belief and experience, both sides have so many opportunities that have not yet been discovered which will be precisely discovered through bilateral cooperation. These opportunities can be opened via different platforms and used by both private and public structures. What are the future plans of Capitol Investment Group? How do you see your company after 10 years? After 10 years, Capitol Investment Group will still maintain its mission of attracting investment and promoting effective management to aid Georgian economy. It is likely that our investment portfolio would have increased to about five times its current size, with investors from countries other than Kazakhstan also represented. Capitol Investment Group will be a diverse and multi-sector group as it is today, with a lot more benefits for its investors and the public.

DIPLOMAT 47

დიპლომატიური სწავლება დეზინფორმაციის საპასუხოდ

Diplomatic Training in Response to Fake News and Disinformation ნინო შარაშიძე NINO SHARASHIDZE მ ინტერვიუში საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს ლევან მიქელაძის სახელობის დიპლომატიური სასწავლო და კვლევითი ინსტიტუტის ხელმძღვანელი თინათინ ბრეგვაძე საუბრობს შესაბამისი სწავლების და ინფორმაციის სწორად გაზიარების აუცილებლობაზე, მას სჯერა, რომ დეზინფორმაციის მზარდი ტენდენციის შესამცირებლად მნიშვნელოვანია აღნიშნული სწავლების ადრეულ ეტაპზე დაწყება. როგორ მოხდა დიპლომატიური სასწავლო და კვლევითი ინსტიტუტის დაარსება? სასწავლო მიმართულება საგარეო საქმეთა სამინისტროში ძალიან დიდი ხანია არსებობს, თუმცა სტრუქტურული ჩამოყალიბება სსიპ-ის სახით 2012 წელს განხორციელდა. ინსტიტუტი ლევან მიქელაძის, რომელიც სამწუხაროდ 2009 წელს გარდაიცვალა, სახელობისაა. ის იყო ძალიან გამორჩეული ადამიანი როგორც პიროვნულად, ისე პროფესიონალურად. ლევან მიქელაძე დღემდე ძალიან დიდ პატივისცემას იმსახურებს. მისი ღვაწლი და დამსახურებები საქართველოს საგარეო პოლიტიკის ფორმირებაში აღიარებულია როგორც ჩვენს სამინისტროში, ისე საერთაშორისო დონეზე, შესაბამისად ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ეს ინსტიტუტი ამ ადამიანის სახელს ატარებს. ინსტიტუტი თავდაპირველად ორიენტირებული იყო დიპლომატების გადამზადებაზე, სხვადასხვა პროგრამების შემუშავებაზე, რომელიც ხელს უწყობდა ქართული დიპლომატიური კორპუსის გაძლიერებას, მათი თეორიული და პრაქტიკული ცოდნის ამაღლებას. დაახლოებით წელიწადნახევრის წინ კი ინსტიტუტმა განიცადა გარკვეული რეფორმირება იმ თვალსაზრისით, რომ მისი მიმართულებები კიდევ უფრო გაფართოვდა და ახალი ფუნქციები დაემატა. ყველაზე მნიშვნელოვანი რაც მოხდა, დაემატა ანალიტიკური და კვლევითი მიმართულება, სადაც ამჟამად მუშაობს რვა გამორჩეული და დამსახურებული ელჩი,

ა

48 DIPLOMAT

n this interview with Tinatin Bregvadze, the Acting Head of the Levan Mikeladze Diplomatic Training And Research Institute, Ministry of Foreign Affairs of Georgia, she spoke about the need for adequate training and proper sharing of information, she believes that it is important to begin this training at early stages in order to mitigate the growing trends of misinformation. How was the Diplomatic Training Institute established? Can you share with us briefly? The Ministry of Foreign Affairs had carried out extensive work on the study component for a long time, although it was structured as a LEPL in 2012. The Centre is named after Levan Mikeladze who was a very distinguished person, and highly respected both in his personal and professional life. Mikeladze is deserving of so much respect even after his unfortunate death. Levan Mikeladze’s brilliant work in the formation of Georgia’s foreign policy is recognized both within our ministry and internationally so, it is very important for the institution to bear this man’s name. The Institute was initially focused on training diplomats, and developing various programs that helps strengthen the Georgian diplomatic corps while enhancing their theoretical and practical knowledge. About a year and a half ago, the institute carried out some reform which further expanded its mandate and added other important functions. The most important reform in the institute is its new analytical and research direction, which currently employs eight “distinguished ambassadors” who have held senior diplomatic posts at various times and in different countries, but are not currently engaged as diplomats. These

რომელთაც სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა ქვეყანაში უმაღლესი დიპლომატიური თანამდებობები ეკავათ, ამჟამად ისინი არ არიან აქტიურ დიპლომატიაში, მაგრამ თავიანთ ცოდნასა და გამოცდილებას ისევ ამ საქმეს უძღვნიან, მუშაობენ ინსტიტუტში და ჩართულნი არიან როგორც საგანმანათლებლო, ისე ანალიტიკურ და კვლევით საქმიანობაში. არაერთ პროექტს ახორციელებთ სამინისტროს თანამშრომლებისთვის და საჯარო მოხელეებისთვის, რომელ მათგანს გამოყოფდით? როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ჩვენი ფუნქციები გაიზარდა და გარდა იმისა, რომ მაინც ძირითად ფუნქციად ჩვენი დიპლომატებისთვის ხარისხიანი პროგრამების შეთავაზება და სამინისტროს თანამშრომლების სხვადასხვა უნარებითა და ცოდნით აღჭურვა რჩება, ასევე ჩვენი ერთ-ერთი სტრატეგიული მიზანი არის, რომ რაც შეიძლება ფართო აუდიტორია მოვიცვათ, ამისათვის განვსაზღვრეთ კონკრეტული სამიზნე ჯგუფები, რომლებზეც ვთვლით, რომ მნიშვნელოვანია ზუსტი და პროფესიონალური ინფორმაცია ჰქონდეთ საქართველოს საგარეო პოლიტიკის შესახებ, ეს მნიშვნელოვანი სამიზნე ჯგუფებია ახალგაზრდები, სტუდენტები, ანუ ის პროფესიონალები, რომლებიც მომავალში ამ უწყების თანამშრომლები გახდებიან, რომ მათი ინფორმირებულობა მოხდეს სწორად და ასევე სწორი მოლოდინები და სწორი წარმოდგენა ჰქონდეთ თვითონ დიპლომატიური სამსახურის შესახებ იმიტომ, რომ ხშირად ამ პროფესიის მიმართ არასწორი წარმოდგენა აქვთ და ჩვენ ვცდილობთ რაც შეიძლება მეტად მომზადებული იყოს ხალხი, რომელმაც შემდგომში შეიძლება დიპლომატიური კარიერა აირჩიოს. ასევე, ბევრს ვმუშაობთ საჯარო მოხელეებთან, რადგან ვფიქრობთ, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია ერთ ენაზე საუბრობდეს ყველა, ყველას ჰქონდეს ერთი ინფორმაცია, ის ინფორმაცია, რომელიც ნამდვილია და ქვეყნის ოფიციალური პოზიციაა მიმდინარე პროცესებზე, ვთვლი, რომ ამას დღევანდელ დღეს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ეპოქაში, როდესაც ცრუ ინფორმაცია და დეზინფორმაცია არის ძალიან მნიშვნელოვანი პრობლემა. ამ გამოწვევების ფონზე ჩვენთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ იმ ცრუ ინფორმაციას, რომელიც ჩვენი ქვეყნის და მიმდინარე პროცესების მიმართ ვრცელდება, დავუპირისპიროთ გამართული, სწორი და პროფესიონალური ინფორმაცია. ინფორმირებულობის გაზრდის გარდა, აუცილებელია პროფესიონალური დისკუსია, როდესაც სხვადასხვა სექტორებს შორის ხდება ახალი იდეების, ხედვების, კონცეფციების გაცვლა-გამოცვლა, აქ იგულისხმებიან მხოლოდ საჯარო სამსახურის თანამშრომლები, ამ სივრცის აკადემიური ხედვაც ძალიან საინტერესოა იმიტომ, რომ სწორედ საუნივერსიტეტო და სამეცნიერო სივრცეებში იქმნება ახალი ცოდნა, რომელიც შემდგომ შესაძლოა გადაიქცეს კონკრეტულ პოლიტიკად, ამდენად ეს კომუნიკაცია, ასეთი ტიპის პლატფორმების გაჩენა და რაც შეიძლება მაღალი ჩართულობის უზრუნველყოფა არის ჩვენი ერთ-ერთი ამოცანა, რომლის განხორციელებასაც სხვადასხვა პროექტების სახით ვცდილობთ. ერთმნიშვნელოვნად ვერ გამოვყოფდი, ასე ვთქვათ, რომელიმე კონკრეტულ პროექტს, რომელზეც ვთვლი, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანია, რადგან მგონია, რომ ყველა ეს პროექტი საჭიროა, რაც უფრო მეტი ჩართულობით განვახორციელებთ მსგავს ღონისძიებებს ყველა სექტორი - მედია იქნება ეს, აკადემიური, არასამთავრობო,

ambassadors are involved in both educational, analytical and research activities. You embarked upon many projects for the Ministry staff and other public servants. Which of these projects would you highlight as the most interesting? As I mentioned in the last question, our mandate has grown, and besides providing quality diplomatic programs to our diplomats, and equipping the Ministry staff with various skills and knowledge, one of our strategic goals is to keep a broad audience engaged at all times. So, we have defined target groups and we believe that it is crucial to provide them with accurate and professional information about our foreign policy. These important target groups of young people, students, and professionals, have a high chance at becoming future employees of the ministry therefore, it is important to keep them informed and for them to have the right expectations and a healthy view about diplomatic service. We are often confronted with problems arising from people who have formed a wrong opinion about this profession, and this is why we believe that we must try to make the people who are going to choose diplomatic careers better prepared. Also, we do a lot of work with public officials because we think it is very important for everyone to speak one language, and operate with the same information on the genuine and official position of the country on current processes. I think this is of particular importance today as we are in an era where false information and misinformation have become huge problems. When we look at the challenges of our country, it is especially important for us to counter false information about our country and our ongoing processes with correct information from a professional standpoint. In addition to raising awareness, professional discussions are needed for the exchange of ideas, visions, concepts, and exchanges between different sectors. These may not only be among civil servants, but the academic scope that we can cover through these efforts looks interesting and promising because it is in the university and science spaces. From these spaces, we can create new knowledge that can then be formed into a specific policy. These discussions will aid communication and will ensure the most possible engagement on any of the tasks we strive to accomplish as projects. I wouldn’t say that there is a particular project that I like the most or I think is most important because all of these projects are necessary, and with more involvement we will be carrying out similar activities across all sectors – from the media, academic, non-governmental or state sectors. How do you inform foreign diplomatic staff about Georgia, and what specific programs do you have planned in this regard? First of all, I would like to mention the free Georgian language lessons we have organized for foreign diplomats in Georgia. These lessons are important because I have a lot to learn about the process of teaching the language and a lot more about Georgia. This year, we had a surprise influx of foreigners, at the Georgian language program. Since its inception, we have

DIPLOMAT 49

თუ სახელმწიფო, უკეთესი იქნება ჩვენი საერთო მიზნის მისაღწევად. როგორ ახდენთ უცხო ქვეყნის დიპლომატიური წარმომადგენლების თანამშრომლების ინფორმირებას საქართველოზე და კონკრეტულად რა პროგრამები გაქვთ ამ მიმართულებით? პირველ რიგში აღვნიშნავ ქართული ენის უფასო გაკვეთილებს საქართველოში მყოფი უცხოელი დიპლომატებისთვის, ამას იმიტომ გამოვყოფ, რომ ენის სწავლების პროცესს ძალიან ბევრი რამ ახლავს თან და ბევრ რამეს გებულობენ ქვეყნის შესახებ. წელს ჩვენთვისაც სიურპრიზი იყო უცხოელების რეკორდული რაოდენობა, რადგან ქართული ენის პროგრამა წლებია ხორციელდება და აქამდე ასეთი მაღალი ინტერესი არ ყოფილა. ასევე უცხოელებისთვის ვახორციელებთ პროექტს „About Georgia“ – „საქართველოს შესახებ“, ეს არის ინტერაქტიული სასწავლო კურსი, საქართველოში მცხოვრები დიპლომატებისა და სხვადასხვა ორგანიზაციაში მომუშავე უცხოელებისთვის. პროგრამა შედგება სალექციო საათებისგან, გვაქვს გასვლითი სესიები მუზეუმებში და ერთი ასეთი ექსკლუზიური სესია, რომელიც ყველაზე მეტად მოსწონთ და აღაფრთოვანებთ უცხოელებს - მიგვყავს სუხიშვილების ანსამბლის რეპეტიციებზე და ეს არის ძალიან შთამბეჭდავი მათთვის. ასევე ღვინის და ქალაქის ტურებზე და ა.შ. ჩვენი მიზანი არ არის, რომ ამ პროგრამის ფარგლებში რაღაც მოვატყუოთ და ცრუ წარმოდგენები შევუქმნათ ამ ქვეყნის შესახებ, რომ ეს არის მსოფლიოში ყველაზე მაგარი ქვეყანა, მე თვითონ ვარ ამის წინააღმდეგი. პროგრამა სამი მიმართულებისგან შედგება - ერთი, სადაც ვსაუბრობთ იმაზე, რომ ევროპა და ევროპული ცივილიზაცია საქართველოსთვის არ არის ახალი სივრცე - ეს არის ჩვენი ბუნებრივი ადგილსამყოფელი, სადაც ვცდილობთ, რომ დავბრუნდეთ და ამ ჩვენს ისტორიულ გამოცდილებას ვუყვებით მათ. მეორე - საქართველოს საგარეო პოლიტიკა და ისტორიული მიმოხილვა, თუ საით იყურებოდა საქართველო მთელი თავისი ისტორიის განმავლობაში და მესამე -საქართველო, როგორც ძალიან კარგი და საინტერესო კულტურული მიმართულება. ამ სამი ძირითადი კომპონენტის მიხედვით არის აწყობილი ეს პროგრამა, რომელიც დაახლოებით 15 შეხვედრისგან შედგება და ორი თვე გრძელდება. პროგრამას ძალიან დადებითი შეფასებები აქვს, მოსწონთ და აღნიშნავენ იმას, რომ ეს არის ის სივრცე, სადაც გებულობენ ქვეყნის შესახებ ისეთ ინფორმაციას და ისეთ გამოცდილებას იძენენ, რომელსაც ვერ ღებულობენ საქართველოში ტურისტად მოგზაურობისას ან საქმიანი ვიზიტისას, ამიტომ ვთვლით, რომ ეს ყველაფერი ძალიან მნიშვნელოვანია. სტუდენტებს ან უბრალოდ დაინტერესებულ პირებს თუ შეუძლიათ თქვენს პროექტებში მონაწილეობა და ღონისძიებებზე დასწრება? რა თქმა უნდა, შეუძლიათ. ამ მიმართულებით ვთანამშრომლობთ დონორებთან ან ზოგჯერ ჩვენი სახსრებითაც ვაკეთებთ ამას, ვხსნით სივრცეს ყველასთვის და ეს შეიძლება იყოს არა სალექციო კურსი, არამედ ერთი საჯარო შეხვედრა საინტერესო სპიკერთან რომელიმე აქტუალურ საკითხზე ან ზოგად თემებზე. ვცდილობთ, რომ ყოველთვის გამოვეხმაუროთ ისეთ საკითხებს, რომლებიც იმ დროს არის აქტუალური და მოგეხსენებათ, ეს სფერო ძალიან დინამიკურია, რადგან მსოფლიოში ყოველთვის რაღაც იცვლება და, რა თქმა უნდა, ვცდილობთ, რომ ასეთი შეხვედრები ყველასთვის იყოს ღია და ხელმისაწვდომი.

50 DIPLOMAT

not witnessed such a high interest. Going by the previous question, I have to say that there is one project I particularly like. This project is called “About Georgia,” and it is an interactive training course for diplomats living in Georgia and foreigners working in various organizations. The program covers lectures, field trips to museums, and we have one of those exclusive sessions that mostly fascinate foreigners. We equally attend rehearsals of the Sukhishvili’s ensemble and they find this to be very interesting for them. We also organize wine and city tours amongst other programs. We do not wish to deceive ourselves or to create false assumptions about this country under this program, i.e., we do not want to make this country seem like the coolest country in the world. I am against that. There are three main areas that we focus on in this program. One, we talk about Europe and European civilization which is not something new, and most people are quite aware of Georgia’s efforts to get into Europe. Europe is our natural space and we are only trying to come back and share our historical experience. The second is Georgia’s foreign policy and historical review, which Georgia has been striving for throughout its history. The third area is Georgia’s very good and interesting cultural direction. Based on these three key components, the program is structured around 15 meetings and lasts for two months. The program has received very positive reviews. The foreigners like it and they often point out that this is a place where they can get information about Georgia and gain experiences that they can’t get when visiting as a tourist, or staying for a short working trip. Therefore, we think it’s all very important. Can students or any interested persons participate in your projects and attend your events? Of course they can. We work with donors in this regard, or sometimes with our own funds, to open up spaces for everyone. We may not have a course designed for them, but we always open them up to public meetings with an interesting speaker about a topical issue, or general topics. We try to always respond to things that are relevant at the time and you know it’s very dynamic, and the world is always changing but we will always try to make it accessible to everyone. We also have courses that we offer to the general public. These courses have fees attached to them, but we are trying to be less keen about the money so that these fees will not pose hindrances to students but will rather create access for students and anyone interested. The fees are somewhat inevitable for these courses and this is why they cannot be totally free. We have announced three of these courses already. The interest is very high, and I am very happy about that. When we organized a summer course as a pilot for these courses, I was very surprised to see a group in August that attended throughout, and we’re just very pleased about that. The responses we gathered have served as an indicator to me that the demand for information and education in this country is steadfast, and it is very gratifying to see that the new generation is different. As much as we hope for their knowledge and skills in the future, we have to invest in

გვაქვს ასევე კურსები, რომელსაც ფართო საზოგადოებას ვთავაზობთ, ეს კურსები მართალია ფასიანია, მაგრამ ვცდილობთ, რომ აქაც მაქსიმალურად დემოკრატიულები ვიყოთ და ეს საფასური რაღაც ხელისშემშლელი ფაქტორი კი არ აღმოჩნდეს, არამედ პირიქით ხელმისაწვდომი იყოს სტუდენტებისა და ნებისმიერი დაინტერესებული პირისთვის - ეს არის გარდაუვალი მოცემულობა ჩვენთვისაც და ამიტომ არის აღნიშნული კურსები ფასიანი. ამჯერად სამ კურსზე გვაქვს გამოცხადებული მიღება. ინტერესი არის ძალიან მაღალი, რაც მე ძალიან მახარებს. წელს საცდელად საზაფხულო კურსიც გავაკეთეთ და სასიამოვნოდ გაკვირვებული დავრჩი, რომ აგვისტოში შედგა ჯგუფი, რომელმაც მთელი აგვისტო იარა, ყველა ძალიან კმაყოფილი დარჩა, მადლობას გვეუბნებოდნენ. ეს იყო გარკვეული ინდიკატორი ჩემთვის, რომ ინფორმაციასა და განათლებაზე მოთხოვნა ამ ქვეყანაში ნადმვილად არის და ძალიან სასიამოვნო საყურებელია, რომ ახალი თაობა მოდის აბსოლუტურად სხვანაირი, რომელსაც თავისი ცოდნისა და უნარების იმედი აქვს სამომავლოდ და ამაში დებს ინვესტიციას ენერგიისა და დროის თვალსაზრისით და ეს ძალიან კარგი ტენდენციაა. რა გეგმები გაქვთ სამომავლოდ? სამომავლო გეგმებს რაც შეეხება - მას შემდეგ რაც ეს ცვლილებები მოხდა, პირველი რაც გავაკეთეთ, რომ რაღაცნაირად ქაოსური არ ყოფილიყო ჩვენი ოპერირების რეჟიმი, იყო ის, რომ დავწერეთ ჩვენი სტრატეგია, ოღონდ არა ორასგვერდიანი დოკუმენტი, თაროზე შემოსადებად, არამედ სამგვერდიანი პროექტი - სქემა, თუ რას ვაპირებთ მომავალში, თავისი სამოქმედო გეგმით, ახლა უკვე ზუსტად ვიცით, სად გვინდა, რომ მივიდეთ კონკრეტულ დროს. ჩვენი მიზანია, რომ ეს ინსტიტუტი გახდეს კერა ანუ ადგილი, სადაც ნებისმერი პროცესი, რომელიც საერთაშორისო ურთიერთობებსა და საგარეო პოლიტიკას ეხება, აქ მოიყრის თავს, იქნება ეს სასწავლო მიმართულება, ინტელექტუალური პროცესები თუ ასე შემდეგ, ანუ გვინდა, რომ საბოლოო ჯამში რაც შეიძლება უფრო დიდი არეალი მოვიცვათ სასაწავლო მიმართულებით და რაც შეიძლება უფრო ხარისხიანი და საჭიროებებზე მორგებული პროგრამები შევქმნათ ჩვენი დიპლომატებისთვის, რადგან ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. თქვენ თუ გადახედავთ განვითარებული ქვეყნების გამოცდილებას, დიპლომატიურ სასწავლებლებს ყველგან ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. როგორც უკვე აღვნიშნე, ძალიან ხშირად მხვდება არასწორი წარმოდგენა დიპლომატის პროფესიის შესახებ და რაც აქ დავიწყე მუშაობა, ჩემთვის ეს განსაკუთრებით გულსატკენია. ზოგი ფიქრობს, რომ დიპლომატი ცხოვრობს კარგ ქვეყანაში, დადის მიღებებზე, ესაუბრება კოლეგებს და დამთავრდა ამით. ეს არის ამ პროფესიის ძალიან მიამიტური ხედვა და მე ამ ბოლო წელიწად-ნახევრის განმავლობაში ჩვენს ძალიან ბევრ საელჩოში ვიყავი ჩასული და დამერწმუნეთ, რომ ეს არის მართლა ჯარისკაცის საქმე, ესენი არიან ადამიანები, რომლებიც უანგაროდ - ჯარისკაცებივით ემსახურებიან ქვეყანას, ზოგიერთ საელჩოში მუშაობს სამი-ოთხი ადამიანი და მართლა ორმოცი ადამიანის საქმეს აკეთებს და ხშირად არის ხოლმე, რომ მაგალითად ქვეყნის ძალიან მნიშვნელოვანი კონკრეტული პოლიტიკური, სავაჭრო თუ ეკონომიკური მიღწევა, არის მართლა ერთი ან რამდენიმე ადამიანის დამსახურება და ამ ადამიანების სახელები რჩება ჩრდილში. ვფიქრობ, რომ ისინი მეტ დაფასებას საჭიროებენ და ამის შესახებ ცნობიერება ყველამ ერთად უნდა გავზარდოთ.

it today with the right amount of energy and time. This will help us set a very good trend. What are your plans for the future? After the recent changes we made in the institute, the first thing was to try to avoid chaotic work. So, we wrote our strategy, which was not a bulky two hundred-page document, but a threepage document which contained a chart of what we are going to do next, and how we plan to execute our strategy. With this, we know exactly where we want to be at every specific time, and we want this institution to become a hub, where any process that relates to international relations and foreign policy would be referred. This would be irrespective of the educational direction, intellectual processes, or so on. That is, we want to eventually cover as much of the area as possible. We of course, want to create programs that are of high-quality and tailor-made for our diplomats, because this is very important. If you look at the experience of developed countries, diplomat institutions are very important everywhere. As I said, there is often a misconception about this profession, and since I started working here, it is particularly frustrating to me that people think that diplomats live in a good country, go to reception, talk to colleagues and that’s it. This is a very naive view of this profession and during the last one and half year, I have visited many of our embassies, and that convinced me that this is really a soldier’s job, and these are people who serve the country effortlessly like soldiers. In some embassies, there are only three or four people employed, who take on the job of forty people, and this is often the case when there is a very important specific political achievement about a country. In fact, having three people do the job meant for thirty people is not really possible. Most times, one person takes on these tasks and when the results are finally earned; their names often remain in the shadows. I think that we all need to raise awareness about this and get more people to appreciate the work of diplomats, because they selflessly serve their country just like soldiers at war.

DIPLOMAT 51

Turks and Their Role in the Formation of Georgian History and Georgian Statehood OP-ED ელბრუს მამედოვი, თურქიკული მემკვიდრეობის დაცვის კავკასიური ცენტრის თავმჯდომარე OP-ED ELBRUS MAMEDOV, CHAIRMAN AT THE CAUCASUS CENTER FOR THE PROTECTION OF THE TURKIC HERITAGE

წ

ყნარი ოკეანიდან ხმელთაშუა ზღვამდე არსებულ ფართო სივრცეში ათასობით უძველესი არქიტექტურული ძეგლი, ძველი პოეტების, მწერლებისა და მატიანეების ნამუშე-

housands of ancient architectural monuments on a vast space from the Pacific Ocean to the Mediterranean Sea, works of ancient poets, writers and

ვრები მოწმობს თურქიკულ გავლენას. განსახლდნენ რა

chroniclers testify to the Turkic influence. Settling in

აზიისა და ევროპის უზარმაზარ ტერიტორიებზე, თურქულენოვანმა

the vast territories of Asia and Europe, the Turks contributed

ხალხებმა ხელი შეუწყვეს მრავალი სახელმწიფოს შექმნას. თურ-

to the establishment of statehood of many peoples. The Türks

ქიკული ხალხები ითვლებიან ყაზახთა ერისა და თანამედროვე ყა-

are an integral and constituent part that was formed later in

ზახეთის, ასევე მრავალი თანამედროვე თურქულენოვანი ქვეყნის,

the process of ethnogenesis, the Kazakh nation and modern

როგორიცაა აზერბაიჯანი, უზბეკეთი, თურქეთი და სხვ., განუყოფელ

Kazakhstan, as well as a number of modern Turkic-speak-

და შემადგენელ ნაწილად, რომლებიც შემდეგ ჩამოყალიბდნენ ეთნო-

ing countries, such as Azerbaijan, Uzbekistan, Turkey and

გენეზის პროცესში. თანამედროვე გეოპოლიტიკური და ეკონომიკური

others. In modern geopolitical and economic reality, Georgia

რეალობის პირობებში საქართველო და ყაზახეთი გახდნენ მნიშვნე-

and Kazakhstan have become an important part of the same

ლოვანი ნაწილი ჩვენი დროის დიდი აბრეშუმის გზისა, რომელიც შუა

great silk road of our time, as it was in the Middle Ages. In

საუკუნეებში არსებობდა. სინამდვილეში თანამედროვე საქართველო

reality, modern Georgia and modern Kazakhstan are the heirs

და თანამედროვე ყაზახეთი მრავალსაუკუნოვანი თანამშრომლობის

of centuries-old cooperation, and this cooperation is based on

მემკვიდრენი არიან და ეს თანამშრომლობა ემყარება ისტორიულ

historical experience.

გამოცდილებას.

Perhaps, Turkic traditions are nowhere stronger than in the

შეიძლება ითქვას, რომ თურქიკული ტრადიციები არსადაა ისეთი

Caucasus. The unique country of Georgia, with huge cultural

ძლიერი, როგორიც კავკასიაში. საქართველო უნიკალური ქვეყანაა

and geopolitical opportunities. Georgia is a country with a

თავისი უდიდესი კულტურული და გეოპოლიტიკური შესაძლებლო-

rich and ancient history, which is closely intertwined with the

52 DIPLOMAT

ბებით. ამ მდიდარი და უძველესი ისტორიის მქონე ქვეყნის ისტორია

history of other peoples. True, historiography has long been

მჭიდროდ არის დაკავშირებული სხვა ხალხების ისტორიასთან. მა-

dominated by the so-called “Eurocentric” concept. According

რთალია, ისტორიოგრაფიაში დიდი ხანია დომინირებს ე.წ. ”ევრო-

to this concept, everything progressive, progressive and gen-

ცენტრული” კონცეფცია, რომლის თანახმადაც ყველაფერი მოწინავე,

erally good came from Europe. As a result, entire nations and

პროგრესირებადი და, ზოგადად, კარგი ევროპიდან მოდის. შედეგად,

civilizations, contrary to facts, were deleted from the historical

მთელი ერები და ცივილიზაციები, ფაქტების საწინააღმდეგოდ, ამოგ-

process, and even in general their role was consciously pre-

დებული იქნენ ისტორიული პროცესებიდან და მათი როლი შეგნებუ-

sented as destructive.

ლად იქნა წარმოდგენილი დესტრუქციულად.

For a long time in Georgian historiography, the role of Turkic

დიდი ხნის განმავლობაში ქართულ ისტორიოგრაფიაში არ იყო

peoples in the formation of Georgian culture and statehood

შესწავლილი თურქულენოვანი ხალხების როლი ქართული კულტუ-

has not been comprehensively studied and has white spots.

რისა და სახელმწიფოებრიობის ჩამოყალიბებაში და აქ დღესაც ბევრი

From ancient chronicles directly follows that the Türks played

კითხვის ნიშანია. ძველი წყაროებიდან ნათლად ჩანს, რომ თურქულე-

a key role in the formation of Georgian history and Georgian

ნოვანმა ხალხებმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს საქართველოს

statehood even before our era.

ისტორიისა და ქართული სახელმწიფოებრიობის ჩამოყალიბებაში ჩვენს ეპოქამდეც კი.

The Turks had a great clout on Georgian culture and history. The mass of Turkic words entered the Georgian language - in

თურქულენოვანმა ხალხებმა დიდი გავლენა იქონიეს ქართულ

ancient times, Georgian literature developed according to the

კულტურასა და ისტორიაზე. ქართულ ენაში შემოვიდა უამრავი თურ-

influence of literature of Turkic peoples, the state system of

ქული სიტყვა - ძველ დროში ქართული ლიტერატურა ვითარდებოდა

medieval Georgia was largely copied from Turkic states, and

თურქულენოვანი ხალხების ლიტერატურის გავლენის ქვეშ, შუასაუკუ-

even many government posts were called in Turkic (for exam-

ნეების საქართველოს სახელმწიფო სისტემა მეტწილად გადმოღებულ

ple, Atabek). They also influenced the formation of Georgian

იქნა თურქიკული სახელმწიფოებიდან და მრავალი სამთავრობო

and Caucasian cuisine.

თანამდებობაც კი იწოდებოდა მათ ენაზე (მაგალითად, ათაბაგი).

The fact that the Turks have been living in Georgia for

მათ ასევე გავლენა იქონიეს ქართული და კავკასიური სამზარეულოს

more than two and a half thousand years follows from such

ჩამოყალიბებაზე.

a historical source as Kartlis Tskhovreba. In particular, in the

იმ ფაქტს, რომ თურქულენოვანი ხალხები საქართველოში უკვე

very first book included in Kartlis Tskhovreba - in “The Life of

ორ-ნახევარი ათასზე მეტი წელია ცხოვრობენ, ადასტურებს ისეთი

the Kartlian Kings”, Leonty Mroveli indicates that the Turks

ისტორიული მატიანე, როგორიცაა „ქართლის ცხოვრება“. კერძოდ,

(BunTurks) were one of the oldest settlers in Georgia, and the

„ქართლის ცხოვრების“ პირველივე წიგნში – ლეონტი მროველის

Georgian population was interested in living nearby with the

«ცხოვრება ქართლის მეფეთა» - აღნიშნულია, რომ თურქულენოვანი

Turks and with them defend from the invaders.

ხალხები (ბუნთურქები) საქართველოს უძველესი მაცხოვრებელნი

Moreover, practically throughout the entire history of Geor-

იყვნენ, თანაც საქართველოს მოსახლეობის ინტერესებში შედიოდა

gia, the Qipcaq Turks played a crucial role in the formation

მათ გვერდით ცხოვრება და მათთან ერთად დამპყრობელთა წინა-

of Georgian statehood. The Georgian centralized state itself,

აღმდეგ ბრძოლა.

we recall, was formed from the union of the West Georgian

უფრო მეტიც, თითქმის მთელი საქართველოს ისტორიის გან-

state - the Abkhaz kingdom with the Tao-Klarjet principality. The

მავლობაში ყივჩაღთა თურქებმა გადამწყვეტი როლი ითამაშეს ქა-

Abkhazian (West Georgian) kingdom itself, with its capital in

რთული სახელმწიფოებრიობის ჩამოყალიბებაში. შეგახსენებთ, რომ

Kutaisi, became independent of the Byzantine Empire thanks

თავად ქართული ცენტრალიზებული სახელმწიფო ჩამოყალიბდა

to the support of the Türks - the Khazars (the mother of the first

დასავლეთ ქართული სახელმწიფოს - აფხაზეთის სამეფოსაგან. თვით

king of Abkhazia Leon was the daughter of the Khazar Kagan).

აფხაზური (დასავლეთ ქართული) სამეფო კი, თავისი დედაქალაქით

King of Georgia David IV The Builder (Agmashenebeli)

ქუთაისში, ბიზანტიის იმპერიისგან დამოუკიდებელი სწორედ თურ-

was able to reunite the country and take Tbilisi thanks to an

ქ-ხაზარების მხარდაჭერის წყალობით გახდა (აფხაზეთის პირველი

army of Qipcaq Turks resettled in Georgia. He also became

მეფის, ლეონის, დედა გახლდათ ხაზარის კაგანის ასული).

related to the Cuman-Qipcaq chieftain (khan) Otrok (also At-

საქართველოს მეფემ, დავით აღმაშენებელმა, შეძლო ქვეყნის

rak), and since then, representatives of the Georgian ruling

გაერთიანება და თბილისის აღება საქათველოში ჩამოსახლებულ

dynasty have repeatedly entered into marriages with the rulers

DIPLOMAT 53

თურქ-ყივჩაღთა არმიის წყალობით. იგი დაუნათესავდა ყივჩაღ ხანს, ათრაქა შარაღანის ძეს, და მას შემდეგ საქართველოს მმართველი დინასტიის წარმომადგენლები არაერთხელ შეუღლებულან თურქულენოვან ხალხთა სახელმწიფოთა მმართველებთან. თანახმად „ქათლის ცხოვრებაში" მოყვანილი წყაროებისა, თურქულენოვანი ხალხების დასახლება საქართველოში თარიღდება ჩვ.წ. აღრიცხვამდე მე–7–4 საუკუნეებით. მაგრამ იმავე „ქართლის ცხოვრებაში" ვკითხულობთ ცნობებს საქართველოში თურქულ ენოვანი ხალხების მასობრივი დასახლების „მეორე ტალღის" შესახებ. ამის შესახებ ცნობები წარმოდგენილია "ქართლის ცხოვრების" ერთ-ერთ წყაროში - „ცხოვრება მეფეთ-მეფისა დავითისი", რომლის ავტორიც უცნობია. აღნიშნული წყაროების თანახმად, მეფე დავით IV აღმაშენებელმა სელჩუკთა იმპერიის თურქ-ოგუზთა წინააღმდეგ საბრძოლველად მოიწვია და ბორჩალოსა (ქვემო ქართლი) და მის მიმდებარე არეში ჩამოასახლა თურქ-ყივჩაღები, რომელთაც შეეძლოთ ორმოცი ათასი მებრძოლის გამოყვანა. XI საუკუნე საქართველოსათვის მეტად რთული და მძიმე პერიოდი იყო. XI საუკუნეში კავკასიის ტერიტორიის უმეტეს ნაწილში, კერძოდ კი დასავლეთ საქართველოში, თურქ-სელჩუკები დიდი გავლენით სარგებლობდნენ. მხოლოდ XII საუკუნის დასაწყისში მოახერხა მათი შევიწროება დავით აღმაშენებელმა თურქ-ყივჩაღთა დახმარებით და თბილისი საკუთარ სამეფოს მიუერთა. XII-XIII საუკუნეებში საქართველო კავკასიაში ერთ-ერთ ყველაზე ძლიერ და კულტურულ სახელმწიფოდ იქცა და ამაში თურქ-ყივჩაღთა წვლილიც ერია. ქვეყნის გამაერთიანებლისა და თბილისის შემომაერთებლის, დავით აღმაშენებლის, გიორგი მესამისა და მისი ქალიშვილის, თამარ მეფის ეპოქა საქართველოს ისტორიაში ოქროს ხანად იწოდება. სპეციალისტები ამტკიცებენ, რომ ყივჩაღთა საერთო რაოდენობა მათი ოჯახის წევრთა ჩათვლით 200 ათასს შეადგენდა. მეცნიერული კვლევები ცხადყოფს, რომ იმ დროისათვის თავად ქართველთა რაოდენობა საქართველოში მილიონს არ აჭარბებდა, ხოლო მათ ნაწილს შეადგენდნენ ოდითგანვე საქართველოში ჩამოსახლებული თურქულენოვანი ხალხები. უნდა ვაღიაროთ, რომ საქართველოს სახელმწიფოებრიობის ზეობის ხანაში, რომელსაც საფუძველი დავით აღმაშენებლის მმართელობისას ჩაეყარა, თურქიკული კომპონენტის როლი ძალზედ დიდი იყო და ამის მიჩუმათება დაუშვებელია. დავით აღმაშენებლის შესახებ მემატიანე მოგვითხრობს შემდეგს: «უწყოდა კეთილად ყივჩაყთა ნათესავისა სიმრავლე, და წყობათა შინა სიმჴნე, სისუბუქე და მიმოსლვა, სიფიცხე მიმართებისა, ადვილად დასამჭირვლობა და ყოვლითურთ მომზავებლობა ნებისა თჳსისა. და ამათ თანა უადვილეს იყვნეს მოსლვად მახლობელობითაცა და

54 DIPLOMAT

of Turkic states. Judging by the chronicles included in Karlis Tskhovreba, the settlement of Turks in Georgia dates from at least the 7th-4th centuries BC. But the same “Kartlis Tskhovreba” tells us about the “second wave” of the mass settlement of Turks in Georgia. Information about this is contained in the “Chronicles of David -the King of Kings”, which is part of the Kartlis Tskhvoreba. According to this record, Georgian King David IV Agmashenebeli invited and settled in the Borchaly (Kvemo Kartli) and adjacent areas Qipcaq Turks, who could put in at least 40 thousand soldiers, in the fight against the Oghuz Turks of the Seljuk Empire. The eleventh century was a bit hard and difficult period for Georgia. In the XI century in the greater part of the Caucasus, in particular in western Georgia, the Seljuk Turks had great military and political influence. Only at the beginning of the XII century, Tsar David the Builder with the help of the Qipcaq Turks managed to push back in confrontation with the Seljuk Turks and annex Tbilisi to their state. Thanks to the Qipcaq Turks in the XII-XIII centuries, Georgia became one of the most powerful and cultural states in the Caucasus. The era of David Agmashenebeli, uniting the country and returning Tbilisi, George III and his daughter Tsarina Tamara with the help of the Qipcaq Turks, went down in history as the Golden Age of Georgia. According to experts, together with members of their Qipcaq families there were more than 200 thousand people. According to scientists’ research, the number of Georgians proper in Georgia at that time did not exceed 1 million people, of which, of course, the Turks who had lived in Georgia since ancient times have been a part. We have to admit that the role of the Turkic component during the heyday of Georgian statehood, the beginning of which fell on the reign of David Agmashenebeli, was huge and could not be hushed up. The chronicler writes about King David the Builder that he: “[He] knew a lot of the kind of Cuman, and in the militias there was strength, lightness and walking, swiftness of onslaught, ease of retention, and in every way correspondence to one’s will. And with all this it was the easiest for them to come both in proximity and in poverty, because before many years the Queen Gurandukht, the daughter of Atraka, son of Sharagan (i.e., Sharukan), the chieftain of Cumans, had been brought by him to his legal spouses and to the queen of all Georgia.Therefore, he sent faithful people and called on

უპოვარებითა, და რამეთუ პირველ მრავალთა წელთასა მიერ მო-

the Cuman and his father-in-law. They gladly accepted it...

ეყვანა სანატრელი და ყოვლად განთქმული სიკეთითა გუარანდუხტ

He put Cumans with their wives and children in comfortable

დედოფალი, შვილი ყივჩაყთა უმთავრესისა ათრაქა შარაღანის ძისა,

places, with whom there were selected forty thousand militants.

სჯულიერად მეუღლედ თჳსად და დედოფლად ყოვლისა საქართველო-

He supplied them with horses and equipment. And he gave

სა. ამისთჳსცა წარავლინნა კაცნი სარწმუნონი და მოუწოდა ყივჩაყთა

them the slaves, whom he had chosen and learned in the feat,

და სიმამრსა თჳსსა.ხოლო მათ სიხარულით მიითუალეს...

about five thousand people who had become Christians, trust-

ხოლო ყივჩაყნი დააყენნა ადგილთა მათ მარჯუეთა დედა-წულითა

ed and experienced in courage. And the Cumans themselves,

მათითა, რომელთა თანა იყო წყობად განმავალი რჩეული ორმოცი

for the most part, were made Christians by the day, and many

ათასი. ესენი განასრულნა ცხენებითა და საჭურველითა; და კუალად

countless were acquired by Christ. ”

მონანი რომელ ჰყვეს რჩეულნი და განსწავლულნი ღუაწლსა, ვითარ

Thus, the chronicles directly indicate the changeover of the

ხუთიათასი კაცი, ყოველნი ქრისტიანე ქმნულნი, მისანდონი და გამოც-

Qipcaq Turks to Christianity. In this case, the Qipcaq Turks

დილნი სიმჴნითა. და თჳთ ყივჩაყნიცა უმრავლესნი ქრისტიანე იქმნე-

faithfully served not only King David Agmashenebeli, who with

ბოდეს დღითი-დღე, და სიმრავლე ურიცხჳ შეეძინებოდა ქრისტესა.»

their help drove the Seljuk Turks in the Didgori battle and an-

ამრიგად, მემატიანენი პირდაპირ მიუთითებენ თურქ-ყივჩაღთა

nexed Tbilisi, Dmanisi and Ani to their kingdom. The Qipcaq

გაქრისტიანებაზე. ამასთან, თურქ-ყივჩაღები ერთგულად ემსახურე-

Turks also served as descendants of King David, and many

ბოდნენ არა მხოლოდ მეფე დავით აღმაშენებელს, რომელმაც მათი

Georgian military leaders of the “Golden Age” of Georgia were

დახმარებით დიდგორის ბრძოლაში თურქ-სელჩუკები განდევნა და

of Turkic-Qipcaq origin.

თბილისი, დმანისი და ანისი საკუთარ სამეფოს შემოუერთა. თურ-

It was the Qipcaq Turks who saved the united state from

ქ-ყივჩაღები ასევე ემსახურებოდნენ მეფე დავითის შთამომავლებს,

turmoil when, against the grandson of Tsar David Agmash-

ხოლო საქართველოს "ოქროს ხანის" მრავალი ქართველი მხედარ-

enebeli George III, his nephew Prince Demna rebelled, who

თმთავარი თურქულ-ყივჩაღური წარმოშობისა იყო.

partially relied on the forces of Armenians and feudal lords of

სწორედ თურქ-ყივჩაღებმა გადაარჩინეს ერთიანი სახელმწიფო

southern Georgia. The victory of Demna could lead to the col-

არეულობას მაშინ, როცა დავით აღმაშენებლის შვილიშვილს, გიორგი

lapse of Georgia and the fall of the southern regions from it. At

III-ს საკუთარი ძმისშვილი, უფლისწული დემნა, აუჯანყდა, რომელიც,

this critical moment, the Qipcaq Turks remained faithful to the

თავის მხრივ, დასავლეთ საქართველოს ფეოდალთა და სომეხთა ძა-

Georgian king. One of the first to the tsar was the commander

ლებს ეყრდნობოდა. მაშინ უფლისწულ დემნას გამარჯვება გამოიწვე-

of the Qipcaq army Kubasar (the descendants of Kubasar still

ვდა საქართველოს დაშლას და დაქუცმაცებას. იმ კრიტიკულ მომენტში

live in Trebizond and are engaged in the production of knives,

თურქ-ყივჩაღებმა საქართველოს მეფის ერთგულება გამოავლინეს.

including medieval ones). The army of the ruler of northern

პირველად მეფეს სწორედ ყივჩაღთა ლაშქრის მხედართმთავარი

Azerbaijan, Shirvanshah Akhsitan I, also helped in suppressing

ქუსაბარი ეახლა (მისი მემკვიდრენი დღემდე ტრაპიზონში ცხოვრობენ

the rebellion. It turns out that it was thanks to the Turks that

და ცივი იარაღის, შუასაუკუნეების, წარმოებით არიან დაკავებული.

the Georgian state could withstand at a critical moment in its

აჯანყების ჩახშობაში გიორგი III-ს დაეხმარა ჩრდილოეთ აზერბაიჯანის

history. According to historians, it was the Kypchaks, who were

მმართველის, აქსიტან I-ის ჯარი. გამოდის, რომ საქართველოს სახე-

loyal to the tsar, who were able to guarantee the transfer of

ლმწიფოებრიობის შენარჩუნება გადამწყვეტ მომენტში სწორედ მათი

power from the son of Tsar George III to his daughter, Georgian

წყალობით მოხდა. ისტორიკოსები გვამცნობენ, რომ მეფის ერთგული

queen - King Tamar, under whom the borders of the Georgian

ყივჩაღების მესვეურობით გადავიდა სახელმწიფო მმართველობა

kingdom expanded far to the south.

ვაჟიშვილის არმყოლი გიორგი III-ისგან მის ქალიშვილზე, საქართვე-

Of even greater interest is the fact that in the 13th century,

ლოს მეფე თამარზე, რომლის დროსაც საქართველოს საზღვრები

a Turk of descent became virtually the Georgian king - the

სამხრეთის მიმართულებით საგრძნობლად გაფართოვდა.

husband of the daughter of King Tamar, Queen Rusudan - the

კიდევ უფრო საინტერესოა ის ფაქტი, რომ XIII საუკუნეში ქართველ-

Seljuk prince Muhammad Mugis ud-Din Turkan Shah (son of

თა ფაქტობრივი მეფე თამარ მეფის ქალიშვილის, დედოფალი რუსუ-

the Erzrum Sultan Mogis ad-din Togrul Shah and the grandson

დანის მეუღლე გახდა, წარმოშობით თურქი მუჰამედ მუგის ად-დინ

of Rumsky Sultan Kylych-Arslan II), who adopted Christianity

თურქან შაჰი (არზრუმის სულთნის, მოგის ად-დინ ტოღრულ-შაჰის

with the name Dmitry. His son, David Narin became the em-

ვაჟი და რუმის სულთნის კილიჩ-არსლან II-ის შვილიშვილი), რომე-

peror of Western Georgia.

DIPLOMAT 55

ლიც ქრისტიანად მოინათლა და იწოდებოდა დემეტრედ. მისი ვაჟი დავით ნარინი კი დასავლეთ საქართველოს მმართველი გახდა.

In fact, the Georgian Kingdom of the Golden Age (from times of David Agmashenebeli, George III and King Tamar)

თავისი არსით ოქროს ხანის ქართული სამეფო (დავით აღმაშე-

was a Georgian state, which Georgia, through the mediation

ნებლის, გიორგი III-ის და თამარ მეფის დროიდან) თვისობრივად

of the Kypchak Turks, also communicated with other Orthodox

ქართული სახელმწიფო იყო, რომელიც ყივჩაღთა თურქების შუამა-

countries.

ვლობით დაუკავშირდა სხვა მართლმადიდებელ ქვეყნებსაც.

In addition, it is important to note that according to a number

ამასთან, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ არაერთი მკვლევრის

of researchers, more than a hundred Georgian surnames are

აზრით, ასზე მეტი ქართული გვარი ან თურქიკული წარმოშობისაა, ან

either of Turkic origin, or have ancestor-Turks. Many such

წინაპარი თურქულენოვანი ხალხებიდან მოდის. მრავალ ასეთ სახელს

names are found among the Georgian aristocracy. In particular,

შეხვდებით ქართულ არისტოკრატიაშიც. კერძოდ, აფხაზეთის მემკვი-

the hereditary rulers of Abkhazia Shervashidze are descended

დრეობითი მმართველები შერვაშიძეები წარმოშობით აზერბაიჯანის

from the Turkic rulers of the state of Shirvan on the territory

ტერიტორიაზე არსებული შირვანის სახელმწიფოს თურქი მმართველე-

of Azerbaijan - Shirvan Shah (Shirvan Shahidze). The rulers

ბისგან - შირვან შაჰი (შირვან შაჰიძე) მოდიან. სვანეთის მმართველები,

of Svaneti, the Dadeshkeliani princes, trace their origin to the

მთავრები, დადეშქელიანები, თავიანთ წარმოშობით უკავშირდებიან

powerful Turkic rulers in the North Caucasus - the Kumyk

ჩრდილოეთ კავკასიაში მძლავრ თურქ მმართველებს - ტარკოვსკის

shamkhals of Tarkovsky. In addition, the Turkic influence on

კუმიკის შამხალებს. გარდა ამისა, თურქიკული გავლენა საქართველოს

the life and life of one of the most inaccessible regions of

ერთ-ერთ მიუწვდომელ სვანეთის რეგიონზე თვალში საცემია, რადგან

Georgia of Svaneti is enormous, since the closest neighbors

სვანების უახლოესი მეზობლები არიან თურქიკული წამომავლობის ყარ-

of the Svans are the Turkic peoples - Karachais and Balkars,

აჩაელები და ბალყარელები, რომლებთანაც სვანები ურთიერთობდნენ

with whom the Svans have become related and mixed up over

საუკუნეების განმავლობაში და შეერწყნენ კიდეც. შედეგად, მრავალი

the centuries. As a result, many Svan families are of Turkic

სვანური ოჯახი თურქული წარმოშობისაა, ხოლო ყარაჩაელებსა და ბა-

origin, while many descendants of immigrants from Svaneti

ლყარელებს შორის ბევრია სვანური წარმომავლობისა.

live among Karachais and Balkars.

თურქ-ყივჩაღთა თანამედროვე შთამომავლები

MODERN DESCENDANTS OF THE QIPCAQ TURKS IN THE SOUTH CAUCASUS

სამხრეთ კავკასიაში თანამედროვე თურქულენოვანი ხალხების ნაწილმა საქართვე-

Modern Turks in Georgia, some of them, remaining Ortho-

ლოში შეინარჩუნა მართლმადიდებლობა, როგორც ჩანს, ჩრდილო-

dox, apparently moved to the north and mixed with Georgian

ეთში გადავიდა და შეერია ქართულ მოსახლეობას.

people.

ნაწილი კი თავდაპირველი ჩამოსახლების ადგილზე დარჩა საცხო-

Part of them remained in the same place where they lived,

ვრებლად და როდესაც ეს ტერიტორიები მუსულმანი მმართველების

and when these territories came under the rule of Muslim

ხელში გადავიდა (პირველ რიგში კი ყარა-კოიუნლუს სახელმწიფოს

rulers (primarily the Turkic state of Kara-Koyunlu), they bap-

მმართველობაში), მიიღო ისლამი. ყარა-კოიუნლუს სახელმწიფოსთან

tized to Islam. At the same time, having joined the state of

შერწყმით თურქ-ყივჩაღებმა შეინარჩუნეს თურქული ენა და თურ-

Kara-Koyunlu, the Kypchak Turks retained the Turkic language

ქული ცნობიერება, ხოლო მოგვიანებით აზერბაიჯანელი თურქების

and Turkic identity, subsequently becoming a part of the Azer-

ნაწილად იქცნენ.

baijani Turkic people.

საინტერესოა, რომ თურქმანული სამარხების ტრადიცია საფლავის ქვებზე ცხენებისა და ვერძების გამოსახულებებით, აგრეთვე საფლავის ქვებით, რომლებზეც ასახულია სტეპის თურქთა სამოსში ჩაცმული ადამიანები, დღემდეა შემორჩენილი. არსებობს ვარაუდი, რომ საქართველოში თურქ-ყივჩაღთა შთამომავლების ნაწილს ბორჩალოელი აზერბაიჯანელები შეადგენენ, რომლებიც, ლეგენდის თანახმად, ყივჩაღთა "ბურჯ-ოღლუ-ს" ტომიდან არიან.

56 DIPLOMAT

It is interesting that the Turkic burial tradition with tombstones in the form of stone sculptures of horses and rams, as well as tombstones depicting people in clothes typical of the steppe Turkic peoples, has survived to the present day. It is assumed that in Georgia, part of the descendants, the Qipcaq Turks, are Borchalian Azerbaijans, who, according to legend, come from the Qipcaq tribe “Burj-oglu”.

Heritage Hotel and Suites Heritage of Georgian Hospitality

Address: 6 Saint Petersburg Street Phone: (+995) 032 2 448 777 Webpage: www.hotelheritage.ge

DIPLOMAT 57

Batumi Oil Terminal Ltd. 4 Mayakovsky st. Batumi, Georgia, 6000. Georgia Office: (+995) 422 27 60 06 E-mail: info@bot.ge Web-site: www.batumioilterminal.com 58 DIPLOMAT

Diplomat November/December 2019

Articles inside

საქართველოს სატრანზიტო პოტენციალის ეფექტიანი ათვისება მნიშვნელოვნად გაზრდის ქვეყნის ეკონომიკას

ნიკოლოზ გეგუჩაძე: ჩვენ უკან სერიოზული ფინანსური ჯგუფი დგას

დავით ჩიკვაიძე გაეროში თავისი ყოფილი ხელმძღვანელის, პრეზიდენტ ტოკაევის, შესახებ საუბრობს

ზურაბ აბაშიძე: წინ ბევრი საინტერესო და მნიშვნელოვანი სამუშაო გველის

Diplomatic Training in Response to Fake News and Disinformation

Capitol Investment Group - a Success Story Started with the Management of Kazakh Investment Projects

Georgia's Transit Potential If Explored Will Contribute Greatly to the Nation's Budget Growth

Nikoloz Geguchadze: Halyk Bank Enjoys the Support of a Strong Financial Group

Natia Turnava: We Are Going to Make Georgia a Regional Hub with Huge Potentials for Business Success

David Chikvaidze on President Tokayev, His Former Boss at the United Nations

Zurab Abashidze: There Is a Lot of Interesting And Important Work Ahead

Baurzhan Mukhamejanov: The Main Wealth of Georgia Is Its People