Diplomat October 2020 by Observer Media Group

INSIDE USAID ENPARD Mercy Corps Georgia HEKS-EPER Georgia Erik Illes Levan Davitashvili Ambassador Thomas Muehlmann

Focus

AGRICULTURAL DIPLOMACY

USAID ZRDA ACTIVITY IN GEORGIA:

300003 772449 9

ISSN 2449-3007

october 2020

BOOSTING AGRICULTURE THROUGH TECHNOLOGY AND INNOVATIONS

Contents Cover Story

USAID Zrda–ს საქმიანობა საქართველოში: სოფლის მეურნეობის გაძლიერება ტექნოლოგიისა და ინოვაციების საშუალებით USAID ZRDA ACTIVITY IN GEORGIA: BOOSTING AGRICULTURE THROUGH TECHNOLOGY AND INNOVATIONS

Features

საქართველოს სოფლის მეურნეობის წარმატება, საინვესტიციო პოტენციალი და რეგიონული აგრარული ჰაბის სტატუსი

GEORGIAN LOCAL AGRICULTURE SUCCESS – AN ATTRACTION FOR FOREIGN INVESTMENTS AND A NEEDED BOOST FOR REGIONAL AGRICULTURAL HUB STATUS

ENPARD – ევროკავშირი უფრო ძლიერი საქართველოსთვის, სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარებისთვის ENPARD - THE EU FOR STRONGER GEORGIAN AGRICULTURE AND RURAL AREAS

USAID–ის ახალი განვითარების სტრატეგია აგრობიზნესის მხარდაჭერა უფრო ძლიერი საქართველოსთვის

USAID’S NEW DEVELOPMENT STRATEGY – STRENGTHENING SUPPORT FOR AGRIBUSINESS FOR A MORE PROSPEROUS GEORGIA

ავსტრია-საქართველოს ურთიერთობები: კავშირები და განსხვავებები ურთიერთობების გასაღრმავებლად AUSTRIA-GEORGIA RELATIONS: LEVERAGING THE BONDS AND DIFFERENCES FOR DEEPER COOPERATIONS

მდგრადი ფერმერობა და ინოვაციები სოფლის მეურნეობის სფეროში - სწორი მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯი SUSTAINABLE FARMING AND INNOVATIONS IN AGRICULTURE IS A STEP IN THE RIGHT DIRECTION

კვების უსაფრთხოება და მდგრადი სოფლის მეურნეობა პანდემიის დროს: „კავკასიის გენეტიკის“ ბრწყინვალე მაგალითი FOOD SECURITY AND SUSTAINABLE AGRICULTURE IN A PANDEMIC: THE GLOWING EXAMPLE OF CAUCASUS GENETICS

LEADER მიდგომა და ადგილობრივი სამოქმედო ჯგუფები საქართველოში განვითარების წინა ხაზზე BEING IN CHARGE: LOCAL ACTION GROUPS AT THE FOREFRONT OF DEVELOPMENT IN GEORGIA

კრიზისის შესაძლებლობლად გადაქცევა „მერსი ქორფსის“ საქართველოში მოღვაწეობის 20 წლიანი ისტორია TURNING CRISIS AROUND TO DRIVE ECONOMIC DEVELOPMENT – THE MERCY CORPS EXAMPLE

Observer Media Group

შიო მღვიმელის ქ. #15 საქართველო, თბილისი 0179

Observer / Diplomat / Parliament

გენერალური დირექტორი ნინო შარაშიძე

გამოწერა და რეკლამის განთავსება Subscription & Advertising sales@observer.com.ge

Managing Director Nino Sharashidze

რედაქტორთა კოლეგია Editorial Commitette editor@observer.com.ge

nino.sharashidze@observer.com.ge

დაიბეჭდა შპს „ფორმა“-ში. www.forma.ge

15 Shio Mghvimeli Str. Tbilisi 0179, Georgia

info@observer.com.ge TEL: +995 558 519 519

Georgian Local Agriculture Success – an Attraction for Foreign Investments and a Needed Boost for Regional Agricultural Hub Status

ანა იჩქიტიძე ANA ICHQITIDZE იუხედავად პანდემიისა, საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის მინისტრი ლევან დავითაშვილი სოფლის მეურნეობის წლევანდელი შედეგებით კმაყოფილია, თუმცა შორს არის იმ აზრისგან, რომ ფერმერებს პრობლემები არ შეხებიათ და არ უგრძვნიათ. რამდენად მომზადებული შეხვდა საქართველოს აგრარული სექტორი პანდემიას და რა იყო მთავარი გამოწვევები, რომელთან გამკლავებაც სამინისტროს მოუხდა, ამ და სხვა აქტუალურ საკითხებზე მინისტრს პირადად ვესაუბრეთ.

მ

კრიზისი უფრო მეტად აგროსასურსათო სფეროს შეეხო. კერძოდ, ჩვენ მთელ მსოფლიოში და მათ შორის ჩვენს რეგიონში სურსათის მიწოდების მხრივ შევნიშნეთ შეფერხებები. ეს უკავშირდებოდა რამდენიმე ფაქტორს: 1) სასურსათო მარაგებს - ფიზიკურად პროდუქციის არსებობას და 2) ლოჯისტიკურ გამოწვევებს, რადგან ინფექციის გავრცელების გამო შემოვიდა ახალი რეგულაციები როგორც სატვირთო, ისე საავიაციო გადაზიდვებზე და სატრანსპორტო ნაკადები შეიზღუდა. პირველი, რაზეც ჩვენ - ხელისუფლებამ - ვიზრუნეთ, იყო ის, რომ მოსახლეობას სურსათით უზრუნველყოფის პრობლემა არ შექმნოდა. სამინისტრომ მიიღო დავალება და დაიწყო ძირითადი პირველადი

espite the numerous woes elicited by the COVID-19 pandemic, Levan Davitashvili, Georgia’s Minister of Environment and Agriculture is pleased with the results achieved in the agricultural sector for 2020. Although he clearly notes that farmers have experienced challenges and are still experiencing some difficulties, he is optimistic that the solutions in place will yield appreciable results in no distant time. Diplomat spoke to him about these challenges and other topical issues:

How prepared was the Georgian agricultural sector to meeting the challenges presented by the pandemic and what were the main challenges that the Ministry had to deal with? The crisis mostly affected the agro-food sector. In particular, there have been delays in the delivery of food all over the world, including our region. This was due to several factors, the first - food supplies - the physical presence of products and the second, logistics challenges, as new regulations on both freight

მოხმარების სასურსათო პროდუქციის მონიტორინგი, რათა მარაგები მუდმივად შევსებული ყოფილიყო. ამავდროულად, შევქმენით კერძო სექტორთან კომუნიკაციის პლატფორმა, რომელიც მუდმივ რეჟიმში დაგეგმვისა და მყისიერი გადაწყვეტილებების მიღების საშუალებას გვაძლევდა, რათა ჩვენი მოსახლეობისათვის სურსათი მუდამ ხელმისაწვდომი ყოფილიყო. რაც შეეხება კონკრეტულად აგრარულ სექტორს, იგი აგრძელებდა მუშაობას, რადგან, განსხვავებით სხვა დარგებისგან, სეზონური ფაქტორი სოფლის მეურნეობისათვის ძალიან მნიშვნელოვანია. ამიტომ მკაცრი ჩაკეტვის პირობებშიც კი ფერმერებს ჰქონდათ საველე სამუშაოების ჩატარების შესაძლებლობა. თუმცა საველე სამუშაოებს სჭირდება ძალიან ბევრი დამხმარე, კერძოდ მომსახურების სფეროსა და სხვა სამრეწველო სფეროების გამართულად მუშაობა. მსგავსი მომსახურების სფეროებია: მექანიზაცია, ტექნიკის გამართვა/შეკეთება, საწვავის მიწოდება, დამხმარე მასალების (სასუქის პესტიციდების, აგროქიმიკატების) შეუფერხებლად მიწოდება. ხშირ შემთხვევაში ამ სამუშაოს კომბინირებული ოპერატორები ახორციელებენ, რაც მკაცრი ჩაკეტვის პირობებში საკმაოდ შეზღუდული იყო. აქვე აღსანიშნავია, რომ არ შეჩერებულა განვითარებაზე ორიენტირებული არცერთი გრძელვადიანი სახელმწიფო პროგრამა, როგორებიცაა, მაგალითად, თანადაფინანსებები, ახალი მეურნეობების შექმნის ხელშეწყობა და ა.შ. რომელი ინდუსტრიები დაზარალდა ყველაზე მეტად პანდემიის შედეგად და როგორია სამინისტროს ხედვა მათ მხარდასაჭერად? ტურიზმთან დაკავშირებული სექტორები, შეიძლება ითქვას, ყველაზე მეტად დაზარალდა. როდესაც 9 მილიონი ტურისტი, როგორც მომხმარებელი, აკლდება ქვეყანას, ბუნებრივია, შიდა ბაზარზე მიწოდების ფასი იზრდება. მოთხოვნის შემცირება გამოიწვია მოსახლეობის შედარებით იაფ პროდუქტზე მაკომპენსირებელმა გადართვამაც. მაგალითისთვის რომ წარმოვიდგინოთ, როდესაც გაზაფხულზე ბურღულეული გაძვირდა და ბაზარზე გამოჩნდა სეზონური კარტოფილი (რომელიც საკმაოდ იაფია), მან სასურსათო პაკეტში ბურღულეული ჩაანაცვლა. თუმცა ეს ჩვენი ფერმერებისათვის ხელსაყრელი არ არის. ამიტომ გარკვეულ პროდუქტებზე ფასების შემცირებისას მივეხმარეთ მწარმოებლებს და აქცენტი გავაკეთეთ წარმოების დანახარჯების შემცირებაზე. 4 DIPLOMAT

and air transport were introduced to restrict traffic flows due to the spread of the infection. The first thing we, i.e., the government took care of was to ensure that the provision of food to the population would not be a problem. The ministry received an assignment and began monitoring basic and primary food products to ensure that supplies were constantly replenished. At the same time, we created a platform for communication with the private sector, which allows us to plan and make instant decisions in an ongoing basis so that food is always available to our population. As for the agricultural sector, work continued because, unlike other fields, the seasonal factor is very important for agriculture, so even in the conditions of strict closure, farmers had the opportunity to carry out their field work. However, field work requires a lot of support, especially from the service sector and other industrial areas that include mechanization, equipment maintenance / repair, fuel supply, and uninterrupted supply of auxiliary materials (fertilizers, pesticides, agro-chemicals). In many cases this is done by combined operators, which were quite limited under the strict lockdown conditions. It should be noted that none of the long-term state-oriented development programs, such as co-financing, support for the creation of new farms, etc., have been suspended. Which industries have been mostly affected by the pandemic, and what is the ministry’s vision for supporting them? The tourism-related sectors have suffered the most. When the country loses 9 million tourists who would have been direct consumers, naturally the price of delivery in the domestic market increases. The reduction in demand was also caused by the compensatory switchover of the population to a relatively cheap product. For example, when cereals became more expensive in spring and seasonal potatoes, which are quite cheap, came out, potatoes replaced them in the food package. However, this is not favorable for our farmers, so by reducing prices for certain products, we have been helping producers to focus on reducing production costs. With the help of 200 GEL per hectare, farmers would be able to purchase fertilizers and planting materials. The direct aid package summed up to about $ 40 million. Farmers also received diesel at a reduced price. In total, it was a discount of 5 million GEL in the form of subsidy for cheap diesel. Up to 30 million loans were also issued for annual crops, which was an available resource for anyone who wanted to do business in agriculture, as the bank interests will be fully covered by the state. Consequently, production became cheaper with easy resources and money. I think this kind of subsidy and intervention was a responsible step on our part. Overall, we can say that 2020 is better than the previous year in terms of agricultural development, and we expect that subsequent years will bring better results, all of which would emanate from the efforts made over the last few years. We are already getting examples of this via the record exports of peach crops, the first multi-million dollar exports of berry crops

ფერმერები თითო ჰექტარზე 200-ლარიანი დახმარებით სასუქისა და სარგავ-სათესი მასალების შეძენას შეძლებდნენ. პირდაპირი დახმარების პაკეტმა დაახლოებით 40 მილიონი შეადგინა. ფერმერებმა ასევე მიიღეს დიზელი შეღავათიან ფასად. საერთო ჯამში ეს იყო 5 მილიონი ლარის შეღავათი იაფად შეძენილი დიზელის სახით. ასევე გაიცა 30 მილიონამდე კრედიტები ერთწლიან კულტურებზე, რომელიც იაფი ფულის რესურსი იყო ყველასთვის, ვისაც სოფლის მეურნეობის დარგში საქმის კეთება უნდოდა, რადგანაც საბანკო პროცენტს მთლიანად სახელმწიფო ფარავს. შესაბამისად, იაფი ფულით იაფი გახდა წარმოებაც. ვფიქრობ, მსგავსი ტიპის სუბსიდია და ინტერვენცია ჩვენი მხრიდან პასუხისმგებლობით სავსე ნაბიჯი იყო. საერთო ჯამში, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ 2020 წელი სოფლის

აღსანიშნავია, რომ არ შეჩერებულა განვითარებაზე ორიენტირებული არცერთი გრძელვადიანი სახელმწიფო პროგრამა, როგორებიცაა, მაგალითად, თანადაფინანსებები, ახალი მეურნეობების შექმნის ხელშეწყობა და ა.შ. მეურნეობის განვითარების თვალსაზრისით წინა წელზე უკეთესია და ჩვენ ველოდებით, რომ ყოველი შემდგომი წელი უკეთეს შედეგებს მოიტანს. ეს ყველაფერი კი იმ ძალისხმევის შედეგია, რომელიც გავწიეთ ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში. ამის მაგალითებია: ატმის კულტურის რეკორდული ექსპორტი, პირველად დაწყებული კენკროვანი კულტურების, კერძოდ კი ლურჯი მოცვის რამდენიმემილიონიანი ექსპორტი. ბოლო ათი წელია, საქართველოს ვაშლი რეგულარულ ექსპორტზე აღარ გაჰქონდა. ჩვენ უკვე მეორე წელია, რაც წარმატებით დავუბრუნდით ბაზარს და დავიწყეთ ქართული ვაშლის რეალიზება საზღვარგარეთ. აღსანიშნავია ასევე ცხვრის ხორცისა და ცოცხალი ცხვრის გაზრდილი ექსპორტი და ფრინველთა რეკორდული რაოდენობა. 2015-2020 წლის სტრატეგიული განვითარების დოკუმენტში გაწერილი გაქვთ, რომ სოფლის მეურნეობის განვითარების გეგმა თითოეულ რეგიონზე სპეციფიკურად იქნება მორგებული მდგრადი სამეწარმეო განვითარების მისაღწევად. რომელ რეგიონში დაიწყო ამ გეგმის განხორციელება და სად გვაქვს შესამჩნევი პროგრესი პროდუქტიულობის ზრდის მიხედვით? როდესაც ვსაუბრობთ რეგიონულ ხედვაზე, ჩვენ ვცდილობთ, ვიხელმძღვანელოთ ევროკავშირის სწორი და წარმატებული მაგალითით. ევროკავშირს აქვს მიდგომა ადგილობრივი სამოქმედო ჯგუფების ე.წ. LAG-ების (Local Action Group), განვითარებაზე, რომლებიც მოიცავენ საზოგადოების სხვადასხვა წარმომადგენელს, იქნება ეს ფერმერული საზოგადოება, ადგილობრივი სამოქალაქო საზოგადოება, ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლები, აკადემია თუ მეცნიერული ინტელიგენციის წარმომადგენლები. კონკრეტული რაიონისა და მუნიციპალიტეტისათვის ისინი აყალიბებენ პრიორიტეტებს და მუშაობენ სასოფლო განვითარების გეგმაზე, რომელსაც სამინისტროსთან მჭიდრო თანამშრომლობით ახორციელებენ. ჩვენ ამ ეტაპზე მსგავსი ადგილობრივი სამოქმედო საპილოტე ჯგუფები 19 მუნიციპალიტეტში გვაქვს ჩამოყალიბებული ევროკავშირთან ერთად. გამოყოფილი გვაქვს ორი კომპონენტი: პირველი, რომელიც მოიცავს სუფთა სასოფლო სამეურნეო საქმიანობებს და მეორე, რომელიც გულისხმობს სასოფლო ეკონომიკის სხვადასხვა დარგის წახალისებას, ანუ სოფლად სხვადასხვა ეკონომიკური საქმიანობების წახალისებას, რომელიც შეიძლება იყოს სოფლის მეურნეობა ან მასთან დაკავში-

(blueberries). Georgia has not exported regular apples for the last ten years, but we are returning to the market gradually and we are already in the second successful year that we have been able to sell Georgian apples abroad. Also noteworthy are the increased exports of mutton, live sheep, and the record number of birds sold. In the Strategic Development Document designed for 2015-2020, it was written that the Agricultural Development Plan will be tailored to each region to achieve sustainable entrepreneurial development. In which region did you start implementing this plan and where do we have noticeable progress in terms of productivity growth? When we talk about the regional vision, we are trying to set a correct and successful example for the European Union. The EU has an approach to the so-called local action groups. This is why we are pursuing the development of LAGs (Local Action Groups), which involves various members of the community, with some of them in the farming community, local civil society, local government, academia, or the scientific circles. They set priorities for a specific district and municipality, and work on a rural development plan, which is then implemented in close cooperation with the ministry. We currently have similar Local Action Groups in 19 municipalities and we are piloting them with the EU. We have two components: the first, which includes pure agricultural activities, and the second includes the promotion of various sectors of the agricultural economy, or the promotion of various economic activities in rural areas, such as agriculture. For example, processing of agricultural products (storage, packaging, and sorting) may also include tourism elements such as agro-tourism, eco-tourism and wine tourism. It can also be an avenue for us to make good use of forest and natural resources because there are municipalities in Georgia where agricultural capacity and arable land are very scarce, but there are forest resources that are used properly and sustainably to bring economic benefits.

It should be noted that none of the long-term state-oriented development programs, such as co-financing, support for the creation of new farms, etc., have been suspended. As part of our cooperation with the EU, we also look forward to launching another new program that will focus on several regions and cover many components of rural development over the next 4 years. The regional context was also taken into account in our agricultural development programs. In particular, support based on soil and climate data, such as the Georgian Tea program, provided for the rehabilitation of tea plantations in major tea producing regions (Samegrelo, Guria, Imereti, Adjara). We also pivoted a hazelnut relief program aimed at fighting harmful dis-

DIPLOMAT 5

რებული ახლობელი დარგები, როგორებიცაა ინდუსტრიული, მაგალითად სოფლის მეურნეობის პროდუქტების გადამუშავება (შენახვა, შეფუთვა და სორტირება), ასევე შეიძლება მოიცავდეს ტურისტულ ელემენტებს, როგორებიცაა აგროტურიზმი, ეკოტურიზმი და ღვინის ტურიზმი. ასევე შეიძლება იყოს სატყეო და ბუნებრივი რესურსებით სწორად სარგებლობის საშუალება, რადგან საქართველოში არის მუნიციპალიტეტები, სადაც სასოფლო სამეურნეო შესაძლებლობები და სახნავი მიწა ძალიან მწირია, თუმცა წარმოდგენილია ტყის რესურსები, რომლებითაც სწორად და მდგრადად სარგებლობა ეკონომიკური სარგებლის მომტანია. ევროკავშირთან თანამშრომლობის ფარგლებში ჩვენ ასევე ველოდებით კიდევ ერთი ახალი პროგრამის დაწყებას, რომელიც რამდენიმე რეგიონზე იქნება ორიენტირებული და მოიცავს სოფლის განვითარების ბევრ კომპონენტს შემდეგი 4 წლის განმავლობაში.

შეგვიძლია ვთქვათ, რომ 2020 წელი სოფლის მეურნეობის განვითარების თვალსაზრისით წინა წელზე უკეთესია და ჩვენ ველოდებით, რომ ყოველი შემდგომი წელი უკეთეს შედეგებს მოიტანს. ეს ყველაფერი კი იმ ძალისხმევის შედეგია, რომელიც გავწიეთ ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში. რეგიონული კონტექსტი გათვალისწინებული იყო ჩვენს სასოფლო-სამეურნეო განვითარების პროგრამებშიც, კერძოდ კი, ნიადაგობრივი და კლიმატური მოცემულობების გათვალისწინებით აღმოჩენილი მხარდაჭერა, მაგალითად, პროგრამა „ქართული ჩაი“ ითვალისწინებდა ჩაის პლანტაციების რეაბილიტაციას ჩაის ძირითად მწარმოებელ რეგიონებში (სამეგრელო, გურია, იმერეთი, აჭარა). ასევე თხილის დახმარების პროგრამა, რომელიც მავნე დაავადებებთან ბრძოლას ისახავდა მიზნად. ფერმებში აგროტექნიკის შეტანა და გამოცდილების დამკვიდრება ასევე რეგიონული განვითარების ელემენტებს მოიცავდა. მრავალწლიანი კულტურების გაშენებაც კონკრეტულ რეგიონებზეა გათვლილი, რომელიც ჩვენი სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრის მიერ მოწმდება და დასტურდება. გაეროს განვითარების პროგრამის 2013 წლის ანგარიშში ვკითხულობთ, რომ ხორბლისა და სიმინდის წარმოებით საქართველო როგორც რეგიონის, ისე სხვა საკმაოდ ღარიბ ქვეყნებსაც ჩამორჩება, თუმცა რაიმე ფიზიკურ-გეოგრაფიული დაბრკოლება ექსპერტებმა ვერ ამღოაჩინეს. რა გააკეთა სახელმწიფომ მარცვლეული მეურნეობის პროდუქციის ზრდის კუთხით? ამ საკითხის გარშემო უამრავი სპეკულაციაა და მინდა ეს ინტერვიუ გამოვიყენო საპასუხოდ. როდესაც რუსულ ხორბალზე ჩვენს დამოკიდებულებაზე ვსაუბრობთ, გასათვალისწინებელია, რომ დღეს მთელ მსოფლიოში იაფი და ხარისხიანი მარცვლეულის გლობალური მიმწოდებელი სწორედ რუსეთია. მან ძალიან ბევრი ქვეყნის ადგილობრივი წარმოება ჩაანაცვლა და ყოველწლიურად ხსნის რეკორდებს ექსპორტში. ამავდროულად, რეგიონში არის მეორე უმსხვილესი მომწოდებელი ქვეყანა - უკრაინა, რომელიც მარცვლეულის ლიდერი და კონკურენტუნარიანი მწარმოებელი ქვეყანაა. ასევე მსოფლიო ლიდერ მწარმოებელ ქვეყნებთან ახლოსაა ყაზახეთიც. ასე რომ, რეგიონული კონტექსტი ამ მიმართულების განვითარებაზე საუბრისას გასათვალისწინებელია. სოფლის მეურნეობაში მთავარია, ჩვენ მეტ ღირებულებას ვქმნიდეთ და მეტი იყოს სოფლად მცხოვრები მოსა-

6 DIPLOMAT

eases. The introduction of agro-techniques on farms and the experience also included elements of regional development. The cultivation of perennial crops is also targeted at specific regions, which have been verified and confirmed by our scientific-research center. In the 2013 UNDP report, we read that Georgia lags behind other countries in the region in terms of wheat and corn production, but no physical or geographical obstacles have been identified by experts. What has the state done to increase grain production? There is a lot of speculation around this issue and I want to use this interview as a response. When we talk about our dependence on Russian wheat, it should be taken into account that as at today, Russia is a global supplier of cheap and quality grain. Buying from Russia has replaced local production in too many countries and is breaking records in exports every year. At the same time, the region has the second largest supplier Ukraine, which is a leader and competitive producer of grain, as well as Kazakhstan, close to the world leading producers. So the regional context should be taken into account when talking about the development in this direction. In agriculture, the main thing is to create more value, more prosperity, and more income for the rural population. These are two starting points in the process of developing an agricultural development plan but, it is not that we are focused on producing only one particular crop. As for corn, we have total self-sufficiency here, and productivity is growing yearly. I expect us to produce even more, because the country really has the potential to do that. It is noteworthy that we gave access to cheap monetary resources for cereal farmers, for their industrial and technological development and to boost their motivation. It should also be noted that Georgia is a small land country and we do not have the luxury of having low productivity so, with the use of irrigation infrastructure, we can significantly increase productivity per

Overall, we can say that 2020 is better than the previous year in terms of agricultural development, and we expect that subsequent years will bring better results, all of which would emanate from the efforts made over the last few years. hectare. We already have instances where we use appropriate irrigation material (irrigated or underground drip), although we are still far from massive use. To this end, we have launched a grant program that provides 50% co-financing for the installation of a drip irrigation system, and we plan to establish links from 2021 with places where similar types of irrigation systems are used, and where elements of agro-cooperation are introduced. Another aspect of productivity growth is the availability of quality sowing material, which is critically important in both grain and vegetable and other horticultural crops. The role of the Eu-

ხლეობის კეთილდღეობა და შემოსავალი. ეს არის ორი ამოსავალი ფაქტორი სოფლის მეურნეობის განვითარების გეგმის ჩამოყალიბების პროცესში და არა ის, რომ ჩვენ მხოლოდ ერთი კონკრეტული კულტურის წარმოებაზე ვიყოთ ორიენტირებული. რაც შეეხება სიმინდს, ჩვენ მისით სრულად შეგვიძლია საქართველოს უზრუნველყოფა. პროდუქტიულობა კი წლიდან წლამდე იზრდება. მაქვს მოლოდინი, რომ კიდევ უფრო მეტის წარმოებას შევძლებთ. ამის პოტენციალი ნამდვილად აქვს ქვეყანას. აღსანიშნავია, რომ მარცვლეულ კულტურებში, ფერმერთა საწარმოო და ტექნოლოგიური განვითარებისათვის და მათი მოტივაციისათვის იაფ ფულად რესურსებზე მოვახდინეთ წვდომა. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ საქართველო მცირემიწიანი ქვეყანაა და არ გვაქვს ფუფუნება, დაბალპროდუქტიულნი ვიყოთ მაშინ, როცა სარწყავი ინფრასტრუქტურის გამოყენებით შეგვიძლია ერთ ჰექტარზე პროდუქტიულობა მნიშვნელოვანწილად გავზარდოთ. ჩვენ უკვე გვაქვს შესაბამისი სარწყავი მასალის გამოყენების მაგალითები, იქნება ეს დასასხურებელი თუ მიწისქვეშა წვეთოვანი, თუმცა მასობრივი გამოყენებისგან ჯერ კიდევ შორს ვართ. ამ კუთხით დავიწყეთ საგრანტო პროგრამა რომელიც 50%-იან თანადაფინანსებას გულისხმობდა წვეთოვანი სარწყავი სისტემის დამონტაჟების შემთხვევაში და ვგეგმავთ, რომ 2021 წლიდან ჩამოვაყალიბოთ ისეთი კავშირები, სადაც მსგავსი ტიპის საირიგაციო სისტემები იქნა გამოყენებული და სადაც აგროკოოპერაციის ელემენტებს შევიტანთ. პროდუქტიულობის ზრდის კიდევ ერთი ასპექტია ხარისხიანი სათესი მასალის არსებობა, რომელიც კრიტიკულად მნიშვნელოვანია როგორც მარცვლეულ და ბოსტნეულ, ისე ბაღჩეულ კულტურებში. აქ აღსანიშნავია როლი ევროკავშირისა, რომლის დახმარებითაც დავიწყეთ სარგავი და სათესი მასალის სერტიფიცირების პროცესი. კანონმდებლობის მიღებასთან ერთად ასევე მნიშნელოვანია, არსებობდეს ორგანო, რომელიც ადგილობრივად აწარმოებს სერტიფიცირებულ თესლს, რითაც ერთ ჰექტარზე პროდუქტიულობის გაზრდის საშუალებას მოგვცემს. ასეთი მწარმოებლები აქა-იქ უკვე გაჩნდნენ. პირველია ხორბლის კულტურა, რომელიც უკვე სავალდებულო სერტიფიცირებას ექვემდებარება. ამასთანავე, სანათესო კვლევით ცენტრში უკვე დაიწყო სერტიფიცირების სისტემის დანერგვა, ავსტრიის დაფინანსებით შეიქმნა ლაბორატორია, გადამზადდნენ სპეციალისტები და შემუშავდა პროტოკოლები. პირველ ეტაპზე ეს სისტემა იყო უფასო, შემდეგ ეტაპზე კი ის მწარმოებლებისათვის ფასიანი თუმცა ხელმისაწვდომი იქნება. შემდეგი წლიდან მეორე ეტაპად ვგეგმავთ სარგავი და სათესი მასალის მწარმოებლებისათვის სპეციალური დახმარების შეთავაზებას. დახმარების თანადაფინანსების კომპონენტის გაჩენით გვინდა ადგილზე ვაწარმოოთ ხარისხიანი სათესი მასალა, რომელიც პირდაპირ კავშირშია მეტი მარცვლეულის წარმოებასა და პროდუქტიულობასთან და, შესაბამისად, ფერმერთა გაზრდილ შემოსავალთან. შემდეგი უმნიშვნელოვანესი ასპექტია მოსავლის სწორად დაბინავება. ჩვენ ამ კუთხითაც დავიწყეთ მოსავლის ამღები ტექნიკის 50%-იანი თანადაფინანსების პროგრამა, რომელიც ორი წელია, მიმდინარეობს. ამ ეტაპზე აქტუალურია მოსავლის ამღები ტექნიკის კერძო სექტორში გაჩენა. ეს მათ მისცემს საშუალებას ნაკლები დანაკარგითა და სწორად გათვლილ დროში აიღონ მოსავალი ხარისხის მაქსიმალური შენარჩუნებით. მსგავსი კომპლექსური მიდგომით, რომელიც მოიცავს თესლის მწარმოებელი რგოლის მხარდაჭერას, ვფიქრობ, შევძლებთ პროდუქტიულობის გაზრდას. თუმცა ერთი რამ აუცილებლად უნდა აღინიშნოს: ამ ყველაფერს სერტიფიცირების პროცესი უნდა ჰქონოდა საფუძვლად, რასაც თავის მხრივ ჯიშთა გამოცდა, დარაიონება და კატალოგში შეყვანა უძღვის წინ. ეს ასევე

ropean Union is noteworthy here, and with their help we started the planting and sowing material certification process. Alongside the adoption of legislation, it is also important to have a body that will physically implement and produce locally certified seeds that will allow us to increase productivity per hectare. We have such manufacturers springing up already here and there. The first is wheat crop, which is already subject to mandatory certification. In addition, the Certification Research Center has already started by introducing a certification system, setting up a laboratory with funding received from Austria, training specialists and developing protocols. In the first stage this system was free, in the next stage, the manufacturers will be paid an affordable amount. From next year, we plan to offer special assistance to producers of planting and sowing material in the second phase. With the emergence of the aid co-financing component, we want to produce quality sowing material on site, which will directly help us to boost grain production and productivity and, to consequently increase the income of farmers. The next most important aspect is proper housing of the crop. In this regard, we have started a 50 percent co-financing program for harvesting equipment, which has been running for two years. At this stage, the emergence of harvesting equipment in the private sector is urgent, as this will allow them to harvest at a lower loss rate and in the right time, with maximum quality maintenance. With a similarly complex approach that includes supporting the seed-producing ring, I think we can increase productivity. However, we must note one thing, all of this must be based on the certification process, which in turn should be preceded by the testing of varieties and cataloging, which we have also established at the legislative level and started practical work in 2013. This activity is headed by the Agricultural Logistics and Services Company, which conducts zoning and industrial testing of both locally produced and imported varieties. Testing

DIPLOMAT 7

საკანონმდებლო დონეზე ჩამოყალიბდა და 2013 წლიდან დაიწყო პრაქტიკული სამუშაოები. ამ საქმიანობას სოფლის მეურნეობის ლოჯისტიკისა და სერვისების კომპანია უდგას სათავეში, რომელიც როგორც ადგილზე წარმოებული ჯიშების, ისე იმპორტირებული ჯიშების დარაიონებასა და სამრეწველო გამოცდას ახორციელებს. იმპორტირებული ჯიშების სპეციფიკურ კლიმატსა და ნიადაგობრივ პირობებში გამოცდა, გამოცდილების დაგროვება და რამდენიმეწლიანი დაკვირვების წინმსწრები პროცესი კრიტიკულად მნიშვნელოვანია სერტიფიცირების პროცესისას კატალოგში შესატანად, რათა თავიდან ავიცილოთ წარსულში არსებული წარუმატებელი შემთხვევების განმეორება. ამ ყველაფრისათვის საჭირო ინფრასტრუქტურის ჩამოყალიბებაც საკუთარ თავზე აიღო სახელმწიფომ. ასევე არ შეიძლება, არ ვახსენოთ ის საჯარო ინფრასტრუქტურა, რაშიც ჩვენ დიდი ხანია, ჩავდეთ ინვესტიცია. ვგულისხმობ სადრენაჟე ინფრასტრუქტურას დასავლეთ საქართველოში, სადაც სიმინდის კულტურების პროდუქტიულობისათვის, ნიადაგზე ჭარბი წყლის მოცილება მნიშნელოვანია. აღმოსავლეთ საქართველოში კი როგორც სიმინდისათვის, ისე სხვა მარცვლეული კულტურებისათვის მნიშვნელოვანია საირიგაციო ინფრასტრუქტურის შექმნა და ჩვენს შემთხვევაში აღდგენა, რათა წყალი იყოს ხელმისაწვდომი. უკეთ რომ წარმოვიდგინოთ, 2012 წელს ჩვენ საქართველოში ორმოცი ათასი ჰექტარი თეორიულად გასარწყავიანებლი ტერიტორია გვქონდა, ახლა კი ასი ათასზე მეტი გვაქვს და დაახლოებით ორასი ათასის გეგმას ვასრულებთ 2020 წლის ბოლოს მთლიანობაში დრენაჟითა და ირიგაციით. სწორედ ამ მასშტაბური სამუშაოების დამსახურებაა, რომ ჩვენ ამ ფართობების გამოყენება შეგვიძლია როგორც მარცვლეული, ისე სხვა კულტურების პროდუქტიულობის გასაზრდელად. რომ არა საჯარო ინფრასტრუქტურა, ყველანაირი მოწოდება ფერმერებისადმი პროდუქტიულობის ზრდის კუთხით ფუჭი იქნებოდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ ქვეყანაში სოფლის მეურნეობის სფეროში სექტორული და დარგობრივი სპეციალისტების ძალიან დიდი ნაკლებობაა. რას აკეთებს საგანმანათლებლო კუთხით სოფლის მეურნეობის სამინისტრო? გეთანხმებით, ამ მხრივ ნამდვილად დიდი დეფიციტია და ეს პირდაპირ უკავშირდება იმ ეკონომიკურ ვითარებას, რაც ამ მიმართულებით შეიქმნა და ეს ლოგიკურიცაა. არ ამხოლოდ ამ დარგში, არამედ სხვა ისეთ დარგებშიცაა დეფიციტი, როგორებიცაა სამშენებლო და სამრეწველო დარგები. ჩვენ 2012 წლიდან დავიწყეთ ამ საკითხზე მუშაობა, თუმცა მყისიერად ეს არ ასახულა მოთხოვნაზე. მინდა გითხრათ, რომ ბოლო ორი-სამი წელია, რაც მოთხოვნა გაჩნდა, მართალია, არა იმ ოდენობით, რამდენითაც ჩვენ გვინდოდა, თუმცა უკვე გვაქვს უმაღლეს სასწავლებლებში ჩარიცხულ სტუდენტთა ოდენობაში შესამჩნევი ცვლილებები. ბაზარი ქმნის მოტივს, რომ ახალგაზრდამ ეს სფერო და სპეციალობა აირჩიოს და მე იმედი მაქვს, რომ შემდეგ წელს უფრო მეტი ახალგაზრდა აირჩევს ამ მიმართულებებს და მეტი სპეციალისტი გვეყოლება. ასევე ამ მიმართულებით ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ განათლების შეთავაზების, უზრუნველყოფისა და მიწოდების ნაწილში ყოფილიყო შესაბამისი სამუშაოები. ამ მხრივ, რა თქმა უნდა, დიდწილად განათლების სამინისტრო მუშაობს, თუმცა ჩვენთან საკმაოდ მჭიდრო კავშირში. ჩვენ მოვამზადეთ მონაცემთა ბაზა დარგობრივი მიმართულებების მიხედვით, თუ რამდენი სპეციალისტი იყო საჭირო თოთოეულ დარგში რეგიონების დონეზე. განათლების სამინისტრომ კი ამაზე აქცენტირებით დაგეგმა საგანმანათლებლო პროგრამების შეთავაზების პროცესი. ასევე მინდა შევეხო პროფესიული განათლების პროგრამას, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანია. განათლების სამინისტროს მიერ ამ კუთხით გატარებული რეფორმა ნამდვილად რევოლუციური იყო. თუ 8 DIPLOMAT

of imported varieties in specific climates and soil conditions, gaining experience and several years of observation prior to the process are critical, and they have to be included in the catalog during the certification process to avoid past failures. The state will remain at the forefront of establishing the necessary infrastructure for all of these. We also will like to mention the public infrastructure where we have been investing for a long time, I mean the drainage infrastructure in Western Georgia, where the removal of excess water from the soil is important for the productivity of corn crops. In Eastern Georgia, it is important to create irrigation infrastructure for both corn and other cereals, and in our case, to restore access to water. To give you a better idea, in 2012 we had 40 000 hectares of theoretically irrigated area in Georgia, but now we have more than 100 000, and we will complete the plan of about 200 000 by the end of 2020, with complete drainage and irrigation in total. It is to the credit of this large-scale work that we can use these areas to increase the productivity of both cereals and other crops. If these public infrastructure are not in place, all calls to farmers to increase productivity would be in vain. The country is experiencing a huge shortage of sectoral specialists in the field of agriculture, what is the Ministry of Agriculture doing in terms of education? I agree with you, there is a really big deficit in this area, and logically, it is directly related to the economic situation that has been created in this direction. We are not witnessing it in this sector only, but also in other such sectors like the construction and industrial sectors. We started working on this issue in 2012, but it did not reflect instantly on the demand. I want to tell you that for the last two or three years there has been an increase in demand, not as much as we wanted, but we already have observed noticeable changes in the number of students enrolled in higher education. The market creates an incentive for young people to choose this field and specialty, and I hope that next year, more young people will choose these areas and we will have more specialists. It is also very important to have relevant work in the area of offering, providing, and delivering

ადრე პროფესიული განათლება არამიმზიდველი იყო, რადგანაც მისი არჩევის შემთხვევაში ახალგაზრდა კარგავდა უმაღლეს სასწავლებელში მოხვედრის პერსპექტივას, დღესდღეობით ჩენ შემოვიტანეთ დუალური მოდელიც, რომლის მიხედვითაც ახალგაზრდას შეუძლია გამოიყენოს პროფესიულ სასწავლებელში დაგროვილი კრედიტები უმაღლეს სასწავლებელში განათლების მიღებისას. ფაქტობრივად, ახალგაზრდა არათუ არ კარგავს დროს, არამედ ემზადება უმაღლესი განათლებისათვის, თუ მას ამის სურვილი ექნება. თუმცა პროფესიული განათლების პრესტიჟულობაც ნელ-ნელა იმატებს, რადგანაც ჩვენ ბევრი ტექნიკოსი გვჭირდება ქვეყანაში. ამიტომ პროფესიული განათლების კუთხით ბოლო წლების განმავლობაში ქვეყანაში ბევრი რამ გაკეთდა. UNDP-ისთან თანამშრომლობის ფარგლებში ჩვენ ბევრი ვიმუშავეთ რომ სასწავლო პროგრამები სამინისტროსთან მჭიდრო თანამშრომლობის პირობებში შემუშავებულიყო მათი ქმედითუნარიანობისათვის. ასევე საკმაოდ მნიშვნელოვანია დუალური ელემენტი, რომელიც პრაქტიკაზე დაფუძნებულ განათლებას მოიცავს, სადაც განათლების დიდ ნაწილს სტუდენტები შემდგომ პოტენციურ დამსაქმებლებთან იღებენ, როგორებიცაა მაგალითად მარნები, აგრო საწარმოები, ფერმები და ა.შ. ბოლო ეტაპზე მინდა ასევე შევეხო ჩვენს საინფორმაციო-საკონსულტაციო სამსახურების ქსელს, რომელიც 2014 წლიდან შევქმენით რეგიონებში და ყოველ წელს კიდევ უფრო უმჯობესდება დასაქმებულთა კვალიფიკაციის ზრდის პირდაპირპროპორციულად. ამ ქსელში დასაქმებული ადამიანები არიან კონსულტანტები რომლებიც ფერმებში უშუალოდ პრაქტიკოს ფერმერებს აძლევენ რჩევებს. სახელმწიფო ეხმარება ფერმერებს სუბსიდიებითა და ე.წ. იაფი ფულით, თუმცა ეს ძირითადად მსხვილ ფერმებზეა გათვლილი. მცირე ზომის ფერმერული მეურნეობები კი აგროსესხს საკმაოდ დიდი საპროცენტო განაკვეთის ფარგლებში იღებენ. თქვენი აზრით, შეიძლება თუ არა, ეს ჩაითვალოს მცირე ფერმერული საქმიანობისათვის დამაბრკოლებელ ფაქტორად? ჩვენ გვესმის, რომ მსხვილი ფერმერები უფრო აქტიურები არიან. მათ აქვთ გარკვეული უპირატესობა მატერიალური რესურსის ფლობის

ევროკავშირთან თანამშრომლობის ფარგლებში ჩვენ ასევე ველოდებით კიდევ ერთი ახალი პროგრამის დაწყებას, რომელიც რამდენიმე რეგიონზე იქნება ორიენტირებული და მოიცავს სოფლის განვითარების ბევრ კომპონენტს შემდეგი 4 წლის განმავლობაში. კუთხით. თუნდაც ბანკთან ურთიერთობისას მათ მეტი გამოცდილება აქვთ და დაკრედიტების კუთხითაც მეტად საინტერესონი არიან. შესაბამისად, ჩვენი დაფარვის ზონა სწორედ რომ მცირე ფერმერები არიან, თუმცა აქ გასათვალისწინებელია ერთი ფაქტორი: მასზე, ვინც საკარმიდამო ნაკვეთით სარგებლობს, ჩვენ გაგვიჭირდება, რაიმე ტიპის ფერმერულ საქმიანობაზე ვისაუბროთ, რადგანაც ეს უფრო სოციალური კატეგორიაა. განმსაზღვრელი კრიტერიუმებიდან მცირე ფერმერად ჩვენ ვთვლით მას, ვისაც 0.2 ჰექტარი და მეტი ფართობის მიწის ნაკვეთი აქვს. ასეთი ფერმერებისათვის ჩვენ გვქონდა პირდაპირი სუბსიდირება და დახმარება ჰექტარზე, მიმდინარე წელს, ჩვენ ასევე შევიმუშავეთ 100%-იანი თანადაფინანსებები ახალი მეურნეობების დაწყების შემთხვევაში, მაგალითად, კენკროვანი კულტურების გაშენების შემთხვევაში. იაფი საბრუნავი საშუალე-

education. In this direction, the Ministry of Education does most of the work, but in close contact with us. We have prepared a database according to the sectoral directions, and according to the number of specialists that were needed in each field at the regional level. The Ministry of Education planned the process of offering educational programs with specific emphasis on this. I would also like to touch on the vocational education program, which is very important. The reform carried out for this program by the Ministry of Education was really revolutionary. If in the past vocational education was unattractive because young people would lose the prospect of getting into higher education, today we have introduced a dual model which will allow young people to use the credits accumulated in vocational education to get higher education. In fact, the young man will not only avoid wasting time, but will also prepare for higher education if

As part of our cooperation with the EU, we also look forward to launching another new program that will focus on several regions and cover many components of rural development over the next 4 years. he so desires. You should also note that the prestige of vocational education is also slowly increasing as the country needs a lot of technicians, so a lot in terms of vocational education has been done in the country in recent years. In collaboration with UNDP, we have worked hard to develop curricula in close collaboration with the Ministry for their effectiveness. Another aspect that is quite important is the dual element, which includes practice-based education, where a large part of the students are paired with a potential employer in sectors such as wineries, agro-enterprises, farms, etc. At the last stage, I would also like to touch on our Network of Information and Consulting Services, which we have created in the regions since 2014 and are improving every year in direct proportion to the increase in the qualification of employees. The people employed in this network are consultants who give advice directly to practicing farmers. The state helps farmers with subsidies and so-called cheap money, although it is mainly intended for large farms, while small farms receive agro loans at a fairly high interest rate, do you think this can be considered to be an obstacle to small scale farming? We understand that large farmers are more active. They have some advantages in terms of owning material resources. Even in dealing with the bank, they have more experience and are interesting prospects in terms of lending. Consequently, our coverage area is precisely that of small farmers, however one factor to consider here is that those who own a homestead plot, we will find it difficult to talk about any type of farming activity here as it is a more social category. From the defining criteria we consider a small farmer to be one who has a plot of land of 0.2 hectares and more. For such farmers we have provided direct

DIPLOMAT 9

ბების შემთხვევაში სახელმწიფო პირადად მიჰყვებოდა ფერმერს ბანკებთან, სადაც გაიცემოდა ხუთიდან ასი ათას ლარამდე საბანკო სესხი. ეკონომიკის სამინისტრომ ზუსტად ასეთი ინიციატივებისთვის ჩვენთან კონსულტაციის ფარგლებში შეიმუშავა 30 000-ლარიანი მიკროგრანტების პროგრამა. თუ სოფლის მეურნეობის ტიპის საქმიანობისათვის ფერმერს საწარმოო საშუალებები სჭირდება, ეს მიკროგრანტები საჩუქრად გადაეცემა მას. ასე რომ, ძალიან ბევრი ეკონომიკური ინსტრუმენტია, რომლებიც მცირე და მოწადინებულ ფერმერებზეა მორგებული და გათვლილი. იგივე აგროდაზღვევის ფორმატიც 5 ჰექტრამდე მეურნეობებს ფარავს და 30 ჰექტრამდე მარცვლეულ კულტურებში. ასე რომ, ჩვენი პოლიტიკის ძირითადი აქცენტი მცირე და საშუალო მეურნეობებზეა. საქართველო საერთაშორისო აგროდიპლომატიის ერთ-ერთი ბენეფიციარია, ვგულისხმობს შემდეგი ორგანიზაციების მიერ განხორციელებულ პროექტებსა და საქმიანობას: USAID, UNDP DCFTA, FAO, ENPARD. ასევე გვაქვს ბილატერალური ურთიერთობები და თანამშრომლობა სხვადასხვა ქვეყანასთან, თუმცა პოტენციალი გაცილებით დიდია. ფიქრობთ თუ არა, რომ აგროსფეროს პროფესიონალი ატაშეები მნიშვნელოვნად წასწევდნენ საქართველოს წინ აგროდიპლომატიის მიმართულებით? ამ ეტაპზე საგარეო საქმეთა სამინისტროსთან საკმაოდ მჭიდროდ ვთანამშრონლობთ, რაც ელჩების დონეზე ჩართულობასაც მოიცავს ყველა საჭიროების დაფარვის კუთხით. ეს გულისხმობს როგორც სავაჭრო ურთიერთობებში არსებულ თანადგომას, ახალი ბაზრების მოძიებასა და ათვისებას, ასევე სავაჭრო ბარიერების დაძლევასა და ტექნიკური რეგლამენტების ამა თუ იმ ქვეყანასთან შეთანხმებას. ამ უკანასკნელისათვის დიპლომატიური ჩართულობა საკმაოდ დიდია. მაგალითად, როდესაც ვსაუბრობთ სასურსათო პროდუქციით ვაჭრობაზე, სპეციფიკიდან გამომდინარე, ის თავის თავში მოიცავს ბევრ დამატებით ელემენტს: როგორებიცაა ვეტერინარული კონტროლი, ვეტერინარული სერტიფიკატების აღიარება და სხვადასხვა ტექნიკური საკითხი რომლებიც ქვეყანათა ან ქვეყნების ბლოკებს შორის უნდა შეთანხმდეს. ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია დონორული მხარდაჭერისას საგარეო საქმეთა სამინისტროსთან მჭიდრო კოორდინაცია,

10 DIPLOMAT

subsidies and assistance per hectare. This year, we have also developed 100% co-financing for farmers who want to start new farms. A valid example is in the case of berry cultivation. In the provision of cheap working capital, the state personally managed the process by following the farmers to the banks, where a bank loan of 5 to 100 000 GEL was approved and issued. The Ministry of Economy in consultation with us also developed a GEL 30 000 micro-grant program for such initiatives. If a farmer needs production equipment for agricultural activities, these micro grants will be given to him as a gift. So, there are a lot of economical tools that are tailored and targeted at small and eager farmers. The same agro insurance format also covers up to 5 hectares of farms and up to 30 hectares of grain crops. If you consider all of these, you will see that the main focus of our policy is on small and medium farms. Georgia is one of the beneficiaries of international agro diplomacy, meaning Georgia benefits from projects and activities implemented by the following organizations: USAID, UNDP DCFTA, FAO, ENPARD. We also have bilateral relations and cooperation with different countries, but there is greater potential for more cooperation and relations potential. Do you think that professional attachés in the field of agro would significantly advance Georgia in the field of agro-diplomacy? At this stage, we are cooperating with the Ministry of Foreign Affairs in a high quality way, which includes getting involved at the ambassadorial level, in terms of meeting all needs. This includes assisting in trade relations, finding and exploiting new markets, overcoming trade barriers, and agreeing technical regulations with different countries. Diplomatic involvement for the latter is quite large, for example when we talk about trade in food products, many additional elements such as veterinary control, recognition of veterinary certificates and various tech-

სასათბურე მეურნეობების კუთხით ინვესტიციების მოზიდვა ჩვენთვის პრიორიტეტულია და სპეციალური შეთავაზებებიც მზადდება ინვესტორებისათვის. მაგალითისთვის გვაქვს იმერეთის სასათბურე კლასტერის პროექტი, სადაც ჩვენ ვფიქრობთ რომ მრავალმილიონიანი ინვესტიციების განხორციელების საკმაოდ დიდი რესურსი არსებობს. რადგანაც მოლაპარაკება უამრავ ელემენტსა და დეტალს მოიცავს. აღარაფერს ვამბობ ბევრ სიტუაციურ ელემენტზე, როგორებიცაა კონფერენციებსა და საერთაშორისო ფორუმებზე მხარდაჭერა. თუმცა თქვენ მართალი ბრძანებთ იმ კუთხით, რომ მომავალში, როდესაც აგროსექტორის პოტენციალი კიდევ უფრო გაიზრდება და მეტი სავაჭრო პროდუქტი და მოცულობა გვექნება, ამ დროს დღის წესრიგში დადგება კონკრეტული სპეციალიზებული თანამშრომლობის არსებობა, იქნება ეს ატაშე თუ დიპლომატიური წარმომადგენლობა. თქვენი აზრით, რა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი რაც პოტენციურ ინვესტორს მოიზიდავს? ყველაზე მნიშვნელოვანი სწორი ბიზნესკლიმატის შექმნაა, რაც ბიზნესის კეთების ხელშეწყობას გულისხმობს. ამ კუთხით საქართველოს რეიტინგები მართლაც შთამბეჭდავია და ეს აუცილებლად უნდა გამოვიყენოთ. ლიბერალური საგადასახადო რეჟიმი, კარგი საცხოვრისი გარემო, რომელიც მოიცავს უსაფრთხოების ფაქტორებსა და საკუთრების ხელშეუხებლობის მაღალ გარანტიებს, რა თქმა უნდა, ინვესტორებისათვის შეიძლება იყოს ძალიან საინტერესო და მიმზიდველი როგორც ჩვენს, ისე სხვა სფეროებშიც. ასევე მახლობელ ბაზრებზე წვდომა, რასაც საქართველოს სტრატეგიული გეოგრაფიული მდებარეობა უზრუნველყოფს. წვდომა გვაქვს როგორც ჩრდილოეთის საკმაოდ დიდ ბაზარზე, ისე ევროკავშირის რამდენიმე ასეულ მილიონიან ბაზარზე, გვაქვს თავისუფალი ვაჭრობის მილიარდიანი შეთანხმება ჩინეთთან და მჭიდროდ ვთანამშრომლობთ თურქეთთან. ასე რომ, ეს საკმაოდ დიდი პოტენციალია საიმისოდ, რათა საუბარი შეჩერდეს მხოლოდ პირველად წარმოებაზე ან ეგრეთწოდებულ ფერმერულ მეურნეობებზე და არ გაგრძელდეს სოფლის მეურნეობასთან დაკავშირებული სხვა მრავალი დარგის მიმართულებით, რომლებიც სოფლის მეურნეობის დამხმარე მასალების წარმოების, ინდუსტრიისა, სერვისების მიწოდების კუთხითა და სავაჭრო ურთიერთობების განვითარების კუთხით იყოს საინტერესო და შეითავსოს ჰაბის ფუნქცია. ჩვენ ხშირად გვესმის სიტყვა ჰაბი და იმის პოტენციალი მართლაც არსებობს, რომ ქვეყანა იყოს სავაჭრო ნაკადების კოორდინატორი. ამისთვის კიდევ უფრო მეტი ნაბიჯი იდგმება საგადასახადო სტიმულის შექმნის კუთხით ქვეყნის მხრიდან. რაც შეეხება მიწის რესურსებს, აქ უნდა გვესმოდეს, რომ დიდი ფერმების შექმნის რესურსების მხრივ საქართველო შეზღუდულია, იმიტომ რომ ჩვენ ძალიან ცოტა სახნავ-სათესი მიწა გვაქვს, რომელიც ძალიან ბევრი ქართველი ფერმერის ინტერესის ობიექტსაც წარმოადგენს. თუმცა სასათბურე მეურნეობების კუთხით ინვესტიციების მოზიდვა ჩვენთვის პრიორიტეტულია და სპეციალური შეთავაზებებიც მზადდება ინვესტორებისათვის. მაგალითისთვის გვაქვს იმერეთის სასათბურე კლასტერის პროექტი, სადაც ჩვენ ვფიქრობთ რომ მრავალმილიონიანი ინვესტიციების განხორციელების საკმაოდ დიდი რესურსი არსებობს.

nical issues are also inclusive depending on the specifics to be agreed between countries or blocs. It is also very important to coordinate closely with the Ministry of Foreign Affairs in the area of donor support, because the negotiation process includes a lot of elements and details, which our diplomats produce at high quality levels. This is aside the many situational elements, such as support for conferences and international forums. However, you are right in the sense that in the future, when the potential of the agro sector will grow even more, then, we will have more trade products and volume, then the existence of specific specialized cooperation will be on the agenda before an attaché or a diplomatic mission. What do you think is the most important factor that will attract a potential investor? The most important thing is to develop the right business climate that promotes doing business. Georgia’s ratings in this regard are really impressive and we should definitely use it. A liberal tax regime, a good living environment that includes security factors and high guarantees of safety of property, can certainly be very interesting and attractive for investors both

In terms of greenhouses, attracting investment is a priority for us and special offers are being made to attract investors. An example of this is seen in the Imereti Greenhouse Cluster project, which we think is a large resource for multimillion-dollar investments. in our sector and other areas. Another important factor is the access to nearby markets provided by Georgia’s strategic geographical location. We have access to a fairly large market in the North as well as several hundred million EU markets, we have a billion-dollar free trade agreement with China, and we work closely with Turkey. So, the potential is huge not only in terms of primary production or because of our farms but also in terms of several other fields related to agriculture. All of these increases the interest in terms of production of agricultural auxiliaries, industry, service delivery and trade relations, and the hub function. We often hear the word hub and the potential for that really exists, and our country can be the coordinator of trade flows. For this, even more steps are being taken in terms of creating a tax incentive for our country. As for land resources, we must understand that Georgia is limited in terms of resources for creating large farms, because we have very little arable land, which is also of interest to many Georgian farmers. However, in terms of greenhouses, attracting investment is a priority for us and special offers are being made to attract investors. An example of this is seen in the Imereti Greenhouse Cluster project, which we think is a large resource for multimillion-dollar investments.

DIPLOMAT 11

ENPARD – ევროკავშირი უფრო ძლიერი საქართველოსთვის, სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარებისთვის

ENPARD - the EU for Stronger Georgian Agriculture and Rural Areas ვინო, თონე, შემოდგომაზე მოსავლის აღება - სოფლის მეურნეობა საქართველოს მდიდარი კულტურისა და იდენტობის ერთ-ერთი მთავარი შემადგენელია. საქართველოს მოსახლეობის თითქმის ნახევარი სოფლად ცხოვრობს და სოფლის მეურნეობაშია დასაქმებული, შესაბამისად სექტორის განვითარებას ქვეყნისთვის და მისი მოქალაქეებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. მიუხედავად იმისა, რომ ქართული ღვინის თუ თხილის ხარისხი საერთაშორისო დონეზე აღიარებულია, ქართული სოფლები მნიშვნე-

ღ

12 DIPLOMAT

ine, tone, autumn harvest festivals – agriculture is a key part of Georgia’s rich identity and culture. With almost half the population living in rural areas or working in agriculture, it is also a crucial development sector for the country and its citizens. However, while the quality of Georgian wine or hazelnuts is internationally acclaimed, Georgia’s rural areas face significant challenges, including income gaps to urban areas and higher

საქართველოს სოფლის მეურნეობა და მისი ლამაზი და მრავალფეროვანი სოფლები ქვეყნის ეკონომიკური სიძლიერის და იდენტობის საფუძველია. სწორედ ამიტომ, ამ სფეროების განვითარების პოლიტიკის მხარდაჭერა საქართველოში ევროკავშირის მთავარი პრიორიტეტია. ვამაყობთ, რომ ამ მიმართულებით ქვეყნის მთავარი საერთაშორისო მხარდამჭერი და პარტნიორი ვართ

ევროკავშირის ელჩი, კარლ ჰარცელი. ლოვანი გამოწვევების წინაშეა, მათ შორის შემოსავლების სიმცირის და სიღარიბის მაღალი მაჩვენებლების კუთხით. სწორედ ამიტომ, სოფლის მეურნეობა ყოველთვის იყო და კვლავაც რჩება საქართველოში ევროკავშირის საქმიანობის ცენტრში. ამ მხარდაჭერის საუკეთესო მაგალითია სოფლის მეურნეობისა და სოფლის განვითარების ევროპის სამეზობლო პროგრამა (ENPARD), რომელსაც ევროკავშირი საქართველოში 2013 წლიდან ახორციელებს. ENPARD მიზნად ისახავს ქვეყანაში სოფლის მეურნეობის და სოფელ ადგილების გაძლიერებას, მთავრობასთან, სამოქალაქო სექტორთან და სოფლად მცხოვრებ მოსახლეობასთან მჭიდრო თანამშრომლობით. დღემდე, ევროკავშირმა ENPARD-ის პროგრამისთვის 500 მილიონ ლარზე მეტი გამოყო, ხოლო მომდევნო ახალი ფაზისთვის დამატებით 200 მილიონი ლარის ინვესტიციას გეგმავს. პროგრამა ENPARD ხორციელდება ქვეყნის მასშტაბით პარტნიორებთან ერთად, მათ შორის, გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროსთან, მის სააგენტოებთან, სხვა სამინისტროებთან მჭიდრო თანამშრომლობით. ENPARD-ის განმახორციელებელი პარტნიორები არიან გაეროს განვითარების პროგრამა (UNDP), გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია (FAO), ქეა (CARE), ფიფლ ინ ნიდ (People in Need), საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტი (GIPA), ასოციაცია სამხარეო განვითარება მომავალი საქართველოსთვის (RDFG), ჰექს/ეპერ საქართველო (HEKS/EPER), კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელი (CENN), ჩეხეთის კარიტასი (Caritas Czech Republic), მოძრაობა შიმშილის წინააღმდეგ (Action Against Hunger), საფრანგეთის განვითარების სააგენტო (AFD) და სხვა ადგილობრივი და საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციები. დღემდე, ENPARD-ის დახმარებით 250,000-ზე მეტმა ფერმერმა ისარგებლა. ქვევით იხილეთ ინფორმაცია პროგრამის ძირითადი მიმართულებების შესახებ.

poverty rates. For this reason, agriculture has been and remains an obvious focus for the European Union in Georgia. The best example of this support is the European Neighbourhood Programme for Agriculture and Rural Development (ENPARD), which the EU has been implementing in Georgia since 2013. ENPARD aims at reinvigorating the agriculture and the rural sector in the country with a thorough cooperation of government, civil society, and rural community. The EU has so far allocated over GEL 500 million to the ENPARD programme and a new phase is about to be finalised for another GEL 200 M. ENPARD is implemented via partners all around the country, including the Ministry of Environment Protection and Agriculture and its agencies, other ministries, UNDP, FAO, CARE, People in Need, GIPA, RDFG, HEKS EPER Georgia, CENN, Caritas Czech Republic, Action Against Hunger, Agence Française de Développement (AFD) and other local and international NGOs. To date, over 250,000 farmers have benefited from support under ENPARD. Below is a look at some of the key directions under the programme. BETTER POLICY FOR STRONGER AGRICULTURE Effective government policy is key for a thriving agriculture sector. ENPARD has worked closely with the Ministry of Environment Protection and Agriculture to enable this, providing training to over 400 Government staff and helping develop fundamental policy documents like the Strategy for Agriculture Development, Agriculture Extension strategy, or the first Rural Development Strategy. ENPARD was also instrumental in supporting the new Agriculture and Rural Development Strategy 2021-2027 and its Food Safety Strategic Plan.

Georgian agriculture and the country’s beautiful and diverse rural areas are integral parts of Georgia’s national identity and economic potential. Developing these policy areas are key priorities for the EU in Georgia, and we are proud to be the country’s main international contributor and actor in these fields

EU Ambassador, Carl Hartzell. DIPLOMAT 13

უკეთესი პოლიტიკა უფრო ძლიერი სოფლის მეურნეობისთვის სოფლის მეურნეობის სექტორის აღმავლობისთვის ეფექტურ სამთავრობო პოლიტიკას გადამწყვეტი როლი აქვს. სექტორის გაძლიერების მიზნით ENPARD უკვე წლებია მჭიდროდ თანამშრომლობს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროსთან. პროგრამის დახმარებით მთავრობის 400-ზე მეტი თანამშრომელი გადამზადდა, სექტორის განვითარების ფუნდამენტური პოლიტიკის დოკუმენტები შემუშავდა, როგორიცაა სოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგია, სოფლის მეურნეობის ექსტენციის სტრატეგია ან სოფლის განვითარების პირველი ეროვნული სტრატეგია. ENPARD-ს ასევე მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის სოფლის მეურნეობისა და სოფლის განვითარების ახალი 2021-2027 წლების სტრატეგიისა და სურსათის უვნებლობის სტრატეგიული გეგმის შემუშავებაში. პოლიტიკის გაუმჯობესების შედეგად სახეზეა ზოგიერთი ისეთი მნიშნელოვანი ღონისძიება, როგორიცაა სურსათის ბაზრის ფასების საინფორმაციო სისტემის შექმნა, რომელიც ფერმერებს საუკეთესო ფასების მიღებაში ეხმარება, ასევე გეოგრაფიული აღნიშვნები, რომლებიც განსაკუთრებულ საერთაშორისო სტატუსს ანიჭებს ქართულ პროდუქტს, როგორიცაა მაგალითად ჩურჩხელა, და სხვა. სასოფლო-სამეურნეო ხარჯების შემცირება, მოსავლის ზრდა, შემოსავლების გაუმჯობესება შემოსავლების გაზრდა ENPARD-ის უმთავრესი მიზანია. ამ მიზნისთვის, საქართველოში სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების მოდელი დავნერგეთ. კოოპერატივები ფერმერებს რესურსების გაერთიანებაში, ხარჯების შემცირებაში და შემოსავლების ზრდაში ეხმარება. დღეს საქართველოში 1000-ზე მეტი რეგისტრირებული კოოპერატივია, რომელთაგან 300-ს ევროკავშირის პირდაპირი ფინანსური და ტექნიკური დახმარება აქვს მიღებული. თავდაპირველმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ეს მიდგომა წარმატებულია - კოოპერატივებმა შემოსავლები 30% -ით გაზარდეს და ახალი სამუშაო ადგილებიც შექმნეს. ცოდნის გავრცელება ENPARD-ის ქვაკუთხედია. დღიდან დაწყებისა, პროგრამამ პარტნიორებთან და გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრებთან ერთად, ფერმერების გადამზადება მთელი ქვეყნის მასშტაბით უზრუნველყო. ბოლო პერიოდში, ENPARD-ის პროგრამის ფარგლებში, მნიშვნელოვანი სამუშაოები ჩატარდა გაეროს სურსათის ორგანიზაციასთან (FAO) და საფრანგეთის განვითარების სააგენტოსთან (AFD) ერთად - თანამედროვე ტექნიკის მნიშვნელობის და შედეგების საჩვენებლად ქვეყანაში 25-ზე მეტი სადემონსტრაციო ნაკვეთი მოეწყო. ამ პროგრამებით 1000-მდე ფერმერი გადამზადდა. პირველი სეზონის ბოლოს ისინი უკვე 40%-ით მეტ მოსავალს და 30%-ით შემცირებულ ხარჯებს იღებენ. ამასთან, თანამედროვე სასოფლო-სამეურნეო მეთოდები მათი საქმიანობის მეტ მდგრადობასაც უზრუნველყოფს. პროგრამა ასევე აკავშირებს ფერმერებსა და საცალო მოვაჭრეებს, რაც ხელს უწყობს ფერმერთათვის სტაბილური შემოსავლის შექმნას და მაღაზიებში უფრო მეტი ქართული პროდუქციის შეტანას. ფერმერთა ისტორიების შესახებ შეგიძლიათ მეტი გაიგოთ აქ: https://eu4georgia.ge/goodharvest/. წარმოების ხარისხის უზრუნველყოფა საქართველოში სოფლის მეურნეობის მომავლისთვის გადამწყვეტია. ეს ქვეყანას საშუალებას მისცემს არამხოლოდ შიდა სამომხმარებლო ბაზრის მოთხოვნები დააკმაყოფილოს, არამედ ქართულ პროდუქციაზე ხელმისაწვდომობა ევროპულ ბაზრებზეც გაზარდოს, უკეთ გამოიყენოს ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცე (DCFTA) და ამ პროცესში სოფლის მოსახლეობის შემოსავლებიც მეტად გაზარდოს. 14 DIPLOMAT

Key measures such as an Information System of Food Market Prices to help farmers get the best prices, or Geographic Indications that give special international status to specific Georgian products like Churchkhella are just some of the many practical results of this. CUTTING AGRICULTURE COSTS, INCREASING YIELDS, IMPROVING INCOMES Raising incomes is a key goal of ENPARD. To this end, we have helped establish the cooperative model in Georgia, which is based on the concept of pooling resources among farmers to reduce costs and increase incomes. Today there are over 1000 registered cooperatives in Georgia, almost 300 of which have received direct EU financial and technical support. Initial studies showed that this system works – cooperatives increased incomes by up to 30% and helped create new jobs. Spreading knowledge has been a cornerstone of ENPARD. From the start, it has provided training for farmers, either through partners or through the MEPA Information and Extension Centres around the country. The most recent work of ENPARD is with FAO and AFD, which have established over 25 demonstration plots around the country to show the impact of modern farming techniques. Close to 1000 farmers have been trained and after the first season they are seeing 40% larger yields with 30% lower costs, plus using sustainable methods which make them more resilient to drought. This same programme is also making linkages between farmers and retailers, helping create stable incomes and more Georgian produce in stores. You can find out more these stories here: https://eu4georgia. ge/goodharvest/. Quality production is key for the future of agriculture in Georgia. It will allow it to not only satisfy an increasingly demanding domestic consumer market but also to boost its access to European niche markets, making full use of the Deep and Comprehensive Free Trade Agreement with the EU and, in the process, significantly increase rural incomes. THE BROADER PICTURE – RURAL DEVELOPMENT The ENPARD programme is not just agriculture – rural development needs to go hand-in-hand with agriculture for a holistic development of rural areas. This includes support to developing the above mentioned first ever Government Rural Development Strategy for Georgia (2017-2020), but also bringing over EU best practices, such as the LEADER approach. A great example of this is ENPARD support to local based community development, mainly through the establishment of Local Action Groups (LAGs) across the country. LAGs are based on a bottom-up approach, mobilizing and empowering local people to contribute to the improvement of livelihood in their villages. Together with partner NGOs, the EU has supported the establishment of 12 LAGs, in municipalities across Georgia, which together have funded over 500 local development initiatives, creating employment opportunities, increasing economic diversity in rural areas and improved living conditions for over

ფართო ხედვა - სოფლის განვითარება ENPARD-ის პროგრამა მხოლოდ სოფლის მეურნეობის ხელშეწყობას არ გულისხმობს - სოფლის მეურნეობის განვითარებასთან ერთად თავად სოფლის განვითარებაც მნიშვნელოვანია. ამ მიმართულების ხელშესაწყობად, ჩვენი დახმარებით, საქართველოს მთავრობამ სოფლის განვითარების 2017-2020 წლების სტრატეგია შეიმუშავა, ამასთან ქვეყანაში ხორციელდება ევროკავშირის საუკეთესო პრაქტიკის, LEADER მიდგომის დანერგვა. სოფლის განვითარების შესანიშნავი მაგალითია ENPARD-ის პროგრამის მიერ ადგილობრივი საზოგადოების განვითარების მხარდაჭერა, რაც ქვეყნის მასშტაბით ადგილობრივი განვითარების ჯგუფების (LAG) შექმნით ხორციელდება. LAG-ები გადაწყვეტილების მიღების პროცესის ‘ქვემოდან ზემოთ’ მიდგომას ეფუძნება. ისინი ადგილობრივი მოსახლეობის მობილიზებას და გაძლიერებას ახდენენ, რათა ადამიანებმა თავად მიიღონ მონაწილეობა საკუთარი თემის საცხოვრებელი გარემოს გაუმჯობესებაში. ევროკავშირმა, პარტნიორ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან ერთად, საქართველოს სხვადასხვა მუნიციპალიტეტში დღემდე 12 LAG-ის დაარსებას დაუჭირა მხარი, 500-ზე მეტი ადგილობრივი განვითარების ინიციატივა დააფინანსა, დასაქმების შესაძლებლობები შექმნა, სოფლად ეკონომიკური მრავალფეროვნების გაზრდა და 10,000-ზე მეტი ადამიანის ცხოვრების პირობების გააუმჯობესა. პროგრამის ერთ-ერთი ბენეფიციარია შერვაშიძეების ოჯახი ქედაში. მათ ადგილობრივი LAG-ის საშუალებით დაფინანსება მიიღეს და საკუთარ ვენახებთან ახლოს ოთხი სასტუმრო კოტეჯი, ტრადიციული აჭარული ნალია ააშენეს, გააფართოვეს ტურიზმის ბიზნესი და სტუმრებს ღამისთევის შესაძლებლობა მისცეს. მსგავსი ამბების ნახვა შეგიძლიათ აქ: https://eu4georgia.ge/myvillage/ სამომავლო გეგმები ENPARD-ის მიმდინარე პროგრამები (ENPARD I-III) 2022 წლამდე გაგრძელდება. ახალი, მეოთხე ეტაპის შესახებ მთავრობასთან მოლაპარაკებები უკვე სრულდება. ENPARD IV პროგრამის წინა ფაზების პოზიტიურ შედეგებს დაეფუძნება და ორ მთავარ კომპონენტად დაიყოფა: (1) სურსათის უვნებლობა და სანიტარული და ფიტოსანიტარული (SPS) ზომები და (2) სოფლის განვითარება. პროგრამის IV ფაზა საქართველოს სურსათის უვნებლობისა და სანიტარული და ფიტოსანიტარული სტანდარტების დანერგვის მხრივ დამატებით დახმარებას გაუწევს, რათა ქვეყანაში უკეთ იქნას დაცული მომხმარებელთა უფლებები და გაიზარდოს ქართული პროდუქციის ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში ექსპორტის პოტენციალი. მეოთხე ფაზა გააგრძელებს სურსათის ეროვნული სააგენტოს მხარდაჭერას ინსპექტირებისა და კონტროლის სისტემების დანერგვის და ახალი რეგულაციების შემუშავების კუთხით. იგი ასევე მხარს დაუჭერს სურსათის ბიზნესოპერატორებსაც, მიმდინარე რეფორმებთან მათი უკეთ ადაპტირებისთვის. ENPARD IV გააგრძელებს საქართველოს სოფლის განვითარების მხარდაჭერას და სოფლად საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესების ხელშეწყობას, რათა სოფლის სექტორმა საქართველოს ეკონომიკურ და სოციალურ განვითარებაში უფრო მეტი წვლილი შეიტანოს. ევროკავშირის საუკეთესო პრაქტიკის გათვალისწინებით პროგრამა გააგრძელებს ადგილობრივი განვითარების გადაწყვეტილების მიღების პროცესში სამოქალაქო ჩართულობის ხელშეწყობას სხვა მუნიციპალიტეტებშიც. ახალი რეგიონები ევროკავშირისა და საქართველოს მთავრობის ერთობლივი შეთანხმებით შეირჩევა (მათ შორისაა კახეთი, იმერეთი, გურია და რაჭა-ლეჩხუმი და ქვემო სვანეთი). ENPARD პროგრამის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია იხილეთ www.enpard.ge.

10,000 people. One family that have been directly affected by the positive impact is the Shervashidze family who, through the local LAG, received a grant to build four nalias, traditional cottages, on their vineyard, expanding their tourism business and providing visitors the opportunity to stay overnight. You can find more stories like this here: https://eu4georgia.ge/myvillage/ LOOKING FORWARD Current ENPARD programmes (ENPARD I-III) will end in 2022 and the EU is currently finalising with the Government, a new, fourth phase. ENPARD IV will build on the positive outcomes of previous phases of the ENPARD Programme and be divided into two components: (1) Food safety and sanitary and phytosanitary (SPS) measures and (2) rural development. ENPARD IV will provide assistance to the food safety and SPS sector in order to enhance consumer protection in Georgia and to facilitate exports of safe Georgian products to EU market as well as potentially to other countries. Support will also be provided to the National Food Agency (NFA) for improved inspection and control systems, and to continue the legal approximation process, including enforcement of newly adopted regulations. ENPARD IV will also support food business operators (FBOs) in their efforts to adapt to such reforms. In terms of rural development, ENPARD IV will continue aiming to improve living conditions for a larger proportion of the rural population in Georgia, rendering the rural development sector more dynamic and effectively contributing to Georgia’s economic and social development. It will promote a bottom-up model of rural development, based on EU best-practices and will expand support to additional municipalities under the four focal regions jointly identified by the EU and the Government of Georgia (namely Kakheti, Imereti, Guria, and Racha-Lechkhumi & Kvemo Svaneti). For more information on the ENPARD programme, please visit www.enpard.ge.

DIPLOMAT 15

USAID–ის ახალი განვითარების სტრატეგია - აგრობიზნესის მხარდაჭერა უფრო ძლიერი საქართველოსთვის

USAID’s New Development Strategy – Strengthening Support for Agribusiness for a More Prosperous Georgia მერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტო (USAID) არის მთავარი ორგანიზაცია, რომელიც შეერთებული შტატების დახმარებას აწვდის სხვა ქვეყნებს. მას შემდეგ, რაც საქართველო შეერთებული შტატების სტრატეგიული პარტნიორია კავკასიის/აღმოსავლეთ ევროპის რეგიონში, USAID მუშაობს, რათა დაეხმაროს საქართველოს

ა

16 DIPLOMAT

he United States Agency for International Development (USAID) is a major actor that drives the United States assistance for foreign development. With Georgia being a strategic partner of the United States in the Caucasus/Eastern Europe region, USAID is working to help Georgia beat the odds and attain a self-sufficient state.

სირთულეების გადალახვაში და თვითუზრუნველყოფილ სახელმწიფოდ ჩამოყალიბებაში. USAID–ის ეკონომიკური ზრდის ოფისის დირექტორი საქართველოში დიპლომატს ესაუბრა USAID–ის განვითარების პრიორიტეტებსა და სოფლის მეურნეობის პერსპექტივებზე. რა არის USAID–ის პრიორიტეტები საქართველოში განვითარების მიმართულებით? USAID-ის მთავარი მიზანია, ხელი შევუწყოთ ჩვენი პარტნიორი ქვეყნების თვითუზრუნველყოფას, რაც ნიშნავს მათი შესაძლებლობების ისე გაძლიერებას, რომ ამ ქვეყნებმა დამოუკიდებლად შეძლონ ქვეყნის განვითარებისთვის საჭირო საკითხებზე გადაწყვეტილებების მიღება, მათი დაგეგმვა, დაფინანსება და განხორციელება. ჩვენ ამას ვუწოდებთ გზას თვითუზრუნველყოფისკენ. ეს გზა მორგებულია თითოეული ქვეყნის სპეციფიკურ საჭიროებებზე. საქართველოში ეს ნიშნავს ყურადღების გამახვილებას სამ მთავარ მიმართულებაზე: ეკონომიკის შექმნაზე, რაც მაღალხარისხიან და მაღალანაზღაურებად სამუშაო ადგილებს უზრუნველყოფს; მოქალაქისადმი ანგარიშვალდებული დემოკრატიის გაძლიერებაზე; კრემლიდან ან საქართველოდან წამოსული მავნე ზეგავლენისადმი გაზრდილ მედეგობაზე. დავიწყოთ ბოლო პუნქტიდან. USAID სრულად აღიარებს საქართველოს წინაშე მდგარ იმ შიდა და გარე გამოწვევებს, რომლებიც მავნე ზეგავლენასთანაა დაკავშირებული. სწორედ ამიტომ პირველად USAID/საქართველოს განვითარების სტრატეგია ორიენტირებული იქნება კონკრეტულად მავნე ზეგავლენაზე. ჩვენ ვცდილობთ ინოვაციური საშუალებებით ხელი შევუწყოთ საქართველოში დეზინფორმაციისა და კიბერთავდასხმების მზარდ საფრთხეებთან ბრძოლას, ვაფართოებთ ამ მიმართულებით ენერგოუსაფრთხოებისა და ეკონომიკური დივერსიფიკაციის საკითხებზე მუშაობას და მაღალმთიან რეგიონებში ვქმნით მეტ შესაძლებლობებს. მეორე პუნქტი, ანგარიშვალდებული დემოკრატია, მჭიდროდაა დაკავშირებული მავნე ზეგავლენასთან. საბოლოო ჯამში, სწორედ ქართველმა ხალხმა უნდა შექმნას ქვეყნის მომავალი პოლიტიკაში მონაწილეობითა და დეზინფორმაციისა და მავნე გავლენის წინააღმდეგ ბრძოლით. ამის გაკეთება შეუძლებელია ძლიერი, ინფორმირებული მოქალაქეებისა და პროაქტიული, მოქალაქეზე ორიენტირებული დემოკრატიის გარეშე. USAID-ის პროგრამები თანამშრომლობენ საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოებასთან, რათა შექმნან ისეთი პოლიტიკური სისტემა, რომელიც ითვალისწინებს საქართველოს მოქალაქეების მოთხოვნებს. და ბოლოს, ინკლუზიური ეკონომიკის ზრდის მიზნით USAIDისთვის პრიორიტეტულია მთავრობასთან და კერძო სექტორთან თანამშრომლობა, რომელიც ორიენტირებული იქნება მთელ ქვეყანაში მაღალანაზღაურებადი და ხარისხიანი დასაქმების შესაძლებლობების გაზრდაზე. ჩვენ ვმუშაობთ სხვადასხვა სექტორში, რათა ქართული საწარმოები გავხადოთ უფრო კონკურენტუნარიანი, მოვიზიდოთ ინოვაციური ინვესტიციები და ბიზნესისთვის ხელსაყრელი გარემო შევქმნათ. როგორ ეხმარება სოფლის მეურნეობის მხარდაჭერის პროგრამა საქართველოში ეკონომიკურ განვითარებას? საქართველოში სოფლის მეურნეობის განვითარება 8000 წელზე მეტს ითვლის და იგი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს საქართველოს ეკონომიკაში. მიწათმოქმედება კი ყველაზე გავრცელებულ ქართულ პროფესიად რჩება. სოფლის მეურნეობა ქვეყანაში საკვები პროდუქციის წარმოების მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს, თუმცა არ ქმნის მაღალშემოსავლიან სამუშაო ადგილებს. USAID სწორედ ამ საკითხის გაუმჯობესებაზე იმუშავებს. სოფლის მეურნეობაში ინოვაციური ტექნოლოგიების და მეთოდე-

Marika Olson, the Economic Growth Office Director for USAID in Georgia spoke to us at Diplomat Magazine about USAID’s development priorities and the promises of Georgia’s agriculture. What are USAID’s main development priorities in Georgia? Globally, USAID’s overarching goal is to help our partner countries advance toward self-reliance, meaning building their capacity to plan, finance, and implement their own solutions to development challenges. We call this the Journey to Self-Reliance, and that journey is adapted to each country’s specific needs. In Georgia, that means focusing on three pillars: building an economy that can support high value employment; supporting the development of a Western democracy that is responsive to the needs of its people; and building resilience against malign influence, be it from the Kremlin or within Georgia’s borders. Taking that last point first, USAID fully acknowledges the challenges Georgia faces when it comes to malign actors, internal and external. That’s why, for the first time, USAID/Georgia’s new development strategy specifically targets malign influence. Our efforts are providing innovative tools to help Georgia combat the growing threats of disinformation and cyberattacks, expanding our work on energy security and economic diversification, and creating more opportunities in regions of the country that have been isolated from the national economy. The second point, responsive democracy, goes hand in hand with that response to malign influence. Ultimately, it is the Georgian people who must actively shape the country’s future through political participation and by countering disinformation and malign influence. That cannot be done without a strong, informed citizenry partnered with a proactive, citizen-centered democracy. USAID/Georgia’s programs work with Georgian civil society to build a political system that meets the needs of all Georgians. Last, but certainly not least, USAID/Georgia prioritizes work with the government and the private sector to drive inclusive economic growth, with the focus on creating high value employment opportunities across the country. We work in a variety of sectors to make Georgian enterprises more competitive, to attract innovative investment, and to support a business-enabling environment. How does agriculture assistance help advance economic development in Georgia? WIth over 8,000 years of documented agricultural development, agriculture remains a mainstay of the Georgian economy, and farming remains the most common Georgian profession. However, while agriculture puts food on Georgia’s tables, it does not currently provide high incomes, nor does it sufficiently support rural economies to share in the prosperity achieved across Georgia. And that is where USAID assistance comes in. Our focus in the agricultural sector is on supporting the adoption of innovative, transformative technologies and practices that can boost Georgia’s yields, improve the quality of the goods produced, and ensure their proper management post-harvest to increase their value on the domestic and international market. Our programs work with the government and the private sector to spur investments across the sector, from innovative mobile apps and high quality inputs, from the farmer’s field to

DIPLOMAT 17

ბის დანერგვით ხელს შევუწყობთ საქართველოში მოსავლიანობის ზრდას, წარმოებული პროდუქციის ხარისხის გაუმჯობესებასა და ამ პროდუქციის შიდა და საერთაშორისო ბაზრებზე გატანას. ჩვენი პროგრამები ინვესტიციების მოზიდვის მიზნით თანამშრომლობენ მთავრობასთან და კერძო სექტორთან და აქტიურად იყენებენ ინოვაციურ მობილურ აპლიკაციებსა თუ სხვა მაღალი ხარისხის საშუალებებს. ინვესტიციები, თავის მხრივ, უზრუნველყოფენ სექტორის გაძლიერებას, მწარმოებლების შემოსავლების ზრდასა და ღირებულებათა ჯაჭვში დასაქმების მეტი შესაძლებლობების შექმნას. USAID-ის მხარდაჭერილი პროგრამებიდან რომელ წარმატებულ ისტორიას გაიხსენებდით, რომელიც სოფლის მეურნეობას უკავშირდება?

პირველად USAID/საქართველოს განვითარების სტრატეგია ორიენტირებული იქნება კონკრეტულად მავნე ზეგავლენაზე. ჩვენ ვცდილობთ ინოვაციური საშუალებებით ხელი შევუწყოთ საქართველოში დეზინფორმაციისა და კიბერთავდასხმების მზარდ საფრთხეებთან ბრძოლას, ვაფართოებთ ამ მიმართულებით ენერგოუსაფრთხოებისა და ეკონომიკური დივერსიფიკაციის საკითხებზე მუშაობას და მაღალმთიან რეგიონებში ვქმნით მეტ შესაძლებლობებს. უპირველესად გამოვყოფდი თხილის სექტორს. 2015 წელს აზიური ფაროსანას გამოჩენამ უარყოფითად იმოქმედა თხილის წარმოებაზე. რთული მდგომარეობის გამოსწორების მიზნით USAID მჭიდროდ თანამშრომლობდა საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროსთან და კერძო სექტორის წარმომადგენლებთან, მათ შორის ფერერო/აგრიჯორჯიასთან. ერთობლივი ძალისხმევის შედეგად იმაზე უფრო მეტად გავაუმჯობესეთ თხილის წარმოების ხარისხი და რაოდენობა, ვიდრე ეს აზიური ფაროსანას გამოჩენამდე იყო. მაგალითისთვის, მხოლოდ წელს საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი 50 000 ტონაზე მეტი მაღალხარისხიანი თხილი მივიღეთ. თხილის სექტორი წარმატებით აგრძელებს განვითარებას და ველით, რომ დივერსიფიკაციას სხვა თხილეულის წარმოებაშიც მოვახდენთ. ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანი აქცენტი კეთდება კერძო სექტორთან თანამშრომლობაზე. ჩვენ წარმატებული პარტნიორობა გვაკავშირებს Smart Logistics-თან, მცხეთის მუნიციპალიტეტში მდებარე ბოსტნეულის მწარმოებელ კომპანიასთან, რომელმაც ჩვენი მხარდაჭერით მიიღო საერთაშორისო სტანდარტების სერტიფიკატი. ეს არის პირველი ქართული კომპანია, რომელმაც ამ სერტიფიცირების შედეგად დაიწყო „მაკდონალდსის“ ქართული რესტორნების მომარაგება საქართველოში წარმოებული ბოსტნეულით. იმედია, Smart Logistics–ის წარმატება გზას გაუხსნის სხვა ქართველ მწარმოებლებს, რათა მათაც შეძლონ თავიანთი პროდუქციის მსოფლიო ბაზრებზე გაყიდვა და საქართველოს მოქალაქეებისთვის მაღალხარისხიანი და მაღალშემოსავლიანი სამუშაო ადგილების შექმნა. და ბოლოს, მოგიყვებით იმ ინოვაციურ სამუშაოზე, რომელსაც ტექნოლოგიების გამოყენებით ვასრულებთ, რამაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა კორონა ვირუსის პერიოდში. USAID 2018 წლიდან თანამშრომლობს საქართველოს ფერმერთა ასოციაციასა (GFA) და საქართველოს ფერმერთა სადისტრიბუციო კომპანიასთან (GFDC). ასევე მუშაობს აჭარა ჯგუფთან მობილური აპლიკაცია „აგრონავტის“

18 DIPLOMAT

the processing facility. These investments drive growth and prosperity in the sector, and raise the incomes of producers, while providing even more employment opportunities throughout the value chain. What are some recent success stories in agriculture to which USAID has contributed? I first want to highlight our work in the hazelnut sector. In 2015, hazelnut production plummeted when a new pest arrived - the Brown Marmorated Stink Bug. Since then, USAID has worked closely with both the Ministry of Environmental Protection and Agriculture and our private sector partners, including Ferrero/AgriGeorgia, to reverse these losses. Together, we have raised the quality and quantity of hazelnut production beyond pre-BMSB levels, producing more than 50,000 tons of high-quality hazelnuts fit for the international market this year alone. As the hazelnut sector continues to prosper, we look forward to diversifying into the production of other nuts as well. We’ve also doubled down on our private sector focus, putting it at the heart of our work. One recent success is our work with Smart Logistics, a vegetable grower in Mtskheta municipality, which achieved international quality certification standards with our help. With that certification, they are now supplying vegetables to McDonald’s Georgian restaurants, the first domestic company to do so. We expect Smart Logistics’ success to pave the way for other Georgian producers to sell their products to the world, creating more high value employment for Georgians in the process. Finally, I’d like to talk about the innovative work we’ve been doing with technology, even more important in this physically-distanced era of COVID-19. USAID partners with the Georgian Farmers Association (GFA), the Georgian Farmers’ Distribution Company (GFDC), and the Adjara Hospitality Group on the continual development of the Agronavti app. It started in 2018 as a mobile business-to-business app linking local producers to leading hotels and restaurants. Since then, it has expanded to provide additional services to farmers, including technical assistance for crops, and links to land auctions. Agronavti’s successes have won it lasting support beyond USAID; in September, Agronavti got an additional boost in the form of a GEL 100,000 grant from Georgia’s Innovation and Technology Agency (GITA). The grant from GITA allows GFA to integrate Artificial Intelligence into the platform, making it even more effective in meeting the needs of Georgia’s farmers and

For the first time, USAID/ Georgia’s new development strategy specifically targets malign influence. Our efforts are providing innovative tools to help Georgia combat the growing threats of disinformation and cyberattacks, expanding our work on energy security and economic diversification, and creating more opportunities in regions of the country that have been isolated from the national economy.

განვითარებაზე, რომელიც თავდაპირველად ადგილობრივ მწარმოებლებს წამყვან სასტუმროებსა და რესტორნებთან აკავშირებდა. დღეისათვის „აგრონავტის“ საშუალებით ფერმერებს შეუძლიათ მიიღონ ინფორმაცია კულტურული მეურნეობების ტექნიკური დახმარებისა და მიწის აუქციონების შესახებ. სექტემბერში აგრონავტმა დამატებითი ინვესტიცია მიიღო 100 000 ლარის გრანტის სახით საქართველოს ინოვაციების და ტექნოლოგიების სააგენტოსგან (GITA). GITA-ს გრანტი საქართველოს ფერმერთა ასოციაციას ხელოვნური ინტელექტის პლატფორმის ინტეგრირების საშუალებას აძლევს, რაც ხელს შეუწყობს საქართველოს ფერმერებისა და სასტუმრო-სარესტორნო ბიზნესის წარმომადგენლების მოთხოვნების დაკმაყოფილებას. ამ ეტაპზე აპლიკაცია დაეხმარა საქართველოს 4 000-ზე მეტ ფერმერს (რომელთა უმრავლესობა სამეგრელოსა და შიდა ქართლში მდებარე ადმინისტრაციულ გამყოფ ხაზთან მცხოვრები მოსახლეობაა) 4.4 მილიონი დოლარის ღირებულების გაყიდვების გენერირებაში. USAID/საქართველო ორიენტირებულია კერძო სექტორის ჩართულობის გაზრდაზე, მხარს უჭერს რა სოფლის მეურნეობის საწარმოების ხარისხის გაუმჯობესებას, ბიზნესის გაფართოებასა და მათ დივერსიფიკაციას. წარმატებული სოფლის მეურნეობის სექტორი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეკონომიკისთვის, რაც საქართველოში დასაქმების უკეთესი შესაძლებლობების შექმნის გარანტიას იძლევა. როგორ გააგრძელებს ამერიკა საქართველოს სოფლის მეურნეობის სექტორის მხარდაჭერას? შთამბეჭდავია საქართველოს სოფლის მეურნეობის სექტორის მიერ მიღწეული პროგრესი. მოვინახულე თანამედროვე გადამამუშვებელი საწარმოები და სათბურები, სადაც პირადად გავეცანი საქართველოს სოფლის მეურნეობის სექტორში მიმდინარე სამუშაოებს და ბაზარზე ორიენტირებულ ინოვაციურ მიდგომებს. თუმცა ჯერ კიდევ რჩება გამოწვევები. სოფლის მეურნეობის სექტორს შესაძლებლობების გაუმჯობესებით შეუძლია შექმნას მაღალხარისხიანი და მაღალშემოსავლიანი სამუშაო ადგილები და ხელი შეუწყოს სოფლად ეკონომიკის გაძლიერებას. USAID-ის ახალი სტრატეგია ამ პრობლემების გადაჭრის მიზნით გადაახალისებს პროგრამებს და ორიენტირებული იქნება კერძო სექტორის მეტ ჩართულობაზე. საქართველოს სოფლის მეურნეობის გაძლიერების მიზნით ვითანამშრომლებთ ბიზნეს ასოციაციებთან და საქართველოს მთავრობასთან, რაც ხელს შეუწყობს საქართველოს კიდევ უფრო გაძლიერებას. სტრატეგიის განხორციელებისას თანამშრომლობის ახალ ეტაპზე გადავალთ კერძო სექტორთან, რისი საშუალებითაც გრანტების უბრალოდ გაცემის ნაცვლად, ერთობლივად მოვახდენთ პროექტებში თანაინვესტირებას. ასევე მხარს დავუჭერთ ისეთ სექტორებს, რომელთაც აქვთ ზრდის პოტენციალი და დასაქმების შესაძლებლობების შექმნა. მაგალითად, ახლახანს დავიწყეთ პროგრამა, რომელიც დაეხმარება კარტოფილის მწარმოებელ ფერმერებს უკეთესი ხარისხის და მეტი რაოდენობის პროდუქციის წარმოებაში. კარტოფილის საერთაშორისო ცენტრთან (CIP), მსოფლიოს ერთ-ერთ წამყვან სამეურნეო სამეცნიერო-კვლევით ორგანიზაციასთან პარტნიორობით ხელს ვუწყობთ საქართველოს ფერმერებს ადგილობრივი ბაზრის მოთხოვნების დაკმაყოფილებაში. ასევე ვიმედოვნებთ, რომ მალე საქართველო დაიწყებს ჩიფსების წარმოებისთვის საჭირო კარტოფილის მოყვანასაც. მიგვაჩნია, რომ საქართველოს სოფლის მეურნეობის სექტორის გაძლიერება შესაძლებელია კერძო სექტორისა და საქართველოს მთავრობის მჭიდრო პარტნიორობით, რადგან სწორედ საქართველოს მთავრობა უზრუნველყოფს საკუთარი ქვეყნის აგრობიზნესს საჭირო სერვისებითა და მხარდაჭერით. ჩვენი პარტნიორობა გრძელდება და იმედი გვაქვს, რომ საქართველოს სოფლის მეურნეობა გლობალურ ეკონომიკაში ღირსეულ ადგილს დაიკავებს, რაშიც ჩვენი სტრატეგიის განხორციელებისას მიღწეული წარმატებაც შეუწყობს ხელს.

the hospitality industry. So far, the app has helped more than 4,000 Georgian farmers to generate $4.4 million in sales, many of whom are based near the Administrative Boundary Lines in Samegrelo and Shida Kartli. Across the sector, USAID/Georgia is dedicated to private sector engagement, supporting agricultural enterprises to increase quality, expand their businesses, and diversify. A prosperous agricultural sector is vital to an economy that delivers better employment opportunities across Georgia. What’s next for U.S. assistance to Georgia’s agriculture sector? I’ve been impressed with the progress of Georgia’s agriculture sector. I’ve visited state-of-the-art processing facilities and greenhouses producing the latest commercial varieties, and seen firsthand how Georgia’s agricultural sector is increasingly sophisticated, innovative, and market oriented. However, challenges remain, and the agriculture sector can still improve its capacity for high value employment and support for rural economies. USAID’s new development strategy addresses this by increasing the sophistication of our programs and increasing our focus on private sector-led engagement, working directly with businesses, business associations, and the Georgian government to build a robust agricultural sector in support of a more prosperous Georgia. We will increasingly rely on the private sector to guide our strategy, partnering with enterprises to co-invest in new ventures rather than simply providing grants. We will also invest in the sectors that we believe have the capacity to support greater growth and employment. For example, we recently launched a program to help Georgia’s potato farmers produce a higher-quality commercial product in larger, more consistent quantities. Working in partnership with the International Potato Center (CIP), one of the world’s leading agricultural research and development organizations, we are helping Georgian farmers meet domestic needs, with an eye toward supplying Georgia’s substantial market for processed potato chips and fries. Across the board, USAID/Georgia sees that the best and brightest way forward for Georgia’s agricultural sector is through partnership with the private sector, and close coordination with the Georgian government as it provides greater services and support to Georgian agribusinesses. As we continue to work together, and embrace the progress inherent in our new strategy, I look forward to seeing the cornucopia of Georgian agriculture take its rightful place in the global economy.

DIPLOMAT 19

ავსტრია-საქართველოს ურთიერთობები: კავშირები და განსხვავებები ურთიერთობების გასაღრმავებლად

Austria-Georgia Relations: Leveraging the Bonds and Differences for Deeper Cooperations 20 DIPLOMAT

ნინო შარაშიძე NINO SHARASHIDZE იუხედავად გეოგრაფიული დაშორებისა, საქართველოს ავსტრიასთან საინტერესო ურთიერთობა აქვს. ურთიერთობა, რომელიც 1992 წელს დაიწყო, დღითიდღე ძლიერდება. მიუხედავად იმისა, რომ პანდემიის გამო ბევრ ქვეყანას შორის კავშირები დასუსტდა, ავსტრია-საქართველოს ურთიერთობები კიდევ უფრო ღრმავდება. ამ ინტერვიუში საქართველოში ავსტრიის ახალდანიშნულ ელჩთან, თომას მიულმანთან, ვსაუბრობთ იმ მიმართულებებსა და ნაბიჯებზე, რომლებიც საქართველო-ავსტრიის ურთიერთობების გაძლიერებისთვის იდგმება.

მ

ცოტა ხნის წინ დაინიშნეთ ავსტრიის ელჩად საქართველოში. როგორია თქვენი პირველი შთაბეჭდილებები ამ ქვეყანაზე? სამწუხაროდ, კორონას პანდემიის გამო საქართველოში ჩამოსასვლელად საუკეთესო დრო არ არის. ძალიან მინდოდა გასვლა და ბევრად მეტ ხალხთან შეხვედრა, ვიდრე აქამდე შევძელი. მაგრამ ახლა ჩვენ ყველანი ერთად უნდა დავდგეთ და შევინარჩუნოთ დისციპლინა. ამის მიუხედავად, უკვე შემიძლია გაგიზიაროთ პირველი შთაბეჭდილებები. მე ნამდვილად ბედნიერი ვარ აქ ყოფნით. საქართველო მომხიბლავი ადგილია, უხვად დაჯილდოებული განსაცვიფრებელი პეიზაჟებით, ლამაზი ბუნებით, უძველესი კულტურით, და ბოლოს, ძალიან მეგობრული ხალხითა და ფანტასტიკური სამზარეულოთი. მე და ჩემს ოჯახს გვსურს, სიღრმისეულად დავათვალიეროთ ეს ქვეყანა, როგორც კი ეპიდ. სიტუაცია ამის საშუალებას მოგვცემს.

კორონას კრიზისისა და ეკონომიკური სირთულეების გათვალისწინებით, ბიზნესკავშირების განმტკიცება ნამდვილად არის ის სფერო, სადაც ჩვენ კიდევ უფრო მჭიდროდ უნდა ვითანამშრომლოთ, რათა ერთობლივად გადავლახოთ მომავალი წლების გამოწვევები. გეგმავთ თუ არა საქართველოში მოგზაურობას? რომელი ადგილების მონახულებას აპირებთ? რასაკვირველია! ვიმედოვნებ, შევძლებ ყველა რეგიონის მონახულებას. იმდენი რამ არის შესასწავლი, რომ მოუთმენლად ველი პირველივე შესაძლებლობას. როგორ აფასებთ ურთიერთობებს ავსტრიასა და საქართველოს შორის? სად ხედავთ კავშირების გაღრმავების პოტენციალს? ჩვენი ურთიერთობები შესანიშნავია. მე ამას გულწრფელად ვამბობ. ეს არ არის მხოლოდ დიპლომატიური ფრაზა. გეოგრაფიული დაშორების მიუხედავად, ჩვენ ბევრი საერთო გვაქვს. გვაქვს საინტერესო კავშირები პოლიტიკური, კულტურული, ბიზნესისა და ხალხთაშორისი ურთიერთობების დონეზე. ეს კავშირები უკვე ძალიან ძლიერია, მაგრამ, იმედი მაქვს, რომ მომდევნო წლებში შევძლებ, მათ კიდევ უფრო გაღრმავებაში ჩემი წვლილი შევიტანო. სად ვხედავ კავშირების გაღრმავების პოტენციალს? კორონას კრიზისისა და ეკონომიკური სირთულეების გათვალისწინებით, ბიზნესკავშირების განმტკიცება ნამდვილად არის ის სფერო, სადაც ჩვენ კიდევ უფრო მჭიდროდ უნდა ვითანამშრომლოთ, რათა ერთობლივად გადავლახოთ მომავალი წლების გამოწვევები. ჩვენ უკვე ვამზადებთ კონკრეტულ ნაბიჯს სამომავლო ინტენსიური

lthough separated by Geography, Georgia shares a very interesting relationship with the nation of Austria; a relationship which began in 1992 and is set to be strengthened on many fronts despite the challenges presented by the COVID-19 pandemic. Most countries have had their ties severed but interestingly, Austria-Georgia relations seems to be pushing for deeper collaborations. In this interview, Diplomat Magazine gathered revelations from Thomas Muehlmann, the newly appointed Ambassador of Austria to Georgia about the areas and active steps being taken to strengthen Austria-Georgia relations.

What are your first impressions and feelings about Georgia? Unfortunately, due to Corona it is not the best moment to arrive in Georgia. I would have loved to be able to go out and meet many more people than I could do so far. But we all need to stand together and remain disciplined. Nevertheless, I can share already some first impressions. I am really happy to be here, Georgia is a fascinating place to be, it has so much to offer: stunning landscapes, beautiful nature, very old culture – and last but not least very friendly people and your fantastic cuisine. My family and I are eager to explore the country in depth as soon as the Corona situation will allow. Do you have plans to travel around Georgia? Which places are you going to visit? For sure! I hope I will be able to visit all regions. There is so much to explore, I can’t wait. How do you assess the relations between Austria and Georgia? Where do you see the room for deepening the ties? Our relations are excellent. And I really mean this. This is not just a diplomatic phrase. Despite our geographic distance, we have much in common. And we have many bonds – on the political level, on the cultural level, businesses and human

looking at the Corona crisis and the economic impact, reinforcing business ties is definitely an area where we should increase our cooperation further to overcome jointly the challenges of the coming years. bonds. They are already very strong, but I hope I will be able to help strengthening them even further in the coming years. Where I see room for deepening ties? Well, looking at the Corona crisis and the economic impact, reinforcing business ties

DIPLOMAT 21

თანამშრომლობის შესაძლო სფეროების შესასწავლად - ჩვენი პირველი „ვირტუალური სავაჭრო მისია” საქართველოში 3 დეკემბერს გაიმართება. პანდემიის დაწყებამდე ავსტრიელი ბიზნესმენების ქართული ბაზრით დაინტერესების მზარდი დინამიკა შეინიშნებოდა. რა ვითარებაა ამ მხრივ და რა ძირითადი გამოწვევები აქვთავსტრიელი ინვესტორებს ამ კუთხით? ცხადია, კორონა ვირუსით გამოწვეულმა კრიზისმა კომპანიებს დიდი დარტყმა მიაყენა მთელ მსოფლიოში, ბევრი მათგანი გადარჩენისთვის იბრძვის. არც ავსტრიაა გამონაკლისი. მაგრამ კორონას შემდგომი ეტაპიც დადგება და დარწმუნებული ვარ, რომ ინტერესი კვლავ გაიზრდება.

სოფლის მეურნეობის სექტორი, სატყეო მეურნეობის ჩათვლით, ჩვენი თანამშრომლობის ერთ-ერთი მთავარი მიმართულებაა. ჩვენ უკვე ჩვენს საერთაშორისო და ადგილობრივ პარტნიორებთან ერთად შევძელით მრავალი მნიშვნელოვანი პროექტის მხარდაჭერა 80 მილიონ ევროზე მეტი ფულადი რესურსით. თუ ავსტრიელი ინვესტორების მთავარ საზრუნავზე იკითხავთ, მე ალბათ აღვნიშნავდი ორ სფეროს, რომლებსაც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ნებისმიერი ქვეყნის სტრატეგიული ინვესტიციისთვის. ეს არის კანონის უზენაესობა და კარგად მომზადებული მუშახელის მნიშვნელობა. ავსტრია დაინტერესებულია, დაეხმაროს საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარებაში. როგორია ამ თანამშრომლობის ძირითადი დინამიკა? 2011 წლიდან საქართველო ავსტრიის განვითარების თანამშრომლობის პრიორიტეტული ქვეყანაა. მას შემდეგ სოფლის მეურნეობის სექტორი, სატყეო მეურნეობის ჩათვლით, ჩვენი თანამშრომლობის ერთ-ერთი მთავარი მიმართულებაა. ჩვენ უკვე ჩვენს საერთაშორისო და ადგილობრივ პარტნიორებთან ერთად შევძელით მრავალი მნიშვნელოვანი პროექტის მხარდაჭერა 80 მილიონ ევროზე მეტი ფულადი რესურსით. ჩვენი გამოცდილებიდან გამომდინარე მიგვაჩნია, რომ სოფლის განვითარება განსაკუთრებულ კავშირშია სოფლის მეურნეობის მდგრად განვითარებასთან. ამიტომ, ჩვენ მხარს ვუჭერთ საქართველოს სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ადგილობრივი ღირებულების ჯაჭვების შექმნის, ორგანული მეურნეობის წილის გაზრდის ან ტყის მენეჯმენტის გაუმჯობესების საქმეში. გარდა ამისა, ჩვენი თანამშრომლობა ასევე ორიენტირებულია კერძო სექტორის ჩართულობაზე. შესაბამისად, მხარდაჭერას ვუცხადებთ ბიზნესპარტნიორობას ავსტრიასა და საქართველოს შორის. ამ კონტექსტში მინდა ხაზი გავუსვა ავსტრიის თესლის მომწოდებელ „Saatbau Linz-სა"და ქართულ კომპანიას „Noblex-ს" შორის თანამშრომლობას საქართველოში ხორბლის წარმოებისთვის ხარისხიანი თესლის შესაქმნელად. ამ დროისთვის მიღწეულია მრავალი შესანიშნავი შედეგი. ამასთან, გასაკეთებელი კიდევ ბევრია. ამრიგად, დარწმუნებული იყავით, რომ ავსტრია გააგრძელებს ორმხრივ თანამშრომლობას. ჩვენ ამჟამად ვმუშაობთ საქართველოსთან მიმართებით ახალი სტრატეგიის შემუშავებაზე უახლოესი წლებისთვის და ველოდებით კიდევ მრავალწლიან ნაყოფიერ თანამშრომლობას! 22 DIPLOMAT

is definitely an area where we should increase our cooperation further to overcome jointly the challenges of the coming years. We are preparing already a very concrete step in order to explore possible areas of future intensified cooperation: our first “Virtual Trade Mission” to Georgia on 3 December. Before the pandemic there was a growing interest among Austrian businesses in the Georgian market, what is the current situation in this regard and what are the main concerns of Austrian investors here? Obviously, the Corona crisis has hit companies hard worldwide, many are struggling for their survival. This is not different in Austria. But there will be a time after Corona – and I am convinced that the interest will be growing again. And if you ask about the main concerns of Austrian investors, I would probably mention two areas that are of key importance for any strategic investment in any country. I guess I am not telling you big secrets: it is the importance of rule of law and a well-trained labour force. Austria is interested in assisting Georgia to developing its agriculture, what are the main highlights of this cooperation? Georgia has been a priority country for the Austrian Development Cooperation since 2011. Since then, the agricultural sector including forestry has been one of the key areas of our cooperation. With more than 80 million Euro to date, we have already been able to support many important projects with our international and local partners. Based on our experience, we believe that rural development in particular goes hand in hand with sustainable agricultural development. For this reason, we support Georgia in creating local value chains for agricultural goods, increasing the proportion of organic farming or improving forest management.

The agricultural sector including forestry has been one of the key areas of our cooperation. With more than 80 million Euro to date, we have already been able to support many important projects with our international and local partners. Additionally, our cooperation focuses also on private sector engagement. That’s why we explicitly support business partnerships between Austria and Georgia. In this context, I would like highlight the cooperation between the Austrian seed supplier “Saatbau Linz” and the Georgian company “Noblex” to develop quality seeds for wheat production in Georgia. Many great results have been achieved so far. However, much remains to be done. Thus, rest assured that Austria will continue its bilateral cooperation. We are currently working on a new country strategy with Georgia for the coming years and are looking forward to many more years of fruitful cooperation!

მდგრადი ფერმერობა და ინოვაციები სოფლის მეურნეობის სფეროში - სწორი მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯი

Sustainable Farming and Innovations in Agriculture Is a Step in the Right Direction გვანცა გუბელაძე GVANTSA GUBELADZE აქართველოში მუშახელის თითქმის ნახევარი სოფლის მეურნეობაშია ჩართული, შესაბამისად, სოფლის მეურნეობის სექტორისა და ეკონომიკის განმტკიცებისთვის სოფლის მეურნეობის საუკეთესო პრაქტიკის პოპულარიზაცია აუცილებელია. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო სხვადასხვა სექტორში ზრდისკენ ისწრაფვის, განსაკუთრებით გამძვინვარებული პანდემიის პირობებში გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს შვედეთის მთავრობის მზარდ მხარდაჭერას. ამ ინტერვიუში საქართველოში შვედეთის განვითარების თანამშრომლობის ხელმძღვანელმა და შვედეთის ელჩის მოადგილემ, ერიკ ილესმა, ხაზი გაუსვა შვედეთსა და საქართველოს შორის სოფლის მეურნეობის სფეროში არსებული თანამშრომლობის მიზნებსა და სტრატეგიებს. სოფლის მეურნეობის სექტორის განვითარება, როგორც ასეთი, არ არის სტრატეგიული, პრიორიტეტული სფერო შვედეთისთვის, მაგრამ იგი ძლიერად არის წარმოდგენილი შვედეთის ინკლუზიური ბაზრის განვითარებაში საქართველოსთან პარტნიორობით.

ს

როგორ შეაფასებდით შვედეთსა და საქართველოს შორის მიმდინარე თანამშრომლობას სოფლის მეურნეობის კუთხით და სად ხედავთ მისი განვითარების პოტენციალს? შვედეთი მხარს უჭერს საქართველოს მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარებას, მხარს უჭერს საქართველოს კონკურენტუნარიანობის გაზრდას და DCFTA-ს განხორციელებას. მცირე და საშუალო საწარმოებთან მუშაობის დროს ჩვენ მეტი ყურადღება გავამახვილეთ მაღალი დამატებითი ღირებულების სექტორის განვითარებაზე ასევე სოფლის მეურნეობაში. მაგალითად, ჩვენ ვთანამშრომლობთ საერთა-

ith nearly half of the Georgia workforce involved in agriculture, the promotion of best agriculture practices is imperative for the strengthening of the agriculture sector and the economy in the Republic of Georgia. While Georgia is pushing for growth in different sectors the need for support especially in the face of a raging pandemic is pivotal and the Swedish Government is rising to the occasion. In this interview with Erik Illes, Head of Development Cooperation and Deputy Head of the Swedish Embassy in Georgia, he highlighted the objectives and strategies for the current agricultural cooperation between Sweden and Georgia. Agriculture sector development as such is not a strategic priority area for Sweden but features strongly in Sweden’s inclusive market development partnership with Georgia.

How would you assess the current agricultural cooperation between Sweden and Georgia, and where do you see potentials for its development? Sweden supports Georgia’s SME development, supports the increase of Georgia’s competitiveness, and the implementation of DCFTA. While working with SMEs, we focus more on high value-added sector development, also in Agriculture. For instance, we work with International Finance Corporation on food safety standards and the export potential of honey, which is a high value-added export product from Georgia. We also offer SMEs including those operating in the agriculture sector guarantees to improve access to finance. Swedish development cooperation’s key targets also include those in agribusiness; agro tourism through which we support

DIPLOMAT 23

შორისო საფინანსო კორპორაციასთან სურსათის უვნებლობის სტანდარტებზე და საქართველოდან მაღალი დამატებითი ღირებულების საექსპორტო პროდუქტის - თაფლის - საექსპორტო პოტენციალზე. ჩვენ ასევე ვთავაზობთ მცირე და საშუალო საწარმოებს, მათ შორის სოფლის მეურნეობის სექტორში მოქმედ პირებს, ფინანსების ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების გარანტიებს. შვედეთის საერთაშორისო განვითარების თანამშრომლობის ძირითადი მიზნები ასევე მოიცავს აგრობიზნესის მიმართულებებს: აგროტურიზმი, რომლის საშუალებითაც ჩვენ მხარს ვუჭერთ სოფლად მცხოვრებლებს ან მათ, ვინც საქმიანობს მეურნეობით; და აგრეთვე

შვედეთის საერთაშორისო განვითარების თანამშრომლობის ძირითადი მიზნები ასევე მოიცავს აგრობიზნესის მიმართულებებს: აგროტურიზმი, რომლის საშუალებითაც ჩვენ მხარს ვუჭერთ სოფლად მცხოვრებლებს ან მათ, ვინც საქმიანობს მეურნეობით; და აგრეთვე სიღარიბეში მცხოვრებ ხალხს. სიღარიბეში მცხოვრებ ხალხს. ჩვენ ასევე დავიწყეთ პარტნიორობა საქართველოს ფერმერთა ასოციაციასთან, რათა ორგანიზაციული და სტრატეგიული დახმარება გავუწიოთ 4 000-ზე მეტ ფერმერს ერთი ქოლგის ქვეშ. გამოცხადდა, რომ საქართველო ევროკავშირის, შვედეთისა და ავსტრიისგან 1.16 მილიონ ევროს მიიღებს GRETA (მწვანე ეკონომიკა - მდგრადი მთის ტურიზმი და ორგანიკული სოფლის მეურნეობა) პროექტის ფარგლებში, სოფლის მეურნეობის განვითარების მიზნით, რა არის პროექტის მთავარი მაჩვენებლები და რა მოლოდინები გაქვთ? ევროკომისიიდან, ავსტრიიდან და შვედეთიდან 6,8 მილიონი ევროა გათვალისწინებული მწვანე ეკონომიკისთვის, მთის ტურიზმისა და ორგანული სოფლის მეურნეობისთვის საქართველოს მაღალმთიან რეგიონებში, იმერეთში, რაჭასა და სვანეთში. ეს ფონდი მიზნად ისახავს ბიზნესგარემოს გაუმჯობესებას და მდგრადი მთის ტურიზმსა და ორგანულ კულტურაში ახალი ეკონომიკური შემოსავლის შესაძლებლობების შექმნას. ჩვენ ამას აქტიურად მივყვებით, რათა შევამციროთ სიღარიბე, გარიყულობა და გავზარდოთ სავაჭრო შესაძლებლობები საქართველოს შერჩეულ მთიან რაიონებში. ჩემთვის ეს ასევე არის პარტნიორობის მაგალითი საქართველოსა და „გუნდ ევროპას“ შორის. ავსტრიას აქვს მთის ტურიზმთან მუშაობის დიდი გამოცდილება, ამიტომ ვფიქრობდით, რომ კარგი აზრი იყო ავსტრიასთან პარტნიორობა. ამ თვალსაზრისით, ჩვენ ვაერთიანებთ ჩვენი სხვადასხვა გამოცდილების სფეროებს. პროექტს აქვს განცხადებები ადგილობრივი ინიციატივების დაფინანსების შესახებ სოფლის მეურნეობაში, ასევე ტურიზმის სექტორში. ჩვენ ველოდებით ინიციატივებს ადგილობრივ გადაწყვეტასა და განვითარებაზე, ადგილობრივი უნარებისა და ცოდნის საფუძველზე. . ვფიქრობთ, რომ ამ ყველაფერს განახორციელებენ GRETA პროექტის სახსრებით. რომელია შვედეთის სოფლის მეურნეობაში საუკეთესო პრაქტიკა, რომელმაც შესაძლოა კარგად იმუშაოს საქართველოში?

24 DIPLOMAT

those living in rural areas or those actively practicing farming; and we support people living in poverty. We have also started a partnership with Georgian Farmers’ Association to provide them with organizational and strategic support for benefits, enhanced services, and advocacy to more than 4, 000 farmers under the umbrella body. It was announced that Georgia will receive € 1.16 million from EU, Sweden and Austria for agricultural development in the frames of Green Economy: Sustainable Mountain Tourism and Organic Agriculture (GRETA) project, what are the main highlights of the project and what are your expectations? € 6.8 Million from the European commission, Austria, and Sweden, are intended for the green economy, mountain tours, and organic agriculture in the highlands, and the mountainous area of Georgia around Imereti, Racha, and Svaneti. This fund is aimed to facilitate the improvement of the business environment and the creation of new economic income opportunities in sustainable mountain tourism and organic culture. We are pursuing this actively in order to reduce poverty, exclusion, and to increase trade opportunities in the selected mountainous areas of Georgia. For me, it is also an example of partnership between the Georgia and Team Europe. Austria has an extensive experience of working with mountain tourism, therefore, we thought it was a good idea to partner with Austria. In this sense, we are going to be combining our different areas of expertise. The project has announcements for funding local initiatives in agriculture as well as in the tourism sector. Our expectations are

Swedish development cooperation’s key targets also include those in agribusiness; agro tourism through which we support those living in rural areas or those actively practicing farming; and we support people living in poverty. locally driven solutions and developments, with local based skills and knowledge. Also, we expect all of these to be accounted for through funds which the GRETA project offers. What are the best practices in Swedish agriculture that might work well in Georgia? Sweden and Georgia are very different contexts. I mentioned that in Georgia 40% of the workforce is in the agricultural sector, but this sector contributes only 8% of the GDP. In Sweden, only 1.5% of the total employment is found in agriculture, and this 1.5% amounts to some 2% of the Swedish GDP. Between the 1950s and the 1970s, we witnessed a very drastic reduction in terms of people working in agriculture, to the tune of about 60% within this 20-year period. That was when people began to advance for industrial jobs and later on to post-industrial employment opportunities. So in that sense, it is quite different, but I think there are lots of lessons to be learned by Georgia, and one area is the transition towards a green economy. What we see in Sweden now is that there is a strong focus on quality, understanding the market and diversification of products. Of course, we are also focused on organic farming, because

შვედი ინვესტორებისთვის განსაკუთრებით საინტერესოა მდგრადი მეურნეობა და ინოვაციები სოფლის მეურნეობაში. ვფიქრობ, ინვესტორები ასევე დაინტერესდებიან ტექნოლოგიისა და „ნოუჰაუს“ მიწოდების მხრივაც, იმისათვის, რომ მოხდეს საქართველოს სოფლის მეურნეობის სექტორში ხარისხიანი მომსახურებისა და ინოვაციების მიწოდება. შვედეთი და საქართველო სრულიად სხვადასხვანაირი ქვეყნებია. მე აღვნიშნე, რომ საქართველოში სამუშაო ძალის 40% არის სოფლის მეურნეობის სექტორში, მაგრამ ამ სექტორის წილი მთლიანი მშპ–ის მხოლოდ 8%-ია. შვედეთში მთლიანი დასაქმების მხოლოდ 1.5% გვხვდება სოფლის მეურნეობაში და ეს 1.5% შვედეთის მშპ-ის დაახლოებით 2%-ს შეადგენს. 1950–იანი და 1970–იანი წლების განმავლობაში სოფლის მეურნეობაში მომუშავე ადამიანების რაოდენობა ძალიან მკვეთრად შემცირდა, ამ 20 წლის განმავლობაში დაახლოებით 60%–მდე. ეს იყო მაშინ, როდესაც ხალხმა დაიწყო ინდუსტრიული სამუშაოები, შემდეგ კი გაჩნდა პოსტინდუსტრიული დასაქმების შესაძლებლობები. ამ თვალსაზრისით, ეს საკმაოდ განსხვავებულია, მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ საქართველოს შეუძლია უამრავი მაგალითი აიღოს შვედეთისგან. ერთი მიმართულებაა მწვანე ეკონომიკაზე გადასვლა. ახლა შვედეთში ვხედავთ, რომ აქცენტი კეთდება ხარისხზე, ბაზრის გააზრებასა და პროდუქციის დივერსიფიკაციაზე. რა თქმა უნდა, ჩვენ ფოკუსირებული ვართ ორგანულ მეურნეობაზეც, რადგან ვხედავთ, რომ ის უფრო მიდრეკილია მაღალი დამატებითი ღირებულების პროდუქტების შექმნისკენ. ჩვენ ასევე აქცენტს ვაკეთებთ ინოვაციებზე სოფლის მეურნეობის სფეროში. შვედეთს აქვს ძალიან განვითარებული სოფლის მეურნეობა, ინფრასტრუქტურა და ტექნოლოგია. თქვენი აზრით, ქართული სოფლის მეურნეობის რომელი მიმართულებები იქნება შვედი ინვესტორებისთვის საინტერესო? შვედი ინვესტორებისთვის განსაკუთრებით საინტერესოა მდგრადი მეურნეობა და ინოვაციები სოფლის მეურნეობაში. ვფიქრობ, ინვესტორები ასევე დაინტერესდებიან ტექნოლოგიისა და „ნოუჰაუს“ მიწოდების მხრივაც, იმისათვის, რომ მოხდეს საქართველოს სოფლის მეურნეობის სექტორში ხარისხიანი მომსახურებისა და ინოვაციების მიწოდება. საერთო ჯამში, როგორ აისახა პანდემია საქართველოსა და შვედეთს შორის ურთიერთობებზე და თქვენი საელჩოს გეგმებსა და პროექტებზე? ზიანი ყველას შეეხო. ჩვენ ვმუშაობთ ჩვენს ქართველ პარტნიორებთან, რათა მიმდინარე პროგრამები მოერგოს COVID-19-ის მიერ გამოწვეულ კრიზისულ სიტუაციას. ჩვენ ასევე გავუწიეთ პირდაპირი ჰუმანიტარული და უშუალო დახმარება, რაც მიზნად ისახავდა მოწყვლადი ჯგუფების პრობლემების მოგვარებას. ჩვენ ეს გავაკეთეთ წითელი ჯვრის საზოგადოებასთან ერთად. თანამშრომლობა სხვა სფეროებშიც გვაქვს, მაგალითად, გენდერული თანასწორობის მხარდაჭერის მხრივ. ვფიქრობ, რომ ბევრი რამ გაკეთდა, მაგრამ ჯერ კიდევ რთულ ვითარებაში ვართ. ჩვენ ყოველდღე ვფიქრობთ იმაზე, თუ როგორ შეგვიძლია ჩვენი საქმიანობის, უსაფრთხოებისა და პარტნიორული ურთიერთობების ადაპტირება პანდემიის მიერ გამოწვეულ კრიზისულ ვითარებასთან.

that’s where and when we can see that it becomes more inclined towards high value-added products and of course innovations in agriculture. Sweden has a highly developed agriculture, infrastructure, and technology. Which areas of Georgian agriculture do you think will be interesting for Swedish investors? Sustainable farming and Innovations in agriculture are especially interesting for Swedish investors. I think there will be interests in terms of providing technology and know-how to provide qualitative service delivery and innovations in the Georgian agriculture sector. Overall, how has the pandemic affected the relations between Georgia and Sweden and the plans and projects of your embassy? The damage has affected everyone. To a large extent, what we have done to manage this is we have been working with our Georgian partners to adapt ongoing programs to the COVID-19 situation. We also provided some direct humanitarian, direct relief assistance and to address vulnerabilities, and this we have done in partnership with the Georgian Red Cross Society. We also have in other areas; like the support we provide for gender equality. I think a lot of things have been done but we are not

Sustainable farming and Innovations in agriculture are especially interesting for Swedish investors. I think there will be interests in terms of providing technology and know-how to provide qualitative service delivery and innovations in the Georgian agriculture sector. through this difficult situation yet. The pandemic situation is still very much with us, and we are thinking every day about how we can adapt our operations, our safety, and our partnerships to the current situation.

DIPLOMAT 25

კვების უსაფრთხოება და მდგრადი სოფლის მეურნეობა პანდემიის დროს: „კავკასიის გენეტიკის“ ბრწყინვალე მაგალითი

Food Security and Sustainable Agriculture in a Pandemic: The Glowing Example of Caucasus Genetics მერი ტალიაშვილი MERI TALIASHVILI წელია, „კავკასიის გენეტიკა“ მეცხოველეობის სფეროში საქართველოს მთავარი მიმწოდებელია ფერმის აღჭურვილობის, რძისა და ხორცის წარმოება-გადამუშავებისთვის საჭირო დანადგარების, სანაშენე საქმისა და ხელოვნური განაყოფიერების მიმართულებით. მიუხედავად პანდემიისა, „კავკასიის გენეტიკა“ წინსვლას განაგრძობს, ცოტა ხნის წინ ის რძის ინდუსტრიის სფეროში მაღალტექნოლოგიური დანადგარების მწარმოებელი, მსოფლიოში ლიდერი, კომპანიის Delaval-ის ოფიციალური წარმომადგენელი გახდა საქართველოში. ამ და სხვა წარმატების ისტორიებზე „კავკასიის გენეტიკის“ პრეზიდენტს, ქალბატონ თამარ ყაჭაშვილს, ვესაუბრეთ.

n the last 14 years, Caucasus Genetics has been the main provider in the sphere of livestock farming, farm equipment provision, milk and meat processing, livestock breeds supply and artificial insemination in Georgia. Despite the drawbacks occasioned by the pandemic, Caucasus Genetics is still making significant progress having recently become the official representative of DeLaval, the worldwide leader in milking equipment for dairy farmers in Georgia. In this interview, Diplomat discussed these significant progresses and talked about other success stories of Caucasus Genetics with the President of Caucasus Genetics, Ms. Tamar Kachashvili.

ქ-ნო თამარ, როგორია „კავკასიის გენეტიკის“ როლი საქართველოში აგრარული სფეროს განვითარებაში?

What is the role of Caucasus Genetics in the development of the agricultural sector in Georgia?

26 DIPLOMAT

დაარსების დღიდან ვემსახურებით მერძეულ და მეხორცეულ მეცხოველეობას და არაერთი მნიშვნელოვანი პროექტი განვახორციელეთ. შემოვიტანეთ თანამედროვე ტექნოლოგიები, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია ამ დარგის ინდუსტრილიზაციისთვის. მე-15 წელია, რაც საქართველოში ამ სექტორის განვითარებას ვემსახურებით და ჩვენი მისიაც ზუსტად ეს არის, რომ ჩვენი კომპეტენცით, პროფესიონალიზმითა და ამ საქმისადმი ერთგულებით დავეხმაროთ ფერმერებსა და მეცხოველეობით დაინტერესებულ ნებისმიერ ადამიანს, მიიღონ მათთვის საჭირო ცოდნა და ტექნოლოგიები, რომ წარმატებით გაუძღვნენ თავიანთ ბიზნეს საქმიანობას. ჩვენ უზრუნველვყოფთ მომსახურებისა და პროდუქციის მაღალ ხარისხს, ვქმნით ღირებულებათა სრულ ჯაჭვს ნაყოფიერი ფერმერული საქმიანობისათვის; ვართ ერთგული და საიმედო პარტნიორი გრძელვადიანი თანამშრომლობისთვის, სადაც კლიენტის წარმატება ჩვენი მთავარი პრიორიტეტია. როგორია კომპანიის მიმდინარე გამოწვევები პანდემიის პირობებში და როგორ უმკლავდებით მათ? პანდემია შოკი იყო ყველასთვის და ამ მხრივ არც ჩვენი ინდუსტრიაა გამონაკლისი. ეს არის სფერო, რომელსაც მთლიანად ვერ გადაიყვან დისტანციურ ოპერირებაზე. მისი გაჩერება კი პრაქტიკულად შეუძლებელია, რადგან ისეთი პროდუქციის წარმოებას ვუჭერთ მხარს, რომელიც პირდაპირ კავშირშია სასურსათო უსაფრთხოებასთან. ერთ-ერთი გამოწვევა იყო ის, თუ როგორ გვეწარმოებინა სამუშაოები ისე, რომ ჩვენი მომხმარებლისთვის უკვე შემდგომ არ წარმოქმნილიყო პრობლემები. შესაძლებლობის ფარგლებში ყველაფერი გვეკეთებინა დისტანციურად, გადავედით დისტანციურ რეჟიმზე, ავაწყვეთ მიწოდების უფრო აქტიური მოდელი და თავი გავართვით ამ ძალიან რთულ პერიოდს, თუმცა მსგავსი სიტუაციისთვის თავის გართმევა არ ნიშნავს, რომ პრობლემები აღარ არსებობს. ზოგადად, ეს სფერო ძალიან რთული, შრომატევადი და კაპიტალტევადია. საჭიროა გარკვეული ტექნოლოგიები და ამის დანერგვას მსხვილი ფინანსური მხარდაჭერა სჭირდება. საბედნიეროდ, დღეს ფინანსური მხარდაჭერის არაერთი შესაძლებლობაა, საგრანტო პროგრამები, იაფი აგროკრედიტები, მაგრამ კვალიფიციური კადრების არსებობა კვლავ პრობლემად რჩება. „კავკასიის გენეტიკა“ ბევრს მუშაობს იმისთვის, რომ ამ სფეროში მოღვაწე ადამიანებს გადასცეს ცოდნა და მათ კვალიფიკაციის ამაღლებაში დაეხმაროს. რომელ პროექტებს გამოყოფდით ამ მიმართულებით? როდესაც დავარსდით, ამ მიმართულებით არაფერი ხდებოდა და ჩვენი მთავარი ამოცანაც ზუსტად ის იყო, რომ დაინტერესული სექტორისთვის ინფორმაცია და ცოდნა მიგვეწოდებინა. საგანმანათლებლო მიმართულება დღესაც ჩვენი კომპანიის ერთ-ერთ პრიორიტეტს წარმოადგენს. შესაბამისად, ყოველ წელს ვახორციელებთ სასწავლო პროგრამებს ჩვენს ადგილობრივ თუ უცხოელ პარტნიორებთან ერთად, რომლებსაც აქვთ ძალიან წარმატებული გამოცდილება ევროპასა და ამერიკაში და არიან ლიდერები ცოდნისა და ტექნოლოგიური თვალსაზრისით. გვაქვს სასწავლო პროექტები, როგორიც არის ფერმის მენეჯერების გადამზადება, ხელოვნური განაყოფიერების სპეციალისტების მომზადება და სხვ. სიამაყით უნდა ვთქვა, რომ 2006 წელს, როცა დაფუძნდა ჩვენი კომპანია, არ არსებობდა არც ეს მომსახურება და არც ამ საქმის სპეციალისტი. დღეს კი საქართველოს თითქმის ყველა რეგიონში არსებობს მეცხოველეობის დარგისთვის ეს ძალიან მნიშნელოვანი კომპონენტი, ხელოვნური განაყოფიერების სერვისი და არსებობენ სპეციალისტები. გასულ წელს 70-მდე ფერმის მენეჯერი გადავამზადეთ ესტონეთში ერთ-ერთ წამყვან კომპანიასა და წამყვან უნივერისტეტთან თანამშრომლობით. საგანმანათლებლო-სასწავლო ტური გვქონდა ავსტრიაშიც,

We have been serving livestock sector since the inception of our establishment, and we have implemented a number of important projects in line with these. We have introduced modern technologies which are very important for the industrialization of this field. We have been serving and championing the development of the agricultural sector in Georgia for the 15th year running and our mission remains to help any person interested in farming and livestock with our competence, professionalism and dedication to this work. We want to give them the necessary knowledge and technologies to run their business successfully. We provide high quality services and products, and we have created a complete value chain for fruitful farming activities. In addition to these, we are a loyal and reliable partner for longterm cooperation, with our client success as our top priority. What are the company’s current challenges in this pandemic and how are you dealing with them? The pandemic was a shock to everyone and our industry is no exception. This is an area where we cannot transition to remote operation. It is practically impossible to stop the effects of the pandemic, because we support the production of products that are directly related to food security. One of the challenges we faced was how to do the work so that our customers would no longer have problems. Whenever possible you should have all of these components in place for launch to maximize profits. In general, this field is very difficult, time consuming and capital-intensive. Some technologies are needed and the introduction of this requires large financial support. Fortunately, today there are many opportunities for financial support, grant programs, cheap agro-credits, but the availability of qualified staff remains a problem. Caucasus Genetics works hard to impart knowledge and skills to people working in the field. Which projects do you organize to help people gain skills and knowledge? When we arrived, nothing was happening in this direction so, our main task was to provide information and knowledge to people interested in the sector. Education is still one of the priorities of our company today. Consequently, every year we implement training programs with our local or foreign partners who have very successful experience in Europe and America and are leaders in terms of knowledge and technology. We have training projects for farm managers, trainings for artificial insemination specialists, etc. I am proud to say that in 2006, when our company was founded, this service was not available neither was a specialist available in this field. Today, in almost all regions of Georgia, we have established hands to drive very important components for the livestock sector, artificial insemination services, and we have specialists too. Last year we trained about 70 farm managers in collaboration with one of the leading companies and leading universities in Estonia. We also had an educational tour in Austria, which mainly focused on nutrition in dairy farming. We have conducted similar programs in France, Canada, the United States and

DIPLOMAT 27

რომელიც ძირითადად ეხებოდა მერძეულ მეცხოველეობაში კვების საკითხებს. მსგავსი პროგრამები ჩავატარეთ საფრანგეთში, კანადაში, შეერთებულ შტატებსა და სხვა ქვეყნებში. პანდემიამ დაგვანახა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია საქართველოში ეკონომიკის დივერსიფიკაცია და ისეთი სფეროეობს წამოწევა, როგორიც არის სოფლის მეურნეობა და მისი განვითარება. როგორია თქვენი ხედვა ამასთან დაკავშრებით? დიახ, ზუსტად პანდემიამ გვაგრძნობინა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია სოფლის მეურნეობა. გამომდინარე იქიდან, რომ სოფლის მეურნეობა მსოფლიოს ნებისმიერ ქვეყანაში ადამიანის საკვებით უზრუნველყოფას ემსახურება. დღეს მსოფლიო გამალებით მუშაობს იმისთვის, რომ სასურსათო უსაფრთხოება მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში იყოს სტაბილური. მოსახლეობის სწრაფი ზრდის ფონზე ჩნდება ჯანსაღი საკვებით უზრუნველყოფის პრობლემა და ამასთნავე მნიშვნელოვანია სიღარიბისა და შიმშილის დაძლევის პრობლემა. მიჩნეულია რომ, თავის მხრივ მეცხოველეობის სექტორი ხელს შეუწყობს მდგრად ეკონომიკურ ზრდას, ინკლუზიურ სოციალურ განვითარებასა და ბუნებრივი რესურსების ეფექტიანად გამოყენებას. ასევე, მიიჩნევა რომ, რძის ინდუსტრია ძლიერი იარაღია სიღარიბის დაძლევისთვის. თუმცა, სხვადასხვა ქვეყნის გამოცდილებამ აჩვენა, რომ ტექნიკური ნოუ-ჰაუს გადაცემა არ არის საკმარისი სექტორის განვითარებისთვის, ასევე რძის ინდუსტრიაში წარმატებული ისტორიების მაგალითები მეტყველებს სექტორის მყარი პოლიტიკური განვითარების მნიშვნელობაზე. საკვებით უზრუნველყოფის საკითხი არის პირველი და სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი. ჩვენს ქვეყანაშიც სოფლის მეურნეობისა და მეცხოველეობის სფერო ზუსტად იმას ემსახურება, რომ ჩვენთან სასურსათო უსაფრთხოება იყოს დაცული. ასევე, ხელი შევუწყოთ ადგილობრივი პროდუქციის წარმოებას. პანდემიის დროს ბევრმა წამყვანმა ქვეყანამ შეზღუდა ხორბლისა და სხვა აუცილებელი პროდუქციის ექსპორტი, რადგან მათ დაუდგათ საშიშროება და თვითუზრუნველყოფაზე გადავიდნენ. სწორედ პანდემიამ დაგვანახა, რომ ძალიან სერიოზულად უნდა მოვეკიდოთ ამ სფეროს. შეიძლება ეს სფერო არის ძალიან შრომატევადი, ბიზსენის კეთების მხრივ სეგმენტურად არც თუ ისე სახარბიელო და სხვადასხვა მიმართულებით დივერსიფიცირება არის საჭირო, მაგრამ ეს აუცილებელია და მივდივართ იქამდე, რომ ამ კუთხით ვიყოთ აქტიურები და ძალიან სასიხარულო არის ის ტენდენცია, რომელიც გამოიკვეთა ვირუსის გავრცელებიდან მალევე - ადამიანებმა მოინდომეს მიწის შეძენა, გაიაზრეს, რომ შეუძლიათ, მოიყვანონ გარკვეული პროდუქტი და გაიაზრეს კვების პროდუქტების წარმოების მნიშვნელობა. როგორ აფასებთ სახელმწიფოს ჩართულობას პანდემიის პირობებში, რა მოლოდინები გაქვთ აგროპოლიტიკის მიმართულებით? აქტიურად ვთანამშრომლობთ სახელმწიფოსთან და ყოველთვის ვიზიარებთ იმ პოლიტიკას, რომელიც ემსახურება სოფლის მეურნეობის განვითარებას. სახელმწიფოს ჩართულობა სექტორების განვითარებასა და კავშირების გამყარებაში არის ძალიან მნიშვნელოვანი, თუმცა იმის თქმა, რომ რაღაც კონკრეტულს მოველი სახელმწიფოს მხრიდან, რომ „ჩემი გასაკეთებელი“ გააკეთოს, არ იქნება სწორი. ერთადერთი არის ის, რომ სახელმწიფომ საკანონმდებლო დონეზე ააწყოს სისტემა ისე, რომ მე, როგორც ბიზნეს ოპერატორს, ხელი არ შემეშალოს, პირიქით, უნდა დამეხმაროს. ვგულისხმობ სახელწიფო პოლიტიკას ამ კუთხით და სწორი რეგულაციების გატარებას. ზოგადად, ეს რთული სფეროა, ძალიან ბევრი საკითხია, თუნდაც მხოლოდ რძის პროდუქტების წარმოების მხრივ. ბევრი რამ შეიცვალა მწარმოებლის სასიკეთოდ. თუმცა არის ნიუანსები, რომლებიც ღრმად გადახედვას საჭიროებს, ამის გაკეთება კი ერთ წელში ან ერთი ხელის მოსმით ვერ მოხდება. თუმცა, მთავარია, იყოს განწყობა იმისა, რომ ის, რაც წარმოადგენს პრობლემას ან ხელის შემშლელ ფაქტორს, მოგვარდება და შემდგომ მოჰყვეს თანმიმდევრული აღსრულება.

28 DIPLOMAT

other countries. The pandemic has shown us how important it is to diversify the economy in Georgia and to bring development to areas such as agriculture. What is your vision for the agricultural sector? Yes, it was the pandemic that made us realize how important agriculture is. Due to the fact that agriculture serves the provision of human food in any country of the world. Today, the world is working hard to ensure that food security is stable anywhere in the world. Against the background of rapid population growth, there is a problem of providing healthy food and at the same time the problem of overcoming poverty and hunger is important. In turn, the livestock sector is believed to contribute to sustainable economic growth, inclusive social development and the efficient use of natural resources. Also, it is believed that the dairy industry is a powerful tool for overcoming poverty. However, the experience in different countries has shown that the transfer of technical know-how is not enough for the development of the sector, and examples of success stories in the dairy industry show the importance of having a solid political development of the sector. The issue of food supply is first and foremost vital. In our country, the field of agriculture and animal husbandry serves precisely to ensure local food security and to promote the production of local products. During the pandemic, many leading countries restricted exports of wheat and other essential produce because they were in danger and had to move on to self-sufficiency. It is the pandemic that has clearly showed us that we need to take this area very seriously. This field may be very time consuming, it is not very favorable in terms of doing business, but diversification in different directions is needed and necessary, and we are going to be active in this field. This is a very gratifying trend that emerged soon after the virus spread - people wanted to purchase land after realizing that they can grow a certain product and after realizing the importance of producing food. How would you assess the involvement of the state in managing the conditions of the pandemic, and what are your expectations in the field of agro-policy? We actively cooperate with the state and always share the policy that serves the development of agriculture. The involvement of the state in the development of sectors and the strengthening of ties is very important, but to say that I expect something specific from the state so that they will do “my work” would not be correct. The only thing is that the state should set up the system at the legislative level so that I, as a business operator, will be helped to do my business without interference. I mean this in terms of state policy and making the right regulations. In general, this is a difficult field, and there are too many issues, even if you consider this only in terms of dairy production. A lot has changed for the benefit of the manufacturer. However, there are differences that need to be deeply revised, and it cannot be done in a year or with a single stroke of the hand. However, the main thing is to have an assumption from the government that what is a problem or a hindering factor will be resolved and then followed by consistent execution. Your company cooperates with world-leading European

თქვენი კომპანია თანამშრომლობს მსოფლიოში ლიდერ ევროპულ და ამერიკულ კომპანიებთან. რა მნიშვნელობისაა საერთაშორისო თანამშრომლობა თქვენი კომპანიისთვის და როგორ ხედავთ მისი გაფართოების გზებს? აღსანიშნავია, რომ სულ ახლახან კომპანია „კავკასიის გენეტიკა“ რძის ინდუსტრიის სფეროში მაღალტექნოლოგიური დანადგარების მწარმოებელი, მსოფლიოში ლიდერი, შვედური კომპანიის, Delaval-ის ოფიციალური წარმომადგენელი გახდა საქართველოში. Delaval-ის წარმომადგენლობა ხელმისაწვდომს ხდის ქართულ ბაზარზე რძის წარმოების ინდუსტრიაში არსებული ყველაზე თანამედროვე და მაღალი ხარისხის აღჭურვილობას. ჩვენი პარტნიორობა ევროპელ და ამერიკელ პარტნიორებთან არის უაღრესად მნიშვნელოვანი ჩვენთვის, რადგან ევროპასა და ამერიკას გაცილებით დიდი გამოცდილება აქვს ამ სფეროში, როგორც ტექნოლოგიური მიღწევების, ასევე ცოდნის თვალსაზრისით. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ

and American companies. What is the importance of international cooperation for your company and how do you see ways to expand it? It should be noted that our company Caucasus Genetics recently became the official representative of the Swedish company, DeLaval, a manufacturer of high-tech equipment in the dairy industry. Our representation with DeLaval will make the most modern and high quality equipment in the dairy industry available on the Georgian market. Our partnership with European and American partners is extremely important to us, as Europe and the US have far greater experience in this field, both in terms of technological advances and knowledge. This means that the technologies that we bring,

სულ ახლახან, კომპანია „კავკასიის გენეტიკა“ რძის ინდუსტრიის სფეროში მაღალტექნოლოგიური დანადგარების მწარმოებელი, მსოფლიოში ლიდერი, შვედური კომპანიის, Delaval-ის ოფიციალური წარმომადგენელი გახდა საქართველოში. ის ტექნოლოგიები, რომლებიც ჩვენ შემოგვაქვს, ის ცოდნა, რომელსაც ვიზიარებთ და ის გამოცდილება, რომელიც დავაგროვეთ, ხელს უწყობს ამ დარგის განვითარებას ჩვენთან. „კავკასიის გენეტიკას“ ქალი პრეზიდენტი ჰყავს. სოფლის მეურნეობა საკმაოდ რთული სფეროა. როგორია, იყო წარმატებული ქალი მენეჯერი ამ სფეროში? ეს ის სფეროა, სადაც ფიქრობენ, რომ მამაკაცები ლიდერობენ, მაგრამ მე მიმაჩნია, რომ არ არსებობს გენდერული დაყოფა იქ, სადაც ფიქრობ შენი წვლილის შეტანასა და რაღაც სასიკეთოს შექმნაზე. ეს ჩემი სუბიექტური აზრია. 30 წლის წინ ვერ წარმოვიდგენდი, რომ თავს ამ საქმიანობას დავუკავშირებდი, თუმცა მთელი სულითა და გულით ჩავერთე და გავხდი ამ სფეროს გულშემატკივარი. მჯეროდა, რომ ყველაფერი, რაც კი უნდა გაკეთებულიყო ამ სფეროს განვითარებისთვის, ჩვენი შესაძლებლობების ფარგლებში მაქსიმალურად უნდა გაგვეკეთებინა. ჩემი ამოსავალი წერტილიც ეს იყო და გამიჩნდა მოწოდება, რომ ეს დარგი არის მნიშვნელოვანი და გარკვეული მიმართულებებით მეც შემეძლო მხარდაჭერა. ნებისმიერ საქმეში მთავარია მონდომება. თუ მონდომება გაქვს, უკან არ იხევ, რისკზეც მიდიხარ და საბოლოოდ ყველაფერი გამოდის. დაბოლოს, რა სიახლეებს უნდა ველოდოთ „კავკასიის გენეტიკისგან“? ძალიან კარგ პროექტს ვუყრიდით საფუძველს და პანდემიამ შეგვიშალა ხელი. ვაპირებდით, ფერმის მენეჯერების გადამზადების პროექტის შემუშავებას, რომელიც იქნებოდა აკრედიტირებული და ამაში გვეხმარებოდა ჩვენი უცხოელი პარტნიორი. პანდემიამ ეს პროექტი დროებით შეაჩერა. როგორც კი სიტუაცია შეიცვლება უკეთესობისკენ, რასაც ყველა მოველით, ამ პროექტს აუცილებლად სისრულეში მოვიყვანთ. სამომავლოდ აქცენტი გვინდა გავაკეთოთ ქვეყნის ფარგლებს გარეთ გასვლაზე. დღეს მხოლოდ ქართულ ბაზარზე ვოპერირებთ და გვაქვს მიზანი, გავიდეთ საერთაშორისო ბაზარზე.

Caucasus Genetics recently became the official representative of the Swedish company, DeLaval, a manufacturer of hightech equipment in the dairy industry.

the knowledge that we share, and the experience that we gain through our partnership with them contribute to the development of this field in Georgia. Caucasus Genetics has a female president. Agriculture is a rather difficult field. What was it like to become a successful female manager in this field? This is an area where men are thought to be in the lead, but I believe there is no gender division when you think of contributing and creating something good. This is my subjective opinion. 30 years ago I could not have imagined connecting myself with this activity, however I got involved with all my heart and soul and became a supporter of this field. I believed that everything that should be done for the development of this field should be done to the best of our ability. This was also my starting point and I had a call that this field is important and I could support it in some areas. Diligence is the key in any business. If you have the will, and you do not back down, you take the risk and eventually everything comes out. Finally, what activities should we expect from Caucasus Genetics? We were laying the groundwork for a very good project which was slowed down due to the pandemic. We were going to develop a farm manager training project that would be accredited and assisted by our foreign partner. The pandemic has temporarily halted this project. As soon as the situation changes for the better, which we all expect, we will definitely implement this project. In the future, we want to focus on going abroad. Today we operate only on the Georgian market and our goal is to enter the international market.

DIPLOMAT 29

USAID Zrda–ს საქმიანობა საქართველოში: სოფლის მეურნეობის გაძლიერება ტექნოლოგიისა და ინოვაციების საშუალებით

USAID Zrda Activity in Georgia: Boosting Agriculture through Technology and Innovations ნინო ცაბოლოვი NINO TSABOLOVI SAID-ის პროექტის Zrda ხელმძღვანელი საქართველოში, ქეთი ჭუმბურიძე, უკვე 20 წელზე მეტია, რაც აშშ-ის განვითარების სააგენტოს მიერ დაფინანსებულ პროექტებში მუშაობს. იგი წლების განმავლობაში არაერთი წარმატებული პროექტის როგორც მმართევლი, ისე ტექნიკური გუნდის წევრი იყო. USAID-ის მრავალმილიონიან და მრავალპროფილიან პროექტებში - AgVantage, ეკონომიკური აღმავლობის ინიციატივა (EPI), მმართველობა განვითარებისათვის (G4G) - ქეთი ჭუმბურიძე მმართველი გუნდის წარმომადგენელი იყო და სხვადასხვა მნიშვნელოვან მიმართულებას ხელმძღვანელობდა. პრიოროტეტებსა და მიმდინარე პროექტის ფარგლებში განხორციელებულ მნიშვნელოვან მიღწევებზე ქეთი ჭუმბურიძე „დიპლომატს“ ესაუბრა.

30 DIPLOMAT

aty Tchumburidze is the Chief of Party for the USAID-funded Zrda Activity in Georgia. She brings more than 20 years of technical and project management experience for a variety of USAID-funded projects in Georgia, like AgVantage, Economic Prosperity Initiative (EPI), and Governing for Growth (G4G). Keti Chumburidze spoke to us at Diplomat Magazine about the priorities, innovative approaches and major accomplishment of the USAID Zrda Activity in Georgia.

I have been working on various USAID projects for about 22 years. We started Zrda project 4 years ago, where, initially,

დაახლოებით 22 წელია, USAID-ის სხვადასხვა პროექტებზე ვმუშაობ. ეს კონკრეტული პროექტი 4 წლის წინ დავიწყეთ. თავდაპირველად პროექტში გახლდით დირექტორის მოადგილე. ცოტა ხნის წინ ჩვენმა ხელმძღვანელმა სხვა ქვეყანაში გადაინაცვლა ახალი პრეოქტის ხელმძღვანელის პოზიციაზე და შესაბამისად, მე გავხდი პროექტის ხელმძღვანელი. Zrda ამჟამად ყველაზე დიდი პროექტია საქართველოში USAID-ის დაფინანსების კუთხით. პროექტის ფოკუსი თავიდანვე გახლდათ ადმინისტრაციული გამყოფი ხაზის მიმდებარე რეგიონებსა და სოფლებში მუშაობა, კერძოდ, შიდა ქართლში, სამეგრელოში, ზემო-სვანეთსა და მცხეთა-მთიანეთში. პროექტი ასევე ეთნიკური უმცირესობების მიმართულებითაც ფოკუსირდება (სამცხე ჯავახეთსა და ქვემო ქართლში). მოგვიანებით, როდესაც პროექტის ბიუჯეტი გაგვეზარდა, ჩვენი გეოგრაფიული არეალის გაფართოება შევძელით და საქმიანობა დავიწყეთ ახმეტის მუნიციპალიტეტშიც, კერძოდ, პანკისის ხეობასა და თუშეთში. ეს კუთხეები განსაკუთრებულად საინტერესოა ეკონომიკური, ბიზნესისა თუ ტურიზმის განვითარების კუთხით. რა მიზანი აქვს პროგრამას? რა ინოვაციურ მიდგომებსა და ტექნოლოგიებს გვთავაზობს ის? ჩვენი მიზანია, დავეხმაროთ მცირე და საშუალო ბიზნესებს, რათა უფრო მეტად პროდუქტიულები გახდნენ და გაეზარდოთ შემოსავლები როგორც საზღვრისპირა ზოლში მცხოვრებ, ისე სოფლებში ჩასახლებულ ეთნიკურ უმცირესობებს . ასევე, ჩვენი მიზანია, შევქმნათ ეკონომიკური კავშირები, რომ სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულმა ადამიანებმა თავიანთი ნაწარმოები პროდუქცია სხვადასხვა საბაზრო ქსელში გაყიდონ. პროდუქციის რაოდენობის გარზრდაში დახმარების გარდა ორიენტირებული ვართ, ფერმერებს დავეხმაროთ პროდუქციის ხარისხის გაუმჯობესებაშიც. ჩვენი პროექტი, ძირითადად, სამი სექტორის მიმართულებით მუშაობს: სოფლის მეურნეობა, ტურიზმი და სერვისები. დღეს საქართველოს ეკონომიკისათვის სამივე მიმართულება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია და კარგად იცით, რომ პანდემიამდე ტურიზმი სახელმწიფო ბიუჯეტის ერთ-ერთი მსხვილი კონტრიბუტორი გახლდათ. ამ მიმართულებების მდგრადი განვითარებისთვის მნიშვნელოვანია, როდესაც დონორი საქმიანობას დაასრულებს, ბენეფიციარებმა განაგრძონ თავიანთი ბიზნესები და მომავალში კიდევ უფრო განვითარდნენ. ვფიქრობ, ჩვენი პროექტის მეშვეობით ეკონომიკური განვითარების კუთხით მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადავდგით და მიხარია, რომ ბევრი ხელშესახები და ადვილად დასანახი შედეგი გვაქვს. შევქმენით საინტერესო მოდელები, რომლებიც, ვფიქრობ, მომავალში სხვა ორგანიზაციებსაც გამოადგებათ, ისინიც გაიზიარებენ ჩვენს გამოცდილებას, თუნდაც სოფლის მეურნეობის კუთხით. Zrda-ს პრიორიტეტული მიმართულებებია სოფლის მეურნეობა და ტურიზმის განვითარების ხელშეწყობა. რა როლს ასრულებს ეს პროგრამა ამ სფეროების განვითარებისთვის და რა გავლენა იქონია ამ მიმართულებით COVID-19-მა? პანდემიამდე ჩვენი პროექტის ერთ-ერთი მიმართულება იყო სამიზნე რეგიონებში მუნიციპალიტეტების დონეზე მდგრადობის გაძლიერება სხვადასხვა რისკის, მათ შორის ბუნებრივი საფრთხეების მიმართ, როგორიცაა სეტყვა, ზვავი, ხანძარი ან სხვა, რაც, თავის მხრივ, გავლენას ახდენს სოფლის მეურნეობისა თუ ტურიზმის განვითარებაზე. ამიტომ ადგილობრივ პარტნიორ ორგანიზაციასთან, RDFG-სთან, ერთად აქტიურად ვიმუშავეთ 17 მუნიციპალიტეტში „რისკების მართვის გეგმების“ შემუშავებასა და დანერგვაზე. რას გულისხმობს ეს? მაგალითად, სხვადასხვა საგანგებო სიტუაციის დროს ყოველთვის მაღალ სამთავრობო დონეზე იქმნება ჯგუფი, რომელიც

I was the Deputy Chief of Party. Recently, the former Chief of Party has moved to another country for a new assignment, so I took over the leadership of the project. Zrda is currently the largest USAID-funded project in Georgia. The geography of the project activities was clearly defined from the very beginning of the program operations to target communities in proximity to the administrative boundary lines - in Shida Kartli, Samegrelo-ZemoSvaneti and Mtskheta-Mtianeti and communities with ethnic minority popula¬tions – in Samtskhe-Javakheti and Kvemo Kartli. Later on, when the project received additional funding, we were able to expand our geographic coverage to the Akhmeta Municipality, with a particular focus on Pankisi Valley and Tusheti. These regions are of special importance in terms of economic, business and tourism development. What is the purpose of the program? Also, what are the innovative approaches and technologies it offers? Our program was designed to promote inclusive and sustainable economic growth in target regions by improving micro, small, and medium sized enterprise growth and increase productivity of rural households along the administrative boundary lines and communities with ethnic minority populations. We work to facilitate market linkages between agricultural producers and buyers and promote local economic development by establishing and strengthening networks. As such, Zrda introduces innovative technologies and practices to enable agriculture value chain stakeholders to reduce production costs, boost yields, improve quality, access new markets, and generate increased income from the sale of their products and services. Other areas of Zrda interventions are tourism and services. All these sectors are critically important for Georgia’s economic growth, as we all know that before the pandemic crisis, tourism was a major economic engine at a global and local level. Therefore, the Zrda intervention plays an important role in contributing to the sustainable development of our target communities so that we leave behind strong and sustainable businesses, having the capacity to expand their operations in future. I think that through our project, we have taken important steps in terms of economic development and I am glad that the team has accomplished many tangible results. As such, we have created unique models worth replicating across the country. Zrda’s priority areas are agriculture and tourism development as you mentioned, how is the program intended to bring development to these areas, and what impact has COVID-19 had on your project directions? One of the priority areas of Zrda interventions before the COVID-19 pandemic was to strengthen resilience of our target communities against various risks, including natural hazards such as hail, avalanches, fires, at the municipal level. We believed that strengthening against these risks would, in turn, contribute to the development of agriculture and tourism. In line with this, we have worked actively with our partner Rural Development for Future Georgia (RDFG) to develop and implement Risk Management Plans in seventeen target munici-

DIPLOMAT 31

მართავს სიტუაციას. ასეთ დროს მნიშვნელოვანია, ადგილობრივად, მუნიციპალიტეტების დონეზეც არსებობდეს საგანგებო სიტუაციების მართვის გეგმა და წინასწარ განსაზღვრული როლი ყველა რგოლისთვის. სწორედ კორონა კრიზისის დროს კიდევ ერთხელ გამოჩნდა, რომ ასეთი გეგმების არსებობა კრიტიკულად აუცილებელია რეგიონებში. პანდემიის პერიოდში გამოწვევების წინაშე დავდექით, რადგან ხვნა-თესვითი სამუშაოები სწორედ იმ პერიოდში იწყებოდა, არ იყო მიზანშეწონილი პროცესების გაჩერება, პარალელურად იწყებოდა ტურისტული სეზონი, რომელიც წელს, ფაქტობრივად, ჩავარდა. სწორედ ამიტომ პრიორიტეტად დავისახეთ, უპირველესად, ჩვენს ბენეფიციარებს დავხმარებოდით, რათა მომხდარიყო ვირუსთან შედარებით უმტკივნეულო ადაპტაცია. რა გავაკეთეთ ამ მიზნით: შევიძინეთ საველე კარვები/ჰოსპიტლები, რომლებიც საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურს გადავეცით; ტურიზმის ეროვნულ ადმინისტრაციასთან ერთად განვახორციელეთ საინფორმაციო კამპანია - ჩვენ მიერ დაქირავებულმა მოხალისეებმა სამიზნე რეგიონებში ტურიზმში ჩართულ ბიზნესებს სახელმწიფოს მიერ შემუშავებული რეგულაციები ბეჭდური მასალის სახით დაურიგეს. ეს კამპანია ძალიან სასარგებლო იყო, რადგანაც რეგიონებში ინფორმაციაზე წვდომა ყოველთვის პრობლემაა. გარდა ამისა, გადავამზადეთ 400-მდე გიდი, რომლებისთვისაც ასევე აუცილებელი იყო არსებული რეგულაციების ცოდნა, რათა ისინი მომზადებული ყოფილიყვნენ ადგილობრივი ტურიზმის გააქტიურების შემთხვევაში. ასევე აღსანიშნავია ჩვენ მიერ ტურისტული ოპერატორებისათვის სპეციალურად ორგანიზებული საინფორმაციო ტურები, რომლებიც სწორედ ადგილობრივი ტურიზმის ხელშესაწყობად ჩავატარეთ. ამ ტურების მეშვეობით დაინტერესებულ ადამიანებს მივაწოდეთ ინფორმაცია ჩვენს ქვეყანაში არსებული საინტერესო ტურისტული ადგილების შესახებ და შევახსენეთ, რომ საქართველოში მოგზაურობაც არანაკლებ საინტერესოა. ჩვენი პროექტი კოვიდ პანდემიამდეც და ახლაც ყოველ წელს აწყობს ამგვარ ტურებს, მუდმივად ვახდენთ ჩვენს რეგიონებში ახალი ტურისტული თუ აგროტურისტული ლოკაციების იდენტიფიცირებას, ვეხმარებით მათ სხვადასხვა მიმართულებით და შემდგომ უკვე ტურების მეშვეობით ვაცნობთ ტურისტულ კომპანიებს. ამით ჩვენი ბენეფიციარების პოპულარიზაციას და მათი ეკონომიკური კეთილდღობის გაუმჯობესებას ვუწყობთ ხელს. 2017 წელს ფერმერთა მიერ წარმოებული პროდუქციის რეალიზაციის ხელშეწყობის მიზნით შეიქმნა მობილური აპლიკაცია, „აგროვანტი“. რამდენად მარტივად ადაპტირდნენ მასთან

32 DIPLOMAT

palities. What this means – for example, in various emergency situations, a high-level group is always set up to manage the situation. At such times, it is also important to have an emergency management plan locally, at the municipal level, and a pre-defined role for all actors. COVID-19 pandemic crises clearly showcased the critical necessity for emergency management plans in the regions. We faced quite a number of challenges when the pandemic hit the country - spring farming activities were in full swing and it was the beginning of the tourism season which was at a risk of a failure. To accelerate the process of recovery, the decision was made to help agriculture and tourism sector stakeholders adapt to the new reality, beat this disruption and minimize its impact on their lives and their businesses. Just some of the examples of USAID Zrda’s response to pandemic crises: Zrda equipped Emergency Management Service with brand new field hospital tens for quarantine zones; in partnership with the Georgian National Tourism Administration, Zrda initiated an activity to give the informational support on the Government’s regulations to Hotels, Guesthouses, Restaurants as well as Guides and Tour Operators. Within the framework of this activity, the Zrda-selected volunteers conducted door-to-door visits to up to 450 tourism businesses - local business operators, hotels, guesthouses, catering businesses across Zrda target municipalities and communities, and distributed brochures on the updated regulations with an aim to support domestic tourism development across the country. To restore the consumer confidence in post pandemic era, as well as to help Georgian Tour Operators identify and develop products that are particularly appealing to different market segments, USAID Zrda supported yet another round of Information Tours around its target regions. Initiatives like this aim to mitigate the socio-economic impact of the crisis and assist travel value chain players to shape the sector in line with new reality and stay competitive on the market. The Mobile app, Agronavti, was created in 2017 to facilitate the sale of farm products. How easy was it for farmers to adapt to this application? Were there any difficulties, and how effectively does it work in terms of selling the farmer’s products, entering the new market, and connecting? As you know, due to the pandemic, all Zrda-supported agriculture trainings and consulting services moved online. Today new advancements in technology have brought very dynamic changes to the agricultural sector which simply means that farmers have to embrace the use of smart technology to facilitate more productive and efficient farming activities. The use of digital technologies has become of utmost importance during pandemic crisis when a high percentage of sales worldwide has moved to e-commerce model. Of note, Zrda-supported electronic platforms like kalo.ge and Agronavti create opportunities for Georgian agricultural producers to access new markets as well as receive transparent and effective solutions. Kalo.ge offers a lot of useful information to its customers while first agribusiness digital Agronavti has developed into an easy and flexible electronic system, which creates opportunities for Georgian

ფერმერები, ხომ არ იყო სირთულეები? რამდენად ეფექტურად მუშაობს ეს აპლიკაცია ფერმერის მიერ წარმოებული პროდუქტის გასაღების, ახალ ბაზარზე გასვლისა და დაკავშირების მხრივ? მოგხსენებათ, პანდემიის გამო სოფლის მეურნეობის მიმართულებით ტრენინგები თუ საკონსულტაციო მომსახურება ონლაინრეჟიმზე გადავიყვანეთ. სწორედ აქ გამოჩნდა, რომ მეტი ეფექტურობისათვის ტექნოლოგიების და ინოვაციური მეთოდების გამოყენება აუცილებელი გახდა. რატომ არის მნიშვნელოვანი ელექტრონული კომერცია? პანდემიამ ნათლად გვაჩვენა, რომ ძალიან სასარგებლოა ელექტრონული პლატფორმების გამოყენება, სადაც ფერმერს ერთი ფანჯრის პრინციპით შეუძლია, სწრაფად მიიღოს სასურველი თუ საჭირო ინფორმაცია. ასეთი ელექტრონული პლატფორმებია ჩვენ მიერ მხარდაჭერილი „Kalo.ge“, „აგრონავტი“. Kalo.ge ბევრ საინტერესო ინფორმაციას სთავაზობს თავის მომხმარებელს. მობილურ აპლიკაცია „აგრონავტში“ ჩაშენებულია უამრავი საინტერესო ფუნქცია, თუმცა ის ჯერ კიდევ განვითარების პროცესშია და მას მუდმივად ახალი ფუნქციები ემატება. ამ აპლიკაციის იდეა ჩვენს პარტნიორ ორგანიზაციას, საქართველოს ფერმერთა ასოციაციას, ეკუთვნის, რომელიც მუდმივად აკეთებს მონიტორინგს, თუ რა ფუნქციები უნდა დაემატოს აპლიკაციას, რა აინტერესებთ ფერმერებს, რა საჭიროებები აქვთ მათ. ვფიქრობ, დროთა განმავლობაში კიდევ უფრო გაიზრდება აპლიკაციის მომხმარებელთა რაოდენობა. ჩვენი მიზანია, Zrda პროექტის დახმარებით ეს აპალიკაცია კომერციული პროდუქტი გახდეს და დამატებითი ინვესტიციები მოიზიდოს. სასიხარულოა, რომ სხვადასხვა ქვეყანაში უკვე გაჩნდა ინტერესი ამ აპლიკაციის მოდელის შესაძლო რეპლიკაციის შესახებ. კიდევ ერთი საინტერესო პროექტი, რომელიც საქართველოს ფერმერთა ასოციაციასთან ერთად გავაკეთეთ, ეს არის „აგროსტოპი“ - ვიდეორგოლები, რომელთა მიზანიცაა აგროტურისტული ობიექტების პოპულარიზაცია, აგროტურიზმში ჩართული ადამიანების ცხოვრებისა და მათი საინტერესო ისტორიების გაცნობა ფართო აუდიტორიისათვის. ამ ვიდეოებით ქართველ და უცხოელ ტურისტებს ვთავაზობთ ახალ და უნიკალურ გამოცდილებას, ვაცნობთ ადგილებს, სადაც შეეძლებათ, ეწვიონ ოჯახურ მეურნეობას, დააგემოვნონ ტრადიციული კერძები, თუნდაც მოწველონ ძროხა და ამოიყვანონ ყველი, ბაღში დაკრიფონ მარწყვი თუ კენკრა, დაესწრონ თაფლის დამზადების პროცესს და ასე შემდეგ. დღეს სწორედ ამაზეა მოთხოვნა, ასეთი გამოცდილების შეძენა სურს მოგზაურს და სწორედ ამისთვის შეიქმნა აგროსტოპი. „გეოგაპის“ სერტიფიცირების სქემასაც შევეხოთ, რომლის განვითარებით ფერმერთა ასოციაცია მათ საერთაშორისო სტანდარტებთან დაახლოებისაკენ მნიშვნელოვანი ნაბიჯების გადადგმაში ეხმარება. როგორ მუშაობს „გეოგაპის“ სერტიფიცირების სქემა ფერმერებისთვის? „გეოგაპი“, ანუ ქართული სტანდარტი, ძალიან საინტერესო ინიციატივაა, რომელიც ასევე ჩვენი მხარდაჭერით შეიქმნა ფერმერთა ასოციაციასთან ერთად. მისი შექმნის იდეა გაჩნდა აპლიკაცია „აგრონავტის“ შექმნის შემდეგ. მოგეხსენებათ, აპლიკაციას აქვს ერთგვარი პლატფორმა, რომელსაც „match-making platform-ს“ ვეძახით. მარტივად რომ ვთქვათ, ეს არის სივრცე, სადაც აპლიკაციის მეშვეობით ფერმერები უკავშირდებიან სადისტრიბუციო კომპანიას და შეთანხმების საფუძველზე ყიდიან თავიანთ ქართულ პროდუქციას, რომელიც საბოლოოდ ხვდება სტუმარმასპინძლობის ინდუსტრიის ერთ-ერთი მსხვილი წარმომადგენლის, „აჭარა ჯგუფის“, ცნობილ რესტორნებსა თუ სასტუმროებში. ადრე და ახლაც უმეტეს რესტორნებსა თუ კაფეებში კერძები მეტწილად მზადდება იმპორტირებული პროდუქციისგან. „აჭარა ჯგუფმა“ რამდენიმე წლის წინ გამოთქვა სურვილი, ფერმერთა

agricultural producers to access new markets. The idea of this application belongs to our partner Georgian Farmers’ Association which continues to look for ways to improve the application and facilitate the integration of new features so that to develop a commercial product with a potential to be replicated to other countries as well. Another amazing project implemented in partnership with the Georgian Farmers’ Association is Agrostop. Specifically, Zrda supported the Association to implement the agro-tourism concept “Agro Stop” and develop promotional videos targeting tourists interested in low-budget travel via “auto-stop/hitch-hiking” with a focus on a specific agro-touristic sites, where tourists can experience such agricultural activities as picking strawberries or berries, visit a bee-farm, participate in cheese-making process or have a meal with a local family. Through this activity we are responding to a growing interest in experiential tourism which has been increasing in popularity over the last few years. Touching upon the GeoGap certification scheme, its development helped Farmers’ Association to direct their farmers to take important steps towards approximation to international standards. What are specific examples of how the GeoGap certification scheme works for farmers? GeoGap, or Georgia Good Agricultural Practices Certification System is yet another important initiative of the Farmers’ Association supported by Zrda. The idea is to deliver assistance to agriculture sector actors across the country to improve the quality and competitiveness of Georgian agricultural products.

DIPLOMAT 33

ასოციაციის დახმარებით შეექმნა მექანიზმი, რომლის მეშვეობითაც ამ ჯგუფში არსებულ კვების ობიექტებში მომხმარებელს შესთავაზებდა მხოლოდ ქართული პროდუქტისგან დამზადებულ კერძებს. სწორედ ამ იდეით შეიქმნა „აგრონავტი“ ფერმერებისთვის დამაკავშირებელი ეგრეთწოდებული პლატფორმით, რომლის დახმარებითაც ისინი წარმატებით ყიდიან ასზე მეტი დასახელების პროდუქტს. სწორედ ამ ქსელის აწყობის პროცესში დადგა საჭიროება, რომ აუცილებელია არსებობდეს რაღაც ტიპის სტანდარტი, რაც ერთგვარად პროდუქტის უსაფრთხოების ხარისხის მაჩვენებელი იქნება. გაჩნდა იდეა, ჩვენი პროექტის ხელშეწყობით შექმნილიყო საქართველოს რეალობაზე მორგებული „ევრო-გაპის“ მსგავსი სტანდარტი. მოგეხსენებათ, „ევრო-გაპი“ არის საერთაშორისო სტანდარტი, რომლის დანერგვაც რთულ პროცესებთან და დროსთანაა დაკავშირებული. მას უმეტესად თავიანთ საწარმოებში ის მსხვილი ფერმერები ნერგავენ, რომლებიც ექსპორტზე არიან ორიენტირებულნი. რამდენიმე წლის წინ სწორედ USAID-ის დახმარებით დაინერგა პირველად „ევროგაპის“ სტანდარტი ცნობილ კომპანიაში „ჰერბია“ და ბედნიერი ვარ, რომ მეც მაქვს ამ კომპანიის შექმნისა და მისი წარმატების მიღწევის პროცესში მონაწილეობა მიღებული. Zrda-ს უცხოელმა ექსპერტებმა და ფერმერთა ასოციაციის ჯგუფმა ორი წლის განმავლობაში იმუშავეს და შექმნეს პირველად ქართული სტანდარტი „გეო-გაპი“. „ჰერბია“, ზოგადად, პიონერია სიახლეების დანერგვის კუთხით და სწორედ ის აღმოჩნდა პირველი კომპანია, რომელმაც დანერგა პირველი ქართული სტანდარტი „გეო-გაპი“ თავის საწარმოში. „გეო-გაპის“ შექმნის იდეას საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრომაც დაუჭირა მხარი. დღეს რამდენიმე ფერმერმა უკვე გაიარა „გეო-გაპის“ სერტიფიცირების პროგრამა და იმედი გვაქვს, კიდევ უფრო მეტი ფერმერი გამოთქვამს სურვილს სტანდარტის დანერგვის მიმართულებით. რა საპასუხო აქტივობები გატარდა კოვიდის პანდემიის პირობებში სოფლის მეურნეობის მიმართულებით და რა ნაბიჯები გადაიდგა საფრთხის რისკის შემცირების კუთხით? კორონა კრიზისმა საინტერესო ტენდენცია გვაჩვენა. როგორც გითხარით, ჩვენ ხელს ვუწყობთ ფერმერებს ახალი ტექნოლოგიებისა და ინოვაციების დანერგვაში, ვაძლევთ მათ სათანადო ცოდნას და ვუზიარებთ საერთაშორისო გამოცდილებას იმისთვის, რომ მოძველებული მეთოდები ჩაანაცვლონ ახლით, გაიზიარონ ახალი ტენდენციები თავიანთი ბაღების გაშენებისა თუ საწარმოების შექმნის პროცესში. ხშირად ვხედავთ, რომ რეგიონებში ფერმერები აწყდებიან პრობლემას უხვმოსავლიანობის დროს, როცა მათი მოყვანილი პროდუქციის გასაყიდი ფასი ძალიან დაბალია. ასეთ დროს ფერმერებს აქვთ გამოწვევა, დააბინაონ მოსავალი სამაცივრე მეურნეობებში, რათა მოგვიანებით, როცა ბაზარი ნაკლებად გაჯერებულია, გამოიტანონ და გაყიდონ პროდუქცია შედარებით მაღალ ფასად. ჩვენი პარტნიორი 34 DIPLOMAT

As such, locally produced agriculture products eventually end up in one of the local restaurants or hotels owned by the Adjara Hotel Group, one of the largest actors of the hospitality industry. As mentioned, the Agronavti application is a “match-making” platform designed to connect farmers to distribution channels across the country. In its turn, the Adjara Group came up with an initiative to substitute imported products with good quality Georgian produce so that to offer dishes made from Georgian products in their food outlets. In this spirit, USAID Zrda Activity has provided technical support to Georgian Farmers’ Association (GFA) to develop crop-specific local GAP standards for Georgia to help aspiring farmers improve quality and move towards harmonization with European norms, while immediately serving as domestic market signal for private sector buyers throughout Georgia, especially in the hospitality sector, that produce is meeting a minimum level of quality and food safety. It’s noteworthy that the first GeoGAP Certification is awarded to Georgian agricultural producer Herbia which 10 years ago was the first Georgian company to receive international EuroGap standard through assistance from USAID. It is the company which still believes that innovations and modern technologies are the future of Georgia’s agriculture. The idea of introducing a GeoGap certification was also supported by the Ministry of Environmental Protection and Agriculture of Georgia. Today, several high value domestic market farmers have already passed the Geo-Gap certification program and we hope to see more farmers willing to introduce this standard. In the field of agriculture, what response activities were carried out during the COVID pandemic and what steps were taken to reduce the risk? COVID19 pandemic revealed yet another problem facing Georgian agricultural producers. As I told you, we encourage farmers to introduce new technologies and modern production techniques, share international experience and best practices throughout the production cycle. At the same time, during pandemic crises the farmers across the country had to struggle with limited storage options and access to basic cold storages. USAID Zrda Activity responded to this challenge and facilitated post-harvest cooling which is essential to delivering produce of the highest possible quality for which year-round demand exists and to create buffer stocks stabilizing food prices for producers and consumers alike. In addition to helping maintain quality, post-harvest cooling also provides marketing flexibility by allowing the grower to sell produce at the most appropriate time. To-date, Zrda facilitated the arrangement of about 50 cold storages. Zrda will continue to promote increased production of high-quality fruits, vegetables, and berries, and further expand its replicable models of micro-cooling facilities and establish more cold storages offering higher returns to growers. We also funded small dryers to enable farmers produce dried fruit and vegetables. As you know, the price of quality dried fruit/vegetables is quite high in the domestic market. Due to the geographical constraints of the project, our initiatives are only being implemented in our target regions, although I hope sim-

პროექტები და სახელმწიფო პროგრამებიც მუშაობენ სამაცივრე მეურნეობების ხელშეწყობის პროგრამებზე, თუმცა ბაზარზე ჯერ კიდევ არ არის საკმარისი რაოდენობა. ამიტომ შარშან ჩვენმა პროექტმა დაიწყო სოფლის დონეზე პატარა სამაცივრე მეურნეობების შექმნის ხელშეწყობის პროგრამა და დღეს ჩვენს სამიზნე რეგიონებში დაახლოებით 50-მდე ასეთი ტიპის სამაცივრე მეურნეობაა ჩვენი დახმარებით შექმნილი. სამაცივრე მეურნეობების სიკეთე სწორედ პანდემიის დროს გამოჩნდა - მოსავლის აღების დროს პანდემიის პირობებში, გართულდა ტრანსპორტირება, დაიკლო პროდუქციაზე მოთხოვნამ, ბევრი პრობლემის წინაშე დადგა ფერმერი. სწორედ ამ დროს დაეხმარა მაცივრები ფერმერებს, რომ დაებინავებინათ თავიანთი მოსავალი და მოგვიანებით გამოეტანათ ბაზარზე გასაყიდად უფრო მაღალ ფასად. აქაც გამოჩნდა, რომ ტექნოლოგიების განვითარება ამ დარგში მნიშვნელოვანია. ალბათ, არიან ფერმერები, რომლებმაც არ ისურვეს მოსავლის დაბინავება და ნაწილი გაყიდეს. დარჩა რაღაც მოსავალი, რომელსაც დიდი ხნის განმავლობაში ვერ შეინახავენ... ჩვენ ესეც გავითვალისწინეთ და საგრანტო პროგრამებით დავაფინანსეთ პატარა საშრობები, რომელთა დახმარებითაც ფერმერებმა შეძლეს ჩირის წარმოება სხვადასხვა ხილისგან. მოგეხსენებათ, ხარისხიანი ჩირის ფასი საკმაოდ მაღალია და კარგ ფასადაც იყიდება ბაზარზე. Zrda პროექტის გეოგრაფიული შეზღუდვის გამო ჩვენი ინიციატივები მხოლოდ ჩვენს სამიზნე რეგიონებში ხორციელდება, თუმცა იმედი მაქვს, მომავალში სხვა რეგიონებშიც გაკეთდება ანალოგიური პროექტები. რას გვეტყვით სამომავლო გეგმებსა და მომავალ პროექტებზე? ჩვენი პროექტი ერთ წელიწადში სრულდება, თუმცა USAID საქართველოში მუდმივად ახორციელებს საინტერესო პროექტებს საჭიროებიდან და პრიორიტეტებიდან გამომდინარე. ამერიკის შეერთებული შტატები ჩვენი ქვეყნის სტრატეგიული პარტნიორია, ამიტომ USAID-ც წარმატებით აგრძელებს საქართველოს დახმარებას ეკონომიკური თუ სხვა მიმართულების განვითარების კუთხით. დიდი იმედი მაქვს, რომ ჩვენი პროექტის დასრულების შემდეგ სხვა ახალი ინიციატივები გამოჩნდება USAID-ის თუ სხვა დონორი ორგანიზაციების დახმარებით. მიმაჩნია, რომ აუცილებელია ისეთი პროექტების ინიცირება, სადაც კერძო სექტორის როლი გაცილებით დიდი და მნიშვნელოვანი იქნება. ამის თქმის საფუძველს იძლევა „აჭარა ჯგუფთან“ ჩვენი თანამშრომლობა. ან თუნდაც BP-სთან ჩვენი პარტნიორული პროექტი, რომლის ფარგლებშიც USAID/Zrda პროექტმა და BP-მ გავაერთიანეთ რესურსები და 41 სოფელში შევძელით 170-მდე მცირე ბიზნესის დაფინანსება და ათამდე ეკონომიკური ინფრასტრუქტურული პროექტის გაკეთბა. ასეთივე წარმატებით ვთანამშრომლობთ საპარტნიორო ფონდის პროგრამა „სტარტაპ საქართველოსთან“ და ერთად ვახორციელებთ პროექტს „Invest in ABL“, რაც გულისხმობს ადმინისტრაციული გამყოფი ხაზის მიმდებარე სოფლებში ჩვენი ერთობლივი ძალისხმევით საწარმოების შექმნას, სადაც დასაქმდება ადგილობრივი მოსახლეობა. ამ ინიციატივის ფარგლებში ამჟამად მიმდინარეობს 6 საწარმოს შექმნის პროცესი. მათ შორის არის რძის გადამამუშავებელი საწარმო, ქართული კრამიტის წარმოება, სასმელი კომბუჩას საწარმო და ასე შემდეგ. ვფიქრობ, რომ უაღრესად მნიშვნელოვანია, სწორედ იქ, საზღვრისპირას, მოვახდინოთ ეკონიმიკური აქტივობის დემონსტრირება, იქ შევქმნათ სამუშაო ადგილები, რაც იქაურ მოსახლეობას საშუალებას მისცემს, გაზარდოს თავისი შემოსავლები და გაიუმჯობესოს ეკონომიკური მდგომარეობა.

ilar projects will be implemented in other regions in the future. As for future plans, what directions should we look forward to for your future projects? Our project will be completed in one year, but USAID continues to support rural economic growth across Georgia’s regions based on the needs and priorities identified. The United States is a strategic partner of our country, so USAID supports Georgia to build the capacity to finance, plan, and implement its own solutions to development challenges. I hope USAID and other donor organizations will initiate new projects to maximize the impact of partnerships for the sustainable economic development of the country. A good example of such an efficient partnership is our cooperation with bp Georgia. USAID Zrda and bp combined resources to support up to 170 small businesses and implement up to ten economic infrastructure projects across target 41 villages. We are equally successful in cooperating with the Partnership Fund within the “Startup Georgia” program and together we are implementing the project “Invest in ABL”. Through this partnership, we facilitate investments in the target communities located along the Administrative Boundary Lines with the occupied territories of South Ossetia and Abkhazia. Presently, the construction of 6 enterprises is underway, including a milk processing enterprise, clay ceramic tile production, complex fertilizer production, high quality coal production from hazelnut and walnut shells, Kombucha tea production, and used motor oil processing. I think it is extremely important to facilitate investment in the conflict affected communities so that to create jobs and increase incomes of the vulnerable populations.

DIPLOMAT 35

LEADER მიდგომა და ადგილობრივი სამოქმედო ჯგუფები საქართველოში განვითარების წინა ხაზზე

Being in Charge: Local Action Groups at the Forefront of Development in Georgia მერი ტალიაშვილი MERI TALIASHVILI იმდინარე წლის ნოემბერში სრულდება ევროკავშირის მიერ „ENPARD-ის“ პროგრამის ფარგლებში დაფინანსებული „HEKS-EPER Georgia-ს“ ოთხწლიანი პროექტი “Promoting Citizen Engagement for Economic Development“ (PROCEED), რომელიც კახეთის რეგიონში, დედოფლისწყაროში, ხორციელდება და მიზნად ისახავს მუნიციპალიტეტში სიღარიბის შემცირებას, ადგილობრივი მოსახლეობის დასაქმებასა და შემოსავლების ზრდას. პროექტის წარმატების ისტორიასა და LEADER მიდგომით სოფლის განვითარების უპირატესობებზე „PROCEED-ის“ დირექტორს, ბუბა ჯაფარლის, ვესაუბრეთ.

n November, 2020, the 4-year EU-funded “Promoting Citizen Engagement for Economic Development” (PROCEED) project, that is implemented by HEKS EPER in Dedoplistskaro municipality, will be ended. The project is a component of the European Neighbourhood Programme for Agriculture and Rural Development (ENPARD), it uses the LEADER approach and aims to reduce poverty through improved community members’ employment and income opportunities. We talked to Buba Jafarli, Director of PROCEED, about the benefits of applying the LEADER approach to rural development and the success story of testing the approach in Dedoplistskaro.

LEADER მიდგომა საქართველოსთვის სიახლეა. შეგიძლიათ, მოკლედ აგვიხსნათ, რას წარმოადგენს ის?

The LEADER approach is still relatively new for Georgia, can you tell us what is it about?

მ

36 DIPLOMAT

აკრონიმი LEADER (Liaison Entre Actions de Développement de l’Économique Rural) ნიშნავს „კავშირები სოფლის განვითარებისა და ეკონომიკის ქმედებებს შორის”. LEADER-ის მიდგომა წარმოადგენს სოფლის განვითარების პოლიტიკის განსახორციელებლად ინოვაციური მეთოდოლოგიების ერთობლიობას. LEADER მიდგომის კონკრეტული მიზნებია: ადგილობრივი თემების წევრების წახალისება ადგილობრივი განვითარების პროცესში მონაწილეობის მისაღებად; თანამშრომლობის გაძლიერება საჯარო, კერძო და სამოქალაქო სექტორებს შორის; ადგილობრივი აქტორების წახალისება, იმუშაონ სხვა თემების წარმომადგენლებთან ერთად ქვეყნის შიგნით თუ გარეთ. ეკონომიკური და სოციალური განვითარების ინოვაციების ხელშეწყობა; ადგილობრივი განვითარების სტრატეგიების მომზადების ხელშეწყობა და სტრატეგიის განხორციელების უზრუნველყოფა; ამა თუ იმ ტერიტორიის განვითარებისთვის LEADER მიდგომის გამოყენების მთავარი ინსტრუმენტია ადგილობრივი განვითარების ჯგუფი. ეს არის არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც შედგება საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფის წარმომადგენლებისგან. ადგილობრივ განვითარების ჯგუფს აქვს მტკიცე გადაწყვეტილების მიღების ავტონომია ადგილობრივი პროექტების შერჩევაზე, მათ მხარდაჭერაზე, დაფინანსებაზე, მონიტორინგსა და შეფასებაზე. სად და როგორ დაიწყეს LEADER მიდგომის გამოყენება? ეს მიდგომა შეიქმნა 1990 წელს, როდესაც ევროკომისიის თანამშრომელთა და ექსპერტთა ჯგუფმა დაიწყო LEADER-ის კონცეფციის პოპულარიზაცია სოფლად და ქალაქებში ცხოვრების ხარისხის განსხვავების შემცირების მიზნით. 1991-93 წლებში საცდელ ფაზაში LEADER პროექტების განხორციელებაში ჩაერთო ევროკავშირის ქვეყნების არახელსაყრელი პირობების მქონე 217 რეგიონი. 19941999 წლებში აღნიშნული მიდგომის გამოცდის არეალი გაფართოვდა. 2000-2006 წლებში, მიღებული გამოცდილების გათვალისწინებით, მეთოდმა მოიცვა ყველა ტიპის რეგიონი. 2007-2013 წლების პროგრამის პერიოდში მიდგომა თანდათანობით დამკვიდრდა, როგორც ევროკავშირის სოფლის განვითარების პოლიტიკის განუყოფელი ნაწილი, რომელიც მოიცავს 2402 სასოფლო ტერიტორიას ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების მასშტაბით. ეს მეთოდი აგრეთვე გავრცელდა თემატურად მეთევზეობის პოლიტიკის განხორციელებაზეც - დღეს ევროპაში ფუნქციონირებს მეთევზეთა დაახლოებით 300 ადგილობრივი განვითარების ჯგუფი. როგორ დაინერგა LEADER მიდგომა საქართველოში? ევროკავშირსა და საქართველოს მთავრობას შორის დადებული ხელშეკრულების საფუძველზე მიდგომა საქართველოში 2015 წელს შემოვიდა. თავდაპირველად საპილოტე პროექტები განხორციელდა ბორჯომის, ლაგოდეხისა და ყაზბეგის მუნიციპალიტეტებში. ერთი წლის შემდეგ არეალი გაფართოვდა და მოიცვა ახალქალაქი, დედოფლისწყარო, თეთრიწყარო, ქედა და ხულო. 2019 წელს მიდგომა შეიტანეს ასევე წალკაში, წყალტუბოში, ახმეტასა და მესტიაში. 1 წლის წინ LEADER-ის გამოყენებას საქართველოში ახალი დონორიც დაემატა - ჩეხეთის განვითარების სააგენტომ და არასამთავრობო ორგანიზაცია „People in Need-მა“ დაიწყეს მუშაობა დუშეთის მუნი-

The acronym LEADER (Liaison Entre Actions de Développement Rural) means “Links between actions for rural development”. The LEADER approach represents a set of innovative methodologies for the implementation of rural development policy. Overall, the LEADER approach aims to improve local governance and promote endogenous potential of target areas. The specific objectives of the LEADER approach are: To encourage participation of members of local communities in the local development process; To foster partnerships among the public, private and civil sectors; To encourage local actors to work together with representatives of other communities within the country and abroad; To promote innovations in economic and social development; To facilitate preparation of local development strategies and ensure strategy implementation; The main tool for the application of the LEADER approach to area development is the Local Action Group which is a non-profit entity made up of people representing public, private and civil sectors and coming from the various geographic locations and socio-economic groups. The Local Action Group has a strong decision-making autonomy in selection of local projects to support, financing of these projects, and their monitoring and evaluation. What was the history of the LEADER approach before it came to Georgia? The approach was originally designed in 1990, when a group of officials and experts at the European Commission started promoting the concept of LEADER in an effort to reduce the differences in quality of life in rural and urban areas. In the pilot phase in 1991-93, LEADER involved 217 regions, focusing on vulnerable rural areas. In 1994-1999, the approach was expanded to new disadvantaged territories. In 2000-2006, based on the encouraging results of the pilot activities, the method was expanded to cover all types of rural areas. In the 2007-2013 programming period, the approach was gradually mainstreamed as an integral part of the EU’s rural development policy, covering

DIPLOMAT 37

ციპალიტეტში ყველაზე მოწყვლად თემებთან. დღეს საქართველოში უკვე 13 LAG-ია. უახლოეს მომავალში დაარსდება კიდევ რამდენიმე - ძირითადად იმ რეგიონებში, სადაც ისინი ჯერჯერობით არ არსებობს. რა არის საქართველოში LEADER-ის პროექტების განხორციელების მიზანი? საქართველოში პრაქტიკულად ყველა LEADER პროექტის ზოგადი მიზანია საზოგადოების წევრების აქტიური და გრძელვადიანი მონაწილეობის უზრუნველყოფა მათი ეკონომიკური და სოციალური პრობლემების მოგვარებაში და, საბოლოოდ, მათი ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესება. LEADER პროექტების სამიზნე სფეროები შეიძლება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს მათი ეკონომიკური და სოციალური მდგომარეობიდან გამომდინარე. და ისინი განსხვავდება პრობლემების პრაქტიკული გადაჭრის თვალსაზრისით, თუმცა სამიზნე სფეროები, რომელიც ყველა პროექტს საერთო აქვს, არის გაზრდილი შემოსავლები და სამუშაო ადგილები, უფრო ხელმისაწვდომი სერვისები და ადგილობრივი თემების გაძლიერება. რა არის საქართველოში ადგილობრივი სამოქმედო ჯგუფების ფუნქცია? ვინაიდან LEADER მიდგომა სიახლეა საქართველოსთვის და LAG-ებიც შედარებით ახალგაზრდაა, ჯგუფები ძირითადად ორიენტირებულია LAG-ის ორ მთავარ ფუნქციაზე: ადგილობრივი განვითარების სტრატეგიის მონაწილეობითი მომზადება და ეკონომიკისა და სოციალური მომსახურების პრიორიტეტული სექტორებისთვის რესურსების განაწილება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, LAG-ის წევრები ერთობლივად და ტერიტორიის ანალიზის საფუძველზე იღებენ გადაწყვეტილებას იმის შესახებ, თუ რა ადგილობრივ საჭიროებებზე არის აუცილებელი ფოკუსირება, შეიმუშაონ საგზაო რუკები გამოვლენილი პრობლემების გადასაჭრელად და გასცენ გრანტები ადგილობრივი აქტორების, კომერციული და არაკომერციული საქმიანობის მხარდასაჭერად, რამაც პირდაპირ ან ირიბად შეიძლება ხელი შეუწყოს პრობლემის მოგვარებას. 38 DIPLOMAT

2,402 rural territories across the EU Member States. The method has also extended thematically to the policy on fisheries with some 300 fishery LAGs now employing the approach. How was the LEADER approach introduced to Georgia? Based on the agreement between the EU and the Government of Georgia, the approach was introduced to Georgia in 2015 through the pilot projects in Borjomi, Lagodekhi and Kazbegi municipalities. A year later, the LEADER geography expanded to Akhalkalaki, Dedoplistskaro, Tetritskaro, Keda and Khulo. In 2019, the approach was introduced in Tsalka, Tskaltubo, Akhmeta and Mestia. In addition to that, the LEADER methodology was recently employed by the Czech Development Agency and NGO People in Need to support empowerment of the most disadvantaged communities of Dusheti municipality. Today, Georgia has 13 Local Action Groups and few more are expected to be established in the near future, mostly in the regions with no LAGs so far. What is the overall goal of the current LEADER projects in Georgia? The overall goal of virtually all LEADER projects in Georgia is to ensure active and longer-term involvement of community members in solving their economic and social problems and, ultimately, improving their quality of life. The areas targeted by the LEADER projects may significantly differ in terms of their economic and social profiles, and they are not the same in terms of practical solutions to their problems, but they all have improved incomes, increased jobs, more accessible services and empowerment of local communities as their common objectives. What are the functions of Local Action Groups in Georgia? As the LEADER approach is a novelty for Georgia, and the LAGs are relatively young, the groups mainly focus on the two basic functions of LAG: participatory preparation of local development strategy and resource allocation to priority sectors of economy and social services. In other words, the members of LAGs, jointly, and based on the territory analysis, decide on what local needs to focus, develop roadmaps for solving the identified problems, and issue grants to support activities of local actors, commercial and non-commercial, that may directly or indirectly contribute to the problem solving. The more “mature” LAGs in Europe have a broader range of functions, and in addition to strategic planning and grant support, facilitate partnerships among the public, private and civil sectors, or develop transnational cooperation of the rural communities. These aren’t regular tasks of our LAGs yet, however we are now witnessing how LAGs “give a push” to small public-private projects, such cleaning forests from solid waste or supporting summer-schools for children from disadvantaged ethnic minority communities. How sustainable are the LAGs? The EU-supported LEADER projects in Borjomi, Lagodekhi and Kazbegi municipalities were completed a year ago, but the LAGs created in the three locations continue to deliver development services, although at limited scale. The reduction on

ევროპაში უფრო "გამოცდილ" ჯგუფებს გაცილებით ფართო ფუნქციები აქვთ და სტრატეგიული დაგეგმვისა და საგრანტო დახმარების გარდა, ხელს უწყობენ პარტნიორობას სახელმწიფო, კერძო და სამოქალაქო სექტორებს შორის ან განავითარებენ ტრანსნაციონალურ თანამშრომლობას სოფლის თემებში (სასოფლო თემებს შორის). ეს ჯერ კიდევ არ არის ჩვენი LAG-ების რეგულარული ამოცანა, თუმცა ახლა ჩვენ ვხედავთ, თუ როგორ „უბიძგებენ“ LAG-ები მცირე საჯარო და კერძო სექტორების თანამშრომლობის პროექტებს, როგორიცაა ტყეების გაწმენდა მყარი ნარჩენებისგან (ნაგვისგან) ან საზაფხულო სკოლების დახმარება ბავშვებისთვის არახელსაყრელი პირობების მქონე ეთნიკური უმცირესობების თემებიდან. რამდენად მდგრადია LAG-ები? ევროკავშირის მიერ მხარდაჭერილი LEADER პროექტები ბორჯომის, ლაგოდეხისა და ყაზბეგის მუნიციპალიტეტებში დასრულდა ერთი წლის წინ, მაგრამ ამ სამ ადგილას შექმნილი LAG-ები განაგრძობენ განვითარების მომსახურებების მიწოდებას, თუმცა შეზღუდული მასშტაბით. მასშტაბის შემცირება გამოწვეულია იმით, რომ LAG– ებს ახლა საკუთარი თავის შენახვა თავად უწევთ, რადგან ENPARD ამჟამად მხარს უჭერს სოფლის განვითარების ახალ ინიციატივებს, ხოლო მთავრობა ჯერ კიდევ არ არის მზად, LAG–ების მეშვეობით რესურსების სოფლის განვითარებაში ინვესტირებისათვის. პროექტები ახალქალაქში, დედოფლისწყაროსა და თეთრიწყაროში ამჟამად დასრულების პროცესშია, მაგრამ ამ მუნიციპალიტეტებში LAG-ები ასევე საკმარისად ძლიერია ENPARD–ის დაფინანსების შეწყვეტის შემდეგ დამოუკიდებლად არსებობის გასაგრძელებლად. როდესაც ვსაუბრობთ LAG-ების არსებობაზე მათი „მშობელი” პროექტების დასრულების შემდეგ, ჩვენ უნდა ვუთხრათ ჩვენს წევრებს და დაინტერესებულ მხარეებს, რომ LEADER მიდგომის შემოღებისას საქართველოში არსებობდა მოლოდინი, რომ 3-4 წლის შემდეგ საქართველოს მთავრობა დაიწყებდა სოფლის განვითარების დაფინანსებას LAG–ების საშუალებით. მაგრამ დღეს ახალი კორონა ვირუსის პანდემიით გამოწვეულმა ეკონომიკურმა კრიზისმა, სამწუხაროდ, ჩვენს სახელმწიფოს არ მისცა შესაძლებლობა, ფინანსური რესურსი ჩადოს LAG–ებში, როგორც სოფლის განვითარების ინსტრუმენტებში. ეს ნიშნავს, რომ ქართული LAG–ები დაფინანსების შესაძლებლობების სხვაგან ძებნისათვის უნდა იყვნენ მზად. სინამდვილეში, ზოგიერთმა LAG-მა ეს უკვე დაიწყო - ისინი ახლა იკვლევენ ტრანსნაციონალური დაფინანსების წყაროებს LAG-ებისთვის ევროკავშირში, მაგრამ ცხადი ხდება, რომ შესაბამისი ფონდები ევროკავშირში ამა თუ იმ მიზეზების გამო, ხშირად ვერ შეძლებენ ევროკავშირის არაწევრი ქვეყნებიდან LAG-ების მუდმივ მხარდაჭერას. ასეთ გარემოში LAG-ები, სავარაუდოდ, თანდათანობით გადაიქცევიან ჩვეულებრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებად, უარს იტყვიან ადგილობრივი განვითარების სტრატეგიებზე, როგორც სამოქმედო ჩარჩოებზე და დაკარგავენ ადგილობრივ მთავრობებთან ნამდვილ კავშირს. ნაკლებად მონდომებული ხელმძღვანელობისა და მცირე მხარდამჭერთა ბაზის მქონე შედარებით სუსტმა ჯგუფებმა შეიძლება არსებობაც კი შეწყვიტონ, როცა უფუნქციოდ და დაფინანსების გარეშე დარჩებიან. რა მთავარი უპირატესობა აქვს LEADER მიდგომის გამოყენებას? LEADER მიდგომის მინიმუმ სამი მთავარი უპირატესობა თუ ძლიერი მხარე არსებობს. პირველი უპირატესობა გახლავთ ის, რომ ყურადღება გამახვილებულია როგორც მენტალიტეტის, ასევე

scale is caused by the fact that the LAGs have now to “earn for living” on their own, as the ENPARD is now supporting newer rural development initiatives whilst the government is not yet ready to invest resources in rural development through LAGs. The projects in Akhalkalaki, Dedoplistskaro and Tetritskaro are currently in the process of wrapping up, but the LAGs in these municipalities also appear to be strong enough to continue independent life after the discontinuation of ENPARD funding. When talking about the existence of LAGs after the end of their “parent” projects, we have to tell our constituents and stakeholders that at the time of LEADER approach introduction in Georgia, there was an expectation that 3-4 years later the Georgian government would start financing rural development through LAGs. But today, the economic crisis caused by the new coronavirus pandemic, unfortunately, did not allow our state invest any financial resources in LAGs as instruments of rural development. This means that the Georgian LAGs should be ready to pursue funding opportunities elsewhere. Actually, some of the LAGs have started this already - they now explore sources of transnational funding for LAGs in the EU, but it becomes clear that the relevant foundations in the EU will be, for this or that reason, often unable to provide meaningful and consistent support to the non-EU LAGs. In such an environment the LAGs will be, most likely, gradually evolving into regular NGOs, abandoning their Local Development Strategies as framework for action and losing their genuine association with the local governments. The relatively weaker LAGs, those with less committed leadership and little constituent base, may even cease to exist, being left without function and funding. What is the main advantage of using the LEADER approach? There are at least three main advantages or strengths of the LEADER approach. The first advantage is that it focuses on both changes in mentality and changes in the quality of life. Through the participation in the LAG, the local population develops a mentality and skills of decision maker. The second advantage is that the interventions are not limited to one or two sectors only. In the past, Georgia benefited from quite many economic or service development projects and improved governance initiatives. Such actions were usually focusing on one of the human conditions (e.g. income, or access, or participation) and were donor- or government-driven. This was limiting achievements of such projects because improvements in one condition could be negated by little or no change in another condition. And finally, the previous projects could be less relevant to the local context as they were ignoring the visions of needs by the locals. LEADER projects have brought a variety of visions together - as a result, such projects do not suffer from a lack of ownership by local actors. What are the main achievements of the PROCEED project? Before I start talking about the results of PROCEED project, I would like to spend a minute or two to explain the project process. Similarly to other LEADER projects in Georgia, PROCEED

DIPLOMAT 39

ცხოვრების ხარისხის ცვლილებებზე. LAG–ის აქტივობაში ჩართულობა, ადგილობრივ მოსახლეობას უყალიბებს გადაწყვეტილების მიმღების უნარებს და მენტალიტეტს. მეორე უპირატესობა ისაა, რომ პროექტის ჩართულობა არ შემოიფარგლება მხოლოდ ერთი ან ორი სექტორით. წარსულში საქართველომ მიიღო მრავალი დახმარება ეკონომიკური თუ მომსახურების განვითარების და გაუმჯობესებული მმართველობის ინიციატივების განსახორციელებლად. ჩვეულებრივ, ასეთი ქმედებები კონკრეტულ მიზანზე იყო ორიენტირებული (მაგ. შემოსავალი, წვდომა თუ მონაწილეობა) და იყო დონორის ან ხელისუფლების მიერ წარმართული. ასეთი მიდგომა, ამცირებდა პროექტების მიზნების მიღწევების შანსს, რადგან გაუმჯობესება ერთ კონკრეტულ სფეროში, არ ნიშნავდა გაუმჯობესებას სხვა სფეროში. და ბოლოს, წინა პროექტები შესაძლოა ნაკლებად შეესაბამებოდა

ჩემთვის პროექტის ყველაზე მნიშვნელოვანი შედეგი ადგილობრივი მოსახლეობის მენტალური ცვლილებაა. მუნიციპალიტეტის ძალიან ბევრმა მაცხოვრებელმა დაიწყო იმის გაცნობიერება, რომ მათი ცხოვრება შეიძლება მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდეს, თუ ისინი ერთად დაინახავენ ადგილობრივ საჭიროებებს და ადგილობრივი განვითარების შესახებ თვითონ მიიღებენ გადაწყვეტილებებს. ადგილობრივ კონტექსტს, რადგან იმ შემთხვევაში, უგულვებელყოფილი იყო ადგილობრივი აქტორების ხედვა. LEADER პროექტებმა გააერთიანა სხვადასხვა ხედვები - შედეგად, ამგვარი პროექტები არ განიცდიან ადგილობრივი აქტორების ჩართულობის ნაკლებობას. რა არის PROCEED პროექტის მთავარი მიღწევები? სანამ PROCEED პროექტის შედეგებზე ვისაუბრებ, მსურს შევეხო პროექტის განხორციელების პროცესს. საქართველოში LEADER- ის სხვა პროექტების მსგავსად, PROCEED მიზნად ისახავდა სამიზნე მუნიციპალიტეტში ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებას და მოსახლეობის ჩართვას ადგილობრივი განვითარების პროცესებში. პროექტის დასაწყისში შეიქმნა ადგილობრივი განვითარების ჯგუფი, რომელშიც გაერთიანდა ყველა ძირითადი ადგილობრივი აქტორი. დასაწყისში ჯგუფი მეტისმეტად დიდი იყო (190+ წევრი!), რადგან ბევრმა ადამიანმა, როგორც მათ შემდგომ ეტაპზე გულახდილად აღიარეს, ჩათვალა, რომ ჯგუფში მონაწილეობა გაზრდიდა პროექტის გრანტის მიღების შანსებს. ასეთმა დიდმა ასოციაციამ სწრაფად აჩვენა თავისი მოუქნელობა და ინტერესთა შეუსაბამობა. საბოლოო ჯამში, ასეთ ჯგუფს არ შეეძლო რაიმე მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების მიღება. მან ასევე აჩვენა, თუ ვინ რეალურად მონაწილეობდა მუნიციპალიტეტის ცხოვრებაში ცვლილებების შეტანაში და ვინ მონაწილეობდა მხოლოდ როგორც მაყურებელი, „ყოველი შემთხვევისთვის“. მოგვიანებით, ბევრმა დამსწრემ გააცნობიერა, რომ ჯგუფში მონაწილეობა უფრო მოვალეობას ნიშნავს, ვიდრე სარგებელს, ამიტომ მათ დატოვეს ჯგუფი და დარჩა 80 წევრი - ჯერ კიდევ დიდი, მაგრამ საკმაოდ გონივრული რაოდენობა 14 დასახლებისა და 21 ათასი მაცხოვრებლის მუნიციპალიტეტის LAG-ისთვის. საბოლოო ჯამში, ლაგ-ის პასიურმა წევრებმა დატოვეს ორგანიზავიის რიგები, რის შედეგადაც, გადაწყვეტილების 40 DIPLOMAT

aimed to improve the quality of life in the target municipality and engage population in local development processes. In the beginning of the project, a Local Action Group was created to bring together all major local actors. At the start, the group was excessively large (190+ members!) since many people, as they honestly admitted at a later stage, assumed that participation in the group will improve their chances to receive project grant. Such a large association quickly showed its sluggishness and inconsistency in interests. After all, it was unable to make any important decision. It also showed who in the group was committed to making change in the life of municipality and who was participating as onlookers, “just in case”. Later on, many of the onlookers realized that participation in the group is more like a duty than a benefit, so they left and the group reduced in size down to some 80 members, still large but quite a reasonable size for a LAG of municipality of 14 settlements and 21 thousand residents. Anyway, after the non-committed people have left, the decision making process became more efficient. In parallel with the development of LAG, PROCEED facilitated a participatory process of Local Development Strategy preparation and put together, also in an inclusive fashion, all rules regulations for the grant process. The most updated European “know-how” for the LAG development was kindly provided by HEKS EPER Romania and the National Federation of Local Action Groups Romania. In spring 2018, PROCEED started a granting process that was focused on the following priority sectors – business diversification, tourism, agriculture, and the set of social sub-sectors, specifically education, youth and sports, communal services and environment protection. Overall, PROCEED organized 4 rounds of grant competitions and awarded 110 grants. From these, 89

To me, the most important result of the project is a mental change among the local population. Very many residents of the municipality started to understand that their life may improve significantly if they jointly see a big and a true picture of the local needs and make decisions on the local development on their own. were given to Dedoplistskaro farmers and entrepreneurs and 21 were awarded for social purposes, and the recipients of these grants were local schools, municipal services, the Sports and Youth Agency, museums and the hospital. Most of the grants investments have already proved to be quite efficient, although the recent economic slowdown as a result of COVID19 pandemic brought about underperformance of some of a number of businesses, particularly those engaged in tourism and catering sectors. In this or that way, the very recent quantitative assessment

მიღების პროცესი უფრო მოქნილი და ეფექტიანი გახდა. LAG–ის განვითარების პარალელურად, PROCEED–მა ხელი შეუწყო ადგილობრივი განვითარების სტრატეგიის მომზადებაში მონაწილეობის პროცესს და ასევე ინკლუზიურად ჩამოაყალიბა საგრანტო პროცესის ყველა წესი. ყველაზე განახლებული ევროპული ნოუჰაუ LAG–ის განვითარებისათვის უზრუნველყო HEKS EPER რუმინეთმა და ადგილობრივი მოქმედი ჯგუფების რუმინეთის ფედერაციამ. 2018 წლის გაზაფხულზე PROCEED–მა დაიწყო საგრანტო პროცესი, რომელიც ორიენტირებული იყო შემდეგ პრიორიტეტულ სექტორებზე: ბიზნესის დივერსიფიკაცია, ტურიზმი, სოფლის მეურნეობა და სოციალური ქვესექტორების ნაკრები, კერძოდ, განათლება, ახალგაზრდობა და სპორტი, კომუნალური მომსახურება და გარემოს დაცვა. საერთო ჯამში PROCEED–მა მოაწყო საგრანტო კონკურსის 4 რაუნდი და გასცა 110 გრანტი. აქედან 89 დედოფლისწყაროს ფერმერებსა და მეწარმეებს გადაეცათ, 21 კი სოციალური მიზნებისათვის გაიცა. ამ გრანტების მიმღებნი იყვნენ ადგილობრივი სკოლები, მუნიციპალური სამსახურები, სპორტისა და ახალგაზრდობის სააგენტო, მუზეუმები და საავადმყოფო. საგრანტო ინვესტიციების უმეტესი ნაწილი ძალიან ეფექტური აღმოჩნდა, თუმცა COVID-19 პანდემიის შედეგად განვითარებულმა ეკონომიკურმა ვარდნამ ქვეყანაში, არაერთი დაფინანსებული ბიზნესი სერიოზულად დააზარალა. განსაკუთრებით ტურიზმის და კვების სფეროში მოღვაწე ერთეულები. ასეა თუ ისე, PROCEED–ის შედეგების ცოტა ხნის წინ ჩატარებულმა რაოდენობრივმა შეფასებამ აჩვენა, რომ დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი აფასებს მუნიციპალიტეტის ეკონომიკური და სოციალური ცხოვრების გაუმჯობესებას და თვლის, რომ ეს არის PROCEED ჩარევის შედეგი. იმავე შეფასებამ დაადასტურა, რომ პროექტის მიერ გაცემული ბიზნეს-გრანტების წყალობით შეიქმნა 204 ახალი სამუშაო ადგილი (დაგეგმილი იყო 150). ჩემთვის პროექტის ყველაზე მნიშვნელოვანი შედეგი ადგილობრივი მოსახლეობის მენტალური ცვლილებაა. მუნიციპალიტეტის ძალიან ბევრმა მაცხოვრებელმა დაიწყო იმის გაცნობიერება, რომ მათი ცხოვრება შეიძლება მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდეს, თუ ისინი ერთად დაინახავენ ადგილობრივ საჭიროებებს და ადგილობრივი განვითარების შესახებ თვითონ მიიღებენ გადაწყვეტილებებს. PROCEED-ის მხარდაჭერილი პროექტებიდან რომელს გამოყოფდით? სხვა კარგ საგრანტო პროექტებს შორის, PROCEED-მა დააფინანსა სარწყავი სისტემის მოწღობა 82 ჰექტარზე კაკლის ფერმაში, რომელიც ეკომიგრანტი გურამ ნაკაშიძის ოჯახის საკუთრება იყო. გურამმა და მისმა ოჯახმა, რომლებიც მრავალი წლის განმავლობაში ესპანეთში მუშაობდნენ, დააგროვეს საწყისი კაპიტალი და შეიძინეს საჭირო ცოდნა, რომელიც მეურნეობის დასაწყებად გამოიყენეს. ეს იყო პოტენციურად ძალიან მოგებიანი პროექტი, მაგრამ რადგან მეურნეობას წყალი არ ჰქონდა, კაკლის მოსავალი მწირი იყო. სარწყავ წყალზე კარგმა წვდომამ, რაც ევროკავშირის გრანტის წყალობით გახდა შესაძლებელი, მნიშვნელოვნად გაზარდა მოყვანილი კაკლის რაოდენობა და ხარისხი. რაც მთავარია, მეურნეობის პროდუქციის მნიშვნელოვანმა გაუმჯობესებამ ფერმაში შექმნა 30 (!) ახალი მუდმივი და სეზონური სამუშაო ადგილი. ამის გარდა მთელი სოფელი, სამთაწყარო, სადაც გურამის ფერმა მდებარეობს, იღებს იმდენ სარწყავ წყალს, რამდენიც სჭირდება, რადგან სარწყავ სისტემებს საკმარისი წყალი მოაქვს სოფლის ყველა მოსახლისთვის.

of the PROCEED results showed that a significant share of residents of Dedoplistskaro municipality appreciate the improvement in the economic and social life of the municipality and believe this is a result of PROCEED interventions. The same assessment confirmed that 204 new jobs (vs. 150 planned) were created thanks to the business grants awarded by the project. To me, the most important result of the project is a mental change among the local population. Very many residents of the municipality started to understand that their life may improve significantly if they jointly see a big and a true picture of the local needs and make decisions on the local development on their own. Do you have a favorite grant project from those supported by the PROCEED? Among many other good projects, PROCEED funded the installation of an irrigation system at an 82-hectare walnut farm owned by the family of eco-migrant Guram Nakashidze. Guram and his family, having worked in Spain for many years, accumulated start-up capital and acquired the necessary knowledge that was used to set up the farm. It was a potentially highly profitable project, but because the farm lacked water, walnut yields were low. The good access to irrigation water that became possible thanks to the EU grant, has significantly increased the quantity and quality of the walnuts grown at the farm. Most importantly, the significant improvements in the farm setup brought about 30 (!) new permanent and seasonal jobs. In addition to this, the entire village of Samtatskaro, where Guram’s farm is located, is receiving as much irrigation water as it needs because the irrigation system brings enough water for all villagers.

DIPLOMAT 41

კრიზისის შესაძლებლობლად გადაქცევა „მერსი ქორფსის“ საქართველოში მოღვაწეობის 20 წლიანი ისტორია

Turning Crisis Around to Drive Economic Development – the Mercy Corps Example ნინო ცაბოლოვი NINO TSABOLOVI აერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია „მერსი ქორფსის“ წარმომადგენლობას წელს ჩვენს ქვეყანაში საქმიანობის 20 წელი შეუსრულდა, თუმცა გლობალური პანდემია როგორც ყველას, ამ ორგანიზაციასაც შეეხო და იუბილეს აღნიშვნის გადადების გარდა, საქმიანობაშიც გარკვეული ცვლილებების შეტანა მოუწიათ. საქართველოში დღემდე „მერსი ქორფსმა“ სხვადასხვა დონორის დაფინანსებით 20-ზე მეტი პროექტი განახორციელა, ამჟამად ხორციელდება 4 პროექტი, რომლებსაც აფინანსებენ შვეიცარიის საერთაშორისო განვითარების სააგენტო, ავსტრიის განვითარების თანამშრომლობა და საფრანგეთის განვითარების სააგენტო, ასევე ევროკავშირი სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარების პროგრამის (ENPARD-ის) ფარგლებში. „მერსი ქორფსი“ ჰუმანიტარულსა და განვითარების პროგრამებს ახორციელებს 45 ქვეყანაში, განსაკუთრებით იმ ქვეყნებში, სადაც ადამიანებს ყველაზე მეტად უჭირთ . კონკრეტულ პროექტებზე „დიპლომატს“ ორგანიზაციის წარმომადგენლობის დირექტორი საქართველოში, ირაკლი ქასრაშვილი, ესაუბრა.

t’s been 20 years since renowned international Non-Governmental Organization Mercy Corps kick started activities in Georgia. While events have been put in place to commemorate the 20th year anniversary of Mercy Corps in Georgia, the global pandemic truncated the organization’s plans and this led to several changes in plans and activities, and culminated in the postponement of the anniversary. Mercy Corps has so far implemented more than 20 projects in Georgia with funding received from various donors, and the organization is currently implementing 4 projects with funding received from the Swiss Agency for Development and Cooperation (SDC), Austrian Development Cooperation (ADC) the French Development Agency (AFD), and the European Neighbourhood Programme for Agriculture and Rural Development (ENPARD). Mercy Corps implements humanitarian and development programs in 45 countries globally, especially in countries where people are mostly in need. Irakli Kasrashvili, the Country Director of the agency in Georgia, shared some information with us at Diplomat Magazine about some specific projects being implemented by Mercy Corps.

რა გეოგრაფიულ არეალში ახორციელებთ პროექტებს და რის მიხედვით არჩევთ რეგიონებს? პროექტებს ძირითადად რეგიონებში ვახორციელებთ. უმეტესად ვმუშაობთ აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში. ამჟამინდელი პროექტები მიმდინარეობს კახეთის, ქვემო ქართლის, სამცხე-ჯავახეთისა და აჭარის რეგიონებში, თუ არ ჩავთვლით საფრანგეთის

What are the geographical areas considered during the implementation of your projects and what are the parameters for choosing the regions? We implement projects mainly in rural areas. We mostly work in Eastern and Southern Georgia and our current activities are

ს

42 DIPLOMAT

განვითარების სააგენტოს მიერ დაფინანსებულ პროგრამას, რომელშიც ძირითადი განმახორციელებელი ორგანიზაციის - ფინანსებისა და მენეჯმენტის ფრანკფურტის სკოლის - პარტნიორები ვართ და რომელიც მთელ საქართველოს მოიცავს. რომელ პროექტებზე მუშაობთ და რას მოიცავს ის? ჩვენი ყველაზე დიდი პროექტია „ალიანსების კავკასიის პროგრამა“. ამჟამად მიმდინარეობს ამ პროგრამის მესამე ფაზა. მისი პირველი ფაზის განხორციელება შვეიცარიის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს ხელშეწყობით 2008 წელს დაიწყო სამცხე-ჯავახეთის სამ მუნიციპალიტეტში და ახლა პროგრამა ოთხ რეგიონს - კახეთს, ქვემო ქართლს, სამცხე ჯავახეთსა და აჭარას - მოიცავს. მიმდინარე ფაზა ხორციელდება შვეიცარიის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოსა და ავსტრიის განვითარების სააგენტოს ხელშეწყობით. პროექტი დაიწყო 2017 წლის აპრილში და დამთავრდება 2022 წლის მარტში. იგი იყენებს საბაზრო სისტემების განვითარების მიდგომას და მუშაობს მეცხოველეობაში - მერძევეობისა და მეხორცეობის განვითარების მიმართულებით, ასევე - მეცხვარეობისა და მეფუტკრეობის სექტორში. პროექტი წარმატებით მიმდინარეობს და მის ფარგლებში დაახლოებით 300 000-ზე მეტმა ოჯახმა მიიღო სარგებელი. კონკრეტულად რა ხელშესახები სარგებელი იგულისხმება? ხელშესახები სარგებელი შემოსავლების ზრდას გულისხმობს. „მერსი ქორფსის“ როლი ამ შემთხვევაში ის არის, რომ ერთმანეთთან დააკავშიროს ბაზრის სხვადასხვა მოთამაშე და თუ საჭიროება მოითხოვს, გარკვეული დახმარებაც გაუწიოს თანადაფინანსების სახით. ამავე დროს, ამ პროექტში დიდ მნიშვნელობას ვანიჭებთ ქალების ეკონომიკური განვითარების ხელშეწყობას, რათა ისინი აქტიურად ჩაერთონ პროექტის განხორციელებაში. ასევე უმნიშვნელოვანესია ხელისუფლებასთან თანამშრომლობა, რადგან თუ ჩვენ გვსურს სისტემური ცვლილებები (მაგალითად, მეცხოველეობის, მეცხვარეობის, მეფუტკრეობის სექტორში), არა მხოლოდ უნდა დავეხმაროთ სხვადასხვა საბაზრო მოთამაშეს, არამედ, ამავე დროს აუცილებლად უნდა ვითანამშრომლოთ მთავრობასთანაც, რათა შემუშავდეს ისეთი სახელმწიფო რეგულაციები, რომლებიც ხელს შეუწყობენ უკეთესი გარემოს შექმნას ბიზნესსაქმიანობებისათვის. რაც შეეხება პროექტს „ევროკავშირი ახალგაზრდობისათვის სოციალური მეწარმეობის განვითარება სომხეთსა და საქართველოში“, იგი 2020 წლის იანვარში დაიწყო და 30 თვის განმავლობაში გაგრძელდება. ის ახალი და არსებული ახალგაზრდული სოციალური საწარმოების განვითარებას უწყობს ხელს საქართველოსა (კახეთის, ქვემო ქართლისა და სამცხე ჯავახეთის რეგიონები) და სომხეთში (ტავუშის, ლორესა და შირაქის პროვინციებში). პროექტის ძირითადი მიზნებია: 1) ახალგაზრდების უზრუნველყოფა მდგრადი სოციალური საწარმოების შექმნისთვის საჭირო ცოდნითა და უნარებით; 2) სოციალური საწარმოების ჩამოყალიბებისა და განვითარებისთვის ხელსაყრელი ეკოსისტემის შექმნის ხელშეწყობა. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ხელისუფლებასთან თანამშრომლობით მივიღოთ სპეციალური კანონი სოციალური მეწარმეობის შესახებ. კანონის არარსებობა მნიშვნელოვან დაბრკოლებას წარმოადგენს საქართველოსა და სომხეთში სოციალური მეწარმეობის განვითარებისათვის. სოფლის განვითარების ახალი მიდგომა საქართველოში სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარების ევროპის სამეზობლო პროგრამის (ENPARD) მხარდაჭერით განხორციელდა. „მერსი ქორფსი“ ბორჯომის განვითარების ჯგუფთან (LAG) ერთად ბორჯომის მუნიციპალიტეტში ახორციელებდა სოფლის განვითარების საპილოტე პროექტს. რა სარგებელი მოიტანა ამ პროექტმა? „მერსი ქორფსმა“ ევროკავშირის ENPARD-ის მხარდაჭერით

concentrated in the regions of Kakheti, Kvemo Kartli, Samtskhe-Javakheti, and Adjara. The only exception is the program funded by the French Development Agency, which covers all parts of Georgia, and we are running the program as a partnership with the lead implementing organization - the Frankfurt School of Finance and Management. What projects are you currently working on and what do these programs cover? Our biggest project is the Alliances Lesser Caucasus Programme. The third phase of this program is currently underway. Its first phase was launched in 2008 in three municipalities of Samtskhe-Javakheti with the support of the Swiss Agency for Development and Cooperation SDC. Now, the program covers four regions namely Kakheti, Kvemo Kartli, Samtskhe-Javakheti and Adjara. The current phase which is supported by the Swiss Agency for Development and Cooperation SDC and the Austrian Development Cooperation commenced in April 2017 and will end in March 2022. This program employs a market systems development approach and focuses on livestock – dairy/milk and meat value chains development, as well as - in the sheep breeding and beekeeping sectors. The project is a success and has provided tangible benefits to more than 300,000 households. Could you tell us specific tangible benefits that your projects have provided to its beneficiaries? Tangible benefits include income increase. The role of Mercy Corps in this case is to connect different market players and, if necessary, provide some assistance to them in the form of co-financing. At the same time on this program, we attach great importance to promoting the women economic empowerment so that they can be actively involved in all phases of the program implementation process. Cooperation with the government is also important, because if we want to achieve systemic changes (for example, in the livestock, sheep breeding, beekeeping sector), we must not only help the various market players, but we must also cooperate with the government to develop such state regulations and rules that will help create a better environment for business activities. As for the EU4Youth “Social Entrepreneurship in Armenia and Georgia” project, it started in January 2020 and it will last for 30 months. This program will promote the development of new and existing youth social enterprises in Georgia (Kakheti, Kvemo Kartli and Samtskhe-Javakheti regions) and Armenia (Tavush, Lori and Shirak provinces). The main goals of the project are: 1.To provide creative young people with the necessary knowledge and skills to establish sustainable social enterprises. 2. Support the development of a favorable ecosystem for the establishment and development of social enterprises. It is very important to adopt a special law on social entrepreneurship and we can only do this in cooperation with the government. One of the challenges that is significantly limiting the development of social entrepreneurship in Georgia and Armenia is the absence of specific legislation. Let us talk about the new approach to rural development in Georgia, which was implemented with the support of the European Neighborhood Program for Rural and Agricultural Development (ENPARD). Mercy Corps, together with the Borjomi Local Action Group (LAG), commenced the implementation of a pilot rural development project in Borjomi Municipality, what are the benefits of this project? Mercy Corps, with the support of ENPARD, implemented two phases of a rural development project in Borjomi Municipality in 2015-2019. Borjomi Local Action Group selected and funded 50 projects. These were mainly projects focused on tourism, agricul-

DIPLOMAT 43

ბორჯომის მუნიციპალიტეტში 2015-2019 წლებში განახორციელა სოფლის განვითარების პროექტის ორი ფაზა. ჩვენ დავაფინანსეთ ბორჯომის ადგილობრივი განვითარების ჯგუფის მიერ შერჩეული 50 პროექტი. ძირითადად, ეს იყო ტურიზმის, სოფლის მეურნეობის, სპორტული და კულტურული განვითარების, აგრეთვე გარემოს დაცვის პროექტები, საიდანაც სარგებელი მიიღო არა მარტო ბორჯომის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის უმრავლესობამ, არამედ ადგილობრივმა და უცხოელმა ტურისტებმაც. ორგანიზაციამ ასევე ჩამოაყალიბა სასოფლო მომსახურების ცენტრი, რომელიც მოსახლეობასა და ფერმერებს აწვდის მნიშვნელოვან სასოფლო-სამეურნეო ინფორმაციას, ატარებს ტრენინგებს და ასევე ეხმარება ბაზრებთან და მყიდველებთან კავშირის დამყარებაში. რა შეიცვალა ამ ჯგუფებისთვის აღნიშნული პროექტის განხორციელებისას სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის გაფართოებისა და გაზრდის მიმართულებით. ეს ცენტრი ახალქალაქში 12 წელია მუშაობს და ხელს უწყობს მუნიციპალიტეტში სოფლის მეურნეობის განვითარებას. ამასთან ერთად, უნდა აღინიშნოს, რომ ევროკავშირის ENPARD-ის მხარდაჭერით 2016 წლიდან „მერსი ქორფსი“, როგორც საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტის პარტნიორი, მონაწილეობს სოფლის განვითარების პროექტის განხორციელებაში ახალქალაქის მუნიციპალიტეტში. პროექტი უზრუნველყოფს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ადგილობრივი განვითარების ჯგუფის მეშვეობით ადგილობრივი მოსახლეობის ჩართულობას. ჯგუფის წევრები არიან კერძო სექტორის, სამოქალაქო საზოგადოებისა და სახელმწიფო სექტორის წარმომადგენლები და ისინი თავად იღებენ გადაწყვეტილებას, რა პროექტები დაფინანსდეს მუნიციპალიტეტში. ამ პროექტებს სარგებელი მოაქვს ადგილობრივი თემებისა და მოსახლეობისათვის. ასეთი პროექტებია: ქალთა და ბავშვთა ცენტრის დაარსება, ადგილობრივი რეწვის განვითარების ხელშეწყობა, სასოფლო სასტუმროების განვითარება და მრავალი სხვა. როგორც ცნობილია, „მერსი ქორფსი“ ასევე ეხმარება ფერმერებს სხვადასხვა სოფლიდან ასოციაციებისა და კოოპერატივების შექმნაში. ფერმერთა კოოპერატივები მუნიციპალიტეტებში გაძლიერდა. პირველი ფაზა 21 მუნიციპალიტეტში ჩატარდა. რა წვლილი შეიტანა ამ პროექტმა თქვენი მიზნის მიღწევაში? ეს იყო ძალიან მნიშვნელოვანი პროექტი, რომელსაც 2014-2017 წლებში ვახორციელებდით ევროკავშირის მხარდაჭერით ENPARD-ის ფარგლებში. ვმუშაობდით სამიზნე ჯგუფთან, მცირე ფერმერებთან, რომლებიც საქართველოში სოფლის მოსახლეობის უმრავლესობას შეადგენენ. პროექტის ფარგლებში დაფინანსებით დავეხმარეთ 74 სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივსა და მომსახურების 65 მიმწოდებელს. ჩვენ მზად ვიყავით იმისთვის, რომ ყველა კოოპერატივი მალევე ვერ მიაღწევდა მდგრადობას, მაგრამ უნდა ითქვას, რომ უმრავლესობა კვლავ ფუნქციონირებს. კოოპერაციის განვითარებას მრავალ ქვეყანაში ათლწლეულები დასჭირდა, ამიტომ იმის ილუზია, რომ 5-6 წელიწადში სასოფლო-სამეურენო კოოპერატივები საქართველოში სათანადოდ განვითარდება, არარეალურია. ეს არის მხოლოდ საწყისი ნაბიჯები იმ პერსპექტიული მიმართულებისა, რაც ხელს შეუწყობს ფერმერებს, ერთობლივი საქმიანობით განავითარონ სოფლის მეურნეობა საქართველოში. რა მნიშვნელობა აქვს საერთაშორისო მხარდაჭერას/თანამშრომლობას ქართული აგრარული სფეროს გავითარებისთვის, ქართული სოფლებისა და სოფლად მცხოვრები ხალხის უკეთესი ხვალინდელი დღისთვის და რა პოტენციალი არსებობს საერთაშორისო თანამშრომლობის კუთხით?

44 DIPLOMAT

ture, sports and cultural development, as well as environmental protection projects, which benefited not only the majority of the population of Borjomi Municipality, but also domestic and foreign tourists. The organization has also established an Rural Service Center that provides important agricultural information to residents and farmers, conducts training, and also helps connect with markets and buyers. What has changed for these groups since the implementation of this project in terms of expanding and increasing agricultural production? This center has been operating in Akhalkalaki for 12 years and in that period has been supporting the development of agriculture in the municipality. With the support of the European Union ENPARD since 2016, Mercy Corps, as a partner of the Georgian Institute of Public Affairs (GIPA), participates in the implementation of the rural development project in Akhalkalaki municipality. The project ensures the involvement of local people in the decision-making process through the local action group. The members of the group are representatives of the private sector, civil society and the public sector, and these representatives decide what projects to fund in the municipality. These projects benefit local communities and the entire populace. Some examples of the supported projects are – the establishment of a center for women and children, promotion of local handicrafts, development of rural guesthouses and many more. We know that Mercy Corps also helps farmers from different villages to form associations and cooperatives which, has led to the strengthening of several farmers’ cooperatives across municipalities. With the first phase held in 21 municipalities, what would you say is the contribution of this project to your overall goal? This was a very important project that we implemented between 2014 and 2017 with the support of the European Union ENPARD. We worked with the target group (small scale farmers), who make up the majority of the rural population in Georgia. Under the project, we funded 74 agricultural cooperatives and 65 agricultural service providers. We were prepared and operated on the basis of the fact that not all cooperatives could achieve sustainability in a short period of time, but it should be stated that currently most of them continue to function. It normally takes decades for agricultural cooperation system to develop in many countries, so the impression that proper agricultural cooperatives will develop and thrive in Georgia in just 5-6 years is unrealistic. These are just the first steps in a promising direction that will help farmers to develop agriculture in Georgia through joint activities. What is the significance of international support / cooperation for the development of the Georgian agricultural sphere, and for a better tomorrow for Georgian villages and rural people? Also, what are the potentials for international cooperation? International assistance is very important for Georgia, because in many cases it promotes activities and areas that are very important for the development of the country. They also introduce approaches that have not been used in our country before, but have been successfully implemented in the US and Europe. For example, the participatory LEADER approach to rural development, which would not have been ordinarily implemented in Georgia, turned out to be a very important initiative supported by the European Union. “We help people turn crisis into an opportunity” - this phrase, which is attributed to your organization’s mission, is especially important now that we are dealing with a pan-

საერთაშორისო დახმარებას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს საქართველოსთვის, რადგან ხშირ შემთხვევაში ის ხელს უწყობს იმ საქმიანობებსა და მიმართულებებს, რომლებიც ძალიან მნიშვნელოვანია ქვეყნის განვითარებისათვის. მათ აგრეთვე შემოაქვთ ისეთი მიდგომები, როგორებიც ჩვენს ქვეყანაში მანამდე არ იყო გამოყენებული და წარმატებით ხორციელდებოდა აშშ-სა და ევროპაში. მაგალითად, სოფლის განვითარების LEADER მიდგომა, რომლის განხორციელება საქართველოში არ დაიწყებოდა, ევროკავშირის მიერ მხარაჭერილი ძალიან მნიშვნელოვანი ინიციატივა რომ არ ყოფილიყო. „ჩვენ ვეხმარებით ადამიანებს კრიზისის შესაძლებლობად გადაქცევაში“ - ეს ფრაზა, რომელიც თქვენი ორგანიზაციის მისიაში ამოვიკითხე, პანდემიის ფონზე განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს. როგორ წარმოგიდგენიათ ამ მიზნის განხორციელება COVID-19-ის კრიზისის ფონზე? ვფიქრობთ, რომ COVID-19-ის კრიზისთან დაკავშირებით მომავალში განვახორციელებთ გარკვეულ პროექტებს, რომლებიც კოვიდის მიერ გამოწვეულ ეკონომიკურ სირთულეებს შეებრძოლება და მოსახლეობას დაეხმარება, რადგან ჩანს, რომ ამ ვირუსის გავლენები გრძელვადიანია. შვეიცარიის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს ალიანსების კავკასიის პროექტის ფარგლებში გარკვეული დახმარება უკვე განვახორციელეთ ქვემო ქართლის რეგიონში - დავეხმარეთ ყველის გადამამუშავებელ საწარმოებს (როდესაც ჩაკეტილი იყო რამდენიმე მუნიციპალიტეტი) მოსახლეობისთვის თავის რეგიონში საკუთარი პროდუქციის შეუფერხებლად მიწოდებაში. მომავალში რა პროექტების განხორციელებას გეგმავთ და როგორ შეაჯამებთ შედეგებს? მანამდე მინდა აღვნიშნო პროექტი „ქალთა ოთახების“ (ახალი მუნიციპალური მომსახურების) შექმნა, რომელთა განვითარებაც მოხდა ორი სხვადასხვა პროექტის ფარგლებში, რომელთაგან ერთი არის შვეიცარიის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს „ალიანსების“ პროგრამა, ხოლო მეორე - USAID-ის „გაუმჯობესებული შესაძლებლობების“ პროექტი, რომელიც განხორციელდა 2014-16 წლებში. ამჟამად „ქალთა ოთახები“ ფუნქციონირებს საქართველოს 31 მუნიციპალიტეტში და სომხეთის ერთ პროვინციაში. ეს არის მომსახურება, რომელიც სასოფლო ტერიტორიებზე მცხოვრებ ქალებს ეხმარება, რომ მიიღონ ინფორმაცია სხვადასხვა მიზნობრივი პროექტების შესახებ, აწვდის მათ ინფორმაციას ადგილობრივი ხელისუფლების გადაწყვეტილებების შესახებ, აძლიერებს მათ ჩართულობას მუნიციპალიტეტში მნიშვნელოვანი საკითხების განხილვასა და გადაწყვეტილებების მიღებაში. იქედან გამომდინარე, რომ ეს პროექტი კარგად მუშაობს, რამდენიმე მუნიცპალიტეტში, მაგალითად, გურიის რეგიონში ადგილობრივი ხელისუფლების ინიციატივითა და დაფინანსებით ჩვენი კონსულტაციების საფუძველზე უკვე თავად შექმნეს ქალთა ოთახები. რაც შეეხება „მერსი ქორფსის“ მომავალ საქმიანობას საქართველოში, აუცილებლად განვაგრძობთ მუშაობას სოფლის მეურნეობისა და ეკონომიკური განვითარების, ასევე სოფლის განვითარების მიმართულებით. ამასთანავე ძალიან საინტერესოდ მიგვაჩნია ახალგაზრდებთან მუშაობა სოციალური მეწარმეობის განვითარების კუთხით. შეიძლება, დროთა განმავლობაში სოციალური მეწარმეობა ეკონომიკის მნიშვნელოვანი ნაწილი გახდეს. ამავე დროს, იგი საშუალებას აძლევს ყველაზე მოწყვლად ჯგუფებს, მიიღონ ეკონომიკური სარგებელი. გარდა ამისა, ძალიან გვაინტერესებს სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების მიმართულებით მუშაობა და გენდერული პროექტების განხორციელება.

demic. How do you envision achieving this goal in the wake of the COVID-19 crisis? We think that we will implement some projects related to COVID-19 in the future, which will assuage the economic difficulties occasioned by the pandemic. These projects will help the population, because it seems that the effects of this virus are long-term. As part of the Swiss Agency for Development and Cooperation SDC, we at Alliances Lesser Caucasus Programme have already provided some assistance in the Kvemo Kartli region - helping dairy enterprises (when several municipalities were on lockdown) to provide uninterrupted supply of their products to the population in their region. What projects do you plan to implement in the future and how will you summarize their goals/results? Before that, I would like to mention the project of creating women’s rooms (new municipal services), which were developed within the framework of two different projects, one of which is the Alliances Lesser Caucasus Programme of the Swiss Agency for Development and Cooperation SDC and the other is the USAID Improving Choices for Women and Girls, which was implemented between 2014 to 2016. Currently, women’s rooms operate in 31 municipalities of Georgia and one province of Armenia. It is a service that helps women living in rural areas to obtain information about various target projects, local government decisions, and strengthens their involvement in discussing important issues and decision-making in the municipality. Due to the fact that this project works well in several municipalities, we have been able to set up the initiative and provided support for local authorities to ensure replication of the success of our women’s rooms, for example, in the Guria region. As for the future activities of Mercy Corps in Georgia, we will definitely continue to work in the field of agriculture and economic development, as well as rural development. In addition, we find it very interesting to work with young people in terms of social entrepreneurship development. Social entrepreneurship can, over time, become an important part of the economy. At the same time, it allows people who belong to the most vulnerable groups to get economic benefits. In addition, we are very interested in working towards the civil society development and the implementation of gender projects.

DIPLOMAT 45

Mercy Corps Georgia – Empowering People, Driving Change

მ

ერსი ქორფსი“ არის საერთაშორისო არასამთავრობო ჰუმანიტარული დახმარებისა და განვითარების გლობალური ორგანიზაცია, რომელიც არსებობს გაჭირვების, სიღარიბისა და ჩაგვრის შესამსუბუქებლად უფრო უსაფრთხო, პროდუქტიული და სამართლიანი თემების მშენებლობაში მხარდაჭერისთვის. „მერსი ქორფსი“ ეხმარება ადამიანებს კრიზისის შესაძლებლობად გადაქცევაში. ახდენს თემების მიერ მართული, ბაზარზე ორიენტირებული გადაწყვეტილებების კატალიზაციას. „მერსი ქორფსი“ ქმნის სოციალურ ინოვაციებს, რომლებიც ცხოვრებას გარდაქმნის. „მერსი ქორფსის“ კონცეპტუალური ჩარჩო - ხედვა ცვლილებისთვის - ხაზს უსვამს სახელმწიფო, კერძო და სამოქალაქო სექტორის პარტნიორობის მნიშვნელობას ანგარიშვალდებულების, მონაწილეობისა და მშვიდობიანი ცვლილებების გაძლიერებაში, რასაც უფრო უსაფრთხო, პროდუქტიული და სამართლიანი საზოგადოებისკენ მივყავართ. „მერსი ქორფსი“ საქართველოში 2000 წლის სექტემბრიდან ფუნქციონირებს და მას შემდეგ განახორციელა 20-ზე მეტი პროგრამა ეკონომიკური და სოფლის მეურნეობის განვითარების სფეროში, რაც მოიცავს: სოფლის განვითარებას, სათემო მობილიზაციას, საბაზრო სისტემების განვითარებას, სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებას, სოციალური საწარმოების განვითარებას, მოწყვლადი ჯგუფების დახმარებას, ომის შედეგად დაზარალებული მოსახლეობის დახმარებას. „მერსი ქორფსის“ მიზანია, შექმნას უფრო პროდუქტიული, სტაბილური და სამართლიანი თემები სოფლის მდგრადი განვითარების, სოციალური და ბაზარზე ორიენტირებული ინიციატივების მეშვეობით საქართველოსა და სრულიად სამხრეთ კავკასიის რეგიონში. „მერსი ქორფსის“ წარსული და მიმდინარე პროგრამების რამდენიმე მაგალითი:

„

საბაზრო სისტემების განვითარება - შვეიცარიის განვითარების თანამშრომლობის სააგენტოსა და ავსტრიის განვითარების სააგენტოს მხარდაჭერით 2008 წლიდან შვეიცარიის განვითარებისა და თანამშრომლობის სააგენტო (SDC), ამჟამად ავსტრიის განვითარების სააგენტოსთან

46 DIPLOMAT

ercy Corps is an international, non-governmental humanitarian relief and development global organization that exists to alleviate suffering, poverty and oppression by helping to build more secure, productive and just communities. We empower people to turn crisis into opportunity. We catalyze community-led, market-driven solutions. We create social innovations that transform lives. Mercy Corps’ conceptual framework – the Vision for Change – emphasizes the importance of public, private and civic sector partnerships in boosting accountability, participation, and peaceful change, thereby leading to more secure, productive and just communities. Mercy Corps has been operating in Georgia since September 2000 and has since then implemented a number of programs in the field of economic/agricultural development; rural development; community mobilization; market systems development, civil society development, social enterprises development, vulnerable people assistance; assistance to IDPs and population affected by war. Mercy Corps’ goal in Georgia is to create more productive, resilient and equitable communities through sustainable rural development as well as socially and market-oriented initiatives in the rural areas of Georgia and the entire South Caucasus Region. Here are a few examples of Mercy Corps past and current programs:

MARKET SYSTEMS DEVELOPMENT – SUPPORTED BY THE SWISS AGENCY FOR DEVELOPMENT COOPERATION SDC AND AUSTRIAN DEVELOPMENT AGENCY Since 2008, the Swiss Agency for Development and Cooperation (SDC) has been funding Mercy Corps to implement the Alliances Caucasus Program (ALCP), which aims at harnessing market development solutions to promote systemic

ერთად, მხარს უჭერს „მერსი ქორფსის“ „ალიანსების კავკასიის პროგრამის“ (ALCP) განხორციელებას, რომლის მიზანია მეცხოველეობის (მერძევეობა და მეხორცეობა), მეცხვარეობისა და მეფუტკრეობის სექტორების დახმარება სისტემური ცვლილებების ხელშესაწყობად საბაზრო სისტემების განვითარების მიდგომის გამოყენებით. ამ პროგრამისთვის „მერსი ქორფსი“ თანამშრომლობს კერძო სექტორის ძირითად წარმომადგენლებთან, რათა გააანალიზოს, ინვესტიცია მოახდინოს და ხელი შეუწყოს შესაბამის ღირებულებათა ჯაჭვის გაუმჯობესებას საქართველოს ოთხ რეგიონში (კახეთი, ქვემო ქართლი, სამცხე-ჯავახეთი და აჭარა). პროგრამა ასევე ვრცელდება სომხეთსა და აზერბაიჯანში. ALCP პროგრამა დიდ ყურადღებას ამახვილებს ქალთა ეკონომიკურ გაძლიერებაზე, ასევე მთავრობასთან თანამშრომლობასა და გარემოს დაცვაზე. პროგრამის დასაწყისიდან 300 000-ზე მეტ მცირე ფერმერ ოჯახს გაეზარდა შემოსავალი, შეიქმნა 750 ახალი სამუშაო ადგილი და 800-ზე მეტ საწარმოსთვის შეიქმნა დამატებითი შემოსავალი. აღსანიშნავია, რომ ALCP ბენეფიციარ საწარმოთა 90% ახლა მუშაობს პროგრამის დამატებითი მხარდაჭერის გარეშე. ეს გვიჩვენებს, რომ პროგრამამ წარმატებით უზრუნველყო რეალური და მდგრადი ცვლილებები მცირე ფერმერებისა და ბიზნესებისათვის. სოფლის განვითარების ხელშეწყობა ევროკავშირის მხარდაჭერით სოფლის მეურნეობისა და სოფლის განვითარების ევროპული სამეზობლო პროგრამის ფარგლებში (ENPARD) სოფლის განვითარების პროგრამა „მერსი ქორფსი“ 2015 წლიდან ახორციელებს თანამომანილეობით LEADER (კავშირები სოფლის ეკონომიკასა და განვითარების ქმედებებს შორის) მიდგომას ბორჯომისა და ახალქალაქის, აგრეთვე ყაზბეგისა და ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტებში. ეს მიდგომა მიზნად ისახავს სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებას ისე, რომ მან ხელი შეუწყოს საჯარო, კერძო და სამოქალაქო სექტორების თანამშრომლობას ადგილობრივი სამოქმედო ჯგუფის მეშვეობით, რომელიც განსაზღვრავს განვითარებასთან დაკავშირებულ პრიორიტეტებს და აფინანსებს სოციალურ და ეკონომიკურ ინიციატივებს. პროგრამის საშუალებით 200-ზე მეტი ინიციატივა განხორციელდა და 15-20%-ით გაეზარდა შემოსავალი 10 000-ზე მეტ ოჯახს. ფერმერთა კოოპერატივების გაძლიერება საქართველოს მუნიციპალიტეტებში ევროკავშირის მხარდაჭერით 2014-2017 წლებში სოფლის მეურნეობისა და სოფლის განვითარების ევროპული სამეზობლო პროგრამის (ENPARD) ფარგლებში „მერსი ქორფსმა“ განახორციელა პროგრამა „ფერმერთა კოოპერატივების გაძლიერება საქართველოს მუნიციპალიტეტებში“, საქართველოს 5 რეგიონის (კახეთი, იმერეთი, შიდა ქართლი, ქვემო ქართლი და სამცხე-ჯავახეთი) 21 მუნიციპალიტეტში. ამ პროგრამამ გააუმჯობესა კარტოფილის, ხილის, ბოსტნეულის, თაფლის, რძისა და ხორცის ღირებულებათა ჯაჭვები, დაეხმარა საქართველოს სოფლის მეურნეობის სექტორს სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების, სოფლის მეურნეობის მომსახურების მიმწოდებლებისა და ადგილობრივი ხელისუფლების შესაძლებლობების გაზრდაში, ეფექტურ თანამშრომლობასა და მცირე ბიზნესისთვის შესაბამისი ბიზნეს მომსახურების მიწოდებისთვის. დამხმარე ფუნქციების გაუმჯობესებული ეფექტურობა (მონაცემები, ინფორმაცია, მასალები, მომსახურება, მარკეტინგი და ა.შ.), სოფლის მეურნეობის მომსახურების მიმწოდებლებთან კავშირის გაძლიერება, აგრეთვე საბაზრო გარემოს გაუმჯობესება დაეხ-

change by using Market Systems Development approach. For this program Mercy Corps is working with key private sector market actors to analyze, invest in, and scale up value chain improvements in four regions of Georgia (Kakheti, Kvemo Kartli, Samtskhe-Javakheti and Adjara) and the program also extends to Armenia and Azerbaijan for the dairy, beef, sheep and honey value chains. ALCP program has a strong focus on women’s economic empowerment as well as on governance and environment. Since the beginning of the program more than 300,000 small-scale farmer households have directly benefited through income increase, some 750 new full-time jobs have been created and more than 800 enterprises have experienced additional net income increase. It is worth mentioning that 90% of ALCP participants are now operating without any additional program support. This shows that the program has been successful in leveraging real and lasting change for small-scale farmers and businesses.

PROMOTING RURAL DEVELOPMENT – SUPPORTED BY THE EUROPEAN UNION In the framework of the European Neighborhood Program for Agriculture and Rural Development (ENPARD) Rural Development program Mercy Corps has since 2019 been implementing a bottoms-up, community-driven LEADER (Links between the Rural Economy and Development actions) approach in Borjomi, Lagodekhi, Kazbegi and Akhalkalaki municipalities. This approach targets socio- economic development in a way that it encourages public, private and civil sectors’ collaboration through a Local Action Group that determines development related priorities and supports community-driven initiatives. Through the program, more than 200 community initiatives have been implemented and the project generated 15-20% income increase for more than 10,000 households.

STRENGTHENING FARMERS’ COOPERATIVES IN RURAL MUNICIPALITIES OF GEORGIA – SUPPORTED BY EUROPEAN UNION Between 2014 and 2017, In the framework of the European Neighborhood Program for Agriculture and Rural Development (ENPARD), Mercy Corps implemented the program named Strengthening Farmers Cooperatives in Rural Municipalities of Georgia in 21 municipalities of 5 regions of Georgia (Kakheti, Imereti, Shida Kartli, Kvemo Kartli and Samtskhe-Javakheti). In these municipalities the program improved potato, fruit, vegetable, honey, dairy and meat value chains, supported the Georgian agriculture sector by increasing the capacity of the Farmers’ Groups, Agriculture Service Providers (ASP’s) and the Government Sector to collaborate effectively and provide relevant business services to small scale farmers. Improved efficiency of supporting functions (inputs, information, supplies, services,

DIPLOMAT 47

მარა მცირე ფერმერებს პროდუქტიულობის გაზრდაში, საოპერაციო ხარჯების შემცირებაში, საარსებო მინიმუმიდან ბაზარზე ორიენტირებულ სოფლის მეურნეობაში გადასვლაში, დამატებითი შემოსავლის გამომუშავებასა და, საბოლოოდ, სოფლად სიღარიბის შემცირებაში. მიღწეული შედეგები მოიცავს: 74 ბიზნესზე ორიენტირებული სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის გაძლიერებულ შესაძლებლობებსა და გაფართოებულ ბიზნეს საქმიანობას ორგანიზაციული განვითარების, თანამშრომლობის / ქსელის, ბიზნესთან დაკავშირებული უნარებისა და სოფლის მეურნეობის ტექნოლოგიების მიმართულებით; სოფლის მეურნეობის 65 მომსახურების მიმწოდებელმა ხელი შეუწყო ფერმერებისა და ფერმერთა ჯგუფების მომსახურების გაუმჯობესებასა და გაზრდას, კერძო სექტორის მოგებიანი გაფართოების შექმნასა და კოოპერატივებთან მდგრადი თანამშრომლობის დამყარებას; კოოპერატივებისა და მათი წევრების მოგება საშუალოდ 29%-ით გაიზარდა. ქალთა და გოგონების შესაძლებლობების გაუმჯობესება - USAID და SDC მხარდაჭერით 2012 წლიდან „მერსი ქორფსი“ ხელს უწყობს „ქალთა ოთახის“ მოდელის დამკვიდრებას საქართველოში და შემდეგ, სომხეთშიც. მუნიციპალიტეტებში შეიქმნა „ქალთა ოთახები“, რომლებიც უზრუნველყოფენ ინფორმაციის მიწოდებას და დახმარებას უწევენ ქალებსა და გოგონებს სოფლად. „მერსი ქორფსი“ ხელს უწყობს ქალების მონაწილეობის გაზრდას გადაწყვეტილების მიღების პროცესში თემისა და მუნიციპალიტეტის დონეზე, განსაკუთრებით განვითარების ბიუჯეტის პრიორიტეტების განსაზღვრისა და ახალგაზრდებისა და მეწარმე ქალების მხარდაჭერის თვალსაზრისით. „ქალთა ოთახები“ ფუნქციონირებს საქართველოს 31 მუნიციპალიტეტში. ადგილობრივი ხელისუფლება ამ მოდელს იყენებს თანამშრომლობისა და ინფორმაციის გაზიარების გაუმჯობესებისა და ქალთა და ადგილობრივი მოსახლეობისათვის ახალი ბიზნესის შესაძლებლობების შესაქმნელად. სომხეთში ლორეს მუნიციპალიტეტი იყენებს ამ მოდელს და ახორციელებს „ქალთა ოთახის“ მხარდაჭერას საკუთარი დაფინანსებით. ახალგაზრდული სოციალური მეწარმეობის მხარდაჭერა - SEAG პროგრამა - ევროკავშირის მხარდაჭერით ევროკავშირი ახალგაზრდობისათვის - სოციალური მეწარმეობა სომხეთსა და საქართველოში (SEAG) არის 30 თვიანი პროგრამა, რომელსაც ამჟამად „მერსი ქორფსი“ ახორციელებს საქართველოს სამ რეგიონში (კახეთი, ქვემო ქართლი და სამცხე-ჯავახეთი) და სომხეთის სამ პროვინციაში: (შირაქი, ლორე და ტავუში). „მერსი ქორფსი“ და მისი ადგილობრივი პარტნიორები - საქართველოს ბიზნეს საკონსულტაციო ორგანიზაციების ასოციაცია (ABCO) და არასამთავრობო ორგანიზაცია „განვითარების პრინციპები“ (DP) მიზნად ისახავენ ახალგაზრდების დასაქმებას და ხელს უწყობენ სოციალურ ერთიანობას, ჩართულობასა და უთანასწორობის შემცირებას. პროგრამა მიზნად ისახავს ხელსაყრელი ეკოსისტემების განვითარების ახალგაზრდა სოციალური მეწარმეებისთვის (18-29 წლის ასაკის) და ეხმარება მათ საჭირო ცოდნისა და უნარების მიღებაში საკუთარი მდგრადი სოციალური საწარმოების შექმნისა და მათი წარმატებული მართვის შესაძლებლობების გაზრდის მიზნით.

48 DIPLOMAT

marketing, etc.), strengthening linkages with Agriculture Service Providers (ASP), as well as enhancing the market environment has helped small-scale farmers to increase production, reduce costs of operations, progress from subsistence to market oriented agriculture, generate additional income and, ultimately, reduce poverty in the target rural areas. Impacts achieved to date include: strengthened capacity and expanded business activities of 74 business-oriented agricultural cooperatives in organizational development, collaboration/networking, and business related skills and agricultural technologies; 65 Agricultural Service Providers assisted to improve and increase services to farmers and farm groups, creating private sector profitable expansion and establishing sustainable collaboration with cooperatives; 29% average increase in profits for the beneficiary cooperatives and their members.

IMPROVING CHOICES FOR WOMEN AND GIRLS – SUPPORTED BY USAID AND SDC Between 2011 and 2019, Mercy Corps supported establishment of Women’s Room model in several municipalities of Georgia and Armenia. Women’s Rooms have been established in municipalities to provide information, resources, and support to women and girls in the rural areas. The program helped to increase the participation of women and girls in decision-making at community and municipality level, particularly in regard to the development related budget prioritization and support to youth and women entrepreneurs. Local authorities praised this model for having improved local networking, increased information sharing, and created new business opportunities for women and local populations in 31 municipalities in Georgia. Lori marz (province) in Armenia continue to support Women’s Centers through its own funding and use the model within governmental office.

SUPPORTING YOUTH SOCIAL ENTREPRENEURSHIP – SEAG PROGRAM SUPPORTED BY THE EUROPEAN UNION EU4Youth Social Entrepreneurship in Armenia and Georgia (SEAG) is a 2 years long program currently being implemented by Mercy Corps in three regions of Georgia (Kakheti, Kvemo Kartli, and Samtskhe-Javakheti) and in three marzes (provinces) in Armenia (Shirak, Lori, and Tavush). Mercy Corps and its regional partners – the Association of Business Consulting Organizations of Georgia (ABCO) and Development Principles NGO (DP) in Armenia are aiming at fostering youth employment and contributing to social cohesion, inclusion and reduction of inequalities. The program focuses on improving the development of favorable ecosystems for young social entrepreneurs (aged 18-29) helps to provide them with necessary knowledge and skills to increase their capacity to establish and run their own sustainable social enterprises.

CHÂTEAU MUKHRANI

a pioneer in the historic winemaking region of Kartli, where it all originated ...

აქართველო, როგორც მეღვინეობის სამშობლო, მრავალფეროვანია როგორც ყურძნის ჯიშებით, ისე იმ რეგიონებით, სადაც დღეს არაერთი მეღვინეობა გვხვდება. ქართლი ერთ-ერთი მათგანია და გამოირჩევა თავისი ჯიშური თუ კლიმატური თავისებურებებით. აქედან გამომდინარე, გადავწყვიტეთ, ვწვეოდით შატო მუხრანს, რომელიც ქართლის მეღვინეობის ერთ-ერთი უნიკალური წარმომადგენელია და უფრო დეტალურად გაგვეცნო მნიშვნელოვანი კულტურული და ისტორიული ფაქტები. ჩვენ შევხვდით ქართლში ამ დარგის პიონერი კომპანიის წარმომადგენლებს და ღვინისა და ღვინის ტურიზმის მიმართულებით ვისაუბრეთ რეგიონზე, კომპანიის მიღწევებსა და სამომავლო გეგმებზე.

ს

eorgia, accurately described as the homeland of winemaking, is also home to diverse grape varieties, and wineries scattered across her regions. Kartli is one of these regions and it is distinguished for its varietal and climate characteristics. We decided to embark on a visit to Château Mukhrani, one of the unique makers and representatives of Kartli winemaking. This visit allowed us to dive deeper into the wine world and to understand the important cultural and historical facts surrounding wine making in Georgia. Diplomat Magazine met with the company’s pioneer representatives in Kartli and we spoke to them about the region, the company’s achievements, and their future plans in the field of wine and wine tourism. Here is our exclusive interview with them:

DIPLOMAT 49

თეონა ტალახაძე - ბრენდმენეჯერი მოგესალმებით, თეონა. თუ შეგიძლიათ, დეტალურად მოგვიყვეთ ქართლის, როგორც ღვინის რეგიონის შესახებ? ჩვენ, ზოგადად, ნაკლებად ვსაუბრობთ ქართლზე, როგორც ღვინის კულტურის ერთ-ერთ უძველეს რეგიონზე. თუ გადავხედავთ ისტორიულ ფაქტებს, ნათლად დავინახავთ, რა მნიშვნელობისაა ამ მხრივ ეს რეგიონი და განვითარების რა შესაძლებლობებს იძლევა. ქართლში დარგის უწყვეტ და საოცარ განვითარებაზე მეტყველებს სხვადასხვა ადგილას ნაპოვნი ათასობით ქვევრი და ღვინის სხვა ჭურჭელი. ქართლის რეგიონზე მოდის კულტურული მევენახეობა-მეღვინეობის საქართველოში დაბადების ძირითადი დამადასტურებელი მატერიალური საბუთები, რომელთა შორისაც უძველესი ქვემო ქართლში არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოჩენილი ძვ. წ. აღ. VII-VI ათასწლეულით დათარიღებული წიპწებია, ასევე უძველესი

TEONA TALAKHADZE – Brand Manager Teona thank you for hosting us, please tell us more about Kartli as a wine region? We generally do not talk much about Kartli, as one of the oldest regions of wine culture. If we look at the historical facts, we will clearly see the importance of this region in Georgian winemaking and the development opportunities it offers. Thousands of Qvevris and other wine vessels found in different places testify to the continuous and amazing development of the wine field in Kartli. The main material documents confirming the birth of viticulture and winemaking in Georgia all point to the Kartli region. These documents contain information about oldest grape seeds, discovered during archeological excavations dated back to BC VII-VI centuries in Kvemo Kartli. They also contained information about the oldest cellar, where huge clay

"Ariadne and Dionysus", a floor mosaic from Dzalisi, Georgia, 2nd century AD

მარანი, სადაც ღვინის შესანახად გამოიყენებოდა მიწით დაფარული უზარმაზარი თიხის ქვევრები და განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი სოფელ შულავერთან აღმოჩენილი ვაზის მტევნებით შემკული უძველესი ქვევრი, რომლის ხნოვანებაც რვა ათასი წელია. ქართლელთა ბუნება და განსაკუთრებული სიყვარული ვაზისა და ღვინისადმი საუკუნეთა მანძილზე გამოიხატა ადგილობრივ კულტურაში, ტრადიციულ წეს-ჩვულებებში, არქიტექტურაში, მხატვრობაში, პოეზიასა და ხელოვნების სხვა დარგებში. ჯერ კიდევ ძველი წელთაღრიცხვის ავტორების (ქსენოფონტე, ჰეროდოტე, სტრაბონი, პროკოფი კესარიელი, ჰომეროსი და სხვ.) ცნობები, რომლებიც გვაწვდის მასალებს, რომ ქართლში უძველესი დროიდან ხარობდა ვაზი და მზადდებოდა შესანიშნავი თეთრი და წითელი ღვინოები. ამავე მიზეზს უკავშირდება ის რეალობა, რომ მსოფლიოში ცნობილი 4000-მდე ვაზის ჯიშიდან ქართლში 200-მდეა დადასტურებული. ვაზისა და ღვინის ჯიშების ჩამოყალიბების პარალელურად მაღალი

50 DIPLOMAT

Qvevris covered with earth were used to store wine and most importantly, the ancient Qvevri decorated with grape bunches, found near the village of Shulaveri, which are 8 000 years old. The nature of the people of Kartli and their special love for wine have been expressed for centuries in local culture, traditions, architecture, painting, poetry and in other fields of art. Information from authors of ancient times (Xenophon, Herodotus, Strabo, Procopius of Caesarea, Homer, etc.) provides us with materials which indicates that from ancient times, vines flourished in Kartli, and excellent white and red wines were produced. The same reason is connected with the fact that up to 200 out of 4000 world famous vine varieties have been confirmed in Kartli. Simultaneously we know that with the formation of vine and wine varieties, the figures in the field grew under the

ეთნიკური სტანდარტებისა და ძლიერი ტრადიციების გავლენით გაიზარდა ამ დარგში მოღვაწეთა რაოდენობა. მათ შორის უპირველესი იყო ივანე მუხრანბატონი. XIX ს-ის 70-იან წლებში ტრადიციული ქართული და თანამედროვე ევროპული ტექნოლოგიების შერწყმით მან მუხრანიდან იქამდე არნახული ვენახით წარმოებითა და მენეჯმენტით მსოფლიოში გაიტანა ქართული ღვინის სახელი. მით უფრო აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ იმ პერიოდისთვის პირველად საფრანგეთში ღვინის საერთაშორისო კონკურსზე ქართულმა ღვინომ, რომელიც მუხრანბატონს ეკუთვნოდა, ოქროს მედალი მოიპოვა. თანამედროვე ტექნოლოგიებმა ბევრი სიახლე შეიტანა დარგის განვითარებაში, მაგრამ უნდა ითქვას, რომ ამას უკანა პლანზე არ გადაუტანია ის ძველი ტრადიციები და მიდგომები, რომლებიც ქართლში უხსოვარი დროიდან ჩამოყალიბდა. ანუ, გლეხი ხშირად დღესაც იყენებს ღვინოსა და ვაზთან დაკავშირებულ იმ ატრიბუტებს, რომლებსაც ასწლეულებისა და ათასწლეულების განმავლობაში იყენებდა. ქართლელები ახერხებდნენ, არა მარტო გადაერჩინათ, არამედ გაეუმჯობესებინათ ვაზის ჯიშური ასორტიმენტი, შეექმნათ და განევითარებინათ უნიკალური ჯიშები: გორული მწვანე, შავკაპიტო, თავკვერი და სხვა. შესანიშნავმა კლიმატურმა და გეოლოგიურმა პირობებმა ქართლი ჩამოაყალიბა იმ პრესტიჟულ ადგილად, რომელიც საუკეთესოა ელეგანტური და კომპლექსური წითელი და თეთრი ღვინის დაყენებისთვის ტრადიციული თუ თანამედროვე სტილით. დიდი მადლობა ძალიან საინტერესო განხილვისთვის. თუ შეიძლება, მოგვიყევით კომპანიის მთავარ მიზნებსა და იმაზე, თუ რა ხდება ამ მხრივ დღესდღეობით? ზემოთხსენებულ ისტორიულ საფუძვლებზე დაყრდნობით მოხდა შატო მუხრანის აღდგენა და იმ დიადი ისტორიისა და მემკვიდრეობის გაგრძელება, რომელსაც გულისხმობს თვითონ შატოს კონცეფცია და ჩვენი ღვინის ხარისხი. ჩვენი მთავარი ღირებულებები ყოველთვის იყო და არის სრულყოფილებისკენ სწრაფვა და ნამდვილობა, იგივე ავთენტურობა. უპირველესად, ეს აისახება ჩვენს ხარისხზე, რომელსაც ვთავაზობთ ჩვენს მომხმარებლებს ღვინისა თუ ღვინის ტურიზმის მიმართულებით. ჩვენი მიზანი, რაღა თქმა უნდა, საერთაშორისო ასპარეზზე ქართული ღვინის კულტურის განვითარება და მისი ცნობადობის ამაღლებაა. ვფიქრობ, დღესდღეობით ამ მხრივ სწორ ნაბიჯებს ვდგამთ, თუმცა გასაკეთებელი კიდევ ბევრია. საჭიროა დაუღალავი შრომა და მუდმივი კომუნიკაცია. დღეს მსოფლიოს 23 ქვეყანაში ვეწევით ექსპორტს და სტრატეგიულ ბაზრებზე სხვადასხვა სახის აქტივობისა თუ ღონისძიების ორგანიზებითა და მონაწილეობის გზით ვცდილობთ, წარვადგინოთ არა მხოლოდ ჩვენი კომპანია, არამედ მთლიანად ქართული კულტურა და ისტორია. ვფიქრობ, საერთო ჯამში ამ მხრივ საქართველო მეტად მიმზიდველია მსოფლისათვის და ქართული ღვინო საზღვარგარეთ სულ უფრო მეტ ინტერესსა და დაფასებას იმსახურებს. ჩვენი ღვინისადმი ინტერესი განსაკუთრებით მზარდია აზიაში. ამ ყველაფერზე მოწმობს მსოფლიო ღვინის საერთაშორისო კონკურსებზე ჩვენ მიერ მიღებული შეფასებები და მოპოვებული ჯილდოები. გიორგი ჩიკვაიძე - ბრენდამბასადორი გიორგი, გთხოვთ განგვიმარტეთ, რას ნიშნავს შატო და რა უპირატესობა აქვს მის კონცეფციას მეღვინეობის თვალსაზრისით. შატო მუხრანის ისტორია 1878 წლიდან იწყება, როდესაც ივანე ბაგრატიონი მუხრანბატონი დაბრუნდა საფრანგეთიდან და გადაწყვიტა საქართველოში პირველი „შატოს“ კონცეფციის მქონე მეღვინეობის დაარსება. კონცეფცია აერთიანებს ისტორიას, ვენახებს, მეღვინეობასა და სასახლეს. ეს ოთხი კომპონენტი აუცილებელია, რათა კომპანიამ შეძლოს შატოს სახელის გამოყენება.

influence of high ethnic standards and strong tradition. Ivane Mukhranbatoni was one of the pioneers in this field, and when he began to combine Georgian traditional and modern European technologies, in his exceptional vineyard, quality production and management in XIX century, he introduced Georgian wine to the world from Mukhrani. Even more remarkable is the fact, that for the first time within that period, Mukhranbatoni’s Georgian wine won a gold medal at the international wine competition in France. With the advent of modern technology many innovations have been introduced to boost the development of the wine making field. However, all of these innovations did not relegate the old traditions and methods that have been established in Kartli. Till date, Mukhranbatoni’s centuries old methods are often used by the peasant to process their wines and vines even today. The people of Kartli managed not only to save, but also to improve the varietal assortment of vines, by creating and developing unique varieties such as Goruli Mtsvane, Shavkapito, Tavkveri, etc. The favorable climate and geological conditions make Kartli a prestigious area for making fresh and complex red and white wines in both traditional and modern styles. Thank you for the interesting overview and could you tell us about the main goals of the company and what is happening now? Based on the historical foundations that I mentioned above, the Château Mukhrani was restored to preserve and to continue this great history and heritage. This is exactly implied in the concept of the Château itself and the quality of our wine. Our core values have always been tailored towards the pursuit of excellence and authenticity, which primarily reflects on the quality we offer our customers in terms of wine or hospitality. Our goal, certainly, is to develop the Georgian wine and its culture and raise its awareness on the international level. Nowadays, we are taking appropriate steps in this direction, however, we still have many steps ahead so, we need tireless hard work and constant communication. Today, we export our wines to 23 countries around the world, and by organizing and participating in various activities or events of strategic markets, we try to present not only our company, but also the entire Georgian culture and history. Georgia is very attractive from a global perspective and Georgian wine deserves heightened interest and appreciation abroad, especially in Asia, and this is evidenced by the awards and evaluations we have received at international wine competitions. GIORGI CHIKVAIDZE - Brand Ambassador Giorgi, can you explain what Château means and what are the advantages of the Château concept in terms of winemaking? The history of Château Mukhrani started in 1878 when Ivane Mukhranbatoni decided to create the first Château concept winery in Georgia. This concept unifies history, vineyards, winery, and castle. These components are must haves under any Château inspired brand. The terroir of our vineyards is the key to the unique taste and characteristics of our wines. The climate in the Kartli region and Mukhrani is continental, with warm to hot summers and soft winters. All of these this creates great conditions for

DIPLOMAT 51

ჩვენი ვენახების ტერუარი არის საფუძველი იმ უნიკალური საგემოვნო თვისებებისა, რომლებიც ჩვენი ღვინოებისთვისაა დამახასიათებელი. ქართლში გვაქვს კონტინენტური კლიმატი, რაც ზომიერ ზაფხულსა და რბილ ზამთარს გულისხმობს და შესანიშნავ პირობებს ქმნის სამუშაოდ როგორც საერთაშორისო, ისე ქართლის ენდემურ ჯიშებთან: გორული მწვანე, თავკვერი, შავკაპიტო და ა.შ. შატოს კონცეფცია გულისხმობს ღვინის დაყენებას მხოლოდ საკუთარი ვენახებიდან მოწეული ყურძნით მეღვინეთა გუნდის მკაცრი მეთვალყურეობის ქვეშ. სწორედ ეს მიდგომა დანერგა ივანე მუხრანბატონმა საქართველოში და დაიწყო შესანიშნავი ღვინოების წარმოება თანამედროვე და კლასიკური ტექნოლოგიით. ამ პერიოდიდან მოყოლებული შატო მუხრანის გუნდი ცდილობს აწარმოოს ღვინოები, რომლებშიც მკვეთრად არის გამოხატული ჯიშური ხასიათი და ქართული ბუნება. როგორია შატო მუხრანის ხედვა ღვინის წარმოებაში და რითაა იგი უნიკალური? დღეს, როგორც წარსულში, ჩვენ ვქმნით ტრადიციული და თანამედროვე მეღვინეობის სინთეზს, რათა დარწმუნებული ვიყოთ, რომ შატო მუხრანის ღვინის ყოველი წვეთი გაჯერებულია ავთენტური და შესანიშნავი გემოვნური მახასიათებლებით. კიდევ ერთხელ უნდა აღინიშნოს, რომ ღვინის დასაყენებლად გამოყენებული ყურძნის 100% ჩვენს ვენახებშია მოწეული. ეს კი მეღვინეობაში ყურძნის სწრაფი ტრანსპორტირების საშუალებას გვაძლევს და ტექნიკურ დაზიანებასა და ოქსიდაციის რისკს მინიმუმამდე წევს. ასევე ინარჩუნებს თითოეული მარცვლის არომატულ და სტრუქტურულ მთლიანობას. ჩვენ ღრმად გვწამს, რომ მაღალი ხარისხის ღვინო მაღალი ხარისხის ყურძნის გარეშე ვერ მიიღება. სწორედ ამიტომ ჩვენი მევენახეთა გუნდი ძალ-ღონეს არ იშურებს უმაღლესი ხარისხის ყურძნის მისაღებად. ასევე დავიწყეთ ორგანული მევენახეობის მიმართულებით მუშაობა, რაც საშუალებას გვაძლევს მინიმუმამდე შევამციროთ ვენახში ვაზის პარაზიტებისა და დაავადებებისაგან დასაცავად გამოყენებული ქიმიკატები. ამ წლიდან ჩვენი ვენახების 60% ორგანული (ბიო) მევენახეობის სტანდარტების სერტიფიკატის მფლობელი გახდა, 2022 წელს კი სრულად იქნება სერტიფიცირებული. ყველა ზემოთ ხსენებული ფაქტორი და ის დამოკიდებულება ტრადიციებისადმი, რაც შატო მუხრანს აქვს, ჩვენი დასახული მიზნის მიღწევის საწინდარია. ეს არის, უმაღლესი ხარისხის ღვინის მიღება, რომელსაც გააჩნია ავთენტური, ელეგანტური და კეთილშობილური თვისებები. სწორედ ეს ყველაფერი შეიძლება ჩაითვალოს ჩვენს უნიკალურობად. თუ შეიძლება, კულისებს მიღმა შევიხედოთ და ღვინის დაყენების პროცესზე უფრო მეტი გავიგოთ? ყველაფერი იწყება რთველით, სადაც მოსავლის შეგროვება ხდება ხელით, ყველანაირი ტექნიკის გარეშე. ეს ხელს უწყობს ვენახშივე ყურძნის პირველად სელექციას და მიმღებ ზონაში მხოლოდ ჯანსაღი მტევნების მოხვედრას. აქ კი ყურძენი გადის მკაცრ გადარჩევას სპეციალური აპარატისა და ჩვენი გუნდის მეშვეობით, რათა მხოლოდ საუკეთესო მარცვლები მოხვდეს სადუღარ ჭურჭელში. ღვინის დაყენების პროცესთან დაკავშირებით ჩვენი გუნდის მიდგომა გულისხმობს დაღვინების პროცესში რაც შეიძლება ნაკლებ ჩარევას, პრინციპით "less is more”. ჩვენი ყველა ღვინო გადის ბუნებრივი დუღილის პროცესს. ამ პროცესს წარმართავს ბუნებრივი საფუარი, რომელიც ვენახებში თავისუფლად გვხვდება. ღვინო ისეთივე ცოცხალი ორგანიზმია, როგორც ჩვენ და მასში მიმდინარეობს შესაბამისი მიკრობიოლოგიური პროცესები. სწორედ ამ პროცესების დასაბალანსებლად და ჩვენი მუხლჩაუხრელი შრომის დასაცავად გამოიყენება გოგირდი, პრინციპით „არა უმეტეს საჭიროსი“. დღეს შატო მუხრანი თავის სტუმრებს სთავაზობს როგორც კლასიკური მეთოდით, ისე ქართული ტრადიციული მეთოდით დაყენებულ ღვინოს, რომელთაგან ნაწილი ქართლის ტრადიციების დაცვით, ხოლო

52 DIPLOMAT

the viticulture and winemaking team to work with international and Kartlian endemic grape varieties such as Goruli Mtsvane, Tavkveri, Shavkapito, etc. The name of Château indicates that wine is made from only peculiar grapes and under the precise surveillance of a winemaking team. This exact approach introduced Ivane Mukhranbatoni to Georgia and he started producing outstanding Georgian wines with modern winemaking methods. This combination of new techniques and local tradition revolutionized the quality of Georgian wine. Since then, Château Mukhrani’s team is driven by the idea of creating wines with strong individual characters that underline their Georgian origin. What is the culture of winemaking and the uniqueness of Château Mukhrani? Today as in the past, we are creating synthesis between the traditions, and modern ideas in the wine world, and this is to ensure that every drop of “Château Mukhrani” wine has the taste of excellence and underlines its authenticity. It should be noted once again that 100% of the grapes used to make wine are grown in our vineyards. This enables extremely fast transportation of the grapes, reduces any risk of oxidation and guarantees the aromatic structure of each berry. We believe that without healthy and high-quality grapes, there cannot be a great wine. Therefore, we take great care to achieve the highest-quality grapes through intense manual operations. Also, we started an organic transition in the vineyards, which allows our team to reduce any pesticide entrants and we abandoned all kinds of herbicides and insecticides. For this year already, 60% of our vineyards are certified organic and from 2022, 100% of our vineyards will be fully certified. All the above factors and our attitude towards Château Mukhrani’s traditions are essential for achieving the goal we have set today. The constant pursuit of excellence, authenticity, elegance, and nobility in the wine can be considered to be the unique strength of our company. Could you take us behind the curtains and explain the process in more detail? Everything starts with the harvest. All our grapes are handpicked, and this allows us to ensure that only ripe berries are selected. Newly arrived grapes are sorted using a precise selecting system and manual check, this way, only the most suitable and healthiest grapes reach the fermentation tanks. Our winemaking team works under the premise of “less is more” which means, we pursue minimum intervention throughout all stages of the vinification process. All our wines go through natural fermentation and we use natural yeast from our vineyards for these natural fermentation. Wine is a living organism with microbiological processes. To protect and stabilize the result of our precise and passionate work, we use small dosages of sulfite through a careful approach “as much as necessary as less as possible”. Today “Château Mukhrani” offers classic style and Georgian traditional “Qvevri” wines vinified by the Kartlian method of Qvevri winemaking. For anyone who has interest to explore and know more, our team will be happy to guide you into our wine world.

თამარ ბუაძე - ტურიზმის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი თამარ, როდის დაიწყო კომპანიამ ღვინის ტურიზმისა და სტუმარმასპინძლობის მიმართულების განვითარება? შატო მუხრანი ერთ-ერთი პირველი კომპანიაა რეგიონში, რომელმაც ღვინის ტურიზმისა და მასპინძლობის ბიზნესის განვითარება 2011 წლიდან დაიწყო. ამ პერიოდში ღვინის ტურიზმი სწრაფად იჩენდა თავს საქართველოს ბაზარზე. ეს იყო დიდი და საინტერესო გამოწვევა ადგილობრივი კომპანიებისთვის. რთული ისტორიული წლების მიუხედავად, შატო მუხრანმა თავი დაიმკვიდრა, როგორც ერთ-ერთმა წამყვანმა კომპანიამ როგორც მეღვინეობის, ისე ღვინის ტურიზმისა და მასპინძლობის მიმართულებით. ჩვენი მთავარი მიზანია, მუდმივად განვავითაროთ და პოპულარიზაცია გავუწიოთ ღვინოსა და ღვინის ტურიზმს, როგორც ბრენდის ურთიერ-

TAMAR BUADZE – Head of Tourism Department Tamar, when did the company start the development of wine tourism and hospitality? Located in Kartli, nearby Tbilisi, Château Mukhrani is one of the first companies in the region, that started the development of wine tourism and hospitality business and we have been doing this since 2011. Since then, wine tourism has been rapidly emerging on the Georgian market, and now, it is becoming a big and interesting challenge for local companies. Building on its glorious past and challenging years, Château Mukhrani established itself as one of the leading companies not only in the field of winemaking, but also in the direction of wine tourism and hospitality. Today Château Mukhrani prides itself with an exceptional reputation. Our main goal is to continuously develop and promote the wine and hospitality/tourism components as interrelated and equally important parts of the brand. What is the main idea (concept) of the project in Tourism

თდაკავშირებულ და თანაბრად მნიშვნელოვან ნაწილებს. რა არის პროექტის მთავარი იდეა (კონცეფცია) ტურიზმისა და სტუმარმასპინძლობის მიმართულებით? მუხრანბატონის სასახლე წარმოაჩენს სამეფო სტუმართმოყავრეობას, რომელსაც ჩვენს სხვა მთავარ ღირებულებებთან ერთად სიამაყით ვუზიარებთ ჩვენს პარტნიორებსა და სტუმრებს. შატო მუხრანი არის მე-19 საუკუნის ისტორიის გაგრძელება 21-ე საუკუნეში და წარმოადგენს კულტურულ მემკვიდრეობას. ძალიან მალე დასრულდება სასახლის ინტერიერის რეკონსტრუქცია, რაც შატო მუხრანს გადააქცევს ერთ-ერთ უნიკალურ ადგილად არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ მთელ მსოფლიოშიც.

& Hospitality? Mukhranbatoni’s palace represents the royal hospitality along with other core values that we represent - Nobility, Excellence and Authenticity, and we are sharing all of these with our colleagues and every guest. Château Mukhrani is the continuation of XIX century history in XXI century, but in its modern context. It represents an important cultural heritage for the whole country. Soon the renovation of the interiors of the palace will be finished, which will bring us onto a new level of development and turn the estate into one of the most beautiful places perhaps not only in Georgia, but in the world.

ნაწილი მათი თანამედროვე მეთოდებთან სინთეზითაა დაღვინებული. მათ კი, ვისაც სურს, კიდევ უფრო მეტი იცოდეს, ჩვენი გუნდის წევრები სიამოვნებით გაუწევენ მეგზურობას ღვინის სამყაროში.

DIPLOMAT 53

54 DIPLOMAT

Diplomat October 2020

Articles inside

USAID’s New Development Strategy – Strengthening Support for Agribusiness for a More Prosperous Georgia - Diplomat Magazine

Austria-Georgia Relations: Leveraging the Bonds and Differences for Deeper Cooperations

Sustainable Farming and Innovations in Agriculture Is a Step in the Right Direction - Diplomat Magazine

USAID Zrda Activity in Georgia: Boosting Agriculture through Technology and Innovations - Diplomat Magazine

Georgian Local Agriculture Success – an Attraction for Foreign Investments and a Needed Boost for Regional Agricultural Hub Status - Diplomat Magazine

კრიზისის შესაძლებლობლად გადაქცევა - „მერსი ქორფსის“ საქართველოში მოღვაწეობის 20 წლიანი ისტორია - Diplomat Magazine

LEADER მიდგომა და ადგილობრივი სამოქმედო ჯგუფები საქართველოში განვითარების წინა ხაზზე - Diplomat Magazine

USAID Zrda–ს საქმიანობა საქართველოში: სოფლის მეურნეობის გაძლიერება ტექნოლოგიისა და ინოვაციების საშუალებით - Diplomat Magazine

საქართველოს სოფლის მეურნეობის წარმატება, საინვესტიციო პოტენციალი და რეგიონული აგრარული ჰაბის სტატუსი - Diplomat Magazine

მდგრადი ფერმერობა და ინოვაციები სოფლის მეურნეობის სფეროში - სწორი მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯი - Diplomat Magazine

ავსტრია-საქართველოს ურთიერთობები: კავშირები და განსხვავებები ურთიერთობების გასაღრმავებლად - Diplomat Magazine

USAID–ის ახალი განვითარების სტრატეგია - აგრობიზნესის მხარდაჭერა უფრო ძლიერი საქართველოსთვის - Diplomat Magazine

ENPARD – ევროკავშირი უფრო ძლიერი საქართველოსთვის, სოფლისა და სოფლის მეურნეობის განვითარებისთვის