EESSPPAASS
K WAYA N s A K
E r i ta j
rreelliijjyyee aayyiissyyeenn • h e c h o e n c h i le •
• EDiSYon nan
Kreyòl •
creole haitien
PROYECTO “ESPACIOS DE RELIGIOSIDAD E IDENTIDAD HAITIANA EN EL SECTOR NORTE DE SANTIAGO” F I N A N C I A D O P O R E L F O N D O N A C I O N A L D E D E S A R R O L L O C U LT U R A L Y L A S A R T E S , C O N V O C AT O R I A 2 0 2 1 L Í N E A C U LT U R A S M I G R A N T E S , Á M B I T O R E G I O N A L D E F I N A N C I A M I E N T O PROYECTO FOLIO N° 592285
• DICIEMBRE 2021 •
ISBN 978-956 - 09032-2-8
FOTOGRAFÍAS
DISEÑO Y DIAGRAMACIÓN
Elías Soto Núñez
Pablo Escobar Carrillo
www.cite.ong
contacto@cite.ong
@observatoriocite
Los textos e imágenes contenidos en este libro pueden ser reproducidos libremente siempre y cuando se cite debidamente al autor, y no se haga uso comercial de éstos, ni se altere su contenido.
Endèks Entwodiksyon
Istwa Ayiti Soti nan kominote revolisyonè rive nan eta echwe Dezas politik ak sosyo-natirèl, lyen yo ak migrasyon an Chili Orijin sistèm kwayans lan
Kontèks
Migrasyon ayisyen an Chili ak kontèks peyi yo Sektè nò Santiago: teritwa entegrasyon / segregasyon Quilicura Pandemi ak efè sou kominote ayisyen an
Rezilta yo
Relijyon kòm yon enstitisyon Ki jan yo viv relijyon yo? Transfòmasyon nan pratik ou sistèm kwayans lè yo rive nan peyi Chili Lafwa: Endividyèl ak kolektif vodou Espas ak moun ki gen rapò ak sistèm kwayans ayisyen an nan Chili
Konklizyon
Nouvo fwontyè, dimansyon ak fòm relijyon Rekòmandasyon Mèsi Ekipman Klas
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
05
El presente libro es el resultado de la investigación desarrollada en el marco del PROYECTO FOLIO N° 592285, “ESPACIOS DE RELIGIOSIDAD E IDENTIDAD HAITIANA EN EL SECTOR NORTE DE SANTIAGO”, ejecutada entre agosto y diciembre del
2021, la cual fue financiada por el Ministerio de las Culturas, las Artes y el Patrimonio, mediante el Fondo Nacional de Desarrollo Cultural y las Artes (FONDART) asignación regional RM, línea culturas migrantes, convocatoria 2021.
El equipo investigador a cargo del proyecto es la ONG Observatorio CITé, la cual nace en el año 2015 motivada por entender, visibilizar y trabajar sobre las problemáticas asociadas a la desigualdad social y territorial, a las brechas en torno al acceso de los conocimientos y aprendizajes, y a la falta de valoración del saber propio de los territorios.
En este sentido como Observatorio CITé hemos ido generando espacios para democratizar el conocimiento, proponiendo herramientas para la deliberación ciudadana y visibilizando el rol de las comunidades en la construcción de sus hábitats.
De esta manera, nos definimos como un centro dedicado a la investigación participativa, la acción colectiva, y a la divulgación del conocimiento territorial impulsando el mejoramiento de la calidad de vida de los habitantes, a través del diagnóstico, diseño y ejecución de proyectos comunitarios colaborativos.
El objetivo de este libro, por tanto, es contribuir a la visibilización del que denominamos Patrimonio Oculto, descubierto en un comienzo al interior de los cités en Santiago; revelado entre los cerros, calles y patios de la Villa San Cristóbal (ex Túpac Amaru) en la comuna de Recoleta; y hoy evidenciado en los espacios de creencias que son (re)producidos por los nuevos residentes migrantes haitianos que recorren los barrios y poblaciones del sector norte de la Región Metropolitana, específicamente en la comuna Quilicura.
De esta forma, se pretende reconceptualizar la idea actual de patrimonio, al entenderlo como una construcción dinámica que se va formando según el contexto social y político de una época, el cual, además, contribuye en la configuración y reproducción de identidades, al vincularse con simbolismos y valorizaciones que le otorgan las personas a su vida y entorno, pero que, a su vez, implican tensiones y visiones encontradas respecto a lo que se debe patrimonializar.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
06
Entrodiksyon Nan Chili te genyen yon gran efò ki tap fèt pou te ka anregistre patrimwan entanjib ke imigran yo te pote,kelke swa atravè de gastronomi (Manje),dans. Sepandan,pa gen envestigasyon ki fenk fèt sou konfigirasyon espas relijyez ki ap grandi nan vil yo e non plis sou kèk colektivite ki byen defini tankou kolektivite afrodesandan yo,se yon sous kote projè sa mete anpil atansyon.
Rive imigran ki soti nan zòn amerik santral ak karayib yo koresponn ak dènye vag migratwa a (2010-2020).yo rete espesyalman nan zòn nodwès Santiago .Patikilyèman ,kominote ayisyèn nan ki trouve li nan komin Quilicura ki se yon refij akoz de kondisyon enstitisyonèl yo (Mak fabrik imigran) e sitou kèk faktè tankou legliz elatriye…Selon direksyon Extrajeria ak Migrasyon (2015) nan Quilicura egziste yon total de 15.752 imigran e pami yo 8.306 se ayisyen sa ki vin konvèti zòn nan kòm zòn ki gen plis imigran nan tou peyi a .Nan sans sa, Quilicura ak zòn nò rejyon metropilitèn nan,se temwen aparisyon nouvo idantite sa yo ki melanje nan yon sel espas kote ke yap konstwi yon nouvo patrimwan.
Pami patrimwan entanjib ke yo idantifye yo,gen yonn ki atrire atansyon anpil moun ki se jan kominote ayisyèn nan viv relijyon li.Patikilarite ayisyen an lye ak sa nou rekonèt kòm triyang relijye a ki kompoze de relijyon katolik,pwotestan e kosmovizyon vodou.Triyang sa infliyanse yo tankou nan dyalòg yo,nan deplasman chak jou yo,nan pratik espesyal yo,mòd de vi yo,fason yo abiye,sa pwouve yon eleman espasyal e pwòp a yo menm.
E se konsa nan pwochen paj yo,nou chèche atravè prèv travay teritoryal yo,nou demontre ke komin Quilicura kounyea gen yon konfigirasyon yon espas angilè pou pratik relijye ayisyen yo,pandan ke yap konstwi yon nouvo teritwa ki melanje ant materyèl ak entanjib,men tou yo pat vizibilize yo akòz baryè lang e an plis prejije rasis ki toujou la.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
07
Istwa Dayiti De yon kominote revolisyonè a yon leta echwe Ayiti se te premye nasyon latinoamerikèn-- e se dezywem nan tout kontinan ameriken,sèlman aprè lèzeta zini--yo te pran endepandans nan lane 10804.lè nou konsidere sa yo,se premye repiblik nwa nan mond la.
kraze brize sa te fèt ant metwopòl ki pat ni espay ni Pòtigal,ke nou abitye avek yo nan emisfè a.Leve kanpe sa te fèt kont la Frans,nasyon sa antre tout eleman kiltirèl,ke yo eritye baz lang ke yo pale fason transvèsal pa tout popilasyon ayisyèn nan ki se kreyòl.
Men tou la Frans,fè yo eritye yon povrete sou fom de yon dèt ke yo paka peye ke ansyen mèt plantasyon sik yo te bay yo kòm amand akoz de pèt tout plantasyon yo, men tou pou men dèv esklav ki gen anpil valè,dèt ke peyi sa pase 122 lane pou yo peye.Plis tan ke yo te pase anba kontròl koloni fransèz sa ki te selman 107 lane. kondanasyon ekonomik ki te peye pou libete pou ansyen koloni fransèz pi rich nan karayib la
Povrete ke nou dwe konsidere kom faktè esansyèl nan moman ke nap eseye konprann fenomèn migratwa ke yo konnen sou non Diaspora ayisèn, nan yon fason ki fe pati de vag migratwa a peyi nou an.
Premye mitan 20em syèk la te make par okipasyon militè lèzetazini y terib masak sou pretex politik.Nan dezyem mitan an,vyolans la pat frennen ,e de 1957 a 1986,papa ak pitit ,Duvalier-Francois ( ki se papa a) ki te gen ti non Papa Doc,e pitit la Jean.Claude kom ti non gate Baby Doc,te bay yon gouvènman koripsyon ak laterè ki te met fen ak la vi anpil konpatriyòt.
Nan prochen pouvwa yo diran 21em syèk, li te domine pa militè,e yo te fè bann seri de koudeta.jiska en 1990,se te premier fwa yon presidan te eli demokratikman,sepandan ,yon fwa ankò yo bay koudeta e kriz sosyal fini ak ti gouvèman demokratik ke yo te vote nan tout istwa peyi a.Pou menm koudeta sa yo en 2004,yo te voye yon misyon de pou la pè MINUSTAH,ki pase 13 lane nan peyi a.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
08
An 2010 yon tranbleman destriktè te vin antere fèb sosyete ak enstitisyon ayisyèn nan,avèk okenn kapasite de repons.a pati de la,bien ke yo realize eleksyon demokratik ,peyi a toujou nan kriz politik san rete,sa ki vin abouti a yon kriz sosyal en 2019.
Petèt se pou terib istwa li ke sosyete ayisyèn nan considere tèt yo kòm relijyez.Le nou jwenn nan diferan manifestasyon nan fason sa,pa mwayen sa yo,no sèlman pou bay repons a enkyetid oubyen kesyon de karaktè transandan,relijyon an pèmèt konstri sosyete,idantite komen e menm posisyon an.Relijyon non sèlman pèmèt ou konnen kiyès ou ye,men tou bay yon gid de koman ou konprann e trete lot moun,
Nan plizyè sitiyasyon ,relijyon ale pi lwen ke kategori spirityèl e li konvèti en yon pratik ki bay yon konsatrasyon sosyal,li menm rive ramplase ròl protektè oubien bay sevis esansyèl ki ta dwe koresponn a leta nan ka kote nasyon an souvan konsidere kòm echwe.
Se te ensitisyon relijyez yo,ki te konn asire anpil ròl nan ede a kominote yo,pami èd sa yo gen èd sokolojik,dedikal,transpo refij ak enfòmasyon nan moman empòtan,le nou konnen pètèt se sèl enstitisyon ki konfyab nan je sitwayen yo.
Fè pati de yon group oubien yon kominote relijyez,pou anpil moun se etabli yon lyen ak yon organizasyon ki respektab e de konfyans ke nan plizyè okazyon koresponn a sèl enstitisyon ki gen karakteristik sa ke yo ka fè pati de li,se pou tèt sa yo bay yon gran valè.
Refij nan enstitisyon Relijyez yo Okazyone
Eta echwe Koz
Dezas sosyo natirèl
Kriz sosyal
kriz politik
kriz ekonomik
Enkapasite de repons
Enstitisyon
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
09
Dezas politik ak sosyo natirèl,lezyon yo avèk imigrasyon nan Chili. Ann dan istwa Ayiti a genyen prezans dezas sosyo natirèl yo.Petèt tout sa yo make istwa peyi sa,e petèt se sa yo ki pèmèt sosyete sa vin profondman relijyez.
Li empòtan pou nou mansyone ke dezas sosyo natièl yo genyen yon lyezon empòtan avek Chili,petèt sa ta kapab eksplike orijin vag imigrasyon depi ane 2010 yo.
Tranbleman de tè yo. Fay Enriquillo ki trouve li nan sid zile sa ke yo te rele nan tan lontan Espanyola ki vin tounen jounen jodia Ayiti ak repiblik dominiken,se koz evènman trajik sismik yo.
Byen ke,Peyi nou an tap fè fas tou ak yon pwosesis rekonstriksyon akoz tranblemanntè 27 fevriye 2010 la.Sepandan, li te prezante kòm yon opsyon ki pi solid nan tèm ekonomik ak politik pou fanmi ayisyen ki te afekte nan tranblemanntè a.Anplis de sa, pandan ane sa yo, misyon Nasyonzini an te totalman fonksyonman nan payi sa, ak yon kontenjan enpòtan sòlda chilyen an Ayiti ki ta ka bourad pou nasyon sa a.
An 2016 e sèlman 4 jou apre arive Siklòn Matthew, Ayiti te fè fas ak yon nouvo tranblemanntè mayitid 7.2.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
10
Ouragan Yon lòt kote,Ayiti akoz de pozisyon li nan lanmè karayib la,li afronte trè souvan evènman klimatik tankou ouragan e fenomen ninyo (El Niño)
Nap raple ke en 2016 plis pase 500 moun te pedi la vi yo e 35.000 kay te detwi akoz de siklòn matthew.
Avan tanbleman de tè 7,2 a,Ayiti te fè fas a yon tampèt tropikal ki te rele Grace,ki te lese yon kanti de viktim ke moun pat ka konte.Li pa etonan ke li nan peryòd sa a(2010-2016) ke Chili te resevwa pi gran kantite imigran ayisyen.
“ORIJI
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
11
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN
12
S I S T E M K W AYA N S Y O ” ” - “ O R I J I N S I S T E M K W AYA N S Y O ” - “ O R I J I N S I S T E M K W AYA N S Y O ” - “ O R I J I N S I S T E M K W AYA N S Y O ” - “ O R I J I N S I S T E M
Orijin sistem kwayans y Sosyete ayisyèn trouve li plonje profondman nan kilti karebeyèn nan,akoz de sa,pa definisyon oubyen tradisyon,yo fè pati de krisyanis oksidantal la,yo erityel de yon prosesis de kolonizasyon ki te reyalize pa pisans ewopeyèn yo,keseswa nan non Bon Dye obien nan non enterè patikilye yo,yo te kite yon tras ki paka efase nan nasyon amerikèn yo.
Nan envestigasyon sa nou te detèmine pilye nan divès enstitisyon relijyez ki fè pati de sistèm kwayans ayisyèn nan.Pi devan nou pral detaye chak grenn pilye sa yo.
Pilye 1: katolitis Premye pilye ke nou idenatifye a koresponn ak katolitis.Se andedan prosesis de kolonizasyon an ke Ayiti te eritye katilitis de fransè yo,sa ki ta dire pli ke yon syèk,nan moman sa a,yo te konsiderel kom koloni ki te pi rich.
Valè patikilye ki zile la te genyen pou kolon yo,yo te etabli prensipalman yon gran plantasyon kanasik,yon nouvote e yon engredyan adiktif ke popilasyon ewopeyè la ta pral trè vit depann de li.
Se konsa,relijyon katolik la piti piti li te vin rete nan popilasyon pezape ke yo tap genyen relasyon avèk kolon ewopeyèn yo.Nòmalman entèaksyon yo te kòmanse nan okipasyon ki te mete yo nan kontak sere ak yo tankou nan sèvis domestik ,lame,atelye atizanal ect..lòt kote ankò ki pa te tròp pase sa se nan metisaj.jis avan gè endepandans la,li te gen yon patisipasyon empòtan anndan tout popilasyon nan koloni a.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
13
Pilye 2: Vodou a Diran 19em syèk la,avèk objektif pou ogmante e devlope pwodiksyon an,agrikiltè kanasik yo te santi nesesite pou plis men dèv,bagay ki prèske pa te egziste akoz de disparisyon pèp orijinal yo nan zile a diran premye syèk okipasyon ewopeyèn nan.kòm solisyon repons la sete antre nan komès ki tap fèt nan tout amerik la,kise trafik esklav.
Terib komès sa ki te derasinen milyon kretyen vivan ke yo te kidnape nan tout ti kwen nan kontina afriken an,Akoz li te pi pròch,pri piyay pa rapò ak danje enseparab nan travèse oseyan an,sa te vin pwodwi yon gran vag nan golf Ginen an,zòn kote yo tap transpòte abitid ak kwayans ant sa ki pi empòtan kòm eritaj sa jiska jounen jodia kise vodou.
Nou ka konfime ke ni katolitis tankou vodou yo soti men nan men kise menm pwosesis karaktè global ke yo rele kolonyalis mèkantil ewopeyen an, men nan lide sa selman yo te bay yon aparans sifizan pou yo legalize yon pwosesis ki te byen vyolan e dezimen
Bò kote pal,vodou pat fè pati de sistèm kwayans de tout popilasyon ki te esklavize,trafik moun se te yon dinamik,kote sous rezèv yo te nan diferan pwen nan kontinan afriken an.byen ke te egziste yon bann moun ke yo te pote nan gòlf Ginen an,sa ki te fasilite propagasyon relijyon sa. prensipalman se te pwen de rankont ant sak tap viv e travay nan plantasyon kanasik yo.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
14
Pilye 3: Pwotestan yo Twazyèm pilye a se de estrikti relijyez ke nou ta pral rele kwayans dayiti, li te fè arive li ak yon popilarite trè anreta,depi lè nasyon ayisyèn te fin rekipere,fome e pran matirite li kom sa dwa,nou refere nou de legliz pwotestan ou koman yo rele yon abityèlman nan peyi nou ‘’Evanjelik’’.
Premye reprezantan de relijyon sa te rive nan yon fason trè timid nan mitan 19em syèk l yo te antre ti group misyonè a,men li pat...sinon prèske san lane aprè e sa yo se konsekans de lòt entèvansyon etranje,men fwa sa se nan men lezetazini, pastè yo te komanse gen fidèl nan yon manyè ki te trè soutni,akselerasyon pwosesis enpòtan sa te komanse nan 21em
Yon evènman sosyo-natirèl ki te ankouraje profi relijyon sa,se te tranbleman de tè 12 janvye 2010,se te pèmet arive yon gran kantitre òganizayon charitab te bay ed a nasyon devaste sa.
Antite yo te jwen prestij ak respè non sèlman pou patisipasyon yo sou plan relijyez men tou sou plan sosyal,edikatif, avèk yon gran kantite lekòl ak inivèsite, se konsa nan zafè sante pa mwayen yon kreyasyon rezo de sant sante kominotè.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
15
Pesketiv aktyel Sistèm kwayans ayisyen
Arive misyomè amerikèn yo
Kolonizasyon ewopeyèn (frasèz)
Ti group nan 19e syèk la
Nesite pou men dèv pou ytavay kanasik
Arive legliz Pwotestan
12 janvye arive egziste arive yon gran kantite òganizasyon charitab akoz de tranbleman de tè a
Trafik esklav
Eritye Katolitism
Transpòtasyon abitid kwayans manifestasyon kiltirèl
Mouyman e kantite nan golf ginen an
Oganizazyon sa yo patisipe nan milye relijye sosayal edikasyon ak sante
Kòm nou te mansyonel,nou idantifye twa (3) gran pilye anndan sosyete ayisyèn nan.
Katolitis ki te jwi de yon pozisyon predominan e privilejye nan istwa de pèp sa.estatistik yo ki pi resan e ki konfyab siyale ke li konpoze ant 35% e 50% de 11 milyon abitan ( 2021)selon estimasyon enstiti ayisyen estatistik (IHSI) ke anpil fidèl li yo pratike yon fason trè sensè vodou a tou.
konvivans sa pwodwi akoz ke pou anpil moun vodou a pata defini kòm yon relijyon,sino kòm ansanm de kwayans enseparab nan kilti afro ayisyen nan.Nou ta ka ajoute karaktè inivèsèl de legliz romèn nan ki pèmèt yo tolerel e akseptel pratik li yo kòm abitid.
Pou pi piti mwatye nan popilasyon pratike pa yon mwayen ou lòt kwayans sa.li empòtan poun siyale ke gen yon pòsyon de fidèl siyifikatf de vodou a ki konsiderel kòm relijyon e anplis leta te deklarel kòm relijyon .Nan diferan moman nan istwa ayisyèn nan,de sa ke nou konnen,kwayans sa te jwe yon ròl empòtan nan pwosesis endepandans nasyonal la.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
16
Yon lòt kote,legliz evanjelik ka koresponn ak yon 35% de popilasyon an.Nan kominote sa yo egziste yon gran rejè pou pratik vodou a,yo konnen li se objè akizasyon demonyak e yo konsiderel kòm sous orijin de prensipal mal ki te fwete peyi a ( pa egzanp tranbleman de tè 2010 la).
Sa yo se,bazikman,twa pilye ki kenbe estrikti kwayans ke sosyete ayisyèn chita sou li.relijyon sa yo,nan ka sa yo se katolitis ak pwotantis ki pataje yon orijin parèy anndan sa nou rele krisyanite oksidantal la.men ki ekate yo nan pèspekytiv patisipasyon nan tout pakou istwa de nasyon karibeyèn sa.
Chemin transfòmasyon tamporè ki ini e melanje mond katolik la ak vodou a,lè nou konsidere tou ke le de relijyon sa yo rive men nan men de kolonizasyon ewopeyèn nan e tou le de tou jwe yon ròl enkonparab fas a relijyon evanjelik yo ki pa toleran avek ekspresyon senkretik yo.li enpotan pou nou souliye ke si tou le twa relijyon kwe nan yon Dye,sa vle di monoteyis e tou le twa genyen menm orijin ki se vye kontinan an,2 nan moyen oryan e twazyem nan afrik.
“IMIGRASYON
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
17
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN
18
konteks
I S Y E N N A N C H I L I E K O N T E K S P E Y I Y O ” - “ I M I G R A S Y O N AY I S Y E N N A N C H I L I E K O N T E K S P E Y I Y O ” - “ I M I G R A S Y O N AY I S Y E N N A N C H I L I E K O
Imigrasyon ayisyen nan Chili e konteks peyi yo Depi nan lane ke yo tap selebre bisantenè indepandans peyi nou an nou komanse konnen de yo.yo te di ke yo sove de yon kalamite.Nan premye moman yo sèlman yo te ka yon dizèn konsa,e aprè yo ogmante kantite a yon santèn konsa.deja nan mitan dekada a yo te kalkile yon ke yo te ka yon 15 mil nan tout peyi a,apati de lane 2016,arive yo nan peyi komanse fèt pa milye .nan mwens ke yon dekada kantite a vin telman ogmante li transfòme an twazyèm kolektivite de imigran nan peyi a( 185.865, 2019) kantite ki mwens ke kominote Venezyelyen a e Perouvyen yo
Men poukisa yo vini jis isit la?yo di ke pwen de depa a te prodwi an konsekans de patisipasyon fòs lame chilyèn nan nan misyon pou estabilizasyon de nasyonzini an Ayiti(MINUSTAH) ant lane 2004 a 2017.sa sete lyen ki kondwi yo jiska yon peyi byen lwen yon kantite ayisyen ke yo pa apresye.
Premye group imigran ayisyen yo ki te rive Chili te enstale yo nan komin Quilicura nan zòn nò vil Santiago.
Nan yon komansman, yo te proyorize konpozan exotik nan relasyon ant pitit peyi a e afrokaribeyen yo.yonn nan premyen e prensipal eleman ki te atire atansyon moun yo se te koule po yo ak abitid ki te trè diferan de
KS PEYI YO”
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
19
lòt kominote imigran ki nan peyi nou an,kominote sa yo ki gen orijin ispanicoamerikano e yon ti ti kantite ki se asiatik.Sosyete ayisyen nan se yon soyete ki nouri yo de eritaj kilti afrikèn nan,lye kote gran paran ayisyen aktyèl yo te soti.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
20
Nan sekte nò Santiago,Quilicura teritwa entegrasyon e segregasyon. Quilicura ak istwa li. Quilicura te fonde nan lane 1901.Non sa soti de lang Mapuche ki vle di kila ( twa ) e kura (ròch) nan sans sa sa vle di (3) twa mòn ki separe yo de komin Renca.Nan orijin li,yo te defini kòm zòn agrikòl riral e peyizanri,sa ki vin lye kòm baz peyizan ak lokatè kote yo konsantre aktivite yo nan sèkte sa.Espesyalman nan ansyen kay San Ignacio avèk distri Lo Ruiz,Bajos de Jimenez,Lo campino ak popilasyon Colorado yo,an plis de tradisyon e configirasyon patikilye jeografik li. (rezo idrik e orografik)
Quilicura se yonn nan 52 komin ki nan rejyon metropolitèn nan,li se provens Santiago e li sitiye li nan periferi nodwès Santiago.Li genyen yon sipèfisi de 5.700 ekta oubyen 57 km2 sa ki reprezante 0,36% de sipefisi rejyon metropolitèn nan ki se 15 554,51 km2.li gen limit nan no avèk Lampa-Colina,nan sid avèk Renca-Pudahuel, a lès avèk Huechuraba-Conchali e a lwès avek Lampa.
Selon done denye resansman ki te rayalize pa Enstiti Nasyonal Estatistik (INE) nan lane 2017 nan Popilasyon an ak nan kay abitab yo, Quilicura a genyen 210.410 mil abitan,sa ki fè yo nevyem plas nan kantite komin ki gen plis moun nan rejyon metropolitèn nan.
Lè nou konsidere dinamik popilasyon an ak denye done estatistik yo,nou ka obseve ke pi gro devlopman popilasyon nan komin sa fèt ant peryòd 1992-2002,kote ke yo te anrejistre yon ogmantasyon de 207,7% sa ki vo 85.397 mil moun ,ki pase de 41.121 a 126.518 abitan,Panda ke nou tou konnen ke se pi gro devlopman nan rejyon an.Nan peryòd resansman 2002-2012,teritwa te kenbe tandans devlopman sa,sa vin bay yon ogmantasyon de 56.1% pa rapò a peryòd anvan an e sa vin rive a 197.554 abitan.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
21
Imigrasyon ayisyen ak zon konsantrasyon yo. Dapre Asyosiyasyon Minisipalite Chile (AMUCH) selon baz de done depatman etranje ak migrasyon (2017)Quilicura trouve li ant 10 komin nan nivo nasyonal ki resevwa plis imigran ki gen residans definitif.sa kowenside ak chif ke yo te anrejistre ant lane 2002 e 2012,e selon resansman popilasyon ak kay moun abite,gen yon ogmantasyon nan denye peryòd resansman de 275%.
Sa pa ampeche ke Quilicura te toujou rete yonn nan komin ki te toujou gen imigran ayisyen.San dout sa oblije enstitisyon lokal yo devlope yon lòt estrateji nan relasyon e aksyon ke yap devlope avèk lòt kilti diferan tout sa yo se nan lide pou yo reyalize yon bon entegrasyon pa rapò a ogmantasyon popilasyon kominal sa.Aktyèlman selon biro migran ak refijye yo nan minisipalite sa pou ane 2020 sa,kolektivite ayisyen nan se te dezyem kominote ki te plis anrejistreman de atansyon e venezyelen yo te an premye.
Konsènan kote migrasyon ayisyen an, li penetre ak diferan entansite nan sis sektè makro nan komin nan,yo trouve yo nan sis 6 sekte nan komin nan e spesyalman nan San Luis ak Marcoleta,yo reprezante 39% y 22% de total tout imigran nan zòn sa.
Se jisteman sou 2 makro-sektè sa yo kote prensipal rankont yo bati kote kominote ayisyen an ap viv kwayans li.
Teritwa Quilicura te konstwi sou yon ansyen tradisyon,apati de arive lòt moun ki soti nan lòt komin pou vin abite ladanl pèmèt li vin gen pozisyon ak referans sa aktyèlman nan rejyon metropolitèn nan men tou imigran karayib santral yo ki vin li teritwa vin rekonfingire idantite li.Teritwa jounen jodia genyen premyen restoran ki fè manje ayisyen nan Chili,men tou komès de diferan nasyonalite,legliz pou deferan legliz,espas pou divès manifestasyon kiltirèl.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
22
Nouvo rezidan yo te jwenn nan Quilicura yon teritwa adaptasyon,yon espas de rankont ant ancien tradisyon e pasyon entans iben.Petèt ke teritwa sa kapab trè diferan de peyi natal yo Haiti,men ki toujou nan yon chanjman.
Espas segregasyon Espas piblik Quilicura modifye ,depi nan soti nan izaf sosyal ak fiziik li.Li trè popilè pou ou we group imigran ayisyen reyini nan zanviron plas piblik yo,nan mache nan boutik nan legliz, ki sitiye nan makrosektè ki dekri pi wo a,nan zon sitouu kote moun feb moyen yo ap viv nan komin sa.Sektè sa yo an menm tan prezante gwo deteryorasyon fizik ak sosyal, gwo pousantaj twòp moun ak move kondisyon lojman.
Itilizasyon entansif espas piblik yo,lang yo ,desandans afro yo,propo rasis ke Chilyen yo ap plede di a kolektivite ayisyen nan sa lakoz ke yo make teritwa yo, sa pemet kolektivite ayisyen nan santi li tre exkli e sa pase menm nan legliz tou.Li tou nen yon abitid ke tanp ak legliz yo gen jou ak le espesyal pa rankont kominote imigran yo,indepandamman de tan kew genyen sou teritwa a e sa gen plis ke 11 depi sa te komanse.Lang yo,fet yo,kwayans yo,abitud yo,jiska prezan pa antre nan sosyete a,sa yo rete nan espas prive yo oubyen nan kek espas enstitisyonel disponib.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
23
Pandemi ak efè nan kominote ayisyèn nan Migrasyon ayisyen yo vè Etazini Depi nan kriz sosyal (2019) tankou pandemi Covid-19 (2020) te afekte profondman devlopman ekonomi chilyèn nan,sa rete yon prèv de problèm ki te bay siyalt nan opinyon piblik de peyi ou an,kominote ayisyèn nan montre problèm serye yo nan zafè entegrasyon,tankou sou plan ekonomik laboral e sosyal.konsekans sa se baryè lang yo ak gran diferans kiltirèl yo.
Yo menm pale anpil de rasis bò kote sosyete a ak leta chilyen,menm leta sa ke yo akize pou diskriminasyon a sitwayen pòv yo,ki afronte plizye fwa baryè ke yo empoze sou plan birokratik.Diskisyon sa ouvè e jiskonyea li pa bay kenn rezilta,li gen yon karaktè konplèks e nesesè ke nou dwe nou otokritike e bien pwofon.
Medya de kominikasyon nasyonal yo rann kont de kondisyon prekè materyèl,laboral e legal ke yon gran pòsyon sitwayen ki fe pati de kolektivite ayisyèn nan ap viv,sepandan,nan denye tan sa yo medya entènasyonal yo enfòme yon lòt reyalite trè di an konsekans de problem entegrasyon ke nou te mansyone avan sa.pou anpil ayisyen Chili se te yon eskal nan yon long rout nan rechèch la vi miyò.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
24
Jounen jodia,nan pandemi sa,gen yon gran kantite siyifikatif ki ale nan nò kontinan nan,direksyon lèzetazini,nan yon vwayaj chaje ak danje ak anpil dout ki fè yo travèse anpil laperèz,abi ak diskriminasyon,e ki vin adisyone danje natirèl sa yo tankou dezè montay forè lanmè jiskaske yo frape ak yon liy politik e sikolojik ki divize rèv yo ak reyalite nan fontyè Meksik ak lèzetazini.
San dout,kominote ayisyèn nan te afekte trè di pa pandemi covid-19 la,tankou sou plan ekonomik pa rapò prekarite travay yo,men tou sou plan sante,sitou ak mwens aksè prevansyon.la fwa ap toujou yon refij pou yon kominote kwayan tankou kominote ayisyèn nan,men tou enstitisyon relijyez nan peyi devlope yon ròl empòtan nan bay èd a si la yo ki mwens proteje yo.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
25
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN
26
Rezilta
ENSTITISYON”- “RELIJYON KÒM SÈL ENSTITISYON” - “RELIJYON KÒM SÈL ENSTITISYON” - “RELIJYON KÒM SÈL ENSTITISYON” - “RELIJYON
Relijyon Kòm yon entistisyon
Kom nou te we,istwa ayisyen nan te toujou limite ak anpil kalamite politik,sosyo-anviwònman ki soti pa repons enstitisyonèl tanzantan oswa sa nou rele (in)aksyon gouvènman an ki lakoz ripti nan mitan sosyete a.Relijyon yo ap chèche konble vid sa yo nan plizyè fason avèk objektif pou ede kominote yo
Nan pwojè sa nou rankontre divès dimansyon teritoryal ki anglobe sa yo konnen sou non Triyang relijyez ayisyen a.Dimansyon sa baz li fet nan espas yo konnen ak kote yo viv ,oubyen sa nan moun ki reponn entevyou a rele “La Fanmi”.E se pwen ki pi wo a,espas transformasyon, espas kote enstitisyon relijye ki jwe yon wòl politik-administratif.
Católica Dimansyon politik Administratif
Dimansyon ekonomik
Dimensión simbólica Vudú
Protestantes
Dimansyon sosyal
M
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
27
Dimansyon politik -administratif Youn nan wòl yo te deziyen nan Leta a se emèt dokiman ofisyèl tankou sètifika, batistè ak lanmò, sepandan, ann Ayiti e an paralèl Legliz Katolik fè dokiman sa yo tou, byenke li koresponn ak sètifika ki pa gen validite nan lòt peyi ,men yo gen yon pouvwa senbolik ki enpòtan, sa vin fè ke sitwayen fè demand pou yo.
Emisyon dokiman sa a vle di prèv ak konpayi,li montre la vi pase yo parapo pwojè imigrasyon (vwayaj ) ki ret kole ak valè e vitid yo,se tankou yon kourikoulom vite de bon konpòtman yo.
pwosesis emisyon dokiman sa yo se responsabilite enstitisyon ki pi enpòtan e ki gen plis pwa nan legliz katolik la.
Dimansyon ekonomik ak sosyal An dezyem pozisyon,nou idantifye enstitisyon sa avèk yon ròl sipò ekonomik,diran entevyou a nou konstate ke moun nan fe entevyou avek yo a bay sipo ekonomik a divès relijyon.sipò sa yo yo konnen sou non Dim,ki kapab bay pa semen oubyen pa mwa.
Pratik bay sipò ekonomik sa a legliz yo toujou kenben menm lè yo se imigran.Se pou rezon sa a ke Legliz la tou se yon kote yo ale nan ka ou bezwen kèk kalite prè.
Li empòtan pou nou souliye komantè Prèt Domingo,kote li di ke kominote ayisyen nan pap chèche èd,sinon se legliz ki gen yon wòl aktif nan chèche fidèl ki gen nesesite ke yo ta dwe bay yo èd.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
28
Sou menm liy sa,legliz yo transmèt ambyans ansèyman espirityèl la, pa egzanp nan ka relijyon pankot la,egziste yon estrikti edikatif ki trè enpòtan,ki komanse depi nan lekòl dominikal ,avan sa nan lekòl sa yo separe timoun parapo a sèks yo.
Nan menm espas sa,yo anseye prensipalmen lapriyè bonDye,sepandan,kòm nou rann kont nan kèk entevyou,nan menm klas sa a, yo tou sèvi avèl pou montre pale kreyòl a manb legliz ki fèt nan peyi ispanik yo tankou repiblik dominikèn oubyen Chili.
Nan tout valè ke yo anseye yo nan divès relijyon,yo montre yo ede prochen yo,lè nou konnen li enpòtan pou asiste malad e moun ki kouche lopital.Asistans a moun malad sa yo se yon pati enpòtan nan sèvis kominote a.Bien ke anpil nan ka sa yo fèt parapò sipò espirityèl,men tou yo akonpaye moun ki pa gen kenn fanmi zanmi.Nan Chili,mòd de vi relijyes sa te vin kanpe akoz de enstitisyon asistans piblik yo tankou lopital,sant sante,sant sante familyal pa pemèt antre kenn moun ki pa gen lyen ak malad yo.
San dout,dimansyon sembolik sa se yon bagay ke divès legliz ki fè pati sistèm kwayans ayisyen an ap chèche ankouraje.Dimansyon sa li estriktirèl e li konstri de idantite yon sosyete ki trè dosil tankou sosyete ayisyen nan.
Developman ke enstitisyon relijyez yo ke yo realize yo ale pi lwen ke kongregasyon nan kil ou sèvis yo,men tou yo ankouraje lòt kote ki gen rapò ak lwazi ak rekreyasyon.men yo ankouraje lòt kote ki gen rapò ak lwazi ak rekreyasyon. Kontribisyon an soti nan fasilite nan espas andedan legliz yo oswa tanp yo, nan òganizasyon an nan fèstivite divès kalite.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
29
Los roles Yon gran pati nan moun ki reponn entevyou yo gen yon ròl,e menm plis ke yon ròl.anndan relijyon ke yap pratike.Byen ke,nou deja montre sa avan ,sosyete ayisyen nan nou defini li tankou yon sosyete relijyez,men tou se yon sosyete oganize.Ròl sa yo te soti depi anvan yo te komanse pwojè vwayaj yo (emigrasyon) yo a e li toujou rete entak,pandan ke yap chèche yon nouvo espas isit la Chili.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
30
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN
31
Rezilta
L È Y O R I V E C H I L I - K O M A N Y O V I V R E L I J Y O N Y O ? T R A N S F O M A S Y O N N A N P R AT I K K W AYA N S Y O L È Y O R I V E C H I L I . - K O M A N Y O V I V R E L I J Y O
Transfomasyon nan pratik kwayans yo lè yo rive Chili Aprè yon projè imigrasyon ki mennen yo Chili,fason yo exprime yo e fason yo viv sitèm kwayans yo te gen yon gran chanjman.Pami tout chanjman sa yo,nou remake li enposib pou yo pou yo ka fè predikasyon nan espas piblik yo,kanti moun ki asiste sèvis oubyen kil yo vin pi piti,kidonk kantite sèvis yo vin redwi anpil nan Chili.
Men nan tout sa yo,òganize manifestasyon evanjelik nan espas piblik yo toujou cache.tout sa se akoz de estrateji adaptasyon kiltirel.
sepandan li tre enpòtan pou nou siyale ke menm si pa gen anpil fidèl ki asiste tamp yo oubyen legliz yo,oubyen aktivite nan la ri piblik yo pa vle di ke yo pa relijye pou sa.
Men tou,nou Nou te montre ke imigran yo te peple tanp yo yon fwa vid ak legliz, menm adaptasyon kiltirèl te ale nan lòt wout la, pwofondman transfòme sosyete a destinasyon, li evidan ke migran an te akeyi menm nan rit enpòtan.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
32
COVID Akoz de kriz covid19 yo te sibi yon transfomasyon kominote nan fason yo manisfeste relijyon yo,men tou nan moman kote ki te gen restriksyon pou soti ki te nan ampeche fe reyinyon
Sa te oblije kek enstitisyon deijitalize yo e fè seremoni,men tou fè sakreman pa entenet,men san dout,se fè yo pedi dimansyon sosyal e kominotè yo ki se baz konstriktif sistèm kwayans yo.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
33
La fwa: indidyèl e kolektif
Kolektif Avan sa nou te defini baz sistèm kwayans ayisyen an sou dimansyon sosyal li.Relijyon an reprezante yon espas de coyezyon ki depase anbyans espirityèl la.
Viv relijyon nan yon fason kolektif se yon bagay ki te deja la depi nan lanfans yo,kote yo asiste sèvis legliz an group depi nan jenerasyon lontan yo.Sa fè diferans ant lot sosyete ki sekilrize tankou sosyete chilyen nan kote nouvel jenerasyon pa yo a pa eritye valè relijyyez ke paran kite pou yo,men pou fanmi ayisyèn yo se yon bagay ki trè enpòtan ke yo toujou ap chèche kenben menm lè yo ta emigre nan yon lòt peyi.
Nan entevyou nou yo,nou rann nou kont ke la fwa se yon bagay ki nan yo depi yo timoun sa fèt atravè lekòl di dimanch,nan akonpaye paran yon nan la mès ou nan sèvis kil,tankou tou li posib pou ou jwenn moun ki ekate yo de valè relijyez yo,men aprè yon ti tan yo tounen volontèman.
Espirityalite ap chèche eksprime kolektivman, sa ki bay kil la plis fòs, men tou li bay yon sans de fè pati yon gwoup, ki se pètèt youn nan sèlman yo ka antre apre yo fin fè fas a yon pwojè vwayaj yo (emigrasyon) .
Viv la fwa yo nan mòd kolektif,se yon bagay ke nou ka montre e ki fèt natirèlman,sa explike viv espirityalite an goup li fòtman anrasinen nan orijin peyi dayiti kòm nasyon,se yon eritaj trè fò de kilti afriken nan,kote karakteristik yo se chante rit kolektif yo,men tou pratik kiltirèl ki ale plis lwen ke la relijyon.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
34
Imigran yo antre ak kwwayans yo e yo fome yon fòm de vi relijyez patikilye,ke tout moun wè e ki fasil pou idantifye,kelkelan swa nan fason yo abiye,fason yo fè sèvis kil yo nan lye yo elatriye.
Nan pwojè migratwa a, li pa difisil pou nou jwenn komantè moun ki nou fe entevyou yo ak nou sou difikilte yo pou viv vi relijyez yo,nan yon peyi sekilarize kote kil ak la mès genyen mwens adèp (fidèl) men tou legliz yo ki vin pedi tout pouvwa ke yo ye genyen avan.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
35
Endividyèl Byen ke nou te profontize nan dimansyon kolektif relijyon ayisyen nan,men li enpòtan pou nou souliye tou ke gen yon dimansyon endividyèl nan espirityalite yo daprè tout moun ke nou fè entevyou yo di nou.Mòd de vi endividyèl relijyez se yon fason pou kenbe dialog ak Bon Dye,nan yon koute ak nan ke anpil fwa se Bondye ki montre yon fason oswa ede nan kèk desizyon.
Nan sans sa a pandan envestigasyon an nou nap ka trouve kèk mezon de priyè ke yon fè apati de dim ki soti nan salè yo men tou mezon de priyè sa se kominotè
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
36
Vodou. Kòm yon pati nan rezilta rechèch yo, nou te mennen ankèt pou konprann vizyon lemonn sou Vodou a ak fason yo senkretize ak lòt relijyon yo.
Le nap profontize nan istwa Ayiti a,nou realize ke yo lye totalman a vodou a,e vodou jwe yon wòl empotan nan endepandans li.
Fason ke kominote ayisyen nan pratike vodou nan Chili,dapre sa moun ki reponn ki reponn entevyou yo,Li ta sanble anpil ak sakap pase an Ayiti,omwen rit ki fèt nan mitan manm kominote a nan peyi Chili chache imite otank posib pratik yo ki fèt ann Ayiti,prensipal diferans ki egziste seke an Ayiti gen plis moun ki patisipe nan seremoni yo ke isit Chili.
Nou ka defini vodou kòm yon pratik, oswa yon fason pou fè bagay, ki pa sèlman ki baze sou lapriyè ak lwanj pou divinite, men tou ki asosye ak pratik chak jou nou yo . Kidonk, pratik vodou a ka rekonèt nan medikaman, nan dans, nan manje, elatriye.
Epitou, ak pwojè sa, nou montre ke vizyon mond vodou a an menm tan ki pa gen akseptasyon tout Ayisyen, le nou konnen ki jan yo estigmatizel. EStigmatizasyon sa a prezan sitou nan moun ki gen relijyon pwotestan yo.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
37
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN
38
Rezilta
S I S T È M K W AYA N S AY I S Y E N A N N A N C H I L I ” - “ E S PA S A K M O U N K I E M P Ò TA N P O U S I S T È M K W AYA N S AY I S Y E N A N N A N C H I L I ” - “ E S PA S A K M O U N K I E M P Ò TA N P O U S
Espas Nou jwen prèv ke sèkte nò Santiago a e patikilyeman nan komin Quilicura genyen 8 zòn empòtan pou sitèm kwayans ayisyen an daprè kat jeografik sa.
Lè nap kontinye ak idantifikazyon zòn sa yo pou relijyon ayisyen an,nap devlope enfòmasyon sa yo nan kat jeografik sa.
M
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
39
KATOGRAFIK QUILICURA SEKTÈ NÒ
SAN LUI
AV. BERNARDO O´HIGGINS
TA SA
LO
S
HI
M
AL
AY
AS
PA R
QUE
CEN
TRA
L Q UI
LIC
URA
01
SA NT
MARC AV. LO
A LA UR
A
V
A
.
S
TO
R
R
E
OLETA
S
C
AV. LO CRUZAT
AV. LO MARCOLETA
LA
O S T A N E R A F E R R E A P T E .
MAR
LO
COL
ETA
02
MAN
UEL
ANT
ONI
AT O M
UEL
ANT
TA
ONI
O M AT
TA
AV. BER NAR
MAN
DO O´H IGG
INS
AV.
SA
03
N EN RI QU
04
E
LUIS
MANUE
AV. GRA L. SAN MARTÍN
SAN
L ANTO NI
MAN
O MATT A
UEL
ANT
ONIO
MAT
TA
08
05 AV
. C O
LO
CO
LO
70 D
EL
CEMETERIO
PISTA
VESPU
CIO N ORT
E
CA
M
AUTO .
70 M.
LO
EC
HE
VE
RS
IO
VA
CAM. DEL CEM
ET
E
R
A
U
T
O
P
IS
T
A
V
E
S
P
U
C
IO
N
O
R
T
E
CA
LL O E L CA
E
INO
. D
MP
CAM L
CE
O
ARANJUEZ
RR
E
R
O
P
U
E
R
T
OTE.
A
O
06 C
A
M
E . D
RO ER L C
07
Etablisman relijye ayisyen nan sektè nò Santiago Kartografi - pwòp elaborasyon 01 • Parroquia San juan pablo II (Sta Laura 843)
02 • Iglesia evangélica tabernaclé de la grace (Lo marcoleta)
05 • Parroquia san alberto hurtado (Los Cóndores 1121, Quilicura)
06 • Cam cementerio quilicura (Región Metropolitana)
03 • Iglesia sagrada familia de quilicura (San luis 469) 07 • Cerro Renca
04 • Parroquia nuestra señora del carmen (Manuel antonio matta 500)
08 • Municipalidad de quilicura (Edificio Consistorial)
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
40
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
41
Zòn vèt yo Zòn perimèt pou etablisman relijye
Sin
ga
ra
ja
Los pa
Sant
cár
a a luis
to s
Monte kenia Everest
Ca ma ron
Du
e
Jin
Gu
an
dú
im
tm
Kil an
Ka
il ia
tolo
in os
rro
Los pirin eos
lo
Sa
Ce
apen
Monte kam et
jaro
as
Los
Br
nt a la ur a
C HA PÈL JA N P Ò L II
Se yon pawas katolik empòtan ,li fè pati de fanmi misyonè Verbum Dei,ke yo te fonde an 2002.Pawas fè mès trè souvan,plizyè fwa nan semèn nan ak divès orè sèvis pou kominote a.aktyèlman li genyen yon kongregasyon ayisyen empòtan.
Relijyon - Katolik
Tipoloji - Chapèl
Lokalizasyon - Sta. Laura 843, Quilicura, Rejyon Metropolitèn
• Fuente – observatorio cité
• FOTOGRAFI - CHAPÈL JAN PÒL II 2021 •
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
42
Zòn perimèt pou etablisman relijye
Zòn vèt yo
on Río Ac
cagu
a
s
n
dario
Sa
rce Los Me
en riq ue
lo Co Co lo
Marco Av. lo
Marco Av. lo
leta
leta
Man lo Co Co
l La s car m e
n to uel a
n io
m a tt
a
itas
lo
LEG L I Z EVA NJ E LI K TAB È N AK D E L A GRA S
Aktyèlman se yonn nan legliz ki pi aktif e avèk plis asistans nan Quilicura.prensipal vizitè legliz sa se manb kominote ayisyèn nan,yo pataje priyè yo an kreyòl,sepandan aksè a lib. Nan legliz sa yo fe priyè chak semen,men an plis de sa li gen yon lekòl dominikal kap fonksyone.
Relijyon - Evanjelik
Tipoloji - Legliz
Lokalizasyon - Pasaj Media Luna s/n (tou pre enteseksyon de Lo Marcoleta con Colo Colo).
• Fuente – observatorio cité
• F O T O G R A F I - L E G L I Z E VA N J E L I K TA B È N A K D E L A G R A S 2 0 2 1 •
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
43
l a
Vo lcá
n Pe
te ro a
ah n Oll
ue
Man Est ero
Volcán Peteroa
Volcán Copahu e
ue Man
io n to n
Vo lcá
a m a tt
Volcá n Llaim a
Área perimetral al establecimiento religioso
Areas verdes
Vo lc
án Li ca
n ca bu
Col cur
a
uel a n to
n io m a tt
a
r
Sa n
Sa n
ue
Es te
riq
ba n
en
Sa n lu is
lu is
Av . gr al . sa n m ar tín
San
LEG L I Z FA NM I S AC R E D E Q U IL ICU RA
Legliz sa an plen fonksyon e li sou responsabilite presbitè Josef Bernhard Bocktenk Tebroke.Diran mwa oktòb 2021 yo repare kwa a ke yo te domaje nan moman manifestasyon yo.legliz sa se yon nan legliz ki pi empòtan nan komin Quilicura e se yon pwen de rankont ak reyinyon kominote imigran yo.An plis ,se yon legliz ki genyen nouvèl teknoloji ak emfòmasyon,yo transmèt aktivite yo sou rezo sosyo yo.deyò legliz la yo enstale yon ti mache kote gen plis ayisyen kap vann ladanl.
Relijyon - katolik
Tipoloji - Legliz
Lokalizasyon - San Luis 469, Quilicura.
• F O T O G R A F I - L E G L I Z FA N M I S A C R E D E Q U I L I C U R A 2 0 2 1 •
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
44
Área perimetral al establecimiento religioso
Ma
é An zíe
ta
e Ga st
Dr . Re n
Pa dr
Do ña
D el
nu
el
An
De
to
n io
La
Ma
Lu
Le tic
Se m
Av. Lo Cruzat
Ho
ra c
ío
R ie
d C a
Av. be rna rdo o´h igg ins
rr e
ra
ón Sa la
s
Areas verdes
ia
br a
do r
tta
na
Manu el anto nio matt a
C HA PÈL NOTR E DAM D E CARM E N
Pawas sa fe mès regilyèman chak semèn.E an plis se yon pwen de rankont trè empòtan pou kominote ayisyèn nan,Pawas sa te sou responsabilite yon eksepsyonèl presbitè Jean Wesly Joseph,ki se manb kominote aysyèn nan e se premye prèt ayisyen ke yo voye nan peyi nou Chili.
Relijyon - katolik
Tipoloji - Chapèl
Lokalizasyon - Manual Antonio Matta 500, Quilicura
• FOTOGRAFI - CHAPÈL NOTRE DAM DE CARMEN •
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
45
Área perimetral al establecimiento religioso
Areas verdes
Ma
C a ra
mp
ang
to l an
n io
ma
tt a
ue
rk
Ca ra mp
an gu e
Los
ldo a le
s
n R o
s a le
s
rre
mó
rat
e
s T o
a G á
s
. L a
en
d o re
70
Av
om
s
Ra
F il
Cón
Lo C am
n R os
va
mó
Os
Ra
p in o
Lir
a
N
va
Yo
nue
C HA PÈL SA N AL B E RTO H U RTA D O
Pawas sa fonde en ane 2005,yo fè mès chak jou nan semèn nan.li gen yon gran espas ki pèmèt ou medite e rankontre ak divès lòt kominote.
Relijyon - katolik
Tipoloji - Chapèl
Lokalizasyon - Los Cóndores 1121, Quilicura.
• F O T O G R A F I - C H A P È L S A N A L B E R T O H U R TA D O •
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
46
O´ do
cis
co
ar
an
Ve
rg
rn
Fr
a
A
rt
u
ro
P
ra
t
Ra
im
un
do
Lo
Ro
m
o
s C ar
re
Av
ar
. B e
sé
ra
San ta luis a
Jo
H ig
g in
s
Área perimetral al establecimiento religioso
Areas verdes
rd ia
ma
ri a
R iq
u e lm
Cova
e
donga
B la
nco
Enc
a la d
a
Almte . L atorre
Se rra n
o
Gua
F il
Alm
ri stó te. C
bal
Col
om
en
a a G
ra
te
ón
Au to pi
st a ve sp uc io
n or te
M INIS I PA L I TE Q U IL ICU RA
Aktyèlman minisipalite a gen yon pwen de rankont pou tout kominote imigran kap viv Quilicura,kote yo ka chèche sipò sou divès sijè ou byen domèn. Pou tèt sa minisipalite sa distenge pou diferans li nan zafe imigrasyon e yo gen yon biro imigran ak refijye. Relijyon - Pa aplike
Tipoloji - ekipman minisipal
Lokalizasyon - José Francisco Vergara 450, Quilicura
• F O T O G R A F I - M I N I S I PA L I T E Q U I L I C U R A 2 0 2 1 •
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
47
Área perimetral al establecimiento religioso
Va l l e
Areas verdes
lle
lo
Ca
mpi
no N te
Pedro R iv
ero
Lo Campino
Va
Aranj uez O te.
L a Sola na
s
.
C
Cam
am
l . de
cer
ro
. del cerro
M ÒN R E N CA
Nan Cerro Renca nan sektè Vespucio sur-Lo campino,se yon lye de pelerinaj empòtan pou kèk manb nan kominote ayisyèn nan,prensipalman paske li tou prè simetyè a e an plis li byen konekte ak la nati.
Relijyon - divès kalite kwayans
Tipoloji - lanati
Lokalizasyon - Cerro de Renca, Quilicura.
• FOTOGRAFI - MÒN RENCA •
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
48
Área perimetral al establecimiento religioso
Areas verdes
Cam
Lo s an
l . de
C e lo
cer
s
ro
C e n tr al
ra
d
o
A
u
e
rt
o
Li n g
lo
p
s u e s
v.
o
ro
Lo
A
C
e
Lo
s
C
o
ig
ü
e
s
A
e
ro
p
u
e
rt
o
SIM ETYÈ M I NI S I PALI T E Q U IL ICU R A
Simetyè ap fonksyone de nan lane 2010 e yo konstri yon memorial kazimodo nan Quilicura.E an plis simetyè a bay sèvis a kominote ayisyèn ,yo bay konsèy sou lanmò ak tonb yo.
Relijyon - Pa aplike
Tipoloji - ekipman minisipal
Lokalizasyon - Cerro de Renca, Quilicura.
• F O T O G R A F I - S I M E T Y È M I N I S I PA L I T E Q U I L I C U R A •
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
49
Moun yo Pandan nap kontinye,nou remake ke pou divès rezon ke li te empòtan pou nou te difize Pèmanans sistèm kwayans ayisyen aktyèl la.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
50
E N E L A IMÉ
Relijyon - Kretyen evanjelik Rol - Predicador y maestro de escuela dominical
Li ap viv depi 5 lane nan Chile.Li se predikatè profesè nan yon lekòl depi plis pase 10 .E aktyèlman li se sekretè komite legliz evanjelik tabènak de la gras depi 3 lane.Enel bay sèvis nan kominote tankou predikatè e kòm kap fè travay administratif yo.
Misyon li se preche paròl bon Dye,pou ke nan paròl li ‘’moun yo ka ouvè pòt la vi yo e resevwa seyè a’’. Selon fòm ke li pratike kwayans li nan Chili,Enel montre ‘’se menm jan an,paske kwayan yo ki isit la nan Chili se men yo menm nan ki te an Ayiti,kidonk pa gen diferans’’.
Selon fòm ke li viv kwayans li,Enel montre ‘’ke lap viv li tout kote,pou kont li,avèk lòt moun ,lakay li,nan la ri,nempòt kote mwen ta ye a map viv kwayans mwen,paske bon Dye ap mache avèk mwen,espri sen toujou avèk mwen.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
51
YA MI L E CA BR E R A
Relijyon - Católica Rol - Ansyèn kòdinatris pou imigran ak refije nan Quilicura
Li te kòdinatris depatman fanm e biwo imigran ak refije nan minisipalite Quilicura a.li te relijyez,e li te fè pati kongregasyon Terciarias Capuchinas depi 30 lane e pa trò lontan la li te kandida endepandan pou pòs majistra pou menm minisipalite sa.
Li te gen yon ròl fondamantal nan apiye ak integre imigran yo.Men akoz de travay relijyes li,li te aprann fransè,akoz de sa,li te gen yon gran raprochman ak kominote ayisyèn nan.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
52
PA DR E LU CA S
Relijyon - Katolik Rol - Pawas Jan Pòl II
Se yon manb empòtan pou kominote katolik la.Non li se Luc Yamb,men vin popilè sou non Padre Lucas.kontribisyon li nan difizyon katolitis la nan Chili se yon bagay ki paka evalye,depi nan koman fè la mès nan divès enstans ,pase na fè espas dijital pou difize la mès ,jiska kreye lyen avek univèsite katolik pou fòmasyon pwofesyonèl.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
53
PH I L A N IE PLU VIO SE
Relijyon - Pannkotis
Lap viv Chili depi 5 lane,men avan sa li tap viv nan repiblik dominikèn ki pemèt li genyen yon nivo espanyòl ki trè avanse.
Li se manb relijyon evanjelik pannkotis,avan pandemi a li te konn fè travay lekòl dominikal pou timoun yo.
Pou Philanie,fòm ke li viv kwayans li trè pesonel:
“...Kwayans mw se tankou analize tou sa bonDye fè pou me,mw di wi,mw kwe nan bonDye.Paske nou isit la,nou pa konn koman nap respire,nou pa konnen koman nou te fèt ak poumon nou yo,e vi nou montre ke bonDye egziste,sa montre ke bonDye egziste nan nou menm,sa montre ke bonDye egziste e nou menm nou dwe kwè nan bonDye sa,paske si li pat egziste nou pa tap la…”
“...Mw pale ak tout moun,paske bonDye te kreye nou tou,kelkelan swa koulè moun nan,nasyonalite li,bonDye te kreye nou tout…”
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
54
G A BR I EL A BA R CA BR OWN
Envestigatè - Se sikològ klinik e se doktè antropoloji de King’s kolèj London
Li se envestigatè pòsdòktoral nan inivèsite de Copenhague e li se envestigatè adjwen nan inivèsite Diego Portales.travay li fokis sou entèseksyon ant displin sa yo’’psi’’ de sante mantal global,sibjektivite ak la vi kotidyen.Patikilyèman li santre li nan konprann plizyè entèaksyon ant teknoloji ‘’psi’’ e diferan sistèm de konesans,pratik ak valè nan la sante nan kontèks transkiltirèl,li distenge kesyon rasyal,kategori de sèks depi nan yon apwoch dekolonyal ak entèdisiplinè.Sa yo te fèl rive travay avèk imigran ayisyen ak dominiken nan Chili,e eksplore negosiyasyon ant biyomedikamen,sikyatri,relijyon ak remèd ayisyen - kreyol.
‘’...Pou konporann byen vodou a,ou pa dwe mete li nan yon plas kwayans,paske li pa gen pou wè ant si ou kwè ou si ou pa kwè...vodou a se yon kosmovizyon ki enkane nan moun yo….se yon fason ke yo konprann kò a,la vi a ,moun yo..’’
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
55
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN
56
konklizyon
RELIJYON - NOUVO FONTYÈ,DIMANSYON E FOM DE RELIJYON - NOUVO FONTYÈ,DIMANSYON E FOM DE RELIJYON - NOUVO FONTYÈ,DIMANSYON E FOM DE RELIJYON
Nouvo fontyè,dimansyon e fom de relijyon
Nouvo fontyè yonn nan prensipal konklizyon ke nou souliye nan envestigasyon koresponn ak konsepsyon nouvo fontyè a. konsepsyon sa fè alizyon ak distans adisyonèl ki te deja egziste akoz de ras ak lang ,sa vle di distans spirityèl e relijyez
Sosyete chilyèn nan karakterize li pou transfomasyon li,sa vle di,pèt vale spirityèl ak relijyez li yo,ki se karakateristik peyi a an jeneral.Pèt sa yo koz ke li vin pi difisil pou konprann e sempatize ak sosyete relijjyez tankou pa sosyete ayisyèn nan.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
57
Dimansyon relijyez
Yon lòt dezyem konklizyon koresponn ak kategori divès dimansyon teritoryal relijyon an ki ranpli entèval vid de lòt entitisyon yo.Dimansyon sa yo anglobe sa nou rele triyang relijyez ( ki konpoze en twa pati relijyon Katolik ,pwotestan e vodou).Dimansyon sa egziste depi nan politik nan administrasyon,nan ekonomi e nan nivo sosyal tou.Se komsi nou te ka di ke se yon peyi ki kompletman separe ak divès antite e divès apui ak sipò,triyang sa a satisfè yo tout.
Ròl triyang sa,soti depi nan sipò ekonomik,kreyasyon rezo,jiska ròl politik administratif,ak idantifikasyon kèk legliz e ki remèt sètifica .enfliyans triyang sa tèlman gran,yo ka ale nan zòn ki byen lwen jis pou yo fè envestigansyon.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
58
Fòm relijyon
Finalman denye konklizyon ke nou fè sou envestigasyon sa koresponn ak de (2) fason ke yo viv relijyon yo ,kelkelanswa se endividyèl oubyen an group.Nan sans sa,pou kominote ayisyèn nan sèvis relijyez ki fèt an group yo gen plis pouvwa,li pèmèt yo gen yon koneksyon ki pi dirèk e pi profon ak bon Dye.Tanp ak legliz yo se prensipal lye de priyè ak adorasyon, men yo adore lakay yo tou e sa pa anpeche yo santi prezans bon Dye.
Pou yo ka reyalize sèvis kolektif yo,majorite envestisman an fèt nan nan tanp yo oubyen legliz yo atravè la dim,sa pèmèt yo genyen yon espas de priyè agreyab ki diferan de lakay yo.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
59
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN
60
konklizyon
REKOMANDASYON - REKOMANDASYONS - REKOMANDASYONS - REKOMANDASYON - REKOMANDASYON - REKOMANDASYON -
REKOMANDASYON - REKOMANDASYON
Rekomandasyon
Nou te pwouve nan tout chapit yo dimansyon yo, moun ak kote ki gen rapò ak egzèsis relijyon ayisyen an.Men tou,nou te temwen de chòk enstitisyonèl avèk sosyete chilyèn nan e nan plizyè okazyon,kote yo ampeche yo egzèse relijyon yo.
Nan sans sa a, rekòmandasyon sa yo rive kòm rezilta ankèt la, ke nou ankadre nan twa konsèp kle:
Teritwa Nou deja montre ke nan Quilicura ,nan sektè nò Santiago gen yon rezo komplèks de enstitisyon,moun, espas ki lye ak kominote ayisyèn nan.yo rann rezo sa envizib ,yo izole eleman ki fè pati de li,san ke yo pa konprann dimansayon teritwa sa,ak potansyèl entegrasyon ki ta ka egziste la dan li.
Li fondamantal pou konprann prezans rezo que nou sot mansyone la ki se pa yon aza,tout o kontrè ki vin tounen yon prosesis istorik de imigrasyon e ki deja anrasinen nan ke espas ak enstitisyon lokal yo tankou ( administratif,relijyez,sosyal eks..) a travè paròl yo sa deja montre ke pwosesis miltikiltiralizasyon an deja fonde.
Sepandan, yo dwe repanse ròl enstitisyon yo men tou extansyon teritoryal yo nan divès pwen (kominal,entèkominal,metwopolitèn,ect..)kidonk ankouraje valè entèkiltiralite yo (pwojè politik,sosyal,epistemik, ak etik) ki pa fè pati de divèsite oubyen diferans entre yo,sinon de problèm estriktirèl-kolonial-rasyal)( ki se expozisyon medyatik miltikiltiralite)
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
61
Sante
Nan sosyete ayisyèn nan sante ak trètman kèk maladi genyen lyezon ak espirityalite,sepandan, sistèm sante chilyen an gen tandans patolojize maladi sa yo.Nan sans sa a, li nesesè pou enkòpore medikaman kreyòl ayisyen an nan sistèm trètman piblik la epi elaji vizyon yo sou kontni kiltirèl sa a genyen.
Yon lòt kote,gen anpil ka rasis enstitisyonèl ke nou jwenn le yap ba yo atansyon premye swen la sante,baryè sa komanse depi nan lang yo,men li vin pi profon aprè ke yo fin fè diagnostike yo epi yo pa ka komprann lyen ki egziste ant la sante e vizyon vodou a.Li nesesè pou yo ta enstwi fonksyonè piblik nou yo pou yo kapab rive diagnostike ka sa yo,san yo pa vyola dwa pasyan an.
Yon lòt kote,pou kominote ayisyèn li fondamantal ke yo gen bon akonpayman enfimyè yo,sepandan,entediksyon chak enstitisyon sante toujou ap anpeche pwosesis a e yo selman bay aksè selman a manm fanmiy yo.san konprann ke pou yon ayisyen fè pati menm legliz oswa kominote kwayan sa vle di ke se "fanmi".
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
62
Adorasyon ak legliz
Sèvis adorasyon yo se yon bagay kominotè,selon pròp paròl moun ke nou pale avèk yo defini fraz sa’’ plis fòs’’.sepandan, anpechman ki gen akoz de pandemi COVID-19 la,koz yo fème koplètman espas de rankont yo e sa koz yo soufri anpil pa rapò ak plan re-ouveti a.
Klèman mezi ke yo pran yo anpeche legliz yo fonksyone,nan yon sosyete ki transfome tankou sosyete chilyèn,sa gen anpil empòtans.Men yo panse ke espirityalite ka kontinye pratike lakay chak fidèl. sepandan,pou sosyete ayisyèn nan kote relijyon an genyen gran dimansyon kominotè, anpechman fonksyonman legliz yo se tankou se yon gro frap ke yo resevwa,e yo menm wè desizyon sa yo tankou yap betize ak valè yo.
Daprè tout sa nou sot di la yo,legliz pou kolektivite ayisyèn nan( se tankou sa te ye yon epòk pou sosyete chilyèn nan) kote li te reprezante yon pyès empòtan na fonksyonman la vi yo sou teritwa a,e espasyalman nan katye yo.Nan espas sa yo, yo deploye tout pratik kotidyen yo ki montre idantite yo,pa egzanp fèt,selebrasyon,rankont yo eks..Nan sans sa enstitisyon sa yo propaje anbyans relijye ak espirityè a.Nan sans sa pwen prensipal ki parèt soti nan ankouraje itilizasyon espas kominotè nan pouswit entegrasyon epi elaji itilizasyon prive li pou itilizasyon piblik.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
63
AGRADECIMIENTOS
Observatorio CITé quiere agradecer a cada de una de las personas que de distintas formas ayudaron en la realización de este proyecto y en la elaboración de este libro.
Primero, queremos reconocer a los entrevistados y entrevistadas que compartieron sus emocionantes historias. En especial a; Philanie, Enel, Evens, Luc Yamb, Padre Domingo, Gabriel y Stephane.
Segundo, queremos agradecer al académico e investigador José Marcelo Bravo del Instituto de Historia y Patrimonio de la Facultad de Arquitectura y Urbanismo de la Universidad de Chile, por todos sus consejos y tiempo dedicado. Como siempre ha sido un placer compartir notas, ideas, y experiencias sobre el patrimonio inmaterial y la geograf ía cultural.
Por otra parte, damos las gracias a quienes nos apoyaron en la postulación al concurso público convocatoria 2021 FONDART, LÍNEA CULTURAS MIGRANTES, ÁMBITO REGIONAL DE FINANCIAMIENTO, entre ellos a los profesionales de la I. Municipalidad de Quilicura; Sr. Claudio Aliaga (Asesor Urbanista), Alejandro Reyes ( jefe del Departamento de Derechos Humanos), Tania Aliste (Coordinadora Oficina de Migrantes y Refugiados), Giovanni Pacheco (encargado sección Asuntos Religiosos) y al Equipo del Cementerio Municipal de Quilicura. También sumamos a nuestros agradecimientos a JAFOAMERICA y a la organización INFOMIGRA.
Por último, a todas las amigas, amigos y familiares que apoyaron las diversas actividades en el marco de este proyecto, por medio de difusión, ayuda en el desarrollo charlas, lanzamientos y otros, a cada uno de ellas y ellos, muchas gracias.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
64
EQUIPO
GRIC EL L A B B É C. / Representante legal, directora y editora Geógrafa de la Universidad de Chile (2014), Magíster en Desarrollo Urbano del Instituto de Estudios Urbanos y Territoriales de la Pontificia Universidad Católica de Chile (2018).
DA NIEL A B ER R IO S / Coordinadora proyecto Geógrafa y diplomada en Guión de Cine de la Universidad de Chile. Fundadora y presidenta de la Fundación Geocultura.
ROB ERT O S A L A S / Equipo de Investigación Cientista político de la Universidad Alberto Hurtado (2013), Magíster en Métodos para la Investigación Social de la Universidad Diego Portales (2021).
A L EX IS T O R R EB L AN C A Cientista político de la Universidad Alberto Hurtado (2013), Magíster en Sociología de la Universidad de Santiago (2018). Coordinador de la Organización INFOMIGRA.
PEDR O PA L M A Geógrafo de la Universidad de Chile (2014), Magíster en Desarrollo Urbano del Instituto de Estudios Urbanos y Territoriales de la Pontificia Universidad Católica de Chile (2018). Instructor del Departamento de Geograf ía de la Universidad de Chile.
EVA NS CL ER CEM A Licenciado en sociología de la Universidad Católica Raúl Silva Henríquez (2015). Director y coreógrafo de la compañía de Arte y Cultura JAFCO AMERICA DANCE.
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
65
EQUIPO
PA BLO ES CO B A R C . / Diseñador Gráfico Universidad Tecnológica de Chile INACAP (2016).
NICOL Á S CA L DE R Ó N / Realizador visual Periodista de la Universidad del Desarrollo, experto en comunicaciones relaciones al medio ambiente y contenidos de impacto positivo.
A L F ON S O B ES N I E R / Recopilación histórica Licencia en historia de la Universidad de Chile.
VLA DI M I R V E N E GAS / Equipo de apoyo y gestión Sociólogo de la Universidad de Chile (2016).
KA RI N S A N M A RT Í N Arquitecto y Magíster en Desarrollo Urbano del Instituto de Estudios Urbanos y Territoriales de la Pontificia Universidad Católica de Chile (2018).
• ESPAS KWAWA AK ERITAJ RELIJYE AYISYEN •
66
Pablo Escobar Graphic designer 2022 ©
• hecho en chile • 2022
PR OYE CTO “ E S PAC I O S D E R E L I G I O S I DA D E I D E N T I DA D H A I T I A N A E N E L S E C TO R N O RT E D E S A N T I AG O” F I N A N C I A D O P O R E L F O N D O N A C I O N A L D E D E S A R R O L L O C U LT U R A L Y L A S A R T E S , C O N V O C AT O R I A 2 0 2 1 L Í N E A C U LT U R A S M I G R A N T E S , Á M B I T O R E G I O N A L D E F I N A N C I A M I E N T O PROYECTO FOLIO N° 592285