Op Expeditie | Reisverslag van een onderzoeksproject over vernieuwen terwijl de winkel openblijft

OP EXPEDITIE

Reisverslag van een onderzoeksproject over vernieuwen terwijl de winkel openblijft.

Co-creatie en navigatie

Kruispunten en afslagen op onze route. Welke afslagen hebben we genomen?

Interactie met de praktijk

Wensen en dilemma’s uit de dagelijkse praktijk als uitgangspunt.

Een bijzondere onderzoeksmethode

Adaptief vermogen van onderwijsprofessionals om te navigeren naar toekomstbestendig onderwijs, dat was onze focus.

Op Expeditie

Voor je ‘ligt’ het digitale magazine de ‘Op Expeditie’. In dit magazine nemen de onderzoekers van het project Expeditie Lerarenagenda je mee op de reis die zij samen met onderwijsprofessionals, van leraren tot leidinggevenden tot beleidsmakers, hebben gemaakt in de periode april 2020 tot januari 2024. En wat voor een reis!

Expeditie Lerarenagenda was een bijzonder project dat op veel vlakken afwijkt van traditioneel onderwijsonderzoek. Dit magazine geeft een inkijk in dit onderzoeksproces dat wij als Expeditieteam doorliepen en hoe wij hierop terugkijken. We willen onze ervaringen graag delen omdat de Expeditie volgens ons unieke en vernieuwende kenmerken heeft waarvan andere (docent)onderzoekers kunnen leren, die inspireren, en die, wat ons betreft, de creativiteit en het plezier in de uitvoer van onderzoek vergroten.

Adaptief vermogen van onderwijsprofessionals om te navigeren naar toekomstbestendig onderwijs, dat was onze focus. Het Expeditie onderzoek had bewust een exploratief karakter; de route lag aan het begin van de reis alleen op hoofdlijnen vast. Telkens hebben tussentijdse inzichten als uitgangspunt gediend voor de vervolgroute van onze reis. We zijn kortom zelf als onderzoekers ook adaptief te werk gegaan.

Daarbij hebben we kristallisatie als onderzoeksbenadering gehanteerd. Deze benadering van onderzoek is ongewoon te noemen en was ook voor ons als onderzoekers nieuw. Tijdens onze reis zijn we dan ook deze

benadering gaan exploreren en toepassen en zijn we gegroeid in de wetenschap dat om complexe onderwijsvraagstukken echt te bestuderen en tot oplossingen te komen, we naast traditionele onderzoeksmethoden ook methoden gericht op inzicht in datgene wat minder zichtbaar is zoals beleving en emotie, nodig hebben. Creatieve dataverzamelingsmethoden en kunst zijn hiervoor ingezet. Je vindt hier voorbeelden van in dit magazine.

Tot slot hebben we geen onderzoek gedaan over maar met onderwijsprofessionals door continu de dialoog te zoeken met de onderwijspraktijk. We hebben daarom al tijdens ons onderzoek betrokkenen in beweging gebracht. Co-creatie met de onderwijspraktijk is vormgegeven door praktijkpartners mee te nemen als tijdelijke reisgenoten waardoor we samen aan het ontdekken en leren waren. De multidisciplinariteit van de Expeditie onderzoekers is benut door in co-creatie te werken aan de vormgeving en uitvoering van het onderzoek.

De rijkheid aan inzichten die gedurende de reis zijn opgedaan, zijn gedeeld via (tussentijdse) producten en samengebracht en te lezen in het eindrapport ‘Aankomst op Uitzichtpunt’. Neem ze mee in je eigen reis!

We wensen je met het lezen van dit expeditie-reisverslag veel inspiratie en plezier bij het uitvoeren van onderzoek.

Het Expeditieteam

We stellen ons even voor! 1 2 3 4 5 6 7

De start van de Expeditie

Co-creatie en navigatie in het Expeditieteam

Co-creatie dankzij interactie tussen onderzoekers en praktijk

Een bijzondere onderzoeksmethode

Opbrengsten en inzichten door onze bijzondere reis

Samenspel van wetenschap, kunst en praktijk: dialoog en interactie

We stellen ons even voor!

Vanaf 2020 is een divers team van onderzoekers samen op Expeditie gegaan. Lees hier wie deze reizigers zijn en met wie ze samen een tijdje zijn opgetrokken tijdens de reis.

Ditte Lockhorst

projectleider onderzoek

Oberon

“Ik heb het nog nooit gedaan dus ik denk wel dat ik het kan”

– Pipi Langkous

Met deze woorden sloot ik mijn sollicitatie voor Expeditieleider af. Met opwinding en ook wel enige spanning ben ik op avontuur gegaan met een team van onderzoekers in een innovatief onderzoek naar toekomstbestendig leraarschap. Vanuit een open onderzoeksplan dat ruimte gaf om steeds naar gezamenlijk inzicht onze routes uit te stippelen hebben we interessante inzichten verkregen over adaptief vermogen van onderwijsprofessionals in het omgaan met onderwijsveranderingen. Ook methodologisch hebben we nieuwe, creatieve wegen bewandeld en wetenschap en kunst bijeen gebracht. Met elkaar hebben we laten zien dat we het kunnen.

Patricia Brouwer

associate lector Hogeschool Utrecht

In mijn position paper uit 2019 schreef ik dat “onderzoek niet langer een lineair en afgezonderd proces is, maar eerder een Expeditie, een leerzaam proces van kort-cyclische experimenten en bevindingen die relevante kennis oplevert”. Deelname aan de Expeditie heeft mij ontzettend veel gebracht; ik heb mooie ervaringen opgedaan en mijn denken over onderzoek doorontwikkeld. Nu, in 2024, is dat denken samengevat in een quote op mijn profielwebsite van Hogeschool Utrecht waar ik werk als associate lector: “Ik wil met praktijkgericht onderzoek bijdragen aan het empoweren van onderwijsprofessionals in het beroepsonderwijs, zodat zij samen met collega’s, op een door onderzoek geïnformeerde manier hun praktijk kunnen verbeteren.”

Bregje de Vries

lerarenopleider/ onderwijsonderzoeker

Lerarenacademie, Vrije Universiteit

“Samen toekomsten uitkristalliseren”

De oproep om met een groep onderzoekers op Expeditie te gaan naar toekomstbestendig leraarschap sprak tot mijn verbeelding. Werken in het onderwijs voelt voor mij per definitie als een toekomstgerichte activiteit: je houdt je bezig met jonge generaties, met beroepen van morgen, met het maken van onderwijs dat voortdurend in ontwikkeling is. Wat mij drijft, is zoeken naar manieren om leraren en leerlingen hierin mee te nemen. Dat hebben we in de Expeditie op bijzondere manieren gerealiseerd. Nog sterker dan daarvoor besef ik: onderwijs – en de toekomst – maken we samen!

Leonie Middelbeek

projectleider onderzoek

Oberon

Begin 2021 vroeg de Expeditieleider of ik me wilde aansluiten bij het Expeditieteam. In eerste instantie zou dit tijdelijk zijn, maar uiteindelijk heb ik tot aan het uitzichtpunt mee mogen reizen. In het gedicht hieronder beschrijf ik hoe ik dit heb ervaren.

Wouter Schenke

lector Leiderschap in waardengericht werken in het onderwijs Penta Nova

Waar gaan we heen?

Bestemming onbekend

Kijken, luisteren

Inspireren en leren

Zijn we dit wel gewend?

Paden gevonden

Maar deze weg loopt dood

Doen we dit wel goed?

Onderzoek doen op deze manier,

Dat vergt toch wel enige moed

Stilstaan, doorlopen,

Waar moeten we nu heen?

Richting onbekende toekomst, Stap voor stap,

Gelukkig doen we dit niet alleen.

Deze stenen op de foto symboliseren voor mij de ideeën die we hebben opgedaan tijdens onze Expeditie. We kunnen die ideeën vasthouden, opstapelen en met elkaar in verband brengen. Omgaan met veranderingen vraagt veel van ons als onderwijsprofessionals, er komen emoties bij kijken en we hebben voldoende tijd en middelen nodig. Adaptief vermogen klinkt soms wat abstract, maar in de praktijk van alledag maken we er allemaal gebruik van. Dat besef neem ik mee in mijn werk als lector bij Penta Nova. We hebben elkaars inzichten en hulp nodig; dat is iets dat ik in het Expeditieteam ook heb gemerkt, samen komen we verder.

Amber Walraven

universitair docent

Radboud Docenten Academie

In mijn aanmelding voor het Expeditieteam schreef ik: “Dat onderzoek waarbij je openstaat voor de praktijk kan leiden tot een nog mooiere vraag, waar je samen met de praktijk naar op zoek kan is het meest waardevolle resultaat.” Ik kan wel zeggen dat dat volledig is uitgekomen! Ik vond het heerlijk dat we buiten de gebaande paden konden gaan en echt konden bijdragen aan de onderwijspraktijk. Een bijzondere periode van samenwerken en samen zoeken die gelukkig gewoon wordt voortgezet. Zo worden onze kleurplaat en (de resultaten van) Teacher Tapp nu ingezet door onder andere mijn collega’s in de lerarenopleiding. Ik blijf graag nog heel lang samen vragen stellen!

Monika Louws universitair docent Universiteit Utrecht

“De spiegel vertegenwoordigt voor mij het continu bevragen van onze aannames en verwachtingen.”

De expeditie was voor mij een experimentele onderzoeksreis. Je bewandelt een brug terwijl je hem aan het bouwen bent. We wisten aan de start niet precies waar we uit zouden komen. Zo gaat dat in de dagelijkse onderwijspraktijk natuurlijk ook zo vaak; ‘elke dag anders’. Wat vond ik het prachtig om op gepaste afstand naar dat continu veranderen te kijken. Om adaptief te kunnen zijn, moet je kunnen reflecteren op je handelingsmogelijkheden en voor mijn rol binnen het team was bespiegelen mijn ‘handelsmerk’, terwijl we samen nieuwe wegen bewandelden.

Op onze reis hebben verschillende reisgenoten zich bij ons aangesloten. Speciaal danken wij voor hun inbreng in de reis: Marieke van der Pers, Annemie Struyf, Ebbo Bulder, Arwen van Stigt en Nicolien van Haeften.

De start van de Expeditie

In 2019 verscheen een oproep vanuit het Nationaal Regieorgaan

Onderwijsonderzoek (NRO) voor aanmelding voor een bijzonder subsidietraject: De Expeditie

Lerarenagenda 2019-2022. Kern van dit traject was samenwerking in plaats van concurrentie, en samenhang in plaats van versnippering.

Niet via de gebaande paden

Doel van de Expeditie was een innovatief en samenhangend onderzoek naar de complexe vraagstukken uit de Lerarenagenda in co-creatie tussen onderzoekers en met de praktijk met ruimte voor nieuwe onderzoeksthema’s voorbij de gebaande paden.

De traditionele volgorde voor subsidieprojecten was omgedraaid. Eerst selecteerde het NRO zeven onderzoekers, die bij wijze van sollicitatie een essay schreven waarin zij hun interesse voor een of meer onderzoeksthema’s én voor deelname aan het Expeditieteam kenbaar maakten en daarover geïnterviewd werden door een jury.

1 Lees quotes uit de essays.

In de maanden erna hebben de Expeditieleden ieder vanuit de eigen expertise en in co-creatie de eerste aanzet uitgewerkt tot een volledig onderzoeksvoorstel.

Het onderzoeksvoorstel wordt gemaakt

In een door het NRO georganiseerde tweedaagse bijeenkomst in juni 2019 te Starnmeer zijn deze onderzoekers aan de slag gegaan met het schrijven van een onderzoeksvoorstel. Kennismaking, teamvorming onder leiding van een coach en eerste verkenning van ideeën stonden hier centraal. In de maanden erna hebben de Expeditieleden ieder vanuit de eigen expertise en in co-creatie de eerste aanzet uitgewerkt tot een volledig onderzoeksvoorstel. Belangrijk onderdeel in deze fase is de eerste ‘stakeholdersmeeting’ geweest.

2 Op de zolder van het monumentale Paushuis te Utrecht is met 66 onderwijsprofessionals (leraren, schoolleiders, bestuurders, beleidsmakers, lerarenopleiders, onderzoekers en ondersteuners) gesproken over de door het Expeditieteam voorgestelde probleemstelling en onderzoeksbenadering en over gewenste en zinvolle kennisproducten.

Vernieuwen terwijl de winkel openblijft

De eerste fase heeft geleid tot een onderzoeksvoorstel gericht op overzicht krijgen van de manieren waarop adaptief vermogen met betrekking tot toekomstbestendig leraarschap zich in het Nederlandse onderwijsveld manifesteert, inzicht in kenmerken en mechanismen en vooruitzicht op tranfereerbaarheid van vastgestelde inzichten. Aanleiding voor deze focus was het gezamenlijke gevoel dat voor toekomstbestendig leraarschap het belangrijk is dat leraren, scholen, opleidingen en beleidsorganisaties zich verhouden tot en kunnen navigeren in de veelvormigheid en veelzijdigheid die het leraarschap anno nu met zich meebrengt. Daarvoor is adaptief vermogen nodig: ‘vernieuwen terwijl de winkel openblijft’.

3 In de eerste fase van de expeditie heeft verslaggever Marleen Kieft met ons meegereisd. Zij maakte 8 Expeditieblogs.

De tweede fase van de Expeditie betrof de uitvoer van het onderzoek van april 2020november 2023.

1

Het schrijven van essays was onderdeel van de sollicitatie. Lees fragmenten uit deze essays en de terugblik van twee Expeditieleden op hun essays met een blik op de toekomst.

Reflectie van Wouter Schenke op zijn eigen essay:

“De pluriformiteit in het leraarschap is iets blijvends, maar ik wil wel benadrukken dat dat niet hoeft te betekenen dat we elkaar niet begrijpen.

Het kristal dat we op het Expeditie Event onthulden, geeft dat ook weer als symbool […]”.

Lees zijn hele reflectie en die van Ditte Lockhorst op haar essay.

2

De route naar het onderzoeksplan: cocreatie met praktijk en binnen het team.

Tijdens de eerste fase van de Expeditie reisde Marleen Kieft als verslaggever met ons mee. Zij maakte 8 Expeditieblogs.

Co-creatie en navigatie in het Expeditieteam

Vanaf de start van de Expeditie was het kristalhelder: het vraagstuk van toekomstbestendig leraarschap is onmogelijk in je eentje op te lossen. Zo’n uitdagend en complex vraagstuk vraagt om een team van onderzoekers dat verschillende perspectieven, talenten en expertise verenigt. De route van de Expeditie stond immers niet vast en ook het eindpunt niet. Zo werden co-creatie en navigatie onderleggers in het werk van het Expeditieteam.

Co-creatie

Co-creatie is het proces waarin de onderzoekers van het Expeditieteam samenwerkten aan het onderzoek en zo ook samen nieuwe kennis en inzichten ontwikkelden. Om daadwerkelijk tot co-creatie te komen, hebben we nagedacht over hoe we dit in onze werkwijze konden organiseren. De basis was de vorming van een multidisciplinair team, waarin expertise over het leren van leraren bijvoorbeeld samenkwam met expertise over leiderschap of expertise over beroepsidentiteitsontwikkeling. We merkten dat verschillende perspectieven elkaar aanvulden, maar ook dat het uitdagend kan zijn en dat perspectieven zelfs met elkaar kunnen schuren. Dat proces van elkaar echt begrijpen en elkaars taal verstaan leidde er ook toe dat we veel van elkaar leerden. Gebruik maken van deze ‘constructieve frictie’ was kenmerkend voor onze werkwijze. We creëerden settings waarin kleine teams van wisselende samenstelling samenwerkten en hadden regelmatig settings waarin de kleine teams met elkaar uitwisselden en we gezamenlijk knopen doorhakten. Soms was dit zoeken, maar vaker leidde dit tot kruisbestuiving. Deze sessie hadden het karkater van gezamenlijke werkbijeenkomsten waarin we verschillende creatieve werkvormen inzetten om tot gezamenlijke inzichten en beslissingen te komen. De werkwijze was intensief, maar heeft het onderzoeksproces verdiept en gevoed. 1 2

Navigatie

Navigatie is het proces van route bepalen, moeten we hier rechts of links afslaan? Waar koersen we op af? Hierin zie je waarschijnlijk al het droste-effect tussen onze reis en het object van onderzoek. Adaptief vermogen vraagt om navigeren, net zoals dat onderzoek naar adaptief vermogen, zoals wij dat voor ons zagen, vraagt om navigeren. Zo hebben we tijdens de Expeditie regelmatig op een kruispunt gestaan om met elkaar te bepalen of en welke afslagen we moesten nemen om, uiteindelijk, op een gewenste bestemming uit te komen. 3

Co-creatie als kristal waarin de onderzoekers vanuit verschillende perspectieven, talenten en expertises hun licht laten schijnen op toekomstbestendig leraarschap.

Expeditieleden Patricia Brouwer (Hogeschool Utrecht) en Amber Walraven (Radboud Docenten Academie) delen hun ervaringen met co-creatie binnen de Expeditie.

Beluister de podcast met Patricia en Amber.

Annemie Struyf trok een periode met het Expeditieteam op. Wat zijn haar ervaringen als medereiziger?

Lees de brief aan het Expeditieteam van Annemie.

Het Expeditieteam navigeerde zelf ook. Er lagen verschillende kruispunten op onze route. Welke afslagen hebben we genomen?

I. We startten ons onderzoek met een focus op het concept adaptief vermogen 1 . Het inzicht dat het collectief een belangrijke rol speelt in omgaan met verandering, maakte dat we op dit kruispunt een afslag hebben gemaakt en ons richtten op collectief adaptief vermogen 2

II. Initieel onderzochten we adaptief vermogen tegen het decor van specifieke veranderingen in het onderwijs, zoals de veranderende rol van leraren. Het inzicht dat vergelijkbare processen van adaptief vermogen zich voordoen bij verschillende veranderingen, maakte dat we op dit kruispunt een andere weg insloegen en een specifiek decor hebben losgelaten 3 .

III. Gedurende ons onderzoek vonden we meerdere factoren die van invloed zijn op adaptief vermogen 4 . Twee daarvan leken cruciaal en wilden we verder verkennen. Zo namen we op dit kruispunt een afslag en volgenden we een subroute waarin we inzoomden op systeembewustzijn 5 en een subroute waarin we inzoomden op toekomstbewustzijn 6 .

Beste Expeditieleden,

De periode dat ik jullie vergezelde bij jullie expeditie kan je vergelijken met het moment dat jullie stilaan begonnen uit te kijken naar dat mooie berguitzicht na een lange tocht. Jullie hadden al een hele weg afgelegd – bergop en bergaf – op zoek naar dat moment waar de resultaten (..)

Co-creatie dankzij interactie

tussen onderzoekers en praktijk

Een groot deel van de samenwerking die we met praktijkpartners zijn aangegaan, heeft geleid tot co-creatie. Interactie tussen onderzoekers en onderwijsprofessionals speelde daarin de hoofdrol en leidde ertoe dat er iets in beweging werd gezet. Niet alleen bij praktijkpartners, maar zeker ook bij de onderzoekers.

Dagelijkse praktijk als uitgangspunt

In de Expeditie namen we wensen en dilemma’s uit de dagelijkse praktijk van onderwijsprofessionals als uitgangspunt. Het was voor ons belangrijk dat ons onderzoek ook daadwerkelijk bij zou dragen aan verbetering van de onderwijspraktijk. Een van de manieren waarop we dat deden was door de inbreng van nieuwe ideeën. Zo daagden we onderwijsprofessionals uit om met een systeembril te kijken naar hun vraagstuk hoe een team adaptief kan omgaan met een organisatieverandering. Samen met deze bril kijken, dat wierp een ander licht op de zaak en bracht beweging.

Beweging

Wat er in beweging werd gezet? Meer bewustwording van ieders eigen rol en welke doelen je nastreeft, anders denken over een verandering die op je afkomt, onderbouwd handelen op basis van reflectie.

De interacties tussen onderzoekers en praktijkprofessionals waren zeker niet eenmalig. Want actie leidt tot reactie en dat inspireert weer tot nieuwe actie. Zo hebben we regelmatig ‘heen en weer gependeld’ tussen inzichten uit onderzoek en veranderingen in de onderwijspraktijk. We brachten bijvoorbeeld terminologie uit literatuur in en keken samen met onderwijsprofessionals wat deze concepten voor hun praktijk konden betekenen. Andersom, leerden we van de praktijkkennis en ervaringen van de onderwijsprofessionals en probeerden deze te ‘vangen’ in handelingskennis.

Co-creatie: brieven en vignetten

Een voorbeeld van co-creatie die een blijvende herinnering nalaat is het brievenschrijven met leraren. Door het uitwisselen van handgeschreven brieven kregen we – èn boden we- een persoonlijke en openhartige inkijk in hoe leraren betekenis geven aan hun complexe beroep, hoe het voelt om leraar te zijn. Ook de vignettengesprekken met schoolleiders en leraren, waarin we hen vroegen zich in te leven in een pittige verandersituatie, brachten ons nieuwe ideeën over adaptief vermogen, zoals welke afwegingen professionals maken. Op dat soort momenten klikte het dat we echt iets te pakken hadden dat relevant is voor de onderwijspraktijk, maar waar niet vaak het gesprek over wordt gevoerd.

Bij de start van de Expeditie vond onze eerste ‘stakeholdersmeeting’ plaats. De praktijkverhalen en -ervaringen van onderwijsprofessionals inspireerden ons en zorgden ervoor dat we de juiste weg insloegen.

Na deze eerste meeting volgen nog meer van dit soort momenten waarin interactie centraal stond, zoals Doornroosje 1 , 2 en het Expeditie Event 3 , 4 .

1 2

In het deelproject Doornroosje hebben 55 onderwijsprofessionals (leraren, schoolleiders, opleiders, beleidsmakers, onderzoekers en adviseurs) acht weken lang elke week een toekomstbeeld van het onderwijs gemaakt.

Luister naar de podcast waarin Expeditie onderzoeker Bregje de Vries (Vrije Universiteit) vertelt over dit project 1 en bekijk een interview met een van de kunstenaars (Lotte Visser) die met de toekomstbeelden aan de slag is gegaan 2 .

Verbondenheid en samenwerking; autonomie, waardering, balans tussen samen en autonoom.

Dit hoorde ik vandaag voorbijkomen in verschillende sessies. Mooi!

Docent/adviseur

Een bijzondere onderzoeksmethode

Een expeditie betekent exploreren. Geen vaste route, maar op basis van wat je tegenkomt je volgende stap bepalen. Als onderzoekers zijn we zelf ook adaptief te werk gegaan. Naast adaptiviteit was kristallisatie als onderzoeksbenadering een belangrijk kenmerk van de Expeditie.

Kristallisatie als onderzoeksmethode

“Covering the same ground from different angles illuminates a topic.”

(Ellingson, 2009, p.15)

Bij een complex vraagstuk is het passend om hier op een bepaald moment, binnen een bepaalde context en met bepaalde mensen met eigen opvattingen en referentiekaders, beleving en emoties naar te kijken. De werkelijkheid wordt het best in beeld gebracht door interpretatie vanuit veel invalshoeken. Het onderwerp van onderzoek wordt daarbij voorgesteld als een kristal: een object met veel vlakjes waarbij de gekozen lichtinval bepaalt welk deel van de werkelijkheid zichtbaar komt en hoe deze aan anderen verschijnt.

7 bouwstenen

De gekristalliseerde aanpak waarin met verschillende onderzoeksmethoden en – technieken naar een vraagstuk wordt gekeken, hebben we vertaald naar zeven onderzoeksbouwstenen. Binnen de bouwstenen werden zowel meer traditionele als vernieuwende, kwalitatieve als kwantitatieve vormen van dataverzameling, -analyse en -representatie toegepast.

1. Literatuurstudie

2. Praktijkvalidatie

3. Teacher Tapp NL

4. Veldstudie

5. Kunst Dialoog Methoden

6. Formatieve interventiestudie

7. Vignettenstudie

1 2 3 4

Kijk en luister naar voorbeelden van de bouwstenen.

De Kristal

De vlakken van de kristal symboliseren de verschillende manieren waarop wij het complexe vraagstuk hebben bestudeerd in de bouwstenen. Elke bouwsteen heeft ook weer eigen producten opgeleverd. Ieder instrument en perspectief brengt zijn eigen waarde mee, door het kristal op verschillende manieren te belichten ontstaat steeds een compleet beeld van het vraagstuk.

5 Lees hierover in het eindrapport

1

Binnen de Kunst Dialoog Methoden zijn creatieve vormen van dataverzameling ingezet. Bijvoorbeeld in het project Beroepsbrieven. Beroepsbrieven is een vorm van narratief onderzoek: een methode waarin een vorm van geschreven of gesproken verhaal centraal staat en die zich leent voor het ‘ontdekken’ van emoties van leraren. Twee Expeditie onderzoekers, Wouter Schenke (Penta Nova) en Leonie Middelbeek (Oberon) vertellen in deze podcast over hun ervaringen met deze methode.

2

De Teacher Tapp NL is een app waarin leraren elke dag drie vragen beantwoorden, zij daarna de antwoorden van de vorige dag zien, met iedere dag een lees- ,luister -of kijk tip en met een wekelijks blog.

Lees bijvoorbeeld het blog over mobieltjes in de school. Of kijk een aflevering van Education. In EduCAUTION nodigen Meesters met Dromen Yasin Yaylali en Emin Kececi experts uit in de studio van Pakhuis de Zwijger om in gesprek te gaan over het onderwijs. Zo ook met een van de Expeditie onderzoekers

Reacties van gebruikers van de Teacher Tapp

3

Een verandering doorvoeren in school is niet gemakkelijk. Luister een audiotour over hoe een team in een vo school een verandering is aangegaan en hoe de school draagvlak creëerde onder de collega’s. De Expeditie en de school trokken samen op in bouwsteen 6.

4

In Bouwsteen 7, de Vignettenstudie, zijn korte casussen voorgelegd aan leraren en schoolleiders waarbij ze vanuit beide perspectieven reflecteerden op de situatie in de casus.

Bekijk de casussen hier.

Opbrengsten en inzichten door onze bijzondere reis

Robuuste opbrengsten

Door onderzoek te doen met behulp van verschillende bouwstenen, volgens het principe van co-creatie en kristallisatie, hebben we hetzelfde fenomeen, in ons geval vernieuwen terwijl de winkel open is, via verschillende invalshoeken kunnen bekijken. Niet alleen varieerden de onderzoeksmethoden die we hebben ingezet, ook hebben we adaptief vermogen in alle onderwijssectoren èn op verschillende systeemniveaus (o.a. leraar, school, beleid) onderzocht. Ook hebben we met veel verschillende veranderingen te maken gehad in het onderzoek, van top down tot bottom-up. Door met al deze lenzen te kijken naar adaptief vermogen, hebben we vooralsnog laten zien dat de bevindingen robuust zijn en zich voordoen in alle contexten van verandering 3 .

Vernieuwen terwijl de winkel openblijft

Ons onderzoek heeft het concept adaptief vermogen, of ‘vernieuwen terwijl de winkel openblijft’, meer contouren en invulling gegeven, voor de context van het Nederlands onderwijs. We zagen dat adaptief vermogen bestaat uit drie deelprocessen (betekenisgeving, besluitvorming, en voorgenomen handelen) en zich op verschillende manieren manifesteert, afhankelijk van de per-

soons- of veranderkenmerken, en onder invloed van toekomstbewustzijn en systeembewustzijn

1 . Juist de systeembril waarmee we keken heeft ervoor gezorgd dat adaptief vermogen op verschillende niveaus en contexten onderzocht en toegepast is. Het concept adaptief vermogen is daardoor herkenbaar voor praktijk- en beleidspartners, en draagt bij aan bestaande kennis over veranderprocessen gericht op behoud en evolutie van het onderwijs.

Emotie

Door een variëteit aan (creatieve) onderzoeksmethoden te hanteren hebben we veel ruimte geboden voor de rol die beleving en emoties spelen in onderwijsverandering. Inhoud, timing, oorsprong van een verandering: ze roepen emoties op. Adaptief vermogen is een met emoties geladen professionele dialoog. Door dit te laten zien, draagt het Expeditie onderzoek bij aan inzicht in het belang van meenemen van emoties in processen om het adaptief vermogen van het systeem leraarschap te vergroten.

Inhoud, timing, oorsprong van een verandering: ze roepen emoties op

Diversiteit in representatie

De methoden die we ontwikkelden om onderzoek uit te voeren dienden vaak ook als tool voor professionals 2 . Ook publiceerden we onze opbrengsten in diverse vormen op onze website en zagen de opbrengsten er ook letterlijk anders uit 4 .

1

In korte theoretische vensters worden de kernconcepten van het Expeditie onderzoek toegelicht.

De concepten zijn samengebracht in het model voor Adaptief Vermogen.

2

In de Expeditie is een kleurplaat van het onderwijssysteem gebruikt als instrument om data te verzamelen over systeembewustzijn. De kleurplaat functioneerde ook als tool voor professionele ontwikkeling. In verschillende contexten kleurden en bespraken professionals hoe zij zichzelf en anderen zien in het systeem onderwijs. Zo verkende een VO sectie hun positie in de school en het curriculum, spiegelden startende MBO docenten hun rol en identiteit, en onderzochten lerarenopleiders hun netwerk Samen Opleiden op flow en obstakels.

3

Monika Louws

(Universiteit Utrecht) en Wouter Schenke (Penta Nova) vertellen over de opbrengsten en inzichten van deze bijzondere reis. Podcast

4

De Expeditie heeft veel producten in veel verschillende vormen opgeleverd. Bekijk hier enkele voorbeelden:

Kijken en luisteren: Teacher Tapp op bezoek bij Educaution Verdiepen: Hoe ziet adaptief vermogen eruit van netwerken en teams?

Meedenken: Woordweb beroep leraar Toepassen: Reflectievragen over taken en rollen van leraren

Inspireren: Praktijkillustratie Systeem Leraarschap

Resultaten inzien: Resultaten van Teacher Tapp in een blog

Samenspel van wetenschap, kunst en praktijk:

dialoog en interactie

(Onderwijs)wetenschap krijgt weleens het verwijt om vanuit een ivoren toren voor te schrijven hoe professionals hun werk moeten doen of te claimen ‘hoe het zit’. In onze expeditie wilden we uitdrukkelijk samen met de praktijk optrekken en een dialoog teweeg brengen.

De rol van kunst

Een bijzondere manier waarop we dit hebben gedaan is door wetenschap en kunst te combineren. Kunst doet iets met je, het daagt je uit, het geeft je een ander perspectief, het zet je aan het denken. Wetenschappers hebben die wens misschien ook wel, maar laten we eerlijk zijn: een artikel bereikt dat vaak minder makkelijk dan een beeld of voorstelling. Kunst is niet zomaar entertainment of het ontsnappen aan de werkelijkheid, het kan ook je dagelijks leven fundamenteel veranderen. Het kan helpen bij het aanpakken van ernstige lichamelijke en geestelijke gezondheidsproblemen en helpen leren en bloeien.

Kunst kan zorgen voor saillante, opvallende, markante ervaringen, en die ervaringen leiden tot ontwikkeling en transformatie. Als je interactie hebt met een kunstwerk, kan dat zorgen voor een aha! moment en het op een andere manier zien van de wereld.

Expeditie Event

■ Foto’s over emoties in het onderwijs in heden en toekomst en het leerklimaat in de toekomst

■ Getekende toekomstbeelden van leerlingen

■ Geuren in onderwijs in verleden en toekomst

Dat is wat wij als onderzoekers ook graag willen! Vandaar dat we in ons Expeditie Event wetenschap hebben gecombineerd met kunst. Om zo een dialoog op gang te brengen en interactie tussen praktijk en wetenschap te bewerkstelligen. Op onze Event was onder andere te zien of te horen en te bespreken:

■ Beeldende kunst (tekeningen, papier marche beelden, wandkleden, collages) over het onderwijs van de toekomst

■ Dans over de relatie leraar-leerling in de toekomst

■ Gedicht over de waarde van kennis

■ AI beelden over leiderschap in het onderwijs van de toekomst

Op deze pagina kun je luisteren naar de ervaringen van een van de meewerkende kunstenaars Lotte Visser 1 , en onze Expeditieleider Ditte Lockhorst (Oberon) over de koppeling van wetenschap, kunst en praktijk 2 . Daarnaast kun je enkele reacties lezen die door bezoekers aan het Expeditie Event zijn opgeschreven 3 . En uiteraard laten we enkele kunstwerken aan je zien. 4

Een activiteit als deze moet ‘on tour’, heel het land door, alle leraren bereiken! Dit stimuleert, inspireert, bemoedigt en leert en helpt “roependen in de woestijn” die dit willen maar zich alleen voelen – schoolleider

Mooie expeditie, zeker ook vanwege de innovatieve samenhang van kunst en wetenschap: dat is echt out of the box denken! De werkvormen die jullie hebben laten zien, zouden zeer goed ook in het onderwijs door scholen kunnen worden: laat leerlingen hun indruk eens tekenen en doe er dan wat mee – lector

Koppeling kunst en onderzoek vind ik heel inspirerend. De modellen van Frits Achten, het gesprek erover. De tekeningen die leerlingen gemaakt hebben zetten aan tot nadenken. Gevoel van vrijheid, inspiratie. Heel veel dank! – lerarenopleider

Luister naar reacties van bezoekers op het Expeditie Event.

Fragment 1 Fragment 2 Fragment 3

Video Lotte Visser 1

Video Ditte Lockhorst 2

→expeditielerarenagenda.nl

→www.oberon.eu/portfolio/expeditielerarenagenda-adaptief-vermogen-innavigeren-naar-toekomstbestendig-leraarschap/