Boekhouden in essentie (vijfde editie)

Jo Van den Bossche is directeur van de EHSAL Management School.

Verder doceert hij onder meer vakken als vennootschapsboekhouden, boekhoud­recht en financiële analyse aan de KU Leuven, campus Brussel.

De techniek van het dubbel boekhouden wordt stap voor stap opgebouwd aan de hand van een eenvoudig “rode draad”-voorbeeld. Daarna worden de meest voorkomende transacties (de aankoop-, verkoop- en betalingscyclus) met voorbeelden uitgewerkt.

Ook de inventarisverrichtingen bij het einde van het boekjaar om vanuit de boekhouding te komen tot het financiële eindrapport – de jaarrekening – worden uitgeklaard.

De auteurs gaan ook kort in op algemene boekhoudprincipes (BE-GAAP), op consolidatie en de evolutie naar IFRS-normen.

Jean Pierre Vincke en Jo Van den Bossche

In heel wat opleidingen komt een inleidende cursus boekhouden voor. De student krijgt een basis mee, zodat hij later in het beroepsleven de principes van boekhouden begrijpt en ze eventueel, in beperkte mate, kan toepassen. Dit handboek richt zich tot wie de essentie van boekhouden wil kennen.

in essentie

in essentie

Jean Pierre Vincke is erebedrijfsrevisor, spreker in het kader van vormingscycli over vennootschapsrecht, boekhoudrecht en financiële analyse, gewezen gastprofessor aan de Hogeschool-Universiteit Brussel en lesgever aan de Koninklijke Militaire School.

Door middel van oefeningen in en na elk hoofdstuk kan de student/lezer zelf aan de slag.

Docenten die dit boek verplicht voorschrijven aan hun studenten, bieden wij aanvullend les- en oefenmateriaal. Via www.intersentia.be kunnen zij contact opnemen met de uitgeverij om toegang te krijgen.

Boekhouden in essentie

Het werk is volledig aangepast aan de wijzigingen aangebracht aan het wettelijk kader door de wet van 15 april 2018 houdende hervorming van het ondernemingsrecht, de wet van 23 maart 2019 tot invoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen en houdende diverse bepalingen, en de uitvoeringsbesluiten bij beide wetten.

Jean Pierre Vincke en Jo Van den Bossche

Boekhouden in essentie Inleiding boekhouden voor niet-boekhouders Vijfde editie

ISBN 978-94-000-1103-8

www.intersentia.be

Intersentia - Boekhouden in essentie - 5de editie v2.indd 1

9 789400 011038

19/09/19 08:39

BOEKHOUDEN IN ESSENTIE

IN ESSENTIE

BOEKHOUDEN IN ESSENTIE Inleiding boekhouden voor niet-boekhouders

JEAN PIERRE VINCKE JO VAN DEN BOSSCHE

Vijfde editie

Antwerpen – Cambridge

Boekhouden in essentie. Inleiding boekhouden voor niet-boekhouders, vijfde editie Jean Pierre Vincke en Jo Van den Bossche

Š 2019 Intersentia Antwerpen – Cambridge www.intersentia.be

Coverbeeld: iStock/from2015

ISBN 978-94-000-1103-8 D/2019/7849/132 NUR 163

Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever..

Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

INHOUD

HOOFDSTUK 1 FINANCIËLE INFORMATIESYSTEMEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

Wat is boekhouden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gebruikers van boekhoudinformatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Financial versus management accounting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.1. Financial accounting (of algemeen boekhouden) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.2. Management accounting (of beleidsboekhouden) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.3. Algemeen boekhouden versus beleidsboekhouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wettelijke basis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.4.1. Europese richtlijnen en verordeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.4.2. Belgische wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.4.3. Voor vzw’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De band tussen de boekhouding en de fiscaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5.1. De primauteit van het boekhoudrecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.5.2. De bindende kracht van de jaarrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 2 3 3 4 4 5 5 5 6 6 6 7

HOOFDSTUK 2 HET ABC VAN HET DUBBEL BOEKHOUDEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2.1.

2.2.

De balans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2.1.1. De balans: een vermogensoverzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2.1.2. De balansindeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.1.3. Samengevat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 2.1.4. Oefeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2.1.5. “Rode draad”: werken met balansen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2.1.6. Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Balansrekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2.2.1. Balansrekeningen: boekingsprincipes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2.2.2. “Rode draad”: werken met balansrekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 2.2.3. Proef- en saldibalans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 2.2.4. Het afsluiten van een balansrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2.2.5. Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2.2.6. Oefeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Intersentia

v

Boekhouden in essentie

2.3.

2.4.

2.5.

2.6.

2.7.

Resultatenrekeningen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.1. Werken met resultatenrekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.2. Gevolgen van het werken met balans- én resultatenrekeningen . . . . . . .

2.3.2.1. Het verschuiven van het boekhoudkundig evenwicht . . . . . . .

2.3.2.2. Geen resultaatbepaling bij individuele verkopen . . . . . . . . . . .

2.3.3. “Rode draad”: werken met balans- en resultatenrekeningen . . . . . . . . . .

2.3.4. Indeling van de resultatenrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.5. Oefeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Minimum Algemeen Rekeningenstelsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.1. Omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.2. Indeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.3. Het wettelijk Minimum Algemeen Rekeningenstelsel . . . . . . . . . . . . . . .

2.4.4. Gebruik van het Minimum Algemeen Rekeningenstelsel . . . . . . . . . . . .

2.4.5. Oefeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Grootboek en dagboeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5.1. Omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5.2. Het stelsel van dagboeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5.3. Inschrijving in de dagboeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5.4. De band tussen journaal, grootboek en boekingsdocumenten . . . . . . . .

2.5.5. “Rode draad”: inschrijving in het journaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5.6. Oefeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5.7. Vormvoorschriften voor de boeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5.8. Individuele rekeningen: subgrootboek klanten en leveranciers . . . . . . .

2.5.9. Het bewaren van boeken en bescheiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Overzicht van de toepassing van de wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.6.1. Schematisch overzicht voor ondernemingen, andere dan VZW’s, IVZW’s en stichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.6.2. Schematisch overzicht voor (internationale) verenigingen en stichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Herhalingsoefeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.7.1. Extra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.7.2. Replay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26 26 27 27 29 29 35 41 42 42 43 45 51 53 54 54 55 57 58 58 60 60 61 62 63 63 65 66 66 67

HOOFDSTUK 3 BOEKHOUDPRINCIPES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 3.1.

3.2.

vi

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De fundamenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.1. De boekhoudkundige entiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.2. De continuïteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

69 70 70 72

Intersentia

Inhoud

3.3.

3.4.

3.5.

3.2.3. De bestendigheid of consistentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.4. Uitdrukking in geldwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Het vastleggen van gegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.1. Verantwoordingsstukken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.2. Volledigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.3. Het compensatieverbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.4. Het principe van de toerekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waarderingsgrondslagen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.4.1. Individuele waardering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.4.2. Objectiviteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.4.3. Voorzichtigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.4.4. Relevantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rapporteringsgrondslagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.5.1. Periodiciteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.5.2. Vergelijkbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.5.3. Getrouw beeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73 73 74 74 74 75 75 76 76 76 77 77 77 77 78 79

HOOFDSTUK 4 HET BOEKEN VAN COURANTE VERRICHTINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 4.1.

4.2.

De belasting over de toegevoegde waarde (btw) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.1. De btw-cyclus: definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.2. Enkele belangrijke btw-begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.2.1. Btw-plichtige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.2.2. Maatstaf van heffing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.2.3. Btw-tarief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.2.4. Factuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.2.5. Btw-medecontractant. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.2.6. Btw-aftrek van voorbelasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1.2.7. Btw-aangifteperiode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De verkoopcyclus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.1. Verkoopfactuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.2. Ingaande retours / Uitgaande creditnota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.3. Handelskorting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.4. FinanciĂŤle korting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.5. Door(aan)rekening van kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.6. Terugstuurbare verpakking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.7. Voorschotten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.8. Buitenlandse verkopen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.8.1. Intracommunautaire leveringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

81 81 81 81 82 83 84 84 85 85 86 86 87 88 90 93 93 94 95 95

vii

Boekhouden in essentie

4.3.

4.4.

4.5.

4.6.

4.2.8.2. Exportverrichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 4.2.8.3. Vreemde valuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 4.2.9. Geïntegreerde voorbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 4.2.10. Oefeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 De aankoopcyclus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 4.3.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 4.3.2. Aankoopfactuur: aankopen grondstoffen, hulpstoffen, handelsgoederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 4.3.3. Aankoopfactuur: diensten en diverse goederen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 4.3.4. Aankoopfactuur: investeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 4.3.5. Uitgaande retours / inkomende creditnota’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 4.3.6. Handelskorting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 4.3.7. Financiële korting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 4.3.8. Bijkomende aankoopkosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 4.3.9. Terugstuurbare verpakking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 4.3.10. Voorschotten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 4.3.11. Aankopen in het buitenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 4.3.11.1. Intracommunautaire verwervingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 4.3.11.2. Importverrichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 4.3.11.3. Vreemde valuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 4.3.12. Werk in onroerende staat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 4.3.13. Geïntegreerde voorbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 4.3.14. Oefeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Financiële transacties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 4.4.1. Betalingen in deviezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 4.4.2. Interne overboekingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 4.4.3. Rente betalen/ontvangen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 4.4.3.1. Rente, kosten van schulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 4.4.3.2. Renteopbrengst uit beleggingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Diverse transacties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 4.5.1. Btw-overboeking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 4.5.2. De bezoldigingscyclus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Herhalingsoefening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

HOOFDSTUK 5 VAN BOEKHOUDING NAAR JAARREKENING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 5.1.

Inventaris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 5.1.1. Wettelijke bepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 5.1.2. Streefdoel van de inventaris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

viii

Intersentia

Inhoud

5.2.

5.3.

5.1.3. Omvang van de inventaris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 5.1.4. Verantwoordelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 5.1.5. Tijdstip van de inventaris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 5.1.6. Aanpassing van de boekhouding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Waarderingsregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 5.2.1. Vastleggen van waarderingsregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 5.2.1.1. Waarom waarderingsregels? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 5.2.1.2. Bevoegd orgaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 5.2.1.3. Beginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 5.2.1.4. Permanente toepassing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 5.2.1.5. Afwijkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 5.2.1.6. Wijzigingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 5.2.2. Het begrip waarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 5.2.2.1. Algemene beginselen betreffende waardering . . . . . . . . . . . . . 129 5.2.2.2. Afwijking op de individuele waardering . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 5.2.2.3. Aanschaffingswaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 5.2.2.3.1. Aanschaffingsprijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 5.2.2.3.2. Vervaardigingsprijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 5.2.2.3.3. Inbrengwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 5.2.2.3.4. Intercalaire intresten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 5.2.3. Marktwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 5.2.4. Fair value . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 5.2.5. Boekwaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 5.2.6. Nominale waarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 5.2.7. Afschrijvingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 5.2.8. Waardeverminderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 5.2.9. Voorzieningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 5.2.10. Herwaarderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 5.2.11. Waarderingsregels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 Regularisatieverrichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 5.3.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 5.3.2. Regularisatieverrichtingen zonder invloed op het resultaat . . . . . . . . . 150 5.3.2.1. Overboekingen in functie van de vervaldatum van schulden en vorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 5.3.2.2. Klanten met een creditsaldo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 5.3.2.3. Leveranciers met een debetsaldo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 5.3.2.4. Bankrekeningen met een creditsaldo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 5.3.3. Regularisatieverrichtingen die het resultaat beïnvloeden . . . . . . . . . . . 153 5.3.3.1. Voorraadwijzigingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 5.3.3.2. Op te stellen facturen en creditnota’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Intersentia

ix

Boekhouden in essentie

5.3.3.3.

5.3.3.4.

5.3.3.5.

5.3.3.6.

5.3.3.7.

Te ontvangen facturen en creditnota’s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 Te betalen vakantiegeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 Te betalen kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 Geproduceerde vaste activa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Afschrijvingen, waardeverminderingen en voorzieningen . . 159 5.3.3.7.1. Afschrijvingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 5.3.3.7.2. Waardeverminderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 5.3.3.7.3. Voorzieningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 5.3.3.8. Realisatie van vaste activa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 5.3.3.9. Overboeking van kapitaalsubsidies en uitgestelde belastingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 5.3.3.10. Overlopende rekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 5.3.3.11. Omrekeningsverschillen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 5.3.3.12. Geraamde belastingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 5.4. Resultaatverwerking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 5.4.1. Wijze van voorstelling van de balans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 5.4.2. Het te verwerken resultaat en de soorten toekenningen . . . . . . . . . . . . 172 5.4.3. Overige wettelijke bepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 5.4.4. Toekenning aan de wettelijke reserve in de naamloze vennootschap . 174 5.5. Schema’s voor de jaarrekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 5.6. Vastleggen en goedkeuren van de jaarrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 5.6.1. Rol van het bestuursorgaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 5.6.2. Rol van de commissaris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 5.6.3. Controlebevoegdheid indien geen commissaris werd benoemd . . . . . . 178 5.6.4. Rol van de algemene vergadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 5.7. Bekendmaking van de jaarrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 5.8. Heropening volgend boekjaar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 5.9. Praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 5.9.1. Voorlopige balans en resultatenrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 5.9.2. Regularisatieboekingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 5.9.3. Diversendagboek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 5.9.4. Centralisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 5.9.5. Proef- en saldibalans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 5.9.6. Interne balans en resultatenrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 5.9.7. Jaarrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 5.9.8. Aandachtspunten uit het vennootschapsrecht bij de jaarrekening . . . . 221 5.10. Oefeningen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222

x

Intersentia

Inhoud

HOOFDSTUK 6 CONSOLIDATIE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 6.1.

6.2.

6.3.

6.4.

Doel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wie moet consolideren?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.1. Algemeen beginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.2. Consolidatie in geval van een consortium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.3. Vrijstelling voor een groep van beperkte omvang . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.4. Vrijstelling van subconsolidatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.2.5. Niet-toepasbaarheid van de vrijstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stappen in de consolidatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3.2. De consolidatiekring vaststellen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3.3. Uniformiteit nastreven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3.4. Informatie verzamelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3.5. Consolideren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3.5.1. Samenvoegen volgens de integrale methode . . . . . . . . . . . . . .

6.3.5.2. Elimineren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3.5.3. Samenvoegen volgens de proportionele methode . . . . . . . . . .

6.3.6. De vermogensmutatiemethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

IAS – IFRS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

225 225 225 226 226 227 227 227 227 228 229 229 229 230 230 232 232 233

Bijlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

Intersentia

xi

HOOFDSTUK 1

FINANCIËLE INFORMATIESYSTEMEN

1.1. Wat is boekhouden?

Boekhouden is het systematische proces waarbij, volgens bepaalde regels, de impact in monetaire termen van de activiteiten van een organisatie wordt geregistreerd, geklasseerd en ten slotte samengevat, om te komen tot nuttige financiële informatie. Deze informatie wordt gerapporteerd aan geïnteresseerde gebruikers.

– een systematisch proces: het voeren van een boekhouding is een continu proces, waarbij op regelmatige basis, meestal zelfs dagelijks, verrichtingen worden verwerkt volgens een bepaalde systematiek; – volgens bepaalde regels: die systematiek verloopt volgens vooraf bepaalde (vaak wettelijk vastgelegde) regels inzake registratie, waardering en rapportering; – de impact in monetaire termen: een boekhouding wordt steeds gevoerd in een bepaalde munteenheid, waarbij uiteraard de waarderingsproblematiek centraal staat.

Wat niet in geld kan worden uitgedrukt, wordt automatisch uit de boekhoudkundige registratie geweerd; Toch zal het financiële eindrapport van een organisatie (de zogenaamde jaarrekening) ook heel wat niet-monetaire informatie bevatten (beschrijvende toelichtingen over niet-kwantificeerbare risico’s, …). Naast de jaarrekening is er ook nog een sociale balans met informatie over het personeel van de organisatie; – activiteiten van een organisatie: alle activiteiten van een organisatie die een financiële weerslag hebben, moeten worden opgenomen in de boekhouding. Een boekhouding dient m.a.w. volledig te zijn; – geregistreerd: de informatie wordt vastgelegd op een bepaalde gegevensdrager (papier, harde schijf, cd-WORM, …) en bewaard; – geklasseerd: de geregistreerde informatie wordt ondergebracht binnen een logisch opgebouwd raamwerk. Deze classificatie dienst als basis voor de latere informatiegaring; – samengevat: naast de registraties op basis waarvan de dagelijkse verrichtingen kunnen worden opgevolgd (aankopen, leveranciersschulden, verkopen, klantentegoeden, betalingen), worden de registraties van de diverse individuele transacties binnen het

Intersentia

1

Boekhouden in essentie

logische raamwerk ook samengevat om te komen tot zinvolle, hanteerbare informatie op basis waarvan beslissingen kunnen worden genomen; – gerapporteerd: deze geaggregeerde informatie wordt dan ter beschikking gesteld.

Deze informatieverschaffing is het einddoel van de boekhouding. Afhankelijk van de status en van de noden van de gebruikers zal deze informatie onder een andere vorm worden verschaft; – geïnteresseerde gebruikers: zowel interne als externe belanghebbenden.

1.2. Gebruikers van boekhoudinformatie Deze geïnteresseerde gebruikers van financiële informatie kunnen wij onderbrengen in twee groepen: – Enerzijds is er een grote groep van stakeholders die als (externe) belanghebbenden interesse betonen in de financiële gezondheidstoestand van de organisatie (onderneming, vereniging, stichting, openbaar bestuur enz.): De voornaamste zijn: • (potentiële) aandeelhouders: zij hebben middelen (geld, gebouwen, voorraden, …) ter beschikking gesteld van de onderneming (of zij overwegen dit te doen) en willen nagaan of de bedrijfsleiding deze middelen succesvol heeft ingezet. Op basis van de boekhoudinformatie kunnen zij de winstgevendheid van hun belegging beoordelen en op rationele basis beslissen of zij hun eigendomsrechten in de onderneming behouden, uitbreiden of verkopen; • kredietverstrekkers (financiële instellingen): zij hebben nood aan boekhoudinformatie om na te gaan of de verstrekte (of aangevraagde) kredieten, samen met de hierop verschuldigde rente, zullen kunnen worden terugbetaald. Zij beoordelen dus de kredietwaardigheid van de onderneming; • leveranciers: zij zullen nagaan of de onderneming wel in staat zal zijn om de geleverde goederen of diensten te betalen en welke betalingsvoorwaarden hun kunnen worden gegund; • klanten: wanneer er slechts een beperkt aantal aanbieders zijn of wanneer er langetermijnovereenkomsten worden gesloten, willen ook klanten, aan de hand van financiële informatie, meer zekerheid krijgen betreffende de financiële gezondheidstoestand van hun leverancier. Zij willen kunnen evalueren of hun bevoorrading niet in het gedrang zou kunnen komen wegens financiële moeilijkheden bij hun leverancier; • werknemers (en de vakbonden): zij willen aan de hand van financiële informatie nagaan of het voortbestaan van de onderneming (en dus hun werkgelegenheid) niet bedreigd is. Daarnaast is financiële informatie ook nuttig bij loononderhandelingen of geplande herstructureringen; 2

Intersentia

Hoofdstuk 1. Financiële informatiesystemen

•

•

•

de overheid (fiscus, subsidiërende overheid, …): boekhoudkundige informatie vormt de basis voor een correcte belastingheffing, voor het nagaan van de voorwaarden voor de toekenning of aanwending van subsidies, voor het tijdig detecteren van bedrijven in moeilijkheden, voor het uitstippelen en evalueren van een stimulerend economisch overheidsbeleid; concurrenten: zij zijn uiteraard ook geïnteresseerd in de financiële gezondheidstoestand van sectorgenoten, o.m. voor het bepalen van hun eigen commerciële strategie (winstgevendheid en financiële draagkracht van de concurrentie) of voor het selecteren van overnamedoelen; …

– Anderzijds heeft de bedrijfsleiding ook nood aan (bijkomende) financiële informatie om haar taak naar behoren te kunnen uitvoeren.

1.3. Financial versus management accounting Het gaat hier om twee verschillende groepen van belanghebbenden, enerzijds de ruime groep van externe stakeholders en anderzijds het management van de organisatie.

De externe beslissingnemers (aandeelhouders, kredietverleners, leveranciers, personeelsleden, …) worden geconfronteerd met de prestaties van de onderneming en moeten deze kunnen evalueren.

Anderzijds zijn er de beslissingnemers binnen de organisatie (het management) die verantwoordelijk zijn voor de prestaties van de onderneming.

Beide groepen hebben toch wel andere noden inzake financiële informatie, waardoor ook twee verschillende financiële informatiesystemen kunnen worden onderkend.

Voor elk van hen zal een apart accountingsysteem worden opgezet.

1.3.1. Financial accounting (of algemeen boekhouden) Financieel boekhouden levert financiële informatie van algemeen belang voor de externe stakeholders. Vaak spreekt men daarom ook van “algemeen boekhouden”.

Aangezien deze informatie bestemd is voor het ruime externe publiek, is een doorgedreven standaardisatie noodzakelijk. De financiële informatie zal volgens een vast patroon (schema) kenbaar worden gemaakt bij het ruime publiek.

En omdat het verspreiden van financiële informatie bij het ruime publiek ook de openbare orde raakt, is de overheid hier reglementerend gaan optreden om te komen tot de

Intersentia

3

Boekhouden in essentie

vereiste standaardisering, en om de vergelijkbaarheid en de betrouwbaarheid van de gepubliceerde cijfers te garanderen. Het algemeen boekhouden is in België dan ook gebaseerd op een boekhoudwetgeving.

1.3.2. Management accounting (of beleidsboekhouden) De bedrijfsleiding heeft daarnaast echter ook nood aan bijkomende specifieke financiële informatie om het bedrijf te kunnen (be)sturen, bijvoorbeeld kostprijsgegevens over de aangeboden producten of diensten, diverse budgetten, investeringscalculaties, analyses van de prestaties van departementen of personen, break-even berekeningen enz. Deze gegevens maken geen deel uit van de algemene boekhouding, maar hiertoe wordt een management accounting systeem of een beleidsboekhouding opgezet.

Deze financiële beleidsinformatie is louter bestemd voor intern gebruik binnen de organisatie en is zeker niet bestemd voor derden. Gegevens zoals bijvoorbeeld de kostprijs van onze producten of diensten of ons investeringsbudget, worden niet kenbaar gemaakt aan onze concurrenten, klanten of leveranciers.

Bovendien gaat het daarbij ook om specifieke bedrijfsgebonden, niet-gestandaardiseerde informatie (vaak voor eenmalig gebruik). Al zijn er in het vakgebied van management accounting vele typemethodes en standaardwerkwijzen beschikbaar, de keuze voor deze of gene methode kan door de bedrijfsleiding vrij worden bepaald.

1.3.3. Algemeen boekhouden versus beleidsboekhouden Uiteraard bevat de algemene boekhouding ook reeds heel wat nuttige en noodzakelijke informatie voor het dagelijks beleid van de onderneming (voorraadbeheer, debiteurenbeheer, kasplanning, beleggingen, …). Bovendien zal de bedrijfsleiding ook gebruik maken van informatie uit de algemene boekhouding om haar beleid te verantwoorden tegenover de aandeelhouders en andere stakeholders. De informatie uit het management accountingsysteem is extra complementaire informatie die dient om de gepaste beleidsbeslissingen te ondersteunen.

De bedrijfsleiding heeft dus nood aan informatie, zowel uit de algemene boekhouding als uit de beleidsboekhouding. Alleen is de algemene boekhouding verplicht te voeren (volgens wettelijk vastgelegde regels), terwijl het opzetten van een bijkomende beleidsboekhouding (meestal) volledig vrij staat.

4

Intersentia

Hoofdstuk 1. Financiële informatiesystemen

1.4. Wettelijke basis In dit boek komt enkel de algemene boekhouding volgens het systeem van dubbel boekhouden aan bod. De wettelijke basis voor ondernemingen zijn: 1.4.1. Europese richtlijnen en verordeningen – Richtlijn 2013/34/EU van het Europees Parlement en van de Raad van 26 juni 2013 betreffende de jaarlijkse financiële overzichten, geconsolideerde financiële overzichten en aanverwante verslagen van bepaalde ondernemingsvormen, tot wijziging van Richtlijn 2006/43/EU van het Parlement en van de Raad en tot intrekking van Richtlijnen 78/660/EEG en 83/349/EEG van de Raad (Pb.L. 182/19 van 29 juni 2013); – Verordening 1606/2002 van het Europees Parlement en de Raad van 19 juni 2002 betreffende de toepassing van internationale standaarden voor de jaarrekening (Pb.L. 243/1 van 11 september 2002); – Verordening 1126/2008 van de Commissie van 3 november 2008 tot goedkeuring van bepaalde internationale standaarden voor jaarrekeningen (Pb.L. 320/1 van 29 november 2008).

1.4.2. Belgische wetgeving – Het Wetboek van economisch recht (BS 29 maart 2013), afgekort WER, voornamelijk boek III, titel 3, hoofdstuk 2; – Het koninklijk besluit van 21 oktober 2018 tot uitvoering van de artikelen III.82 tot en met III.95 van het Wetboek van economisch recht (BS 29 oktober 2018); – Het Wetboek van vennootschappen en verenigingen (wet 23 maart 2019, BS 4 april 2019); – Het koninklijk besluit van 29 april 2019 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen (BS 30 april 2019).

Heel wat partijen (externe stakeholders, interne bedrijfsleiding) nemen beslissingen op basis van de algemene boekhouding en haar eindproduct: de jaarrekening. Betrouwbaarheid en duidelijkheid van de gerapporteerde cijfers, en ook vergelijkbaarheid in de tijd (voor opeenvolgende jaarrekeningen) en tussen ondernemingen onderling zijn daarbij cruciaal. Daarom wordt zowel de inhoud als de structuur van de jaarrekening bepaald door de overheid.

Voor lidstaten van de Europese Unie brachten de Vierde Europese Richtlijn (voor de enkelvoudige jaarrekening) en de Zevende Europese Richtlijn (voor de geconsolideerde

Intersentia

5

Boekhouden in essentie

(groeps)jaarrekening) de harmonisatie van de boekhoudwetgeving op gang. Deze richtlijnen werden vervangen door Richtlijn 2013/34/EU. De Belgische boekhoudwetgeving kwam tot stand met de kaderwet van 17 juli 1975 met betrekking tot de boekhouding van de ondernemingen. Deze wet was in feite geïnspireerd door, en anticipeerde op de definitieve teksten van de Vierde Europese Richtlijn.

Zij werd opgeheven door de integratie in het Wetboek van economisch recht.

1.4.3. Voor vzw’s Met uitzondering van de kleine entiteiten, zoals gedefinieerd in de artikelen III.85, § 2 WER en 3:47, § 2 en 3:51, § 2 WVV, zijn ook de VZW’s, IVZW’s en stichtingen verplicht een dubbele boekhouding te voeren op basis van de voormelde wetgeving.

1.5. De band tussen de boekhouding en de fiscaliteit 1.5.1. De primauteit van het boekhoudrecht In België geldt de zogenaamde primauteit van het boekhoudrecht, d.w.z. dat de regels van het boekhoudrecht gelden, tenzij de fiscale wetgeving er uitdrukkelijk van afwijkt.

Het Belgische boekhoudrecht geldt dus ook als basis voor de fiscaliteit. Dit principe stond reeds vermeld in het Verslag aan de Koning bij het KB van 8 oktober 1976 (BS 19 oktober 1976), het vroegere uitvoeringsbesluit op de boekhoudwetgeving (dat nu vervangen is door het KB van 29 april 2019 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen): – eensdeels geldt het boekhoudrecht als referentie voor de toepassing van het fiscaal recht, behalve wanneer uitdrukkelijke fiscale bepalingen ervan afwijken; – anderdeels moet de hervorming van het boekhoudrecht (in 1975-78) fiscaal neutraal zijn, t.t.z. ze mag niet rechtstreeks of onrechtstreeks de effectieve draagwijdte van de fiscaliteit wijzigen.

Een arrest van het Hof van Cassatie van 20 februari 1997 (FJF 97/244, Bull. Bel. 1997, afl. 777, 2840) bevestigt nogmaals voormelde stelling: “De belastbare winst, behoudens uitdrukkelijke afwijking door de fiscale wet, wordt vastgesteld overeenkomstig de regels van het boekhoudrecht”.

Uit het principe van de primauteit van het boekhoudrecht op het fiscaal recht kan niet worden afgeleid dat het boekhoudkundige resultaat gelijk is aan de fiscaal belastbare basis. De fiscale wetgeving voorziet nl. in een aantal bepalingen die uitdrukkelijk afwijken 6

Intersentia

Hoofdstuk 1. Financiële informatiesystemen

van het boekhoudrecht, en die tot doel hebben de belastbare grondslag te verruimen of te beperken t.o.v. het boekhoudkundige resultaat.

Het is evenwel niet nodig dat een boekhouding beantwoordt aan alle vereisten die in de boekhoudwetgeving zijn bepaald voor het houden van een volledige boekhouding, opdat de boekhouding voor de fiscus als toereikend en regelmatig zal worden aanvaard. Inzake inkomstenbelastingen is het niet de techniek die van doorslaggevend belang is, maar veeleer de oprechtheid en de juistheid van de geschriften die worden voorgelegd door de belastingplichtige (Vr. en Antw. Senaat 1984-85, 18 januari 1985, 2326-2327, vraag nr. 48 Vermeiren).

1.5.2. De bindende kracht van de jaarrekening Wat de band boekhouden-fiscaliteit betreft, moet ten slotte ook worden gewezen op het beginsel van de enigheid van de jaarrekening Hoewel de jaarrekening, goedgekeurd door de algemene vergadering, de fiscus niet kan binden, bindt de jaarrekening wel de vennootschap tegenover de fiscus.

Eens de jaarrekening is goedgekeurd, kan men er in beginsel niet meer op terugkomen.

Dit definitieve karakter van de jaarrekening wordt door de rechtsleer zowel op verbintenisrechtelijke als op vennootschapsrechtelijke gronden gesteund (advies CBN 2014/4).

Deze bepaling moet echter genuanceerd worden op basis van de bepaling van artikel 3:19, § 1 WVV, van toepassing op alle rechtspersonen vanaf 1 januari 2020: “De jaarrekening, zelfs goedgekeurd door de vennoten verenigd in vergadering of de algemene vergadering en ingediend overeenkomstig de artikelen 3:1 en 3:10, kan niet alleen worden gecorrigeerd in geval van materiële fouten, valse of dubbel geboekte posten als bedoeld in artikel 1368 van het Gerechtelijk Wetboek, maar ook in geval van dwaling in rechte of in feite, met inbegrip van een dwaling in de waardering van een post of een inbreuk op het boekhoudrecht.

Zij moeten worden gecorrigeerd indien de verrichte boeking een inbreuk op het boekhoudrecht impliceert, waardoor de jaarrekening geen getrouw beeld geeft van het vermogen, de financiële toestand en het resultaat van de vennootschap.”

Artikel 307, § 3 WIB 1992 stelt: “De bescheiden, opgaven en inlichtingen waarvan overlegging in het formulier wordt gevraagd, vormen een integrerend deel van de aangifte en moeten worden bijgevoegd (…).”

De jaarrekening moet bij de aangifte in de inkomstenbelasting worden gevoegd en daardoor is de onderneming gebonden ten aanzien van de fiscus.

Intersentia

7

HOOFDSTUK 2

HET ABC VAN HET DUBBEL BOEKHOUDEN

In dit hoofdstuk willen wij, o.m. aan de hand van een eenvoudige oefening die de ‘rode draad’ zal vormen tussen de diverse delen, stap voor stap komen tot een boekhoudsysteem dat beantwoordt aan de vereisten van de Belgische boekhoudwetgeving. Daarbij worden de belangrijkste boekhoudkundige basisbegrippen besproken.

Bewust wordt gekozen voor een zeer eenvoudig voorbeeld, waarbij o.m. nog abstractie wordt gemaakt van de btw-problematiek en van complexe rekeningindelingen, zodat de volledige aandacht kan gaan naar de conceptuele opbouw en samenhang van een systeem van dubbel boekhouden. Achteraf pas, na het abc, zullen gradueel bijkomende elementen worden toegevoegd.

We starten het abc met een eerste fundamenteel begrip, nl. de balans.

2.1. De balans 2.1.1. De balans: een vermogensoverzicht Voorbeeld Je hebt 100.000,00 EUR bijeengespaard en wil dit laten renderen door hiermee een eigen zaak op te starten. Naast 100.000,00 EUR aan eigen middelen, heb je ook nog bij de bank een lening afgesloten van 20.000,00 EUR, terugbetaalbaar na 2 jaar. Je beschikt dus over 120.000,00 EUR aan financieringsbronnen voor jouw zaak.

Met deze 120.000,00 EUR heb je ondertussen een bestelwagen gekocht (en betaald) voor 25.000,00 EUR, een voorraad van handelsgoederen aangelegd (en betaald) van 65.000,00 EUR en de rest van het geld, 30.000,00 EUR, is nog beschikbaar op jouw bankrekening.

Op basis hiervan kunnen wij een eerste financiële staat opmaken: de balans.

De balans is een vermogensoverzicht. Het geeft een beeld op een welbepaald ogenblik van enerzijds de financieringsbronnen waarover een organisatie (onderneming) beschikt en anderzijds de bezittingen van die organisatie (onderneming).

Intersentia

9

Boekhouden in essentie

De financieringsbronnen van de onderneming, m.a.w. een overzicht van wie er geld gestopt heeft in de onderneming, vinden wij terug op de rechterzijde, de passiefzijde van de balans.

Het gaat hier om 100.000,00 EUR aan eigen middelen, en om financieringsbronnen vanwege derden: de 20.000,00 EUR die wij leenden bij de bank en waarover wij gedurende twee jaar kunnen beschikken ter financiering van onze activiteiten.

De passiefzijde geeft dus een overzicht van de herkomst van de middelen (financieringsbronnen) waarover een onderneming beschikt om haar activiteiten te ontplooien.

De linkerzijde van de balans, de actiefzijde, geeft weer hoe de financieringsbronnen werden aangewend (besteed) en biedt dus een overzicht van de bezittingen van de onderneming. Zij geeft een beeld van de werkmiddelen van de onderneming.

Onze onderneming beschikt op dit moment over een bestelwagen van 25.000,00 EUR, een voorraad goederen van 65.000,00 EUR die we kunnen verkopen en nog een saldo van 30.000,00 EUR op haar bankrekening.

De actiefzijde geeft dus een overzicht van de bezittingen (werkmiddelen) van een onderneming.

Schematisch BALANS per ../../..

ACTIEF

PASSIEF

A=P

In feite wordt in de balans twee keer een overzicht gegeven van de vermogenstoestand van de onderneming, maar bekeken vanuit een ander standpunt: langs de actiefzijde een overzicht van de bezittingen, langs de passiefzijde een overzicht van de financieringsbronnen.

Daarom is de balans altijd in evenwicht: ACTIEF = PASSIEF

10

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

Want: – enerzijds: elk activum dat een onderneming bezit, moet door ‘iemand’ gefinancierd zijn, ofwel met eigen middelen, ofwel (tijdelijk) door derden; – anderzijds: elke euro die ter beschikking gesteld is van de onderneming als financieringsbron, moet steeds een of andere aanwending gekregen hebben.

Toegepast op het voorbeeld geeft dit de volgende balans: BALANS per ../../..

ACTIEF Rollend materieel Voorraad handelsgoederen Bankrekening

25.000,00 65.000,00 30.000,00 120.000,00

Inbreng Lening op 2 jaar

PASSIEF 100.000,00 20.000,00

120.000,00

2.1.2. De balansindeling Zoals eerder reeds werd gemeld, is het belangrijk om financiële gegevens op een geijkte, gestandaardiseerde wijze voor te stellen. Daarom wordt de balansvoorstelling (in continentaal-Europese context) beheerst door de volgende afspraken.

De passiefzijde van de balans wordt ingedeeld volgens het principe van de graad van (op) eisbaarbaarheid. Dit eisbaarheidsprincipe betekent dat die financieringsbronnen die het langst ter beschikking staan van de onderneming, bovenaan staan en naarmate men afdaalt op de passiefzijde van de balans wordt men geconfronteerd met financieringsbronnen die alsmaar sneller opeisbaar zijn (dus sneller terugbetaald moeten worden, dus voor een steeds kortere periode als financieringsbron beschikbaar zijn).

Bovenaan de passiefzijde van de balans staan dan ook de “Eigen middelen” (ook genoemd “Eigen vermogen”); deze staan in principe het langst ter beschikking van de onderneming.

Onder het eigen vermogen vindt men het vreemd vermogen, dat verder is opgedeeld in Voorzieningen en uitgestelde belastingen, Schulden op meer dan één jaar en Schulden op ten hoogste één jaar.

De actiefzijde van de balans wordt opgedeeld volgens het principe van de graad van liquiditeit. Dit duidt op de snelheid waarmee de bezittingen zullen worden omgezet in liquide middelen (geld).

Naarmate men afdaalt langs de actiefzijde van de balans wordt men geconfronteerd met bezittingen die alsmaar sneller in geld zullen worden omgezet.

Intersentia

11

Boekhouden in essentie

Bovenaan de actiefzijde van de balans treffen wij de “Oprichtingskosten” aan, gevolgd door de “Vaste activa”. Dit zijn bedrijfsmiddelen die men meerdere jaren zal gebruiken in de exploitatie van de onderneming. Denk aan de bestelwagen in ons voorbeeld. Het ligt niet in onze bedoeling om deze bestelwagen snel opnieuw verkopen (en dus weer om te zetten in geld), maar wel om dit voertuig meerdere jaren te gebruiken om onze bestellingen te leveren bij onze klanten.

Vervolgens komt er een reeks van “Vlottende activa”. Het gaat hier om activa die zullen worden omgezet aan het ritme van onze exploitatiecyclus. Aangezien voorraden eerst nog moeten worden verkocht vooraleer zij opnieuw geld kunnen opleveren, staan zij boven de tegoeden op klanten (op ten hoogste één jaar) voor reeds verkochte goederen.

Wanneer deze klanten betalen, beschikken wij vervolgens over liquide geld.

Deze indeling van de actiefzijde in oprichtingskosten, vaste activa en vlottende activa, en van de passiefzijde in eigen vermogen, voorzieningen en schulden vinden wij ook terug in het wettelijk voorgeschreven schema van de balans (voor ondernemingen): BALANS per ../../..

Passief

Oprichtingskosten

Eigen vermogen

Vaste activa

Voorzieningen en uitgestelde belastingen Schulden +1 jaar max. 1 jaar

Vlottende activa

Eisbaarheid

Liquiditeit

Actief

A=P

Voor VZW’s, IVZW’s en stichtingen, met uitzondering van de kleine entiteiten gedefinieerd in artikel III.85, § 2 WER en in de artikelen 3:47, § 2 en 3:51, § 2 WVV, bestaat er een vergelijkbaar wettelijk voorgeschreven schema van de balans.

2.1.3. Samengevat De balans is een overzicht van het vermogen van een organisatie (onderneming) op een welbepaald ogenblik.

Op de passiefzijde vindt men de financieringsbronnen waarover een organisatie (onderneming) beschikt, gerangschikt volgens graad van opeisbaarheid, en op de actiefzijde de bezittingen van die organisatie (onderneming), gerangschikt volgens graad van liquiditeit.

12

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

Per definitie is een balans in evenwicht, d.w.z. ACTIEF = PASSIEF. 2.1.4. Oefeningen

1. Een onderneming heeft de volgende bezittingen: een gebouw gewaardeerd op 125.000,00 EUR, een voorraad handelsgoederen van 20.000,00 EUR, tegoed van klanten 7.000,00 EUR, een banktegoed van 7.500,00 EUR en in de kas 500,00 EUR. Daarnaast bestaat het vreemd vermogen uit leveranciersschulden voor 8.000,00 EUR en 2.000,00 EUR belastingschulden.

Gevraagd: Bepaal het eigen vermogen van deze onderneming. Maak de balans op.

2. Waarom komen Handelsvorderingen op maximaal 1 jaar na de Voorraden in de classificatie van de balans, conform het wettelijk schema?

3. Maak de balans op van de onderneming XYZ op basis van de volgende gegevens: Gebouw

100.000,00

EUR,

Meubilair

20.000,00

EUR,

Bestelwagen

10.000,00 EUR, Voorraad handelsgoederen 15.000,00 EUR, Leveranciersschulden 9.000,00 EUR, Bank R/C 4.500,00 EUR, Inbreng 139.000,00 EUR, Kas 500,00 EUR, Klanten 4.000,00 EUR, Lening op 3 jaar 6.000,00 EUR. 4. Het boekhoudkantoor NOTAX huurt een kantoorgebouw, waarvan de waarde bepaald is op 120.000,00 EUR, aan 750,00 EUR per maand. Het boekhoudkantoor bezit een bureaumeubilair voor 17.000,00 EUR, kantooruitrusting (computers, kopieertoestel, fax, …) voor 23.000,00 EUR, een voorraad verbruiksgoederen (papier, omslagen e.d.) voor 3.000,00 EUR, waarvan 1/3 nog betaald moet worden aan de leveranciers. Ook de telefoonrekening ten bedrage van 250,00 EUR is nog niet betaald. Het kantoor heeft 5.000,00 EUR tegoed van klanten voor reeds gefactureerde dienstprestaties en op de bankrekening staat 2.800,00 EUR. Gevraagd: Bepaal het eigen vermogen van NOTAX. Stel de balans op, ingedeeld in rubrieken conform het wettelijke schema.

2.1.5. “Rode draad”: werken met balansen Een balans is steeds een momentopname van de herkomst en van de besteding van het vermogen van de organisatie (onderneming). Een onderneming staat echter niet stil. Dagelijks worden er nieuwe transacties afgesloten. Dit betekent ook dat de balans voortdurend zal evolueren.

Boekhouden is geen statisch, maar een dynamisch gegeven (zie hoofdstuk 1).

Intersentia

13

Boekhouden in essentie

Aan de hand van volgende ‘rode draad’-oefening willen wij voorts het systeem van dubbel boekhouden stap voor stap opbouwen. Deze oefening werd bewust zeer eenvoudig gehouden.

ALFABET BALANS per ../../..

ACTIEF VASTE ACTIVA Rollend materieel VLOTTENDE ACTIVA Voorraad handelsgoederen Kas

PASSIEF 10.000,00

100.000,00

EIGEN VERMOGEN Inbreng SCHULDEN OP MAX. 1 JAAR Leveranciers

115.000,00

15.000,00

20.000,00 130.000,00

130.000,00

De onderneming ALFABET heeft de volgende bezittingen: een bestelwagen van 10.000,00 EUR, een voorraad handelsgoederen van 100.000,00 EUR en 20.000,00 EUR in kas, die men terugvindt op de actiefzijde van de balans. Deze bezittingen zijn voor 115.000,00 EUR gefinancierd met eigen vermogen (eigen inbreng) en 15.000,00 EUR zijn wij nog verschuldigd aan onze leverancier.

Wij boeken dan de volgende transacties: – AKF1: aankoop handelsgoederen voor 10.000,00 EUR die contant worden betaald – VKF1: verkoop van 1/10 van de huidige voorraad voor 14.000,00 EUR die contant ontvangen wordt – VKF2: verkoop van 1/3 van de resterende voorraad voor 25.000,00 EUR die contant ontvangen wordt – K: kasdocument, betaling van onze leveranciersschuld – VKF3: verkoop van 1/3 van de resterende voorraad voor 15.000,00 EUR, betaling na 30 dagen Hoe wijzigt de boekhoudkundige toestand van de onderneming als gevolg van deze transacties?

14

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

AKF1: ALFABET BALANS per ../../..

ACTIEF

VASTE ACTIVA Rollend materieel VLOTTENDE ACTIVA Voorraad handelsgoederen Kas

PASSIEF

10.000,00

100.000,00

EIGEN VERMOGEN Inbreng SCHULDEN OP MAX. 1 JAAR Leveranciers

115.000,00

15.000,00

10.000,00 130.000,00

130.000,00

De onderneming heeft de besteding (aanwending) van haar middelen gewijzigd. Een aanpassing van de actiefzijde van de balans is dus nodig, waarbij geld geruild wordt voor goederen. De financieringsbronnen van de onderneming (passiefzijde) bleven onveranderd.

VKF1: ALFABET BALANS per ../../..

ACTIEF

PASSIEF

VASTE ACTIVA Rollend materieel

10.000,00

EIGEN VERMOGEN Inbreng

VLOTTENDE ACTIVA Voorraad handelsgoederen

99.000,00

SCHULDEN OP MAX. 1 JAAR Leveranciers

Kas

24.000,00 133.000,00

118.000,00

15.000,00

133.000,00

De voorraad vermindert met 1/10 van 110.000,00, dus met 11.000,00 EUR. In de kas komt de verkoopprijs van 14.000,00 EUR. De onderneming maakt 3.000,00 EUR (verkoopprijs 14.000,00 – kostprijs 11.000,00) winst op deze transactie. Deze 3.000,00 EUR winst blijft in de kas van de onderneming, waardoor ook het eigen vermogen waarover de onderneming beschikt, eveneens is toegenomen.

Intersentia

15

Boekhouden in essentie

VKF 2: ALFABET BALANS per ../../..

ACTIEF

PASSIEF

VASTE ACTIVA Rollend materieel

10.000,00

EIGEN VERMOGEN Inbreng

VLOTTENDE ACTIVA Voorraad handelsgoederen

66.000,00

SCHULDEN OP MAX. 1 JAAR Leveranciers

Kas

49.000,00 125.000,00

110.000,00

15.000,00

125.000,00

De voorraad vermindert met 1/3 van 99.000,00, dus met 33.000,00 EUR. In de kas komt de verkoopprijs van 25.000,00 EUR. De onderneming maakt 8.000,00 EUR (verkoopprijs 25.000,00 – 33.000,00) verlies op deze transactie. Zij betaalde zelf 33.000,00 EUR voor deze goederen, maar ontvangt nu slechts 25.000,00 EUR uit de verkoop. Deze 8.000,00 EUR is onherroepelijk weg uit de onderneming en moet aangerekend worden op het eigen vermogen, dat daalt tot 110.000,00 EUR. K: ALFABET BALANS per ../../..

ACTIEF

PASSIEF

VASTE ACTIVA Rollend materieel

10.000,00

VLOTTENDE ACTIVA Voorraad handelsgoederen

66.000,00

Kas

34.000,00 110.000,00

EIGEN VERMOGEN Inbreng

110.000,00

110.000,00

Er gaat 15.000,00 EUR uit de kas (actief) en tegelijk verdwijnt de leveranciersschuld (passief).

16

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

VKF 3: ALFABET BALANS per ../../..

ACTIEF

PASSIEF

VASTE ACTIVA Rollend materieel

10.000,00

VLOTTENDE ACTIVA Voorraad handelsgoederen Handelsvorderingen Kas

44.000,00 15.000,00 34.000,00

EIGEN VERMOGEN Inbreng

103.000,00

103.000,00

103.000,00

De voorraad daalt met 1/3 van 66.000,00, dus met 22.000,00 EUR. Er volgt nog geen betaling door de klant van de verkoopprijs van 15.000,00 EUR. Onze onderneming geeft betalingsuitstel aan de klant. Dit is eveneens een besteding van middelen (krediet verlenen aan klanten) en dus een actief. Tegoeden op klanten (handelsvorderingen) vormen uiteraard een bezit voor de onderneming.

Het verlies (15.000,00 – 22.000,00 = 7.000,00 EUR) wordt aangerekend op het eigen vermogen.

Na het boeken van deze transacties kunnen wij, in de eindbalans van ALFABET, vaststellen dat het eigen vermogen van de onderneming gedaald is van 115.000,00 EUR (beginbalans) naar 103.000,00 EUR (eindbalans). Een daling (verlies dus) van eigen middelen met 12.000,00 EUR. Deze 12.000,00 EUR verlies is als volgt tot stand gekomen: VKF1: + 3.000,00 EUR winst VKF2: – 8.000,00 EUR verlies VKF3: – 7.000,00 EUR verlies – 12.000,00 EUR Uit de eindbalans blijkt ook dat de onderneming ALFABET nu nog beschikt over een bestelwagen, gewaardeerd op 10.000,00 EUR, een voorraad aan handelsgoederen van 44.000,00 EUR, handelsvorderingen (tegoeden op klanten) voor 15.000,00 EUR en 34.000,00 EUR aan kasmiddelen.

De balans is nog steeds in evenwicht: actief 103.000,00 EUR = 103.000,00 EUR passief.

Intersentia

17

Boekhouden in essentie

2.1.6. Evaluatie Hoewel het opeenvolgende gebruik van balansen ons toelaat om de gewijzigde vermogenstoestand van de onderneming als gevolg van transacties op te volgen, moet men vaststellen dat dit op een weinig efficiënte manier gebeurt.

In de opeenvolgende balansen zit veel (over)schrijfwerk. Steeds opnieuw wordt genoteerd dat de onderneming beschikt over een bestelwagen (rollend materieel) van 10.000,00 EUR! Dergelijke werkwijze is uiteraard niet haalbaar in de praktijk.

Daarom zal men voorgaand boekhoudsysteem moeten aanpassen en overstappen op een systeem waarbij alleen nog wijzigingen worden genoteerd. Wat ongewijzigd blijft (rollend materieel 10.000,00 EUR), vraagt geen verdere registratie.

2.2. Balansrekeningen 2.2.1. Balansrekeningen: boekingsprincipes Om te komen tot een boekhoudsysteem waarbij het nutteloze overschrijfwerk vermeden wordt en enkel nog wijzigingen genoteerd worden, moeten wij de balans verder opdelen in zogenaamde balansrekeningen.

Een balansrekening is een staat waar per soort van bezit en per soort van financieringsbron waarover de organisatie beschikt, de gegevens apart worden bijgehouden.

Er zijn dus twee soorten balansrekeningen: – deze waarop bezittingen worden bijgehouden: actiefrekeningen; – deze waarop financieringsbronnen worden bijgehouden: passiefrekeningen.

Net zoals in een balans heeft ook elke rekening een linker- en een rechterzijde. De linkerkant wordt de debetzijde genoemd, de rechterkant de creditzijde van een rekening.

Voor actief- en passiefrekeningen gelden aparte boekhoudregels: –

de toename van een bezit wordt op een actiefrekening gedebiteerd;

–

de vermindering van een bezit wordt op een actiefrekening gecrediteerd;

–

de toename van een financieringsbron wordt op een passiefrekening gecrediteerd;

–

de vermindering van een financieringsbron wordt op een passiefrekening gedebiteerd.

18

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

Bovendien moet, om de boekhoudkundige gelijkheid te bewaren, bij elke verrichting die wordt geboekt, ervoor gezorgd worden dat voor evenveel wordt gedebiteerd op rekeningen als er wordt gecrediteerd op rekeningen.

De boekingsregels van balansrekeningen kunnen wij dus als volgt kort samenvatten:

Actiefrekening

D +

C

Passiefrekening

D

–

–

C +

D=C

2.2.2. “Rode draad”: werken met balansrekeningen Laten we even teruggrijpen naar de beginbalans van ALFABET uit ons “rode draad”voorbeeld. Hou even die imaginaire balans nog voor ogen, die wij nu, uitgaande van de verschillende balansrubrieken, verder zullen opdelen in balansrekeningen.

Wanneer wij de gegevens van de beginbalans van ALFABET op balansrekeningen hebben geplaatst, geeft dit volgend beeld:

A

P D

Rollend materieel

C

D

Voorraad handelsgoederen

C

D

Leveranciers

C 15.000,00 (1)

(1) 100.000,00

D

C 115.000,00 (1)

(1) 10.000,00

D

Inbreng

Kas

C

(1) 20.000,00

Merk op dat bij deze eerste boeking voor 10.000,00 + 100.000,00 + 20.000,00 = 130.000,00 EUR werd gedebiteerd (op actiefrekeningen) Intersentia

19

Boekhouden in essentie

en voor 115.000,00 + 15.000,00 = 130.000,00 EUR werd gecrediteerd (op passiefrekeningen), of m.a.w.

D=C Hernemen wij vervolgens ook onze verschillende transacties, waarbij geboekt wordt op balansrekeningen.

AKF 1: Onze voorraad (bezit) neemt toe met 10.000,00 EUR = debiteren op actief, maar tegelijk dalen de kasmiddelen die wij bezitten ingevolge de contante betaling, wat dan weer een creditering op het actief vormt.

D

Voorraad handelsgoederen

C

D

(1) 100.000,00 (2) 10.000,00

Kas

(1) 20.000,00

C 10.000,00 (2)

AKF 1

VKF 1: – Onze voorraad (bezit) daalt met 11.000,00 EUR = crediteren op de actiefrekening “Voorraad handelsgoederen”; – Onze kasmiddelen nemen toe met 14.000,00 EUR = debiteren op de actiefrekening “Kas – contanten”; – Het verschil is 3.000,00 EUR winst, die in onze onderneming blijft, waardoor onze eigen financieringsbronnen toenemen = crediteren op het passief (voorlopig) op de rekening “Inbreng”.

D (1) 20.000,00 (3) 14.000,00

Kas

C

D

10.000,00 (2)

Voorraad handelsgoederen

(1) 100.000,00 (2) 10.000,00

D

C

11.000,00 (3)

Inbreng

C 115.000,00 (1) 3.000,00 (3)

VKF1

20

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

VKF 2: – Voorraad handelsgoederen daalt = C 33.000,00; – Kas – contanten stijgt = D 25.000,00; – Verlies = 8.000,00 EUR. Deze 8.000,00 is onherroepelijk verdwenen uit onze onderneming: wij hebben in het verleden 33.000,00 EUR betaald voor deze goederen en ontvangen nu bij verkoop slechts 25.000,00 EUR. De 8.000,00 EUR is dus een daling van onze eigen middelen = Inbreng D 8.000,00 EUR. D

Kas

(1) 20.000,00 (3) 14.000,00 (4) 25.000,00

D (4)

C

D

10.000,00 (2)

Inbreng

Voorraad handelsgoederen

(1) 100.000,00 (2) 10.000,00

C

11.000,00 (3) 33.000,00 (3)

C 115.000,00 (1)

8.000,00

3.000,00 (3) VKF2

K: Bij betaling van onze leveranciersschuld: – Een vermindering van onze leveranciersschulden = debiteren van de passiefrekening “Leveranciers”; – Een daling van onze kasmiddelen = crediteren van de actiefrekening “Kas – contanten”.

D (5) 15.000,00

Leveranciers

C

D

15.000,00 (1)

(1) (3) (4)

Kas 20.000,00 14.000,00 25.000,00

C 10.000,00 (2) 15.000,00 (5)

K/..

VKF 3: – De Voorraad handelsgoederen daalt = C 22.000,00; – Er ontstaat een tegoed op een klant wegens de verkoop van handelsgoederen voor 15.000,00 EUR, te debiteren op de rekening Handelsvorderingen (klanten); – Het verlies op deze verrichting bedraagt 7.000,00 EUR, die opnieuw wordt gedebiteerd op “Inbreng”.

Intersentia

21

Boekhouden in essentie

D

Handelsvorderingen

C

D

(6) 15.000,00

D

Voorraad handelsgoederen

(1) 100.000,00 (2) 10.000,00

Inbreng

C

11.000,00 (3) 33.000,00 (3) 22.000,00 (6)

C

(4)

8.000,00

115.000,00 (1)

(6)

7.000,00

3.000,00 (3) VKF3

Het totaal van al deze verrichtingen geeft het volgende beeld:

D

Rollend materieel

C

(1) 10.000,00

D

(4) (6)

Voorraad handelsgoederen

(1) 100.000,00 (2) 10.000,00

D

D

C

11.000,00 (2) 33.000,00 (4) 22.000,00 (6)

Handelsvorderingen

Inbreng 8.000,00 7.000,00

D (5) 15.000,00

C 115.000,00 (1) 3.000,00 (3)

Leveranciers

C 15.000,00 (1)

C

(6) 15.000,00

D (1) 20.000,00 (3) 14.000,00 (4) 25.000,00

Kas

C 10.000,00 (2) 15.000,00 (5)

2.2.3. Proef- en saldibalans Een belangrijke vraag is nu of het werken met balansrekeningen uiteindelijk hetzelfde beeld oplevert als voorheen wanneer alles geboekt werd via balansen. Daartoe moeten wij de balans die werd opgesplitst in afzonderlijke balansrekeningen, opnieuw samen-

22

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

voegen tot een (eind)balans. Dit kan door het opmaken van een proefbalans en een saldibalans.

Een proefbalans is een opsomming van alle rekeningen die voorkomen in de boekhouding, met de vermelding van de respectieve totalen langs de debet- en creditzijde van deze rekeningen.

Aangezien bij elke boeking voor evenveel gedebiteerd als gecrediteerd moet worden, spreekt het voor zich dat ook het totaal van al deze boekingen, zijnde de proefbalans, in evenwicht (D = C) moet zijn. Dit vormt een wezenlijke boekhoudkundige controle.

Bij een saldibalans wordt het verschil gemaakt tussen de totalen van de debet- en creditzijde van een rekening en wordt dit verschil (= het saldo of overschot) ingeschreven langs de kant die het overschot vertoonde. Indien het debettotaal groter was dan het credittotaal, spreekt men van een debetsaldo, is het credittotaal van een rekening groter dan het debettotaal, dan spreekt men van een creditsaldo.

Actiefrekeningen zullen in principe een debetsaldo vertonen (logisch, want je kunt bijvoorbeeld toch niet meer uit je voorraad halen dan wat je ter beschikking hebt), passiefrekeningen een creditsaldo.

Wanneer wij de proef- en saldibalans opmaken van ALFABET, krijgen wij het volgende beeld: Omschrijving Rollend materieel Voorraad handelsgoederen Handelsvorderingen Kas Inbreng Leveranciers

Proefbalans per ../../..

Saldibalans per ../../..

D 10.000,00 110.000,00 15.000,00 59.000,00 15.000,00 15.000,00

C – 66.000,00 – 25.000,00 118.000,00 15.000,00

D 10.000,00 44.000,00 15.000,00 34.000,00 – –

C – – – – 103.000,00 –

224.000,00

224.000,00

103.000,00

103.000,00

Merk op dat net zoals in de proefbalans, ook in de saldibalans de boekhoudkundige gelijkheid tussen debet en credit bewaard blijft.

Vergelijk nu de resultaten van bovenstaande saldibalans met de balans op pagina 17.

Je merkt dat deze overeenstemt. Het werken met balansrekeningen levert dus uiteindelijk hetzelfde beeld op als wanneer louter met balansen werd gewerkt.

Intersentia

23

Boekhouden in essentie

2.2.4. Het afsluiten van een balansrekening Een balans is een momentopname in de tijd. Om zo een balans op te maken worden dus op een bepaald tijdstip de rekeningen afgesloten. Hiertoe wordt voor elke balansrekening het debet- of creditsaldo bepaald, en dit saldo wordt vervolgens ingeschreven (geboekt) langs de tegenovergestelde zijde.

Nemen wij bij wijze van voorbeeld nogmaals de rekening “Kas” van ALFABET. Deze rekening vertoonde (als actiefrekening) een debetsaldo van 34.000,00 EUR. Om de rekening af te sluiten wordt dit debetsaldo geboekt op de creditzijde.

D

Kas

(1) (3) (4)

20.000,00 14.000,00 25.000,00

59.000,00

C 10.000,00 (2) 15.000,00 (5) 34.000,00 D.S (7)

59.000,00

Het gevolg hiervan is dat de rekening nu een gelijk debet- en credittotaal heeft. Deze rekening is “gesaldeerd”, d.w.z. staat op nul. Dit is ook de bedoeling, omdat vervolgens de beginbalans (die uiteraard gelijk is aan de eindbalans van de afgesloten periode) kan worden ingeboekt, zoals ook gebeurde bij boeking 1 in de “rodedraadoefening ALFABET”.

Dit kan op het eerste gezicht ietwat gek lijken. Rekeningen salderen, om vervolgens het saldo opnieuw in te boeken. Vanaf controleoogpunt is dit echter allerminst zinloos, omdat rekeningen die worden afgesloten, ook telkens gecontroleerd werden op fouten.

Wanneer een rekening afgesloten werd, betekent dit dus ook dat in de voorafgaande periode in principe geen fouten meer zouden mogen voorkomen op die balansrekening.

Bovendien gebeurt heel het afsluitproces van de rekeningen volledig automatisch in een geïnformatiseerde boekhouding naar aanleiding van het proces van jaarafsluiting.

Nog even herhalen dat actiefrekeningen in principe een debetsaldo zullen vertonen (te boeken op de creditzijde om de rekening af te sluiten) en dat passiefrekeningen een creditsaldo zullen hebben (te boeken op de debetkant om de rekening te salderen).

2.2.5. Evaluatie Het opdelen van de balans in afzonderlijke balansrekeningen waar voor elk bezit (actiefrekeningen) en voor elke financieringsbron (passiefrekeningen) de verrichtingen apart worden bijgehouden levert een aanzienlijk efficiëntere boekingswijze op, aangezien enkel nog wijzigingen in de rekeningen worden genoteerd.

24

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

Via de opmaak van een proef- en saldibalans kan opnieuw een totaalbeeld verkregen worden van de bezittingen (activa) en financieringsbronnen (passiva) van de organisatie (onderneming, vennootschap, vereniging, …).

In de balans krijgt men echter louter een overzicht op een bepaald tijdstip van de bezittingen en financieringsbronnen van de organisatie. Niet meer dan dat. De opgemaakte eindbalans biedt geen zicht op het resultaat van de organisatie.

Om de winst of het verlies van een boekjaar te kunnen aflezen, zullen wij ons boekhoudsysteem met balansrekeningen nog moeten aanvullen met een set van resultatenrekeningen.

2.2.6. Oefeningen

1. Boek op rekeningen: –

de aankoop van handelsgoederen voor 500,00 EUR, die contant worden

–

de aankoop van een machine voor 3.000,00 EUR. De factuur is betaalbaar

–

de betaling van voorgaande aankoop via de bankrekening.

betaald; na 30 dagen; 2. Stel de beginbalans op: Meubilair 4.000,00 EUR, Machines 12.000,00 EUR, Handelsvorderingen 1.500,00 EUR, Voorraad handelsgoederen 5.800,00 EUR, Leveranciers 1.800,00 EUR, Bank R/C 2.500,00 EUR, Banklening op 2 jaar 4.000,00 EUR, Inbreng 20.000,00 EUR. 3. Open de rekeningen en boek daarna de volgende verrichtingen: –

BU/1: 500,00 EUR ontvangen als betaling van klant Peeters;

–

AKF/1: aankoop van een tweedehands bestelwagen 5.000,00 EUR;

–

BU/2: van de bankrekening gaat 300,00 EUR als betaling van leveranciers Pauwels en 1.000,00 EUR als aflossing van de lening;

–

VKF/1 verkoop van de hele voorraad handelsgoederen voor 7.500,00 EUR, de verkoopfactuur is betaalbaar na 30 dagen.

Maak een proef- en saldibalans op en kom tot een eindbalans, ingedeeld in rubrieken.

Intersentia

25

Boekhouden in essentie

2.3. Resultatenrekeningen 2.3.1. Werken met resultatenrekeningen Naast de set van balansrekeningen, waarop bezittingen en financieringsbronnen worden geregistreerd, wordt onze boekhouding nog aangevuld met een afzonderlijke set van resultatenrekeningen, waarop kosten en opbrengsten worden geboekt. Via deze rekeningen kan het resultaat (de winst of het verlies) van de organisatie worden opgevolgd.

WINST = OPBRENGSTEN – KOSTEN

De werking van deze resultatenrekeningen kunnen wij afleiden uit de wijze waarop resultaten voorheen werden geboekt (bij ALFABET), nl. uit de werking van de rekening “Inbreng”.

Winst (opbrengst) werd gecrediteerd op de rekening “Inbreng” (cf. supra boeking van VKF1), terwijl verlies (kost) werden gedebiteerd op de rekening “Inbreng” (cf. supra boekingen van VKF2 en VKF3).

Er zijn dus twee soorten resultatenrekeningen: kostenrekeningen en opbrengstenrekeningen.

Opbrengsten, die de winst doen toenemen, worden dus gecrediteerd, terwijl kosten (die de winst doen dalen) zullen worden gedebiteerd.

Voor de afzonderlijke resultatenrekeningen gelden dus de volgende boekingsregels: – een stijging van een kost wordt op een kostenrekening gedebiteerd; –

een daling van een kost wordt op een kostenrekening gecrediteerd;

–

een stijging van een opbrengst wordt op een opbrengstenrekening gecrediteerd;

– een daling van een opbrengst wordt op een opbrengstenrekening gedebiteerd.

Zoals de saldi van de balansrekeningen op het einde van het boekjaar een eindbalans opleveren die een beeld geeft op een bepaald tijdstip van de bezittingen en financieringsbronnen van een organisatie, worden de kosten- en opbrengstenrekeningen bij het einde van het boekjaar samengebracht in de resultatenrekening. Deze resultatenrekening geeft een beeld van de winst of het verlies van een bepaalde periode.

Er is dus een belangrijk onderscheid tussen balansrekeningen en resultatenrekeningen.

26

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

Een balans is steeds een momentopname, het beeld van uw bezittingen en financieringsbronnen op één bepaald tijdstip. Daarom worden balansrekeningen ook periodiek afgesloten en heropend. Zij lopen door over meerdere boekjaren, omdat men voor meerdere boekjaren over bepaalde bezittingen en financieringsbronnen kan beschikken.

Resultatenrekeningen daarentegen zijn periodegegevens. Zij dienen om de winst of het verlies te bepalen dat tijdens een bepaalde periode (boekjaar) werd behaald. Aangezien deze kosten- en opbrengstenrekeningen behoren tot een bepaald boekjaar, wordt hun saldo niet overgedragen naar een volgend boekjaar. Elk nieuw boekjaar starten de kosten en opbrengsten uiteraard opnieuw van nul.

2.3.2. Gevolgen van het werken met balans- én resultatenrekeningen 2.3.2.1. Het verschuiven van het boekhoudkundig evenwicht Wij zullen de boekhouding nu voeren, gebruik makend van balansrekeningen en resultatenrekeningen, waarvoor samengevat de volgende boekingsregels gelden:

D

C

Actiefrekening +

D

–

Kostenrekening +

D –

C

D

–

C

Passiefrekening +

Opbrengstenrekening –

C +

D=C

Bij elke boeking blijft gelden dat D = C. Maar omdat nu door elkaar wordt geboekt op balansrekeningen én op resultatenrekeningen, verschuift het boekhoudkundig evenwicht van balansniveau naar het totaal boekhoudkundig niveau (balansrekeningen + resultatenrekeningen). Dit betekent ook dat tijdens het boekjaar de balans geen evenwicht meer zal vertonen. Tijdens het boekjaar is in de balans actief dus niet meer gelijk aan passief.

Aangezien echter bij elke boeking debet nog steeds gelijk was aan credit, vinden wij het verschil tussen actief en passief (of debet en credit op de balansrekeningen) tevens terug in de resultatenrekening. Daarbij kunnen zich dan twee situaties voordoen.

Intersentia

27

Boekhouden in essentie

A > P K < O D=C

Wanneer in de balans het actief groter is dan het passief, zal uit de resultatenrekeningen eenzelfde verschil blijken, waarbij de opbrengsten groter zijn dan de kosten, m.a.w. er is winst.

Pas bij het einde van het boekjaar wordt naar aanleiding van de resultaatbestemming de eindbalans opnieuw in evenwicht gebracht, door de toewijzing van winst.

Winst kan ofwel binnen de onderneming gehouden worden (om toekomstige investeringen te financieren of om schulden af te lossen), d.w.z. dat een passiefrekening uit het “Eigen vermogen” zal toenemen en dus worden gecrediteerd.

Dit stemt overeen met de logica die ook bij eerdere boeking van winst (cf. supra VKF 1 ALFABET bij het credit van “Inbreng”) werd gevolgd, alleen zijn andere rekeningen uit het “Eigen vermogen” beter geschikt dan de rekening “Inbreng”, die toch nu toe werd gebruikt in ons abc van het boekhouden.

Winst kan echter ook worden uitgekeerd aan de eigenaars, aandeelhouders, zaakvoerders, bestuurders of andere rechthebbenden zoals het personeel. In dat geval wordt een schuldenrekening (eveneens een passiefrekening) gecrediteerd.

Door het crediteren van ofwel een rekening van het “Eigen vermogen” of van een schuldenrekening (in beide gevallen passiefrekeningen) stijgt de passiefzijde van de balans met het bedrag van de winst en komt de balans in evenwicht.

Indien echter tijdens het boekjaar volgend beeld blijkt in uw boekhouding: A < P K > O D=C

dan is er verlies, want de kosten zijn groter dan de opbrengsten. In de balans is er dan een even groot verschil, waarbij het actief kleiner is dan het passief.

Om de eindbalans in evenwicht te brengen bij de jaarafsluiting, wordt dan dit verlies aangerekend, d.w.z. gedebiteerd op het “Eigen vermogen” (cf. ook supra boekingen van

28

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

VKF 2 en 3 ALFABET). Hierdoor daalt het passief met het bedrag van het verlies en komt de balans in evenwicht.

Een andere mogelijkheid is dat men overeenkomt om het geleden verlies bij te passen en dan boekt men een vordering (tegoed) op de aandeelhouders, wat het actief doet stijgen.

2.3.2.2. Geen resultaatbepaling bij individuele verkopen Aan de hand van de algemene boekhouding wil men het resultaat van de onderneming kunnen bepalen, maar het is niet efficiënt, en vaak zelfs onhaalbaar (denk aan kleinhandelaars) om het resultaat te gaan bepalen van elke individuele verkoop.

Nochtans is dat de werkwijze die wij tot nu toe gevolgd hebben (cf. voorbeeld ALFABET supra, waarbij bij elke verkoopfactuur die werd geboekt, de winst op die verkoop bepaald werd door vergelijking van de kost(prijs), die werd afgeboekt bij de voorraad, en de verkoopprijs).

Door de invoering van kosten- en opbrengstenrekeningen, zullen nu alle aankopen (die binnen de boekhoudperiode worden (ver)(ge)bruikt) worden geboekt als kost (uiteraard tegen kostprijs) en alle verkopen geboekt als opbrengst (tegen verkoopprijs). Er is geen resultaatbepaling per individuele verkoop en dus wordt aan de voorraadrekening tijdens het boekjaar niet meer geraakt. Pas bij het einde van het boekjaar wordt de voorraadrekening gecorrigeerd.

2.3.3. “Rode draad”: werken met balans- en resultatenrekeningen Wij grijpen nog eens terug naar ons “rode draad”-voorbeeld ALFABET, dat wij boeken, gebruik makend van zowel balansrekeningen als resultatenrekeningen.

Als eerste wordt de beginbalans ingeboekt, uiteraard op balansrekeningen.

Intersentia

29

Boekhouden in essentie

D (1)

D

Rollend materieel

C

Inbreng

D

10.000,00

115.000,00 (1)

Voorraad handelsgoederen

C

Leveranciers

D

(1) 100.000,00

(1)

C 15.000,00 (1)

Kas

D

C

C

20.000,00

Vervolgens boeken wij de diverse transacties.

AKF1: Zoals hiervoor gesteld, worden aankopen van (ge)(ver)bruiksgoederen geboekt als kost.

Wanneer onze aankopen stijgen, wordt de kostenrekening “Aankopen handelsgoederen” dus gedebiteerd. Onze kas (actiefrekening) daalt en wordt gecrediteerd. D = C blijft het adagio.

Merk op: op de balansrekening voorraad wordt niets geboekt.

D (2)

Kost: Aankopen handelsgoederen

C

Kas

D

10.000,00

(1)

20.000,00

C 10.000,00 (2)

AKF 1

VKF1: Onze kas neemt toe en wordt gedebiteerd. Verkopen worden als opbrengsten gecrediteerd op de rekening “Verkopen handelsgoederen”, uiteraard beide tegen verkoopprijs.

Opnieuw geen boeking op de balansrekening Voorraad.

30

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

Kas

D (1) (3)

20.000,00 14.000,00

C

D

Opbrengst: Verkopen handelsgoederen

10.000,00 (2)

C

10.000,00 (2)

VKF 1

VKF2: Eenzelfde redenering voor VKF2.

Kas

D (1) (3) (4)

20.000,00 14.000,00 25.000,00

C

D

Opbrengst: Verkopen handelsgoederen

10.000,00 (2)

C

14.000,00 (3) 25.000,00 (4)

VKF 2

K: De betaling van onze leveranciers is een zuiver balansmatige verrichting, waarbij de schulden(passief)rekening “leveranciers” daalt en dus wordt gedebiteerd, en de kas (actiefrekening) eveneens daalt en dus wordt gecrediteerd.

Leveranciers

D (5)

15.000,00

C

Kas

D

15.000,00 (1)

(1) (3) (4)

20.000,00 14.000,00 25.000,00

C 10.000,00 (2) 15.000,00 (5)

K/..

VKF3: Het tegoed op klanten (actiefrekening) neemt toe en wordt dus gedebiteerd, ten opzichte van de opbrengstenrekening “Verkopen handelsgoederen”, die toeneemt en wordt gecrediteerd. Geen boekingen op de balansrekening voorraad.

Intersentia

31

Boekhouden in essentie

Handelsvorderingen

D (6)

C

D

Opbrengst: Verkopen handelsgoederen

15.000,00

C

14.000,00 (3) 25.000,00 (4) 15.000,00 (6) VKF 3

Bedenk echter dat diverse aan- en verkopen van handelsgoederen werden geboekt, zonder dat ondertussen de voorraadrekening werd aangepast. Deze vertoont nog steeds het debetsaldo van 100.000,00 EUR afkomstig uit de beginbalans.

Om te komen tot een correct beeld van het resultaat van de onderneming moet dit nog in overeenstemming gebracht worden met de werkelijke voorraadtoestand.

De voorraadwijziging Bij het einde van het boekjaar krijgen wij volgend overzicht vanuit het magazijn: Waarde voorraad Beginvoorraad AKF1 VKF1 VKF2 VKF3 Eindvoorraad

+ – – –

100 stuks × 1000 EUR/stuk 10 stuks × 1000 EUR/stuk 11 stuks × 1000 EUR/stuk 33 stuks × 1000 EUR/stuk 22 stuks × 1000 EUR/stuk

= = = = =

100.000,00 EUR 110.000,00 EUR 99.000,00 EUR 66.000,00 EUR 44.000,00 EUR

44 stuks × 1000 EUR/stuk

=

44.000,00 EUR

Op onze balansrekening Voorraad handelsgoederen komt nog steeds een debetsaldo van 100.000,00 EUR voor (de waarde van onze beginvoorraad), maar ingevolge onze transacties tijdens het boekjaar bezitten wij geen 100.000,00 EUR aan handelsgoederen meer.

De waarde van de eindvoorraad bedraagt nog slechts 44.000,00 EUR. De balansrekening Voorraad handelsgoederen moet worden verminderd, dus gecrediteerd worden voor 56.000,00 EUR, zodat zij dan een debetsaldo zal vertonen van 100.000 – 56.000 = 44.000,00 EUR. Daartegenover wordt de kostenrekening “Voorraadwijziging handelsgoederen” gedebiteerd voor 56.000,00 EUR.

32

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

Kost: D Voorraadwijziging handelsgoederen C

D

(7)

(1) 100.000,00

56.000,00

Voorraad handelsgoederen

C

56.000,00 (7)

DIVERS DOC / ..

Wanneer we nu alle voorgaande boekingen samen nemen, geeft dit het volgende beeld: D

Rollend materieel

C

Inbreng

D

(1) 10. 000, 00

D

115. 000, 00 (1)

Voorraad handelsgoederen

(1) 100.000,00

D

C

C

56.000,00 (7)

Handelsvorderingen

Leveranciers

D (5) 15.000,00

C 15.000,00 (1)

C

(6) 15.000,00

Kas

D (1) 20.000,00 (3) 14.000,00

C 10.000,00 (2) 15.000,00 (5)

(4) 25.000,00

D

Kost: Aankopen handelsgoederen

C

(2) 10. 000, 00

Kost: D Voorraadwijziging handelsgoederen

D

Opbrengst: Verkopen handelsgoederen

C

14. 000, 00 (3) 25.000,00 (4) 15.000,00 (6)

C

(7) 56.000,00

Intersentia

33

Boekhouden in essentie

Wanneer wij nu het resultaat van onze verrichtingen over de voorbije boekhoudperiode willen kennen, kunnen wij dit aflezen uit onze kosten- en opbrengstenrekeningen. De opbrengsten die wij behaald hebben uit de verkoop van 66 stuks (11 + 33 + 22) bedragen 54.000,00 EUR. De aanschaffingsprijs van de verkochte goederen bedroeg echter 66.000,00 EUR, zoals wij kunnen afleiden uit de voorgaande tabel van de magazijnier.

Dit vinden wij ook terug in onze kostenrekeningen in de boekhouding, nl. 10.000,00 EUR op de kostenrekening “Aankopen handelsgoederen” voor de 10 stuks die tijdens het boekjaar werden aangekocht, en 56.000,00 EUR op de kostenrekening “Voorraadwijziging handelsgoederen”. Het gaat om de aanschaffingsprijs van de 56 stuks die uit voorraad werden verkocht. Onze beginvoorraad bedroeg nl. 100 stuks, terwijl onze eindvoorraad nog slechts 44 stuks telt. Onze voorraad is (wegens verkopen) dus gedaald met 56 stuks tijdens de afgelopen boekingsperiode.

D 10 stuks

Kost: Aankopen handelsgoederen

(2)

C

D

aanschaffingsprijs van 10 stuks

D 56 stuks

(7)

C

14.000,00 (3) 25.000,00 (4) 15.000,00 (6)

10.000,00

Kost: Voorraadwijziging handelsgoederen

Opbrengst: Verkopen handelsgoederen

11 stuks 33 stuks 22 stuks

opbrengst van de verkoop van 66 stuks

C

56.000,00

100 stuks BV = 44 stuks EV = verschil = 56 stuks aanschaffingsprijs van 56 stuks die uit voorraad verkocht werden

OPBRENGSTEN verkoop 66 stuks =

AANSCHAFFINGSPRIJS van de 66 verkochte stuks =

RESULTAAT: opbrengst – kosten =

34

14.000,00 + 25.000,00 + 15.000,00 54.000,00 10.000,00 (aangekost in de periode) + 56.000,00 (voorraadwijziging) 66.000,00 – 12.000,00 (= verlies)

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

Het resultaat van het boekjaar is dus een verlies van 12.000,00 EUR. Dit stemt tevens overeen met het resultaat dat wij verkregen hebben met de vorige boekhoudmethodes (A enkel balansen, B Balansrekeningen).

Wanneer wij vervolgens een proef- en saldibalans opmaken, vinden wij eenzelfde verschil terug in de balans als in de resultatenrekening.

Omschrijving

Proefbalans per ../../..

Saldibalans per ../../..

Rollend materieel Voorraad handelsgoederen Handelsvorderingen Kas Inbreng Leveranciers

D 10.000,00 100.000,00 15.000,00 59.000,00 – 15.000,00

C – 56.000,00 – 25.000,00 115.000,00 15.000,00

D 10.000,00 44.000,00 15.000,00 34.000,00 – –

C – – – – 115.000,00 –

balansrekeningen

199.000,00

211.000,00

103.000,00

115.000,00

A<P verschil = 12.000,00 Opbrengst: Verkopen handelsgoederen Kost: Aankopen handelsgoederen

–

54.000,00

–

54.000,00

10.000,00

–

10.000,00

–

56.000,00

–

66.000,00

54.000,00

Kost: Voorraadwijziging handelsgoederen

56.000,00

resultatenrekeningen

66.000,00

– 54.000,00

K >O verschil = 12.000,00 balans- en resultatenrekeningen

A<P verschil = 12.000,00

265.000,00

265.000,00

K >O verschil = 12.000,00 169.000,00

169.000,00

Bij afsluiting van het boekjaar zullen wij dit verlies nog moeten toewijzen aan de balans, bv. door dit in mindering te brengen van het Eigen vermogen.

2.3.4. Indeling van de resultatenrekening Om een beter inzicht te krijgen in de oorsprong van het resultaat (winst of verlies) van een organisatie wordt de resultatenrekening verder opgedeeld in soorten: – bedrijfsresultaten; – financiële resultaten.

Bedrijfsresultaten vinden hun oorsprong in de dagelijkse werking van de organisatie, in de normale commerciële, industriële of andere activiteiten waarvoor de organisatie Intersentia

35

Boekhouden in essentie

werd opgericht. Kortom, het gaat om resultaten uit de zgn. “core business” van de organisatie.

Tot de bedrijfsopbrengsten behoren opbrengsten die voortvloeien uit de dagelijkse werking van de onderneming: het verkopen (en produceren) van goederen of het leveren van diensten. Ook de opbrengsten uit nevenactiviteiten, zoals doorgerekende transport- of verpakkingskosten, serviceactiviteiten, huurgelden e.d. behoren hiertoe.

Bedrijfskosten omvatten een hele reeks kosten voor het ontplooien van de dagelijkse werking van de organisatie. Uiteraard de aankoop van handelsgoederen of van grond- en hulpstoffen. Maar ook van energie, communicatiekosten, advies, verzekeringen enz. Een belangrijke bedrijfskost voor de meeste ondernemingen zijn ook de personeelskosten.

Maar ook het gespreid ten laste nemen (afschrijven) van de aanschaffingswaarde van de investeringen die men gebruikt binnen de organisatie.

De bedrijfsresultaten bevatten ook niet-recurrente kosten en opbrengsten (vroeger uitzonderlijke resultaten genoemd). Een niet-recurrente bedrijfsopbrengst is bijvoorbeeld een meerwaarde die men weet te behalen bij het verkopen van een oude machine of bij de verkoop van een stuk industriegrond. Voorbeelden van niet-recurrente bedrijfskosten zijn: het totaal verlies van een bestelwagen door een verkeersongeval, brandschade, de ongewoon snelle slijtage van een investering …

Financiële resultaten houden verband met het beheer van geld.

Financiële opbrengsten zijn bijvoorbeeld ontvangen interesten of meerwaarden op beleggingen, ontvangen kortingen voor snelle betaling, gunstige wisselresultaten.

Tot de financiële kosten behoren o.m. interesten op leningen, bankkosten, toegekende kortingen voor snelle betaling, verliezen op beleggingen.

Ook binnen de financiële resultaten kent men niet-recurrente financiële opbrengsten en kosten.

De som van het bedrijfsresultaat en van het financieel resultaat levert het resultaat van het boekjaar voor belastingen.

Hierop moeten mogelijk nog belastingen in rekening worden gebracht.

Schematisch Bedrijfsopbrengsten – Bedrijfskosten = Bedrijfsresultaat Financiële opbrengsten – Financiële kosten = Financieel resultaat = Resultaat van het boekjaar voor belastingen

36

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

Deze indeling vindt men ook terug in het wettelijk schema van de resultatenrekening (voor ondernemingen).

RESULTATENREKENING I.

Bedrijfsopbrengsten A. Omzet B. Voorraad goederen in bewerking en gereed product en bestellingen in uitvoering: toename (afname) C. Geproduceerde vaste activa D. Andere bedrijfsopbrengsten E. Niet-recurrente bedrijfsopbrengsten II. Bedrijfskosten A. Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen 1. Aankopen 2. Voorraad: afname (toename) B. Diensten en diverse goederen C. Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen D. Afschrijvingen en waardeverminderingen op oprichtingskosten, op immateriele en materiële vaste activa E. Waardeverminderingen op voorraden, op bestellingen in uitvoering en op handelsvorderingen: toevoegingen (terugnemingen) F. Voorzieningen voor risico’s en kosten: toevoegingen (bestedingen en terugnemingen) G. Andere bedrijfskosten H. Als herstructureringskosten geactiveerde bedrijfskosten (–) I. Niet-recurrente bedrijfskosten III. Bedrijfswinst (Bedrijfsverlies) IV. Financiële opbrengsten A. Opbrengsten uit financiële vaste activa B. Opbrengsten uit vlottende activa C. Andere financiële opbrengsten D. Niet-recurrente financiële opbrengsten V. Financiële kosten A. Kosten van schulden B. Waardeverminderingen op vlottende activa andere dan bedoeld onder II.E: toevoegingen (terugnemingen) C. Andere financiële kosten D. Niet-recurrente financiële kosten VI. Winst (Verlies) van het boekjaar voor belastingen Intersentia

37

Boekhouden in essentie

VII. A. Onttrekking aan de uitgestelde belastingen B. Overboeking naar de uitgestelde belastingen VIII. Belastingen op het resultaat A. Belastingen B. Regularisering van belastingen en terugnemingen van voorzieningen voor belastingen IX. Winst (Verlies) van het boekjaar X. A. Onttrekking aan de belastingvrije reserves B. Overboeking naar de belastingvrije reserves XI. Te bestemmen winst (verlies) van het boekjaar $?

+%" 8.=

" #% $ $ " )<29

-,:12.;78*:-6/;<-6 %:G2A

+<<??..1 4<212?2; 6; /2D2?86;4 2; 42?221 =?<1B0A 2; /2@A2996;42; 6; B6AC<2?6;4 A<2;.:2 .3;.:2

2=?<1B022?12 C.@A2 .0A6C.

<287..?

+<?64 /<287..?

;12?2 /21?673@<=/?2;4@A2;

$62A ?20B??2;A2 /21?673@<=/?2;4@A2;

-,:12.;37;<-6 .;129@4<212?2; 4?<;1 2; 5B9=@A<332;

.;8<=2;

+<<??..1 .3;.:2 A<2;.:2

62;@A2; 2; 16C2?@2 4<212?2; 2G<91646;42; @<06.92 9.@A2; 2; =2;@6<2;2;

3@05?67C6;42; 2; D..?12C2?:6;12?6;42; <= <=?605A6;4@8<@A2; <= 6::.A2?6I92 2; :.A2?6I92 C.@A2 .0A6C. ,..?12C2?:6;12?6;42; <= C<<??.12; <= /2@A2996;42; 6; B6AC<2?6;4 2; <= 5.;129@C<?12?6;42; A<2C<246;42; A2?B4;2:6;42;

+<<?G62;6;42; C<<? ?6@60< @ 2; 8<@A2; A<2C<246;42; /2@A216;42; 2; A2?B4;2:6;42;

;12?2 /21?673@8<@A2; 9@ 52?@A?B0AB?2?6;4@8<@A2; 42.0A6C22?12 /21?673@ 8<@A2; $62A ?20B??2;A2 /21?673@8<@A2; -,:12.;?16;< -,:12.;>-:41-;

38

<12@

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

$?

+%" 8.=

)<29

16)6+1C4- 78*:-6/;<-6 '20B??2;A2 36;.;06I92 <=/?2;4@A2;

<12@

<287..?

+<?64 /<287..?

%=/?2;4@A2; B6A 36;.;06I92 C.@A2 .0A6C.

%=/?2;4@A2; B6A C9<AA2;12 .0A6C.

;12?2 36;.;06I92 <=/?2;4@A2;

$62A ?20B??2;A2 36;.;06I92 <=/?2;4@A2;

16)6+1C4- 37;<-6 '20B??2;A2 36;.;06I92 8<@A2;

!<@A2; C.; @05B912; ,..?12C2?:6;12?6;42; <= C9<AA2;12 .0A6C. .;12?2 1.; C<<??.12; /2@A2996;42; 6; B6AC<2?6;4 2; 5.;129@ C<?12?6;42; A<2C<246;42; A2?B4;2:6;42;

;12?2 36;.;06I92 8<@A2; $62A ?20B??2;A2 36;.;06I92 8<@A2;

'16;< &-:41-; >)6 0-< *7-32)): >DD: *-4);<16/

6<<:-3316/ ))6 ,- =1</-;<-4,- *-4);<16/-6

>-:*7-316/ 6)): ,- =1</-;<-4,- *-4);<16/-6

-4);<16/-6 78 0-< :-;=4<))<

29.@A6;42; '24B9.?6@2?6;4 C.; /29.@A6;42; 2; A2?B4;2:6;4 C.; C<<?G62;6;42; C<<? /29.@A6;42; '16;< &-:41-; >)6 0-< *7-32)):

6<<:-3316/ ))6 ,- *-4);<16/>:12- :-;-:>-;

>-:*7-316/ 6)): ,- *-4);<16/>:12- :-;-:>-;

$- *-;<-55-6 ?16;< >-:41-; >)6 0-< *7-32)):

Het sluitstuk van de resultatenrekening is de resultaatverwerking. Hier krijgt men een overzicht van de bestemming van de winst of het verlies.

Zoals hiervoor reeds werd vermeld, zal bij winst deze worden: â&#x20AC;&#x201C; gereserveerd; â&#x20AC;&#x201C; overgedragen; â&#x20AC;&#x201C; of uitgekeerd.

Bij verlies zal dit worden: â&#x20AC;&#x201C; overgedragen; â&#x20AC;&#x201C; of bijgepast door de eigenaar(s).

Een overzicht van de resultaatbestemming krijgt men in het wettelijk schema van de resultaatverwerking.

Intersentia

39

Boekhouden in essentie

RESULTAATVERWERKING A. Te bestemmen winst (verlies) 1. Te bestemmen winst (verlies) van het boekjaar 2. Overgedragen winst (verlies) van het vorige boekjaar B. Onttrekking aan het eigen vermogen 1. Aan de inbreng 2. Aan de reserves C. Toevoeging aan het eigen vermogen 1. Aan de inbreng 2. Aan de wettelijke reserve 3. Aan de overige reserves D. Over te dragen resultaat 1. Over te dragen winst 2. Over te dragen verlies E. Tussenkomst van de vennoten in het verlies F. Uit te keren winst 1. Vergoeding van de inbreng 2. Bestuurders en zaakvoerders 3. Werknemers 4. Andere rechthebbenden $?

+%" 8.=

" #% $ $& "' " <12@

$- *-;<-55-6 ?16;< >-:41-;

)2 /2@A2::2; D6;@A C2?962@ C.; 52A /<287..?

..; 12 ?2@2?C2@

+<?64 /<287..?

%C2?421?.42; D6;@A C2?962@ C.; 52A C<?642 /<287..?

& 6<<:-3316/ ))6 0-< -1/-6 >-:57/-6 ..; 12 6;/?2;4

<287..?

$7->7-/16/ ))6 0-< -1/-6 >-:57/-6 ..; 12 6;/?2;4

..; 12 D2AA296782 ?2@2?C2

..; 12 <C2?642 ?2@2?C2@

>-: <- ,:)/-6 ?16;< >-:41-;

2@ABB?12?@ <3 G..8C<2?12?@

,2?8;2:2?@ ;12?2 ?205A52//2;12;

$=;;-6375;< >)6 ,- >-667<-6 16 0-< >-:41-;

%1< <- 3-:-6 ?16;< +2?4<216;4 C.; 12 6;/?2;4

40

Intersentia

Hoofdstuk 2. Het abc van het dubbel boekhouden

2.3.5. Oefeningen

1. Boek de volgende transacties op rekening.

–

AKF/1: aankoop handelsgoederen voor 12.550,00 EUR, factuur betaalbaar na 30 dagen;

–

VKF/1: verkopen voor 10.000,00 EUR, factuur betaalbaar 30 dagen einde maand;

–

BU/1: betaling AKF/1;

–

VKF/2: verkopen voor 14.000,00 EUR, factuur betaalbaar 30 dagen einde

–

BU/2: betaling interesten op lening 350,00 EUR;

–

DIV/1: van de aangekochte handelsgoederen zijn er nog voor 1.000,00 EUR

maand;

over bij het einde van de boekingsperiode (= eindvoorraad). De rest werd tijdens deze periode verkocht. Er was geen beginvoorraad.

Bepaal het resultaat van de onderneming, ingedeeld volgens de rubrieken van de resultatenrekening.

2. Tot welke resultatengroep (kosten/opbrengsten) behoren: a. Afrekening elektriciteitsverbruik; b. Bezoldiging van de bedienden; c. Interesten op een investeringskrediet; d. Milieubelastingen; e. Brandverzekering gebouwen; f.

Winst bij de verkoop van een oude machine;

g. Interesten uit beleggingen in obligaties; h. Onderhoudsfactuur bestelwagen; i.

Totaal verlies van de bestelwagen door een verkeersongeval;

j.

Verlies bij de verkoop van aandelen die men had gekocht als geldbelegging;

k. Korting ontvangen vanwege een leverancier voor snelle betaling; l.

Levering van maaltijden door een traiteur;

m. Betaling huurprijs van een magazijn aan de verhuurder; n. Verkoop van een kleerkast door IKEA; o. Verhuring van een bestelwagen door IKEA; p. Aankoop grondstoffen; q. Afrekening van de vrije radio voor het uitzenden van een reclamespot; r.

Abonnement op een vaktijdschrift;

s. Een negatief wisselkoersverschil; t. Factuur interimpersoneel vanwege het uitzendkantoor.

Intersentia

41