SŁUPKI ODDZIAŁOWE

Słupek oddziałowy z terenu Nadleśnictwa Wisła (fot. R. Sorek)

Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie kilkadziesiąt obiektów muzealnych prezentuje na ekspozycjach terenowych, co jest podyktowane zarówno ich wymiarami, jak i cechami technicznymi. W tej grupie są głównie wielkogabarytowe maszyny leśne, ale nie tylko. W samym sercu zabytkowego założenia parkowego, w pobliżu zamku, zwraca uwagę kilka wystających z ziemi tajemniczych przedmiotów. Są to tzw. słupki oddziałowe.

Co to takiego słupek oddziałowy? Otóż każdy kompleks leśny jest – w terenie i na mapach – podzielony na specjalne sektory tworzące siatkę wielokątów, zazwyczaj o równym geometrycznym kształcie. Taki sektor, z których każdy ma swój numer, to tzw. oddział leśny. Słupki oddziałowe natomiast oznaczają granice oddziałów w terenie. Umieszcza się je na ich południowo-zachodnim skraju, tak aby swymi licami, na których naniesione są numery, wskazywały odpowiadające im oddziały (warto wiedzieć, że najmniejszy numer na słupku wskazuje północny wschód). Trzeba tu wspomnieć, że podział powierzchniowy lasu jest jedną z wielu składowych świadomego kształtowania obszarów leśnych, które mieści się w zagadnieniach ważnej dziedziny nauk leśnych – urządzania lasu.

Dawniej słupki oddziałowe były wykonywane z kamienia lub drewna, niekiedy też przybierały postać metalowej tabliczki wieszanej na drzewach. 12

Było to uzależnione od dostępnych materiałów oraz od występujących na danym terenie warunków do osadzenia słupków: na obszarach górskich najczęściej były one kamienne, a na równinach, gdzie trudniej o odpowiedni kamień – drewniane.

W kolekcji muzealnej OKL wyróżnia się słupek oddziałowy przekazany w 2011 roku przez dolnośląskie Nadleśnictwo Bolesławiec, na którego terenie – w dzisiejszym leśnictwie Daniel, obręb Kliczków – pierwotnie się znajdował. Jest on datowany na początek XX wieku, kiedy to kliczkowskimi dobrami leśnymi zarządzał książę Friedrich zu Solms-Baruth.

Słupek ten wyróżnia zarówno użyty materiał, jak i ozdobna forma. Wykonano go z gliny z domieszką betonu – z dużym prawdopodobieństwem w należącej do księcia cegielni w Smolarni Dolnej – a na jego wierzchołkowej płaszczyźnie odciśnięto stylizowanego lwa z książęcego herbu (ten motyw zobaczymy również np. w głównej bramie zamku kliczkowskiego). W książęcym lesie słupek ustawiony był bokami równolegle do linii oddziałowych, a strzałki umieszczone w jego górnej części wskazywały oddziały o danym numerze, w tym wypadku: 30, 20, 19 i 29.

Dzięki pruskiej mapie z 1889 roku wiemy, że lasy kliczkowskie księcia Solmsa-Barutha, leżące po prawej stronie Kwisy, podzielone były na 197 oddziałów. Można więc wnioskować, że tyle samo było słupków oddziałowych, z których całych do dziś zachowało się zaledwie kilka. Poza Gołuchowem można je zobaczyć w lapidarium Muzeum Ceramiki w Bolesławcu oraz na zamku w Kliczkowie.

Kolejny interesujący słupek oddziałowy wykonany został z piaskowca i służył niegdyś jednocześnie jako kamień graniczny dóbr Komory Cieszyńskiej. O takim pochodzeniu świadczą litery T.K. (Teschener Kammer – pol. Komora Cieszyńska) umieszczone na

jego szerszym boku (z drugiej strony znajdują się cyfry 118). Na węższych bokach widnieją numery oddziałów: 20 i 17.

Słupki z oznaczeniem „T.K.” do dziś stoją – z reguły na niewielkich kopczykach – na terenie Nadleśnictwa Wisła, na granicy Lasów Państwowych i własności prywatnej. I nadal pełnią rolę geodezyjnych znaków granicznych, a towarzyszą im rowy kierunkowe (zwane przez miejscowych „reglami”) o długości około 1 metra, szerokości około 30 centymetrów i głębokości 20–50 centymetrów. Jak poinformował nas Andrzej Klimek, z-ca nadleśniczego Nadleśnictwa Wisła, rowy te – a także same granice, zwłaszcza z lasami prywatnymi – są odnawiane przez śląskich leśników.

Nadleśnictwo Wisła przekazało do Muzeum Leśnictwa również inny, kamienny słupek oddziałowy, na którym pierwotnie znajdowały się cyfry: 73, 74, 54 i 55 odzwierciedlające numerację oddziałów dawnych nadleśnictw Wisła i Istebna, która, co ciekawe, zachowała się do dziś od czasów przedwojennych. Na koniec warto wspomnieć o wyjątkowym eksponacie, jakim jest – jedyny w zbiorach OKL – słupek oddziałowy wykonany z drewna. Można go oglądać w budynku Oficyny, na stałej wystawie poświęconej historii leśnictwa.

Bernadeta Kraszkiewicz

Fragment pruskiej mapy z podziałem powierzchniowym lasów kliczkowskich, 1889 r., skala 1: 25 000; strzałką zaznaczono pierwotną lokalizację słupka ze zbiorów OKL (źródło: http://igrek.amzp.pl/16421)