NZ Day Hiking Brochure: Māori

Page 1

Takahia

Te Whenua o Aotearoa

He Hīkoi Poto / He Hīkoi Awatea

Nohoia te whenua kia rongohia te hā o te taiao. Kāore i tū atu i ngā hīkoi poto me ngā hīkoi awatea o Aotearoa, nō reira ahakoa he iti, he pounamu. He māmā te huarahi atu ki reira, he rawe mō ngā whānau, ā, he māmā te whakauru ki roto i tō hōtaka – he pai mō te katoa. Mai i te raki ki te tonga, mai i ngā ngāherehere uruora tawhito ki te takutai moana, me kore ake a Aotearoa i ngā hīkoi poto me ngā hīkoi awatea whakahirahira. I mua i tō haerenga, tirohia tēnei pukapuka hei āwhina ki te whiriwhiri, whakarite kia tau ngā āhuatanga katoa.

Whiria te haerenga tika He maha tonu ngā hīkoi poto me ngā hīkoi awatea rerekē. Ko te nuinga o ngā ara hīkoi he tino pai, he māmā noa iho te whai haere i ngā ara hīkoi mā ngā tohu ārani, ēngari kei ētahi o ngā ara hīkoi kāore he tohu, ā, māu anō koe e ārahi. I mua i tō haerenga, tohua mai te hīkoi poto, te hīkoi awatea rānei e pai ana ki a koutou ko tō rōpū. Whakaarotia mai te roa o te hīkoi me te tāima, he pēhea te roa o te wā ki a koe, te pakari o te tinana me te mau i ngā kākahu me ngā taonga tōtika. Mēnā kei te rangirua, pātai atu ki tētahi kaimahi o te tari Papa Atawhai, te i-SITE o tō takiwā (he tino mōhio rātou ki te hau kāinga), pātai rānei ki tētahi o ngā kaimahi kei tō wāhi noho. He iwi manaaki ngā tāngata Kiwi, he pai noa iho tā rātou āwhina i a koe.

Te Ara Kairaumati, Te Tai o Poutini

Āta whakaritea tō haerenga He māmā noa iho te whakarite hīkoi poto, hīkoi awatea rānei, mā te āta whiriwhiri ka tutuki pai ngā āhuatanga katoa. Kia maumahara ko te nuinga o ngā tino wāhi tākaro pūangi o Aotearoa ka kīia he ‘taiwhenua’. Ko ētahi o ngā hīkoi nei e hia hāora kē mai i ngā toa hoko hinu, ngā toa hokomaha, ngā teihana pirihimana, ngā pēke tae atu ki ngā āwhina/ratonga kei ngā tāone iti me ngā tāone nunui. Mā te mōhio ki tēnei ka taea te āta whakarite. Mēnā kei te whakarite hīkoi poto / hīkoi awatea kia rahi tonu ngā kawenga hei heri atu māu i mua i te wehenga mai i te tāone. Kia tae koe ki te wāhi e tīmata ai te hīkoi ka wehe mai i te wāhi tūnga waka, kāore he ratonga, he wāhi āwhina i tū atu i ngā nōhanga puni, ngā tohu ara hīkoi me ētahi wāhi he pānui āwhina kei reira.

Te Whārua o Huka, Kā Tiritiri o te Moana

He huarere rerekē

Kaua e waiho makenu

He kohikohinga moutere a Aotearoa kei waenganui i te moana nui, koinā te take ka rerekē te huarere i ia rā, kāore te huarere e ōrite pērā i ngā whenua o Uropi, o Āhia, o Amerika me Ahitereiria. I konei ka whiti mai te rā, kātahi ka karawhiu mai te ua, mea rawa ake kua pā mai te hau pūkeri – inā rā he rerekē te huarere, ka rerekē hoki i roto i te wā poto. Ko te taiao o konei he kaha te pātata ki te moana, ki ngā maunga hoki. Kia mataara ki ngā momo huarere katoa i te rā kotahi.

He taonga tuku iho te taiao, ka manaakitia e mātou. Mā te whai i ēnei tohutohu, ka taea e koe te tautoko kia noho ātaahua tonu a Aotearoa: noho tonu i runga i ngā ara kua tohua, whakahokia ngā para, whakamahia ngā whare paku kua tohua, manaakitia te taiao pērā i tō taenga tuatahi mai (waiho ngā mea o reira), tiakina ngā kararehe, ā, kaua e whāngai i ngā manu, pērā i te kea – kāore e pai mō tōna hauora.

171220.MSC.COM.tourismsheet-dayhikes-MAO.indd 1

TOA HOKO TAPUTAPU

TOA HOKO KAI

WĀHI TŪNGA WAKA

Te Ara Hīkoi o Mangawhai, Te Taitokerau

Kāore he tuihono waea pūkoro He tino ngoikore te hono ki te waea pūkoro (tae atu ki te hono ki te ipurangi) puta noa i te tuawhenua o Aotearoa. Nō reira he uaua mēnā ka hono atu tō waea pūkoro i runga i tō hīkoi poto, hīkoi awatea rānei, ā, mēnā ki te waimarie he wā poto noa iho. I te nuinga o ngā wāhi nei, me haere rā anō ki te tāone kātahi anō ka hono atu tō waea pūkoro, ā, he tawhiti tonu te taraiwa mai i tētahi wāhi ki tētahi wāhi i Aotearoa. Kia mau ki tō waea pūkoro, engari kāore pea e taea te whakamahi.

4/27/2018 11:27:51 AM


Roys Peak, Wānaka

Te Rārangi o Ngā Tino Taputapu Hīkoi Pēhea te rapu i a koe? Ki te pātai koe ki tētahi kaihīkoi o Aotearoa ka kōrero atu ia he aha ngā mea hei rau atu ki tō pāhi. Anei tētahi rārangi taputapu hei whai whakaaro māu mai i Te Kaunihera Haumaru Maunga. Ka rerekē pea te rārangi nei i runga i te wāhi e haere nei koe, te roa ki reira me te āhua o te huarere, engari he āwhina iti tēnei, māu anō e tāpiri atu: • He hū pai, he hū mārō te āhua: Kāore i tua atu i ngā pūtu hīkoi. He uaua ētahi o ngā ara hīkoi nō reira me mau hū kati, hū mārō engari he māmā te kuhu – kāore e pai te mau hū e kitea ana ngā matimati me ngā hānara ki ngā ara hīkoi o Aotearoa. • Te whakapapa kākahu: He pai ngā kākahu ka taea te kuhu, te wewete rānei e ai ki ngā āhuatanga o reira. He pai te mau kākahu wūru hei pupuri i te mahana, pērā anō te kirihou, te merino mō ngā wāhi haukū o Aotearoa. Kaua e mau tī-hāte miro me te tarau roroa, kāore he take mō te noho mahana, noho maroke.

Ahakoa hīkoi poto, hīkoi awatea rānei ko te mea nui me kōrero ki tētahi i ngā whakaritenga i mua i tō wehenga. Ko te tikanga i Aotearoa nei me whakamōhio atu i tētahi i ō whakaritenga i mua i tō wehenga. Mā tērā e mōhio ai ngā ratonga ohotata kei hea koe inā tūpono mai he raruraru. Ahakoa pēhea me kōrero ō whakaritenga ki tētahi atu. Tērā pea mā te īmēra, patu waea atu rānei, āe rānei he karere SMS ki tētahi hoa, tētahi o te whānau rānei. Ko te mea nui hoki kia whakamōhiotia ia i te wā ka hoki mai ki te kāinga. Kāore pea e taea te hono atu ā-waea pūkoro nei i runga i tō hīkoi poto, hīkoi awatea rānei, nō reira kaua e wareware te kōrero atu i ō whakaritenga i mua i te wehenga.

I a koe e hīkoi ana

• He koti ua: He mea nui tēnā. He pai ki te kore e whakamahia e koe, engari heria tētahi kei tūpono mai, ahakoa anō te raumati.

• Whāia ngā tohu ārani o te ara hīkoi kaua e kotiti

• He pōtae mahana me ngā karapu: Ahakoa te raumati, ka heri tonu ngā kaihīkoi Kiwi i ēnei mea.

• Mēnā he piriti kei reira, whakamahia

• Kia 2 rita/hāwhe karona te wai hei inu: Kei kore e tūpono atu ki tētahi kōawa, noho puni rānei, nō reira heria he wai mō te rā katoa.

• Whāia ngā tohutohu, ngā whakamārama kei runga i ngā pānui

• He kai mō te rā katoa: Kia rahi tonu te kai hei heri atu kia kore ai e mate kai.

• Kāore he rēhita mō te hīkoi i ngā ara hīkoi o Aotearoa

• He rama māhunga, he pouaka rongoā iti me ngā rongoā e tika ana: Kāore pea e whakamahia e koe, engari he āwhina nui tēnā mehemea ka tūpono raru, ka takaroa rānei. • Haumaru mai i te rā: He tino kaha ngā hihi katikati kei Aotearoa. Nō reira me mau mōhiti ārai i te rā, he panipani ārai i te wera me tētahi pōtae ahakoa te āhua o te rangi.

Me rawaka te heri kawenga

Ngā mea hei whakarite i mua i tō putanga ki Aotearoa

Whāia ngā tohu ārani

Ka rerekē haere te huarere

3. Me mōhio kei te aha te huarere Ka hurihuri noa te huarere o Aotearoa. Tirohia te matapae huarere me te āhua o te rangi.

1. Whakaritea tō haerenga

4. Me mōhio ki tō kaha

Kōrero atu ki te hau kāinga, whakaritea mai te ara hīkoi me te wā e puta atu ana koe.

Me whakamātautau i tōu ake pakari ā-tinana me tō koi.

2. Kōrerohia atu ō whakaritenga ki tētahi

5. Me rawaka te heri kawenga

Whakamōhiotia atu ō whakaritenga ki tētahi atu me te wā hei rapu āwhina mēnā kāore anō koe kia hoki mai.

Ngā rauemi kōrero e pai ana mōu 171220.MSC.COM.tourismsheet-dayhikes-MAO.indd 2

Ngā mahi māmā e

5

Tirohia mēnā he nui ngā kai, ngā kākahu, ngā taputapu me ngā rauemi ohorere mēnā ka pā mai he aituā. Heria he taonga whakawhitiwhiti kōrero.

TIROHIA A AOTEAROA

RAPUA MAI HE HĪKOI

WHIWHI I TE MATAPAE HUARERE

WHAKARITEA TŌ HAERENGA

100% Tūturu Aotearoa www.newzealand.com

Te Papa Atawhai www.doc.govt.nz

Ratonga Huarere o Aotearoa www.metservice.com

Te Kaunihera Haumaru Maunga o Aotearoa www.mountainsafety.org.nz

4/27/2018 11:27:55 AM


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.