Na de echocursus volgen drie dagen Klinische Hepatologie waarin
te Leiden.
een goed overzicht gegeven zal worden over de belangrijkste
LEVER
leveronderwerpen. Deze zullen worden gepresenteerd door De succesvolle deelname van diverse Vlaamse sprekers en deel-
Vlaamse en Nederlandse sprekers en zijn bedoeld voor MDL-
nemers aan de Dutch Liver Week 2012 is de basis geweest voor
artsen, internisten, kinderartsen, radiologen etc., al dan niet in
intensievere samenwerking in de komende DLW. De organisatie-
opleiding. Wij hopen opnieuw vele Belgische collega’s te mogen
commissie bestaat voor de eerste maal uit twee Nederlandse (dr.
verwelkomen als deelnemers aan de cursus. De DLW zal plaats-
Rob de Knegt (Erasmus MC) en dr. Minneke Coenraad (LUMC)) en
vinden in museum Naturalis, op loopafstand van het Centraal
twee Vlaamse MDL-artsen (prof. dr. Wim Laleman (UZ Leuven) en
Station Leiden. Deze cursus dient door Nederlandse AIOS MDL
prof. dr. Sven Francque (UZ Antwerpen)).
eenmaal verplicht te worden gevolgd in het vervolgdeel van de
De week begint, inmiddels traditiegetrouw, met een 1-daagse
opleiding.
echocursus waarin de beginselen van de abdominale echografie worden bijgebracht. Het programma bestaat uit een theoretische
Namens de organisatiecommissie,
introductie en oefening op gezonde vrijwilligers; daarna kan het
Minneke Coenraad
geleerde in de praktijk worden gebracht op computersimulatoren.
Dutch Liver Retreat 2013 Within 3 years, “Spier” has become
The Means
the place to be for Dutch liver
1. PhDs and post-docs present their
scientists attending the Dutch Liver
(unpublished) data.
tal Hepatology of the Dutch Associa-
2. PIs uncover their main research lines.
tion for the Study of the
3. Scientific speed-dating.
Liver (DASL/NVH) is very happy to
4. An informal meeting in a nice setting.
invite you (again) for this 2-day meeting for all basic scientists with a
The DLR scientific program aims to
special interest in the liver.
cover all aspects of basic liver research
REGISTRATION before June 15!
performed within the Netherlands. All NVH
The Goals
members and other researchers interes-
We look forward to meet you again at an
1. Networking; meet your fellow Liver
ted in basic liver research have received
exciting DLR.
scientists working at Dutch Institutes.
an email regarding the DLR 2013 and how to subscribe.
DLR Organisation:
Date
Saskia van Mil (UMCU)
search interests. 3. Faster/better/nicer together; initiate novel collaborations.
Nieuwe Richtlijn Hepatitis C in Nederland
S
inds april 2012 is het arsenaal aan antivirale middelen voor de behandeling van patiënten met chronische hepatitis C uitgebreid met boceprevir en telaprevir. Deze eerste direct acting antivirals (DAAs) zijn alleen geregistreerd voor de behandeling van patiënten met chronische hepatitis C genotype 1. Desalniettemin lijkt een nieuw tijdperk te zijn ingetreden, waarin we een stuk optimistischer mogen zijn over de slagingskans om hepatitis C te genezen. Inmiddels zijn in Nederland de eerste ervaringen in de praktijk opgedaan en is het langzamerhand wachten op de eerste ‘real life’ resultaten, waarmee voorzichtig de balans opgemaakt kan worden of de succespercentages behaald in fase III studies ook buiten trial verband om kunnen worden geëvenaard. Zoals in de september editie van 2012 van dit tijdschrift reeds gemeld, is een commissie namens de Nederlandse Vereniging voor Hepatologie (NVH) bezig om de uit 2008 stammende richtlijn voor de behandeling van chronische hepatitis C te reviseren, ten einde richting te geven aan het doelmatig gebruik van boceprevir en telaprevir in combinatie met peginterferon alfa en ribavirine.
Van belang is dat een detecteerbaar maar niet te kwantificeren waarde onvoldoende is om RGT toe te passen.
Vooruitlopend op de definitieve versie, zetten we hier alvast de belangrijkste punten uit de richtlijn voor u uiteen:
Verschillen tussen boceprevir en telaprevir De belangrijkste verschillen tussen boceprevir of telaprevir zijn: de duur van triple therapie, het gebruik van een leadin periode bij boceprevir en het bijwerkingenprofiel. Beide middelen zijn niet in studieverband met elkaar vergeleken, derhalve kan geen voorkeur voor een der middelen worden uitgesproken.
26 & 27 september 2013
Location Kasteel Schortinghuis, Spier
Sven van IJzendoorn (UMCG)
Costs
€ 40,- incl. shared hotel room
Coen Paulusma (AMC)
€ 70,- for single hotel room.
Klaas Nico Faber (UMCG)
Najaarscongres 2013 en Call for Abstracts Op 2 en 3 oktober a.s. zal de Najaarsvergadering Nederlandse Verenigingen voor Gastroenterologie en Hepatologie plaats vinden in NH Koningshof te Veldhoven. Tevens zal hier het 100 jarig bestaan MDL in Nederland worden gevierd!
Toegenomen kans op sustained virological response (SVR) Duidelijk is dat met de introductie van boceprevir en telaprevir de kansen op genezing voor patiënten met chronische hepatitis C genotype 1 flink zijn toegenomen. Dit geldt met name voor de nog niet eerder behandelde patiënten en ‘relapsers’ waar SVR percentages van circa 70-80% worden behaald in vergelijking met circa 45% bij peginterferon alfa en ribavirine alleen. Minder uitgesproken, maar nog steeds duidelijk beter zijn de genezingskansen voor patiënten met een partiële of nulrespons bij een eerdere behandeling. Response guided therapy (RGT) De introductie van boceprevir en telaprevir biedt de mogelijkheid om in specifieke gevallen de behandelduur te verkorten van 48 weken naar 24 weken in het geval van telaprevir en 28 weken bij boceprevir zonder verlies van kans op het behalen van een SVR. RGT kan worden toegepast bij niet eerder behandelde patiënten en in het geval van telaprevir ook bij ‘relapsers’, additionele voorwaarden zijn een niet detecteerbaar HCV RNA op de gedefinieerde meetpunten en de afwezigheid van levercirrose.
Reserveert u deze dagen vast in uw agenda! Abstracts kunnen worden ingezonden via de website van de NVGE: www.nvge.nl (> najaarscongres 2013). Zoals gebruikelijk kunnen in het najaar alleen klinisch hepatologische abstracts worden ingezonden. Sluitingsdatum voor inzending: 5 juni a.s. om 17.00 uur.
4
Bijwerkingen Nieuwe geneesmiddelen hebben nieuwe bijwerkingen. Een aantal daarvan treedt bij zowel boceprevir als telaprevir op, zoals de toename in frequentie en ernst van anemie, maar er zijn ook meer specifieke bijwerkingen, zoals huiduitslag bij het gebruik van telaprevir en een metaalsmaak bij boceprevir. In de richtlijn staan adviezen hoe hiermee om te gaan. Geneesmiddelinteracties Boceprevir en telaprevir zijn beide in wisselende mate substraten voor CYP3A, waardoor interacties met andere geneesmiddelen kunnen ontstaan. Twee illustratieve voorbeelden zijn het gelijktijdig gebruik met simvastatine (hogere spiegels van simvastatine leiden tot een toegenomen risico op rhabdomyolyse) en oestrogeen bevattende anticonceptiva die niet meer volledig betrouwbaar zijn, waardoor extra voorbehoedsmiddelen noodzakelijk zijn.
research ideas and latest
Retreat (DLR). The section Experimen-
2. Discussions; discover common re-
richtlijnen
De DLW 2013 zal plaatsvinden van 18 tot en met 21 juni
LEVER
NIEUWS
DLW 2013
LEVER NR 2 MEI 2013
HCV RNA bepaling Voor het toepassen van RGT is het belangrijk dat de kwaliteitseisen voor HCV RNA bepaling strikt in acht worden genomen, waarbij een lower limit of detection van 10-15 IU/ ml en een lower limit of quantification van 25 IU/ml geldt.
Behandeling van overige genotypes Boceprevir en telaprevir zijn alleen geschikt voor patiënten met chronische hepatitis C genotype 1. Vooralsnog blijft de behandeling van patiënten met genotype 2 t/m 6 bestaan uit een combinatie van peginterferon alfa en ribavirine voor de duur van 24 of 48 weken. Wie te behandelen? Voor patiënten met chronische hepatitis C met fibrose groter dan of gelijk aan metavir F3 geldt een absolute behandelindicatie. Voor patiënten met leverfibrose metavir F2 geldt een dringend behandeladvies. Bij de afwezigheid van fibrose of metavir F1, kan in samenspraak met patiënt besloten worden te behandelen of een ‘watchful waiting’ strategie te voeren. Samengevat neemt de complexiteit van de behandeling van chronische hepatitis C toe voor zowel de patiënt als de behandelend arts. Met de nieuwe richtlijn willen we de behandelend arts een leidraad bieden voor de toepassing van boceprevir en telaprevir, in ieder geval tot het moment dat er andere, nieuwe middelen geregistreerd worden..... Mark Broekman, Mieke Lamers, Joost PH Drenth UMC St Radboud, Nijmegen
5