9การยศาสตร์

1

การยศาสตร์ (ERGONOMICS)

22/5/2016

เนื้อหา 2

1.

2.

3.

4.

5.

ความหมายของการยศาสตร์ (Ergonomics) ความสาคัญของการยศาสตร์ องค์ประกอบของการยศาสตร์ ผลกระทบของปัญหาด้านการยศาสตร์ต่อสุขภาพ การป้องกันและควบคุมอันตรายด้านการยศาสตร์

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

1. ความหมายของการยศาสตร์ (Ergonomics) 3

 สมาคมการจัดการแห่งประเทศไทย บัญญัติศัพท์ ergonomics ไว้ว่า “สมรรถยศาสตร์ ” หมายถึง ศาสตร์ที่เกี่ยวกับความสามารถของมนุษย์ที่จะทางานในลักษณะต่างๆได้  ต่ อ มาคณะกรรมการบั ญ ญั ติ ศั พ ท์ วิ ศ วกรรมศาสตร์ สาขาเครื่ อ งกลและอุ ต สาหกรรมของ ราชบัณฑิตยสถาน ได้พิจารณาบัญญัติศัพท์ ergonomics ไว้ คือ “การยศาสตร์” โดยอธิบายว่า • การย เป็นภาษาสันสกฤต หมายถึง การงาน /work • ศาสตร์ คือ วิทยาการ  Occupational Safety and Health Administration (OSHA) ได้จากัดความของ ergonomics ว่าเป็นการศึ กษาการออกแบบความต้องการที่เ กิดจากงาน ซึ่ง สั มพันธ์ กับ ความสามารถและข้อจากัดของมนุษย์ทั้งทางร่างกายและจิตใจ กล่าวคือ การหาวิธีที่จะปรับงาน ให้เหมาะกับคน (Put the right job to the right man) มากกว่าการปรับคนให้เหมาะกับงาน โดยมีหลักการที่จะป้องกันการทางานด้วยท่าทางที่ไม่เหมาะสมหรือไม่ปลอดภัย อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

1. ความหมายของการยศาสตร์ (Ergonomics) (ต่อ) 4

 องค์การแรงงานระหว่างประเทศ (International Labour Organization, ILO) ได้จากัดความ ของergonomics ไว้ ว่ า “การประยุ ก ต์ ใ ช้ วิ ช าการทางด้ า นชี ว วิ ท ยาของมนุ ษ ย์ แ ละ วิศวกรรมศาสตร์ให้เข้ากับคนงานและสิ่งแวดล้อมในการทางานของเขา เพื่อให้คนงานเกิดความ พึงพอใจในการทางาน และได้ผลผลิตสูงสุด”  กล่ า วโดยสรุ ป การยศาสตร์ มี ค าจ ากั ด ความว่ า “ศาสตร์ ใ นการจั ด สภาพงานให้ เ หมาะกั บ คนทางาน” หรือ “การศึกษาคนในสิ่งแวดล้อมการทางานอย่างเป็นระบบเพื่อการปรับปรุงสภาพ การทางาน”

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

2. ความสาคัญของการยศาสตร์ 5

ความสัมพันธ์ระหว่างคน เครื่องมือ กับสิ่งแวดล้อมในการทางาน

• ชีวกลศาสตร์ • การออกแรง

เครื่องมือ (Tool)

• ชีวกลศาสตร์ • การวัดขนาดสัดส่วนร่างกาย • กายวิภาคศาสตร์ • โต๊ะ เก้าอี้ เฟอร์นิเจอร์ • สิ่งแวดล้อมทางกายภาพ

หน่วยที่ทางาน และสิ่งแวดล้อม คน

เนื้องาน (Job content)

• เทคโนโลยีใหม่ๆ • การฝึกอบรม • ความพึงพอใจในงาน • การบริหารจัดการ • การหยุดพัก การทางานเป็นกะ

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

2. ความสาคัญของการยศาสตร์ (ต่อ) 6

เมื่ อ น าหลั ก การการยศาสตร์ ม าใช้ ใ นการพั ฒ นาและปรั บ ปรุ ง สภาพสิ่ ง แวดล้ อ มในการท างาน ประโยชน์ที่เกิดขึ้นจากการปรับปรุงสภาพการทางานที่เห็นได้ชัด คือ  คนงานมีขวัญกาลังใจ ในการทางานดีขึ้น  คุณภาพการทางานดีขึ้น  เพิ่มประสิทธิภาพในการทางาน  ผลผลิตเพิ่มขึ้น  ลดการขาดงาน  ลดอัตราการเข้า – ออกงาน  ลดอันตรายที่อาจเกิดกับหลังส่วนบั้นเอว  ลดการประสบอันตรายจากการทางานซ้าๆ อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

3. องค์ประกอบของการยศาสตร์ 7

กายวิภาคศาสตร์ Anatomy

สรีรวิทยา Physiology

ขนาดร่างกายมนุษย์ Anthrometry

ชีวกลศาสตร์ Biomechanics

ขนาดรูปร่างของคนเพื่อการออกแบบงาน

การออกแรงและผลของแรงที่ ก ระท าต่ อ ส่วนต่างๆ ของร่างกาย

สรีรวิทยาการทางาน Work physiology

การใช้พลังงานของร่างกายในการทางาน

สรีรวิทยาสิ่งแวดล้อม

ผลกระทบจากสภาวะแวดล้อมทางกายภาพ

Environmental physiology

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

3. องค์ประกอบของการยศาสตร์ (ต่อ) 8

จิตวิทยา Psychology

จิตวิทยาความชานาญ Skill psychology

จิตวิทยาการทางาน Occupational psychology

วิศวกรรมศาสตร์และ วิทยาศาสตร์กายภาพ Engineering & Physical Science

วิศวกรรมอุตสาหกรรม Industrial engineering วิศวกรรมระบบ System engineering

การวิเคราะห์ข้อมูลและการตัดสินใจ

การฝึ ก อบรม ความพยายามและความ แตกต่างของบุคคล การออกแบบสถานที่ทางานและเครื่องมือ

ความปลอดภัยในสถานที่ทางาน

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

4. ผลกระทบของปัญหาด้านการยศาสตร์ต่อสุขภาพ 9

1. ความผิดปกติของกล้ามเนื้อและกระดูกโครงร่างเนื่องจากการทางาน (Musculoskeletal Disorders, MSDs) หมายถึง ความผิดปกติของเนื้อเยื่อโครงร่างของร่างกาย ได้แก่ กระดูก กล้ามเนื้อ ข้อต่อ เอ็นกล้ามเนื้อ (tendon) และเอ็นกระดูก (ligament) รวมถึงเส้นประสาท  ความผิดปกติในกลุ่มโรค MSDs เนื่องจากการทางานลักษณะงานที่มีการเกร็งของ กล้ามเนื้อต่อเนื่องเป็นระยะเวลายาวนาน ทาให้เกิดความล้าและเจ็บปวดเฉพาะที่ได้ และการทางานซ้าเช่นเดียวกันทุกวัน เป็นระยะเวลานาน ซึ่งได้แก่      

โรคข้ออักเสบ (arthritis) เนื่องจากแรงเค้นเชิงกล การอักเสบของเอ็นหรือปลอกหุ้มเอ็น (tendinitis/peritendinitis) การอักเสบของส่วนที่ติดหรือเชื่อมต่อกับเอ็นกล้ามเนื้อ โรคข้อเสื่อมเรื้อรัง (arthrosis) กล้ามเนื้อเกร็งและเจ็บปวด ความผิดปกติของหมอนรองกระดูกสันหลัง

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

4. ผลกระทบของปัญหาด้านการยศาสตร์ต่อสุขภาพ (ต่อ) 10

สาเหตุ ข องการเกิ ด ความผิ ด ปกติ ข องกล้ า มเนื้ อ และกระดู ก โครงร่ า งเนื่ อ งจากการท างาน (Musculoskeletal Disorders, MSDs) แบ่งออก 2 กลุ่มใหญ่ๆ คือ 1.ปัจจัยบุคคล (personal factor) ได้แก่  เพศ อายุ  การขาดการออกกาลังกาย  การสูบบุหรี่  ความจาเป็นพิเศษ เช่น การกลับมาทางานหลังจากลาป่วย ลางานไปนาน การตั้งครรภ์ ความทุพพลภาพ และโรคประจาตัว เป็นต้น

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

4. ผลกระทบของปัญหาด้านการยศาสตร์ต่อสุขภาพ (ต่อ) 11

สาเหตุของการเกิดความผิดปกติของกล้ามเนื้อและกระดูกโครงร่างเนื่องจากการทางาน (Musculoskeletal Disorders, MSDs) แบ่งออก 2 กลุ่มใหญ่ๆ คือ 2.ปัจจัยงาน (job factor) ได้แก่ ปัจจัยทางด้านกายภาพ ปัจจัยทางด้านสังคมจิตวิทยา  การออกแรงเกินกาลัง (overload)  ปัจจัยต่างๆ ที่ทาให้เกิดความเครียดจากการ  การออกแรงกล้ามเนื้อแบบสถิตย์ (Static load) ท างาน มี ผ ลท าให้ เ กิ ด ความตึ ง ตั ว ของ  การทางานที่ต้องการความเที่ยงตรงแม่นยา (Precision) กล้ามเนื้อทั้งขณะพักและขณะทางาน  การทางานที่ต้องใช้สายตาเพ่งมอง (visual demand)  ท่าทางการทางานที่ไม่เหมาะสม (unnatural posture)  การทางานซ้าๆ (repetitive)  ระยะเวลาในการทางาน (work period)  ความเค้นเชิงกล (mechanical stress)  สิ่งแวดล้อมในการทางาน ได้แก่ ความสั่นสะเทือน ความเย็นจัด อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

4. ผลกระทบของปัญหาด้านการยศาสตร์ต่อสุขภาพ 12

2. ความล้าจากการทางาน (Fatigue) หมายถึง การสูญ เสียประสิทธิ ภาพในการท างานและ ความไม่อยากใช้ความพยายามในการทากิจกรรมใดๆ ซึ่งได้แก่ 2.1 ความล้าของกล้ามเนื้อ (Muscular fatigue) เกิดจากการออกแรงของกล้ามเนื้อ โดยแบ่ง ออกเป็น 2 ลักษณะ คือ 1. การแรงกล้ามเนื้อแบบสถิต (Static effort) คือ ลักษณะงานที่มีการเกร็งของกล้ามเนื้อต่อเนื่อง เป็นระยะเวลายาวนาน เช่น การยกสิ่งของอยู่กับที่เป็นเวลานานๆ เป็นต้น 2. การออกแรงกล้ามเนื้อที่มีการเคลื่อนไหว/แบบพลวัต (Dynamic effort) คือ ลักษณะท่าทางที่มี การเคลื่อนที่ และกล้ามเนื้อมีการทางานตลอดเวลาทั้งกล้ามเนื้อบีบตัวและกล้ามเนื้อคลายตัว เช่น การยกสิ่งของขึ้นรถส่งของต่อเนื่องกันเป็นระยะเวลานานๆ เป็นต้น

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

4. ผลกระทบของปัญหาด้านการยศาสตร์ต่อสุขภาพ (ต่อ) 13

การใช้กล้ามเนื้อแบบ เคลื่อนไหวและแบบหด ตัวอยู่กับที่

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

4. ผลกระทบของปัญหาด้านการยศาสตร์ต่อสุขภาพ (ต่อ) 14

ตัวอย่างการทางานของกล้ามเนื้อแบบสถิต ที่พบบ่อยในอุตสาหกรรมหรือในอาชีพทั่วไป ได้แก่ 1. งานที่ก้มโค้งข้างหน้าหรือด้านข้าง 2. การยกของไว้ในมือ 3. การทางานที่ต้องยื่นมือไปข้างหน้าตามแนวนอน 4. การยืนด้วยขาข้างเดียว ในขณะที่ขาอีกข้างทางานคุมเครื่องจักร 5. การยืนอยู่กับที่เป็นเวลานาน 6. การดันหรือดึงวัตถุ 7. การเอนศีรษะไปข้างหน้าหรือข้างหลัง 8. การยกไหล่เป็นเวลานาน อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

4. ผลกระทบของปัญหาด้านการยศาสตร์ต่อสุขภาพ 15

2. ความล้าจากการทางาน (Fatigue) หมายถึง การสูญ เสียประสิทธิ ภาพในการท างานและ ความไม่อยากใช้ความพยายามในการทากิจกรรมใดๆ ซึ่งได้แก่ 2.2 ความล้าทั่วไป (General fatigue) เป็นความรู้สึกอ่อนล้าหมดแรงทั่วร่างกาย จะ เหมือนถูกยับยั้งให้ทากิจกรรมได้น้อยลงหรือทาได้ไม่เต็มที่ โดยไม่อยากใช้ความ พยายามทั้งร่างกาย และทางจิตใจ ทาให้รู้สึกตัวหนักและง่วงนอน 3. ความเครียดจากการทางาน

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

5. การป้องกันและควบอันตรายด้านการยศาสตร์ 16

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

NPRU

22/5/2016

5. การป้องกันและควบอันตรายด้านการยศาสตร์ (ต่อ) 17

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

5. การป้องกันและควบอันตรายด้านการยศาสตร์ (ต่อ) 18



   

ข้อแนะนาเกี่ยวกับการยศาสตร์บางประการ สาหรับงานนั่งทางาน พนั ก งานควรสามารถเอื้ อ มถึ ง บริ เ วณเนื้ อ งานได้ ทั้งหมดโดยไม่ต้องเอื้อมสุดแขน หรือบิดเอี่ยวตัวโดย ไม่จาเป็น อิริยาบถท่านั่งที่ดี หมายถึงการที่พนักงานสามารถนั่ง อยู่ทางด้านหน้าของเนื้องาน และใกล้กับเนื้องาน ควรมีการออกแบบเก้าอี้นั่งและโต๊ะงาน เพื่อให้พื้น หน้างานอยู่ในระดับความสูงประมาณข้อศอก ส่วนของหลัง ควรอยู่ในแนวตรงและปล่อยไหล่ตาม สบาย ไม่เกร็ง หากทาได้ ควรจัด ให้ มีที่ รองรับข้อศอก ปลายแขน หรือข้อมือที่สามารถปรับระดับได้

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

5. การป้องกันและควบอันตรายด้านการยศาสตร์ (ต่อ) 19

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

5. การป้องกันและควบอันตรายด้านการยศาสตร์ (ต่อ) 20

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

5. การป้องกันและควบอันตรายด้านการยศาสตร์ (ต่อ) 21

หลักการเคลื่อนย้ายวัสดุด้วยมือเปล่าอย่างปลอดภัย

ท่าการยกสิ่งของที่ไม่ถูกต้อง

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

5. การป้องกันและควบอันตรายด้านการยศาสตร์ (ต่อ) 22

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

5. การป้องกันและควบอันตรายด้านการยศาสตร์ (ต่อ) 23

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016

5. การป้องกันและควบอันตรายด้านการยศาสตร์ (ต่อ) 24

ขั้นตอนการ เคลื่อนย้ายวัสดุด้วย มือเปล่าอย่าง ปลอดภัย

อาชีวอนามัย <อ.ปางก์เพ็ญ เหลืองเอกทิน :สาขาวิชาอาชีอนามัยและความปลอดภัย>

22/5/2016