İÇİNDEKİLER i
Toplumda İnfeksiyon Kontrolu
İÇİNDEKİLER iii
Toplumda İnfeksiyon Kontrolu Editörler
Jean Lawrence RGN ONC ENB 329, 910, 934 Senior Nurse Infection Control, Leeds Mental Health Teaching NHS Trust, Leeds, UK
Dee May RGN DMS Clinical Director, Infection Management Ltd, Wembley, UK
Sunuş
Jennie Wilson BSc (Hons) RGN MPH DFPHM Senior Nurse Manager and Surveillance Coordinator, Nosocomial Infection Surveillance Unit, Public Health Laboratory, London, UK
Çeviri Editörü
Prof. Dr. Özdem Anğ İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi
Çevirenler Doç. Dr. Rengin Acaroğlu Prof. Dr. Güler Aksoy Prof. Dr. Neriman Akyolcu Yrd. Doç. Dr. Nuray Akyüz Prof. Dr. Mine Anğ Küçüker* Prof. Dr. Türkinaz Atabek Aştı Yrd. Doç. Dr. İkbal Çavdar Prof. Dr. Semra Erdoğan Doç. Dr. Melek Nihal Esin Prof. Dr. Nevin Kanan
Prof. Dr. Selma Karabey ** Doç. Dr. Nursen O. Nahcivan Dr. Kaya Sami Nizamoğlu*** Yrd. Doç. Dr. Ayfer Özbaş Doç. Dr. Deniz Öztekin Yrd. Doç. Dr. Gülay Rathfisch Prof. Dr. Sevim Savaşer Dr. Selda Seçginli**** Yrd. Doç. Dr. Zeliha Tülek
İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksek Okulu Öğretim Üyeleri * Yeni Yüzyıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi ** İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi *** İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Araştırma Görevlisi **** İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksek Okulu Araştırma Görevlisi
© 2011 Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti. TOPLUMDA İNFEKSİYON KONTROLU Çeviri Editörü: Prof. Dr. Özdem Anğ ISBN: 978-975-420-815-3
Infection Control in the Community Jean Lawrence, Dee May ISBN: 978 0 443 06406 7 © 2003, Elsevier Limited. Bu kitabın Türkçeye çeviri hakkı © Elsevier Limited tarafından NOBEL TIP KİTABEVLERİ’ne verilmiştir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası gereği herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. Düzenleme:
Nobel Tıp Kitabevleri
Kapak: Can Gelgeç Baskı /Cilt:
Nobel Matbaacılık, Hadımköy-İSTANBUL
İçindekiler
Katkıda Bulunanlar Sunuş
xi
Önsöz
xiii
ix
kontrolü; Bulaşıcı hastalıkların görülme biçimleri ve bilgi kaynakları; İnfeksiyon salgınının araştırılması ve kontrol altına alınması; Salgı ekibi; Salgın araştırmasında ve kontrolunda önemli basamaklar; İnfeksiyon hastalıklarının kontrolünde küresel durum
Çeviri Editörünün Önsözü Kısaltmalar
xiv
1. Giriş Jean Lawrence, Dee May
5. Temizlik, Dezenfeksiyon ve Sterilizasyon 41 John Babb, Sharon Lowe
2. Temel Mikrobiyoloji Lynn Parker Giriş; Tarihsel perspektif, Hücrenin temel yapısı, Mikropların sınıflandırılması, Hücre fizyolojisi, Hücre genetiği ve üreme, Patojenite, Normal flora, İnfeksiyon, Hastanın duyarlığı, İnfeksiyon zincirinin kırılması, İnfeksiyon süreci, Kaynaklar
3. Halk Sağlığı Uygulamaları Janet Howard
19
Giriş; Halk Sağlığı Nedir?; Halk Sağlığı Stratejisi; Halk Sağlığının Gelişimi; Halk Sağlığı Gündemi Ve Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolu; Bulaşıcı Hastalıklardan Korunmada Uzman Hekimin Rolü; Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolu; Özel Sorumlu Memur (Proper Officer) Ve Bildirim Sistemi; Temas (Contact) Edenleri Belirleme; Aşılama; Halk Sağlığı Ve Liman Sağlığı; Çevre Sağlığı Sorumlusunun Rolü Toplum Sağlığı İnfeksiyon Kontrol Hemşiresi; Hemşirelik Rollerine Halk Sağlığı Yaklaşımlarını Uyarlama
4. Epidemiyoloji ve Sürveyans Janet Howard
31
İç Hastalıklar; Tarihsel bakış; Epidemiyolojik yaklaşım; Bulaşıcı hastalıkta sürveyans ve infeksiyon
Giriş; Dekontaminasyon Yönteminin Seçimi; İnfeksiyon riskinin değerlendirmesi; Toplumda steril hizmetler; Politika oluşturma; Muayene, kullanım ve onarım öncesi dekontaminasyon; İşlem seçenekleri: Nemli ısı sterilizasyonu; İşlem seçenekleri: Kuru sıcak sterilizasyon; Isıya duyarlı gereçlerde işlem seçenekleri; Gereçlerin yeniden kullanıma hazırlanması; Dezenfeksiyon için işlem seçenekleri; Dezenfeksiyonda seçilen süreç; Çevresel temizlik; Cilt ve mukoz membran dezenfeksiyonu; Yetkili kişiler (sterilizörler); Bakım evleri ve diğer sağlık kurumlarına uygun ekipman ve çevre dekontaminasyonu yöntemlerinin özeti
6. Evde Bakım Hemşireliği Jean Lawrence
77
Giriş; Fiziksel çevre; Standart infeksiyon kontrol önlemleri; Uygulamalar; Evde bakım için ekipman
7. Çocuk Yuvaları ve Okullar Sue Ross
103
Giriş; İnfeksiyonun yayılmasını etkileyen faktörler; İnfeksiyonun yayılma yolları; İnfeksiyonun önlenmesi ve kontrolu; Bulaşıcı hastalıklar; Vaka çalışmaları
vi İÇİNDEKİLER
8. Huzurevleri ve Bakımevleri 129 Maggie Whitlock, Jean Lawrence
15. İmmünosupresif Hastalıklar Gillian Manojlovic
Giriş; Çevre/ olanaklar; Bildirimi zorunlu hastalık; İnfeksiyon salgını; Bakım evinde kalan kişilerin izolasyonu; İş sağlığı; Standart İnfeksiyon Kontrol Önlemleri (SIKO); Klinik işlemler; Kaynaklar
9. Genel Uygulama Dibra Khan
Giriş; Genel uygulamalar içinde infeksiyon insidansı; Uygulama alanları ve çalışanlar; İnfeksiyon kontrolunda temel ilkeler; Klinik uygulama; Genel uygulamada minör cerrahi; Sonuç
10. Sağlık Merkezleri Debra Khan
167
Giriş; İnfeksiyon konrolunda temel ilkeler; Sağlık merkezi çevresi, araç gereç ve binalar; Ayak hastalıkları(podiatri); Ülser Klinikleri; Aile planlaması ve sağlıklı kadın klinikleri; Fizyoterapi; Tıbbi eşyalar; Aşılama klinikleri; Kaynaklar
11. Diş Hekimliği ile ilgili Uygulamalar Alison Fuller
185
Giriş; Koruyucu giysiler; Cerrahi tasarım; Diş hekimliği ile ilgili ekipmanlar ve araç-gereçler; Sonuç; Kaynaklar
12. Gebelik ve Doğum Eylemi/Antepartum ve İntrapartum 195 Carole Fry Giriş; Gebelik, doğum ve postnatal dönemde bulaşan enfeksiyonlar; İnfeksiyon kontrolü; Gebelerde antibiyotik kullanımı; İnfeksiyonun önlenmesi ve kontrolu; Diğer infeksiyon kontrol önlemleri; Yenidoğanın beslenmesi; Risk saptama, ölçme; Kesici-delici araçlarla yaralanma; Sonuç
13. Ektoparazitik Enfeksiyonlar Gladys Xavier
Giriş; Spesifik olmayan yanıt; Spesifik immün yanıt; İmmünizasyon (bağışıklama); İmmün yetmezlik; İnfeksiyonlardan korunma; Kaynaklar
16. Gastrointestinal Hastalık Janet Howard
147
213
Giriş; Baş biti- Pediculus capitis; Kasık biti/ pubik bitPhthirus pubis; Giysi/ Vücut biti- Pediculus humanus; Uyuz- Sarcoptes scabiei var hominis; Sonuç
14. Yara Bakımı 225 Elizabeth Scanlon Giriş; Yara sınıflaması ve iyileşme süreci; Toplumda yaraların epidemiyolojisi; İnfekte olmuş yara nedir?; İnfekte yaraların mikrobiyolojisi; Tanılama; Yara bakımı; Özel yara tipleri; Kaynaklar
251
263
Giriş; Problemin sayısal boyutu/önemi; Bulaşıcı GI hastalığı nedir?; Halk sağlığı problemlerine neden olan patojenler; Korunma stratejileri; Enterik önlemler; Kaynaklar; İleri okuma; Ek 1
17. Mahkumlar, Gezginler, Evsizler ve Mülteciler 285 Sharon Lowe Giriş; Hapishane ortamı; Evsizler; Gezginler; Mülteciler ve göçmenler
18. Seyahat Sağlığı ve Bağışıklama Gladys Xavier
297
Giriş; Önemli infeksiyonlar; Öneriler ve korunma; Yurtdışı seyahatlerde aşılanma; Seyahat için özel aşılar; Seyahatten dönen yolcular; Sonuç; Kaynaklar
19. Belgeleme ve İnfeksiyon Kontrolu Alison Fuller
307
Giriş; Neden belgelemeye gereksinim duyuyoruz?; Kayıt tutma çeşitleri; Sağlık kayıtlarına erişim; Kayıtların sahiplenilmesi ve saklanması; Kayıtların kalite güvencesi; Protokol ve Rehberler; Belgelemenin denetimi; İnfeksiyon kontrolunda belgeleme neden önemlidir?; Bir olayı izleyen belgeleme; Bir salgının belgelenmesi; Sonuç; Kaynaklar
20. Antibiyotik direnci Alyson Smith
319
Giriş; İnfeksiyon; Antimikrobik kemoterapinin gelişimi; Antimikrobik direnci; Antimikrobik direncinin epidemiyolojisi; Antibiyotik reçetesi verme ve toplumda kullanımları; Spesifik antibiyotik dirençli mikroorganizmalar; Özet; Kaynaklar
21. Dövme ve Vücut Delme (Pirsing) Kim Gunn
335
Giriş; Dövme ve cilt piercinginin tarihçesi ve geçmiş öyküsü; Bu aktiviteler ile ilgili yasalar; Dövme ve cilt piercingi ile ilgili infeksiyon riskleri; İşlemler; Kayıt tutma ve rapor hazırlama; Stüdyolarda infeksiyon kontrolu risk tanılaması ve “en iyi uygulama” için rehberler; Akapunktur ve elektroliz üzerine notlar ; Kaynaklar
İÇİNDEKİLER vii
Ekler
345 Ek C:
Ek A:
Kanıta dayalı sağlık bakımına ilişkin internet
347 Michelle Briggs
kaynakları
Ek B: İnfeksiyöz hastalık bildirimleri: Öngörülen çalışmalar 350
İnfeksiyon Hastalığı Kontrolu – mevzuat 353
Kitabın Sözlüğü 355 İçindekiler
361
İÇİNDEKİLER ix
Katkıda Bulunanlar
xx KATKIDA İÇİNDEKİLER BULUNANLAR
İÇİNDEKİLER xi
Sunuş
Toplumda infeksiyon kontrolu konusundaki bu heyecan verici yeni kitabın, ders kitabının önsözünü yazma fırsatının verilmesi beni sevindirdi. Uzun zamandır böyle bir kitaba gereksinim vardı ve bu gereksinimi Jean Lawrence ve Dee May gibi üstün nitelikli iki infeksiyon kontrol uzmanının karşılamış olması beni memnun etti. 1980’lerin başlarında infeksiyon kontrolu alanında kariyerime başlarken, toplumda yerleşik çalışan infeksiyon kontrol hemşireleri nadirdi. Toplum sağlığı alanında çalışanlar için gerekli bilgi, görevlendirilmiş hastane infeksiyonu kontrol hemşireleri tarafından sağlanıyordu; bu hemşirelerin toplum sağlığı alanında çalışanların karşılaştıkları özel sorunlara ilişkin bilgileri ise sınırlıydı. Neyse ki, bu artık değişmeye başladı ve daha çok sayıda toplumda yerleşik infeksiyon kontrol hemşirelerinin görevlendirilmesiyle toplum sağlığı çalışanlarının gereksinimleri karşılandı. Hastanelerde infeksiyon kontrolunun önemi uzun yıllardır bilinmektedir ve bu, son zamanlarda “National Audit Office” ‘in hazırladığı İngiltere’de Akut NHS kuruluşlarında Hastaneden Edinilmiş İnfeksiyonların Kontrolu ve Yönetimi başlıklı raporla vurgulanmıştır. Ancak, son onlu yıllardaki büyük değişmeler sağlık hizmetinin hem yönetimi hem de uygulanmasını etkilemiştir. Hem hastaneden erken taburcu olup topluma katılma hem de yaşlılarla sakatların, olabildiğince uzun süre kendi evlerinde bakımına giderek artan ölçüde önem verilmesi yönünde değişim olmuştur. Sonuç olarak, toplumda çalışan görevliler, şimdi, hastanın kendi evinde görev alarak pek çok invazif düzen-
lemeler ve bunlarla ilişkili infeksiyon kontrol risklerilerinin yönetiminde yer almaktadırlar. “Güç Dengesini Değiştirmek, Dağıtımını Sağlamak” (Department of Health 2001), gücün yerel topluluklara resmi olarak geçirilmesini, yerel hizmetler görev sorumluluğunun Birincil Hizmet Görevlilerine aktarılmasını uygun bulmuştu. Lokal olarak tedavi talebi, sağlık merkezlerinde uygulanan küçük cerrahi girişimleri ve diğer invazif tedavilerin artmasıyla sonuçlandı. Aynı zaman içinde özellikle kanla bulaşan viruslarla infeksiyon riskine ilişkin ilgi arttı ve iyi infeksiyon kontrol uygulamaları gereksinimi çok büyük önem kazandı. Ayrıca, yerel yetkililerle ekip çalışmasının ilerlemesi, infeksiyon kontrolunun önemli olduğu yaşlılar evleri, okullar ve bakım evleri gibi yeni alanlar da açmıştır. Getting Ahead of the Curve (Department of Health, 2002) yayını, özellikle infeksiyon hastalıklarından korunma ve kontrolu üzerine odaklanmıştır ve infeksiyon kontrol pratiğinin toplum düzeyinde uygulanabileceği yapıların kurulmasının önemini vurgulamıştır. Bu dokümanda ana hatları gösterilen değişimler geleceğin toplum temelli infeksiyon kontrol hizmetlerinin profilini arttırmayı sürdürmektedir. Böylece, toplumsal mekanlarda infeksiyon kontrolu tamamen yeni bir önem kazanmakta ve özel bilgi ve öneri gereksinimi vazgeçilmez olmaktadır. Bu kitabı okuyanlar, bir kez okumakla toplumda infeksiyon kontroluyla ilişkili yerlerin büyük çeşitliliği karşısında hayrete düşeceklerdir. Bölümlerin odaklandıkları konular, genel pratikten dövmeye ve evsizlere kadar geniş bir alanı kapsamak-
XII SUNUŞ
tadır. İnfeksiyon kontrolunun prensipleri her kuruma uygulanabilir olmak zorundayken toplumsal çevre sıklıkla pratik uygulamalarında sorunlar yaratmaktadır ve neyin önemli olduğuna veya olmadığına ilişkin karar vermek güç olabilmektedir. Hastane personeli dekontaminasyon sorunlarının çoğunu, ekipmanı merkez sterilizasyon bölümüne göndererek çözmektedir veya bulaşıcı hastalığı olan hastalarını kenarda bir odaya naklederek ilgilenmektedir. Genel uygulamalarda, dişhekimi muayenehanesinde, yaşlılar evinde bu işler bu kadar basit değildir; bir ameliyatta yeterince dekontamine edilmemiş aletler nedeniyle çapraz infeksiyon riski veya yaşlılar evinde hasta-hasta bulaşması ve yayılma hala bir gerçektir. Giriş bölümünde editörlerin işaret ettiği gibi, toplum sağlık görevlilerinin infeksiyon kontrolunde eğitime ve yönetime ulaşımları sınırlıdır. Bu kitap, önemli bir bilgi kaynağıdır ve pek çok görevli için bilgilerini yenilemekte, düzeltmekte yardımcı
olarak ve infeksiyon kontrol konularına toplumsal bir odaklanmayı sağlayarak kararlar verebilmeleri için bir araç olacaktır. Kitap, pek çok farklı uzmanlık alanının hem deneyimini bir araya getiriyor ve hem de herbir alanın infeksiyon kontrolunu kendi bağlamında ele alıyor. Bölümlerin tek tek okunması amacıyla bölümler arasında mükemmel bir denge kurulmuş ve çok fazla tekrardan kaçınılmıştır. Dekontaminasyon ve yara bakımı gibi temel konulara ilişkin kapsamlı bölümler, çalışanların büyük bir kısmı için özellikle değerlidir. Bu kitabın infeksiyon kontrolu prensiplerini daha alışık olunan hastane ortamından toplumsal kuruluşlara taşımaya yardımcı olmakla toplumda infeksiyon kontrol hemşireliğine paha biçilmez bir destek olacaktır. Yayımlanmış olması çok memnuniyet vericidir.
Jennie Wilson
İÇİNDEKİLER XIII
Önsöz
On yıllardan daha uzun bir süreden beri çeşitli toplum kuruluşlarında infeksiyon kontrolu ve önlenmesine ilişkin pek çok soru ortaya atılmıştır. Bu kitap, bir hasta evindeki durumdan dövmecidekine ve pirsingcidekine kadar değişen kurumlara ilişkin bu sorulara cevap olarak yazılmıştır. Yazarlar alanlarında son derece deneyimli uzmanlardır. Günümüzün birincil bakım ekipleri, örneğin küçük cerrahiler gibi daha önce hastanelerde uygulanan prosedürler ile ilgilenmektedirler. Bu kitap birincil sağlık hizmetinde çalışanların, kanıta dayalı uygulamaların, infeksiyon kontrol uygulamaları ve prosedürlerine göre uygulandığından emin olmalarını sağlamaktadır; bu ders kitabı, öncelikle toplumda çalışan hemşireler, ebeler ve mekan, ev ziyaretleri yapan sağlık çalışanları için yardımcıdır. Aynı zamanda infeksiyon kontrol modülünün öğrenme sürecinin bir parçası olduğu yerlerde eğitim gören öğrenciler için de bir kaynak materyal sağlamaktadır. Profesyonel olarak tıpla birlikte bu iş, örneğin sağlık merkezlerinde podiatri, fizyoterapi konuları, ekipmanı ve diş tedavileri gibi özel alanlarda infeksiyon kontrolu açısından önem taşır. Bulaşıcı hastalıklar ve halk sağlığı alanlarında çalışan profesyoneller, evsizler arasında, huzurevleri, bakımevleri, okullar ve hapisane-
ler gibi kurumlarda günlük infeksiyon kontrol sorunları için iyi bir referans kaynak bulacaklardır. Okuyucuyu uygulamalarla ilgili bilgilendirmek için temel mikrobiyolojiyi konu alan bir bölüm ve immunsupressif hastalıklarla ilgili bir bölüm okuyucuya infeksiyon kontrolu ve önlemesinin immun sistemle ilişkisi hakkında fikir verecektir. Standart infeksiyon kontrol önlemleri, okuyucunun ortam bağlamında başvurmasını kolaylaştırmak amacıyla, tek tek her bölümde her ortam için ayrı ayrı ele alınmıştır. Örneğin, bir hasta evinde uygulanacak önlemler, uygulamada bir hapisane ya da sağlık merkezindekilerden farklıdır. Bazı bölümler, belirli kurumlardaki infeksiyon kontrol uygulamalarına odaklanmak üzere, pratik noktaları, şekilleri, resimleri ve uygulama örneklerini içermektedir. Kaynaklar her bölümün sonunda ve özel konulara ilişkin daha fazla bilgiler ekler kısmında verilmiştir. Okumayı kolaylaştırmak için bir terimler sözlüğü bulunmaktadır. Bu kitabın, infeksiyonların önlenmesinde ve kontrolunda yüksek bir standarda ulaşmak için günlük uygulamalardaki infeksiyon kontroluna ilişkin pratik bilgiler sağlaması ümit edilmektedir.
Leeds and Wembley 2002
Jean Lawrence Dee May
İÇİNDEKİLER XV
Çeviri Editörünün Önsözü
1960’lı yıllardan beri “Hastane infeksiyonu” konusu ilgi alanlarımın önde gelenlerinden birisidir; bu konudaki çalışmalar, yayınlar her zaman ilgimi çekmiştir. Bilindiği gibi, “infeksiyon kontrolu”, her ülkede, yurdumuzda da, bir çok bilimsel toplantının, yayının konusu olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Ancak, çalışmalarda ve de yayınlarda, hemen tümüyle, hastanelerden bulaşan infeksiyonlar ön planda tutulmuştur. Elinizdeki kitap, yeni ve, bence, önemli bir konuya ışık
tutmaktadır. Toplumda hastaneler dışındaki çeşitli kuruluşlarda “infeksiyon kontrolu”, bu amaçla alınacak önlemler, çalışma sistemi, görevliler ve “toplumda infeksiyon kontrolu” konusunda tüm bilgiler bu konuda bizzat çalışanlar tarafından aktarılmaktadır. Yurdumuzda ilgilenenler için yararlı olmasını dilerim. Prof. Dr. Özdem Anğ İstanbul, Ocak 2011
BÖLÜMÜN İÇİNDEKİLER Giriş 104 Günlük çocuk yuvaları 104 Çocuk bakıcıları 104 Oyun grupları 104 Okul çağı çocuklar için hizmetler 104 Aile merkezleri 104 Okullar 105
7 Çocuk yuvaları ve okullar S. Ross
İnfeksiyonun yayılmasını etkileyen faktörler 105 Çocuk ile ilgili faktörler 105 Çalışanlar ile ilgili faktörler 106 Çevresel faktörler 106 İnfeksiyonun yayılma yolları 107 İnfeksiyonun önlenmesi ve kontrolu 107 Çevre 108 Personel 109 Eğitim ve Bilgi 109 RİDDOR 110 Bağışıklama 110 Uygulama 110 İyi Hijyen Uygulamaları 110 El yıkama 110 Koruyucu giysilerin kullanılması 112 Genel temizlik 112 Alt bezi değiştirme/ Şilteleri değiştirme 112 Mobilya 113 Tuvalet alanları 113 Atıklar ve çamaşırlar 113 Kızlara ait hijyen 113 Vücut sıvısı ifrazatları 113 Not 113 Çocuk 114 Çocuğun okuldan/yuvadan uzaklaştırılması 114 Oyun ve malzemeler 114 Biberonlar/diş kaşıma malzemeleri 115 Kum / su / oyun hamuru 115 Duyusal araçlar 115 Besin hijyeni 116 Politikalar 116 Hayvanlar 116 Hayvanat bahçesi ya da çiftlik ziyaretleri 117
İshal ve kusma 119 Beşinci hastalık (parvovirus) 119 Kızamıkçık (rubella) 120 El, ayak ve ağız hastalığı 120 Hepatit (sarılık) 120 Impetigo 121 Bit (pediküloz, bit sirkesi) 121 Kızamık 121 Menenjit 121 Kabakulak 122 Çocuk felci (poliomiyelit, polio) 122 Mantar hastalığı (Rngworm) 122 Uyuz 122 Zona hastalığı (herpes zoster) 122 Tüberküloz (TB) 123 Siğil 123 Boğmaca 123 Helmintler 123 Vaka çalışmaları 124 Kaynaklar 127
Bulaşıcı hastalıklar 118 Çocuğu yuvadan/okuldan uzaklaştırma politikaları 118 Kırılgan Çocuklar 118 Özel bulaşıcı hastalıklar 118 AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome/ Edinilmiş İmmün Yetersizlik Sendromu) 118 Atlet ayağı 118 Suçiçeği 118 Konjunktivit 119 Difteri 119
103
104 TOPLUMDA İNFEKSİYON KONTROLU
GİRİŞ Bu bölümün amacı, çocukların günlük bakım aldıkları birimlerde infeksiyonun önlenmesi ve kontrolunün önemi konularında okuyucuya ışık tutmaktır. Halen İngiltere’de bulunan çeşitli çocuk bakım evleri, infeksiyonun yayılmasına karşı etkili olabilmekte ve infeksiyonun kontrolu ve önlenmesi için öneriler getirmektedir. 1800’lü yılların başından bu yana, günlük bakım evlerinin çocuklar için yararlı olduğu benimsenmiştir (Osterholm 1987). Çeşitli tipte çocuk bakım birimlerine katılan çocukların sayısı onların ilgisinin büyük olduğunu göstermektedir. Baker (1987), çocuk bakımının sağlanması için artan bu talebin tek kişilik ve boşanmış aile oranının artması, profesyonel kariyerini sürdüren anne sayısının artması ve eşit fırsatlardan yararlanma konusunda farkındalığın artması gibi bir çok sosyal ve ekonomik etkilere bağlı olduğunu belirtmiştir. İngiltere’de 1998 yılında günlük bakım veren uygun birimlerin çeşitliliğine ve bunlara artan talebe dikkat çekilmiştir (Department for Education and Employment 1999). Çocukların günlük bakımı çok sayıda, çeşitli yollarla ve farklı alanlarda sağlanabilir. Çocukların bakım gereksinimlerine geniş olarak bakan Çocuk Yasası (Children Act, 1989) günlük bakım hizmeti kurallarını da kapsamaktadır (DoH 1990). Halen çocuklara bakım veren hizmet olanakları kapsamında; günlük bakım, çocuk bakıcıları, oyun grupları, okul dışı kulüpler, aile merkezleri ve okul içi hizmetler bulunmaktadır.
Günlük çocuk yuvaları Günlük bakım, erişkin çalışma günü süresince çocukların bakımı için sağlanan olanaklardır. Çocuklar bireysel gereksinimlere göre tam ya da yarım zamanlı katılabilir. Bu merkezler Sosyal Hizmet Bölümleri, Eğitim Bölümleri, gezici organizasyonlar, özel şirketler, meslek kuruluşları ve toplum grupları tarafından çalıştırılır.
1988 yılından bu yana, %91’i kayıtlı olmak üzere günlük bakım veren birimlerin sayısı üç kattan fazla artmıştır. Bu kuruluşlar halen 6700 tane günlük bakım evinde 223.000 kadar çocuğa yer sağlamaktadır (DfEE 1999).
Çocuk bakıcıları Çocuk bakıcıları 5 yaşın altında ve okul çağındaki çocuklara okul saatlerinin dışında ve tatil günlerinde bakar. Hizmetler genellikle ev ortamında, daha yaygın olarak çocuk bakıcısının evinde verilir. Anlaşma koşulları çocuk bakıcısı ve aile arasında görüşülür. Çocuk Yasaları (1989), çocuk bakıcılarının bakım verdiği bu yerleri tescil eder. 1998 yılında 370.700 birimde, 94.700 kayıtlı çocuk bakıcısı hizmet vermiştir.
Oyun grupları Oyun grupları genellikle 3-5 yaş arasındaki çocukluk döneminde bakım verir. Amacı, grup için yapılandırılmış oyunlarla öğrenim deneyimleri sağlamak ve buna ailenin/bakan kişinin katılımını sağlamaktır. 383.600 yerde, çocuklar için 15.700 oyun grubunun olduğu hesaplanmıştır. Bu sayı 1991 yılında 18.000 oyun grubuna ulaşmış ve o zamandan sonra azalmıştır (DfEE 1999).
Okul çağı çocuklar için hizmetler Okuldan önce ve okuldan sonra dönemsel bakım veren okul dışı kulüplerin sayısı oldukça artmıştır. 1998 de 92.300 yerde, 3100 kulüp hizmet vermiştir. Yaz tatili planları kısmen yeni bir kavramdır ve yaz tatili boyunca her gün çocuklara bakım verilir. 31 Mart 1998 yılsonu itibariyle toplam 6200 yaz planı için (1997 yılından %17 daha fazla) ve 256.500 yerde (yaklaşık %23 artışla) bu hizmet verilmiştir.
Aile merkezleri Aile merkezleri herhangi bir yaşta olan çocukların aileleri ile ya da tek başına katıldığı yerlerdir.
ÇOCUK YUVALARI VE OKULLAR 105
Çocuklara, erişkinlere ve tüm ailelere hizmet verir. 31 Mart 1998’de yaklaşık 490 merkez 5 yaşın altındaki çocuklara, 20’si 5 yaş ve üzerindeki çocuklara ve 320’si tüm yaş gruplarındaki çocuklara ve ailelerine yiyecek temin ederek hizmet vermiştir.
Okullar Yasalara göre tüm çocukların 5 yaşından sonra okula başlamaları gerekir. Bu katılım 16 yaşına kadar devam eder. Çocuklara ilk ve orta eğitimi Bölge Eğitim Müdürlüğü [Local Education Authority (LEA)] sağlar. İngiltere’de 1998’de 4.460.646 çocuk ilkokula ve 3.072 822’si orta öğretime katılmıştır. Ayrıca, LEA bu okullarda ruhsal ve davranış sorunları olan ve orta ve ağır öğrenme sorunu olan çocuklara yiyecek yardımı yapmaktadır. Gönüllü kuruluşlara ait kurumlara 4955 çocuk katılırken, bu okullara 98.427 çocuk katılmıştır. Bu istatistiksel bilgi Eğitim ve İş Bulma Kurumu’ndan sağlanmıştır (DfEE 1998).
masına katkıda bulunabilen faktörler açıklanacaktır.
Çocuk ile ilgili faktörler Bu kurumlarda infeksiyon ajanlarının geçişimini etkileyen bir çok faktör vardır. Russel (1987), bu nüfustaki infeksiyöz ajan prevalansını ve aynı zamanda çok sayıda şüpheli çocuğun bulunmasını en büyük faktör olarak belirtmiştir. Black ve ark (1981), çocukların yaşının ve çalışan kişilerin hijyen uygulamalarının önemli faktör olduğunu savunmuştur Benzer günlük bakım alan ya da küçük çocuklar özellikle bir çok nedenle infeksiyöz hastalıkları için şüphelidirler. Berg (1988), bu nedenleri şöyle tanımlamıştır. •
Küçük yaş ve buna bağlı gelişmemiş immün sistem
•
Çocuklar arasındaki yakın temasın derecesi
•
Hijyen uygulamalarının olmaması.Bu yaşa ya da kavrama yetersizliğine bağlı olabilir Paylaşılan araçların sayısı ve malzemenin tipi
•
İNFEKSİYONUN YAYILMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Çocuk bakım hizmetlerinin hayret verici büyümesi infeksiyon kontrolu alanında çalışan elemanlar için büyük bir mücadele yaratabilir. İnfeksiyonlar çocukluk çağında çok yaygındır ve 5 yaş altında görülen bir çok hastalık için sorumlu tutulmaktadır. Bu grupta immün savunma sistemi tam gelişmediği için ve küçük çocuklar daha önce infeksiyonlara maruz kalmadıkları ya da bir çok infeksiyon ajanına karşı aşıları tamamlanmadığı için infeksiyon şüphesi artar. Günlük bakım alan çocuklara kaliteli bakımın sağlanması esastır. Onların sağlık ve gelişimleri çok önemlidir ve sosyal, kültürel, gelişimsel, fiziksel ve duygusal tüm gereksinimleri karşılanmalıdır. Bu bölümde okuyucuya okullarda ve diğer çocuk bakım kurumlarında infeksiyonun yayıl-
•
İnfeksiyöz ajanı ile daha önce karşılaşmamış olması
•
Aşırı derecede hareketli olma arzusu ve yeteneği
•
Anneden kazanılmış antikorların az olması
•
Çocuğun davranış özellikleri (doğal merakı ve diğer arkadaşları ile yakınlığı)
•
Isırma ve sıyrıkların olması
•
Tamamlanmamış aşılanmalar. İki yaşından önce tüm çocukların Difteri, Tetanoz, Boğmaca aşılarının üç doz aşısını, Haemophilus influenzae tip B, Menenjit C ve polio aşılarını almış olmalıdır. Onlar aynı zamanda eğer aksi bir durum yoksa en az bir doz kızamık, kabakulak ve kızamıkçık (MMR) aşısını da olmuş olmalıdır. 5 yaşından önce buna ek olarak çocuklar difteri tatanoz ve polio aşılarının tekrar dozlarını ve MMR’nin ikinci dozunu almış olmalıdır (Department of Health 1999).
106 TOPLUMDA İNFEKSİYON KONTROLU
Bu faktörlere ek olarak, bazı çocukların çoğu kez küçük infeksiyonlar olarak düşünülen tıbbi sağlık sorunları olabilir. Lösemi ya da kanser nedeniyle yüksek dozda oral steroid tedavi almakta olanlar da dahil, sağlık sorunu olan bu çocuklarda immün durum ve infeksiyon ile baş etme yeterliği ciddi olarak azalabilmektedir. Bu risk faktörleri günlük bakım evinde ya da okuldaki tüm çocuklar için geçerlidir. Bilinmelidir ki, infeksiyonu olan çocuklar, bakımevleri veya okuldaki bireylere olduğu gibi, evlerinde ve de toplumdaki bireylere de infeksiyon etkenlerini de hemen yayabilir. Evans (1992), günlük bakım evlerinin ve hastanelerin infeksiyon eğilimine neden olan bu faktörlerin çoğunda payı olduğunu anımsatmıştır.
Çalışanlar ile ilgili faktörler Şüphe yok ki, çocuklara bakan çalışanların bilgi ve uygulamaları infeksiyonun önlenmesi ve kontrolunü etkileyebilir. Çocuklarla birlikte olan çalışanların uygun vasıflarının olması ya da işinde yeterli olması ve bu amaçla eğitilmiş kişilerin denetiminde olması çok önemlidir. İngiltere Çocuk Yasası (Children Act, 1989), bu konuya detaylı olarak dikkat çekmiş ve çocuk bakımından sorumlu çalışanların yarısının diplomalı olmasını önermiştir. Bakım verenlerin yeterliliği, “Yuva Hemşireleri Sınav Heyeti” tarafından onaylanır. Ayrıca çalışanlara düşen çocuk sayısını değerlendirmek ve çocukları denetlemek için yeterli rehberlik sağlanır. Günlük bakım evleri için 2 yaşın altındaki çocuklara düşen bakım verici sayısı en az 1:3; 2-5 yaş arasındaki çocuklar için 1:5 olarak belirlenir. Çocuk Yasası okullar için; tüm çalışanlar/çocuk oranı olarak 1:13; 26 çocuğa en az bir yetişmiş öğretmen önerir. Çalışan ikinci kişinin de bakım işinde yeterli olması istenir. Çalışanın bilgi düzeyi ve infeksiyon kontrolu ile ilgili farkındalık düzeyi infeksiyonun olası yayılma riskini etkileyebilir. Çalışanın eğitimi hastalıkların önlenmesinin temel bileşenidir. On iki günlük bakım merkezinde infeksiyon kontrol uygulamalarını tanımlayan bir çalışma (Lopez ve
ark. 1988), bu merkezlerin %70’de çalışanlara infeksiyon kontrolu ile ilgili hizmet içi eğitim yapılmadığını göstermiştir.
Çevresel faktörler Çocukların bakım aldıkları çevre ılık, aydınlık, hoş ve güncel yasalara uygun olmalıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası (The Health and Safety at Work Act, 1974) ve Sağlığa Zararlı Maddelerin Kontrolu (COSHH, 1999) Yasası ile ilgili iki temel yasaya göre infeksiyöz ajanlarına maruz kalmak dahil, zararların tanımlanması ve kontrolu gerekmektedir. İnfeksiyon riskinin azaltılmasında çevrenin önemli rolünü tanımlayan bir çok çalışma yapılmıştır (Jewkes ve O’Connor 1990, Kaltenthaler ve ark 1995, Early ve ark 1998). İyi infeksiyon kontrolu uygulamalarının sürdürülmesinde uygun ve yeterli olanakların sağlanması da önemli rol oynayabilir. Kaltenthaler ve ark (1995), İngiltere’de 20 ilkokulda çocukların ellerinde ve çevredeki yüzeylerde dışkı ile bulaşan bakterilerin bulunma durumunu ve çocukların temel bilgi düzeylerini incelemiştir. Bulgular, iyi hijyen bilgisine sahip çocukların ellerinde dışkı ile bulaşmanın az olduğunu göstermiştir. Ellerinde bakteri sayısı yüksek bulunan okul çocukları ise geçmişte daha fazla gastrointestinal hastalık salgınları rapor etmiştir. Bu çalışmada, aynı zamanda, çevreden alınan sürüntü örnekleri sınıflardaki halıların oldukça kontamine alanlar olduğunu ortaya koymuştur. Bu, çocukların okunan bir hikayeyi oturarak dinlerken sıklıkla halı kaplı alanlara dokunmalarından kaynaklanmıştır. Jewkes ve O’Connor (1990), bir bölgedeki okullarda sanitasyon olanaklarını araştırmıştır. Bulgular kaynakların yetersiz ve endişe verici olduğunu kanıtlamıştır. Kilitli tuvaletler ve bazı okullardaki yetersiz temizlik standartları önemli faktörler olarak bulunmuştur. Önceki Amerika çalışması (Koopman 1978), her okuldaki tuvalet sayısından çok, okullarda sabun, tuvalet kâğıdı ve temiz havluların bulundurulmasının ishal vakala-
ÇOCUK YUVALARI VE OKULLAR 107
rının sayısı üzerinde daha büyük etkisi olduğunu bulmuştur. Laborde ve ark (1993), günlük bakım alan çocuklarda dışkı ile bulaşmanın ishal düzeyi üzerine etkisini ve olasılığını incelemiştir. Araştırmacılar 18 aylık ve altındaki çocuklar tarafından kullanılan odalarda daha fazla, 9 ay-3yaş arasındaki çocukların odalarında daha az olmak üzere bulaşmanın yüksek düzeyde olduğunu bulmuştur. Bu çalışma aynı zamanda sınıflardaki lavabo küvetlerinin bulaşma kaynağı olduğunu, oyuncakların diğer sürüntülere göre yüksek oranda dışkı organizmaları taşıdığını tanımlamıştır. Bu dikkat çekici bulgular infeksiyonun yayılmasında cansız objelerin önemli rolünü açıklamaktadır. Yuva ya da okul, hangi bakım merkezinde olursa olsun, çocuklar yaşadıkları çevre kadar oyuncak, yüksek iskemle dahil eşyaların çoğunu paylaşacaktır. Holaday ve ark (1990) çalışmalarında, 6 ay boyunca, hem çalışanların hem de çocukların ellerinden ve çevreden alınan sürüntü örneklerde mikroorganizma tayini yapmıştır. Bulgular, el yıkama işlemlerinin kurallara uygun olarak yapıldığı ve yeterli el yıkama olanaklarının bulunduğu ortamlarda daha az bulaşma düzeyi ortaya koymuştur. Araştırmacılar aşağıdaki temizlik objelerine dikkat çekmiştir. • • • • • • • • •
Banyo Tuvalet oturma yerleri Zeminler El yıkama küvetleri Çocuk bezinin değiştirildiği alanlar Eller Masa üstleri Oyuncaklar Su içilen çeşmeler
Çalışma, en yaygın bulaşmanın sınıflarda (zeminler, masa üstleri ve musluklar), mutfaklarda ve çalışma yüzeylerinde olduğunu göstermiştir. Araştırma, muhtemelen çocukların ve çalışan kişilerin kontamine ellerinin, dışkı ile geçen bakterileri bu sahalara yaymada önemli rol oynadığı sonucuna işaret etmiştir.
İNFEKSİYONUN YAYILMA YOLLARI Mikro-organizmalar yeni konaklar bulmak ve infeksiyonu bulaştırmak için farklı ve çeşitli yollar kullanır. İnfekte kişilerin vücut sıvıları ile doğrudan temas edilerek yayılabilirler. Örneğin, infeksiyöz mononükleoz, öpüşme yoluyla ve kızamıkçık uterus içinde anneden bebeğe geçer (Wilson 2001). Alternatif olarak bazı mikro-organizmalar insanlar, hayvanlar ya da cansız objelere bağlı olarak birinden diğerine bulaşır. Bu geçiş yolu dolaylı temas olarak tanımlanır. Mikrop bulaşma yolları, Wilson (2001) tarafından aşağıdaki gibi tanımlanmıştır: •
•
•
•
•
İnhalasyon: Küçük toz partikülleri ya da su damlacıkları mikropları ağız ya da burun yolu ile solunum yollarına taşır. Örneğin; influenza, kızamık, tüberküloz gibi. İnokulasyon: Mikro-organizmalar kazaya bağlı yaralanma, enjeksiyon, ısırma ya da cerrahi insizyon yoluyla deri ve mükoz membranlardan girebilir. Örneğin; Hepatit B, sıtma ve Clostridium tetani gibi. Transplesantal: Mikro-organizmalar plesanta ile anneden fetal dolaşıma geçebilir ve konjenital infeksiyona neden olabilir. Örneğin; kızamıkçık ve sifiliz gibi. Sindirim yolu: Mikro-organizmalar kontamine besin ve su ile gastro-intestinal yola girer. Örneğin; salmonella, polio ve gastro-intestinal bozukluklara neden olan Norwalk virüs ve rota-virüsü gibi birçok virüsler. Cinsel temas: Mikroplar cinsel ilişki sırasında eşlerden birinin genital yolundan diğerine geçebilir. Örneğin; herpes simplex tip 2 ve gonore gibi.
İNFEKSİYONUN ÖNLENMESİ VE KONTROLU Çocuklara bakım veren birçok birim infeksiyon riskini azaltmak için gereken önlemleri alır. Tüm önlemlerin amacı çocukların gelişimleri için sağlıklı bir çevre oluşturmaktır, ancak bu önlemle-
108 TOPLUMDA İNFEKSİYON KONTROLU
rin infeksiyonu en aza indirmek için kullanıldığı göz önünde bulundurulur. Bu bölümde, çocukların bakım aldığı yerlerde infeksiyon epizodlarının önlenmesine ve kontrolune yardımcı olabilecek bazı görüşler önerilecektir.
Tablo 7.1 Çocukların bakım alanları ile ilgili önerilen standartlar (The Children Act 1989)
Çevre Çevre faktörleri, mikro-organizmaların yayılmasında önemli rol oynayabilir (Holaday ve ark 1990) ve bu riski en aza indirmek için yapılacak girişimler çok önemlidir. İki yaşın altındaki çocukların bakıldığı birimlerde bebekler ve oyun çocukları için dinlenme, uyku ve oyunu destekleyen ve uygun mobilyalar ile donatılmış ayrı odalar sağlanmalıdır. Sağlık ve güvenlik nedeniyle yataklar arasında en az 18 inch (yarım metre) olmalıdır. Çocuk Yasası (The Children Act, 1989), çocukların kaldıkları alanların uygunluğu ile ilgili standartlar getirmiş sıcak, davetkâr bir çevrenin sağlanmasının önemini vurgulamıştır. Önerilen ortam ile ilgili ayrıntılar tablo 7.1’de gösterilmiştir. Ayrıca, tuvalet sayısı yeterli (10 çocuk için 1 tuvalet) ve tuvalet sifonu ve kapak mekanizmaları çocuğun büyüme ölçülerine uygun olmalıdır. Çocuk bezini değiştirmek için ayrılmış alan kolay temizlenebilmeli, su geçirmeyen yüzeyler kullanışlı olmalıdır (Chorba ve ark 1987). Çocuk bakım evlerinin yeterli ve uygun olması infeksiyonun önlenmesi için çok önemlidir. El yıkama yeri, yıkama biçimi, sayısının öncelikli olduğu dikkate alınmalıdır. 1990 ‘lı yıllarda viral gastroenterit salgınında okullarda birçok problem tanımlanmıştır (Jewkes ve O’Connor 1990). Araştırma ekibi, tuvaletlerin çocuklara kilitli tutulduğunu, yetersiz sayıda tuvalet ve el yıkama lavabosu bulunduğunu, sıcak suyun olmadığını, tuvalet kâğıdının sürekli kullanım için yeterli olmadığını ve tuvalet alanlarının yeterli şekilde temiz olmadığını ortaya koydu. Bu bulgular “iyi infeksiyon koruma stratejilerinin sürdürülmesinde temel prensipler kapsamı ile çok ilgilidir. El yıkama dahil, temel hijyen şartlarının öğretilmesi ve geliştirilmesi yetersizlikleri azaltacaktır. Amerika çalışmaları (Early ve ark 1998), el yıkama sıklığı üzerine etki eden farklı girişim-
Çocuğun yaşı
Metre kare
0-12 ay
3.7
1-2 yaş arası
2.8
2-5 yaş arası
2.3
Şekil 7.1 let tipi.
Çocuk bakım evleri için uygun, doğru tuva-
ler açıklamıştır. Bu çalışmalarda; tuvaletlere ulaşamama, okulda el yıkama davranışlarını güçlendiren fırsatların ve zamanın olmaması, depolanan malzemeleri saklamada güçlükler gibi bazı çevresel problemler saptanmıştır. Sabun kaplarının %66’sının çalışmadığı, %78’inde kalıp sabun kullanıldığı ve üçte birinde el kurutma makinelerinin kullanılamaz olduğu bulunmuştur. Mobilya ve ışıklandırma çevreye sıcaklık ve neşe verir, çevreyi uyarır. Bu malzemeler alınırken dayanıklılığına ve fonksiyonuna zarar vermeden temizlenebilir olup olmadığı öncelikle göz önünde bulundurulmalıdır. Uygun ve yeterli takip için yazılı temizlik listeleri hazırlanmalıdır. Bu listeler aşağıdaki bilgileri içermelidir: • • • •
Ne zaman temizlendi, Hangi malzeme kullanıldı, Bu görevin yapılmasından kim sorumlu, Hangi temizlik malzemesi kullanıldı.
ÇOCUK YUVALARI VE OKULLAR 109
Bu uygulamaların ve listelerin düzenlenmesi, değerlendirilmesi ve yenilenmesi önemlidir. Normal temizleme yöntemleri kullanılmalıdır. Banyoların, tuvaletlerin ya da diğer alanların özel dezenfektanlar ile temizlenmesi gerekmez. Sıcak su ve deterjan genellikle yeterlidir. Çevrenin rutin temizliğinin yetersiz olması, barsak hastalıklarının yayılması için potansiyel kaynak olarak tanımlanmıştır. 1995 yılında 20 ilkokulda yapılan bir çalışmada, ellerinde yüksek oranda bakteri bulunan çocukların okullarında geçmişte daha fazla gastroenterit salgını olduğu rapor edilmiştir. Bu çalışmada yazarlar okul alanlarındaki halıların haftada bir şampuan ile temizlenmesini önermiştir (Kaltenthaler ve ark 1995).
Personel Çocuk bakımının sağlanmasında infeksiyonun önlenmesi ve kontrolu ele alındığı zaman, çalışan bireylerle ilgili birçok faktörün düşünülmesi gereklidir. Bunlar; •
çalışanların eğitimi ve bilgisi,
•
çalışanların deneyimleri ve yeterlilikleri
•
kadro düzeyi,
•
sağlık durumu,
•
çalışanların uygulamaları
•
çocukların yeterli denetlenmesi
Eğitim ve Bilgi Çocuklara bakım veren personel, ebeveyn sorumluluğu alan kişidir ve bu yüzden çocukların güvenliğini sağlamada büyük sorumlulukları vardır. Bu felsefenin gelişmesinde anahtar faktör, çevredeki infeksiyon riski ve kontrolu önlemleri hakkında personelin bilgi düzeyidir. Personel onaylanmış sertifikaya, deneyime ve yeterli niteliğe sahip olmalıdır. Bu özellikler yoksa bu personel denetlenmeli ve bulaşıcı hastalıkların kontrolu konularında bilgi verilmelidir. Bilgilendirme aşağıdaki konuları içerir:
• • • •
sık görülen çocukluk çağı hastalıkları bulaşma yolları olası bulaşma kaynakları infeksiyon kontrol uygulamaları
Lopez ve ark (1988)’nın araştırmasında personellerin hastalıkların nasıl bulaştığını anlamadıkları bulunmuştur. Araştırmanın sonuçlarına göre, personellerin eğitim düzeyi ile bakımevlerinde yaygın görülen infeksiyon hastalıklarını tanıma, önleme, kontrol etme ve rapor etme bilgileri arasında uyum olmadığı görülmüştür. Gillis ve ark (1989), kitap ve video kullanarak sağlık eğitimi modeli geliştirmiş ve çocuk bakımı veren personellere eğitim vermiştir. Yazar, programın uygulanması ile personellerin bilgi ve uygulamalarında gelişme olduğunu ve solunum sistemi hastalıklarında belirgin bir azalma görüldüğünü rapor etmiştir. Diğer önemli bir faktör ise, günlük aktiviteleri sırasında çocukları yeterli şekilde denetleyebilecek uygun personel sayısının olmasıdır. Tablo 7.2’de Çocuk Yasası (1989) ile önerilen, çocuk başına düşen en az personel oranı gösterilmiştir. Bu oranlar kabul edilebilir en düşük seviyedir. Yuvaya alınan çocuk sayısı 12’den daha fazla olduğu zaman tabloda yer alan sorumlu personel sayısı en üst seviyeye çıkarılır. Verilen bu oranlar çocuklara bakım verilen her alanda (odalarında ya da dışarıda) her zaman sürdürülmelidir. Bunlara öğün zamanları, istirahat ve ara öğün zamanları da dâhildir. Çocuk/bakıcı oranı hesaplanırken, kayıt aşamasında olan ya da çocukların sadece birine bakan personel dahil edilmez. Bazı hizmetler bu oranların da üzerinde personeli gerektirebilir. Örneğin; • •
Özel gereksinimleri olan çocuklar olduğunda, Binadan grup olarak ayrılma durumunda,
Tablo 7.2 Act,1989)
En az personel/çocuk oranı (The Children
Çocuğun yaşı
En düşük oran
0-2 yaş 2-5 yaş 5 yaş ve üstü
3 çocuğa 1 personel (1:3) 5 çocuğa 1 personel (1:5) 8 çocuğa 1 personel (1:8)
110 TOPLUMDA İNFEKSİYON KONTROLU
•
Binadan kaynaklanan zorluklar olduğunda, örneğin çok katlı binada bakım vb.
RİDDOR (Reporting of Injuries, Diseases and Dangerous Occurance Regulations (1995)/ Yaralanmalarda, Hastalıklarda ve Tehlike Durumlarında Haber verme’ye dair Kanun) RİDDOR’a göre işten kaynaklanan hastalıklardan mağdur olan çalışanların ilgili birimlere zorunlu olarak bildirimi gerekir. Erişkin bir personel çocukluk döneminde antikorların azalması, aşı programında eksiklik nedeniyle çocukluk çağı infeksiyonundan şüphelenebilir. Aynı şekilde hasta olan bir erişkinin bulaşıcı bir hastalık riski çocuk için sorun olabilir. Çalışana işten çıkarılma ya da işin sınırlılıkları ile ilgili önerilenleri içeren bir rehber sağlanmalıdır. Bu rehber, işe başlamadan önce tüm çalışanların dikkatine sunulmalıdır. Daha fazla bilgilendirme infeksiyon kontrol personelinden ve infeksiyon kontrol hemşiresinden istenebilir.
Bağışıklama Tüm çalışanlar çocukların hekimleri yoluyla rutin olarak, polio, tüberküloz, difteri, tetanoz, kızamık, kabakulak ve kızamıkçık aşıları ile bağışık olduklarından emin olmalıdır. Doğurgan dönemdeki kadın çalışanlar infeksiyona maruz kalma riski nedeniyle kızamıkçık aşısı olmalılar. İşe başlamadan önce yapılacak basit bir kan testi olası aşı gereksinimlerini tayin edecektir.
Uygulama Hangi personelin gün boyunca hangi çocuğa bakacağının tayin edilmesi yararlı olabilir. Çocukları küçük gruplara bölmek hastalığın bulaşmasını azaltmada yardımcı olur. Çalışanların uygulamaları infeksiyonun yayılmasını en aza indirmek için yaşamsal bir rol oynar. Onlar özellikle yemek ve tuvalet zamanlarında çocukların yeterli şekilde denetlenmiş olduklarından emin olmalıdır. El yıkama tek başına infeksiyo-
nu önlemek için etkili bir yöntemdir. Black ve ark (1991)’nın klasik çalışmasında gösterildiği gibi, çocukların ve personelin el yıkama programına katılmaları ishal insidansını %50 azaltmıştır. Diğer bölümde görüleceği gibi, çocuklar el yıkamak için cesaretlendirilmeli, ellerini yıkarken denetlenmelidir.
İyi Hijyen Uygulamaları Olası infeksiyonların yayılmasını önlemek için herkese, her gün uygulanan etkili hijyen pratiği üniversal olmalıdır. Personelin ya da çocuğun infeksiyona maruz kaldığını ya da kuluçka döneminde olduğunu tanımlamak her zaman mümkün değildir. Birçok infeksiyon taşıyıcısı durumunun farkında olmayacaktır. İnfeksiyonun önlenmesi ve kontrolu için en hassas yaklaşım, sadece tüm vakalarda yeterli önlemlerin alınmasıdır. Bu üniversal veya standart infeksiyon kontrol önlemlerinin uygulanmasıdır.
El yıkama Çalışanlar, çocukların ve kendilerinin ellerini uygun ve doğru el yıkama tekniği ile yıkadıklarının farkında olmalıdır. Kişisel hijyen, hala en temel ve en önemli sağlığı geliştirme sorunlarından biridir. İnfeksiyon kontrol önlemleri olarak ve aynı zamanda sosyal kabul açısından yaşamsaldır. El yıkama infeksiyonun bulaşmasını azaltmada tek başına en etkili yoldur. El yıkamanın amacı, el üzerinde birikmiş her hangi bir mikro-organizmayı yok etmek ya da ortadan kaldırmaktır. Böylece birey kendini korur ve diğerlerine geçişimi önler. El yıkama konusunda öğrenimin yaşamın erken dönemlerinde başlaması daha iyidir. Zayıf el hijyeni, çocuklar arasındaki infeksiyonun yayılmasını geliştirir. Çocuklar ellerini yıkamaları konusunda cesaretlendirilmeli ve denetlenmelidir: • • • •
tuvaletten çıktıktan sonra yemekten önce (ara öğünler dahil) bir şey içmeden önce dışarıda oyun oynadıktan sonra