M. YILDIRIM
13
VÜCUT ZARLARI Vücut boşluklarının iç yüzleri ile buralardaki organların dış yüzleri zarlarla (membrana) sarılmıştır. Vücudumuzda iki grup membran (epitelial ve bağ doku membranlar) mevcuttur. Epitelial membranların kutaneöz (deri), seröz ve müköz tipleri vardır. Bağ doku membranlar, sinoviyal membranlar olarak da adlandırılır. · Müköz membranlar: Dış ortamla, doğrudan veya dolaylı bağlantılı olan vücut boşlukları ile içi boşluklu organların içini döşeyen zarlar, müköz membranlar (tunica mucosa) veya sadece mukoza olarak adlandırılır. Örneğin ağız boşluğu, burun boşluğu, sindirim kanalı bölümleri, solunum yolları ile idrar ve üreme yolları mukoza ile kaplıdır. Müköz membranlar içinde bulunan özel hücreler müküs salgılarlar. · Seröz membranlar: Dış ortamla bağlantısı olmayan vücut boşluklarının iç yüzü ile buralardaki organların dış yüzleri seröz bir zar (tunica serosa) ile döşenmiştir. Seröz zarlar ince gevşek bir bağ dokusu üzerine dizilmiş basit, yassı epitel (mesothelium)’den oluşur. Seröz zarlar tarafından yüzeyi ıslatacak seröz bir sıvı salgılanır. Cavitas peritonealis (cavitas abdomino-pelvina) peritoneum, cavitas thoracis pleura, perikard içindeki boşluk pericardium serosum olarak adlandırılan seröz membranlarla kaplanmıştır. Seröz membranların vücut boşluğunun içini döşeyen yaprağı lamina parietalis, organların dış yüzünü saran yaprağı lamina visceralis olarak adlandırılır. · Sinoviyal membranlar: Omuz, dirsek, kalça ve diz gibi hareketli eklemlerin (sinoviyal eklemler) içindeki eklem boşluğunu (cavitas articularis) döşeyen zarlar, sinoviyal membranlar (membrana synovialis) olarak adlandırılır. Sinoviyal membranlar kesintisiz bir epitel tabakası içermezler; yassı bağ dokusu hücreleri ve yağ dokusu elemanlarından yapılıdırlar. Sinoviyal membranlar synovia adı verilen koyu, berrak, saman sarısı renginde bir sıvı salgılarlar.
İNSAN VÜCUDUNDAKİ TEMEL YAPILAR ve SİSTEMLERLE İLGİLİ BİLGİLER I. DERİ (cutis, integumentum commune) Deri, insan vücudunun en büyük organı olup, yaklaşık alanı 2 m2, ortalama kalınlığı 1-2 mm’dir. Dört temel fonksiyonu vardır: – Vücudu, mekanik, osmotik, kimyasal, ışık ve termal zararlı etkenlere karşı korur. – Sahip olduğu çeşitli reseptörler ile en geniş genel duyu organı (ağrı, ısı ve dokunma reseptörlerini içerir) olarak fonksiyon görür. – Eklentilerinden olan ter ve yağ bezleri ile bir boşaltım organı olarak görev yapar. – Vücut ısısının düzenlenmesinde (termoregülasyon) rol oynar. Bu düzenleme, derinin sahip olduğu zengin damarlanma ve ter bezleri ile sağlanır. Deri, birbirinden oldukça farklı iki tabakadan yapılıdır: a. Epidermis: Ektoderm orijinli, çok katlı keratinleşmiş epitelden yapılı yüzeyel tabakadır. Kan damarları içermeyen epidermis, dermisteki damarlardan difüzyonla buraya ulaşan kanla beslenir. Vücutta epidermisin en kalın olduğu yerler, avuç içi ve ayak tabanıdır. Epidermis 5 katmanlı bir yapıya sahiptir. Bunlardan en derinde bulunan stratum basale (str. germinativum), derinin rengini veren (çünkü melanositleri içerir) bir katman olduğu gibi gerektiğinde epidermisin diğer tabakalarını da oluşturabilecek yetenektedir.