Zet de natuur op tafel. Eetbare kruiden en vruchten uit het voedselbos

Zet de natuur op tafelEetbare kruiden en vruchten uit het voedselbos

Steek de jonge scheuten van een hosta af. Pluk citroenkruid en olijfkruid. Versier je salade met daglelie. Oogst hazelnoten en kruisbessen. Ontdek Japanse gember. Zet zo je eigen tuin op tafel. Welkom in de wereld van de eetbare planten!

Tekst en foto´s: Henk Schaaf

Een zomerse dag in de Overtuin, een voedselbos achter Arboretum Trompenburg in Rotterdam-Kralingen. We wandelen over smalle paadjes, tussen brandnetels en laaghangend fruit. Anderhalve hectare aan bomen, struiken, klimplanten, kruiden, bodembedekkers. Vrijwel alles is eetbaar. Je vindt er meer dan in de supermarkt of bij de biologische marktkraam.

Op het eerste gezicht lijkt het een rommeltje. Maar elk gewas heeft z’n ideale groeiplek. Nu en dan gaan we diep door de knieën voor mierikswortel en bosaardbei. In de perkjes vullen deze gewassen elkaar goed aan. Aalbes en gele kornoelje naast elkaar, het zijn voorbeelden van oude inheemse vruchten. Verrassing: de bloemen van de magnolia zijn eetbaar. Er groeien zelfs kiwi’s in de Overtuin. Nog een botanisch wonder: de peerachtige shipova.

Rijke biosfeer — De tuin wordt beheerd en onderhouden door de Coöperatie Ondergrond. Een club stadslandbouwers, landschapsarchitecten en moestuinmannen die sinds een paar jaar voedselbossen opzet in de regio Rotterdam, West-Brabant en Zeeland. Een van de aanjagers is Max de Corte. Zijn missie: bijdragen aan een duurzame voedselproductie en een gezonde leefbare stad. Alleen het stenige Rotterdam telt al vijftien voedselbossen.

Hoewel… laten we ze maar ‘bosjes’ noemen of ‘buurttuinen’. Doorgaans zijn ze niet groter dan 1.500 m 2 .

‘De natuur heeft jou niet nodig, hooguit om te oogsten.’

Het beginsel van het voedselbos is afgekeken van de ‘indios’ in het Amazonegebied en de Andes. Zij cultiveren een stuk land voor de teelt van bananen, mango’s, tomaten en allerlei kruiden. Een biosfeer die veel rijker is dan de westerse monocultuur. Het eenzijdig benutten – zeg maar: uitputten – van de bodem willen de duurzame telers doorbreken.

Naaktslakken — In een Zoomsessie beantwoordt Max de Corte vragen van geïnteresseerden. Siebe heeft in de regio een lap grond van enkele hectaren en zoekt naar alternatieve productiemethoden. Margreet wil haar vegetarische menu uitbreiden in de eigen achtertuin. En Henk wil weten of deze manier van voedselteelt nu echt een toekomst heeft.

De Corte tempert de verwachtingen. “Denk niet binnen een paar jaar volop te kunnen oogsten. Een boom plant je niet voor jezelf. Een walnotenboom geeft pas na zo’n vijftien jaar vruchten af.” De activiteiten van de Coöperatie Ondergrond staan ook in het teken van de lange termijn. “We werken aan haalbare oplossingen hier en nu, maar werken decennia vooruit.” Stapsgewijs wordt gestreefd naar verandering in de landbouw en bij stedelijk groenbeheer.

Gids Stefan Herwig

De Corte: “Op één hectare zou je acht à tien mensen kunnen voeden, uiteraard afhankelijk van het dieet. Zorg voor een ecologisch rijke omgeving. Plant en zaai zo veel mogelijk soorten, dat is goed voor insecten en vogels. Als naaktslakken je voedseltuin verwoesten, moet je zorgen voor meer variëteit. Dat trekt vogels aan. Of strooi houtvezels op de grond, want daar houden slakken niet van. Een vruchtbare en goed doorwortelde bodem heeft een rijk leven. Dat levert voedingsstoffen op voor je gewas. Vallende bladeren verrijken de bodem.” En, let op: onkruid bestaat niet! De stadslandbouwer noemt ze wilde planten. Goed voor de insecten. En zo heeft alles zijn functie binnen de biodiversiteit.

Ga niet wieden — Een voedselbos is economisch lang niet altijd rendabel. Het duurt bijna een generatie voordat een tamme kastanje rijpe vruchten levert. “Het gaat misschien echt wat opbrengen als ik allang dood ben,” zei Wouter van Eck ooit. Hij is de eigenaar van Ketelbroek, Nederlands eerste grote voedselbos bij Nijmegen.

Is alles eetbaar? — We sluiten aan bij een rondleiding door een zorgvuldig aangelegde wijkvoedseltuin, elders in de stad. Pergola, slingerend pad, een takkenwal. Stefan Herwig is de gids en laat ons proeven. Hij plukt een artisjok, belegt het blad met curry, versiert het geheel met olijfkruid. Een smakelijke amuse. Vertelt over het eetbare salomonszegel, het eetbare blad van paardenbloem en dovenetel. Maar hoe weet je nou wat veilig te consumeren valt? Deelnemer Nel kent het risico: “Je kunt alle paddenstoelen eten; hoewel, sommige maar één keer…”•

Kijk met geduld naar je voedseltuin, is ook de les van Ondergrondteamlid Stefan Herwig. “Begin met een goed plan. Een kwestie van kijken, lijnen uitzetten, werken van groot naar de details. Hoe is de zonnestand, waar komt de wind vandaan, hoe richt ik droge en natte plekken in? Maak een mix van inheems en uitheems gewas.”

Als de tuin eenmaal is aangelegd luidt zijn advies: ”Ga niet om de haverklap wieden en schoffelen. Let op dat je er niet een baan als bosbeheerder bij krijgt. Laat de natuur maar het werk doen. De natuur heeft jou niet nodig, hooguit om te oogsten.”

Wees niet teleurgesteld als het mis gaat. De Corte: “De natuur heeft het boekje niet gelezen. Die gaat haar eigen gang. Mislukkingen horen er bij.” Experimenteer, zo luidt het sleutelwoord. Ontwikkel je persoonlijke ideeën. “Zo maak je gaandeweg je eigen maaltijd en leer je qua eten zelfvoorzienend te zijn.” Documenteer je ervaringen en leer ervan. “Tuinieren is als een spel Cluedo. Je streept telkens af wie het níet gedaan heeft…” Er zijn drie factoren voor succes: “Bodem, het weer en kennis. Maar zelfs als je nul verstand hebt van planten, kan je resultaat boeken. Als je maar weet hoe je de planten gezond houdt.”