Ενδοσχολικός Εκφοβισµός Ενδοσχολική βία η BULLYING Το κείµενο που κρατάτε στα χέρια σας δεν είναι µια κοινωνιολογική µελέτη (για όποιον θέλει υπάρχουν άπειρες στο διαδίκτυο), παρόλο που βασίσθηκε σε πολλές τέτοιες προσεγγίσεις. Είναι ένας «οδηγός επιβίωσης», ένα εγχειρίδιο µε προτάσεις που συντέθηκε από ένα ευαισθητοποιηµένο καλλιτεχνικό οργανισµό, ένα θέατρο που ασχολείται µε το φαινόµενο εδώ και τρία χρόνια και προέκυψε σαν απαραίτητο συνοδευτικό της θεατρικής παράστασης ΓΙΑΝΝΗΣ Χ=Xenos, ώστε να καταστεί (η παράσταση) πιο δραστική και πιο αποτελεσµατική για τους µαθητές και τους εκπαιδευτικούς που επέλεξαν να την παρακολουθήσουν. Ένα αντίστοιχο εγχειρίδιο δίνεται και στους εκπαιδευτικούς της Α’βάθµιας που επιλέγουν να παρακολουθήσουν µε τους µαθητές τους την παράσταση «Μη τροµάζετε τ’ αηδόνι» που είναι για µικρότερα παιδιά.
2
Ο απαραίτητος και αναπόφευκτος ορισµός
Θα ξεκινήσουµε κλασικά δίνοντας έναν ορισµό του σχολικού εκφοβισµού παρότι κινδυνεύουµε να γίνουµε κοινότυποι, διότι οι ευαισθητοποιηµένοι εκπαιδευτικοί τον έχουν διαβάσει άπειρες φορές. Θα βασιστούµε στον έγκυρο ορισµό που έδωσε ο Dan Olweus και που πέρασε στην διεθνή βιβλιογραφία. Bullying είναι όταν ένας µαθητής επανειληµµένα και χωρίς εµφανή αιτία εκτίθεται σε ηθεληµένες επιθετικές, προσβλητικές πράξεις και ενέργειες βίας (ψυχολογικής, σωµατικής, λεκτικής, κοινωνικής, σεξουαλικής η διαδικτυακής )εκ µέρους ενός ή περισσότερων άλλων µαθητών. Προϋποθέτει πάντα την ανισότητα σε σωµατική δύναµη, η προσωπικότητα µεταξύ του ατόµου που εκφοβίζει και του θύµατος. Πρόκειται εν πολλοίς για παραβατική συµπεριφορά µε στόχο άτοµα που είναι δύσκολο να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Πρέπει εδώ να πούµε και δύο λόγια (παρακάτω ορίζεται καλύτερα) και τι ΔΕΝ είναι bullying. Δεν είναι λοιπόν bullying όταν δύο άτοµα ίσης σωµατικής ή ψυχικής δύναµης, απλά φιλονικούν περιστασιακά για Κάποια υπαρκτή αιτία, σηµαντική η Ασήµαντη. Το bullying δεν αφορά µόνο στη διαπροσωπική σχέση θύτη και θύµατος. Εµπλέκει και άλλα πρόσωπα (συµµαθητές, δάσκαλοι, φίλοι-υποστηριχτές κλπ) καθώς και θεσµούς και οργανωµένες δοµές (σχολείο, οικογένεια). Η αντιµετώπιση, η αποφυγή και η καταπολέµηση του απαιτεί γνώση, θέληση, σαφή ιδεολογική και κοινωνική τοποθέτηση και συνεργασία όλων των εµπλεκοµένων.
Ο έφηβος, αυτός ο απρόβλεπτος
Συµπαντικές αλλαγές συµβαίνουν στο εσωτερικό (και εξωτερικό τοπίο) του ατόµου που περνάει από την παιδική ηλικία στην εφηβεία. Οι αλλαγές στη φυσιολογία και στο σωµατική διάπλαση, οι αλλαγές στη φωνή κλπ συνοδεύονται µε µεγάλες αλλαγές στη ψυχολογία του νεαρού ατόµου. Οι σχέσεις µεταξύ των ατόµων αλλάζουν, οι ανάγκες είναι και άλλες και πολλές και µεγάλες. Το κοινωνικό σύµπαν που µας περιµένει και µας υποδέχεται είναι σύνθετο, ακατανόητο και πολλές φορές σκληρό και αµείλικτο. Η µετάβαση αυτή συµπίπτει µε τη µετάβαση από την Α΄βάθµια στην Β΄βάθµια βαθµίδα εκπαίδευσης. Ο εκφοβισµός είναι µια βίαιη αντίδραση του ατόµου (θύτη1) σ΄ αυτές τις αλλαγές και στις πιέσεις που δέχεται. 3
Πιέσεις ανταγωνισµός σύγκρουση Ποια η ανάγκη για επιβολή του ενός µαθητή στον άλλο Το αµείλικτο µέγεθος
Σχολεία µεγάλα η µεγαλύτερα από αυτά που ξέραµε και που στα µάτια των παιδιών φαντάζουν τεράστια. Η σχολική µικροκοινωνία που ξέραµε στο δηµοτικό και χωρούσε στο µυαλό µας και στον κοινωνικό µας ορίζοντα µεγάλωσε. Τα πράγµατα στο Δηµοτικό ήταν εν πολλοίς σε ανθρώπινες διαστάσεις. Στο γυµνάσια όλα αυτά απότοµα µεγάλωσαν. Τα παιδιά δεν είναι έτοιµα για αυτή τη «διαστολή» παρ΄ ότι πρέπει να την αντιµετωπίσουν. Περισσότερα παιδιά διαφορετικής προέλευσης, περισσότερες αίθουσες, περισσότερα τµήµατα, περισσότεροι καθηγητές, κανόνες λειτουργίες . Η ανωνυµία στην προκειµένη περίπτωση είναι συνώνυµο της ανασφάλειας.
Επανάσταση η Υποταγή
Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από µια έντονη τάση για αυτονοµία. Οι αµέτρητοι κανόνες λειτουργίας περιορίζουν αυτήν την τάση. Εδώ έχουµε ένα συνονθύλευµα, ένα κουβάρι από : πρέπει-δεν πρέπει, επιτρέπεταιαπαγορεύεται, επιβάλλεται θέλεις δεν θέλεις, είτε το κατανοείς είτε όχι πρέπει να υπακούσεις. Το «σοφό» σχολείο δίνει πρωτοβουλίες στα παιδιά. Δεν καταπιέζει και δεν ποδοπατά τις κλίσεις η τα πάθη τους (µε την δηµιουργική έννοια). αντίθετα δίνει διέξοδο έκφρασης σ΄ αυτά.
Σε ποιόν ν’ απευθυνθώ?
Που είναι ο δάσκαλος µου? (στον λαβύρινθο των σκέψεων) Ο δάσκαλος στο δηµοτικό είναι ο πατερούλης µας. Ο κυµατοθραύστης που σταµατάει τις «τρικυµίες» και τις «θύελλες». Εδώ έχουµε πολλούς (ο φιλόλογος, ο µαθηµατικός, ο φυσικός, ο γυµναστής) σε ποιόν να απευθυνθώ? Ποιος θα µ’ ακούσει? Και όλοι έργαζονται, εµένα θα κοιτάξουν? Υπερασπίζονται ένα σύστηµα που δεν µ΄ αρέσει και θέλω να ανατρέψω. Πρέπει να καλυφθεί η ύλη. Το πρόβληµα που έχω δεν αφορά κανέναν. Δεν το λέω σε κανέναν. Καλύτερα σιωπή.
4
Επιδόσεις, βαθµοί, αναγνώριση, οικονοµική και κοινωνική επιβεβαίωση
Συναγωνισµός η Ανταγωνισµός
Πρέπει να πάρω απολυτήριο/πτυχίο/ να πετύχω στις εξετάσεις. Πρέπει να γίνω καλύτερος σαν τον «κάποιον», να γίνω καλύτερος από αυτόν να γίνω «κάποιος». Η µεταφορά από την ανωνυµία του «κανένα» στην διάκριση του «κάποιου» είναι βασανιστική. O Aνταγωνισµός ανταποκρίνεται σε ένα νούµερο. Ένα νούµερο εκφράζει την εξυπνάδα, την ικανότητα, τις προοπτικές για το µέλλον, την αποδοχή από το κοινωνικό σύνολο. Καθώς αυτά διαγράφονται και επικρατούν στην περιρρέουσα ατµόσφαιρα της τάξης ξεσηκώνουν πάθη συµπάθειες και κυρίως αντιπάθειες και αντιπαλότητες. Γίνονται φιλίες και συµµαχίες, στοχοποιούνται οι «εχθροί» και οι αντιπαθείς, η φαντασία και η εφευρετικότητα αναλώνεται σε σχέδια που θα ταλαιπωρήσουν τον συµµαθητή, θα του κάνουν τη ζωή δύσκολη, θα τον Κάνουν δυστυχισµένο και το σχολείο θα γίνει γι΄ αυτόν βραχνάς και τυράννα.
Η οµαδική, συλλογική δουλειά είναι άγνωστη. Τα ερεθίσµατα απευθύνονται και απαιτούν λύση από τον καθένα ξεχωριστά όχι από ένα (µικρό η µεγάλο) σύνολο µαθητών, που θα κάνουν έρευνα ΜΑΖΙ, θα διαχωρίσουν και τα επιµέρους θέµατα (ανάλυση), θα ορίσουν τοµείς και προσπάθειες τους (καταµερισµός), θα φέρουν τα αποτελέσµατα τους στην οµάδα και θα τα συζητήσουν αξιολογώντας τα πρωτεύοντα από τα δευτερεύοντα (σύνθεση) και τελικά θα τα παρουσιάσουν στους υπόλοιπους συµµαθητές οι οποίοι χωρισµένοι σε οµάδες και αυτοί θα µας παρουσιάσουν το θέµα τους. Το άτοµο είναι µόνο του, επιδιώκει να ερευνήσει/µάθει/κατακτήσει/και παρουσιάσει το θέµα µόνο του και κινδυνεύει ανά πάσα στιγµή να χλευαστεί στο πρώτο λάθος η λαθάκι η και να στολιστεί µε τις δάφνες της επιτυχίας. Τα στάδια (απαραίτητα) ανάλυση, καταµερισµός, αξιολόγηση, σύνθεση, παρουσίαση δεν υπάρχουν. Αντίθετα υπάρχει ένα κουβάρι µπερδεµένο που πρέπει να το ξεµπερδέψει ο µαθητής µόνος του. Η επιτυχία καλώς να έρθει η αποτυχία όµως στο σχολείο σηµαίνει αποτυχία στην κοινωνία. Τι σφραγίδα θα έχει η ταυτότητα µου (winner η looser)?
5
Τι να κάνουµε?
Δώστε πρωτοβουλίες στα παιδιά. Βάλτε ερεθίσµατα και στόχους ορατούς. Εµπνεύστε την συλλογική δουλειά και γίνετε ο καθοδηγητής της. Έτσι το αµείλικτο µέγεθος γίνεται µικρότερο γιατί είναι ορατό κάθε φορά (ορατοί στόχοι και ερεθίσµατα), Η επανάσταση (Επανάσταση η υποταγή) δεν είναι καταστροφή των πάντων αλλά αναζωογονητική αλλαγή, και η υποταγή δεν είναι δουλικότητα αλλά ένταξη σε ένα κοινό στόχο και επιδίωξη ενός κοινού αποτελέσµατος. Ο µαθητής δεν αναρωτιέται σε ποιόν να απευθυνθεί. Ξέρει. Είναι δίπλα του ο καθηγητής. Οι επιδόσεις και οι βαθµοί δεν είναι επιβράβευση η καταδίκη, είναι απλώς µια πυξίδα, µια ένδειξη ότι όλα βαίνουν καλώς» η «θέλει µια προσπάθεια επιπλέον» σε συγκεκριµένα σηµεία για να γίνει ένα βήµα παραπέρα. Δεν υπάρχει λόγος ανταγωνισµού µε κανέναν διότι αυτό που πετύχαµε είναι συλλογικό αποτέλεσµα. Οι προσπάθειες του άλλου δεν είναι «αντί» είναι «συν» (συγκλίνουσες, συνιστώσες της ίδιας συνισταµένης, ο αγώνας είναι συν-αγώνας µε τον συµµαθητή κλπ. Το κάθε έργο που κάνουµε συλλογικά αποκτάει µια δοµή, γίνεται κατανοητό και άρα καθόλου επικίνδυνο. Ξέρει ο µαθητής που πρέπει να στοχεύσει, που να επέµβει για καλύτερα αποτελέσµατα διότι η δοµή είναι καθαρή και εύγλωττη µπροστά του (ανάλυση, καταµερισµός, αξιολόγηση, σύνθεση, παρουσίαση). Το αναλυτικό πρόγραµµα και η ύλη είναι απαραίτητες αλλά ανεγκέφαλες δοµές. Ο καθηγητής είναι πιο σοφός. Οι δραστηριότητες που δεν εντάσσονται στο αναλυτικό πρόγραµµα δεν είναι χάσιµο χρόνου. Μουσική, θέατρο, τέχνες είτε σαν παρακολούθηση είτε σαν δραστηριότητα δεν είναι περιττές. Κάνουν το σχολείο ενδιαφέρον, δίνουν στο µαθητή λόγο ύπαρξης µέσα σ αυτό, τον βγάζει από την παθητικότητα και τον βάζει στη θέση του ενεργού ατόµου που καθορίζει την εξέλιξη των πραγµάτων. Η τάξη είναι η κοινωνία σε σµίκρυνση. Δηµιουργήστε µια (µικρο)κοινωνία µέσα στην τάξη χωρίς διαχωρισµούς και διακρίσεις. Αν τελικά δώσετε συλλογικές εργασίες, επιδιώξτε να δηµιουργηθούν νέες σχέσεις και φιλίες µέσα από τις συνεργασίες και όχι οι ήδη υπάρχουσες.
6
Μορφές ενδοσχολικού εκφοβισµού
Έχουν γραφτεί, επαναληφθεί και αναφερθεί άπειρες φορές ποιες είναι οι µορφές που µπορεί να πάρει το bullying ανάµεσα στους µαθητές και οι εκπαιδευτικοί τις ξέρουν, ωστόσο αν δεν το αναφέρουµε και µεις θα είναι παράλειψη. Έτσι θα αρκεσθούµε σε µια απλή αναφορά µε τίτλους. Θα σταθούµε λίγο περισσότερο στο Cyberbullying που είναι πιο πρόσφατο και τα κρούσµατα αυξάνονται ραγδαία. Σπρωξιές, βρισιές ,ξυλοδαρµού, προσβολές, απειλές, χειρονοµίες, Χλευασµός κοροϊδία, το πείραγµα και τον αστεϊσµό Καταστροφή προσωπικών αντικειµένων, κλοπές Εκβιασµούς, αποκλεισµό από παρέα, οµαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες Διάδοση κακόβουλων φηµών Σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση Θυµατοποίηση λόγω καταγωγής ή θρησκείας Κουτσοµπολιό, διάδοση ψευδών πληροφοριών εν γνώση η εν αγνοία του θύµατος. Σχόλια πολιτικών διακρίσεων
Cyberbullying Ηλεκτρονική παρενόχληση
µέσω sms, mms, emails, chatrooms, post & likes στο facebook, tweets. youtube και ότι άλλο µπορεί να φανταστεί κανείς
Η διαδικτυακή παρενόχληση µπορεί να λάβει διαφορετικές µορφές. Είναι η µορφή της εποχής µας και µπορεί να γίνει εύκολα, ανέξοδα και ανώνυµα από παντού. Κινητά τηλέφωνα-smartphones, tablets, PCs στην υπηρεσία του bullying. Ως cyberbullying χαρακτηρίζεται οποιαδήποτε πράξη εκφοβισµού, παρενόχλησης, τροµοκρατικής ή αυταρχικής συµπεριφοράς που θεσπίζεται και πραγµατοποιείται µέσω της χρήσης των ψηφιακών συσκευών επικοινωνίας, συγκεκριµένα του Διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων, και η οποία επαναλαµβάνεται ανά τακτά ή άτακτα χρονικά διαστήµατα. Τα αγόρια είναι πιο ενεργά στο cyberbullying. Το µέσον µας ξεπερνά τόσο που τα άτοµα η οι περιορισµένες δοµές όπως το σχολείο η οικογένεια δεν µπορούν να κάνουν σχεδόν τίποτα. Αµφιβολίες υπάρχουν αν µπορεί να γίνει κάτι και σε επίπεδο κράτους χωρίς να θιγούν βασικά ανθρώπινα δηµοκρατικά δικαιώµατα. Οι ίδιοι οι µαθητές δεν γνωρίζουν τρόπους να αποφύγουν η ν’ αντιµετωπίσουν το cyberbullying ενώ έρευνες έδειξαν ότι και τα θύµατα επιδίδονται µε τη σειρά τους σε cyberbullying απέναντι σε άλλους. Το φαινόµενο δεν θα εκλείψει παρά µόνο µε την άνοδο του πολιτισµικού µορφωτικού 7
επιπέδου του κάθε ατόµου. Ένα άτοµο ευαίσθητο, συνειδητοποιηµένο δεν επιτρέπει στον εαυτό του να προβεί σε τέτοιες πράξεις. Όπως δεν επιτρέπει στον εαυτό του να βρίζει χυδαία, να είναι χούλιγκαν, κατά τον ίδιο τρόπο δεν επιτρέπει στον εαυτό του να εκφοβίζει τους άλλους όχι µόνο µε ηλεκτρονικά µέσα αλλά και µε οτιδήποτε άλλο.
Η άνοδος όµως του µορφωτικού, πολιτισµικού κλπ επιπέδου επιτυγχάνεται µόνο µε την τέχνη, τα γράµµατα, το διάβασµα κλπ. Κάτι που µάλλον στην εποχή µας βρίσκεται σε διωγµό από όλους.
Οι µορφές Cyber-bullying σε τίτλους
Flaming. θυµωµένα και χυδαία ηλεκτρονικά µηνύµατα. Harassment (Παρενόχληση). Επανειληµµένα αποστολή προσβλητικών και χυδαίων µηνυµάτων. Δυσφήµηση-δηµοσιοποίηση (Denigration and outing) Διασπορά φηµών, κουτσοµπολιών , µυστικών η πληροφοριών, αποστολή εικόνων µε διάφορους τρόπους χωρίς λόγο και αιτία, χωρίς σχολιασµό, για να βλάψει τη φήµη κάποιου στις παρέες. Μίµηση.( Impersonation). Προσποιείται ότι είναι κάποιος άλλος για να βλάψει τη φήµη ή φιλίες αυτού του ατόµου. Εξαπάτηση. (Trickery) Αποκλεισµός. (Exclusion) κάποιου από µια online οµάδα.
8
Με τι µοιάζουν οι πρωταγωνιστές Του «δράµατος» Οι µαθητές – θύτες (bullies, εκφοβιστές)
έχουν συνήθως τα εξής χαρακτηριστικά : Σχεδόν εκρηκτική έντονη, εξωστρεφής, παρορµητική προσωπικότητα. Αναίδεια και επιθετικότητα, έντονη διάθεση για φιγούρα και εξυπνακισµούς. Πολύ χαµηλό βαθµό ενσυναίσθησης. Δεν ανέχονται τον διαφορετικό σε οποιαδήποτε µορφή του (χρώµα, θρησκεία, καταγωγή, ποιότητα (πιο καλός), ποσότητα (πιο χοντρός, κοντός, αδύνατος κλπ). Δεν είναι σπάνιο το φαινόµενο την µια στιγµή που είναι θύτες να βρεθούν την άλλη στο ρόλο του θύµατος από κάποιον που έχει τα παραπάνω χαρακτηριστικά σε µεγαλύτερες ποσότητες. Η µόνιµη δικαιολογία τους ότι προκλήθηκαν, ότι το θύµα «Τα θέλε» και ότι «δεν έγινε και τίποτα» «παίζαµε» «πλάκα κάναµε». Εγωπαθείς, εγωιστές, φιγουρατζήδες και νάρκισσοι. Υψηλή αυτοπεποίθηση (πολλές φορές ψεύτικη) που αν του την αµφισβητήσουν αντιδρά µε επιθετικότητα προς πάσα κατεύθυνση (είτε προς συµµαθητές είτε προς καθηγητές) Η αίσθηση υπεροχής και αναγνώρισης από τους άλλους είναι για τον bully απαραίτητο και συστατικό στοιχείο της προσωπικότητας του και από την προσωπικότητα του. Εννοείται ότι έχει σχέση µε κοινωνικούς, οικονοµικούς, οικογενειακούς παράγοντες. Τα παιδιά που εκφοβίζουν διεκδικούν ένα κοινωνικό status στην µικροκοινωνία της τάξης η του σχολείου.
Οι µαθητές – θύµατα
έχουν συνήθως τα εξής χαρακτηριστικά: Αν θέλαµε να είµαστε ακριβείς θα χωρίζαµε τα θύµατα σε δύο κατηγορίες ...και άλλη µια. Παθητικά θύµατα: Άτοµα µε µεγάλο βαθµό ανασφάλειας, υψηλό άγχος που αυξάνεται µε την παραµικρή απειλή, συνήθως µοναχικά και αποµονωµένα, µε χαµηλή αυτοεκτίµηση και αυτοπεποίθηση. Προκλητικά θύµατα: Άτοµα αδέξια, µάλλον αυθόρµητα αλλά και αντιδραστικά, πολλές φο΄ρες µε υπερκινητικά χαρακτηριστικά και µε δυσκολία συγκέντρωσης σε ένα στόχο. Μειοψηφίες Άτοµα (είτε παθητικά είτε προκλητικά) που όµως ανήκουν σε κάποια µειοψηφική κοινωνική οµάδα και είναι εγκλωβισµένα σε Κάποιο γκέτο που τους επιβάλλει η µειοψηφία τους και τα χαρακτηριστικά της (εθνότητα, θρήσκευµα, αναπηρία, σεξουαλικός προσανατολισµός, σωµατική εµφάνιση, παχυσαρκία, κλπ)
9
Τα χαρακτηρίστηκα του παρατηρητήσυµµαθητή
Οι συµµαθητές που κινούνται γύρω από το δίδυµο Θύµα-θύτης είναι συνήθως άτοµα που επιλέγουν 1. Να µην µιλήσουν, Σιωπούν και αποσιωπούν τα γεγονότα που συµβαίνουν µπροστά στα µάτια τους. Θεωρούν την καταγγελία κάρφωµα και σπιουνιά. Δεν πιστεύουν ότι µε κάποια ενέργεια τους θα γίνει κάτι. Έτσι διαχωρίζουν την θέση τους και σκέφτονται ότι «αφού δεν συµβαίνει σε µένα...» «µην ανακατώνεσαι εκεί που δεν σε σπέρνουν» κλπ. Φοβούνται µήπως καταγγέλλοντας αποµονωθούν από τους άλλους και θυµατοποιηθούν και αυτά. 2. Εννοείται ότι πολλές φορές και για τους παραπάνω λόγους µπορεί να πάρουν το µέρος του θύτη, για να αισθανθούν και αυτοί δυνατοί και από την µεριά των νικητών (winners και όχι loosers) Θα δείξουν τον θαυµασµό τους στον αρχηγό. Ο θαυµασµός αυτός είναι κρυµµένος φόβος. Θα τους δείτε να διασκεδάζουν, να γελάνε µε το θύµα και ενθαρρύνουν τη βία. Μπορεί στην πραγµατικότητα να είναι παιδιά που η βλάβη του άλλου δεν είναι στις προθέσεις τους, αλλά το κάνουν για να βρεθούν σε µία οµάδα δυνατή που ασκεί βία, ώστε να µην γίνουν αντικείµενο βίας από την ίδια οµάδα της τάξης. Δεν είναι σπάνιο το φαινόµενο κάποιο παιδί να γίνεται η να συµµετέχει σε µια οµάδα bullies για να προστατευτεί από το bullying. 3. Λίγοι και µετά από δουλειά και προβληµατισµό (συζητήσεις, ευαισθητοποίηση) µπορεί να κάνουν το σωστό και υπεύθυνο. Ποιό είναι αυτό? Να απορρίψουν τη βία, να παρέµβουν υπέρ του θύµατος και να σταµατήσουν την παρενόχληση και την καταπίεση του. Να µην ενδώσουν στις φήµες και στον διασυρµό. Αντίθετα να υποστηρίξουν το θύµα και να δηλώσουν ότι και δεν πιστεύουν τίποτα και δεν συµφωνούν µε την όποια βία αλλά θα ταχθούν και αντιµέτωποι µε τους θύτες και τις συµπεριφορές τους. Να αναφέρουν τα περιστατικά στους δασκάλους τους και στη διεύθυνση του σχολείου η να υποστηρίξουν και να ενθαρρύνουν το θύµα να Κάνει το ίδιο δηλώνοντας ότι αυτοί θα είναι εκεί και θα επιβεβαιώσουν το γεγονός.
Τι δεν είναι bullying
Αφού προσπαθήσαµε µε πάθος να ορίσουµε τι είναι bullying και εκφοβισµός θα ήταν σωστό και χρήσιµο να πούµε και τι δεν είναι εκφοβισµός. Δεν είναι : 1. Τα µεµονωµένα µη επαναλαµβανόµενα περιστατικά διενέξεων και συγκρούσεων που δεν γίνονται σε συνεχή και επαναλαµβανόµενη, αναίτια βάση από τα ίδια πάντα άτοµα ΠΡΟΣ τους ίδιους πάντα αποδέκτες. 2. Οι τυχαίες αποσπασµατικές βίαιες επιθετικές συµπεριφορές και πράξεις. 3. Οι επιθετικές συµπεριφορές που οφείλονται σε µια τεκµηριωµένη αντιπάθεια. 10
Το σχολικό
4. Οι καβγάδες και οι διαφωνίες (ακόµη και αν εκφράζονται µε ακραίο τρόπο, που έχουν συγκεκριµένες αρθρωµένες θέσεις και επιχειρήµατα τα οποία λέγονται πάνω στην σύγκρουση. 5. Όταν η συγκρούσεις οφείλονται σε διαφορετικούς αλληλοσυγκρουόµενους στόχους και επιδιώξεις, η θέσεις-πιστεύω (διαφορετικές ιδεολογικές πολιτικές, αθλητικές απόψεις και θέσεις)
περιβάλλον Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
Η εποχές της αθωότητας έχουν περάσει προ πολλού. Όλοι ξέρουµε που ζούµε, σε ποια κοινωνία και τι φαινόµενα γεννιούνται από αυτήν. Άρα µπορούµε να τα προλάβουµε, να προετοιµαστούµε και να προστατευτούµε. Το να µην λάβουµε τα µέτρα µας απέναντι στον εκφοβισµό µετά από όλα αυτά που συγκλόνισαν κατά καιρούς το πανελλήνιο (υπόθεση Αλεξ-Βέροια, υπόθεση του βιασµού µαθήτριας στην Αµάρυνθο-Εύβοια, υπόθεση Γιακουµάκη-Γιάννενα και τόσες άλλες) είναι µια επικίνδυνη αφέλεια. Έτσι η διεύθυνση και οι εκπαιδευτικοί ενός σχολείου µπορούν να Κάνουν µερικές απλές κινήσεις ώστε να διαφυλαχτούν και να διαφυλάξουν και τα παιδιά από δυσάρεστα γεγονότα. Τι µπορούµε να Κάνουµε? Διαρκή εκπαίδευση των καθηγητών ώστε να ξέρουν τα χαρακτηριστικά του φαινοµένου και να µπορούν να το αναγνωρίσουν. Συνέχεις και συστηµατικές συναντήσεις των εκπαιδευτικών για το θέµα για να επισηµανθούν τυχόν ενδείξεις για ύπαρξη τέτοιων τάσεων στο σχολείο και από που, ποιους κλπ Η ύπαρξη µια επιτροπής (συντονιστικής η πρωτοβουλίας) πιο εξειδικευµένης πάνω στο θέµα είναι καλή κίνηση. ακόµη καλύτερη θα είναι αν εµπλακούν σ΄ αυτή και µαθητές αλλά και γονείς. Η συνεργασία µε το σύλλογο γονέων είναι πολύ καλή γιατί µπορεί να µας πληροφορήσει τι συµβαίνει σε Κάποιο γονέα, σε Κάποια οικογένεια. Παρεµβάσεις σε κάθε τάξη, κάθε σχολική χρονιά µε κάθε ευκαιρία. Συνεργασία και συντονισµός µε τους µαθητές και ευαισθητοποίηση τους µε Κάθε µέσο και µε Κάθε ευκαιρία (και όχι µόνο Κάθε 6η Μαρτίου που είναι ηµέρα σχολικού εκφοβισµού). Δηµιουργία και παρακολούθηση εκδηλώσεων. Ηµερίδων, καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, οµιλιών, εκθέσεων ζωγραφικής, δηµιουργία αφίσας, website, facebook sites, αυτοσχέδιων εφηµερίδων (που προϋποθέτουν συλλογική δηµοσιογραφική δουλεία από τους µαθητές) , δηµιουργία βίντεο και προβολή τους στο σχολείο. Παρακολούθηση στο διάλειµµα και δηµιουργία µικρών δραστηριοτήτων στα διαλείµµατα (παιχνίδια οµαδικά) ώστε να µην οδηγούνται τα παιδιά σε «άλλες» 11
δραστηριότητες. Όµορφο σχολικό περιβάλλον. καλαίσθητη διακόσµηση µε αφίσες που υπενθυµίζουν και ευαισθητοποιούν αλλά και άλλες (έργα τέχνης, αντίγραφα πινάκων µεγάλων ζωγράφων κλπ) Δηµιουργείστε δραστηριότητες για τα παιδιά όπου θα εκφράσουν και θα διοχετεύσουν την ενεργητικότητα και τη δηµιουργικότητα τους. Τα παιδιά είναι γέµατα πάθος και ένστικτο. Αν δεν τους δώσουµε διεξόδους να τα εκφράσουν τότε το πάθος θα βρει διέξοδο µόνο του και θα είναι απρόβλεπτο και από ότι λέει η καθηµερινή πρακτική είναι µάλλον κακό (χουλιγκανισµός, βία, κακός εννοούµενος οπαδισµός, ναρκωτικά κλπ). Ενεργοποίηση των ίδιων των µαθητών απέναντι σε τέτοια φαινόµενα (όχι µόνο bullying αλλά και ρατσισµού, ασέβειας στη διαφορετικότητα κλπ) Ανάπτυξη άτυπων θεσµών µέσα στο σχολείο (διαµεσολαβητές, guardian angels κλπ) που θα διασφαλίσουν και θα εξασφαλίσουν µια εγγενή άµυνα για τον πληθυσµό του σχολείου χωρίς µεθόδους αστυνοµικές η τιµωρητικές. Ανάπτυξη του αισθήµατος της ενσυναίσθησης µέσα στο σχολείο µε παρεµβάσεις στις τάξεις από όλους τους καθηγητές και σε µεµονωµένα άτοµα. Η ενσυναίσθηση σαν µέθοδο προσέγγισης των µαθητών µεταξύ τους. Τα τελευταία τέσσερα bullets αναπτύσσονται διεξοδικά παρακάτω,
Στην παράσταση ΓΙΑΝΝΗΣ Χ= XENOS και στη συζήτηση τόσο κατά την διάρκεια της παράστασης µε την συµµετοχή των µαθητών, Όσο και στο τέλος επιδιώκεται, τελειώνοντας, να υπάρξουν συγκεκριµένες προτάσεις και συµπεράσµατα (για την αυτοοργάνωση της µικροκοινωνίας του σχολείου-καθηγητές, µαθητές) για το τι µπορούµε να κάνουµε.
12
Ενσυναίσθηση Ένας ορισµός
Με τον όρο «Ενσυναίσθηση» ορίζουµε την συναισθηµατική ταύτιση µε ένα άλλο άτοµο. Η κατανόηση της θέσης, της συναισθηµατικής κατάστασης, των σκέψεων ή γενικότερα της κατάστασης κάποιου άλλου. Εκείνος που χρησιµοποιεί την ενσυναίσθηση µπορεί να καταλάβει, να δεχθεί και να αισθανθεί αυτό που αισθάνεται ένα άλλο άτοµο. Μπορεί να βάλει τον εαυτό του στη θέση του άλλου, να κατανοήσει τη συµπεριφορά του και να αναγνωρίσει τα κίνητρά αυτής της συµπεριφοράς. Να δει δηλαδή τον κόσµο µέσα από τα µάτια του άλλου. Πρόκειται, εν ολίγοις, για ένα εξαιρετικά ισχυρό και αποτελεσµατικό εργαλείο επικοινωνίας. Η «ενσυναίσθηση» είναι µια λειτουργία και ικανότητα που όλοι διαθέτουµε αλλά οι περισσότεροι την
αγνοούµε, η την
παρακάµπτουµε. Γι’ αυτό και παραµένει αναξιοποίητη. Η ενσυναίσθηση µας καλεί σε µια µικρή προσπάθεια, ώστε να µπορέσουµε να µπούµε στη θέση του άλλου χωρίς να χάσουµε την ακεραιότητα της δικής µας ύπαρξης. Η ενσυναίσθηση µας παρακινεί να κάνουµε ένα µικρό βήµα, µε τεράστια όµως επίδραση στις διαπροσωπικές επαφές µας Η ενσυναίσθησης ξεκινάει µε την κατανόηση των συναισθηµάτων του άλλου. Εάν ο καθένας ήξερε και συνειδητοποιούσε τα συναισθήµατα του και αν τα µοιραζόταν µαζί µας, τα πράγµατα θα ήταν εύκολα. Αλλά δεν τα γνωρίζει. Και είναι πιο δύσκολο να αναγνωρίσει (και να παραδεχθεί) τα συναισθήµατα τα δικά του, παρά κάποιου άλλου. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το κάνουν, έτσι πρέπει εµείς να τους προσεγγίσουµε και να καταλάβουµε, να µαντέψουµε και διακριτικά να επέµβουµε µέσα από σηµάδια και χαρακτηριστικά που µας δίνουν οι άλλοι που δεν είναι απαραίτητα λεκτικά αλλά ανήκουν στη γλώσσα του σώµατος, στα βλέµµατα κλπ.
Η λειτουργικότητα και η εµβέλεια της ενσυναίσθησης
Η κοινωνία µας έχει γίνει πολύ σύνθετη και οι σχέσεις των ανθρώπων επίσης. Πράγµατα τα οποία ήταν Κάποτε αυτονόητα , όπως ο σεβασµός του ενός από τον άλλο δεν είναι πια και πρέπει να γίνει µια ιδιαίτερη προσπάθεια για να συµβούν. Έτσι η ενσυναίσθηση φέρνει τους ανθρώπους κοντά, τους βοηθά να καταλάβουν ο ένας τον άλλον. Με αυτό τον τρόπο αναπτύσσεται αµοιβαίος σεβασµός. Όταν κάποιος δείχνει ενσυναίσθηση κάνει κάτι περισσότερο από το να ακούει τον συνάνθρωπο του (συµµαθητή του): αντιδρά σε αυτόν µε τρόπο µε τον οποίο αναπτύσσει αµοιβαία κατανόηση και εµπιστοσύνη. Δίνει απαντήσεις που µπορούν αποτελεσµατικά να τον βοηθήσουν.
13
Πως ενεργοποιείται η ενσυναίσθηση ποια είναι τα στάδια
1. Κατανόηση και αποδοχή Το άτοµο που έχει (δείχνει) ενσυναίσθηση πλησιάζει τον συµµαθητή µε µια διάθεση κατανόησης. Είναι σαν να του λέει : Καταλαβαίνω τι νιώθεις και είµαι εδώ κοντά. η άποψη σου, ο τρόπος που βλέπεις και αντιµετωπίζεις τα πράγµατα είναι ενδιαφέρον. 2. Κάθε τρόπος είναι αποδεκτός για να δηλώσουµε ότι (εν) συναισθανόµαστε τον άλλον. Το άτοµο που έχει (δείχνει) ενσυναίσθηση χρησιµοποιεί ότι µέσο έχει, γνωρίζει και διαθέτει για να έχει µια επικοινωνία µε τον παθόντα. Και αυτά είναι: Ο λόγος. Η λεκτική επικοινωνία (η πλέον διαδεδοµένη) µε µια συζήτηση που έχει στόχο και φτάνει ΣΣΕ ένα συµπέρασµα λογικό, η συναισθηµατικά υποστηρικτικό. Η µη λεκτική επικοινωνία: Το βλέµµα αλλά και η κατανόηση που εκπέµπει ο συνοµιλητής, η αυτοπεποίθηση του, η υποστήριξη και η ενθάρρυνση δίνει στον παθόντα να καταλάβει ότι κανείς δεν τον κατακρίνει, κανείς δεν τον απορρίπτει. Η συµπαθητική φυσική επαφή. Ένα σφίξιµο η χτύπηµα του ώµου η της πλάτης, ένα σφίξιµο του χεριού σε µια χειραψία. Η δοτική συµπεριφορά στην κατάλληλη στιγµή: Η προσφορά ενός αντικειµένου, µολύβι, χαρτοµάντιλο, ένα κοµµάτι από το σάντουιτς που τρώµε, δίνει στον άλλον να καταλάβει τα φιλικά µας αισθήµατα. Το άτοµο που έχει (δείχνει) ενσυναίσθηση πρέπει πρώτα να αντιληφθεί τη δύσκολη συναισθηµατική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο συµµαθητής του. Στη συνέχεια, χρειάζεται να εντοπίζει τις αλλαγές στη συναισθηµατική του κατάσταση καθώς µιλάει. Αλλαγές στις εκφράσεις, στην αναπνοή και στο ρυθµό του λόγου, στο άγχος που υπάρχει και που εκφράζεται µέσα από τα λεγόµενα και µέσα από τον τρόπο που λέγονται τα πράγµατα. Αλλαγές στις εκφράσεις του πρόσωπου, και στην στάση του σώµατος έχουν πολύ µεγάλη σηµασία. Αυτό δεν σηµαίνει ότι πρέπει να συµφωνούµε σε όλα µε τον παθόντα. Να ακούµε προσεκτικά σε µια πολιτισµένη συζήτηση χωρίς εντάσεις και διακοπές: Ναι! Αλλά µε τον ίδιο τρόπο µπορεί να εκφραστεί και µια άλλη άποψη σαν µια πιθανή εκδοχή. π.χ. Όταν µας µιλάει κάποιος που υπέστη bullying και µας λέει πως αντέδρασε και η αντίδραση του δεν ήταν η ενδεδειγµένη, τότε µπορούµε να προσθέσουµε «διαφωνώντας» (πάντα µε κατανόηση) : «µήπως η β συµπεριφορά είναι καλύτερη και θα φέρει πιο κάλα, επιθυµητά αποτελέσµατα ώστε να λείψει το πρόβληµα???» Οι πολλές ερωτήσεις και διακοπές δεν είναι καλές διότι µπορεί να εκληφθούν σαν καθοδήγηση/ανάκριση του παθόντα. 14
Η τυπική συµπεριφορά δεν προάγει την επικοινωνία (Οι τυποποιηµένες φράσεις, όπως «δεν πειράζει» ή «όλα θα περάσουν»), διότι δείχνουν ότι δεν υπάρχει πραγµατικό ενδιαφέρον και ο άλλος θέλει να κουκουλώσει το συµβάν το οποίο όµως απασχολεί και τυραννάει πολύ τον παθόντα. . Αποφεύγουµε να ταυτιστούµε συναισθηµατικά. Η συναισθηµατική εµπλοκή του ακροατή ΜΜΕ τον παθόντα δεν είναι καλή διότι µας Κάνει να πάρουµε το µέρος του ενός και να µην διατηρήσουµε την ψυχραιµία και τις ίσες αποστάσεις. Κάτι τέτοιο θα έφερνε µια πόλωση και µια κλιµάκωση της σύγκρουσης. Δεν κρίνουµε/κριτικάρουµε τον παθόντα. Τουλάχιστον στο πρώτο στάδιο, όταν είναι εν βρασµώ και Κάτω από την επίρροια έντονων συναισθηµάτων το να κρίνουµε, να κατακρίνουµε και να λέµε το «σωστό» στον παθόντα δεν βοηθάει. Αντίθετα τις περισσότερες φορές Κάνει κακό διότι δηλώνει στον παθόντα (που εκείνη τη στιγµή έχει ανάγκη από υποστήριξη) ότι είναι µόνος του χωρίς φίλους κατανόηση κλπ.
15
Θεατρικές τεχνικές εργαλεία για την αντιµετώπιση του bullying
To Action Theater
Το θέατρο είναι µέσα στο bullying. Και εξηγούµεθα για να µην παρεξηγηθούµε. Από τη στιγµή που έχουµε δύο πόλους (θύτης-θύµα) που συγκρούονται, από τη στιγµή που έχουµε εµπλοκή και άλλων πρόσωπων (καθηγητές, γονείς, επιστήµη κλπ), από τη στιγµή που ένα απλό περιστατικό bullying φανερώνει άλλες πιο βαθιές καταστάσεις (ψυχολογικές, οικογενειακές και κοινωνικές τραγωδίες, χωρισµένοι γονείς, παιδιά που δεν έχουν την προσοχή που τους πρέπει κλπ) τότε βρισκόµαστε σε ένα κοινό τόπο από τον οποίο αντλούν και το θέατρο και το bullying. Είµαστε λοιπόν σε ένα περιβάλλον που έχουν ρίζες, ψυχολογικές και κοινωνικές και τα δύο και άρα µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε ΠΟΛΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ το ένα (θέατρο) για να αντιµετωπίσουµε το άλλο (bullying)
To action theater χρησιµοποιεί την συµπεριφορά σαν µοντέλο για παρατήρηση, προβληµατισµό και συνειδητοποίηση. Πάνω σε ένα απλό story παρουσιάζονται οι βασικές συµπεριφορές οι οποίες θέτουν τον εαυτό τους στη διάθεση των θεατών και δέχονται σχόλια και κριτική. Έτσι πάνω στο θέµα που εξετάζεται ο µαθητής/θεατής δεν δεσµεύεται να πάρει θέση πάνω στην συµπεριφορά του µοντέλου (ηθοποιού που παίζει ένα ρόλο και παρουσιάζει µια συµπεριφορά). Ενώ στην πραγµατική ζωή ίσως φοβάται και δεν µιλάει διότι θα εµπλέξει πραγµατικά πρόσωπα στην «αφήγηση» του, µπροστά σε µια παράσταση «action theater» εκφράζεται, λέει τη γνώµη του και διαµορφώνει άποψη, παίρνει θέση. Είναι ακριβώς η βάση και η φόρµα που βασίσθηκε η παράσταση µας ΓΙΑΝΝΗΣ Χ=XENOS όπου οι συµπεριφορές παρουσιάζονται πάνω στη σκηνή, εµπλέκονται σε µια απλή ιστορία και αρκετές φορές οι ηθοποιοί σταµατούν τη δράση και τη µυθοπλασία και απευθύνονται άµεσα στο κοινό (µαθητικό συνήθως) και προκαλούν την γνώµη, το σχόλιο την κριτική του πάνω σε ότι έγινε, στη συµπεριφορά στην αντίδραση). To action theater είναι ένας συνδυασµός θεατρικής δράσης και διάλογου. Η θεατρική δράση γίνεται και είναι γεµάτη προκλήσεις ακριβώς για να προκαλέσει διάλογο και έκφραση απόψεων και δράσης. Η θεατρική δράση είναι υποτυπώδης και πολλές φορές σε πολλά σηµεία ανολοκλήρωτη και ανοιχτή ακριβώς για να συµπληρωθεί από την παρέµβαση του κοινού. Η επικοινωνία και η γέφυρα µεταξύ θεατή και δρώµενων είναι πιο έντονη από ποτέ και γι΄ αυτό τα αποτελέσµατα είναι άµεσα και φανερά.
16
H δράση και ρόλος του Guardian Angel (η befriending η budding)
(Be friending = να είσαι φίλος, budding (εκ του buddy) που σηµαίνει και πάλι φίλος, φιλαράκι στη καθοµιλουµένη. Ο εκπαιδευτικός όταν βλέπει η υποψιάζεται µια επικίνδυνη εστία βίας και bullying ορίζει έναν «παρατηρητή φύλακα άγγελο» κρυφό και άγνωστο συνήθως στους υπόλοιπους. Πρόκειται για µια νόµιµη «συνωµοσία» µεταξύ του καθηγητή και του µαθητή ο οποίος έχει το νου του στα υποκείµενα (θύτη και θύµα) και όταν οι σχέσεις περνάνε τα εσκαµµένα επεµβαίνει πυροσβεστικά και σώζει καταστάσεις. Στην πραγµατικότητα πρόκειται για ένα σύνθετο πλέγµα σχέσεων µέσα στην τάξη µια που ο εκπαιδευτικός συνάπτει τέτοιες συµφωνίες µε όλα η µε τα περισσότερα παιδιά (αν όχι µε όλα) όπου όλοι έχουν και έναν «φύλακα άγγελο» (η buddy) να έχει το νου του. Στις προηγµένες εκπαιδευτικά χώρες που έχει εφαρµοστεί (Σκανδιναβικές) το πλέγµα των guardian angel συνάπτεται στην αρχή της σχολικής χρονιάς και χωρίς αφορµή. Δεν περιλαµβάνει µόνο το bullying αλλά πάρα πολλά θέµατα και όχι µόνο καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης και µεγάλης επικινδυνότητας. Ο guardian angel για παράδειγµα µπορεί να είναι βοηθητικός σε µαθήµατα που ο προστατευόµενος του έχει δυσκολίες, η να περνάει από το σπίτι του να τον πάρει για να πάνε µαζί σχολείο διότι ο προστατευόµενος έχει δυσκολία να ξυπνήσει η ότι άλλο.
Είναι µια δοµηµένη διαδικασία που έχει σαν στόχο της την αποκατάσταση της σχέσης των Peer mediation δύο πλευρών µε τη βοήθεια ενός τρίτου ουδέτερου διαµεσολαβητή στην προκειµένη σε απλά ελληνικά περίπτωση του εκπαιδευτικού Προσβλέπει στην αποκατάσταση των τραυµατισµένων σχέσεων µεταξύ των συνοµηλίκων/συµµαθητών. Ο εκπαιδευτικός λειτουργεί ψύχραιµα και Σχολική Διαµεσολάβηση πυροσβεστικά και βάζει τον έναν απέναντι στον άλλο σε µια ισότιµη βάση συζήτησης και (µε επίβλεψη εκπαιδευτικού) επίλυσης των διαφορών. Έτσι αποκαθίσταται η επικοινωνία µεταξύ των δύο πόλων (θύτηςθύµα) και οι ενδιαφερόµενοι εκφράζουν συναισθήµατα απόψεις. Απώτερος στόχος η αποκατάσταση του πολιτισµένου διαλόγου. Καταλήγει σε αµοιβαίες υποσχέσεις, συµφωνίες κυρίων και ανάληψη ευθυνών για την τήρηση τους. Το peer to peer έχει επιτυχία στην µείωση της πιθανότητας υποτροπής και επανάληψης φαινοµένων βίας µετάξι των ίδιων προσώπων. Στους εµπλεκόµενους δίνει µεγαλύτερη αίσθηση του δίκαιου και αυξάνει τη συναίνεση.
17
Να ένα παράδειγµα
ΛΑΘΟΣ Καβγάς δύο µαθητών στο διάλειµµα για πολλοστή φορά και χωρίς εµφανή αιτία. Ο εκπαιδευτικός το βλέπει και επεµβαίνει. ΚΑΘ: Για ελάτε εδώ εσείς. ΤΩΡΑ! Γιατί µαλώνετε, τι συµβαίνει? Τι νοµίζετε ότι κάνετε? ΜΑΘ Α: Αυτός άρχισε. Εγώ..! ΜΑΘ Β: Είναι ψεύτης. Εγώ καθόµουνα και στα καλά του καθούµενου άρχισε να βρίζει και να µου δίνει µπουνιές. ΚΑΘ: Σκασµός και οι δυο σας. Στο διευθυντή τώρα και έρχοµαι και γω.
ΣΩΣΤΟ Καβγάς δύο µαθητών στο διάλειµµα για πολλοστή φορά και χωρίς εµφανή αιτία. Ο εκπαιδευτικός το βλέπει και επεµβαίνει. ΚΑΘ: Ήρεµα! Ήρεµα! Τι συµβαίνει εδώ? Κάτι σοβαρό σίγουρα για να µαλώνετε. ΜΑΘ Α: Αυτός άρχισε. Εγώ..! ΜΑΘ Β: Είναι ψεύτης. Εγώ καθόµουνα και στα καλά του καθούµενου άρχισε να βρίζει και να µου δίνει µπουνιές. ΚΑΘ: Εντάξει. Και οι δύο έχετε δίκιο. Θα το
βρούµε σε λίγο. Πάρτε µια ανάσα πιείτε λίγο νερό και σε 10 λεπτά θα το συζητήσουµε και όλα θα διαλευκανθούν Έτσι θυµωµένοι όπως είστε δεν µπορούµε να συζητήσουµε..
Στην δεύτερη περίπτωση συµβαίνουν µερικά σηµαντικά πράγµατα από την µεριά του εκπαιδευτικού. Ας διαβάσουµε Κάτω από τις γραµµές. 1.Αναγνωρίζει ότι και οι δύο έχουν δίκιο. Έτσι δεν γίνεται καταδικαστικός για τον έναν εκ των δύο και δεν χρειάζεται να καταφύγει σε τιµωρητικές µεθόδους και για τους δύο (τάχα ακριβοδίκαια) . 2. Αναγνωρίζει ότι και οι δύο χρειάζονται λίγο χρόνο (µια ανάσα) και την επέµβαση ενός ψύχραιµου στοιχείου ανάµεσα τους, µιας ανάπαυλας (πιείτε λίγο νερό). 3. Τους δίνει να καταλάβουν ότι υπάρχει λύση για όλα και ότι αυτός είναι εκεί για αίσιο τέλος 4. Ο θυµός δεν είναι καλός συνήγορος και η αποδεκτή βάση και λειτουργία είναι η συζήτηση και τίποτα άλλο. Η συνεισφορά του διαµεσολαβητή (PEER HELPERS) είναι σηµαντική και έγκειται στην ανάλυση και σύνθεση των δύο πλευρών. Έτσι επιτυγχάνεται η αµοιβαία κατανόηση και η αναγνώριση των σηµείων στα οποία κάθε πλευρά έχει δίκαιο.
Peer to peer mediation Διαµεσολάβηση συνοµηλίκων (µε επίβλεψη άλλων συνοµηλίκων ο εκπαιδευτικός απλός παρατηρητής η και εντελώς απών)
Η παραπάνω διαδικασία µπορεί να γίνει χωρίς την διαµεσολάβηση εκπαιδευτικού αλλά µε την διαµεσολάβηση άλλων µαθητών. Η διαδικασία αυτή πρέπει να αρχίσει από νωρίς και όχι όταν παρουσιαστεί κάποιο φαινόµενο µέσα στο σχολικό περιβάλλον. Είναι πολύ καλή µέθοδος και τα αποτελέσµατα της είναι πολλαπλά. Έχει βρεθεί ότι σχολεία που την εφαρµόζουν (σε Ευρωπαϊκό επίπεδο) µείωσαν τον φαινόµενο σε ποσοστό από 25-75%. Η δυσκολία της είναι στη επιλογή των µεσολαβητών και στη σύνθεση της Οµάδας διαµεσολάβησης. Οι διαµεσολαβητές πρέπει να έχουν µια έντονη αλλά ισορροπηµένη και θετική προσωπικότητα. Να έχουν αυξηµένο το αίσθηµα του σεβασµού διότι θα πρέπει να σέβονται τα συναισθήµατα άλλων. Να έχουν αυξηµένη αντίληψη και να καταλαβαίνουν τι διεµείφθει σε µια διένεξη. Να µπορούν και να είναι διατεθειµένοι να ακούν τον άλλον µε µια ακρόαση 18
λειτουργική ενεργητική και όχι διακοσµητική και τυπική. Να είναι θετικοί, δεκτικοί και ενθαρρυντικοί σε σχέση µε τον άλλο. να δείχνουν ενδιαφέρον για την Κάθε περίπτωση. Γίνεται κατανοητό ότι όλα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι δύσκολο να βρεθούν σε παιδιά στην εφηβική ηλικία, χωρίς να σηµαίνει αυτό ότι είναι αδύνατο. Τις περισσότερες φορές ο εκπαιδευτικός συντονιστής η οι συντονιστές χρειάζεται να εκπαιδεύσουν τους διαµεσολαβητές και να καλλιεργήσουν αυτές τις ικανότητες. Η ύπαρξη οµάδας διαµεσολάβησης από τους ίδιους τους µαθητές βασίζεται σε εθελοντές µαθητές (που θέλουν και προσφέρονται οι ίδιοι και όχι ότι τους επιλέγει κάποιος καθηγητής ενώ αυτοί δεν θέλουν) αποτελεί πολιτική του σχολείου και απαιτεί την συνεργασία πολλών παραγόντων και κυρίως καθηγητών και γονέων. Οι συντονιστές µέσα στα πλαίσια της εκπαίδευσης των διαµεσολαβητών και της δηµιουργίας της οµάδας εκτός των άλλων : Δηµιουργούν καλό κλίµα επαφής και συνεργασίας, Κατανόησης µεταξύ των µελών της οµάδας. Εµπνέουν, κινητοποιούν, προβληµατίζουν και ευαισθητοποιούν την οµάδα. Οι Μεσολαβητές πρέπει να µάθουν τα βασικά της διαµεσολάβησης και της υποστήριξης των συµµαθητών/ συνοµηλίκων. Να γίνουν «διαφηµιστές» του προγράµµατος και της δράσης µέσα στο σχολείο. Πρέπει να είναι άτοµα µε έντονο το αίσθηµα της προσφοράς και της διαθεσιµότητας ώστε να είναι στη διάθεση Κάθε άλλου µαθητή όταν υπάρχουν φαινόµενα για παροχή βοήθειας. Να µπορούν διευθύνουν τις συζητήσεις βάση των αρχών της διαµεσολάβησης χωρίς να πλατειάζουν και να µένουν σε περιττές επουσιώδεις λεπτοµέρειες. Να έχουν την ικανότητα να εκτονώνουν την διαφορά, το θυµό, και να φτάνουν σε µια συµφωνία την οποία στη συνέχεια θα παρακολουθούν ώστε να τηρείται. Πρέπει να µάθουν να είναι αµερόληπτοι, υποµονετικοί, εχέµυθοι, θετικοί, να αποκτήσουν επικοινωνιακές δεξιότητες, και να σέβονται την διαφορετικότητα του οποιουδήποτε άλλου, όποια και αν είναι αυτή. Γίνεται αντιληπτό ότι η δηµιουργία οµάδας διαµεσολάβησης από τους ίδιους τους µαθητές είναι µια µακριά διαδικασία εκπαίδευσης που πρέπει να γίνει µε γνώση για να πετύχει και να έχει τα επιθυµητά αποτελέσµατα. Η διαδικασία του peer to peer mediation Ένα υποτυπώδες σχέδιο που έχει εφαρµοστεί µε Κάποιες διάφορες και παρεκκλίσεις από σχολείο σε σχολείο (σε Ευρωπαϊκό επίπεδο) µπορεί να πατήσει στους έξης βασικούς άξονες: Α. Συνάντηση των δύο µερών της διένεξης µε τους διαµεσολαβητές. Ενηµέρωση ποια είναι η διαδικασία και τι περιλαµβάνει. Β. Αποσαφήνιση των ρόλων όλων των παριστάµενων και εµπλεκόµενων στη διαµεσολάβηση. (Διαπίστωση ότι η διαδικασία έγινε κατανοητή και είναι σεβαστή. Γ. Οι «αντίπαλοι» όταν αρχίσει η διαδικασία συστήνονται. Κατόπιν λένε την εκδοχή τους για το συµβάν η τα συµβάντα στην οµάδα διαµεσολάβησης. Εκφράζουν τα συναισθήµατα τους λεκτικά µε όση λεπτοµέρεια γίνεται. Δ. Οδηγούνται από τους διαµεσολαβητές να αναφέρουν σύµφωνα µε τη δική τους οπτική 19
Δ. Οδηγούνται από τους διαµεσολαβητές να αναφέρουν σύµφωνα µε τη δική τους οπτική ποια είναι η δική τους ευθύνη για το συµβάν. Ε. Γίνεται συζήτηση όπου βρίσκονται κοινά σηµεία ανάµεσα στις δύο πλευρές. ΣΤ. καταλήγουν σε κοινά αποδεκτές λύσεις και συνάπτουν συµφωνία µεταξύ των δύο µερών που την υπογράφουν. Ζ. Ορίζουν νέα ηµεροµηνία συνεδρίας όπου διαπιστώνεται η πρόοδος και η τήρηση της συµφωνίας. Πολλές φορές µέσα σε ένα παιχνίδι ρόλων ζητείται από τους αντιπάλους να πάρουν ο ένας την θέση του άλλου και να υπερασπιστεί τη θέση του. (Ενσυναίσθηση) Τα οφέλη από την µέθοδο της διαµεσολάβησης είναι πολλά και για τους εµπλεκόµενους, και για τους διαµεσολαβητές (αυτογνωσία, υπευθυνότητα, αναγνώριση και σεβασµός των συναισθηµάτων των άλλων , ανάπτυξη πνεύµατος συνεργασίας και εµπιστοσύνη) και για τους εκπαιδευτικούς/συντονιστές (Ισότιµες σχέσεις καθηγητών- µαθητών, νέα κανάλια επικοινωνίας µε τους µαθητές, κατάργηση της αυθεντίας του καθηγητή). Όµως θα µείνουµε λίγο περισσότερο στα οφέλη και τα πλεονεκτήµατα για το σχολείο που πιστεύουµε ότι είναι συντριπτικά: Βελτίωση του κλίµατος του σχολείου Ελάφρυνση των καθηγητών από εντάσεις και περιττό στρες. Λιγότερες τιµωρίες • Λιγότερη βία , κλίµα δηµιουργικότητας και συνεργασίας µέσα στο σχολείο που έχει αποτελέσµατα στις επιδόσεις των µαθητών, κλίµα ευφορίας και ικανοποίησης τόσο των θυµάτων όσο και των δραστών αλλά και όλων των µαθητών από την συνείδηση ότι οι καθηγητές καταλαβαίνουν, είναι κοντά στα παιδιά, αλλά και τα παιδιά αποτελούν µέλη µιας κοινωνίας µε αλληλοϋποστήριξη, κατανόηση, αποδοχή και αλληλεγγύη.
Η µέθοδος του Anatol Pikas Η µέθοδος θεωρείται από πολλούς η πιο ολοκληρωµένη στην αντιµετώπιση του (της επιµερισµένης εκφοβισµού (Κen Rigdy, Phd, Αγγλοαυστραλός ερευνητής-Hawke Research Institute, φροντίδας)
University of South Australia). Είναι η µέθοδος της Επιµερισµένης Φροντίδας (Shared Concern method) που ξεκίνησε στη 10ετία του 60 και ολοκληρώθηκε το 1970.
Προϋποθέτει µια πολύ οργανωµένη σχολική δοµή π ου µπορεί να έχει υπηρεσίες
αξιολόγησης και παρακολούθησης των µαθητών και των σχέσεων τους στο σχολικό περιβάλλον. Αυτές οι δοµές µπορούν να έχουν πληροφορίες για τις περιπτώσεις bullying στο σχολείο για τα άτοµα που εµπλέκονται χωρίς τα ίδια και κυρίως το θύµα να έχει προβεί σε καταγγελίες, οµολογίες κλπ. Για να µην υπάρξουν πράξεις αντεκδίκησης και κλιµάκωσης της βίας ο/οι εκπαιδευτικοί συλλέγουν πληροφορίες δικές τους η από τρίτους και ξεκινούν την διαδικασία αντιµετώπισης.
Όταν διαπιστωθεί το πρόβληµα Ο εκπαιδευτικός που αναλαµβάνει επιδιώκει και συναντά τον θύτη η του θύτες σε επιµέρους συναντήσεις και επιδιώκει να υπάρξει µια σχέση σεβασµού µεταξύ τους µέσα από σχέσεις και οµολογίες ειλικρίνειας. Μετά αποφασίζει να τους συναντήσει όλους µαζί, όλη την «οµάδα». Ο tutor αποφεύγει να κατηγορήσει κάποιον για εκφοβισµό. Απλά θέτει το πρόβληµα του παιδιού που εκφοβίζεται. 20
Ότι ο «Χ» συµµαθητής τους έχει κάποιο πρόβληµα µέσα στο σχολείο που τον κάνει δυστυχισµένο, τον κάνει να µην θέλει να έρθει στο σχολείο κλπ. εκεί ακούει την δική τους γνώµη: Αν ξέρουν κάτι αυτοί –οι θύτες- για την αιτία. Είναι βασικό να µην ενοχοποιηθεί κάνεις, ο εκπαιδευτικός δεν ψάχνει για ένοχο.
Προτάσεις για την αντιµετώπιση του προβλήµατος. Ο εκπαιδευτικός ζητάει από τους ίδιους τους θύτες. Να καταθέσουν προτάσεις µέσα από την σχέση που έχουν µε το θύµα και αφού τον ξέρουν καλύτερα, τι θα ήταν καλύτερο για να εξαλειφθεί το πρόβληµα. Συλλέγει τις γνώµες/προτάσεις του και τις καταγράφει. Προσπαθεί να καταλάβει αν υπάρχει Κάποια αιτία η αφορµή που συµβαίνει ο εκφοβισµός και αν είναι δυνατόν στην συνάντηση µε τ θύµα προσπαθεί να την ελαχιστοποιήσει η να την εξαλείψει. (Αν το θύµα είναι παχύσαρκο ας πούµε αυτό δεν είναι δυνατό. Αλλά αν του αρέσει να φοράει σκισµένα παντελόνια, ο εκπαιδευτικός προσπαθεί να τον πείσει να µην τα φοράει στο σχολείο.)
Πρόσκληση του θύµατος. Ο εκπαιδευτικός ζητά την γνώµη του για να το βοηθήσει και παρουσιάζει και τις προτάσεις των θυτών για την εξοµάλυνση του προβλήµατος. Βλέπει τις αντιδράσεις του και ζητά τη γνώµη του για τις προτάσεις τους.
Β’ συνάντηση µε τους θύτες. Εκτίµηση της κατάστασης. Αν υπάρχει βελτίωση των σχέσεων, αν οι θύτες έχουν αλλάξει στάση και εφαρµόζουν αυτά που πρότειναν, τότε επαινούνται και ορίζεται συνάντηση-συζήτηση µε το θύµα. Αν δεν έχουν βελτιωθεί τα πράγµατα και συνεχίζουν να εκφοβίζουν τότε επαναλαµβάνονται οι προτάσεις τους από την προηγούµενη συνάντηση και η συνάντηση µε το θύµα αναβάλλεται για αργότερα όταν υπάρξουν οι προϋποθέσεις.
Η συνάντηση. Κοινή συνεδρία θύµατος και θυτών Συνάντηση οµαδική όλων, παρουσία και του θύµατος, για την οριστική συµφωνία µεταξύ τους και για να επιβεβαιωθεί ότι ο εκφοβισµός έχει σταµατήσει. Αν το θύµα όπως αναφέρθεικε παραπάνω, προκαλεί µε κάποιο τρόπο, ενθαρρύνεται να αλλάξει συµπεριφορά από τον εκπαιδευτικό. Η οριστική συµφωνία που υπογράφεται, αφορά στο πως θα συµπεριφέρονται οι µαθητές µεταξύ τους από εδώ και πέρα. Αν η συµφωνία δεν τηρηθεί από οποιαδήποτε πλευρά, τότε ζητείται η άµεση ενηµέρωση του εκπαιδευτικού.
21
Οδηγίες αντιµετώπισης του εκφοβισµού για τους γονείς
Το οικογενειακό περιβάλλον και οι γονείς, ο καθένας ξεχωριστά η και οι δύο µαζί είναι σηµαντικός παρεµβατικός παράγων στην αντιµετώπιση του bullying. Οι γονείς είτε υπάρχει πρόβληµα είτε δεν υπάρχει πρέπει να έχουν αναπτυγµένα αντανακλαστικά για να αντιλαµβάνονται εγκαίρως το πρόβληµα και να διαθέτουν δεξιότητες επικοινωνίας µε τα παιδιά στο οικογενειακό περιβάλλον. Θεωρούµε σκόπιµο τελειώνοντας «τον οδηγό επιβίωσης» να πούµε δύο λόγια πάνω σ΄ αυτό. Συστήνουµε θερµά στους εκπαιδευτικούς αν θέλουν να έχουν µια υπεύθυνη θέση και αντιµετώπιση του bullying να έχουν ανοιχτούς διαυλους επικοινωνία µε τους γονείς, να γνωρίζουν ποιοι γονείς ενδιαφέρονται και ποιοι όχι, ποιοι ε΄χουν συχνή και ουσιαστικοί παρουσία στο σχολείο και στις δραστηριότητες του. Θα ήταν καλό να δοθούν τα παρακάτω στους γονείς σε ένα απλό κοµµάτι χαρτί και αν είναι δυνατόν να γίνουν συναντήσεις ενηµέρωσης και οµιλίες ευαισθητοποίησης από το σχολείο ώστε οι γονείς να έχουν το νου τους και να είναι υποψιασµένοι.
Σηµάδια αναγνώρισης θυµάτων Εκδορές, Μελανιές και διάφορα περίεργα σηµάδια από κάποιου είδους βία, απλά η πιο σοβαρά χτυπήµατα Το παιδί δεν εµφανίζει η δεν έχει φίλους και σχέσεις από την τάξη του η το σχολείο. Αποφεύγει και βρίσκει διαφορές προφάσεις για να µην πάει στο σχολείο. Είναι αγχωµένο χωρίς ιδιαίτερη φανερή αιτία. Έχει µια επιθετική συµπεριφορά στο σπίτι, στις σχέσεις του µε τους γονείς η τα αδέλφια του. Με ασήµαντες αφορµές η και χωρίς αφορµές µιλάει απότοµα, καβγαδίζει. Είναι κλεισµένο στον εαυτό του, αποµονώνεται µε Κάποια στερεότυπη ασχολία (ώρες στο computer) η και µη Κάνοντας τίποτα. Παραπονείται για εφιάλτες και απότοµα ξυπνήµατα µέσα στην νύχτα. Είναι βαρύ και ανόρεχτο όταν ξυπνάει το πρωί. Δεν έχει όρεξη να κάνει τίποτα αλλά θέλει να παρατείνει ανεξήγητα τον ύπνο του. Συχνά επιστρέφει πίσω µε σκισµένα ρούχα η µε απώλειες πραγµάτων, η ακόµη πιο σοβαρό χρηµάτων (που του πήρανε η του καταστρέψανε). Τι να Κάνουν οι γονείς. Μερικά απλά βήµατα Οι γονείς παιδιών που εµπλέκονται σε σχέσεις εκφοβισµού είτε είναι θύµατα είτε θύτες πρέπει να ακούν και να αντιµετωπίζουν σοβαρά τις οµολογίες η υπαινιγµούς του παιδιού που έχουν να µε γεγονότα η συµβάντα bullying. Αν είναι γονείς του παιδιού που είναι θύµα δεν πρέπει να κλείνουν την συζήτηση µε συνοπτικές διαδικασίες και µε ατάκες τύπου «µη δίνεις σηµασία, θα το Κάνουν µια δύο και θα βαρεθούν». Δεν κατηγορούν το παιδί θύµα ότι έδωσε αφορµές και δεν το παροτρύνουν να αντιµετωπίσει τη βία µε βία η τον χλευασµό µε χλευασµό. Μια συνάντηση µε τους γονείς 22
του παιδιού θύτη η µε το ίδιο το παιδί-θύτη δεν βοηθάει. Οι κινήσεις και οι ενέργειες τους πρέπει να είναι προσεκτικές και έξυπνες. Αντίθετα η συνεργασία και η αναφορά των γεγονότων στους καθηγητές και στη διεύθυνση του σχολείου και βοηθάει και επιβάλλεται. Αναφέρουν στους καθηγητές συγκεκριµένα συµβάντα που είναι καλό να κρατούν γραπτά σε ένα αρχείο µε τη σειρά και ΜΜΕ λεπτοµέρειες (πότε, που έγινε ένα γεγονός µε ποια αφορµή αν υπάρχει αφορµή, τι διεµείφθει µεταξύ τους, τι έκανε ο ένας (η οι πολλοί) στο παιδί-θύµα κλπ). Οι καθηγητές και το σχολείο είναι οι αρµόδιοι και πρέπει να έχουν και να εφαρµόσουν µια πολιτική απέναντι στο γεγονός. Δουλεύουν πάνω στο παιδί τους αν είναι θύµα, προσπαθώντας µε διαφορές παράλληλες ενέργειες να αναπτύξουν την αυτοεκτίµηση του. Τα ιδιαίτερα ταλέντα του παιδιού για τη µουσική λόγου χάρη, για το γράψιµο, οι πολύ καλές επιδόσεις του σε κάποιο µάθηµα υπογραµµίζονται και καλλιεργούνται. Το ενθαρρύνουν να δηµιουργήσει νέες φιλίες δηµιουργώντας Κάποια γεγονότα (µια συνάντηση φίλων, η εν δυνάµει φίλων στο σπίτι, ένα πάρτι, µια εκδροµή µαζί µε Κάποιο άλλο παιδί ένα Σαββατοκύριακο, όπου προσπαθούν να ανακαλύψουν και να καθιερώσουν τα κοινά τους σηµεία ώστε να προκύψει µια νέα καλή, υποστηρικτική φιλία µέσα έξω από το σχολικό περιβάλλον. Αν είναι γονείς του παιδιού που είναι θύτης µε Κάθε τρόπο του δίνουν να καταλάβει ότι η βία δεν συµπεριλαµβάνεται στους τρόπους εκφράσης του πολιτισµένου ανθρώπου. Του δίνουν µε το παράδειγµα τους να καταλάβει ότι οι άνθρωποι : µιλούν, συζητούν και λύνουν τις όποιες διάφορες τους πολιτισµένα, δέχονται την διαφορετικότητα από όπου και αν προέρχεται Αναγνωρίζουν στον άλλον την ελευθερία έκφρασης που θέλουν να απολαµβάνουν οι ίδιοι. διαχειρίζονται ικανοποιητικά τον θυµό και την οργή τους. Αποκλείουν κάθε φυσική σωµατική βία η βλάβη µικρή η µεγάλη (σκουντήµατα, τρικλοποδιές, ξύλο κλπ). Ρωτούν και συµβουλεύονται ειδικούς παιδοψυχολόγους ειδικούς της εκπαίδευσης και της διαχείρισης του θυµού ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΕΝ ΚΡΥΒΟΥΝ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΔΕΝ ΤΟ ΑΠΟΣΙΩΠΟΥΝ µε την ελπίδα ότι θα περάσει και είναι παροδικό.
23
ΕΝΑΣ ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο Οδηγός που κρατάτε στα χέρια σας δεν θεωρεί ότι τελείωσε και έβαλε τελεία. Θεωρεί ότι θα γράφεται για πολύ καιρό ακόµη και θα συµπληρώνεται συνέχεια. Κ αθώς θα συµβαίνουν πράγµατα και θα εµπλουτίζουν (δυστυχώς) την εµπειρία µας και θα πρέπει να λάβουµε τα µέτρα µας σε νέες µορφές βίας µε νέες µεθόδους και προσεγγίσεις. Γι’ αυτό το λόγο και δηµιουργήσαµε στο facebook µια κλειστή οµάδα, κυρίως για εκπαιδευτικούς ώστε να καταθέτουν εκεί µε απλό τρόπο τις περιπτώσεις που συναντούν, την εµπειρία που έχουν και τον προβληµατισµό τους. Σας καλούµε να συµβάλετε σ΄ αυτό την συζήτηση. Στην πραγµατικότητα είναι µια συνεργασία και σας καλούµε να συνεργαστείτε για να καταπολεµήσουµε µαζί τον εκφοβισµό στο σχολικό περιβάλλον.
https://www.facebook.com/groups/844304292326664
24