Przestrzeń wspólna to wartość. Place i ulice, miejsca pracy, obiekty kultury czy urzędy, a także przestrzenie publiczne i zielone pomiędzy nimi –wszędzie tam ludzie powinni czuć się dobrze i bezpiecznie. W Instytucie zależy nam, abyśmy jako społeczeństwo uczestniczyli w tej przestrzeni świadomie – poczuli się za nią odpowiedzialni, potrafili ją docenić, ale też podejść do niej krytycznie.
Narodowy Instytut Architektury
i Urbanistyki to państwowa instytucja kultury, która poprzez działalność popularyzatorską, wystawienniczą, edukacyjną oraz wydawniczą pogłębia świadomość społeczną, promuje kulturę architektoniczną i urbanistyczną oraz podejmuje starania w kierunku zachowania narodowego dziedzictwa architektonicznego. Zajmuje się także prowadzeniem badań nad architekturą i urbanistyką oraz upowszechnianiem wiedzy z tych dziedzin. Jedną z misji Instytutu jest współpraca, między innymi, z architektami, samorządami i użytkownikami naszego otoczenia w celu podniesienia jakości przestrzeni publicznych, znalezienia równowagi w ich rozwoju
oraz porozumienia w procesie ich projektowania i planowania. Edukacja to dla nas rozwijanie nowej jakości w myśleniu o przestrzeniach wspólnych. organizujemy wystawy, dzięki którym opowiadamy o polskiej architekturze, najciekawszych budynkach i projektach, wyjątkowych postaciach, które wpływały i wpływają na kształt naszego otoczenia. Prowadzimy badania, organizujemy seminaria, opiekujemy się bezcennymi materiałami (takimi jak projekty architektoniczne i fotografie) oraz udostępniamy je szerokiej publiczności. Przygotowujemy i wydajemy publikacje o architekturze, urbanistyce i projektowaniu. Kierujemy je do dzieci i dorosłych, profesjonalistów i wszystkich innych zainteresowanych architekturą.
Wewnętrzna zgoda, otwarcie na pozytywne zmiany, ich intuicyjne oczekiwanie i akceptacja są postawą niezwykle pożądaną. Myślę więc, że trzeba Henriego Lefebvre’ a czytać, chociażby po to, aby się z nim nie zgadzać. Ta lektura daje do myślenia. To refleksja istotna zwłaszcza dla tych architektów, którzy jeszcze niedawno musieli żyć w utopii – zdaniem Henriego Lefebvre’a: romantycznej z natury. I tutaj nie moglibyśmy zgodzić się z autorem i filozofem, bo czyż romantyczna natura daje się pogodzić z opresyjnym totalitaryzmem? Z tego doświadczenia czerpiemy dystans do owych „romantycznych utopii”, który nie pozwala przyjmować ich bezkrytycznie.
Edukacja: W ramach
działań edukacyjnych opracowujemy programy
i strategie kształcenia dzieci, młodzieży i dorosłych.
Powołaliśmy też Zespół ds. Powszechnej Edukacji Architektonicznej, poprzez który chcemy wypracowywać rozwiązania systemowe – aby edukacja architektoniczna funkcjonowała jako stały element edukacji w Polsce. Rozpoczęliśmy również opracowywać programy i narzędzia dla samorządów, wspierające planowanie wysokiej jakości przestrzeni publicznych.
Międzynarodowe Forum Edukacji Architektonicznej
Forum Edukacji Architektonicznej to formuła zainicjowana przez
NIAiU w 2019 roku. To otwarta inicjatywa, która wpływa na kształtowanie się nowych idei edukacyjnych i dzielenie się doświadczeniami w dziedzinie powszechnej edukacji architektonicznej. W tym roku wydarzenie po raz pierwszy miało charakter międzynarodowy i zgromadziło francuskich, polskich i rumuńskich specjalistów zaangażowanych w edukację na temat architektury, przestrzeni i środowiska, w szczególności skierowaną do młodych odbiorców. Forum zostało zorganizowane wspólnie z Instytutem Francuskim w Polsce.
Wydarzenie składało się z dwóch części: prezentacji case studies oraz warsztatów. Swoimi doświadczeniami edukacyjnymi, poza przedstawicielami wybranych instytucji i organizacji, podzielili się także laureaci polskiej edycji Międzynarodowego Konkursu Edukacji Architektonicznej Golden Cubes Awards 2023. Uczestnicy pracowali w pięciu zespołach nad projektami prototypów konkretnych narzędzi i działań edukacyjnych, możliwych do zrealizowania w przyszłości. Punktem wyjścia były tematy: architerapia, zmiany klimatyczne, projektowanie uniwersalne, partycypacja i budynek, jako narzędzie edukacyjne.
Fot. Sisi Cecylia
Nagroda NIAiU Programy dla
szkół
Konkurs dla absolwentów różnych kierunków na najlepsze prace magisterskie. Jego celem konkursu jest promocja najlepszych dyplomów oraz motywowanie studentów do podejmowania tematu przestrzeni wspólnych i publicznych, czy obiektów użyteczności publicznej w swoich pracach magisterskich. Nagroda co roku przyznawana jest w dwóch kategoriach: projektowej oraz teoretycznej. W kategorii projektowej oceniane są prace z zakresu architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, gospodarki przestrzennej, wzornictwa, grafiki użytkowej, konserwacji zabytków oraz dziedzin pokrewnych. W kategorii teoretycznej: prace z zakresu historii sztuki, historii architektury, teorii architektonicznej, procesów demograficznych, socjologii, antropologii, filozofii, ekonomii, kulturoznawstwa, ochrony dóbr kultury, ochrony środowiska, prawa, zarządzania oraz wszystkich innych aspektów dotyczących kształtowania i funkcjonowania budynków i przestrzeni wspólnych.
Edukacja architektoniczna jest jednym z filarów działalności NIAiU. W ramach programów towarzyszących wystawom i innym projektom opracowujemy specjalne programy edukacyjne dla grup szkolnych. Do współpracy zapraszamy doświadczonych edukatorów zajmujących się edukacją kulturalną i architektoniczną. Programy są realizowane także we współpracy z naszymi lokalnymi Partnerami. W latach 2023–2024 opracowane zostały programy do wystaw: Antropocen, Ruch Tektoniczny i Jan Bogusławski. Według reguł sztuki i własnego upodobania
Archi:kultura w działaniu to cykliczne spotkania warsztatowe angażujące młodzież w działania podnoszące wartość przestrzeni wspólnej. Uczymy o zrównoważonym podejściu do projektowania i kształtujemy poczucie odpowiedzialności za wspólną przestrzeń. Warsztaty skierowane są do młodzieży zrzeszonej w ramach kół architektonicznych. Więcej informacji na niaiu.pl.
5. edycja Być jak architekt_ka
Ten program kierujemy do szkół i uczniów. Ma na celu uwrażliwianie najmłodszych i młodych mieszkańców miast i wsi na architekturę oraz proces jej powstawania. Program ma na celu poznanie pracy architektów. Kim są, czym się zajmowali kiedyś, a czym zajmują się obecnie? Jakie zadania stawia im społeczeństwo (w tym również najmłodsi)? Jak powstają domy, szkoły, ulice czy place? Jak najśmielsze pomysły o domach i miastach XXI wieku materializują się w rzeczywistość? Czy są odpowiedzialni za losy naszej planety?
Na te, i inne pytania szukamy odpowiedzi podczas wizyt w pracowniach architektonicznych i spotkań z architektami i architektkami.
Rozmawiamy o tym, jak rozumieć, cieszyć się architekturą oraz w jaki sposób można przyczyniać się do bardziej zrównoważonej przyszłości.
W 2024 roku realizujemy 5. edycję programu wspólnie z pracowniami: Biuro Architektoniczne GADOMSCY, Szlachcic Architekci, SRDK Studio Projekt, WXCA, Grupa 5 Architekci.
Warsztaty w pracowni Projekt Praga, fot. Anna Czarnota
Powszechna edukacja architektoniczna To sposób opowiadania i poznawania świata, w którego centrum jest przestrzeń i relacje w niej zachodzące: pomiędzy środowiskiem, ludźmi i obiektami architektonicznymi w każdej skali. Takie podejście buduje lokalną tożsamość, odpowiedzialność za najbliższe otoczenie oraz świadomość kultury materialnej i dziedzictwa architektonicznego. Taką edukację nazywamy również edukacją o przestrzeni, lub edukacją o środowisku zbudowanym (Built Environment Education). Jako Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki wraz z powołanym w 2019 roku zespołem specjalistów i specjalistek, jesteśmy polskim liderem w działaniach na rzecz powszechnej edukacji architektonicznej.
Bardzo istotne dla edukacji architektoniczno-przestrzennej, edukacji o środowisku zbudowanym jest stworzenie szerokiej sieci edukatorów i organizacji, w ramach której wszyscy będą mogli dzielić się inicjatywami i osiągnięciami. Fragment Karty UIA. Edukacja o środowisku zbudowanym (edukacji architektoniczno-przestrzennej) dla dzieci i młodzieży, Edycja 2019, Międzynarodowa Unia Architektów, tłum. Katarzyna Domagalaska, Piotr Hardt, 2021
ADE Archi:kultura
ADE – „Architektura dla edukacji” to pierwsza ogólnopolska platforma edukacyjna dedykowana obszarowi architektury i urbanistyki. Tworzymy środowisko wymiany doświadczeń, wiedzy i zdobywania kompetencji w obszarze edukacji architektonicznej. Na stronie znajdują się treści: edukacyjne, popularyzatorskie i specjalistyczne, uporządkowane w trzech kategoriach: miasto, szkoła, dom. Na ADE poczytasz, posłuchasz, obejrzysz i zainspirujesz się do działania w obszarze edukacji o przestrzeni. Strona składa się z trzech działów: Mapy edukacji architektonicznej, bazy zasobów edukacyjnych i encyklopedii o architekturze: Archipedii.
Od 2021 roku zebraliśmy, opracowaliśmy i wyprodukowaliśmy:
75 haseł w Archipedii, 100 zasobów edukacyjnych kierowanych do różnych grup odbiorców: książek, filmów, scenariuszy, projektów, 90 wpisów na Mapie edukacji architektonicznej 13 odcinków podcastu Usłysz ADE.
Od 2022 roku organizujemy cykliczne spotkania sieci edukatorów i edukatorek skupionych wokół ADE. Spotkania składają się z prezentacji, sieciowania i warsztatów.
Dołącz do ADE. Pokaż się, zainspiruj i nawiąż współpracę z innymi! ade.niaiu.pl
Studia podyplomowe ARCHI:KULTURA – edukator architektoniczny mają na celu wykształcenie edukatorów i edukatorek oraz mediatorów i mediatorek architektonicznych merytorycznie przygotowanych do popularyzacji wiedzy o środowisku zbudowanym oraz prowadzenia tzw. „mediacji architektoniczno-przestrzennej”, czyli społecznej komunikacji wątków związanych z architekturą i urbanistyką, kulturą kształtowania środowiska zbudowanego.
Archi:kultura obejmuje pięć modułów tematycznych: Baukultur i powszechna edukacja architektoniczna (PEA), Wstęp do architektury i urbanistyki, Metodyka, Mediacja. Partycypacja. Dostępność, Edukator/mediator Studia mają charakter międzyinstytucjonalny i są pierwszą tego typu inicjatywą w Polsce, a nawet w Europie. Współtworzymy je wspólnie z: Uniwersytetem Pedagogicznym w Krakowie, Wydziałem Architektury Politechniki Krakowskiej oraz Wydziałem Architektury Politechniki Gdańskiej. Stawiamy na dostępność dlatego nasze studia mają głównie formułę zdalną a zjazdy stacjonarne prowadzone są w trzech miastach.
Lokalnie: Inicjujemy
i przygotowujemy ekspozycje, projekty terenowe, cykle
wydarzeń oraz współpracujemy z lokalnymi Partnerami.
Mozaika lokalnych
Blisko 100 obiektów architektonicznych, 57 miejscowości oraz 90 polskich zespołów i pracowni architektonicznych – „Mozaika lokalnych tożsamości” to podręczna mapa ważnych i przełomowych realizacji z całej Polski powstałych po 1989 roku. Jej cyfrową wersję można pobrać za darmo, a papierowa jest dostępna w partnerskich instytucjach i organizacjach. W ramach programu wydarzeń towarzyszących zapraszamy na cykl spacerów i spotkań.
Budowanie poczucia lokalnych tożsamości jest procesem otwartym. Doświadczamy zmian społecznych, klimatycznych, politycznych i technologicznych, które mają odbicie także w naszej przestrzeni. Natychmiastowa wymiana informacji i globalizacja, zacieranie granic geograficznych i unifikacja w architekturze sprawiają, że pytania o własną tożsamość i lokalną specyfikę stają się ponownie istotne.
Pierwsza wersja mapy powstała w 2019 roku jako zwieńczenie serii wystaw Tożsamość. 100 lat polskiej architektury. Przygotowując nową wersję mapy, zdecydowaliśmy się na uzupełnienie jej o nowe realizacje i kolejne obszary. Prezentowane obiekty są wyborem ukazującym różnorodność i skalę zmian, jakie obserwujemy we wszystkich regionach kraju od lat 90. XX wieku do dziś.
Mozaika lokalnych tożsamości: spacery z projektantkami i projektantkami Obiekty zebrane na mapie to preteksty do podróży szlakami lokalnych tożsamości. To więcej niż jeden powód, aby wyjść z domu, poznać najbliższą okolicę, ale i bardziej odległe zakątki kraju. Mozaika jest zbiorem otwartym, zmieniającym się z duchem czasu. Dlatego w programie spacerów uwzględniliśmy też miejsca, które znajdą się w kolejnych edycjach mapy. Wybrane obiekty odwiedzimy wspólnie z ich twórcami oraz zaproszonymi gośćmi. Wspólnie przyjrzymy się temu, jak stworzone przez nich przestrzenie działają i zmieniają się.
Więcej o spacerach z projektantami i projektantkami dowiesz się w aktualnościach na stronie niaiu.pl
Laboratorium Regionów
Laboratorium Regionów to projekt badawczo-edukacyjny Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki oraz polskich i międzynarodowych ośrodków akademickich. Jego celem jest rozpoznanie narracji, procesów i relacji, które wpływają na kształtowanie się lokalnych tożsamości architektonicznych miejsca oraz zdefiniowanie kodów architektonicznych, które w przeszłości i współcześnie kształtują kulturę przestrzenną (archikulturę) Polski.
Badania prowadzone są w Polsce i na świecie – w małych miastach – do 35000 mieszkańców, przez pryzmat których definiowane jest pojęcie tożsamości regionalnej. Małe miasta uznano za miejsca, poprzez które definiowane są pojęcia tj.: „integralność”, „autentyczność”, „przynależność”. Działania Laboratorium mają charakter edukacyjny, adresowane są do samorządów miast, mieszkańców, ale również projektantów, studentów i badaczy. Mają na celu zwiększenie świadomości na temat wartości budowania tożsamości i potencjału miejsc poprzez dziedzictwo architektoniczno-urbanistyczne. W ramach projektu prowadzone są szkolenia dla samorządowców oraz międzynarodowe Szkoły Letnie dla studentów i badaczy regionów.
Międzynarodowa Letnia Szkoła organizowana jest dla studentów i ekspertów akademickich. Celem jest zapoznanie studentów z krajobrazem architektonicznym małych miast wybranych regionów i rozpoznanie tożsamości lokalnych. Studenci pod opieką wykładowców akademickich zbierają dane: inwentaryzacja urbanistyczna, architektoniczna i krajobrazowa oraz badania kolorystyki miejsc. Ważnym elementem jest współpraca i spotkania z samorządami lokalnymi badanych miast w celu wspólnego wypracowania rozwiązań i rekomendacji projektowych wysokiej jakości przestrzeni.
Laboratorium Regionów tworzy tzw. Narzędziownik – przydatne narzędzia do pracy dla samorządów miejskich, mieszkańców, inwestorów i projektantów oraz badaczy akademickich w postaci: interaktywnego portalu mapowego, serii publikacji Wzornik Polski oraz serii Notes Archikultury. Praktyki i Inspiracje. Narzędziownik służy również jako źródło wiedzy wspomagające tworzenie gminnych standardów urbanistycznych przez samorządy miejskie.
Programy dla samorządów
Lider Przestrzeni Publicznej jest programem szkoleniowym kształcącym liderów w zakresie planowania wysokiej jakości przestrzeni publicznej. Kierowany jest w szczególności do przedstawicieli samorządów lokalnych, którzy po jego ukończeniu zdobędą kwalifikacje do opracowywania spójnych i długoterminowych strategii kształtowania przestrzeni publicznych. Kurs został opracowany we współpracy z Pomorskim Biurem Kształtowania Przestrzennego
Miasto Aktywator to program wsparcia dla miast, które poprzez zastosowanie dobrych praktyk, wpływają na swoje otoczenie oraz inspirują inne ośrodki miejskie. Program realizowany jest dla wybranych miast wyłonionych podczas badań przeprowadzanych przez ekspertów i studentów Szkoły Letniej.
Mikołajki, fot. Jakub Certowicz
Seria Przewodniki
Spodek w Zenicie. Przewodnik po architekturze lat 1945 –1989 w województwie śląskim Publikacja ukazuje fenomen architektury województwa śląskiego: 120 realizacji w 33 miejscowościach. Dzieła ikoniczne, założenia i budynki okresu socrealizmu, interesujące przykłady architektury poodwilżowej, eksperymenty konstrukcyjne i technologiczne, duże osiedla mieszkaniowe, a nawet zupełnie nowe miasta. Tytuł książki pochodzi od nazw dwóch katowickich budynków: Hali Widowiskowo-Sportowej „Spodek” i Domu Handlowego „Zenit”. To połączenie wskazuje na minioną już świetność tej architektury. Trzy dekady, które upłynęły od czasu transformacji ustrojowej, pozwalają na realizacje z lat 1945 –1989 spojrzeć z innej perspektywy – bez negatywnych skojarzeń związanych z epoką, w której te budynki powstawały.
W 2023 roku wspólnie z autorką przewodnika – Anną Syską – zrealizowaliśmy cykl wycieczek po województwie śląskim. W 2024 roku organizujemy kolejne spotkania i spacery, m.in. w Tychach.
Ruch tektoniczny. Przewodnik po powojennej architekturze województwa świętokrzyskiego Skały i wzgórza, kamieniołomy i lasy, stal i ceramika – surowy, a zarazem fascynujący krajobraz i bogactwa naturalne Gór Świętokrzyskich ukształtowały architekturę powojenną regionu. Świętokrzyskie to jeden z najstarszych geologicznie obszarów Europy, obfitujący w bogactwa mineralne. W książce znajdziemy przykłady architektury od modernistycznych szpitali i szkół, przez zdobione, socrealistyczne gmachy wznoszone w latach 50. XX wieku, ogromne osiedla i ekspresjonistyczne konstrukcje późnego modernizmu, po powrót do tradycyjnej architektury i historyzmu w latach 80. i współczesne próby czerpania z unikatowych bogactw natury i krajobrazu. Przewodnik Kacpra Kępinskiego to pierwsze przekrojowe opracowanie na temat świętokrzyskiej architektury.
W 2023 roku zrealizowaliśmy dwie odsłony wystawy prezentujące i rozwijające treści publikacji: w Kielcach oraz w Ostrowcu Świętokrzyskim.
W 2024 roku wystawa gości w dwóch kolejnych miastach: we Wrocławiu i w Starachowicach. Realizujemy także program wycieczek po województwie świętokrzyskim.
W tej serii wydaliśmy także „Jakby luksusowo. Przewodnik po architekturze Warszawy lat lat 90.” Aleksandry Stępień-Dąbrowskiej. W 2025 roku opublikujemy przewodnik po powojennej architekturze województwa pomorskiego.
Rowerowy Szlak
Architektury
„Rowerowy Szlak Architektury” to cykl tras rowerowych promujących aktywny sposób poznawania najciekawszych obiektów architektonicznych danego regionu.
Łącząc zamiłowanie do spędzania czasu na świeżym powietrzu – kolarstwa, krajoznawstwa i poznawania dobrej architektury – zachęcamy do odkrywania historii i architektonicznego dziedzictwa danego regionu w kontekście jego krajobrazu.
Świętokrzyskie | 01 Trasa wśród kamieni
Świętokrzyskie | 02 Wszyscy jesteśmy spod Kielc
Nauka: Prowadzimy
indywidualne projekty badawcze, uwzględniające zagadnienia takie jak: architektura hotelowa w PRL, polska architektura lat 80. i 90. w kontekście jej związków z nurtem postmodernizmu, urbanistyka i planowanie przemysłu w mieście, czy biografistyka rodzimych architektów 2 poł. XX wieku. Na podstawie kwerend i wywiadów powstają książki, artykuły i opracowania. Dział Naukowy organizuje seminaria, wykłady i spacery, a także konsultuje i udostępnia spuścizny archiwalne. Od 2021 roku publikujemy podcasty o problemach, budynkach i twórcach polskiej architektury po 1945 roku.
Archiwum Historii Mówionej Archiwalia
Archiwum Historii Mówionej Polskiej
Architektury to projekt realizowany we współpracy z Fundacją
Ośrodka Karta oraz lokalnymi partnerami. Jego celem jest zbieranie wspomnień osób działających w obszarze architektury i urbanistyki – przede wszystkim projektantów i projektantek. Do tej pory nagrano i zarchiwizowano ponad 180 godzin rozmów: w Warszawie, Trójmieście i Poznaniu. Tworzą one mozaikę opowieści o uprawianiu zawodu w czasach PRL, a potem w dynamicznie zmieniającej się kapitalistycznej rzeczywistości. Można znaleźć wśród nich historie o studiowaniu architektury pod kierunkiem ówczesnych autorytetów, powojennej odbudowie miast albo o trudach i sukcesach pracy za granicą. Archiwum Historii
Mówionej stale się poszerza, a fragmenty nagrań pojawiają się na stronie internetowej NIAiU. Wśród osób, z którymi przeprowadzono rozmowy są m.in.: Bogdan Wyporek, Marcin Świetlik, Maria Sołtys, Jacek Skorupski, Grzegorz Piątek, Łucja Kołodziejska-Świątkowska, Bartłomiej Kolipiński, Stanisław Furman, Agnieszka Cieśla, Grzegorz Chodkowski, Andrzej Pawlik, Aleksander Chylak, Piotr Szaroszyk, Sławomir Gzell, Ewa Kuryłowicz, Danuta Olędzka, Marcin Gawlicki, Barbara Bańkowska, Bazyli Domsta, Jacek Krenz, Zbigniew Reszka, Marek Czuryło, Marian Fikus, Andrzej Kurzawski, Piotr Wędrychowicz.
W ramach działalności statutowej pozyskujemy, przechowujemy, opracowujemy i udostępniamy materiały dokumentujące dorobek najwybitniejszych polskich architektów i urbanistów. W skład zbiorów wchodzą spuścizny archiwalne, dokumentacje projektowe i zbiory ikonograficzne przekazane lub zakupione bezpośrednio od twórców lub ich spadkobierców: Jan Knothe, Bolesław Malisz, Teresa Zarębska, Andrzej Kochanowski, Tadeusz Przemysław Szafer, Pracownia Bulanda&Mucha, Wojciech Zabłocki, Krystyna Konopkowa, Grażyna i Jerzy Luba, Olgierd Sawicki.
Seria Teksty źródłowe
Architektura i urbanistyka w dokumentach KC PZPR W protokołach najwyższych instancji partyjnych – Biura Politycznego i Sekretariatu Komitetu Centralnego, de facto najważniejszych władz w systemie politycznym PRL – znajdujemy wiele informacji o architekturze, urbanistyce i planowaniu przestrzennym.
Na książkę składają się źródła zgromadzone w obszernym zespole archiwalnym Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Wybrano z niego 142 protokoły posiedzeń Biura Politycznego, Biura Organizacyjnego i Sekretariatu Komitetu Centralnego. Dokumenty, uporządkowane chronologicznie, obejmują lata 1946 –1988. Na posiedzeniach dyskutowano o planowanych i realizowanych inwestycjach architektoniczno-urbanistycznych w okresie trwania tak zwanej Polski Ludowej. Publikacja będzie pomocą do badań nad tym okresem w polskiej architekturze.
Polska architektura
i urbanistyka lat 80. i 90.
Architektura i urbanistyka lat 80. i 90. XX wieku. jest coraz częstszym tematem publikacji naukowych, jak i popularnonaukowych, jednak wciąż jest to pole badawcze pełne białych plam. Brakuje monografii ówcześnie tworzących projektantów oraz analiz lokalnych środowisk twórczych czy zjawisk, które mogłyby zniuansować postrzeganie obu dekad. Wiele realizacji z tamtego okresu przeznaczanych jest do rozbiórki lub ulega przebudowom, zanim staną się przedmiotem pogłębionej dyskusji o ich wartościach architektonicznych, urbanistycznych czy społecznych.
W ramach prac Działu Naukowego staramy się konsekwentnie wypełniać tę lukę. Na bazie kwerend źródłowych czy wywiadów powstają artykuły, wystąpienia konferencyjne i analizy, które poszerzają i popularyzują wiedzę o ówczesnych dokonaniach budowlanych, a także stawiają czoła narosłym wokół nich mitom i niejasnościom.
W 2023 roku zorganizowaliśmy seminarium naukowe skupiające badaczy i badaczki działających w kontekście okresu lat 80. i 90. XX wieku. W 2024 roku pracujemy nad przekrojową publikacją o polskiej architekturze i urbanistyce lat 80., będącą kontynuacją prac zapoczątkowanych podczas seminarium. Tegoroczne badania koncentrują się również na roli zagranicznych inwestorów w kształtowaniu miast czasów transformacji systemowej oraz na znaczeniu wybranych obiektów w kontekście list dóbr kultury współczesnej.
HOTEL TWOICH SNÓW
Architektura hotelowa wielkomiejskiej Polski doby Edwarda Gierka
Nowe hotele, wznoszone w latach 70. XX wieku w Polsce – podobnie jak w innych krajach tzw. bloku wschodniego – miały być wyrazem luksusu i wzrostu gospodarczego ludowego państwa, które nie chciało czuć się gorsze od kapitalistycznego Zachodu. Pierwszy sekretarz KC
PZPR Edward Gierek zapowiadał wówczas „budowę drugiej Polski”, której wizerunek kreować miały nowoczesne wieżowce w stylu zachodnim. Dlatego wiele hoteli, wznoszonych wówczas przede wszystkim w dużych, przeważnie wojewódzkich miastach, zyskała formę wysokościowców. Inne miały kształt prostopadłościanów, położonych na bardzo długim boku lub formy do nich zbliżone.
Niekiedy bywały one – zamierzonym, bądź niezamierzonym – wizualnym znakiem przemian politycznych, gdy „kapitalistyczny” hotel Forum w Warszawie
konfrontował się z budowanym za schyłkowego stalinizmu Pałacem Kultury i Nauki. Niezwykle istotny dla dzisiejszego dyskursu o hotelach gierkowskich jest aspekt urbanistyczny – usytuowanie wyróżniającej się kubaturą i formą bryły w kontekście miejskiego otoczenia – nowoczesnego lub zabytkowego.
Centralnym tematem projektu jest architektura hotelowa Polski lat 70. XX wieku, ale zagadnienie to zostanie poszerzone o konteksty wychodzące poza stricte architektoniczne ramy. Narracje wspomagające i uzupełniające główny wątek będą się odnosiły do kwestii polityczno-społecznych, kulturowych czy obyczajowych.
W 2025 roku planujemy wystawę, publikację zbiorową oraz sympozjum, które podsumują projekt badawczy. Dzięki programowi towarzyszącemu dotrzemy z jej efektami do szerokiego grona odbiorców.
Wydawnictwa: Staramy
się patrzeć na architekturę, miasto i przestrzeń z różnych perspektyw, sięgać po interesujące tematy, wywoływać dyskusje, rozwijać wrażliwość i zainteresowanie architekturą, a także –jakością otoczenia, w którym żyjemy. Wydajemy materiały źródłowe, opracowania historyczne, przewodniki, monografie, photobooki, książki dla dzieci oraz publikacje towarzyszące wystawom.
Seria Myśliciele dla
Seria „Myśliciele dla Architektów” uzupełnia lukę na rynku wydawniczym. Oferuje zwięzłe wprowadzenie do teorii kluczowych myślicieli, którzy pisali o architekturze. Umiejscawia myślenie architektoniczne w ich twórczości, przedstawia ważne książki i eseje, pomaga rozszyfrować terminy oraz zapewnia szybkie odniesienie do dalszej lektury.
Serię rozpoczyna omówienie wybranych pism Martina Heideggera – po raz pierwszy napisane przez architekta dla architektów.
Druga książka z serii opisuje znaczenie pism Henriego Lefebvre’a dla teorii i praktyki architektury oraz dla planowania i projektowania miejskiego. Choć obecnie Lefebvre jest powszechnie czytany w szkołach architektury, to jego przesłanie dla praktyki pozostaje trudno uchwytne. Książka
Nathaniela Colemana wychodzi temu naprzeciw: to propozycja dla studentów i praktyków zainteresowanych pełnią możliwości projektowych opartych na filozofii Lefebvre’a.
Kolejny tom z serii to Derrida dla architektów (premiera: jesień/ zima 2024). Richard Coyne w zwięzłym studium rozważa, co filozofia Jacques’a Derridy wnosi do sposobu uprawiania architektury. Szczególną uwagę zwraca na to, jak architektura jest nauczana i praktykowana. Z pragmatycznego punktu widzenia pyta o użyteczność filozofii w kontekście praktyk architektonicznych: od projektu, przez dokumentację, budowanie, namysł, ocenę, interpretację, krytykę i obronę, aż po opowiadanie o architekturze w szkołach i na uczelniach. Celem autora jest odnowienie zainteresowania myślą Derridy na użytek architektów.
Miejsca i wspomnienia
Józef Rykwert jest jednym z najwybitniejszych krytyków i historyków architektury. Urodzony w Warszawie, po wybuchu II wojny światowej wraz z rodziną wyemigrował do Wielkiej Brytanii, gdzie zdobył wykształcenie, a następnie rozpoczął pracę naukową. Większość życia zawodowego spędził między Wielką Brytanią a Stanami Zjednoczonymi, gdzie wykładał na prestiżowych uczelniach. W tej autobiograficznej książce po raz pierwszy powraca do żydowskich korzeni, wspomina miejsca związane z Polską, a także to, w jaki sposób doświadczenia życiowe wpłynęły na jego drogę zawodową. Moją własną historię wyznacza […] osobiste zainteresowanie zmysłowym, intymnym doświadczeniem ścian i podłóg, które są namacalnością zamieszkiwania. W jaki sposób takie środowisko dorastania przekształciło się w pełne pasji, fizyczne – nawet erotyczne – zainteresowanie wszystkim, co dotyczy otoczenia, które człowiek sam sobie konstruuje – to właśnie będę się starał przekazać [fragment książki].
Mario Botta
Nikt nie rodzi się architektem
Mario Botta jest wnikliwym obserwatorem otaczającego go świata, a architekturę projektowaną przez niego często określa się mianem architektury poezji. Autor monografii sięga do źródeł twórczości tego wybitnego szwajcarskiego architekta. W książce z serii „Monografie” podejmuje rozważania na temat dorobku Botty i zagłębia się w –prowadzony przez niego – intelektualny dyskurs, prezentuje idee, które towarzyszyły Botcie w pracy, a także przybliża jego projekty, w których architekt ucieka od powierzchowności i buduje wartość obiektu poprzez jego relację z otoczeniem. Poznajemy człowieka stojącego w opozycji do współczesnych mu, często modnych, tendencji, próbującego powrócić do ponadczasowych wartości i wiecznego ładu.
Antropocen
Antropocen to era człowieka i zmian antropogenicznego pochodzenia, które skutkują katastrofalnym ociepleniem klimatu. Przemysł budowlany i użytkowanie budynków odpowiadają za ponad jedną trzecią światowych emisji dwutlenku węgla, a przez to wpływają na zmiany klimatu. Miasta i architektura w obecnej skali przyczyniają się do zaburzenia naturalnych cykli przyrody, do emisji zanieczyszczeń i do zawłaszczenia kolejnych przestrzeni. Jednak nie sposób wyobrazić sobie funkcjonowania człowieka poza architekturą. To dzięki niej możemy zapewnić godne i bezpieczne warunki życia całym społeczeństwom.
Publikacja pod redakcją Kacpra Kępińskiego i Adriana Krężlika, dostępna także w języku angielskim, towarzysząca wystawie o tym samym tytule, poszerza kontekst ekonomii obwarzanka, a odniesienie do realiów polskich miast nadaje jej wymiar praktyczny. Wystawa była pokazywana w Warszawskim Pawilonie Architektury ZODIAK w 2022 roku, w Muzeum Architektury we Wrocławiu w 2023 roku, a także w ramach dwóch pokazów specjalnych: w Łodzi i w Katowicach.
Książka Tożsamość. 100 lat polskiej architektury pod redakcją Bolesława Stelmacha i Karoliny Andrzejewskiej-Batko opowiada o budynkach i przestrzeniach oraz o twórcach, którzy wpłynęli na kształt miast po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Zadaje przy tym pytania o społeczną tożsamość i zmianę, a także o rolę architektów i urbanistów w naszym codziennym życiu. W jaki sposób ich działalność przyczynia się do budowy polskiego krajobrazu kulturowego oraz tożsamości miejsc, które zamieszkujemy? Publikacja towarzyszyła pięciu wystawom przygotowanym przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki w 2019 roku. Na przykładzie wybranych miast –Krakowa, Warszawy, Lublina, Poznania i Katowic – ukazano panoramę zjawisk obecnych w polskiej architekturze po 1918 roku.
Wystawy: Opowiadamy
o polskiej architekturze, najciekawszych budynkach i projektach, wyjątkowych postaciach, które wpływały i wpływają na kształt naszego otoczenia.
Wystawy Wystawa Humanistyczny modernizm. Maciej i Stanisława Nowiccy, siedziba ONZ w Nowym Jorku, fot. Justin Craun
Humanistyczny modernizm
Maciej i Stanisława
Nowiccy Jan
Dwie wybitne postaci – Stanisława Sandecka-Nowicka i Maciej Nowicki – na stałe zapisały się na kartach amerykańskiej i polskiej historii architektury.
Ona, utalentowana graficzka i projektantka, została pierwszą w historii Stanów Zjednoczonych profesorką w dziedzinie architektury. On, mimo młodego wieku, współpracował z największymi architektami przy prestiżowych zleceniach, których realizację przerwała tragiczna śmierć. Historia Nowickich to fascynująca opowieść o pasji tworzenia, wspólnym życiu, możliwościach i ograniczeniach burzliwego początku XX wieku. Z doświadczeń swoich, dramatycznej historii kraju ich pochodzenia, ale też wielkiej nadziei na lepsze jutro zbudowali podstawy innowacyjnego programu nauczania i projektów architektonicznych, które zmieniły historię sztuki. Łącząc najnowsze osiągnięcia konstrukcyjne z wielkim szacunkiem dla lokalnego kontekstu, zdolnościami rozmowy i zrozumienia drugiego człowieka oraz angażując swój wielki talent, stworzyli humanistyczny modernizm, który otwierał ówczesne rozumienie architektury na nowe pola.
Jesień 2024
North Carolina State University, Raleigh, USA
Wystawa po raz pierwszy pokazywana była w siedzibie ONZ w Nowym Jorku w styczniu 2024 roku.
Według reguł sztuki i własnego upodobania
Jan Bogusławski należy do grona wielkich osobowości polskiej architektury XX wieku. Projektował budynki, wnętrza, meble, detale architektoniczne i reklamy świetlne.
Mierzył się z odbudową Stolicy (m.in. Zamek Królewski), zaprojektował kultowe obiekty warszawskiego modernizmu (m.in. pawilon „Chemii”), ale też architekturę sakralną najwyższej próby (m.in. konkatedrę w Stalowej Woli). Przejawiał pasję do rzeźby, malarstwa, muzyki, literatury. Kierował się regułami sztuki według których projektował własne formy. W zakresie meblarstwa rozwijał się wielotorowo: projektował sprzęty przeznaczone do mieszkań prywatnych, jak również do luksusowych wnętrz reprezentacyjnych (m.in. Urząd Rady Ministrów). Jego wielowątkowa twórczość nie ma wspólnego mianownika, poza chyba jednym – Bogusławskiego można określić jako jednego z ostatnich, wielkich indywidualności przedwojennego pokolenia architektów. Wystawie będzie towarzyszyć drukowany katalog oraz program wydarzeń towarzyszących.
04.07–30.09.2024 r. Instytut Wzornictwa Przemysłowego, ul. Świętojerska 5/7, Warszawa
Wnętrze domu Lucjana Bogusławskiego w Komorowie: salon z parą krzeseł ustawionych przy oknie z widokiem na ogród, 1935, proj. Jan Bogusławski, fot. NAC
Dom dla kultury Retrowersje
O postmodernistycznej odbudowie Elbląga
Zapoczątkowana w latach 80. XX wieku odbudowa zniszczonego w czasie II wojny światowej Starego Miasta w Elblągu powszechnie utożsamiana jest z koncepcją retrowersji, czyli autorską doktryną konserwatorską opracowaną przez prof. Marię Lubocką-Hoffmann. Jednak Starówka nie odrodziłaby się również bez udziału architektów, archeologów, historyków, społeczników, budowlańców, którzy brali udział w powojennych procesach przywracania jej do życia. Historia odbudowy to także opowieści mieszkańców i mieszkanek – o ich marzeniach, planach i zaangażowaniu.
Wystawa prezentuje w dużej mierze niepublikowane dotąd archiwalne fotografie, dokumenty, rysunki, plany, artykuły prasowe, materiały video. Powojenna historia obszaru Starego Miasta została opowiedziana dzięki wiedzy i archiwaliom zgromadzonym podczas rozmów z osobami zaangażowanymi w odbudowę. By poszerzyć punkty widzenia na odbudowę, zaproszeni do współpracy artyści i artystki, w nawiązaniu do lokalnej tradycji Biennale oraz poszczególnych wątków poruszanych na wystawie, stworzyli autorskie formy przestrzenne.
Wystawa była pokazywana po raz pierwszy w Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu w maju i czerwcu 2023 roku. pod tytułem Retrowersje. Sobie mieszkania – miastu starówkę.
22.06–21.07.2024 r.
Pawilon SARP, ul. Foksal 2, Warszawa
Wystawa to fotograficzna podróż Nicolasa Grospierre’a w głąb architektury najlepszych, najbardziej eksperymentalnych i najpiękniejszych domów kultury w krajach bałtyckich oraz w Izraelu. Dzięki systematycznej typologii fotograficznej autor odkrywa mało znaną spuściznę architektoniczną, pokazuje jej utopijne, a zarazem piękne ideały i przypomina o czasach, w których swobodny dostęp do kultury był postrzegany jako niezbędny aspekt planowania architektonicznego. Idea domu kultury wpisuje się w modernistyczną koncepcję polegającą na tym, aby każde miasto, niezależnie od wielkości oraz od mechanizmu popytu i podaży, udostępniło mieszkańcom budynek przeznaczony na działalność kulturalną. Uderzające jest to, że ten pozornie miejski paradygmat architektoniczny najpełniej był realizowany w środowisku wiejskim, w dwóch analogicznych (a przy tym różniących się) organizacjach społecznych: izraelskim kibucu i sowieckim kołchozie. Obie struktury, wywodzące się z idei spółdzielczości wiejskiej, wcielono w życie sposób odmienny: podczas gdy kibuce powstały z wolnej woli ich członków, kołchozy były wynikiem sowieckiego centralnego planowania. Oba systemy odznaczały się zaskakującymi podobieństwami architektonicznymi, wynikającymi z konieczności stworzenia – i to od podstaw – budynków komunalnych.
Jesień 2024 Pawilon SARP, ul. Foksal 2, Warszawa
Wydarzenia towarzyszące
Na styku wszystkich działów przygotowujemy programy towarzyszące do wystaw, projektów i wydawnictw NIAiU. Oferta skierowana jest do szerokiego grona odbiorców: od najmłodszych, przez młodzież i studentów, po osoby dorosłe, zarówno specjalistów, jak i odbiorców kultury. W ramach programów publicznych realizowane są wydarzenia stacjonarne i online: warsztaty, spacery, wycieczki, debaty i wydarzenia specjalne (pokazy filmowe, koncerty, gry miejskie).
Wątki i tematy stanowiące sedno danego projektu, rozwijane są poprzez wydarzenia towarzyszące. Popularyzujemy, animujemy, aktywizujemy lokalną społeczność i dyskusje wokół kluczowych dla danego projektu kwestii.
Tak jak m.in. w przypadku działań realizowanych do wystawy Antropocen w 2022 roku, wydarzenia edukacyjne łączymy z działaniami promocyjnymi w formie zapowiedzi projektu. Realizowane od początku działalności NIAiU, Kino letnie w Ogrodzie Pałacu Zamoyskich w Warszawie, jest tematyczną selekcją filmów nawiązującą do pozostałych działań. W 2024 roku kino towarzyszy warszawskiej odsłonie wystawy Retrowersje
Aktualne wydarzenia dostępne są w zakładce Kalendarium na stronie niaiu.pl
Zasoby:
Udostępniamy materiały
edukacyjne, filmy popularyzatorskie, podcasty i wybrane treści z wystaw.
Przewodniki online Wybrane wystawy, działania lokalne, badawcze, edukacyjne. Przewodniki online przybliżają materiały opracowane na potrzeby projektów Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki.
Zobacz:
Tożsamość. 100 lat polskiej architektury, Ściana Wschodnia. Architektura Zbigniewa Karpińskiego, Golden Cubes Awards 2017/2020, Golden Cubes Awards 2020/2023, Powiaty 2020, Humanist modernity. Stanisława and Maciej Nowicki [EN], Polyperiphery. Public spaces after ‘89 and ‘22 [EN].
Rzeczpospolita modernistyczna
To dwanaście filmów dokumentalnych pokazujących fenomen polskiej architektury modernistycznej lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Ogólnopolska skala, szybkie tempo budowy i wysoka jakość wykonania, zapewniły tym inwestycjom znaczące miejsce w historii polskiej architektury.
Podcasty NIAiU
Podcast Narodowego Instytutu
Architektury i Urbanistyki to platforma do rozmów o tym, co nas otacza: architekturze, urbanistyce, wykorzystaniu przestrzeni publicznej i ludziach, którzy tę przestrzeń tworzą. Zachęcamy do słuchania i oglądania.
Newsletter: Bądź na bieżąco z naszymi działaniami.
Usłysz ADE
Usłysz ADE to cykl rozmów wokół edukacji architektonicznej z edukatorami, projektantami i badaczami.
W pierwszej serii przyglądaliśmy się platformie ADE: kto i w jaki sposób może z niej korzystać, czym jest Archipedia, jakie zasoby edukacyjne można tam znaleźć. W drugiej serii przybliżamy zagadnienia składające się na edukację architektoniczną. Wspólnie z zaproszonymi gości rozmawiamy, o tym dlaczego wymiennie nazywamy ją edukacją o przestrzeni, środowisku zbudowanym, a nawet edukacją środowiskową. Dotychczas powstało 13 odcinków w dwóch seriach. Podcast dostępny jest na: Spotify, Soundcloud, Youtube.
Przygotowanie informatora: Zespół Działu Komunikacji
Kolekcja fotografii
Pustoła, Bez tytułu z cyklu Nieskończone domy, 2006
Kolekcja Fotografii Architektury NIAiU powstała z myślą pokazania najciekawszych tendencji w powojennej fotografii – od dokumentacji, przez działania artystyczne, aż po krytyczną refleksję nad zjawiskami i procesami społecznymi oraz ich skutkami. Zawiera prace autorów, którzy poprzez architekturę i urbanistykę obserwują, eksplorują i komentują życie człowieka. W kolekcji dotychczas zebraliśmy fotografie, takich twórców jak: Wojciech Wilczyk, Andrzej Tobis, Michał Szlaga, Szymon Rogiński, Konrad Pustoła, Błażej Pindor, Nicolas Grospierre, Marek M. Berezowski.
