Учреждение образования
«Несвижский государственный колледж
имени Якуба Коласа»
Научное общество учащихся «Постижение»
НЕСВИЖ
Сборник
Часть I
научных статей
ИССЛЕДОВАНИЯХ
МОЛОДЫХ
В ИССЛЕДОВАНИЯХ МОЛОДЫХ
НЯСВІЖ
У ДАСЛЕДАВАННЯХ МОЛАДЗІ
Гадаваў сваю песню тут Колас, Сеяў праўду тут Будны Сымон…
Паўлюк Прануза Успомніў я блізкія сэрцу імёны
І дні, што прайшлі на радзіме маёй.
Сяргей Новік-Пяюн
К ВОПРОСУ ОБ АРХИТЕКТУРНЫХ ОСОБЕННОСТЯХ НЕСВИЖСКОГО КОСТЕЛА БОЖЬЕГО ТЕЛА И КРАКОВСКОГО КОСТЕЛА СВ.ПЕТРА И ПАВЛА..................................................................12
АРХИТЕКТУРНОЕ НАСЛЕДИЕ
ДЖОВАННИ МАРИИ БЕРНАРДОНИ
Остапчук М.А., Уласович В.И., учащиеся специальности «Туризм и гостеприимство»
Творчество Джованни Мария
Бернардони имеет не только высокую
значимость для архитектуры Несвижа как
начальный период формирования города-
памятника, но и представляет большой
интерес для историков архитектуры Италии, Польши, Литвы. Именно об этом
свидетельствует изданный в 1999 году в
Риме по инициативе варшавского
профессора Ежи Ковальчика сборник
научных статей, полностью посвященный Дж.М.Бернардони.
К сожалению, биография и зарубежное наследие Бернардони пока еще
мало известны белорусским любителям культурно-познавательного
туризма. Поэтому цель нашего исследования - на основе биографического анализа отобрать и систематизировать архитектурные памятники, связанные с именем итальянского зодчего, что позволит в дальнейшем более широко использовать данный материал в экскурсионной деятельности и при разработке зарубежных туристических маршрутовдля наших соотечественников.
Теоретической основой для исследования послужили работы таких белорусских авторов, как В.В.Калнин, Т.В.Габрусь, Г.Голенченко, а также материалы сборника « Larchitetto Gian Maria Bernardoni sj tra Italia e le terra dell Europa centro orientale»впереводеА.Жлутки.
Результаты исследования и их обсуждение. Большинство зарубежных и отечественных авторов сходится во мнении, что Джованни Мария Бернардони был выходцем из местечка Каньё на севере Италии в 15 километрах на запад от города Комо возле Милана. Следует сказать, что город Комо
один из популярных туристических центров Италии, привлекающий путешественников всего мира богатой историей, замечательными памятниками искусства и удивительными пейзажами
красивейшего итальянского озера Комо.
Доцент истории искусства папского Григорианского университета в
Риме Л.С. Инсалера, исследовавшая итальянский период творчества
Бернардони, считает, что до прихода в Орден иезуитов Бернардони десять
лет работал каменщиком в епископстве Кома, а 19 января 1564 года в
возрасте 23 лет он обратился с просьбой принять его в римский новициат
Общества Иисуса, куда и был вскоре зачислен, выдержав экзамен.
Согласно описи, юноша кроме скромных бытовых вещей принес с собой
несколько книг духовного содержания: духовное житие брата Керубини, книгу св.Антония и др., что говорит о его стремлении к религиозному
совершенствованию.
60-е годы XVI века в Италии были
периодом активного расширения Ордена
иезуитов, что выражалосьи в повсеместном
строительстве иезуитских храмов и
коллегиумов. Осведомленность
Д.М.Бернардони в строительном ремесле и
большое желание стать зодчим вскоре
выделили его сначала как мастера, а затем в
качестве проектировщика и теоретика
архитектуры. Большую роль в его
творческом росте сыграли известные
архитекторы того времени Джованни Тристана и Джакомо да Виньола, а также
знаменитый иезуитский математик Христофор Клавио. Вскоре после принятия в Орден, Бернардони был направлен на строительство главного храма иезуитов – ИльДжезувРиме (1568-1584) вкачестве«faber murarius» (каменщика).
В римский период (1564-1571 гг.) Бернардони оставался “братомприслужником” и каменщиком, но ученичество у знаменитых мастеров, природные способности и упорство позволили ему сразу выделится среди обычных ремесленников. Уже через полгода его посылают на несколько месяцев в Милан для ускорения работ по реконструкции здания коллегиума церкви Сан-Феделе.
Кроме Милана, в римский период Бернардони выезжал на миссии во Флоренцию и Абруццо, а в 1573 г. он на четыре года отправляется в
провинцию Неаполь. Работой Бернардони в Неаполе были довольны, т.к.
через два месяца после отъезда де Розиса главный викарий провинции писал генералу Ордена : “Мы радуемся, что Бог осчастливил нас, послав такого мастера,которыйбылтак необходим впомощьотцуДжованни” [4].
С конца 1577 по 1582 год Бернардони занимался реализацией
орденских проектов на Сардинии. Архитектурная деятельность Бернардони здесь была плодотворной, хотя некоторые проекты он так и не завершил,т.к.его ждалопутешествие вРечьПосполитую. Планы расширения влияния Ордена иезуитов в Польше и Великом княжестве Литовском требовали наличия там опытных архитекторов, о чем постоянно просил генерала Ордена польский провинциал Франциск Суньер. Первым на территорию Польши прибыл архитектор Джузеппе
Бриццио, за ним в 1583 году – Бернардони. Причем Джованни Мария был
назначен, вероятно, с самого начала в Несвиж, но польские иезуиты решили использовать его пребывание в Короне. С 1583 по 1586 г.
Бернардони работал сначала в Познани, затем в Люблине и Калише, он проектировал иезуитские коллегиумы, а в Люблине осуществлял еще и
надзор за строительством.
Последнюю остановку перед Несвижем зодчий сделал уже в Гродно. Т.Габрусь считает, что король Стефан Баторий уговорил
Бернардони построитькостел,известныйнам как Фара Витовта.[3].
В середине 1586 года после неоднократных напоминаний Николая
Радзивилла Сиротки, Бернардони прибыл в Несвиж и сразу включился в реализацию величественных планов князя. Его главная работа – проект костела иезуитов – был закончен уже через год. Строительство костела
шло невиданными темпами. 14 сентября 1587 года был заложен
краеугольный камень нового костела, который освятил Виленский
епископ, краковский кардинал Юрий Радзивилл. Первое богослужение в
новом костеле состоялось 1 сентября 1593 года, а 7 октября 1601 года
прошло его торжественное освящение. Огромная заинтересованность
князя Радзивилла и
архитектурный опыт
Бернардони позволили
Несвижской святыне стать
первой крестово-купольной
базиликой с барочным
фасадом на всей территории
Речи Посполитой и во всей
Восточной Европе и вторым
храмом в мире после Иль
Джезу в Риме, построенным в
новой стилистике барокко.
Последний этап жизни и деятельности Бернардони связан с
Краковом, в тот период столицей Речи Посполитой, куда уже известный
мастер прибывает в мае 1599 года для руководства строительством костела
Петра и Павла,начатогоД.Бриццио. Даже краткий обзор архитектурных памятников, связанных с именем Джованни Марии Бернардони, позволяет нам сделать следующие выводы:
1. Архитектурное наследие Дж.М.Бернардони насчитывает не менее 15 сакральных объектов, расположнных на территории Италии, Польши и Беларуси. Если предположить, что зодчий принимал участие в осуществлении масштабной строительной эпопеи Н.Х.Радзивилла Сиротки на землях своейординации,точисло таких комплексоввозрастает до 24.
2. Из пятнадцати выделенных нами объектов сохранились десять, причем многие из них хорошо сохраняют черты первоначального облика (храмы вЛечче, Калише,Несвиже, Кракове,Зебжидовицахи др.)
3. Наиболее плодотворным периодом творческой деятельности Бернардони можно считать время его пребывания на белорусских землях и
особенно в Несвиже,т.к. именно здесь раскрылся его талант не только в
области строительства,но и впроектировании оригинальных сооружений.
4. Костел Божьего Тела в Несвиже является вершиной архитектурного творчества Бернардони, т.к. именно в этом творении зодчемуудалосьвполной меререализоватьсвои замыслы.
5. Хороший уровень сохранности значительного числа объектов, связанных с наследием Бернардони, и их расположение в популярных туристических центрах позволяет, на наш взгляд, активно использовать их при создании турпродуктов, предназначенных для белорусских и зарубежных туристов.
Земная жизнь Джованни Мария Бернардони продолжалась всего 64 года, жизнь его творений длится более 400 лет, занимая достойное место среди выдающихсяпамятниковархитектуры Беларуси,Польши, Италии.
Список использованных источников
1. Барока ў беларускай культуры і мастацтве: зборнік / Нацыянальная акадэмія навук Беларусі, Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя К.Крапівы; навуковы рэдактар В. Ф.Шматаў. Мн.,2005.
2. Габрусь, Т.. Галенчанка, Г. Правераная алгебрай гармонія. Пачатак архітэктуры новага часу на Беларусі // Мастацтва Беларусі. 1990. №5,с.70-75.
3. Габрусь, Т.В. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока/ Т.В.Габрусь.Мн.:Ураджай,2001.
4. Калнін, В.В. Зорны шлях Яна Марыі Бернардоні/ В.В.Калнін. –Беларускі Гістарычны Агляд,навуковычасопіс .2004.
5. Праблемы ідэнтыфікацыі мастацкай спадчыны Нясвіжа ў агульнаеўрапейскім кантэксце культуры: матэрыялы навуковай канферэнцыi (Нясвiж, 15 мая 2004 г.): у рамках IX Беларускага фестывалю камернай музыкi «Музы Нясвiжа - 2004» / пад агульнай рэдакцыяй У.П.Скараходава.2004.
6. Larchitetto Gian Maria Bernardoni sj tra Italia e le terra dell Europa centro orientale /пер. А.Жлутка. - Беларускі Гістарычны Агляд, навуковы часопіс. - 2012.
К ВОПРОСУ ОБ АРХИТЕКТУРНЫХ ОСОБЕННОСТЯХ
НЕСВИЖСКОГО КОСТЕЛА БОЖЬЕГО ТЕЛА
И КРАКОВСКОГО КОСТЕЛА СВ.ПЕТРА И ПАВЛА
Рацкевич В.А., учащаяся специальности «Дизайн»
Конец XVI – начало XVII века в европейском искусстве
характеризуется как переход от ясных, гармоничных идеалов Ренессанса, основанных на безграничной вере в возможности Человека, к сложной и противоречивой эпохе Барокко. Эта эпоха отличалась обилием оригинальных талантов, особенно в области архитектуры. Один из таких талантливых мастеров – Джованни Мария Бернардони.
Среди нескольких десятков творений итальянского зодчего особое место занимают два костела: храм Божьего Тела в Несвиже и Петропавловский костел в Кракове. Несвижскому костелу суждено было
стать «краеугольным камнем белорусского барокко», краковский положил
начало барочной традиции на территории Польши. В ряде публицистических источников бытует мнение, что несвижский и краковский соборы
копии храма Иль Джезу в Риме. Так ли это? Именно этот вопрос лег в основу проблематики данной работы, в
которой на основе историко-сравнительного метода предпринята попытка выделить архитектурные особенности иезуитских храмов в Несвиже и Краковеи объяснитьих появление.
Начнем анализсистории строительствакостелов.
В XVI веке иезуиты активно пропагандировали решения
Триденского собора по восстановлению позиций католической веры и
борьбе с протестантизмом. Для этих целей использовались все средства, в
том числе и такие, как открытие иезуитских коллегиумов и костелов, построенных
вособом «иезуитском»стиле.
Костел в Кракове задумывался и строился как иезуитский храм. В Кракове иезуиты размещались сначала в костеле Св.Шчепана, а позже на Рыночной площади в костеле Св.Барбары (1583 г). Вскоре стало
очевидным, что костел Св.Барбары слишком мал, чтобы соответствовать грандиозным замыслам иезуитов. Найти место для строительства нового
просторного костела оказалось нелегкой задачей: в XVI веке Краков был
плотно застроен, и покупка нового земельного участка под
строительство была возможна только вместе с уже находящимися на нем зданиями.
В 1596 году при участии короля Сигизмунда III были выкуплены
земельные участки вместе с постройками, а в 1597 началось строительство костела по проекту, присланному из Рима.
Но краковский костел стал лишь второй барочной постройкой в
Речи Посполитой. Первой оказался храм в Несвиже.
Экспансию на территорию Великого княжества Литовского
иезуиты начали позже, в 1569 году. Все их постройки в этот период были
деревянными, хотя потребность в значительных каменных храмах была велика, т.к. на землях ВКЛ протестантские идеи в сер.XVI в. пустили более глубокие корни, чем в Польше. Поэтому деятельность ордена на
белорусско-литовских землях должна была вестись значительно активнее, чем в западных, традиционно католических, регионах Речи Посполитой. В
соответствии с планами Ордена иезуитов и при поддержке короля Стефана
Батория был открыт Полоцкий иезуитский коллегиум (1580 год), а вскоре
принято решение о создании Несвижского коллегиума, второго на
белорусских землях. Обязательным элементом такого комплекса был костел. Однако иезуитский костел в Несвиже стал не просто храмом при
коллегиуме, зримым духовным оплотом ордена иезуитов в городе, но и символом религиозного выбора и политических амбиций рода
Радзивиллов. Уже только этот факт говорит о том, что при строительстве костела в Несвиже не мог быть создан простой аналог римской базилики ИльДжезу
Второй момент, на который хочется обратить внимание, – это особенности мест, выбранных для строительства костелов в Несвиже и Кракове.
Несвижский костел строился не просто как элемент комплекса иезуитов: он был частью грандиозной
перестройки всего города, которая осуществлялась почти обновременно по общему генеральному плану в соответствии с новыми представлении об «идеальном» городе. Костел возводился в самом центре планировочной структуры города, в непосредственной
близости с замком и торговой площадью с ратушей (1586-1596 гг.) и
мыслился как духовный центр столицы Радзивиллов. Как пишет
Е.Квитницкая на основе анализа «Люстрации коллегиума Несвижского»
(1773 год), Н.Х.Радзивилл Сиротка выделил для строительства костела и
коллегиума значительные землирядомс замком.
Иезуиты получили огромный участок, равный по длине половине
длины города. Бернардони, не стесненный размерами строительной площадки, мог свободно расположить на территории перед замком за городским валом и воротами костел, коллегиум, регулярный сад, монастырский огород. Именно благодаря отсутствию рядом с костелом регулярной застройки удалось создать впечатление его величия, простора и торжественности. Храм хорошо простматривался со всех сторон, поэтому Бернардони уделил значительное внимание не только главному, но и боковым и заднему фасадам, которые как бы вторят декору западного
фасада и тем самым создают внутреннее единство и законченность
архитектурного образа.
Такая цельность образа вела к более сдержанному оформлению
главного фасада. В отличие от римского и краковского костелов, тут
использованы не спаренные, а единичные пилястры, которые имитируют
строгий дорическийордер,ритмипропорции ясные,легкиеи динамичные.
Таким образом, при строительстве несвижского иезуитского
костеламаксимально были учтены особенности месторасположенияхрама, местного климата ипожелания заказчиков.
Строительство Краковского костела Св.Петра и Павла, как уже отмечалось, велось в исторической части Кракова с очень плотной застройкой. Храм должен был располагаться в центре города и подавлять
урбанистическое окружение, чтобы как можно лучше служить
выполнению контрреформационной миссии ордена. Решить такую задачу при ограниченности места было достаточно сложно. Чтобы привлечь внимание к храму, он был построен немного
дальше от самой дороги. На фоне соседнего старого костела Св.Андрея, чьи башни нависали над проезжей частью улицы, храм иезуитов выглядел более камерным, изысканным и утонченным. Главный акцент в оформлении костела был сделан на западном фасаде, который украсили статуи святых и королей в
нишах, над главным порталом
появился большой и заметный герб
иезуитов, а над ним в благодарность за финансирование постройки костела - королевский герб Сигизмунда ІІІ Вазы. В сравнении с фасадом
несвижского костела
костел Св.Петра и Павла
имеет более пышный
декор с пилястрами,
полуколоннами коринфского ордера, более выраженными
горизонтальными тягами в антаблементе. Он облицован природным
камнем, насыщен лепниной: картушами,
капителями и
сандриками.
Вместе с тем боковые фасады остались неоштукатеренными и декоративно необработанными, т.к. плохо просматривались со стороны площади Св.Марии Магдалины. По своей стилистике они больше соответствовали готике, а не барокко. То же можно сказать и о низкой алтарной апсиде.
Обратимся теперь к проблеме авторства и сроков возведения
костелов.
Несвижский иезуитский костел Божьего Тела строился в
рекордные по тем временам сроки: с 1587 по 1593 год. Главная причина этому – необычайная заинтересованность в строительстве самого ордината
несвижского Николая Христофора Радзивилла Сиротки, который
осуществлял грандиозный замысел «создать в центре Сарматии настоящую Италию». Вторая – активность иезуитов, создававших в Несвиже важный форпост католической веры на новых территориях. И
последняя – единство замысла и воплощения, связанные с деятельностью в
Несвиже Джованни Мария Бернардони. Это был редкий случай для того
времени, когда один архитектор осуществлял проектирование и
руководство строительством храмапрактически на всех этапах.
В Кракове было по-другому. Костел строили почти 40 лет: с 1597
по 1635 гг. Над его сооружением последовательно трудились четыре
архитектора – итальянца: проект разработал Джованни де Росси, первый камень в фундамент заложил Джузеппе Бриццио, его сменил Джованни Мария Бернардони, окончательный вид храму придал в 1605 1619 годах королевский архитекторДжованни Батисто Тревано. От проекта до сооружения прошло немало времени: только 8 июля 1635 годa епископ Томаш Оборский торжественно освятилновопостроенный костёл Св.Петра и Павла. К тому времени уже не было в живых инициаторов строительства костела Петра Скарги, Сигизмунда ІІІ Вазы, архитекторов Дж.Бриццио, Дж.М.Бернардони, М.Кастелло. Поэтому говорить о единстве замысла и
реализации вкраковскомкостелевряд ли уместно.
На основе проведенного анализа можно сделать следующие
выводы:
1. Несвижский и краковский костелы иезуитов представляют собой крестово-купольные базилики, в плане образующие “латинский”
крест с барочным безбашенным фасадом, просторным центральным нефом. Такая планировочная структура отвечала решениям Триденского
собора и основным принципам зарождающегося барокко, которые впервые были воплощенны вкостеле ИльДжезувРиме.
2. Более близким римскому образцу является храм Св.Петра и Павла в Кракове, хотя он и был построен позже несвижского костела. Это проявляется в близости размеров и пропорций Иль Джезу и краковского костела, который является самым большим по вместимости из всех исторических костеловгорода.
3. В сравнении трех костелов обращает на себя внимание тот факт, что более близкими между собой являютмя краковский костел и храм Иль Джезу в Риме: они включены в городскую уличную застройку, сохранили необработанные боковые фасады, их объединяет монументальность и
нагруженность западного фасада, однонефная
планировка с боковыми нефами-капеллами и др. Оба костела возводились
как главные иезуитские святыни в Риме и Кракове по проектам, разработанным вРиме.
4. Несвижский иезуитский костел Божьего Тела имеет значительную художественную самобытность. При общей
композиционной идее и барочной стилистике в нем имеется ряд особенностей, которые могут быть объяснены изначальной
многофункциональностью храма, сохранением некоторых готикоренессансных и оборонительных элементов традиционной архитектуры, что, возможно, также было определено требованиями заказчика и учетом специфических условий региона.
5. В несвижском и краковском костелах есть и некоторые общие черты, которые отличают их от римского образца: отсутствие барочных
волют на главных фасадах, разработанных создателями Иль Джезу, использование боковых подпорных стенок (после перестройки
несвижского храма не сохранились), наконец, волнообразный орнамент на
внешней стороне купола. Возможно, в этом проявляется специфика
раннего барокконаземлях Речи Посполитой.
На наш взгляд, представляет интерес сравнение интерьеров двух храмов, их скульптурного убранства, тем более что они относятся
приблизительно к одному времени – XVIII веку и соответствуют стилистике позднего барокко. Данное направление перспективно и требует
нового исследования.
Список использованных источников
1. Барокко в Речи Посполитой / Материал из Википедии свободной энциклопедии. [Электронный ресурс] Адрес удаленного
доступа: http://ru.wikipedia.org/wiki/. Режимдоступа:10.11.2016.
2. Габрусь, Т.В Мураваныя харалы: сакральная архітэктура беларускага барока. Мінск, Ураджай, 2001.- 287с.
3. Костёл Святых Петра и Павла (Краков) / Материал из Википедии свободной энциклопедии. [Электронный ресурс] Адрес удаленного доступа: http://ru.wikipedia.org/wiki/. Режим доступа: 21.10.2016.
4. Татаринов, Ю.А. Города Беларуси в некоторых интересных исторических сведениях. Минщина. Минск: Издатель И. П. Логвинов, 2008
Макуцэвіч
Д.А.,
навучэнка спецыяльнасці «Дашкольная адукацыя»
2023 год вельмі багаты на
пісьменнікаў-юбіляраў. Гэта людзі, дзякуючы якім у нас ёсць свая
непаўторная культура, мы памятаем
гісторыю і шануем традыцыі нашага
народа. У гэтым годзе адзначае свой
200-гадовы юбілей выдатны паэт, празаік, публіцыст, гісторык, вядомы
краязнавец, шчыры абаронца простага
люду Уладзіслаў Сыракомля, жыццёвыя шляхі і творчая дзейнасць
якога цесна пераплятаюцца з
гісторыяй Нясвіжа. Пасля Адама
Міцкевіча Уладзіслаў Сыракомля –
самая яскравая зорка літаратуры XIX стагоддзя.
Этнічная самасвядомасць беларускай інтэлігенцыі пачалася толькі
ў ХІХ стагоддзі. Узмацнілася яе цікавасць да самабытных, нацыянальных асаблівасцяў свайго народа. Пачалося не толькі вывучэнне, але і папулярызацыя яго вуснай творчасці, абрадаў і звычаяў. З'явіліся літаратурныя творы на беларускай мове. Этнаграфічнае вывучэнне краю дало шмат фальклорных і вусна-паэтычных твораў, якія адлюстроўвалі цяжкую карціну жыцця прыгоннага беларускага селяніна, яго імкненне да свабоды і лепшай долі.
Вялікае значэнне адыгрывала і польскамоўная літаратура Беларусі.
Пад польскамоўнай літаратурай Беларусі разумеюць літаратуру, створаную беларусамі або выхадцамі з іншых краін на польскай мове, але на беларускіх землях і на беларускую тэматыку. Польскамоўная літаратура вызначыла асаблівасці літаратурнага працэсу на Беларуci i зрабіла пэўны ўплыў на станаўленне новай беларускай літаратуры. Яскравым яе прадстаўніком з'яўляецца Уладзіслаў Сыракомля.
Пісьменнік пакінуў пасля сябе багатую, але, перш за ўсё, надзвычай разнастайную літаратурную спадчыну: ён пісаў вершы і апавяданні, дарожныя нарысы, перакладаў творы класікаў на беларускую і польскую мовы. Ён быў незвычайна адукаваны і таленавіты, ведаў некалькі замежных моў, вылучаўся сярод іншых літаратараў таго часу сваім наватарскім стылем. Будучы выхадцам збяднелай шляхты, якая амаль
«ВЯСКОВЫ ЛІРНІК»
сышла на становішча сялянства, ён сам сябе называў усяго толькі
«вясковым лірнікам». З тонкім гумарам,але нясцерпным болем у сэрцы, ён пісаў аб цяжкім, часам рабскім жыцці беларускіх сялян. Ён стаў духам
падтрымкі для беларускага народа ў пераломны перыяд нашай гісторыі.
Яго пахаванне з удзелам дзясятка тысяч чалавек ператварылася ў значную
нацыянальнуюпадзею.
Паэт нарадзіўся 29 верасня 1823 года ў фальварку Смольгаў
Бабруйскага павета Мінскай губерні і быў названы па каталіцкіх
традыцыях трыма імёнамі – Людвік Францішак Уладзіслаў. Рос ён у
небагатай шляхецкай сям'і роду Кандратовічаў герба «Сыракомля», якая займалася сельскай гаспадаркай у арандаваных фальварках. У будучыні ён выкарыстае назву сямейнага герба як імя, якое пакіне яскравы след у гісторыі Беларусі.
Продкі паэта належалі да старажытнай беларускай шляхты, апалячанай у выніку гістарычных падзей у Вялікім Княстве Літоўскім.
Бацька паэта, Аляксандр Каятан, нарадзіўся ў 1783 годзе ў Ляўкішках.
Маці, Вікторыя Златкоўская, родам са Слуцка, паходзіла з не вельмі
заможнай шляхецкай сям'і. Бацька меў прафесію каморніка, але прымяніць
яе на казённай службе не змог, таму вымушаны быў арандаваць панскую зямлю. Людвік, атрымаўшы першапачатковую хатнюю адукацыю, у 1833
годзе паступіў у школу пры Нясвіжскім дамініканскім манастыры. Калі яе ў 1835 годзе ўлады закрылі, ён давучыўся ў дамініканскай школе ў Навагрудку. Скончыў гэту школу ў 1837 годзе, дапамагаў бацькам па гаспадарцы. Ёсць і іншыя звесткі, што па фінансавых прычынах кінуў школу ў Навагрудку і, па хадайніцтве бацькі, васямнаццацігадовы Людвік уладкаваўся ў Нясвіжы на службу ў канцылярыю і пачаў працаваць пісарам у маёнтку сям'і Радзівілаў – Нясвіжкiм замку. Там і зарадзілася яго літаратурная дзейнасць. Першыя вершы Сыракомлі ўзніклі ў атмасферы, дзе рыфмавалася амаль усё. Ён занатоўваў у дзённіку мясцовыя паданні, апавяданні пра мінулае Нясвіжа і яго знакамітых гаспадароў. Усё гэта спрыяла фарміраванню светаразумення і адносін да рэчаіснасці, да гістарычных падзей. Праз усё жыццё пранёс Людвік Кандратовіч удзячнасць Нясвіжу, не раз звяртаўся да гісторыі Нясвіжскага замка. Старажытны горад з яго велічным замкам, вузкімі завулкамі, кляштарамі, званіцамі і фарным касцёлам абудзіў у будучага пісьменніка цікавасць да айчыннай гісторыі.
Пасля працы ў канцылярыі Людвік любіў бавіць час у бібліятэцы
Радзівілаў. Ён цікавіўся класічнымі творамі, самастойна вывучыў пяць замежных моў: украінскую, чэшскую, англійскую, французскую і латынь.
У ідэалевалодаўбеларускай і польскаймовамі. Начальнік канцылярыі Радзівілаў Адольф Дабравольскі лічыў, што ў Кандратовіча вялікая будучыня. Ён ставіўся да яго як да сына, запрашаў на сямейныя вечары, дзе аднойчы Людвік убачыў юную Паўліну
Мітрашэўскую. Увесь вечар ён правёў у парку з дзяўчынай: чытаў ёй
вершы, яна слухала. Закаханыя і не заўважылі, як прайшла ноч і надышоў
світанак. Раніцай, праводзячы дзяўчыну, ён зрабіў ёй прапанову рукі і сэрца. Але ад яе бацькі ён даведаўся, што дзяўчыне ўсяго трынаццаць
гадоў.І Людвік,як сапраўдны мужчына,дачакаўся яепаўналецця.
Тут жа, у Нясвіжы, праз тры гады, 16 красавіка 1844 года адбылася
значная падзея ў жыцці Кандратовіча ён абвянчаўся ў фарным касцёле з Паўлінай. На наступны дзень маладыя з'ехалі ў Залучча. Так будучы пісьменнік вярнуўсяда зямліі стаў арандатарам.
Ужо ў Залуччы ён стаў вядомым паэтам, тут задумаў свае шляхавыя
нарысы «Вандроўкі па маіх былых ваколіцах», у якіх падрабязна апісаны
Нясвіж, Стоўбцы, Койданава (цяпер Дзяржынск) і многія іншыя родныя
паэту мясціны Беларусі. Аўтар расказаў пра выдавецкую дзейнасць
Сымона Буднага, пра пастаноўку ў нясвіжскім радзівілаўскім тэатры твораў Мальера, пра філосафа Саламона Маймана, які быў знаёмы з Кантам, Гётэ, Мендэльсонам, пра жыццё Мінскай губерні і самога горада Мінска, дзе ў яго было шмат сяброў.
Паэтычны дэбют Сыракомлі адбыўся ў 1844 годзе ў віленскім часопісе «Атэнэум». Вершу «Паштальён», напісаным у жанры гутаркі з героем-апавядальнікам у цэнтры, суджана было слаўнае літаратурнае і песеннае жыццё. Твор мае цікавую гісторыю напісання, якая звязана з беларускім мястэчкам Мір, дзе на кірмашовай плошчы некалі знаходзілася карчма. Сюды па нядзелях заходзіў малады арандатар фальварка Залучча і пачынаючы паэт Людвік Кандратовіч. Адзін з захмялелых наведвальнікаў карчмы, які раней служыў на пошце, расказаў яму сваю сумную гісторыю. Аднойчы ноччу, у зімовую завіруху, дастаўляючы адрасату тэрміновы
пакет, той не адгукнуўся на роспачны
крык аб дапамозе, а, вяртаючыся назад, знайшоў у полі замерзлы труп сваёй каханай…
Узрушаны гэтай трагічнай
споведдзю, Людвік вярнуўся ў
Залучча, сеў за стол і за ноч напісаў
верш «Паштальён», які быў
перакладзены на рускую мову ў 1868
годзе і лёг у аснову любімай народам
песні «Ямщик», якая гучала тады з
кожнагафальварка.
У ціхім прынёманскім Залуччы
Людвік Кандратовіч працаваў шмат і
плённа. З-пад яго пяра выйшлі паэмы
«Ян Дэмбараг», «Хадыка» і шмат
цудоўных вершаў,сярод якіх “Лірнік вясковы”.
З твораў, напісаных на беларускай мове, да нас дайшлі толькі два
агітацыйны антыцарскі верш «Добрыя весткі» і вершаваная лірычная мініяцюра «Ужо птушкі спяваюць паўсюль…». У творы «Добрыя весткі» лірычны герой звяртаецца з прывітаннем да ветру з «далёкага свету» [2, с. 99], які прынёс добрыя весці. На Захадзе «б'юцца для славы, свабоды і чэсці і робяць вольных людзей з мужыкоў» [2, с. 99]. Далей гаворка ідзе прародныкрай і тыя змены да лепшага,якіяпавінны адбыцца тут: Годзіж вам,годзіўяснай карэце, Годзі,паночкі,заязджацьудвор, Годзіж вам,годзі, мужыцкіядзеці, 3 хаткі астаткі давацьна пабор [2,с.99].
Мужык і шляхціц прысягнулі навек перад усімі «быць сабе вольныі роўны народ» [2, с. 99], разам вырашаць грамадскія справы і змагацца з ворагам. Сваю «святую зямлю» лірычны герой просіць: «Радзі нам збожжа ды судзі пажаць» [2, с. 99]. У
апошніх радках верша гучыць заклікспадзяваннеў роўнасці,«усвабодзе зажыцьшчасліва»[2, с.99].
Вядомасць Сыракомлі ў беларускім краі расла з кожнай публікацыяй. У пачатку 50-х гадоў літаратурныя выдавецтвы паставілі перад пісьменнікам праблему пераезду на сталае жыхарства ў Вільню. Пакінуць Залучча змушала і тое, што тут здарылася сямейнае няшчасце: памерліна адным тыдні тры дачкі-малалеткі Фабіянка, Марынаі Вікця. 17 верасня 1852 года паэт назаўжды пакінуў Залучча і праз Мінск выехаў уВільнюразамзжонкай і трохгадовым сынам Уладзікам.
У 1853 годзе, знаходзячыся ў Вільні, у прадмове да нарысаў «Вандроўкі па маіх былых ваколіцах» Сыракомля піша: «Ваколіцы, якія я назваў тут сваімі, адыгралі найважнейшую ролю ў маім жыцці. Малым дзіцем трапіў я сюды, і тут, у радыусе некалькіх міль, прайшло ўсё маё маленства, юнацтва і сталыя гады, тут зведаў я ўсе чалавечыя пачуцці - ад хлапчуковай радасці, калі ганяўся за матылём, і да сардэчнага болю, калі як бацькаплакаў над магілкамі дзяцей»[4, с.188].
Не ўсё складалася ў паэта ў Вільні. Яго літаратурныя прыхільнікі не маглі прымірыцца з любоўю Сыракомлі да Гелены Маеўскай, жонкі
этнографа і гісторыка Адама Кіркора. Віленская публіка аб'явіла яму, хоць і ненадоўга,сапраўдныбайкот.
Сярод сяброў Кандратовіча былі мастак Адам Шэмеш, кампазітар
Станіслаў Манюшка, пісьменнік Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч. Ім прысвечанаімправізацыя «У коле знаёмых уМінску».
Творчасць Сыракомлі вылучаецца сваімпалымяным патрыятызмам, глыбокім веданнем гісторыі Бацькаўшчыны, характару, звычаяў, асаблівасцей нацыянальнай псіхалогіі беларусаў. Яго вабілі і гістарычныя падзеі, што сведчылі пра патрыятызм продкаў, пра іх імкненне да свабоды і шчасця, гатоўнасць ахвяраваць сабой дзеля вызвалення Айчыны. Гэты
матыў прагучаў у яго творах «Соф'я, княжна Слуцкая», «Марцін
Студзенскі». Гораду Нясвіжу і яго былым уладарам паэт прысвяціў шэсць
санетаў, якія аб'яднаў уцыкле «Успаміны пра Нясвіж» (1844). У адным зіх падназвай «Труны Радзівілаў уезуіцкім касцеле»гаварылася: Былі йяны людзі -тутблюзніцьне буду,
Ды што,каб яны раптамзтрун паўставалі?
Зноўпадаліб ніц каляіх зперапуду?
Яныж бы на васі зірнуцьне жадалі…[4,с.25]
Шэраг яго празаічных і навуковых твораў прысвечаны менавіта
праблемам гісторыі, этнаграфіі і мовы беларусаў. Сярод іх «Кароткае
даследаванне мовы і характару паэзіі русінаў Мінскай правінцыі» (1856), «Мінск» (1857), «Нёман ад вытокаў да вусця» (1861), нататкі аб мінулым
Нясвіжа для кнігі М. Балінскага «Старажытная Польшча», шматлікія
артыкулы ў перыядычным друку. Характэрнай рысай творчасці Сыракомлі
быў і своеасаблівы рамантызм без узрыўных вулканічных пачуццяў і ўзлётаў. Пісьменнік шырока выкарыстоўваў сюжэты і вобразы беларускага фальклору.
Шумная сталіца не магла задаволіць уражлівае сэрца паэта, і ён перабраўся ў фальварак Барэйкаўшчына, што на дарозе з Вільні на Ашмяны.
У кастрычніку 1856 года Сыракомля выехаў з Барэйкаўшчыны ў Варшаву, там ён прабыў амаль месяц. Сюды ён прывёз свае творы для сцэны – «Хатка ў лесе» і камедыю «Граф Вонтарскі». Паэт зноў вяртаецца да звыклай тэмы. Ён выказвае спачуванне і
сімпатыю да простага
беларускага селяніна, прапаведуе ідэі дабра і гуманізму. У вершы «Ілюмінацыя» Сыракомля расказаў гісторыю, пачутую ад старой гараджанкі: калі адна з жыхарак Нясвіжа, у якой захварэў на воспу сын, адмовілася ў дзень імянін Радзівіла выставіць палаючую паходню, панскі служка павыбіваў у яе хаце вокны, выгнаў гаспадыню на вуліцу і прымусіў яе выконвацьзагад:
Там венгерскае п'юць,забаўляюцца госці
У раскошы,убагацці, Атутпаліцьсвятлоі па сыне галосіць Змізарнелая маці [4,с.154].
Найбольш выдатным яго
творчым дасягненнем гісторыкі
літаратуры лічаць цыкл вершаў «Паэзія апошняй гадзіны», які
адкрываецца пранізлівай, гучнай трагічнай нотай «Мелодыяй з вар'яцкага
дома»1862 года.
За дэмакратычныя погляды Сыракомля трапляе пад шчыльны
нагляд паліцыі. Ён упадае ў дэпрэсію, якая доўжылася амаль да самай смерці. Хворага на туберкулёз паэта арыштоўваюць, трымаюць каля месяца ў Віленскай турме. Пасля заканчэння следства яму дазволілі жыць
пад наглядам паліцыі ў Барэйкаўшчыне, а пазней пераехаць на лячэнне ў Вільню. Сыракомля памёр у 1862 годзе. Ён пахаваны ў Вільні на могілках Расу. Пражыўшы ўсяго 39 гадоў, ён пакінуў нашчадкам багатую спадчыну: вершы і паэмы, гісторыка-літаратурныя даследаванні, краязнаўчыя
матэрыялы, публіцыстычныя артыкулы, пераклады многіх прац з лацінскай, французскай, нямецкай, украінскай, англійскай, іспанскай, рускай моў. «Вясковы лірнік» Сыракомля не толькі дасканала валодаў беларускай мовай, але даследаваў яе асаблівасці ў спецыяльным артыкуле, вызначаў нават дыялектныя адрозненні ў мове розных мясцовасцяў.
Вялікую каштоўнасць для беларускай культуры ўяўляюць працы пісьменніка, прысвечаныя творчасці яго сучасніка В. Дуніна-Марцінкевіча. Галоўнае ў гэтых працах абарона правоў беларускай літаратуры на існаванне, абарона і прызнанне вялікіх выяўленчых магчымасцяў беларускай мовы, вера ў росквіт і развіцце беларускай культуры. Адказваючы на выпады польскіх крытыкаў, Сыракомля годна сцвярджаў сябе сынам сваёй роднай зямлі.
У 1912 годзе, калі адзначалася 50-годдзе з дня смерці Уладзіслава Сыракомлі, у будынку касцёла ў Нясвiжы ўсталявалі мемарыяльную дошку з партрэтам паэта. У тым жа годзе Янка Купала пабываў у Барэйкаўшчыне. Ён убачыў там зроблены з жорнаў працоўны стол былога гаспадара. Купала назбіраў палявых кветак, зрабіў з іх гірлянду і ўпрыгожыў ёй месца, на якім нарадзіўся не адзін праніклівы вершаваны радок знакамітага «вясковага лірніка». А потым прачытаў свой новы верш, прысвечаны паэту:
Будеш жыць! Будуцьвякі ісці за вякамі,-
Не забудуцца дум тваіх слова, Як і слоўбеларускіх,жывучы паміж намі, Не забыўся ты,лірнік вясковы.
Спіс выкарыстаных
крыніц
1. Беларуская літаратура : 100 пытанняў і адказаў / Уклад. А. В. Века.– Мн.: Сучасны літаратар,2004.
352с.
2. Заняпад і адраджэнне : Беларуская літаратура XIX стагоддзя / Уклад.У.Казбярук. – Мн.: Мастацкая літаратура,2001. – 606 с.
3. Мысліцелі і асветнікі : Энцыклапедычны даведнік / Беларуская Энцыклапедыя. – Мн.: БелЭн., 1995. – 670 с.
4. Сыракомля, У. Выбраныя творы : Паэзія, проза, крытыка / Уклад.і камент.К.Цвіркі. – Мінск : Беларус.навука, 2011.– 584с.
«ІНЖЫНЕР ЧАЛАВЕЧЫХ ДУШ»:
ПЕДАГАГІЧНАЯ СПАДЧЫНА ЯКУБА КОЛАСА
Саявец У.М.,
навучэнка спецыяльнасці «Замежная мова»
Нясвіжскі дзяржаўны каледж імя
Якуба Коласа з 2003 года носіць імя
славутага песняра зямлі беларускай. Сёння
немагчыма ўявіць грамадска-культурнае
жыццё нашай краіны без творчай і
педагагічнай спадчыны Якуба Коласа, гэтая
асоба – яскравы прыклад асвятлення пытанняў навучання і выхавання.
Не для каго не з’яўляецца сакрэтам, што Якуб Колас быў не толькі паэтам, але і
выдатным педагогам. Ён каля трыццаці
гадоў працаваў на ніве асветы, вучыў дзяцей і дарослых, ствараў школы і бібліятэкі, праводзіў вялікую асветніцкую работу. Аб яго педагагічнай дзейнасці
сказана нямала. Чулы да дзяцей, клапатлівы, ён вучыў чытаць, пісаць, лічыць, але, не абыходзячы надзённыя праблемы,вучыў пазнавацьжыццё,знаходзіцьсваёмесца ў ім. На працягу чатырох гадоў (1898 -1902 гг.) Якуб Колас вучыўся ў Нясвіжскай настаўніцкай семінарыі, якая вызначыла далейшы яго лёс. Ён пісаў вершы і байкі на рускай мове, збіраў беларускі этнаграфічны фальклорны матэрыял, каб пазней стварыць свае неўміручыя «Казкі жыцця» [2], першаму выданню якіх споўнілася 100 гадоў. Тут ён пачаў пісаць на беларускай мове, і пачынаючага паэта заўважыў выкладчык рускай мовы ФядотАндрэевіч Кудрынскі,сам літаратар.
Скончыўшы семінарыю, Якуб Колас паехаў настаўнічаць на Палессе.
«Першыя гады настаўніцтва, – успамінае Якуб Колас, – прайшлі на
Палессі – уЛюсіне іПінкавічах»[3].
Сваю працу сціплага вясковага настаўніка ён лічыў самай пачэснай і паставіў перад сабой задачу: «…усімі сіламі, усім сэрцам служыць працоўнаму народу». У палескай глушы паэт адразу адчуў, у якой супярэчлівасці знаходзіцца семінарскаеказённа-патрыятычнае выхаванне з рэальным жыццём. Балюча краналі беднасць і адсталасць палешукоў. Малады настаўнік імкнуўся пазнаць праўду, знайсці сваё месца ў змаганні засвабодуроднаганарода.
Сваё бачанне асветы і выхавання Якуб Колас паказаў у аўтабіяграфічнай трылогіі «На ростанях», у якой вельмі многа момантаў,
асабіста перажытых пісьменнікам. Ствараючы вобраз настаўніка
Лабановіча, пісьменнік імкнуўся ўвасобіць у ім уласныя маральныя і
эстэтычныя ідэалы. Лабановіч – прыроджаны педагог. Ён любіць дзяцей.
Уяго адносінах з вучнямі няма нічога казённага, афіцыйнага, ён бачыць у сваіх выхаванцах перш за ўсё людзей, імкнецца абудзіць іх «дапытлівы розум», скіраваць думку на загадкі прыроды, добра разумеючы, што час школьнага навучання – час адкрыцця свету, яго багацця. У той жа час вучні для яго – маленькія грамадзяне. Пройдзе час, і зоймуць яны сваё месца ў жыцці. Таму важна выхаваць у іх крытычнае стаўленне да жыцця, абудзіцьграмадзянскіяпачуцці,абавязкі.
Такім чынам, значную ўвагуЯкуб Колас – педагог надаваў пытанням выхавання.
Пасля разгрому першага нелегальнага настаўніцкага з’езда, удзельнікам і арганізатарам якога быў Канстанцін Міцкевіч, ён быў пазбаўлены працы ў школе і апынуўся пад наглядам паліцыі. Аднак гэта не зламала яго волі і імкнення да пошукаў праўды і сэнсужыцця, да барацьбы за шчасце народа. Не адмовіўся ён і ад свайго непераможнага жадання
вучыцьі выхоўвацьсялянскіх дзяцей.
Увосень 1906 года ў леснічоўцы Смалярня, што непадалёку ад вёскі Мікалаеўшчына, Колас адкрывае нелегальную школу, дзе без казённых
праграм, пазбаўлены ад неадчэпнага нагляду жандараў, ён працуе з захапленнем ірадасцю.
Услед за Францішкам Багушэвічам і Алаізай Пашкевіч (Цёткай) ён лічыць, што беларускіх дзяцей трэба вучыці на іх роднай мове. Але ж падручнікаў на беларускай мове не было, акрамя дзвюх кніжак Цёткі, выдадзеных у 1906 годзе ў Пецярбурзе суполкай «Загляне сонца і ў наша аконца». Працуючы ў школе на працягу зімы 19061907 гадоў, ён склаў «Другое чытанне для дзяцей беларусаў» [1]. Кніжка была надрукавана ў 1910 годзе. Гэта адзін з першых падручнікаў, які эфектыўна выкарыстоўваецца як для навучання, так і для маральна-этычнага выхавання дзяцей.
Складаючы сваю кніжку, Якуб Колас улічваў узрост,псіхалогіюдзяцей,іх інтарэсы і магчымасці. Як і Лабановіч у палескіх школах, ён імкнуўся выклікаць у дзяцей цікавасць да жыццёвых з’яў. Абудзіць свядомыя адносіны да жыццяі такім чынам змагацца засваё пачэснае месца ў ім. Змест кніжкі сведчыць, што яна складзена таленавітым пісьменнікам-мастаком і ўдумлівым, спрактыкаваным, прагрэсіўным педагогам.
У раздзелах чытанкі расказваецца пра поры года, іх прыкметы і асаблівасці, даюцца малюнкі і вобразы роднага краю, паказваецца побыт і праца людзей, змяшчаюцца вершы і байкі, даступныя для разумення лзяцей,народныя казкі,апрацаваныя самім Якубам Коласам.
Апісанні і малюнкі прыроды зроблены з выключнай мастацкай сілай, уласцівай Коласу. Прыгожая і прывабная прырода кантрастуе з жудасным жыццём народа. «У вёсцы цесна, - піша Колас, - збіліся хаты, як авечкі ў летні жар, а ў хатах нуда жыве людская, гора,смерць дзяцей, хвароба злая знайшлі прытульны кут. Слязьмі абмыта сырая зямля, слёзы паласкалі
мужыцкія нівы і палівалі сухія загоны: яны падалі градам на вузкія сцежкі
і змешваліся з пылам і гарачым пяском. Мужык б’ецца, як рыба аб лёд, усё жыццё сваё,але шчасця не мае».
Раскрываючы перад вачамі дзяцей суровую праўду жыцця, Якуб Колас імкнуўся выхоўваць у іх непрымірымыя адносіны да тагачаснай
рэчаіснасці, жаданне перабудаваць яе, збавіцца ад гора і тых бед, якія каменем ляжалі на грудзях іх бацькоў.
Якуб Колас імкнуўся выхаваць у дзяцей пачуццё чалавечай годнасці, непахіснасць перад усялякімі бурамі, якія прыйдзецца ім спаткаць на сваім жыццёвым шляху. Ён настойліва праводзіў думку,што чалавек можа мець сілу толькі тады, калі ён моцна будзе звязаны з народам. Такі чалавек не
баіцца жыццёвых выпрабаванняў,ні перад кімне гнецца.
У празаічным творы «Дуб і чароціна» Колас расказвае, як аднойчы чароціна завяла гаворку з дубам. «Скажы мне, дуб , -пачала чароціна,чаму ты не гнешся перад бураю і бура цябе не можа зламаць? Часта, стоячы тут, бачыла я, як самыя сярдзітыя буры ўпіраліся ў цябе, як у каменнуюсцяну… Ая вотстаюды гнуся, як жабрак».
І кажа ёй дуб: «Ты баішся жыцця, затым ты і слабая. Ты выбіраеш мяккі грунт, каб не так трудна было бараздзіць зямлю сваім карэннем.
Усім ты хочаш унаравіць.
Да ўсякага ты падыходзіш
хітрасцю і змалку прывыкла ты гнуцца.А калі хто гнецца, тым ён паказвае сваю
слабасць і поўнае
непаважанне да сябе. А хто
не паважае сябе, таго і
другія не паважаюць,
папіхюць ім,як хочуць». Так
папракаў дуб чароціну. І ў
гэтым выразна выяўляліся
погляды аўтара на жыццё і
на месца ў ім чалавека
працы.
Выхаванню павагі да працы Якуб Коласадвёў значнае месца ў сваёй чытанцы. Ён выкарыстаў
традыцыйнае апавяданне пра мурашак –
«працавітых стварэнняў», - уякім многа чамуёсць павучыцца гультаю.
Першая педагагічная кніга Якуба Коласа для дзяцей зрабіла дабратворны ўплыў на ўсю мастацкую і падагагічную літаратуру. Яна
атрымала станоўчыя водгукі як уБеларусі,так і заяе межамі.
Такім чынам, у кнізе асвятлялася якраз тое, што было патрэбна для асветы і выхавання сялянскіх дзяцей таго часу. Паказ радасці жыцця, хараства прыроды дапамагаў выхаванню жыццярадаснасці і эстэтычных
пачуццяў. Паказ жа змрочнай тагачаснай рэчаіснасці дапамагаў выхаванню
свядомых адносін да жыцця і пачуцця неабходнасці змагацца за лепшую долюўсёй грамадой.
Нелегальная школа праіснавала нядоўга. У 1908 годзе царскія ўлады асудзілі Якуба Коласа на тры гады зняволення.
Знаходзячыся ў астрозе, паэт задумаў і пачаў пісаць свае паэмышэдэўры «Новая зямля» і «Сымон-музыка». У паэме «Новая зямля» ён раскрываецца не толькі як цудоўны паэт, але і як таленавіты педагог. Ён даў багата матэрыялу для пазнання свету і людзей таго часу, для эстэтычнага выхавання дзяцей, паказаў, як трэба выхоўваць у дзяцей любоў да працы, каб яна была не цяжарам, а патрэбнасцю і прыносіла радасцьі задавальненне.
Якуб Колас быў настаўнікам не толькі па прафесіі, набытай у маладыя гады ў Нясвіжскай настаўніцкай семінарыі, ён быў настаўнікам па сваёй чалавечай прыродзе, па стылі жыцця, па манеры сябе паводзіць з акаляючымі людзьмі. Ён быў настаўнікам па жыцці. Гэта была яго місія. І мы, нашчадкі
Коласа, павінны засвоіць жыццёвыя яго ўрокі: любіць сваю Радзіму, свой народ,сваюмову,памятацьпра мінулае і дбацьпрабудучыню.
У «Другім чытанні для дзяцей беларусаў»
Якуб Колас пісаў: «Вучыцеся, дзеткі! Прыглядайцеся да жыцця Божага свету! Няхай яно вучыцьвас,як жыць,як зрабіцьсваюсілуразумнаюсілаю»[1, с.132]. Многія называюць Якуба Коласа «інжынерам чалавечых душ». Педагагічны вопыт Якуба Коласа можа многае і вельмі важнае падсказаць: выхоўваць трэба толькі праўдай, раскрываючы перад дзецьмі рэальную,
сапраўдную красу жыцця і чалавека. Дэвіз Коласа-педагога – не баяцца жыцця,ісці унагуз жыццём.
Спіс выкарыстаных крыніц
1. Колас, Я. Другое чытанне для дзяцей беларусаў / Я. Колас.Мінск: Мастацкая літаратура,2018. –182 с.
2. Колас, Я. Песні жальбы. Казкі жыцця / Я. Колас. – Мінск : Мастацкая літаратура,2007.– 230 с.
3. Лужанін, М. Колас расказвае пра сябе : аповесць-эсэ / М. Лужанін. – Мінск :Мастацкая літаратура,1982.– 446 с.
4. Навуменка, І. Я. Якуб Колас: Нарыс жыцця і творчасці / І. Я. Навуменка. - Мінск:Народная асвета,2003. 205 с.
ПАЎЛЮК ПРАНУЗА:
«МУДРЫ, ДАЛІКАТНЫ, ПРАЗОРЛІВЫ... »
Коржак К.У., Прымакова К.В., навучэнкі спецыяльнасці «Замежная мова»
Кожны чалавек імкнецца на гэтай роднай беларускай зямлі зрабіць
штосьці такое, каб памяць пра яго не сышла з першым снегам. Нехта
пасадзіць дрэва, нехта – цэлы сад, нехта выгадуе дзяцей, і ўжо яны, услед забацькамі,будуць памнажацьусё самае светлае і чыстаена гэтай зямлі. А вось Павел Кузьміч Прануза –выдатны беларускі паэт-франтавік, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, патрыёт сваёй Радзімы, ганаровы грамадзянін горада Нясвіжа, перакладчык, настаўнік, член Саюза пісьменнікаў – пакінуў пасля сябе яшчэ і Слова, роднае, беларускае, якое вучыць жыццю, сагравае душу, натхняе на добрыя справы і ўчынкі. Усё гэта – у яго кнігах,адрасаваныхдарослым ідзецям.
Павел Кузьміч пражыў нялёгкае, але багатае і сумленнае жыццё.. Значны
ўклад ён унёс у літаратурную спадчыну
нашай краіны. Вельмі радуе, што паблізу нашай навучальнай установы знаходзіцца цэнтральная раённая
бібліятэка, якой ў 2015 годзе прысвоена імя гэтага цудоўнага чалавека. Таму сёння, напярэдадні 105-ай гадавіны з дня нараджэння Паўлюка Пранузы, мы яшчэ раз узгадаем яго жыццёвы лёс, некаторыя аспекты яго творчасці, успомнім, якім ён быў…Паэт, франтавік, настаўнік і проста Чалавек з вялікай літары…
Паўлюк Прануза (Павел Кузьміч Прануза) нарадзіўся 18 сакавіка 1918 года на Гомельшчыне – у вёсцы Вылева Добрушскага раёна ў сям’і рабочага. Бацька, Кузьма Іванавіч, працаваў на Добрушскай папяровай фабрыцы, маці, Таццяна Якімаўна, - у калгасе . Спачатку вучыўся ў вясковай пачатковай школе,затым з пятага па дзясяты клас у Добрушскай дзесяцігодцы, якую скончыў у 1937 годзе. Менавіта там і спазнаў хлапчук сапраўднае паэтычнае слова. Дзякуючы таленавітаму настаўніку беларускай мовы і літаратуры Аляксандру Сцяпанавічу Барысаўцу, які выкладаў паэзію творча, натхнёна, не абмяжоўваючыся толькі школьнай праграмай, Паўлюк пачаў складаць уласныя вершы.
Першыя спробы пяра прапанаваў у вучнёўскую насценную газету, некаторыя творы былі змешчаны ў шматтыражцы папяровай фабрыкі
“Герой працы”. Друкавацца пачаў у 1936 годзе ў раённай газеце
“Сталінец”, потым – у “Гомельскай праўдзе”, дзе ў 1936 годзе пад псеўданімам Паўлюк Прануза быў змешчаны яго верш “Сонца ўпала за
дахамі”. Ён вельмі марыў убачыць сапраўднага паэта, і гэта мара ажыццявілася. На папяровую фабрыку, дзе працаваў яго бацька, прыязджалі пісьменнікі. Так юнак пазнаёміўся з Петрусём Броўкам, Міхасём Лыньковым, Кузьмой Чорным. Гэтыя сустрэчы і падштурхнулі
хлапчука да ўласнайтворчасці.
Вялікую ролю ў станаўленні маладога паэта адыграла вучоба на
філалагічным факультэце Гомельскага педагагічнага інстытута імя В.Чкалава, дзе Паўлюк Прануза пазнаёміўся і пасябраваў з маладымі
паэтамі Кастусём Кірэенкам, Міколам Сурначовым, Леанідам Гаўрылавым. Летам 1940 года Паўлюк Прануза быў запрошаны на нараду маладых пісьменнікаў. У гэты ж час ён пачынае друкавацца на старонках
газеты “Літаратура і мастацтва”. Вершы таго перыяду вызначаліся
шчырасцю перажыванняў лірычнага героя, яго паяднанасцю з бацькоўскай зямлёй.
І ўсё б добра, але пачалася вайна.
Дзяржаўныя экзамены
прыйшлося здаваць пад гул варожых самалётаў, з вінтоўкай у руках, ахоўваючы склады з гаручым і ловячы лазутчыкаў. Далей быў самы цяжкі экзамен ужыцці экзаменна мужнасць,адвагу,любоў даРадзімы… Сувязі з многімі сябрамі не было. У газеце “На разгром врага” Паўлюк Прануза надрукаваў свой верш “Ребёнок”. У хуткім часе праз газету многія знайшлі яго адрас. Асабліва паэт узрадаваўся, калі атрымаў
ліст ад свайго аднакурсніка Міколы Сурначова. Пачалася з ім перапіска.
Яны былі на розных франтах, усю вайну падтрымлівалі сувязь, дасылалі
адзін аднаму свае вершы. Павел Кузьміч
вельмі перажываў, шкадаваў свайго
інстытуцкага сябра Міколу Сурначова, які
загінуў за тыдзень да Перамогі на фронце.
Праз некаторы час Прануза сабраў творы
сябра і выдаўна памяцьпра яго зборнік.
У гады ваеннага ліхалецця Паўлюк
Прануза служыў у зенітнай артылерыі, быў
намеснікам камандзіра гарматы. У складзе
войск Бранскага, Цэнтральнага і Першага
Беларускага франтоў прымаў удзел у баях на Курскай дузе, у Беларусі, Польшчы, Германіі, у Берлінскай аперацыі. Трэба адзначыць, што
3-я гвардзейская дывізія, дзе служыў
зенітчык Пануза ў час ажыццяўлення
аперацыі “Баграціён”, вызваляла наш Нясвіж, Сноў, Баранавічы. Павел
Кузьміч успамінаў: «Калі спасылацца на дакументы, дык усяго нашай
дывізіяй за вайну было пройдзена 5170 кіламетраў, збіты 504 самалёты
за 911 дзён і начэй». Ён штыком распісаўся на сцяне рэйхстага. «На сцяне
ўжо не было месца, дзе магла б дастаць рука. Нейкі баец падсунуў мяне да
сцяны, паказаў уверх і прыпадняў. Я накрамсаў: «Слава пераможцам!».
Гэтабыў мой самысветлы ірадасныдзеньужыцці».[6, 324-325]
Тысячу вёрст прайшоў Паўлюк Прануза пад свінцом, у бяссонні. Шлях круты, але пройдзены прама, сумленна і смела. Сведчанне таму –
наступныя ўзнагароды: Ордэн Айчыннай вайны II ступені, ордэн Славы III ступені, медалі «За адвагу», «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941 1945 гг.». А яшчэ – франтавыя сшыткі з вершамі, якія выліліся ўпершыя паэтычныя кнігі. У час вайны паэт зрабіў маленькі
зборнічак, 2-томнік. Ад рукі ў ім пісаў, чарнілам, алоўкам. Там і вершы, і заметачкі на рускай, беларускай мовах. Праз усю вайну пранёс ён іх з
сабой у кішэні. А яшчэ паміж баямі любіў чытаць сваім таварышам вершы
са зборніка Янкі Купалы, фельетоны вядомага беларускага пісьменніка
Кузьмы Чорнага.
Даведаўшыся, што ў Маскве выдаюцца беларускія газеты, Паўлюк
Прануза пасылае туды некалькі сваіх твораў на беларускай мове. І вельмі
абрадаваўся, калі з Масквы атрымаў пакет з газетай. “Савецкая Беларусь”
ад 7.10.1942 і газету-плакат “Раздавім фашысцкую гадзіну”, дзе былі
надрукаваны яго вершы. Прыслаў пакет Кузьма Чорны, які напісаў : “Дбайце аб чысціні беларускай мовы, жадаю вам быць хутчэй на роднай
вызваленай зямлі…”[1,4-5]
За час вайны паэтам было напісана звыш сарака вершаў, прасякнутых нянавісцю да ворага, цвёрдай верай у перамогу. Пісаў свае вершы Павел Кузьміч у акопах і зямлянках, у часы кароткага адпачынку паміж баямі. Свой боль, пачуцці выказаў паэт у сваёй першай кніжцы вершаў “Разгневаная зямля”, якая выйшла ў 1946 годзе. Беларускі паэт Аляксей Пысін аб тагачаснай творчасці Паўлюка Пранузы сказаў так: “Чытаў і перачытваў паэтычны дзённік… Блізкай і зразумелай была мне споведзь франтавіка. Вершы стройныя, падцянутыя, нібы адзетыя ў салдацкую гімнасцёрку [10]. Гэта ж і я, і кожны з нас, франтавікоў,мог утой час сказаць:
Калі мяне падкосяцькулі
Не будзезвыклагапрывета
І я на травыўпаду, Ітрадыцыйных: “Жыў.Здароў”.
Мойдруг,паведамі матулі, І уразіцьі ўсхвалюегэта Што на пабыўкунепрыйду.
Маіх задумлівых бацькоў.
Так здарыцца,наказнайлепшы: Суровы час,ідуцьбаі, -
Абудзешмнога мецьклапотаў –
Слязой не спачувайце вы,
Лісты зпаходнага блакнота
Уважлівейчытайце вершы, З радкамі вершаў адарві.
І я паўстану,як жывы.
Хай без прыкрас яны раскажуць, Не любіцьпраўда лішніх слоў, Як наша гнеўнае бясстрашша Ў атакугрознуюішло.
Паўлюк Прануза належыць да таго пакалення савецкіх паэтаў, якія прайшлі нялёгкую дарогу, здабывалі нашу перамогу над ворагам цаной
сваёй
крыві, свайго жыцця. Паэт прайшоў праз усю вайну і адным з першых распісаўся на рэйхстагу. Пра гэта гаворыць ён увершы,напісаным упершы ДзеньПерамогі 9 мая 1945 года: Неэкскурсантам,асалдатам, Абпаленымагнём баёў, З гранатаміды аўтаматам
На дахрэйхстага я ўзышоў.
Былаўрачыстасці мінута Пасля паходаў і турбот!
За ўсювайнуўпершынютак Спакойна выцер зтварупот…
Дэмабілізаваўшыся ў 1945 годзе, паэт па накіраванні трапіў у прыгожы гістарычны куток Беларусі – Нясвіж, які вельмі любіў і якому прысвяціў шмат вершаў.Восьадзін зіх: Ты разлёгся, шырока, Старажытныі юныНясвіж, І празрыстымі зрэнкамі вокан У блакітнае неба глядзіш. Разбягаешсястрэламі вуліц, Узнімаешда сонцамуры. За стагоддзі цябенесагнулі Непагодлівыя вятры. Чуў зУсходусвабоды ты голас, І не хмарыў надзейтваіх сон. Гадаваў сваюпеснютут Колас. СеяўпраўдутутБудны Сымон…
Выкладаў беларускую мову і літаратуру ў педагагічным вучылішчы, а пасля, як педвучылішча закрылі, у сярэдняй школе № 3, да самага выхаду на пенсію. Гуртаваў літаратурнае правінцыйнае жыццё, за што яму было прысвоена званне Ганаровага грамадзяніна горада.
Павагай і аўтарытэтам карыстаўся Паўлюк Прануза як сярод настаўнікаў, так і сярод вучняў. Вось, напрыклад, як успамінаюць яго былыя вучні: “Мы ўсе былі ўлюбёныя ў Паўлюка
быў сціплым,
спакойным, стрыманым, з пачуццём гумару чалавекам. Выкладаў матэрыял вельмі цікава, змястоўна, зразумела, на чыста беларускай мове і патрабаваў ад нас, каб мы размаўлялі на сваёй роднай мове, заўсёды расказваў нам пра сустрэчы з Петрусём Броўкам, Міхасём Лыньковым і інш. Мы ганарыліся, што ў нас выкладае мовуі літаратуру паэт…” Цікавы выпадак згадала былая яго вучаніца Пажарская (зараз Шах) Ірына Канстанцінаўна, якая працуе ў нашай навучальнай установе: “…Вывучалі
творчасць Івана Мележа, чыталі “Людзі на балоце” і “ Подых навальніцы”( а Павел Кузьміч патрабаваў, каб творы мы чыталі не па хрэстаматыі, а ў поўным аб’ёме. Ён гаварыў: “Па сухару не чытаць!”.
Пасля пісалі сачыненне, і я ў сачыненні напісала: “Цікава, ці будзе Іван Мележ далей працягваць працу над творамі?” Праз некаторы час Павел Кузьміч прыйшоў на ўрок і сказаў: “Пажарская, прывёз адказ ад Мележа:
ён працуе над трэцяй часткай рамана. Мне было вельмі прыемна, што Павел Кузьміч не пакінуў без увагі маё пытанне”. І такіх цікавых момантаў не злічыць.
Пісьменнік Уладзімір Ліпскі адзначаў:
«Павел Кузьміч пажыццёвы Педагог, мудры, далікатны, празорлівы…» [5]. І гэтыя мудрасць, далікатнасць, жыццёвы вопыт паслужылі добрым прыкладам як у выхаванні
асабістых дзяцей, так і вучняў.
У настаўніцкай працы для Паўлюка Пранузы палёгкай было тое, што ён асабіста быў знаёмы з многімі
пісьменнікамі. Павел Кузьміч Прануза ніколі
не павышаў голасу на школьнікаў, не прыніжаў іх годнасці, стараўся падтрымаць.
Вучоба не ўсім аднолькава давалася. І калі
здаралася, што нехта з іх не вывучыў урока, то
настаўнік не ставіў дрэннай адзнакі, а знаходзіў выйсце, задаўшы, напрыклад, пытанне пра беларускага паэта ці пісьменніка, пра сустрэчы з якімі, іх жыццё расказваў школьнікам вельмі многа. Бо ў кніжках пра гэта не пісалі. І за правільны адказ хваліў: «Малайчына!». А калі наадварот то падбадзёрваў: «Не хвалюйся, шафёрам будзеш,мяне каліпадвязеш».
Падчас сваёй педагагічнай дзейнасці ў Нясвіжы, Павел Кузьміч
кіраваў літаратурным аб’яднаннем, якое працавала пры раённай газеце “Чырвоны сцяг”. Часта наведваў рэдакцыю газеты, прыносіў для друку свае вершы. Пад яго кіраўніцтвам ішло станаўленне мясцовых паэтаў Івана Гурбана, Віталя Барадзіна, Міхася Сазончыка і многіх іншых. Будучы
Пранузу. Ён
добрым,
настаўнікам па прафесіі, Павел Кузьміч не мог не пісаць пра дзяцей. З
аповеду Алены Паўлаўны вядома, што Паўлюк Прануза вельмі любіў сваіх
унукаў, пісаў ім вершы, і яны спрабавалі, гледзячы на дзядулю. Унучка
падавала ідэю, а ўнук рыфмаваў. Такая ў іх была сумесная творчасць.
Менавіта яны далі дзядулю частку тэм. Нейкія сітуацыі, выразы –і
атрымліваўсяновыверш.
Праца ў школе падахвоціла Паўлюка Пранузу пісаць для дзяцей. І тут яго набыткі важкія: і шматлікія публікацыі ў перыядычным друку, і кніжкі “ Добры дожджык” (1960), “Я вясну малюю” (1962). “Дзе вясны пачатак” (1965), “Вясновыя тэлеграмы” ( 1976), “Фарбы восені” (1982), “Звініць ручаёк” (1988), “Першыя крокі” (1993). Творы павучальныя не толькі для дзяцей, але і для бацькоў. Тэматыка твораў даволі разнастайная: любоў да Радзімы, Бацькаўшчыны, народа, мовы, прыроды, тэма дзяцінства, кахання і інш. Але вызначальнай тэмай у паэзіі Паўла Кузьміча заставалася тэмавайны.
На творчым рахунку паэта больш за дваццаць паэтычных кніг. Яны невялікія па аб’ёме, але глыбокія па змесце, яркія па сваёй ідэйнай накіраванасці. Зборнікі “Разгневаная зямля” (1946), “Добрай раніцы” (1951), “Мае землякі” (1957), “ Калі верыш” (1963), “ Непаўторнасць” (1974), “ Трываласць” ( 1978), “Сустрэчы” (1983), “Мой аўтограф” (1988), “Рукі салдата” (1990) і іншыя. Са сваёй будучай жонкай, Таццянай Міхайлаўнай, Паўлюк Прануза пазнаёміўся яшчэ ў школе. Яна таксама з Добруша. Пажаніліся адразу пасля вайны і амаль 60 гадоў у згодзе і каханні крочылі па жыцці.Большую частку з іх пражылі ў Нясвіжы, працавалі настаўнікамі. Таццяна Міхайлаўна выкладала рускую мову і літаратуру ў СШ №2 г.Нясвіжа. Вучні, выпускнікі 1978 года, распавядаюць, што Таццяна Міхайлаўна Маркава была класным кіраўніком. Дзякуючы ёй, наш клас быў самы дружны і згуртаваны. Яна вучыла нас чытаць не толькі школьныя падручнікі і кнігі для пазакласнага чытання, але і самім шукаць дадатковую літаратуру, яна вучыла нас думаць не “штампамі” і пісаць сачыненні не для адзнакі. Гэта быў самы добры, светлы чалавек у нашым жыцці, які стаў для нас прыкладам. Выгадавалі і выхавалі дзвюх дачок –Веру, якая працавала ўрачом-касметолагам у Мінску, зараз на пенсіі, і Алену, якая працуе урачом-рэфлексатэрапеўтам у Нясвіжскай раённай бальніцы.
Аб тым, якім Павел Кузьміч быў у сям’і, мы пагутарылі з Аленай Паўлаўнай, якая жыве ў Нясвіжы, а яе муж, Лявіцкі Мікалай Мікалаевіч, доўгі час працаваў у нашай навучальнай установе выкладчыкам выяўленчага мастацтва ,а зараззнаходзіццана заслужанымадпачынку. Вось што ўзгадвае Алена Паўлаўна: “Тата быў цудоўным сем’янінам, старанным, гаспадарлівым, клапатлівым, усё рабіў для сям’і. І прыгатаваць умеў, і ў агародзе любіў працаваць: градкі ўскапаць, пасадзіць
і ўраджай сабраць. Агуркі, памідоры, капусту ў бочачкі засольваў. Не
ведаю, як ён гэта рабіў, дзе браў рэцэпты, але атрымлівалася вельмі
смачна, успамінае Алена Паўлаўна. Любіў прыроду, дрэвы паабразаць у садзе, любіў працаваць на зямлі, увесь свабодны час аддаваў гэтай справе. І лес яго прыцягваў. Часта хадзіў па грыбы. Устане ў пяць
гадзін раніцы і пайшоў. Усё, што ні папросіш, ва ўсім дапамагаў.
Клапаціўся пра сям’ю: маму Таццяну Міхайлаўну, і нас, дачок, у мяне яшчэ старэйшая сястра Вера ёсць. Стараўся, каб нечым парадаваць. Пасля
выхаду на пенсію бацькі з сястрой пераехаліжыць у Мінск. А на лета
заўсёды прыязджалі ў Нясвіж, дапамагалі гадаваць унукаў. Тата ніколі не
сядзеў без справы. Канапа, тэлевізар гэта не праяго. Яму трэба было
калі не пісаць, то абавязкова нешта іншае рабіць. Нават у пажылым узроце прасіў у мяне, каб дала якую-небудзь работу ў агародзе, хоць ужо і са зрокам у яго было не вельмі добра. Колькі мог, столькі і корпаўся. Пакуль
усе спяць раніцай, устане, бульбы пачысціць. Яму было прыемна прынесці хоцьмаленькуюкарысць.
З усімі меў добрыя стасункі, з суседзямі, сябрамі. Вельмі камунікабельны і гасцінны, цікавы суразмоўца, ён любіў гасцей, якія часта бывалі ўіхдома,любіў размаўляцьпрапаэзію”. Алена Паўлаўна са слязамі на вачах адзначыла той факт, што патрэбна часцей гаварыць з бацькамі, цікавіцца іх жыццём, і ім самім гэта прыемна. У маладосці, на вялікі жаль, у нас не хапае на гэта часу, а калі ён знаходзіцца,і ёсць што спытаць,то ўжо няма ў каго… Павел Кузьміч Прануза вядомы як перакладчык. Перакладаў на беларускую мову творы рускіх, украінскіх, латышскіх, літоўскіх, польскіх, балгарскіх паэтаў. За літаратурную працу ўзнагароджаны пяццю Ганаровымі граматамі Прэзідыума Вярхоўнага СаветаБеларусі.
Такім было жыццё Паэта. Жыццё, якое стала сапраўдным сімвалам свайго пакалення. Ён вытрымаў экзамен на мужнасць, гераізм, адвагу і любоў да Радзімы. Навучыўся берагчы кожны дзень, умеў даражыць сяброўствам, быў чуйным да падзей і людзей. Павел Кузьміч Прануза быў, ёсць і застанецца ў сэрцах тых, хто яго ведаў. Гэта Чалавек з вялікай літары, які пакінуў нам багатую творчую спадчыну. Разам з Паэтам мы
задумваемся пра сэнс жыцця: “Давай, жыццё, нагрузку мне на сэрца, Да сконуя гвардзеец верны твой”.
На Нясвіжчыне шмат людзей, якія пакінулі свой адметны аўтограф
у яе гісторыі. Мы, безумоўна, ганарымся імі . Павел Кузьміч Прануза – не выключэнне.У вершы “Мой аўтограф” ён піша: …Так, яаўтографаўнямала Ахто не верыцьдляпарадку
Пакінуў працайна зямлі, На справах за шмат лет і зім, Каб весялей яна спявала, Я сонца круглуюпячатку
Каб дні бясхмарнымі былі. Пастаўлюзподпісам сваім.
Спіс выкарыстаных крыніц
1. Архіўныя матэрыялы музея каледжа (газета “Словабайца).
2. Беларускія пісьменнікі: бібліяграфічны слоўнік: у 6т. – Мн., 1995.
Т.5.- С.40-45
3. Беларуская энцыклапедыя: у18т,- Мн.,2001.Т.13, - С.13
4. Жаўняркевіч, Л. “Зямля бацькоў – майго жыцця крыніца”. –Настаўніцкая газета. -1993. -17 сакавіка
5. Ліпскі, У. Паэт у адпачынку не бывае. - Нясвіжскія навіны. –2003. -6 верасня
6. Памяць: Гістарычна-дакументальная хроніка Нясвіжскага раёна.Рэд.кал.: Г.П.Пашкоў(гал.рэд.)іінш. –Мінск: БелЭн,2001
7. Прануза, П. Памяць, памяць…Вершы. –Мн.: Маст.літаратура, 1994. –С.223
8. Прануза,П.Родныямясціны. – Мінск “Беларусь”,1968. –С.5
9. Прануза, П. Мой аўтограф. Выбранае. – Мінск “ Мастацкая літаратура,1988.–С.26
10. Пысін,А.З глыбінных вытокаў.Звязда.- 1968.- 17 сакавіка
11. Хорсун, С. Не старэе жыцця каляндар. Настаўніцкая газета.1988 .- 16 сакаіка
АЛЕГ ПРАКАРЫНА
: ВЫДАТНЫ МАЙСТАР НЯСВІЖЧЫНЫ
ПА РАБОЦЕ З ДРЭВАМ
Кузьміч А.Н., навучэнка спецыяльнасці «Турызм і гасціннасць»
Актуальнасць даследавання. Мастацкая апрацоўка дрэвараспаўсюджаны від дэкаратыўна-прыкладного мастацтва на Беларусі. Невычэрпныя магчымасці драўніны раскрываюцца ў руках майстроў.
Мастацтва работы з дрэвам уключае ў сябе як частку рамяства, так і творчую частку - уменне выбірать і спалучаць пароды, адчуваць гармонію
вырабу.
У цяперашні час вырабы з дрэва – гэта актуальнасць, падцверджаная часам. Гэта абумоўлена тым, што гэты від рамяства з’явіўся вельмі даўно. Беларускія разьбяры стварылі свае традыцыі, адбіраючы і адшліфоўваючы лепшае, і з пакалення ў пакаленне перадавалі майстэрстваў спадчынунашчадкам.
Наўрад ці можна назваць больш даступны і ўніверсальны матэрыял для майстроў, якія жылі на беларускай зямлі, чым дрэва. І нават у наш час, дзякуючы сучасным тэхналогіям вырабу, дрэва з’яуляецца самым экалагічным іпрактычным матэрыялам.
У рамках Года культуры на Беларусі мастацкая апрацоўка дрэва актыўна папулярызуецца ў выглядзе вырабаў для добраўпарадкавання гарадоў і паркаў на кірмашах, выставах, штогадовым пленэры па разьбе “Сонечная цеплыня дрэва” і г.д. Аб тым, што дрэва карыстаецца папулярнасцюў краіне,сведчацьі шматлікія поспехі фабрыцы “БелДрев”.
Такім чынам, мэтанашагадаследавання - вызначэнне асблівасцей работы здрэвам Алега Пракарыны.
Матэрыялдаследавання: вырабы здрэва Алега Пракарыны.
Асноўныя метады даследавання: апісальны метад (назіранне, збор, сістэматызацыя і абагульненне матэрыялу); гістарычны метад; метад кампанентнага аналізу; статыстычная апрацоўкададзеных.
Вынікі даследавання. На працягу даследавання я пазнаёмілася з традыцыйнымі рамёствамі на Нясвіжчыне і творчасцю майстроў работы па дрэве цяперашняга часу. Я вылучыла напрамкі работы сучасных майстроў і асаблівасці дрэваапрацоўкі Алега Пракарыны. Мой асабісты
інтарэс да гэтай працы заключаны ў простай зацікаўленнасці да творчасці
чалавека, якога я бачу амаль кожны дзень, бо ён настаўнічае ў тым жа каледжы, дзе вучуся я. Заўсёды цяжка паверыць, што таленавітыя людзі
жывуць побач з намі. Але, як гаворыць Алег Пракарына, сама прырода падказвае, што усё незвычайнае вельмі блізка, яно вакол нас – трэба толькі пабачыць.
У ХVІІІ стагоддзі Нясвіж стаў цэнтрам мастацкіх промыслаў і прыкладнога мастацтва [1]. Вырабы мясцовых майстроў і мануфактур былі вядомы далёка за межамі княства. Іх набывалі нават каралеўскія двары Еўропы.
Традыцыйнымі рамёствамі на Нясвіжчыне лічацца пляценне з лазы і саломы, кавальства, ткацтва і вышыўка [2]. Але найбольш цікавым рамяством,на мой погляд,з’яўляецца работа здрэвам.
На Нясвіжчыне, як і ў іншых рэгіёнах лясной паласы, дрэва з’яўляецца адным з найбольш універсальных і пашыраных матэрыялаў. З дапамогай сякеры, нажа і некаторых іншых дапаможных інструментаў
чалавек рабіў усё неабходнае для жыцця: жыллё, гаспадарчыя пабудовы, лодкі, сані, вазы, мэблю, выраблялі прылады працы і посуд, прадметы
хатняга ўжытку, дзіцячыя цацкі і многае іншае. Многія з гэтых вырабаўжывое сведчанне шматвекавога развіцця формаў і дэкору, якія
адлюстроўваюцьстаражытныя вераванніі абрады [3].
Драўніна дае вялікія магчымасці для праявы майстэрства. Яна параўнальна легка і добра апрацоўваецца. Дрэва пілавалі, секлі, тачылі, даўбалі, свідравалі, паліравалі, таніравалі; вырабы з яго аздаблялі разьбой, роспісам,выпальваннем [4].
Дрэва выкарыстоўвалі перш за ўсё для будаўніцтва. У
пасляваенныя часы, з ажыўленнем будаўніцтва і агульным паляпшэннем знешняга і ўнутранга выгляду жылля, дэкор ўзбагаціўся новымі відамі і матывамі. Адны яго віды выяўляюць агульнабеларускую тэндэнцыю, другія носяць тыпова мясцовы характар. Асабліва вызначаецца дэкор
верандаў жылля ў многіх вёсках, які складае прыкметны кантраст досыць
лаканічнаму дэкору
традыцыйнага жылля.
Выразны геаметрычны
малюнак пераплётаў
ажыўляецца фігурна
выпілаванымі
накладкамі, якія нагадваюць раслінныя
парасткі з кветкамі, лістамі, бутонамі, што
“вырастаюць” з
падмурка. У гэты дэкор
арганічнаўплятаюцца і традыцыйныя шасціпялёсткавыяразеткі.
Адным з найстарэйшых і даволі распаўсюджаных дэкаратыўна
мастацкіх элементаў традыцыйнага народнага жылля быў вільчак –фігурна апрацаваныя верхнія канцы дошак-закрылін, якія мацуюцца на тарцавых краях страхі. Найбольш пашыраліся матывы ў дэкоры вільчакоў–выпілаваныя на канцах закрылін сілуэты конскіх галоў, каровіных рагоў, фігурных птушак і змей, павернутых ў розныя бакі. Тут мы сустракаемся з ахоўнай, магічнай роляй адлюстраванняўптушак і жывёл.
Асноўную ўвагу народныя майстры ўдзялялі
вокнам [5], паколькі яны выходзілі на вуліцу і па іх выгляду меркавалі пра ўсю пабудову, а значыць, і пра гаспадара. З асаблівым майстэрствам аздаблялася верхняя частка – надваконнік. Найчасцей яго выпільвалі ў вяглядзе двух завіткоў, якія нагадваюць раслінныя парасткі.
Такой жа адмысловасцю вызначаецца дэкор шчыта, глухія вароты. На Нясвіжчыне прапілоўка сціслейшая і радзейшая, чым у іншых рэгіёнах. Тут мы сустракаем стылізаваныя сілуэты птушак, але часцей –розныя геаметрычныя фігуры: ромбы, трохвугольнікі, паўкругі.
Хоць сёння вёска зусім не тая, што раней, але ўсё ж будуецца.Таму жыве і развіваецца архітэктурны дэкор, бо чалавеку не ўсё роўна ў чым жыць.Набываюць далейшае развіццё традыцыйныя віды і матывы дэкору, развіваюцца новыя.
Шмат задум у сучасных славутых разьбяроў па дрэве Сугака Віктара, Ульянава Віктара, Віхра Дзмітрыя і Янчыка Дзмітрыя. Творы гэтых майстроў прадстаўляюць розныя стылявыя напрамкі досыць распаўсюджанай сённядраўлянай пластыкі.
Адным з найбольш яскравых
майстраў по рабоце з дрэвам з’яўляецца выкладчык спецдысцыплін
нашай установы адукацыі Алег Вікенцьевіч Пракарына. У цэнтры
прыгожай вёсцы Сноў Нясвіжскага
раёна стаіцьяго хата, на якую немагчыма не звярнуць увагі, бо зроблена яна з велізарных фігур. І
толькі падыйшоўшы бліжэй, ахнеш ад здзіўлення ці захаплення, бо фігуры тыя… драўляныя. Усе вытачаныя вобразы зроблены, без сумнення,
моцнай іўпэўненаймужчынскай рукой,якаядобра ведае сваюсправу.
Тэхнічныя навыкі Алег Вікенцьевіч набыў за два гады ў Кобрынскім вучылішчы, дзе набыў спецыяльнасць “Разьба па дрэве.
Інкрустацыя”, і ў Віцебскім дзяржаўным інстытуце на мастацка-графічным
факультэце. Яшчэ будучы студэнтам, Алег удзельнічаў у міжнародным
кокурсе “АРТ- сессія” (1993), дзе яго работа ,прадстаўленая у секцыі
“Жывапіс”, была адзначана дыпломам. Дэбют Алега Вікенцьевіча як
мастра па дрэве адбыўся на конкурсе рэзчыкаў па дрэве “Разьбы
зачараванне”, які праходзіў у рамках абласнога свята народнай творчасці
“Дрэва жыцця” у Капылі ў 1998 годзе. У 1999 годзе Алег Пракарына стаў
членам Беларускагасаюза майстроўнароднай творчасці. Работы Алега Вікенцьевіча Пракарыны атрымліваюць высокую адзнаку на штогадовых пленэрах па разьбе “Сонечная цеплыня дрэва”, пастаянным удзельнікам якога ён з’яўляецца.
Алег Вікенцьевіч лічыць важнай справай захаванне спадчыны нашых продкаў, і займаецца гэтым не толькі на выставах і пленэрах, але і ў звычайным жыцці.
Вобразы для сваіх твораў ён бярэ з казак і з паўсядзённага жыцця. Напрамкі яго творчай дейнасці самыя разнастайныя: разьба па дрэве і камяні, жывапіс, графіка, інсталяцыя, перфоманс, работы у стылі “хай-тэк”… Але асноўны матэрыял для работы
вываратні дрэў. Звычайны чалавек, калі ходзіць па лесе, на той выварацень не звяртае аніякай увагі: паваліла бура дрэва, праявіўшы сваю моц, і хай сабе ляжыць яно, пакуль не спатрэбіцца каму-небудзь на дровы або проста згніе. А вось калі трапіцца такі корч на вочы Алегу Вікенцьевічу, ён абавязкова вернецца да яго, зрэжа, паставіць на двары і будзе нейкі час “праектаваць” свой будучы твор, а потым возьмецца за інструменті прыступіцьдаработы…
Я даведалася ад майстра, што скульптурная разьба прадугледжвае стварэнне трохмернай фігуры. У працы існуюць чатыры асноўныя фазы. На этапе выбаркі контуру эскіз дапамагае ў чарнавым варыянце апрацаваць нарыхтоўку. На стадыі афармлення лішняя драўніна здымаецца
і праца набліжаецца да асноўных абрысаў. Падчас дэталізацыі
выкарыстоўваюцца маленькія выразныя надрэзы, якія вызначаюць дэталі адну за іншы, пакуль агульны выгляд не задавальняе майстра цалкам. І нарэшце,на стадыіаздаблення выбіраецца адзін звідаў паліроўкі.
Алег Вікенцьевіч
гаворыць: “Лепчы адпачынак –
гэта праца, калі ёсць што рабіць, трэба рабіць”. Па яго словах, ідэі трапляюцца ў паветры, яны, як і
матэрыял для творчасці, заўсёды
ваколнас.
За апошнія годы ён зрабіў шмат пано з краявідамі Нясвіжа, вобразамі Маткі Боскай
Вострабрамскай, Еўфрасінні
Полацкай, Мікалая Чудатворца.
Ёсць у яго выдатныя вырабы з
металаў: “Помнік першаму
духавому аркестру”, зроблены са
старых медных труб, жалезны конь
- з дэталяў ад трактароў... А двор нашага каледжа ўпрыгожваюць
незвычайныя тэматычныя кампазіцыі з дрэва. “Вертеп”, “Вяснянка” - гэта плоскасныя кампазіцыі з дрэва, дзе адбыўся перанос элементаў арнаментаў, узораў выцінанкі на тэхніку разьбы па дрэве. Да таямніц рамяства дазволілі далучыцца і нашым навучэнцам, якія атрымліваюць спецыяльнасць “Дызайн”.
Такім чынам, мастацтва работы з дрэвам уключае ў сябе як частку рамяства, так і творчую частку - уменне выбірать і спалучаць пароды, адчуваць гармонію вырабу. Алег Вікенцьвіч Пракарына, сапраўды, выдатны майстар работы з дрэвам; ён не толькі захавальнік традыцый, але і наватар.
Спіс выкарыстаных крыніц
1. Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Нясвіжскага раёна / рэдкал. : Г. Пашкоў (гал.рэд.)[іінш.]. – Мінск: БелЭн,2001.
2. Гусарчук, Д.М. 300 ответов любителю художественных работ подереву. – М.: Лесная промышленность,1985.
3. Цітоў, В. С. Этнаграфічная спадчына: Беларусь: традыцыйнабытавая культура / В.С.Цітоў.– Мінск: Беларусь,2001.
4. Мартенссон, А. Начинаем мастерить из древесины. – М.: Просвещение,1981.
5. Сахута, Я. М. Народная разьба па дрэву/ Я. М.Сахута. –Мінск: 1979.
6. Леонова, А.К. Народная деревянная скульптура Белоруссии / А.К.Леонова.– Минск: Наука и техника,1977. – 102 с.
7. Перевертень, Г.И. Самоделки из разных материалов. – М.: Просвещение,1995.