วารสารยุติธรรมคู่ขนาน เล่มที่ 3 (ปีที่3 ฉบับที่1)

ดวยเกลาดวยกระหมอมขอเดชะ ขาพระพุทธเจา ในนามของศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย (อินทรวิเชียรฉันท ๑๑ ประพันธโดย ดร.อมร วาณิชวิวฒ ั น กรรมการผอู ำนวยการศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย)

กระบวนการยุตธิ รรมเปนคำทีส่ ำคัญและมีความหมายมาก แตคนสวนใหญยงั มีความรสู กึ วาเปนเรือ่ งทีห่ า งไกลจากการ ดำเนินชีวิตตามปกติของผูคนโดยทั่วไป จึงไมใครใหความสำคัญและไมใครใหความสนใจ ที่จริงคำวากระบวนการ ยุตธิ รรมเปนคำทีม่ คี วามหมายลึกซึง้ และเกีย่ วของกับชีวติ ประจำวันของคนไทยทุกคน กระบวนการยุติธรรมหมายถึง การอำนวยความยุติธรรมใหเกิดขึ้นในสังคมที่พวกเราทุกคนอยูรวมกันในทุกภาคสวน ปญหาของสังคมเกือบทุกดานมีทมี่ าจากปญหาความไมสามารถในการอำนวยความยุตธิ รรมใหเกิดขึน้ อยางทัว่ ถึงและเทา เทียมกัน การแกไขปญหาเหลานี้ จึงเปนภาระของผเู กีย่ วของทุกฝาย จะตองรวมกันแสวงหาแนวทาง ความคิด ในการแกไขปญหา อยางรอบดาน และเปนองครวม เพือ่ ใหทกุ สวนตระหนักและเขาใจ ตราบใดทีก่ ระบวนการยุตธิ รรมไมสามารถดำรงความยุตธิ รรมไวได ตราบนัน้ ผลกระทบจะยังเกิดขึน้ กับประชาชน จะไม มีวนั ลดนอยลงได จึงเห็นไดวา กระบวนการยุติธรรมไมใชเรื่องไกลตัว แตเปนเรื่องที่ทุกคนพึงทราบ และมีความเขาใจวากระบวนการ ยุตธิ รรมเปนกระบวนการทีจ่ ะนำไปสกู ารสรางความเปนธรรมในสังคมไดอยางแทจริง ศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย แมจะเปนองคกรอิสระทีจ่ ดั ตัง้ ขึน้ ไดไมนานนัก แตมคี วามมงุ มัน่ และ ตัง้ ใจจริงทีจ่ ะเขามามีสว นในการเสริมสรางกลไกกระบวนการยุตธิ รรมในลักษณะคขู นานไปกับสังคม นับวาเปนจุดริเริม่ ทีจ่ ะเกิดประโยชนอยางยิง่ หากในอนาคตองคกรทีม่ ผี ทู รงคุณวุฒหิ ลายสาขาอาชีพไดสมัครใจรวมกันดำเนินงานนี้ ก็จะ สามารถพัฒนาดานศักยภาพในการดำเนินกิจกรรมตางๆ ใหเจริญกาวหนา และตอบสนองตอการรวมมือรวมใจ ชวยกัน แกปญ  หาความไมเปนธรรมในสังคมไดอยางเปนรูปธรรม ทีส่ ำคัญมากๆ คือ ศูนยฯ นีจ้ ะตองมงุ มัน่ และแนวแนในวัตถุประสงคทตี่ งั้ ไวอยางมัน่ คง เพือ่ กอใหเกิดศรัทธา เชือ่ ถือ เปน ทีส่ นใจและยอมรับของคนไทยทัง้ มวล กระบวนการยุตธิ รรมมีหลายสวนของรัฐรวมกันเขาเปนกระบวน แตละสวนตัง้ แตตน จนสุดทาย จะตองดำรงความเปน ธรรมและความยุตธิ รรมโดยพรอมเพรียงกัน ไมเชนนัน้ ทัง้ กระบวนก็จะไมยตุ ธิ รรม มีนักกฎหมายจำนวนไมนอยพูดวา ในบางเรื่องกระบวนการยุติธรรมไมสามารถจะดำรงความยุติธรรมไวได เพราะ กฎหมายไมเปนธรรม ผมจำไดวา ผมเคยไดยนิ พระบาทสมเด็จพระเจาอยหู วั ไดมพี ระราชกระแสรับสัง่ วา กฎหมายบาง ฉบับของเราไมเปนธรรม ศูนยฯ นีน้ า จะใหความสนใจในเรือ่ งนีด้ ว ย ณ โอกาสนีผ้ มใครขออำนวยพรใหผมู สี ว นเกีย่ วของของศูนยศกึ ษาฯ ประสบผลสำเร็จในดานการจัดงานเปดตัวในครัง้ นี้ และมีความเจริญกาวหนาในการดำเนินงานยิง่ ๆ ขึน้ ไปในอนาคต

* ถอดเทปคำกลาวอำนวยพรโดย ดร.อมร วาณิชวิวัฒน กรรมการผูอำนวยการศูนยศึกษาวิจัยและพัฒนากระบวนการยุติธรรมไทย

ฯพณฯ ธานินทร กรัยวิเชียร ฯพณฯ พลากร สุวรรณรัฐ ทานผหู ญิง บุตรี วีระไวทยะ ดร. สุเมธ ตันติเวชกุล

องคมนตรี องคมนตรี รองราชเลขาธิการ เลขาธิการมูลนิธชิ ยั พัฒนา

รศ.ดร.งามพิศ สัตยสงวน อดีตหัวหนาภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะรัฐศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย คุณจริยา อัศวรักษ ผอู ำนวยการสำนักเทคโนโลยีและขอมูลสารสนเทศ สำนักงานศาลรัฐธรรมนูญ รศ.ดร.นิเทศ ตินณะกุล อดีตอาจารยประจำภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะรัฐศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ฯพณฯ ดร. ปยสวัสดิ์ อัมระนันทน อดีตรัฐมนตรีวา การกระทรวงพลังงาน รศ. ดร.ประพจน อัศววิรฬุ หการ คณบดีคณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย คุณประเสริฐ บุญสัมพันธ ประธานเจาหนาทีบ่ ริหารและกรรมการผจู ดั การใหญ บริษทั ปตท. จำกัด (มหาชน) คุณปรีชา วัชราภัย เลขาธิการสำนักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน (ก.พ.) และอดีตสมาชิกสภานิตบิ ญั ญัตแิ หงชาติ คุณพงศโพยม วาศภูติ ปลัดกระทรวงมหาดไทย และอดีตสมาชิกสภานิตบิ ญ ั ญัตแิ หงชาติ พล.อ.พิศณุ อุไรเลิศ เจากรมเสมียนตรา กองทัพบก คุณมาริสา รัฐปตย ผพู พิ ากษาศาลแพง คุณรัศมี วิศทเวทย อดีตเลขาธิการสำนักงานคณะกรรมการคมุ ครองผบู ริโภค (สคบ.) พล.ต.ท.ดร.วัชรพล ประสารราชกิจ ผชู ว ยผบู ญ ั ชาการตำรวจแหงชาติ โฆษกสำนักงานตำรวจแหงชาติ และอดีตสมาชิกสภานิตบิ ญ ั ญัตแิ หงชาติ คุณวัชรี ไพศาลเจริญ ผเู ชีย่ วชาญดานเศรษฐศาสตรการเงินและระบบบัญชี พล.ท.นายแพทย สหชาติ พิพธิ กุล ผอู ำนวยการศูนยอำนวยการแพทยพระมงกุฎเกลา คุณอภิเษก มณเฑียรวิเชียรฉาย ผเู ชีย่ วชาญดานประวัตศิ าสตรสมัยใหม (Modern History) Professor Anthony Heath คณบดีคณะสังคมวิทยา มหาวิทยาลัยออกซฟอรด Mr. Kelvin Dempsey อดีตอาจารยประจำสถาบันภาษา จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย * เรียงรายชือ่ ตามลำดับอักษรและภาษาไทยอังกฤษ โดยผทู รงคุณวุฒจิ ะมีบทบาทสำคัญในการใหคำปรึกษาแนะนำในเรือ่ งทีท่ างกรรมการของ ศูนย ศึกษาฯ เรียนหารือเพือ่ เปนวิทยาทาน รวมทัง้ ใหความชวยเหลือทางวิชาการในลักษณะ peer review ชวยประเมินคุณคาเกีย่ วกับบทความ ขอ เขียนของ ผใู หความสนใจทีป่ ระสงคจะนำขอเขียนลงตีพมิ พในวารสาร “ยุตธิ รรมคขู นาน“ ในกรณีทขี่ อ เขียนนัน้ ๆ สอดคลองกับความรคู วาม ชำนาญ โดยตรงของผทู รงคุณวุฒแิ ตละทาน หากไมตรงหรือไมเกีย่ วของทางศูนยศกึ ษาฯ จึงจะติดตอประสานงานกับผทู รงคุณวุฒภิ ายนอกทีเ่ กีย่ วของเปน ลำดับถัดไป

ดร. อมร วาณิชวิวฒ ั น

ปริญญาเอกสังคมวิทยา มหาวิทยาลัยออกซฟอรด ร.บ. (จุฬาฯ), ร.ม. (ธรรมศาสตร),M.S. (Criminology & Criminal Justice) FSU, Cert. in Building a Business, SAID Business School (Oxford)

ผศ.นายแพทย ตุลย สิทธิสมวงศ แพทยศาสตรบัญฑิต จุฬาลงกรณ มหาวิทยาลัย

ดร. จิรวรรณ เดชานิพนธ

ร.บ. (บริหารรัฐกิจ) มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร Diplome d Etudes approfondies University d Aix-Marseille III, France.

Docteur de Troisime Cycle University de Droit, d Economie et des Sciences d Aix-Marseille, France.

ผศ.ดร. พิษณุ เสงีย่ มพงษ

B.A. (International Studies), The American University MPA (Public Policy and Management), The Ohio State University Ph.D. (Public Policy Analysis and Administration), Saint Louis University

ศ.ดร. ธวัชชัย ตันฑุลานิ Ph.D. (Chemistry),

Texas A&M University B.Eng. (Mining Engineering), Chiang Mai University

อาจารยนพพล วิทยวรพงษ

P.P.E. (University of Oxford) M. Phil. (Economic Development) University of Bath Ph.D.candidate in Economic (University of North Carolina, Chapel Hill)

ดร. ปารีณา ศรีวนิชย (ศุภจริยาวัตร) น.บ. (เกียรตินิยมอันดับหนึ่ง จุฬาฯ) LL.M. (Pennsylvania) LL.M. (Harvard) S.J.D. (Wisconsin)

คุณเขตขัณฑ ดำรงไทย

พณ.บ. (จุฬาฯ), M.S. (CIS) ABAC, M.B.A. (Griffith University, Brisbane)

ดร.อมร วาณิชวิวฒ ั น ลงนาม ถวายพระพรพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู วั และสมเด็จพระเจาพีน่ างเธอ เจาฟากัลยานิวฒ ั นา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร เพือ่ ขอใหทรงหายจากอาการพระประชวร ณ โรงพยาบาลศิรริ าช

ดร. อมร วาณิชวิวฒ ั น กรรมการผอู ำนวยการศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย ถายภาพรวมกับทานผหู ญิงจรุงจิตต ทีขะระ เนือ่ งในโอกาสเขาสัมภาษณเพือ่ เรียบเรียงบทความ “ราชินแี หงธรรม”

ดร.อมร วาณิชวิวฒ ั น พรอมดวยคุณเขตขัณฑ ดำรงไทย กรรมการบริหารศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนา กระบวนการยุตธิ รรมไทย รวมกันแถลงขาวผลการสำรวจความคิดเห็นเกีย่ วกับการจัดอันดับ ความนาเชือ่ ถือและปญหาการทุจริตคอรัปชัน่ ของประเทศไทย โดยสถาบันความโปรงใสนานาชาติ (TI) และ PERC

ดร. อมร วาณิชวิวฒ ั น เปนผดู ำเนินการอภิปรายใหกบั นักบริหาร ปปช ระดับสูง (นบปส.) ณ สำนักงาน ปองกันและปราบปรามการทุจริตแหงชาติ (ปปช.) โดยมีผทู รงคุณวุฒปิ ระกอบดวยคุณประเสริฐ บุญสัมพันธ ประธานเจาหนาที่ผูบริหาร บริษัท ปตท. จำกัด (มหาชน) คุณประสาร ไตรรัตนวรกุล กรรมการ ผจู ดั การใหญ ธนาคารกสิกรไทย จำกัด (เคทีแบงค) คุณพาที สารสิน จากบริษทั นกแอร จำกัด และ คุณกิตติพงษ กิตยารักษ ปลัดกระทรวงยุตธิ รรม

ดร. อมร วาณิชวิวฒ ั น รับเชิญเปน Keynote Speaker ในการเปดงานสัมมนาระดับภูมภิ าค วาดวยเรือ่ ง transnational crime ของ กรมสอบสวนคดีพเิ ศษ หรือ ดีเอสไอ ณ โบนันซารีสอรท เขาใหญ จังหวัดนครราชสีมา มีผบู ริหารระดับสูงของกรมสอบสวนคดีพเิ ศษ และหนวยงานทีเ่ กีย่ วของ พรอมดวยตัวแทนดานองคกรยุตธิ รรมจากนานาชาติในภูมภิ าคอาเซียน เขารวมประชุมสัมมนาดังกลาวกวา 100 คน

ดร. อมร วาณิชวิวฒ ั น และ คุณอภิเษก มณเฑียรวิเชียรฉาย ในโอกาสเรียนเชิญ คุณอภิเษกฯ ผูทรงคุณวุฒิทางดาน ประวั ติ ศ าสตร ส มั ย ใหม ไ ด ก รุ ณ าให เกียรติมาบรรยายพิเศษแกนิสิตในวิชา สังคมและวัฒนธรรมของ จุฬาลงกรณ มหาวิทยาลัย

ศ.ดร.ธวัชชัย ตัณฑุลานิ กรรมการบริหารของศูนยศกึ ษา วิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย ไดรบั รางวัล เชิดชูเกียรติ นักวิจยั ดีเดนแหงชาติสาขาเคมี ของสภา วิจยั แหงชาติ (วช.)และรางวัลเมธีวจิ ยั อาวุโสของสำนัก งานการวิจัยแหงชาติ (สกว.) ทางศูนยศึกษาวิจัยฯ ขอรวมแสดงความยินดีมา ณ ทีน่ ี้ ขอแสดงความยินดีตอ ดร.ปารีณา ศุภจริยาวัตร (ศรีวนิชย) กรรมการบริหารของศูนยศกึ ษา วิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย ไดรบั แตงตัง้ เปนผชู ว ยอธิการบดี จุฬาลงกรณ มหาวิทยาลัย ขอแสดงความยินดีตอ รศ.ดร.ประพจน อัศววิรฬุ หการ ผทู รงคุณวุฒขิ องศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย ไดรบั การแตงตัง้ ใหเปนคณบดีคณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ขอแสดงความยินดีตอ พล.ต.ท. วัชรพล ประสารราชกิจ ผูชวยผูบัญชาการตำรวจ แหงชาติ และผูทรงคุณวุฒิของศูนยศึกษาวิจัยฯ ไดรับการแตงตั้งเปนโฆษกสำนักงาน ตำรวจแหงชาติ (ตร.) ขอแสดงความยินดีตอ คุณประเสริฐ บุญสัมพันธ ผูทรงคุณวุฒิของศูนยศึกษาวิจัยฯ ในโอกาสไดรบั การแตงตัง้ ใหดำรงตำแหนงประธานเจาหนาทีบ่ ริหารและกรรมการผจู ดั การ ใหญของ บริษทั ปตท. จำกัด (มหาชน) เปนสมัยทีส่ อง

คณะที่ปรึกษากิตติมศักดิ์ โดยมี ฯพณฯ ประธานองคมนตรี และรัฐบุรุษ เปนประธานที่ปรึกษากิตติมศักดิ์ ผูทรงคุณวุฒิ จากหลากหลายอาชีพ

ที่ปรึกษาระบบ งานคอมพิวเตอร และ สื่ออินเตอรเน็ต

กรรมการผูอำนวยการฯ ดร.อมร วาณิชวิวัฒน

กรรมการฯ ผศ.นพ.ตุลย สิทธิสมวงศ

กรรมการฯ ดร.จิรวรรณ เดชานิพนธ

กรรมการฯ ผศ.ดร.พิษณุ เสงีย่ มพงษ

กรรมการฯ ศ.ดร.ธวัชชัย ตันฑุลานิ

กรรมการฯ อาจารยนพพล วิทยวรพงษ

กรรมการฯ ดร.ปารีณา ศรีวนิชย.(ศุภจริยาวัตร)

กรรมการฯ คุณเขตขัณฑ ดำรงไทย

ยุตธิ รรมคขู นาน

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551 ภาพปกและพระฉายาลักษณทงั้ หมดในเลม : ภาพพระราชทาน บรรณาธิการ : ดร.อมร วาณิชวิวฒ ั น กรรมการผอู ำนวยการศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย ISSN : 1905 - 2944 พิมพครัง้ แรก : กรกฎาคม 2551 จำนวน 2,000 ฉบับ จัดพิมพโดย : เอกมัยการพิมพและสติกเกอร 1863 ถนนเพชรบุรตี ดั ใหม แขวงบางกะป เขตหวยขวาง กรุงเทพฯ 10310 โทร. (02) 3146716 โทรสาร (02) 7180377 อนุสนธิ

: ขอเขียนและสิ่งพิมพทั้งหมดในวารสารยุติธรรมคูขนาน เปนการแสดงทัศนคติและ วิสยั ทัศนสว นบุคคล มิไดเปนการสะทอนจุดยืนหรือเจตนารมณใดๆ ของศูนยศกึ ษา วิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย

ลิขสิทธิ์

: ขอเขียนและสิ่งพิมพทั้งหมดในวารสารยุติธรรมคูขนานไดรับความคุมครองจาก กฎหมายลิขสิทธิ์ และเคยดำเนินการจัดพิมพภายใตพระราชบัญญัติการพิมพ พุทธศักราช 2484 (ซึง่ ไดยกเลิกไปแลว) การนำไปเผยแพรเพือ่ เปนวิทยาทาน ทางศูนย ศึกษาวิจยั ฯ มีความยินดีและพรอมใหการสนับสนุน แตหากเปนการดำเนินการใดๆ ในเชิงพาณิชย ผดู ำเนินการจะตองแจงใหบรรณาธิการของศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ รับทราบ เปนลายลักษณอกั ษร เพือ่ พิจารณาใหอนุญาตภายใตเงือ่ นไขขอตกลงและสัญญาที่ เปนธรรมกอนจึงจะดำเนินการไดตามกฎหมาย

All Rights Reserved. This publication is protected under Copyright Law.

วารสาร “ยุตธิ รรมคขู นาน (Thai Justice Watch)” เปนวารสารราย 6 เดือน มีวตั ถุประสงคสำคัญในการ เผยแพรขอ มูลขาวสารทางวิชาการทีเ่ กีย่ วของกับความเปนธรรมทางสังคม (Social Justice) ในเชิงสหวิทยา การ ดวยความเปนกลางตรงไปตรงมาและผานการคัดกรองการตีพมิ พโดยคณะผทู รงคุณวุฒทิ มี่ คี วามรู ความชำนาญเฉพาะดาน การพิจารณาตีพมิ พบทความขอเขียนตางๆ ในวารสารยุตธิ รรมคขู นานเปดกวางใหผสู นใจโดยทัว่ ไปสามารถ สงบทความขอเขียนของทานไดโดยตรงผานเว็ปไซตของศูนยศึกษาวิจัย www.thaijustice.org, www.thaijusticecenter.com หรือ email: a.wanichwiwatana@gmail.com ไดตลอดเวลา ในรูปแบบการ เขียนเชิงวิชาการและระบบการอางอิง (references) ทีเ่ ปนมาตรฐานสากลทัว่ ไป ทัง้ นีห้ ากทานผใู ดประสงคจะบริจาคหรือใหการสนับสนุนการดำเนินงานของศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ สามารถโอน เงินผานบัญชีธนาคารในนาม “คณะบุคคลศูนยศึกษาวิจัยและพัฒนากระบวนการยุติธรรมไทย” ธนาคารไทยพาณิชย สาขาสภากาชาดไทย บัญชีออมทรัพยเลขที่ 045-2-98700-2 ซึง่ ในนามของศูนย ศึกษาวิจยั ฯ ขอใหสตั ยาบันทีจ่ ะดำเนินกิจกรรมทุกประการบนพืน้ ฐานแหงประโยชนของสังคมสวนรวมเพือ่ ความเปนธรรมของสังคมเปนทีต่ งั้

ดร. อมร วาณิชวิวฒ ั น กรรมการผอู ำนวยการศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย บรรณาธิการ

ในนามของกรรมการผอู ำนวยการศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทยตองขออภัยทานผอู า น เปนอยางยิง่ สำหรับความลาชาในการจัดพิมพวารสาร “ยุตธิ รรมคขู นาน ฉบับที่ 1/2551” ดวยเหตุผลหลาย ประการ แตประการสำคัญทีส่ ดุ เกิดจากภาระงานของผอู ำนวยการฯ ในฐานะบรรณาธิการของวารสารทีม่ ี ปริมาณงานเพิม่ มากขึน้ ทัง้ ในงานประจำและงานทีไ่ ดรบั มอบหมายจากภายนอกมหาวิทยาลัย โดยการเขาไป เปนทีป่ รึกษาอนุกรรมาธิการทหาร สภาผแู ทนราษฎร ในสวนของการอำนวยความยุตธิ รรม 3 จังหวัดภาค ใต และยังเปนอนุกรรมการขับเคลือ่ นยุทธศาสตรชาติและยุทธศาสตรสำนักงาน ปปช. วาดวยการปองกันและ ปราบปรามการทุจริต รวมทัง้ ดำรงตำแหนงอนุกรรมการวิชาการของสำนักงานคณะกรรมการการเลือกตัง้ (กกต.) ทำใหตอ งขยับเวลาในการจัดพิมพวารสารออกไปจากเดิมเปนเวลานานพอสมควร อยางไรก็ตาม ทางคณะผจู ดั ทำวารสารมีความมงุ มัน่ ทีจ่ ะดำเนินการจัดพิมพวารสารฉบับตอๆ ไปใหตรงเวลา มากทีส่ ดุ พรอมทัง้ จะไดดำเนินการปรับปรุงเว็ปไซต www.thaijustice.org ทีเ่ กิดปญหาขอขัดของทางเทคนิค กระทัง่ ทำใหศนู ยศกึ ษาวิจยั ฯ ตองเปดเว็ปไซตเพิม่ เติมในนาม www.thaijusticecenter.com ขึน้ มาทดแทน ซึง่ ทานผอู า นทีส่ ะดวกในการคนหาขอมูลทางอินเตอรเนต สามารถเขาถึงขอมูลพืน้ ฐานตางๆ ในเว็ปไซตของ เราไดตงั้ แตบดั นีเ้ ปนตนไป ยิง่ กวานัน้ เนือ้ หาสำคัญของวารสารยุตธิ รรมคขู นานในฉบับนี้ คณะทีป่ รึกษากิตติมศักดิ์ คณะกรรมการบริหาร ุ ศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ พรอมดวยผทู รงคุณวุฒปิ ระจำศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ ตางมีความซาบซึง้ ในพระมหากรุณาธิคณ ของสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถ เปนลนพน ในการพระราชทานพระราชานุญาตใหศนู ยศกึ ษา วิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทยอัญเชิญพระฉายาลักษณ และเชิญอักษรพระนามาภิไธย “ส.ก.” ขึน้ ประดับบนหนาปกของวารสารฉบับนี้ ทัง้ นีก้ รรมการผอู ำนวยการศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ ยังไดรบั เกียรติเปนอยางสูงจาก ทานผหู ญิงจรุงจิตต ทีขะระ รอง ราชเลขานุการในพระองคสมเด็จพระบรมราชินนี าถ ทีก่ รุณาใหสมั ภาษณเรือ่ งราวสวนพระองคอนั มีคา หาที่ สุดมิได ซึง่ ปรากฏเปนขอเขียนในบทความเรือ่ ง “ราชินแี หงธรรม” เปนเรือ่ งเดนประจำฉบับของวารสาร โดยในฉบับหนาทางศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ ไดใหโอกาสทางวิชาการแกนกั เขียนรนุ ใหมทไี่ ดนำเสนอผลงานผาน มาทางกรรมการผอู ำนวยการฯ ซึง่ สวนใหญเปนนิสติ นักศึกษาทางดานอาชญาวิทยาและกระบวนการยุตธิ รรม เฉพาะอยางยิง่ บทความทีม่ าจากนิสติ ระดับมหาบัณฑิตจำนวนหนึง่ ทีก่ รรมการผอู ำนวยการฯ มีสว นในการ เปนผนู ำบรรยายหรือจัดสัมมนา ทำใหไดคดั เลือกบทความทีน่ า สนใจ มีคณ ุ ภาพพอเพียงตอการตีพมิ พทมี่ กี าร ประเมินรวมกับคณะผทู รงคุณวุฒขิ องทางศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ

จึงใครเชิญชวนทานผูสนใจไดนำเสนอบทความมายังศูนยศึกษาวิจัยฯ เพื่อจะไดมอบหมายใหทาง คณะกรรมการผทู รงคุณวุฒิ (peer review board) ไดทำการพิจารณา หากบทความใดไดรบั การตีพมิ พทางศูนย ศึกษาวิจยั ฯ จะมีคา สมนาคุณในการเขียนบทความใหจำนวนหนึง่ ศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ ขอขอบคุณทานผมู สี ว นเกีย่ วของในการจัดทำวารสารฉบับนีท้ กุ ทาน รวมทัง้ ผทู รงคุณวุฒทิ ี่ ไดอนุเคราะหบทความในการตีพมิ พ อาทิ รศ.ดร.ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร รศ.ดร.กำชัย จงจักรพันธ อาจารย ภาสนันทน อัศวรักษ นอกจากนัน้ ดวยเหตุทมี่ กี ารตีพมิ พผดิ พลาดหลายจุดในบทความฉบับกอนของคุณเขต ขัณฑ ดำรงไทย ทางศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ จึงไดตดั สินใจตีพมิ พซ้ำบทความเดิมของคุณเขตขัณฑฯ ทีไ่ ดปรับแก ในสวนทีบ่ กพรองแลว รวมทัง้ ตองขอขอบคุณสำหรับความเอือ้ เฟอ ดวยดีเสมอมาของ คุณฐานิสร วัชโรทัย วิทยากร 8 สำนักราชเลขาธิการ ชวยราชการรองเลขาธิการพระราชวังและคุณหญิงสรอยระยา เรืองวิเศษ จากกองราชเลขานุการในพระองคสมเด็จพระบรมราชินนี าถ พรอมกันนีศ้ นู ยศกึ ษาวิจยั ฯ ขอแสดงความยินดีตอ ความสำเร็จและความกาวหนาทัง้ ในสวนคณะกรรมการ บริหารและผทู รงคุณวุฒปิ ระจำศูนยศกึ ษา ไดแก ศ.ดร.ธวัชชัย ตันฑุลานิ ไดรบั รางวัลนักวิจยั ดีเดนแหงชาติ (วช.) พรอมทัง้ รางวัลเมธีวจิ ยั จากสภาวิจยั แหงชาติ (สกว.) ซึง่ ถือไดวา เปนความสำเร็จทีน่ า ภาคภูมใิ จยิง่ นอก จากนัน้ ดร.ปารีณา ศรีวนิชย (ศุภจริยาวัตร) กรรมการบริหารของศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ ยังไดรบั แตงตัง้ เปนผชู ว ย อธิการบดี จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย โดยบรรณาธิการบริหาร (ดร. อมร วาณิชวิวฒ ั น) ไดรบั การสรรหาเปน “สมาชิกสภาพัฒนาการเมืองรายชือ่ สำรองอันดับหนึง่ ” ซึง่ คาดวาจะไดรบั การเลือ่ นอันดับขึน้ เปนสมาชิกสภา พัฒนาการเมืองในอนาคตอันใกลนี้ ขณะเดียวกันในสวนของผทู รงคุณวุฒิ รศ.ดร.ประพจน อัศววิรฬ ุ หการ ไดรับการแตงตั้งเปนคณบดีคณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย เชนเดียวกับ คุณประเสริฐ บุญ สัมพันธ ไดรบั การแตงตัง้ ใหเปนประธานเจาหนาทีบ่ ริหารและกรรมการผจู ดั การใหญของบริษทั ปตท. จำกัด (มหาชน) ติดตอกันเปนสมัยทีส่ อง และทายทีส่ ดุ พล.ต.ท.ดร.วัชรพล ประสารราชกิจ ผชู ว ยผบู ญั ชาการตำรวจ แหงชาติ (ตร.) ไดรบั การแตงตัง้ ใหเปนโฆษกสำนักงานตำรวจแหงชาติคนปจจุบนั ความสำเร็จในดานตางๆ ของคณะกรรมการบริหารพรอมดวยบุคคลทีเ่ กีย่ วของเปนเครือ่ งยืนยันถึงศักยภาพ แหงภูมปิ ญ  ญาและความสามารถในทางปฎิบตั จิ ริงของผเู กีย่ วของกับศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ ทุกๆ ทาน ซึง่ นอกจาก ทานเหลานีจ้ ะเปนองคประกอบทีส่ ำคัญตอศูนยศกึ ษาวิจยั ฯ แลว ยังเปนทรัพยากรบุคคลอันทรงคุณคาตอ สังคมสวนรวมอีกดวย พวกเราทุกคนจะมงุ มัน่ สรางสรรสิง่ ดีงามใหสงั คมตลอดไป ดร.อมร วาณิชวิวฒ ั น กรรมการผอู ำนวยการศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย บรรณาธิการ

หนา ราชินีแหงธรรม ดร.อมร วาณิชวิวฒ ั น

1

การบริหารจัดการในโลกยุคหลังสงครามเย็น ดร.ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร กฎหมายไมยุติธรรม กฎหมายไมจัดการกับคนไมดี รศ.ดร.กำชัย จงจักรพันธ

31

ความรุนแรงในครอบครัว : ตนตอแหงปญหาและทางแกไข ภาสนันทน อัศวรักษ

39

ความรูเรื่องการสื่อสาร และมาตราการการรักษาความปลอดภัยในการสื่อสาร เขตขัณฑ ดำรงไทย

47

ทหารอาชีพกับประชาธิปไตย ดร.อมร วาณิชวิวฒ ั น

63

Transnational crime has never been disappeared Amorn Wanichwiwatana, D.Phil. (Oxon)

87

ดร.อมร วาณิชวิวฒ ั น

โดย ดร.อมร วาณิชวิวัฒน กรรมการผอู ำนวยการศูนยศกึ ษาวิจยั และพัฒนากระบวนการยุตธิ รรมไทย หากความเชือ่ วาการทีม่ นุษยทกุ คนถือกำเนิดขึน้ มาบนความแตกตางทัง้ ชนชัน้ วรรณะเชือ้ ชาติเผาพันธเุ ปน ไปตามผลบุญและกรรมตามความเชือ่ ทางพุทธศาสนาทีแ่ ตละบุคคลไดกระทำมาในอดีตชาติกาลแลว การ ทีพ่ สกนิกรชาวไทยไดมโี อกาสดำรงอยภู ายใตรมพระบรมโพธิสมภารของพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู วั และสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถยอมถือเสมอเหมือนการที่พวกเราทุกคนไดเคยรวมกัน ประกอบคุณงามความดีสงั่ สมสืบเนือ่ งกันมาเปนเวลายาวนาน ดวยประจักษชดั วาในความเปนชาติไทยและ ความเปนคนไทยของพวกเราทุกคนเมือ่ เปรียบเทียบกับเพือ่ นบานหรือชาติอนื่ ๆ ในหลากหลายภูมภิ าคทัว่ โลก ทัง้ ความอุดมสมบูรณในทรัพยากรและความเอือ้ อารีตอ กันนัน้ คนไทยมีเหนือชาติอนื่ ใด แมสงั คมไทย ปจจุบนั นีอ้ าจมีปญ  หาความวนุ วายขัดแยงทางสังคมรวมทัง้ ปรากฎภัยคุกคามทัง้ จากภายในและภายนอกอยู เนืองๆ แตไมเคยมีครัง้ ใดทีป่ ระชาชนคนไทยตองมีความรสู กึ โดดเดีย่ วหรือเสมือนหนึง่ ตองตอสกู บั ปญหา ตางๆ ตามลำพัง เนือ่ งดวยสถาบันพระมหากษัตริยอ นั เปนทีร่ กั ยิง่ ตลอดทัง้ พระบรมวงศานุวงศทกุ พระองค ไมเคยทอดทิง้ คนไทย บนความโชคดีหรือความพิเศษทีช่ าติอนื่ ใดในโลกไมมเี สมอเหมือนคนไทยและชาติไทยของเราทีเ่ ห็นเปน ประจักษชดั ทีส่ ดุ คือ ความใกลชดิ และความเสียสละทีส่ ถาบันพระมหากษัตริยก บั ประชาชนคนไทย แทบ ไมมีระยะหางขีดขวางกางกั้นอยูเลย ทุกครั้งที่พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวและสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถพรอมดวยพระบรมวงศานุวงศทุกพระองคเสด็จพระราชดำเนินไปในทองถิ่นตางๆ จะปรากฎแตความมีพระเมตตาคอยโอบอมุ ชวยเหลือพสกนิกรทุกคนประหนึง่ วาเหลาพสกนิกรเปนบุตร หลานในครอบครัว ที่ทุกพระองคตางทรงใหทั้งความรักความอบอุนชี้แนะแนวทางการดำเนินชีวิตให ประดุจดังแสงสวางทางปญญา สามารถคลีค่ ลายเยียวยาแกปญ  หาทีบ่ างครัง้ เกิดขึน้ ดวยความไมเขาใจหรือ การเห็นผิดเปนชอบของคนในชาติดว ยกันเอง ทีห่ ากไมมผี ซู งึ่ ประชาชนทุกฝกฝายใหความเคารพยำเกรง และมีฤทธานุภาพแหงอำนาจพิเศษที่อยูเหนือคำอธิบายใดๆ แลว ก็เชื่อวาปญหาที่สลับซับซอนเกินกวา ศักยภาพของฝายบริหารราชการแผนดินทีจ่ ะแกไขในหลายๆ ปญหาทีผ่ า นมา จะไมสามารถบรรเทาเบา บางหรือถูกปดเปาใหพน ไปไดโดยงาย แมวา ในทางสถานะของสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถ โดยฐานันดรศักดิต์ ามขัตติยะโบราณราช ประเพณีทถี่ อื สืบตอกันมานัน้ ไดกำหนดใหพระองคทา นอยใู นทีซ่ งึ่ เปนเกียรติยศอยางสูงเพือ่ เปนทีก่ ราบ ไหวถวายสักการะของประชาชนซึ่งพระองคฯ มิไดทรงมีความหวาดหวั่นตอพระภาระกิจตางๆ ที่ทำให พระองคตอ งทรงงานหนักดวยความเหน็ดเหนือ่ ยอยเู คียงขางพระวรกายของพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู วั แตพระองคฯ ทรงถือเปนพระกรณียกิจทีจ่ ะทรงละเลยมิได กระทัง่ อาจกลาวไดวา พระบาทสมเด็จพระเจา

1

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

อยหู วั เสด็จพระราชดำเนินเยีย่ มเยียนราษฎรไมวา จะเปนถิน่ ทุรกันดารเพียงใด พสกนิกรชาวไทยจะตอง มีโอกาสไดชนื่ ชมพระบุญญาบารมีของสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถผทู รงอยเู คียงขางพระบาท สมเด็จพระเจาอยูหัวเปนดั่งมิ่งขวัญและศรีสงาคูพระราชบัลลังคตลอดเวลา แมแตในงานเสด็จพระราช ดำเนินพระราชทานปริญญาบัตรแกบัณฑิตในสถาบันอุดมศึกษาตางๆ หากผูใดมีญาติมิตรซึ่งสำเร็จการ ศึกษาเมื่อประมาณยี่สิบปกอนก็จะพบวาในภาพอันเปนมงคลสูงสุดนั้นจะปรากฎพระรูปของสมเด็จ พระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถฉายอยเู คียงขางพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู วั อันนำมาซึง่ ความปลาบปลืม้ ปตแิ กผไู ดพบเห็นเปนลนพน สิ่งที่ปวงชนชาวไทยไดเห็นเปนประจักษตลอดระยะเวลานับเนื่องจากพระราชพิธีราชาภิเษกสมรสจวบ กระทัง่ กาลปจจุบนั พสกนิกรชาวไทยตางตระหนักดีวา พระองคทา นไมเคยทรงเปลีย่ นเจตจำนงและความ ตัง้ พระทัยอยางสูงในการสรางความเจริญกาวหนารวมทัง้ ยังมีพระประสงคใหเกิดความเปนธรรมและสราง ความเทาเทียมกันของคนไทยทุกหมูเหลาใหเกิดขึ้นในสังคม กระทั่งไมอาจมีใครปฎิเสธไดเลยวาหาก ประชาชนจะไดขนานพระสมัญญานามของพระองคทานวาทรงเปน “ราชินีแหงธรรม” นั้น เปนผลที่ พระองคทรงยึดหลักแหง “ธรรม” ในการชวยเหลือเกือ้ หนุนสรางอาชีพสรางความอยดู มี สี ขุ ใหกบั ประชาชน ของพระองคซงึ่ ถือเปนหนึง่ ในพระจริยาวัตรอันงดงามทีพ่ ระองคทรงยึดถือปฎิบตั สิ บื เนือ่ งมามิไดขาด เมือ่ ไมนานมานี้ ผเู ขียนไดมโี อกาสเขาพบและเรียนสัมภาษณทา นผหู ญิงจรุงจิตต ทีขะระ รองราชเลขานุการ ในพระองคสมเด็จพระบรมราชินนี าถ ซึง่ มีความใกลชดิ และปฎิบตั ริ าชการสนองพระเดชพระคุณภายใต พระราชดำริตามโครงการตางๆ เปนระยะเวลายาวนานหลายสิบป ซึง่ จากคำใหสมั ภาษณและคำบอกเลา ของทานผหู ญิงพรอมทัง้ รายละเอียดตางๆ ทีป่ รากฎอยใู นหนังสือรวมพระราชดำรัสในวโรกาสตางๆ ของ พระองค ทีท่ า นผหู ญิงจรุงจิตตฯ ไดกรุณามอบใหในวันนัน้ ทำใหไมสามารถเก็บขอมูลอันทรงคุณคาและ มีความสำคัญจัดเปนมรดกทางประวัตศิ าสตรชาติไทยไวตามลำพังได จึงเห็นควรทีจ่ ะอาศัยชองทางการจัด พิมพวารสาร “ยุตธิ รรมคขู นาน” ทีด่ ำเนินการอยางตอเนือ่ งนีเ้ ปนสวนหนึง่ ในการเผยแผพระปรีชาความ สามารถและพระมหากรุณาธิคุณของพระองคในฐานะปูชนียบุคคลที่ทรงมีบทบาทสำคัญอยางยิ่งในการ สรางสรรอำนวยความเปนธรรมใหแกพสกนิกรชาวไทยอยางทีค่ นจำนวนมากอาจไมเคยรับทราบมากอน

“ทรงใหความเปนธรรมโดยไมถอื ชนชัน้ เชือ้ ชาติเผาพันธแุ ละศาสนา” สิง่ ทีพ่ บเห็นอยางเจนตาของคนไทยและขาราชบริพารทีโ่ ดยเสด็จพระดำเนินพระองคทา นไปในพระกรณียกิจ ตางๆ เพือ่ ชวยเหลือปดเปาความทุกขยากของพสกนิกร เปนประจักษพยานอยางดียงิ่ ถึงน้ำพระทัยอันงดงาม ทีท่ รงหวงใยทุกขสขุ ของราษฎรไมวา ยากดีมจี นหรือจะยึดมัน่ อยใู นศาสนาความเชือ่ ใด พระองคฯ ทรงให ความรักความเมตตาแกประชาชนทุกคนทีเ่ ฝารอรับเสด็จอยางไมเลือกเชือ้ ชาติวรรณะ หรือจะนับถือลัทธิ ความเชือ่ ศาสนาใด

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

2

หลายตอหลายครัง้ ทีท่ รงมีโอกาสไดพบคนเจ็บไขไดปว ย ผพู กิ ารทุพพลภาพ หรือมีปญ  หาทุกขรอ น ตาม ทางเสด็จพระดำเนิน พระองคจะทรงมอบหมายใหแพทยอาสาและคณะผูติดตามบันทึกประวัติเรื่องราว ความเดือดรอนไมวา จะเปนปญหาทีท่ ำกิน ปญหาโรคภัยไขเจ็บ หรือแมในบางครัง้ จะเปนการถวายฎีกาใน เรื่องอื่นๆ ที่เปนความเดือดรอนของประชาชนก็ตาม พระองคไมเคยทรงปฎิเสธที่จะรับรูถึงความ ทุกขยากของราษฎรดุจเดียวกับผเู ปนมารดาทีเ่ มือ่ ลูกมีทกุ ขผเู ปนแมยอ มมีความทุกขไมยงิ่ หยอนไปกวากัน อันเปนสวนหนึ่งของการที่พระองคทรงไดรับการถวายสมัญญานามประดุจดัง “แมแหงชาติ” ของปวง พสกนิกรชาวไทยทัง้ ชาติ อีกพระนามหนึง่ อยางไรก็ตาม จะพบวาบางครัง้ การสือ่ สารหรือการนำเสนอขาวสารของสือ่ มวลชนภายในกรอบเวลาการ นำเสนอทีค่ อ นขางจำกัดทำใหขอ มูลทีน่ ำเสนอไปนัน้ ขาดความถูกตองครบถวนในสาระสำคัญ ซึง่ อาจกอ ใหเกิดความเขาใจคลาดเคลื่อนในสิ่งที่พระองคทรงมีพระราชวินิจฉัยตอปญหาวิกฤตการณตางๆ ไมวา จะเปนการแกปญหาในสามจังหวัดชายแดนภาคใต หรือแมแตภัยสังคมทางดานอาชญากรรมที่มีการ ประทุษรายตอชีวิตและทรัพยสินของประชาชน พระองคจะทรงมีความเปนหวงและมักจะเรงรัดใหเจา หนาทีผ่ เู กีย่ วของเรงดำเนินการจับกุมตัวผกู ระทำผิดมาลงโทษตามกฎหมายบานเมือง เพือ่ ใหสงั คมกลับคืน สูสันติสุขดังเดิมใหเร็วที่สุดเทาที่จะกระทำได หรือแมแตการที่พระองคทรงมีพระราชวินิจฉัยใหคำแนะ นำตอทางราชการในการเสริมสรางศักยภาพการปองกันตนเองใหแกประชาชนเพือ่ จะสามารถตอสปู อ งกัน ตนเองได ไมวาจะเปนการฝกหัดอาวุธหรือเรียนรูการปองกันตนเองในรูปแบบตางๆ ลวนเกิดขึ้นจาก ประสบการณสว นพระองคทที่ รงพบเห็นจากการโดยเสด็จพระราชดำเนินพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู วั ไป ในทองที่ตางๆ จึงทรงคิดหาทางแกปญหาดวยการคำนึงถึงขอจำกัดจากความไมทั่วถึงในการดูแลความ ปลอดภัยของเจาหนาทีร่ ฐั หาไดเปนการผลักดันใหเกิดความขัดแยงหรือเปนการแกปญ  หาอยางเฉียบขาด รุนแรงดังทีอ่ าจมีผตู คี วามและแปรเจตนารมณของพระองคทา นออกไปอยางผิดพลาดแตประการใด แมแตการบริจาคพระราชทรัพยสว นพระองคใหแกตวั แทนหรือกลมุ ผนู ำชุมชนศาสนาตางๆ จากคำบอก เลาของทานผหู ญิงจรุงจิตตฯ ไดกลาวไวอยางชัดเจนวา หากพระองคมอบใหศาสนาใดเปนจำนวนเทาใด ศาสนาอื่นๆ ที่รวมอยูในที่ชุมนุมนั้นก็จะไดรับพระราชทานอยางเทาเทียมกันโดยไมเลือกที่รักมักที่ชัง อันเปนการดำเนินตามรอยเบือ้ งพระยุคลบาทของพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู วั ทีท่ รงมีพระเมตตาเกือ้ หนุน ประชาชนทุกหมูเหลาอยางเสมอหนากัน และเปนการชวยแบงเบาพระราชภาระของพระบาทสมเด็จ พระเจาอยหู วั ในการดำเนินการแกปญ  หาทุกขยากของราษฎรไดอยางดียงิ่

3

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

“การสรางมูลนิธสิ ง เสริมศิลปาชีพ และโครงการในพระราชดำริ โดยมีวตั ถุประสงคสำคัญ คือ ชวยเขา เพือ่ ใหเขาชวยเหลือตนเองได” สิ่งที่สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงดำเนินการเปนโครงการสรางงานสรางอาชีพให ประชาชนทีไ่ ดรบั การฝกหัดมีฝม อื ในงานศิลปะหัตถกรรม และดานอืน่ ๆ ใหมรี ายไดสามารถเลีย้ งตัวเอง และครอบครัวไดสมกับพระราชปณิธานเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ไดแกการ ริเริม่ ดำเนินการมูลนิธิ “สงเสริมศิลปาชีพ “ ทีเ่ ขามาชวยเหลืออุปการะผไู ดรบั ความเดือดรอนใหสามารถ เริม่ ตนชีวิตใหมไดอยางมัน่ คงและยัง่ ยืน การดำเนินกิจการมูลนิธิสงเสริมศิลปาชีพ มีความเจริญกาวหนาและไดรับการยอมรับจากนานาชาติ อยางกวางขวาง ดวยงานฝมอื ทีผ่ ลิตขึน้ มาแตละชิน้ นัน้ มีความประณีตเปนเอกลักษณมคี ณ ุ คาทางงานศิลป ซึง่ ไมสามารถหาไดจากการผลิตในเชิงอุตสาหกรรมทีอ่ าศัยเครือ่ งจักรในการผลิตคราวละมากๆ พระองคยงั ทรงมีโครงการภายใตพระราชดำริอกี หลายโครงการ ไมวา จะเปนโครงการปารักน้ำ ทีเ่ ปนแบบ อยางใหประชาชนในชนบทใสใจในสภาพแวดลอมเกีย่ วกับผืนปาซึง่ เปนตนน้ำลำธารและสรางความอุดม สมบูรณใหกบั พืน้ ทีโ่ ดยรอบ จากโครงการเล็กๆ ตอมาไดกระจายขยายตัวไปยังจังหวัดตางๆ ทัว่ ประเทศ โครงการบานเล็กในปาใหญ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ที่ทรงพยายามลดการทำไรเลื่อนลอยของ ประชาชนใหนอ ยลง ดวยความพยายามสงเสริมใหราษฎรหันมาฟน ฟูสภาพแวดลอมทีถ่ กู ทำลายใหกลับ ดีดังเดิม โดยเฉพาะผืนปาตามธรรมชาติ และพยายามสรางเสริมอาชีพใหเกิดความกินดีอยูดีเปนการให ราษฎรเรียนรทู จี่ ะชวยเหลือตนเองไดอยางยัง่ ยืนอยคู กู บั ธรรมชาติ ทัง้ นีพ้ ระองคทรงใหความสนใจกับพันธ ไมนานาชนิดทีม่ อี ยอู ยางดาษดืน่ ในผืนแผนดินไทย และมีพระราชประสงคใหหนวยงานทีเ่ กีย่ วของดาน การเกษตรและปาไมดแู ลรักษาสงเสริมใหประชาชนไดเห็นคุณคาของพืชพรรณไมและความสำคัญของปา ทีม่ ตี อ คุณภาพชีวติ ของประชาชนในทองถิน่ อีกดวย

“ทรงมีพระมหากรุณาธิคณ ุ แกพสกนิกรของพระองคประดุจดังสายฝนอันชืน่ ใจ” สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถ ทรงมีสายพระเนตรทีย่ าวไกลในการสงเสริมคุณธรรมจริยธรรม ของเด็กและเยาวชน จะเห็นไดวา ใครทีม่ ที กุ ขยาก หากทราบถึงพระเนตรพระกรรณก็จะทรงยืน่ พระหัตถ เขาชวยเหลือ ดวยมีพระประสงคตอ งการให “มีคนดีเปนเยีย่ งอยางแกสงั คม” ดังเชน กรณี พล.ต.ต.นพดล เผือกโสมณ นายตำรวจที่ปฎิบัติราชการตอสูกับผูกอการรายกระทั่งเสียขาและแขน เมื่อพระองค ทรงทราบถึงความทุกขยาก ไดทรงรับเปนคนไขในพระบรมราชานุเคราะหใหการอุปการะกระทัง่ ปจจุบนั พล.ต.ต.นพดลฯ มีแขนและขาเทียมทำใหสามารถดำรงชีวติ ไดใกลเคียงกับปกติสขุ เกือบทุกประการ สำคัญ

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

4

อืน่ ใด เมือ่ มีผสู อื่ ขาวไดสมั ภาษณ พล.ต.ต.นพดลฯ ตอเหตุการณทเี่ กิดขึน้ สิง่ ทีเ่ ขาไดกลาวใหสงั คมไดรบั ทราบคือความซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณของพระองคทานเปนลนพนที่ไดแกไขเยียวยา สรางขวัญ กำลังใจให พล.ต.ต.นพดลฯ สามารถยืนหยัดขึ้นรับใชชาติ ศาสนาและสถาบันพระมหากษัตริยอันเปน ทีร่ กั ยิง่ ไดอกี ครัง้ หนึง่ ในกรณีคลายกันนี้ ไดเกิดขึน้ กับ คุณคริส หรือคริสโตเฟอร เบญจกุล ดารานักแสดงซึง่ มีจติ ใจงดงามเสีย สละชวยเหลือสวนรวม เมือ่ พบผปู ระสบอุบตั เิ หตุระหวางทางไดเขาชวยเหลือกระทัง่ เกิดเหตุซ้ำซอนทำให ตัวของคุณคริสเกือบตองพิการตลอดชีวติ แตเมือ่ สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถ ไดทราบความ เปนไปตางๆ ก็ไดใหความชวยเหลือและอุปการะครอบครัวของคุณคริส ซึง่ มีคณ ุ พอชือ่ คุณจักรพันธฯ เปน ครูสอนภาษาอังกฤษ ที่พรอมจะตอสูทุกวิถีทางเพื่อใหลูกของตนหายดีดังเดิม กระทั่งวันนี้ดวยพระมหา กรุณาธิคุณของพระองคอีกเชนกันไดทำใหคุณคริสฯ หายเปนปกติกระทั่งสามารถเปนหนึ่งในผูถือไฟ คบเพลิงกีฬาโอลิมปคฤดูรอ นทีม่ กี ารวิง่ รณรงคเพือ่ การแขงขันผานมายังประเทศไทยเมือ่ ไมนานมานี้ สำหรับอีกกรณีทคี่ นไทยยังคงจดจำไดดี คือ กรณีครูจหู ลิง ปงกันมูล ขาราชการครูในอำเภอระแงะ จังหวัด นราธิวาส ทีถ่ กู จับเปนตัวประกันและถูกทำรายบาดเจ็บสาหัส สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถก็ได ทรงรับไวเปนคนไขในพระบรมราชานุเคราะห ทัง้ ทรงพระกรุณาใหขา ราชบริพารในพระองคนำสิง่ ของ พรอมพระราชทานกำลังใจไปยังครูจหู ลิงกระทัง่ วันทีค่ รูจหู ลิงถึงแกกรรมดวยอาการสงบ แมจะเปนสิง่ ที่ สรางความโคกเศราใหกบั ครอบครัวของครูจหู ลิงฯ แตในปถดั มา มารดาของครูจหู ลิงฯ คือ นางคำมี ปงกันมูล ไดรบั การเชิดชูเกียรติเปนกรณีพเิ ศษใหเปนแมดเี ดนแหงชาติในป พุทธศักราช 2549 นับวาพระมหากรุณาธิคณ ุ ทีพ่ ระองคทรงพระราชทานใหพสกนิกรของพระองคนนั้ เปนสิง่ ทรงคุณคาหาทีส่ ดุ มิได

“พระปรีชาญาณในการใหการศึกษาและถายทอดความรผู า นสือ่ ตางๆ” ทรงเนนใหพสกนิกรและเยาวชนหันมาใหความสนใจประวัตศิ าสตร ตัวอยางของภาพยนตรสรุ โิ ยทัย และ ตำนานสมเด็จพระนเรศวรมหาราช เปนตัวอยางที่ดีที่เกิดขึ้นไดดวยพระราชดำริของพระองคทานที่ทรง ตระหนักถึงความสำคัญของพืน้ ฐานทางประวัตศิ าสตรทเี่ ปนรากฐานสำคัญของการสรางความภาคภูมใิ จ ในความเปนคนไทย การมีใจรักชาติ รักเผาพันธขุ องตน ซึง่ มีผลเปรียบดัง “เกราะปองกัน” การลุกล้ำหรือ คืบคลานเขามาของวัฒนธรรมตางถิน่ ทีจ่ ำเปนตองใชความระมัดระวังการหลัง่ ไหลเขาสสู งั คมไทยอยาง ไมขาดสาย แมแตในการที่พระองคไดเสด็จแทนพระองคพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเยือนประเทศราชอาคันตุกะ ตางๆ ก็ทรงมีพระราชจริยาวัตรงดงามเสมือนการทำหนาทีข่ องทูตสันธวไมตรี ถือเปนศักดิศ์ รีและความ ภาคภูมใิ จของคนไทยทัง้ ชาติ นอกจากนัน้ พระองคยงั ทรงใหความสนพระทัยในศิลปวัฒนธรรมของชาติ

5

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

อื่นอยางดียิ่ง ซึ่งในเรื่องนี้ทางทานผูหญิงจรุงจิตตฯ ไดยกตัวอยางการเสด็จเยือนสหพันธรัฐรัสเซีย เมื่อ ประมาณหนึง่ ปทผี่ า นมา ซึง่ พระองคทรงใหความสำคัญกับรายละเอียดขอมูลหลักฐานบันทึกทางประวัติ ศาสตรตา งๆ และทรงชืน่ ชมคนรัสเซียทีแ่ มแตผนังไมแกะสลักขนาดใหญทตี่ วั อาคารถูกทำลายลงจากการ เกิดสงครามกลางเมืองสมัยพระเจาซารนโิ คลัส ก็ยงั มีการเก็บรักษาไวในพิพธิ ภัณฑอยางดี สะทอนใหเห็น ถึงการใหความสำคัญกับคุณคาทางประวัติศาสตรของสิ่งตางๆ ที่คนไทยควรนำไปเปนเยี่ยงอยาง ซึ่ง พระองคทรงมีพระราชประสงคอยางแนวแนที่ตองการใหคนไทยรูรัก สามัคคี เพื่อความสมานฉันท ปรองดองภายในชาติเปนทีส่ ดุ จากการใหสมั ภาษณของทานผหู ญิงจรุงจิตตฯ ทำใหไดทราบดวยวาพระองคทา นทรงสนพระทัยติดตาม ขาวสารของบานเมืองอยตู ลอดเวลา ไมวา จะเปนประเด็นปญหาทางเศรษฐกิจการเมือง สังคม และสภาพ แวดลอม นับเปนบุญของพสกนิกรชาวไทยทั้งมวลที่นอกจากพวกเราจะมีพระมหากษัตริยที่ยงิ่ ใหญเปน กษัตริยแ หงกษัตริยาธิราช (King of Kings) แลว ประเทศไทยของเรายังมีองคสมเด็จพระบรมราชินนี าถ คูบุญบารมีแหงจอมกษัตริยที่ทรงเมตตาไพรฟาประชาราษฎรของพระองคประดุจดังบุตรหลานของ พระองคเอง ในฐานะทีพ่ วกเราคนไทยทัง้ หลายอยเู ย็นเปนสุขจวบกระทัง่ ทุกวันนีไ้ ด จะตองสำนึกไวเหนือเกลาในพระ มหากรุณาธิคณ ุ อยางใหญหลวงของทัง้ สองพระองคตลอดทัง้ พระบรมวงศานุวงศทกุ พระองค ทีท่ รงเปน หลักชัยใหบา นเมืองรมเย็นเปนสุขตลอดเวลาดวยทศพิธราชธรรม ทรงผอนทุกขหนักใหคลาย ขจัดภัยราย ใหมลายสูญสิน้ ไป ทุกสิง่ ทีป่ วงชนชาวไทยทุกคนไดรบั ในการเปนราษฎรภายใตรม พระบรมโพธิสมภาร ของพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู วั และสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถ ถือเปนมงคลสูงสุดแหง ชีวิตที่คนไทยทุกคนจะตองหวงแหนและเทิดทูนตอบแทนคุณแผนดินดวยการตั้งมั่นเสียสละเพื่อชาติ ศาสนาและสถาบันพระมหากษัตริยอ ยางไมเสือ่ มคลาย

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

6

ดร.ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร

(Governance in the Post-Cold War World) ดร.ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร คณะรัฐศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

1. สภาวการณของโลกยุคหลังสงครามเย็น โลกปจจุบนั ทีเ่ ราอยมู ชี อื่ เรียกแตกตางกันไปมากมายในทางวิชาการ เชน โลกยุคโลกาภิวตั น (the globalized world), โลกยุคหลังสมัยใหม (the postmodern world), โลกยุคหลังสงครามเย็น (the post-Cold War world), โลกยุคหลังอาณานิคม (the post colonial world), โลกยุคทุนนิยมดอท.คอม (dot.com capitalism), และโลก ยุคหลังเหตุการณ 11 กันยายน พ.ศ. 2544 (the post-September 11 world) ชือ่ ทีเ่ รียกแตกตางกันเหลานี้ ใน ระดับหนึง่ บงบอกถึงสภาวะและลักษณะการเปลีย่ นแปลงทีเ่ กิดขึน้ ในโลกยุคนี้ เปนการเปลีย่ นแปลงทีย่ งั หา ขอยุตลิ งตัวไมได ทำใหมคี วามพยายามในเชิงวิชาการทีจ่ ะทำความเขาใจสภาวการณของโลกปจจุบนั นีแ้ ตก ตางกันไปตามชือ่ เรียกทีแ่ ตกตางกันขางตน อยางไรก็ตาม ภายใตความแตกตางหลากหลายนี้ กลับมีลกั ษณะ ซอนทับกันทีส่ ำคัญและนาสนใจหลายประการ กลาวคือ ประการแรก โลกปจจุบันของเราเปนโลกของการกระชับแนนระหวางเวลากับสถานที่ (time-space compression; ดูรายละเอียดเพิม่ เติมไดใน Harvey, 1989: Part III) ความแตกตางระหวางเวลากับสถานที่ ที่ เคยเปนปญหาใหญของโลกยุคกอนหนา ถูกลดทอนลงจนแทบไมมคี วามรสู กึ ของความแตกตางในเชิงระยะ หาง อันเปนผลมาจากพัฒนาการของเทคโนโลยีการคมนาคมสือ่ สารสมัยใหม ปจจุบนั ไมวา เราจะอยทู ใี่ ดใน โลก เราสามารถติดตอสือ่ สารถึงกันไดในเวลาอันรวดเร็ว และในราคาทีถ่ กู มาก ผานโทรศัพทไรสาย หรือ ผาน internet ในรูปของ e-mail เปนตน e-mail และ internet จึงกลายเปนพืน้ ทีส่ าธารณะ (public space) ในระดับโลก ทีค่ นตางวัฒนธรรม ตางเชือ้ ชาติ และตางพืน้ ทีส่ ามารถติดตอสือ่ สารถึงกันได โดยไมมปี ญ  หา เรือ่ งระยะหางเปนอุปสรรคอีกตอไป ในโลกแบบนี้ ขอมูล ขาวสาร ความรู มีการเคลือ่ นไหวเปลีย่ นแปลงอยาง รวดเร็วและฉับพลัน ทำใหการเปลีย่ นแปลงตาง ๆ สามารถเกิดขึน้ ไดในชัว่ พริบตา ทัง้ ในทางสรางสรรคและ ในดานของการทำลายลาง เหตุการณการกอวินาศกรรมตึกศูนยกลางการคาโลกในประเทศสหรัฐอเมริกาเมือ่ วันที่ 11 เดือนกันยายน พ.ศ. 2544 ทีผ่ า นมา คือตัวอยางรูปธรรมของการทำลายลางทีร่ วดเร็วและฉับพลัน ในโลกยุคปจจุบนั ของเรา ทีส่ ามารถรับรไู ดพรอมกันทัว่ โลก ประการทีส่ อง ดวยเทคโนโลยีการคมนาคมสือ่ สารทีท่ นั สมัย สะดวก รวดเร็วและประหยัด ทำให โลกยุคปจจุบนั ของเรา เปนโลกทีบ่ รรดาเสนแบงตาง ๆ ทีเ่ คยมัน่ คงชัดเจน เกิดความไมมนั่ คง พรอม ๆ กับการทำใหบรรดาเสนแบงเหลานี้ถูกตั้งคำถาม และนำไปสูการลากเสนแบงใหม ๆ เพิ่มมากขึ้นดวย (de-territorialization and re-territorialization; ดูรายละเอียดเพิม่ เติมไดใน Appadurai, 1996 และ Rosenau,

9

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

1997) ดังตัวอยางของเสนแบงระหวางเมืองกับชนบท, เรือ่ งสวนตัวกับเรือ่ งสาธารณะ, ในประเทศกับตาง ประเทศ, การเมืองกับการบริหาร, รัฐกับประชาสังคม ฯลฯ ทีเ่ คยมัน่ คงชัดเจนในอดีตเกิดความพรามัวขึน้ นัน่ คือ การลมสลายของระยะหางในระดับโลกอันเปนผลมาจากระบบเครือขายการเชือ่ มโยงแบบตาง ๆ ทัง้ ดาน เศรษฐกิจ การเมือง สังคม วัฒนธรรม และสิง่ แวดลอม ทำใหบรรดาเสนแบงเดิม ๆ ทีด่ ำรงอยเู กิดความพรา มัวขึน้ การเกิดขึน้ ของคนกลมุ ใหม ทีภ่ าษาวิชาการเรียกวา “คนพลัดถิน่ ” (diaspora) คือตัวอยางรูปธรรมหนึง่ ของการยืดและการหดตัวของบรรดาเสนแบงตาง ๆ ของโลกยุคปจจุบนั คนกลมุ นีค้ อื บรรดาผอู พยพโยกยาย ไปอยตู า งถิน่ อันเปนผลมาจากการคมนาคมสือ่ สารทีส่ ะดวก รวดเร็ว และประหยัด แตกลับมีความรสู กึ ผูกพัน เหนียวแนน และสลับซับซอนกับวัฒนธรรม และสังคมของบานเกิดตัวเอง แทนการกลืนกลายเขากับ วัฒนธรรม สังคมของประเทศทีต่ วั เองเขาไปพำนักอาศัย หรือทำมาหากินดังทีเ่ คยเปนมาในอดีต อยางความ คิดเรือ่ ง “หมอหลอมละลาย” (melting pot) ในสังคมอเมริกนั ในยุคสมัยหนึง่ แตทสี่ ำคัญยิง่ ไปกวานัน้ ก็คอื วาบุคคลกลมุ นี้ มีบทบาทสำคัญตอการเปลีย่ นแปลงทางการเมืองในประเทศของตัวเอง แตเคลือ่ นไหวอยนู อก ประเทศในรูปแบบตาง ๆ เชน การใหเงินสนับสนุนขบวนการตอสเู รียกรองแบบตาง ๆ ภายในประเทศบาน เกิดของตน หรือไมกต็ งั้ ขบวนการเคลือ่ นไหวเรียกรองของตนเองในตางประเทศ บุคคลกลมุ นีบ้ างครัง้ ถูกเรียก วาเปน “นักชาตินยิ มทางไกล” (ดูรายละเอียดใน Anderson, 1998) บางครัง้ ก็ถกู มองวาเปนพวกสนับสนุนผู กอการราย ประการทีส่ าม โลกยุคปจจุบนั ของเราเปนโลกของสังคมยุคความรู ขอมูล ขาวสาร (knowledge-based society; ดูรายละเอียดเพิม่ เติมไดใน Lyotard, 1984 และ Al-Hawamdeh and Hart, 2002) เปนโลกทีม่ คี วามรู ขอมูล ขาวสารเผยแพรอยางมากมาย หลากหลาย และกวางขวาง พรอม ๆ กับการมีอสิ ระเสรีในการเขาถึง สิง่ เหลานี้ ในโลกแบบนีใ้ ครมีความรู ขอมูล ขาวสาร ก็สามารถเผยแพรในวงกวางไดงา ย สะดวก และรวด เร็วผานการใช internet แมกระทัง่ การใหขอ มูล/ความรใู นการทำยาพิษจากสารเคมีตา ง ๆ ก็อยใู นวิสยั ที่ จะกระทำได ดังทีเ่ คยปรากฎเปนขาวมากอนหนานีแ้ ลว ตัวอยางรูปธรรมของสังคมแบบนีด้ ไู ดจากความนิยม ในรายการโทรทัศนประเภทเกมตอบคำถามตาง ๆ ซึง่ เปนรายการโทรทัศนทไี่ ดรบั ความนิยมแพรหลายทัว่ โลก มิใชแตในประเทศไทย แมแตมหาวิทยาลัยซึง่ เปนสถาบันการศึกษาระดับสูงของชาติ ก็ทำหนาทีอ่ ยาง แข็งขันในการโหมกระพือและตอกย้ำสังคมแบบนี้ ผานการเสนอหลักสูตรพิเศษตาง ๆ ทีซ่ อยยอยจนแทบ จะครอบคลุมทุกเรือ่ งทีค่ ดิ วาเปนทีต่ อ งการของ “ตลาด” ผลทำใหสงั คมไทยขณะนีม้ กี ารพัฒนาเปลีย่ นแปลง ไปอีกแบบ กลาวคือ เรามีบคุ คลประเภทใหมทตี่ อ งออกจากบานเจ็ดวันในหนึง่ สัปดาห ไมมวี นั หยุด คือ ทำงาน หาวัน และศึกษาหาความรเู พิม่ เติมในวันเสารและวันอาทิตย เสนแบงระหวางการทำงานกับการพักผอนเกิด ความพรามัวยิง่ ขึน้ ขณะเดียวกันการแยกระหวางความรู ขอมูล ขาวสารและสินคา ก็เปนสิง่ ทีก่ ระทำไดยาก ยิง่ ขึน้ ความสำคัญของสังคมแบบนีม้ ไิ ดอยทู ตี่ วั ความรู ขอมูล ขาวสารอยางทีม่ กั นิยมเขาใจกัน แตความสำคัญ กลับอยทู คี่ วามสามารถในการแยกแยะและคัดสรรบรรดาความรู ขอมูล ขาวสาร ทีม่ อี ยอู ยางมากมายและดาด ดืน่ เพือ่ ทีจ่ ะทำใหไมเกิดอาการทองอืด แนนเฟอ อันเปนผลมาจากการอัดแนนของความรู ขอมูล ขาวสารใน ระดับทีไ่ มสามารถยอยสลายไดทนั นัน่ คือ ยิง่ โลกมีความรู ขอมูล ขาวสารมากเทาใด เรายิง่ มีความจำเปน จะตองพัฒนาความสามารถในการแยกแยะ คัดสรรและสังเคราะหสงิ่ เหลานีม้ าใชใหเกิดประโยชนในทาง สรางสรรค มากกวาการลอกเลียนและเลียนแบบอยางผิวเผิน การทีจ่ ะมีความสามารถในทำนองนีไ้ ด เรามี

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

10

ความจำเปนอยางยิง่ ทีจ่ ะตองสรางสิง่ ทีภ่ าษาวิชาการเรียกวา “การคิดแบบวิพากษทา ทาย” (critical thinking) ใหเกิดขึน้ เพือ่ ใหสามารถรเู ทาทันโลกทีเ่ ปลีย่ นแปลงอยางรวดเร็วและฉับพลัน และสามารถคิดไปไกลกวา สิง่ ทีเ่ ราคนุ เคย เคยชิน และยอมรับ ประการทีส่ ี่ การคมนาคมสือ่ สารทีส่ ะดวก รวดเร็วและประหยัด, การมีความรู ขอมูล ขาวสารเผยแพร อยางมากมายและกวางขวาง ทำใหคนในสังคมปจจุบนั ตืน่ ตัวทีจ่ ะหาความรเู พิม่ มากขึน้ ประกอบกับบรรดา เสนแบงตาง ๆ ในสังคมเกิดความพรามัว ไมชดั เจน สงผลใหโลกยุคปจจุบนั ของเราเกิดปญหาและความขัด แยงแบบใหม ๆ ขึน้ มากมาย เปนความขัดแยงทีบ่ รรดาสถาบันหลักทางการเมืองและสังคมทีด่ ำรงอยไู มเขา ใจ และไมมคี วามสามารถในการแกไขโดยลำพัง จึงอาจหันไปใชวธิ กี ารแกปญ  หาดวยความรุนแรง และทำให ความขัดแยงในสังคมรุนแรงเพิม่ มากขึน้ จนถึงขัน้ นำไปสกู ารลมสลายของสังคมหรือของโลกโดยรวมได ตัวอยางรูปธรรมของความขัดแยงแบบใหม ๆ ทีเ่ กิดขึน้ ในโลกยุคปจจุบนั ไดแก ความขัดแยงบนฐานของเชือ้ ชาติ ความขัดแยงบนฐานของเพศ ศาสนา วัฒนธรรม และความขัดแยงในเรือ่ งสิง่ แวดลอม เปนตน ความขัด แยงแบบใหมเหลานี้ แสดงออกในรูปของขบวนการเคลือ่ นไหวทางสังคมแบบตาง ๆ ทีภ่ าษาวิชาการเรียกวา “ขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมรูปแบบใหม” (new social movements; ดูรายละเอียดเพิ่มเติมไดใน ไชยรัตน, 2545) ดังกรณีของขบวนการสตรี ขบวนการศาสนายุคใหม ขบวนการสิง่ แวดลอม และขบวนการ เรียกรองสิทธิของคนพืน้ เมืองดัง้ เดิมในประเทศตาง ๆ ในขณะนี้ เปนตน ดังนัน้ ในโลกยุคหลังสงครามเย็น ทีน่ ยิ มเชือ่ กันวาความขัดแยงรุนแรงแบบตาง ๆ ในโลกจะหมดสิน้ ไป เพราะการตอสทู างอุดมการณในโลก ยุคสงครามเย็นไดยตุ ลิ งแลว โลกจะกลายเปนเนือ้ เดียวกัน เปน “หมบู า นโลก” หรือเปนโลกของ “การสิน้ สุด ของประวัตศิ าสตร” ก็ไมเปนจริง ในทางกลับกัน โลกยุคหลังสงครามเย็นกลับยิง่ รอนระอุและมีความรุนแรง เพิ่มมากขึ้น แตในรูปแบบที่เปลี่ยนแปลงไป ดังตัวอยางของขบวนการตอตานกระแสโลกาภิวัตน (the anti-globalization movement) ทีเ่ ริม่ ทีเ่ มืองซีแอตเทิล มลรัฐวอชิงตัน ประเทศสหรัฐอเมริกา ในปลายป ค.ศ. 1999 (พ.ศ. 2542) จนถึงปจจุบนั รวมตลอดถึงความขัดแยงและความรุนแรงในรูปของการกอการราย และการทำสงครามตอตานการกอการรายทีก่ ำลังดำเนินอยใู นขณะนี้ ประการทีห่ า เหตุการณการกอวินาศกรรมเมือ่ วันที่ 11 เดือนกันยายน พ.ศ. 2544 ทีผ่ า นมา บงบอกถึง สภาวการณของโลกทีเ่ ราอยไู ดคมชัดยิง่ องคประกอบตาง ๆ ของโลกยุคหลังสงครามเย็นทีก่ ลาวถึงขางตน เผยตัวใหเห็นอยางเดนชัด โศกนาฎกรรมครัง้ นีป้ ระกอบไปดวยเรือ่ งของเทคโนโลยีการคมนาคมสือ่ สาร. ขอมูลขาวสาร, การเคลือ่ นยายของคน, ความขัดแยงทีเ่ ขมขนและรุนแรง เหตุการณครัง้ นีแ้ สดงใหเห็นถึงความ เปราะบางทางการเมือง ทีไ่ มแตกตางไปจากความเปราะบางทางเศรษฐกิจในโลกยุคทุนนิยมดอท.คอม เราอยู ในโลกทีท่ งั้ ฟองสบทู างเศรษฐกิจและฟองสบทู างการเมืองพรอมจะระเบิดและแตกออกเปนเสีย่ ง ๆ ไดทกุ เมือ่ ในทางการเมือง ความมัน่ คงปลอดภัย (security) และการจัดระเบียบโลกใหม ไดกลับกลายมาเปนประเด็น ปญหาสำคัญอีกครั้งที่ตองไดรับการบริหาร/จัดการ จนอาจนำไปสูการคุกคาม ควบคุมสิทธิเสรีภาพของ ประชาชน จนถึงขัน้ เปนอันตรายตอระบอบประชาธิปไตยโดยรวมได การตรวจตราอยางเขมงวดกวดขันที่ สนามบิน หรือการออกกฎหมายเพือ่ ใหอำนาจรัฐแทรกแซงสิทธิเสรีภาพสวนบุคคลของประชาชนอเมริกนั ภายใตเงือ่ นไขของการตอตานการกอการรายในประเทศสหรัฐอเมริกาขณะนีค้ อื ตัวอยางของอันตรายทีค่ กุ

11

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

คามระบอบประชาธิ ป ไตย ดั ง นั้ น อำนาจรั ฐ ที่ ค าดกั น ว า จะอ อ นกำลั ง ลงอั น เป น ผลมาจากการ สิน้ สุดของยุคสงครามเย็น และการเกิดขึน้ ของกระแสโลกาภิวตั น กลับไดรบั การตอกย้ำใหกลับมาแข็งแกรง อีกครัง้ ในรูปของการทำสงครามตอตานการกอการราย (war on terrorism) ทีม่ ปี ระเทศสหรัฐอเมริกาเปน ผนู ำในขณะนี้ ในนัยนี้ สงครามตอตานการกอการรายในขณะเดียวกันก็คอื สงครามตอตานเสรีภาพ (war on freedom) ไปพรอม ๆ กันดวย เนื่องจากเปดโอกาสใหรัฐสามารถประกาศภาวะฉุกเฉินไดงายขึ้น ลัทธิ เชือ้ ชาตินยิ ม การรังเกียจเดียดฉันทบนฐานของชาติพนั ธเุ ริม่ รุนแรงมากขึน้ มีการจัดขัว้ ประเทศใหมเปนกลมุ ประเทศ “อักษะแหงความชัว่ ราย” (an axis of evils)` ซึง่ หมายถึงประเทศอิรกั อิหราน และเกาหลีเหนือ, มีการพูดถึงการเปลีย่ นแปลงระบอบการปกครองของประเทศอืน่ (regime change) โดยใชแสนยานุภาพทาง ทหาร โดยไมคำนึงถึงเรือ่ งของอำนาจอธิปไตยอีกตอไป ประธานาธิบดีบชุ ถึงกับประกาศกราวในทีป่ ระชุม สภาคองเกรสภายหลังเหตุการณโศกนาฎกรรมเมือ่ วันที่ 11 กันยายน พ.ศ. 2544 วา “ทุกชาติ ทุกภูมภิ าค ขณะนี้ ตองตัดสินใจวาจะเลือกอยขู า งเรา หรืออยขู า งผกู อ การราย” (“Every nation, in every region, now has a decision to make. Either you are with us, or you are with the terrorists.”) ทางเลือกของคนในโลกยุคหลังสงคราม เย็นดูไมแตกตางไปจากโลกยุคสงครามเย็นเทาใดนัก ถาในโลกยุคสงครามเย็นเราจำเปนตองเลือกระหวาง ประชาธิไตยหรือคอมมิวนิสต ในโลกยุคหลังสงครามเย็นเราก็ถกู บังคับใหตอ งเลือกระหวางสหรัฐอเมริกา หรือผกู อ การราย โศกนาฎกรรมเมือ่ วันที่ 11 เดือนกันยายน พ.ศ. 2544 ชีใ้ หเห็นลักษณะสำคัญของโลกยุค หลังสงครามเย็นทีส่ รรพสิง่ สามารถแปรเปลีย่ นและเสือ่ มสลายไปไดอยางรวดเร็ว ไมเวนแมแตความเปนเจา โลกทีท่ า ทายไมไดของประเทศสหรัฐอเมริกา ก็ถกู สลายสัน่ คลอน ไมแตกตางไปจากความผันผวนของระบบ ทุนนิยมแบบดอท.คอมแตอยางใด ในทางกลับกัน เครือขายการกอการรายอยางขบวนการอัล กออิดะฮ ในระดับหนึง่ ก็คอื ผลพวงของความลม เหลวของการพัฒนาแบบทุนนิยมในรอบ 50 กวาปทผี่ า นมา ทีส่ รางความแตกตาง ความไมเสมอภาคและความ ไมเทาเทียมกันในระดับโลกใหเพิม่ มากขึน้ และเปดโอกาสใหกลมุ พวกหัวรุนแรงในประเทศตาง ๆ ฉกฉวย โอกาสใชประโยชนจากความแตกตางนี้ ความแตกตางในระดับโลก เมือ่ ผนวกรวมกับสภาวการณของโลก ปจจุบนั ทีเ่ ปนโลกของเครือขายทีเ่ ชือ่ มโยงกันอยางเหนียวแนนและซับซอนผานเทคโนโลยีการสือ่ สารสมัย ใหม ก็นำไปสผู ลเสียหายทีร่ นุ แรงอยางทีไ่ มมใี ครกลาคาดคิดมากอน (ดูรายละเอียดเพิม่ เติมไดใน Arquilla and Ronfeldt, eds. 2001) เปนระบบเครือขายทีท่ งั้ ทุนนิยมดอท.คอม และกลมุ ผกู อ การรายสามารถเขาถึงและ ใชประโยชนไดไมแตกตางกัน ในโลกแบบนีท้ กุ อยางสามารถถูกนำมาดัดแปลงใชเปนอาวุธในการกอการราย ไดทงั้ สิน้ ไมวา จะเปนรถเชา เครือ่ งบินโดยสาร ปยุ เคมี ตลาดหนุ หรือเครือขายคอมพิวเตอร ดังกรณีของ โศกนาฎกรรมเมือ่ วันที่ 11 เดือนกันยายน พ.ศ. 2544 ทีเ่ ครือ่ งบินโดยสารถูกแปรเปลีย่ นใหเปนขีปนาวุธที่ รายแรงไดในชัว่ พริบตา พรอมทำลายระบบเครือขายการเงิน การธนาคารและระบบขนสงทางอากาศของ สหรัฐอเมริกาไปไดพรอม ๆ กัน ในสภาวการณเชนนี้ การปองกันการกอการรายอยางสมบูรณ ดูแทบจะเปน สิง่ ทีเ่ ปนไปไมไดเลย ดังตัวอยางของระเบิดพลีชพี ในหมชู าวปาเลสไตนขณะนี้ ความเปราะบางทางการเมือง ในมิตขิ องความมัน่ คงปลอดภัยจึงเห็นไดเดนชัดขึน้ ภูมศิ าสตรการเมืองแบบใหมในโลกยุคหลังสงครามเย็น จึงแตกตางไปจากภูมศิ าสตรการเมืองของโลกยุคสงครามเย็นโดยสิน้ เชิง เกิดสภาวะของสงครามแบบใหมที่ รัฐ-ชาติ ทีม่ ปี ระเทศสหรัฐอเมริกาเปนแกนนำและเปนผเู สียหาย กับกลมุ ผกู อ การรายทีม่ ฐี านะเปนนักรบที่

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

12

ปราศจากรัฐ เปนสงครามทีเ่ รียกรองความเสียสละแบบใหม ความรักชาติในรูปแบบใหม ทีแ่ ตกตางกันอยาง สิน้ เชิงระหวางประเทศสหรัฐอเมริกากับกลมุ ผกู อ การราย สำหรับประเทศสหรัฐอเมริกา สงครามแบบใหม นีเ้ รียกรองในเรือ่ งของการเพิม่ งบประมาณทางทหาร และความรักชาติจากประชาชนชาวอเมริกนั ในรูปของ ความกลาหาญทีจ่ ะดำเนินชีวติ ไปตามปกติธรรมดามากกวาการหลบซอนเพราะเกรงกลัวภัยจากการกอการ ราย เชน กลาทีจ่ ะโดยสารเครือ่ งบิน กลาทีจ่ ะออกไปจับจายใชสอยตามปกติ แทนการเรียกรองใหประชาชน ชาวอเมริกนั สมัครเปนทหารเพือ่ ออกไปสนามรบอยางในอดีต (ดูรายละเอียดเพิม่ เติมใน Skocpol, 2002) ในสวนของขบวนการกอการรายกลับเรียกรองใหสมาชิกของตนเสียสละชีวติ เพือ่ กลายเปนนักบุญในชีวติ หนา จึงเปนสงครามทีแ่ ตกตางกันอยางสิน้ เชิงทัง้ ในเรือ่ งของคุณคา ความเชือ่ และวิธคี ดิ โลกยุคหลังสงคราม เย็นจึงเปนสภาวการณทโี่ ลกแบบสมัยใหมทมี่ ปี ระเทศสหรัฐอเมริกาเปนตัวแทน กับโลกกอนสมัยใหมทมี่ ี ขบวนการกอการรายเปนตัวแทนมาบรรจบกัน ในเชิงของการบริหาร/จัดการ กลมุ กอการรายอยางอัล กออิดะฮ คือตัวอยางของการจัดองคการแบบหลังสมัย ใหม (postmodern organization) ในรูปของเครือขายที่สลับซับซอนและตัดตอน เปนการจัดองคการใน ลักษณะทีเ่ รียกวา virtual organization ไมแตกตางไปจากการจัดองคการของระบบทุนนิยมดอท.คอม และ ระบบเครือขายนีเ้ อง ทีท่ ำใหหาตัวผบู งการในเหตุการณเมือ่ วันที่ 11 กันยายน พ.ศ. 2544 ไมได ไดแตผตู อ ง สงสัย นอกจากนีก้ ลมุ อัล กออิดะฮ คือตัวอยางของการบริหาร/จัดการทีม่ ปี ระสิทธิผล เปนการบริหาร/จัดการ ทีเ่ นนผลงาน (results-based management)ทีก่ ำลังพูดถึงกันในวงวิชาการปจจุบนั แตมวี ธิ กี ารและเปาหมาย ทีไ่ ปไมไดกบั มาตรฐานของสังคมโลก กลมุ อัล กออิดะฮใชงบประมาณในการกอการรายไมถงึ U.S.$500,000 แตสรางความเสียหายใหกบั สหรัฐและโลกโดยรวมประมาณ U.S.$60,000 ลาน สหรัฐฯตองใชงบประมาณ ในการฟน ฟูเศรษฐกิจของตัวเองถึง U.S.$140,000 ลาน และยังตองใชงบประมาณในการทำสงครามในอา ฟกานิสถานอีกจำนวนมหาศาล (ดูรายละเอียดใน Luke, 2001) หากสหรัฐอเมริกาตัดสินใจโจมตีอริ กั เพือ่ โคน ลมระบอบเผด็จการของประธานาธิบดีซดั ดัม ฮุสเซ็น ภายในเดือนกุมภาพันธ พ.ศ. 2546 ดังทีเ่ ปนขาวอยใู น ขณะนี้ สภาวะสงครามก็จะขยายเพิม่ มากขึน้ ความเปราะบางทัง้ ทางเศรษฐกิจและทางการเมืองในระดับโลก ก็จะทวีเพิม่ มากขึน้ ประการสุดทาย ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมในโลกปจจุบนั ไดพฒ ั นาเปลีย่ นแปลงไปอีกขัน้ สทู นุ นิยม ดอท.คอม ทีท่ ำธุรกรรมบนสิง่ จอมปลอม สิง่ สมมุติ การเก็งกำไรทีไ่ มมภี าคเศรษฐกิจจริงรองรับ ทุนนิยมใน โลกยุคหลังสงครามเย็นจึงมีความเปราะบางมาก พรอมจะลมสลายไดทกุ เมือ่ ดังตัวอยางของวิกฤตเศรษฐกิจ เปนระยะ ๆ ความไมมนั่ คงของระบบทุนนิยมแบบดอท.คอม ทำใหเกิดการผนวกควบรวมกิจการกันมาก เพื่อหนีการแขงขัน และเพื่อสรางกำไรจำนวนมหาศาลในระยะเวลาอันสั้น ความฉอฉลที่เพิ่มมากขึ้นใน บรรษัทธุรกิจใหญ ๆ ในประเทศสหรัฐอเมริกาในปจจุบนั ไมวา จะเปนทีบ่ ริษทั Enron หรือบริษทั WorldCom ทีม่ กี ารตบแตงตัวเลขบัญชีของบริษทั เพือ่ ใหดมู กี ำไรมากขึน้ อันจะทำใหราคาหนุ ของบริษทั สูงขึน้ จากนัน้ ผบู ริหารบริษทั ทีม่ หี นุ อยจู ำนวนมาก และรขู อ มูลในระดับลึกก็จะเทขายหนุ ของตัวเองซึง่ เปนทีต่ อ งการของ ตลาดที่ตัวเองสรางขึ้นมา สรางกำไรใหกับตัวเองอยางมหาศาลในระยะเวลาสั้น ๆ เปนการหลอกลวง ประชาชนอยางยอกยอน และนีค่ อื ลักษณะสำคัญของระบบเศรษฐกิจทุนนิยมแบบฟองสบู การทุจริตฉอฉล

13

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ในภาคเอกชนดังกลาวขางตน ทำใหวธิ กี ารบริหารจัดการแบบภาคธุรกิจเอกชนลดความขลังลง และนำไปสู ขอควรพิจารณาวาการบริหารงานภาครัฐหรือภาคสาธารณะ อาจไมจำเปนตองนำเอาวิธกี ารบริหารของภาค ธุรกิจเอกชนมาเปนตัวแบบในการบริหารจัดการภาคสาธารณะ นัน่ คือ อาจไมมสี งิ่ ทีเ่ รียกวา “good corporate governance” อยางทีน่ ยิ มเชือ่ กันในโลกยุคโลกาภิวตั นกไ็ ด สภาวการณของโลกยุคหลังสงครามเย็นดังกลาวขางตน ทาทายทัง้ มโนทัศนและมโนธรรมของนัก วิชาการทางดานรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตรหรือการบริหารรัฐกิจอยางมาก การรับรปู ญ  หาตาง ๆ ที่ เกิดขึน้ ทุกมุมโลก ทำใหเรามีความจำเปนตองขบคิดและทบทวนเพือ่ หาทางชวยเหลือในฐานะทีเ่ ปนสวนหนึง่ ของประชาคมโลก ขณะเดียวกันก็ชว ยใหเรามีจติ สำนึกในระดับโลก มากกวาในระดับขององคการอยางที่ ผานมา โลกยุคหลังสงครามเย็นมิไดยตุ บิ ทบาทของรัฐ แตกลับเพิม่ ความทาทายแบบใหมใหกบั รัฐ และการ บริหารจัดการภาคสาธารณะ หรือ Governance ใหมมี ติ ใิ นระดับโลกมากขึน้ กวาทีผ่ า นมา สำหรับในบริบทของสังคมไทย สภาวการณของโลกยุคหลังสงครามเย็นที่กลาวถึงขางตน ก็ ปรากฎใหเห็นอยางเดนชัดในรูปของความขัดแยงแบบใหม ๆ ทีเ่ กิดขึน้ และหากผเู กีย่ วของไมวา จะเปนรัฐบาล ขาราชการ หรือภาคประชาชนขาดความเขาใจในสภาวการณน้ี ก็อาจนำไปสคู วามรุนแรงแตกหักในสังคม ไทยในทีส่ ดุ ได ลักษณะความขัดแยงในสังคมไทยปจจุบนั มีองคประกอบทีส่ ำคัญ ๆ ดังตอไปนี้ (ดูรายละเอียด เพิม่ เติมใน ชัยวัฒน, 2544 และดูเปรียบเทียบกับ ไชยรัตน, 2545) ประการแรก ความขัดแยงในสังคมไทย ปจจุบนั มิใชความขัดแยงในหมชู นชัน้ ปกครองเพือ่ แยงชิงอำนาจกันอยางในอดีต แตเปนความขัดแยงทีผ่ กู โยงอยกู บั วิถชี วี ติ ของชาวบานธรรมดา เปนความขัดแยงบนฐานของทีด่ นิ ทำกิน แหลงน้ำ ปาไม สภาพแวด ลอม และมักเปนบุคคลกลมุ เดียวกันทีถ่ กู กระทบโดยหลายปญหาพรอม ๆ กัน เนือ่ งจากเปนบุคคลชายขอบ ในสังคมไทย, ประการทีส่ อง ความขัดแยงในสังคมไทยปจจุบนั เปนการรวมตัวเรียกรองของชาวบานเอง แต รัฐไทยไมคนุ เคยกับสิง่ เหลานี้ ทำใหมองประชาชนกลมุ นีว้ า ถูกชักจูงหรือมีผชู กั ใยอยเู บือ้ งหลัง ไมวา จะเปน ผชู กั ใยในประเทศหรือตางประเทศก็ตาม นัน่ คือ รัฐ กลไกของรัฐ ยังคงมองขบวนการประชาชนในวิธคี ดิ ของ โลกยุคสงครามเย็น เมือ่ รัฐยังมีทศั นคติทไี่ มไววางใจประชาชน การแกปญ  หาความขัดแยงทีด่ ำรงอยกู ก็ ระทำ ไดยาก, ประการทีส่ าม รัฐไทยในปจจุบนั ยืนอยทู า มกลางความขัดแยงทีห่ ลากหลาย รอบดานและหลายมิติ เปนความขัดแยงแบบใหม ๆ ทีใ่ นอดีตไมมี เชน ปญหาเรือ่ งสิง่ แวดลอม ปญหาสิทธิสตรี ยิง่ ไปกวานัน้ ความ ขัดแยงใหม ๆ ทีเ่ กิดขึน้ ในสังคมไทยในขณะนี้ มีความยงุ ยากและสลับซับซอนมากกวาเปนความขัดแยงใน เชิงผลประโยชนเฉพาะหนาแคบ ๆ แตเปนความขัดแยงในเชิงคุณคา วิธคี ดิ มากกวา ดังตัวอยางของความขัด แยงในเรือ่ งสิง่ แวดลอม หรือเรือ่ งปาชุมชน ทีฝ่ า ยราชการกับฝายประชาชน มีวธิ กี ารมองปญหาคนละแบบ มีคณ ุ คาคนละชุด, ประการทีส่ ี่ รัฐและราชการไทย มีลกั ษณะของการมองปญหาเขาขางตัวเอง มากกวายืน อยขู า งผลประโยชนของประชาชน ดวยการอางกฎหมายเปนสำคัญ ในขณะทีป่ ญ  หาความขัดแยงใหม ๆ ที่ เกิดขึน้ ไมอาจแกไขไดดว ยการอางกฎหมายแตโดยลำพัง เพราะกฎหมายทีม่ อี ยกู า วไมทนั การเปลีย่ นแปลง ทีเ่ กิดขึน้ อยางรวดเร็วและฉับพลันในโลกยุคหลังสงครามเย็นดังกลาวมาแลวขางตน แตจำเปนจะตองมีการ ปรับเปลีย่ นวิธคี ดิ และวิธมี องปญหาความขัดแยงใหม หากรัฐและระบบราชการยังยึดมัน่ ในกฎหมายและใน ระบบทีด่ ำรงอยโู ดยไมคดิ ทีจ่ ะปรับปรุงเปลีย่ นแปลง ความขัดแยงในสังคมไทยนอกจากจะแกไขไมไดแลว

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

14

ความรุนแรงในสังคมไทยก็จะเพิม่ มากขึน้ ดวย การปกครองภายใตกฎหมาย (the rule of law) เปนวิธคี ดิ แบบ ตะวันตก ซึง่ แตกตางไปจากการปกครองโดยผปู กครองทีท่ รงคุณธรรมอยางในวิธคี ดิ แบบขงจือ๊ ซึง่ มองวายิง่ มีกฎหมายมากเทาใด ยิง่ แสดงใหเห็นวาสังคมนัน้ มีความเสือ่ มถอยทางศีลธรรมมาก เพราะกฎหมายเปนเรือ่ ง ของการหาม การบังคับไมใหทำสิง่ นัน้ สิง่ นีเ้ ปนสำคัญ (ดูรายละเอียดเพิม่ เติมใน Frederickson, 2002), และ ประการสุดทาย ในโลกยุคหลังสงครามเย็น ความขัดแยงเกิดขึน้ ไดทวั่ ไปและในแทบจะทุกเรือ่ ง มิใชจำกัด อยูแตเรื่องของความขัดแยงทางอุดมการณอยางในโลกยุคสงครามเย็น ความขัดแยงกลายเปนเรื่อง ปกติธรรมดาในโลกยุคหลังสงครามเย็น เนือ่ งจากสภาวการณของโลกทีม่ กี ารเปลีย่ นแปลงพลิกผันอยางรวด เร็ว ฉะนัน้ ทัง้ รัฐและระบบราชการ จึงไมควรรังเกียจเดียดฉันทความขัดแยง การแกปญ  หาความขัดแยงในโลก ยุคหลังสงครามเย็น จึงเปนเรือ่ งของการปรับเปลีย่ นวิธคี ดิ เพราะหากมองความขัดแยงวาเปนเรือ่ งปกติธรรมดา ของสังคมและของโลก เราก็สามารถอยกู บั ความขัดแยงได ไมตา งจากวิธคี ดิ ของการแพทยทางเลือก ทีอ่ ยกู บั กอนเนือ้ รายทีเ่ รียกวามะเร็งได ตราบเทาทีไ่ มมกี ารขยายตัวจนเปนอันตรายตอชีวติ นัน่ คือ วิธคี ดิ ทีจ่ ะเผชิญ กับการทาทายของโลกยุคหลังสงครามเย็น อาจไมใชความพยายามทีจ่ ะขจัดความขัดแยงใหหมดสิน้ ไป ซึง่ เปนสิง่ ทีเ่ ปนไปไมได แตนา จะเปนเรือ่ งของการอยกู บั ความขัดแยงไดอยางไรมากกวาเพือ่ ทีจ่ ะทำใหสงั คม ดำรงอยไู ด โดยไมเกิดความรุนแรงไมวา จะในรูปของสงคราม หรือการกอการรายอยางทีโ่ ลกเรากำลังเผชิญ อยใู นขณะนี้ ในเรือ่ งของการเปลีย่ นวิธคี ดิ หรือมุมมองนัน้ ผเู ขียนใครขอยก 2 ตัวอยางรูปธรรม เพือ่ สนับสนุน ความคิดทีว่ า ความขัดแยงสามารถแกไขไดอยางสันติวธิ หี ากเราเปลีย่ นวิธคี ดิ หรือมุมมองในเรือ่ งนัน้ ๆ ตัวอยาง  หาอยาง แรกไดแกการแกปญ  หาความขัดแยงในสังคมไทยในคำสัง่ สำนักนายกรัฐมนตรีที่ 66/2523 ทีใ่ ชแกปญ ไดผลมาแลว (ดูรายละเอียดใน ชัยวัฒน, 2543) ดวยการเปลีย่ นวิธมี องบุคคลทีจ่ บั อาวุธตอสกู บั รัฐบาลไทย วาไมใชผกู อ การรายคอมมิวนิสต แตเปนคนไทยทีห่ ลงผิดอันเปนผลมาจากความอยุตธิ รรมในสังคมไทยเอง เพราะหากมองบุคคลกลมุ นีว้ า เปนผกู อ การรายคอมมิวนิสต ก็หมายความวาบุคคลกลมุ นีเ้ ปนภัยคุกคามจาก ตางประเทศทีต่ อ งการเปลีย่ นระบอบการปกครองของไทยใหเปนระบอบคอมมิวนิสต แตถา มองบุคคลกลมุ นีว้ า เปนคนไทยทีห่ ลงผิดเพราะถูกระบบทีไ่ มยตุ ธิ รรมรังแก การแกปญ  หาก็เปลีย่ นจากการปราบโดยใชอาวุธ สกู ารรุกทางการเมืองดวยการเนนการพัฒนาประชาธิปไตย และการใหอภัยเพือ่ ใหสามารถกลับมาอยแู ละใช ชีวติ ในสังคมไทยไดอยางปกติตอ ไป เปนการปฏิบตั กิ บั คนกลมุ นีใ้ นฐานะ “เพือ่ นรวมชาติ” มากกวาศัตรูของ ชาติ นัน่ คือ ปญหาความขัดแยงแกไมไดดว ยการใชความรุนแรงแตเพียงอยางเดียว ตรงกันขามความรุนแรง ยิง่ จะทำใหความขัดแยงทวีความรุนแรงเพิม่ มากขึน้ ดังตัวอยางของความขัดแยงระลอกใหมระหวางอิสราเอล กับปาเลสไตน และปญหาผกู อ การรายในขณะนี้ ตัวอยางทีส่ องไดแกวธิ คี ดิ เกีย่ วกับความมัน่ คงปลอดภัยทัง้ ในระดับประเทศและในระดับโลก วิธคี ดิ หลักชุดนีใ้ หความสำคัญกับการดูวา มัน่ คงปลอดภัย (seeing secure; ดูรายละเอียดเพิม่ เติมใน Falk, 1987) ผาน การสะสมอาวุธอานุภาพรายแรง การมีกองกำลังจำนวนมาก รวมตลอดถึงระบบการรักษาความมั่น คงปลอดภัยแบบตาง ๆ โดยมีความเชือ่ มัน่ วาหากมีสงิ่ เหลานีป้ รากฏใหเห็นหรือดำรงอยู ก็จะดูมนั่ คงปลอดภัย เชนมีกำลังตำรวจอารักขา มีเจาหนาทีร่ กั ษาความปลอดภัยคอยคมุ กัน แตวธิ คี ดิ แบบ “ดูมนั่ คง” นีเ้ ปนวิธคี ดิ

15

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ทีว่ างอยบู นฐานของการขมขฝู า ยตรงขาม (deterrence) ซึง่ เปนวิธคี ดิ ในแบบของโลกยุคสงครามเย็น เปนการ สรางความหวาดกลัวใหฝา ยตรงขามจะไดไมกลาทำอะไร ขณะเดียวกันถาหากจะกระทำก็ตอ งกระทำใน ลักษณะทีร่ นุ แรงกวาและคาดการณไมถงึ ดังตัวอยางของการกอการรายในประเทศสหรัฐอเมริกาเมือ่ วันที่ 11 เดือนกันยายน พ.ศ. 2544 ทีผ่ า นมา ในวิธคี ดิ แบบ “ดูมนั่ คงปลอดภัย” นี้ คนในสังคมจะไมมี “ความรสู กึ มัน่ คงปลอดภัย” (feeling secure) เลย เพราะเกิดความรสู กึ วาอยใู นสภาวะสงครามตลอดเวลา ไมวา จะไปทีไ่ หน ก็เห็นแตกองกำลังติดอาวุธรักษาความปลอดภัยเต็มไปหมด ประเทศตาง ๆ ก็เรงสะสมอาวุธรายแรงไวขม ขู ประเทศอืน่ ฉะนัน้ ถาหากเราเปลีย่ นวิธคี ดิ จาก “ดูมนั่ คงปลอดภัย” อยางทีด่ ำรงอยสู วู ธิ คี ดิ แบบ “รสู กึ มัน่ คงปลอดภัย” ความขัดแยงรุนแรงในโลกอาจจะเปลีย่ นโฉมไปก็ได กลาวคือ ถาหากเราไมมที ที า คุกคามผอู นื่ คนอืน่ ก็ไมตอ งหาทางตอบโตเรา โลกอาจจะสงบและรมเย็นกวาทีเ่ ปนอยกู ไ็ ด เพราะความรุนแรงไมสามารถ แกปญ  หาความรุนแรงได ทำไดเพียงหยุดความรุนแรงไวชวั่ ขณะหนึง่ เทานัน้ แตตอ งแกไขดวยมาตรการทาง เศรษฐกิจ การเมือง สังคม และวัฒนธรรมมากกวา เชน การเปดพืน้ ทีก่ ารมีสว นรวมใหภาคประชาชนเพิม่ มาก ขึน้ ในรูปของภาคประชาสังคมเปนตน กองกำลังติดอาวุธ เจาหนาทีต่ ำรวจ และเจาหนาทีร่ กั ษาความปลอดภัย ในระดับหนึง่ ก็ไมตา งไปจากระบบกฎหมายทีย่ งุ ยาก สลับซับซอน ตางก็เปนเพียงดรรชนีทบี่ ง บอกถึงอาการ ปวยของสังคม กองกำลังติดอาวุธบอกกับเราวาสังคมสมัยใหมของเรา ก็ไมแตกตางไปจากสังคมในอดีตทีม่ ี แตความรุนแรง เพียงแตเปลีย่ นฐานของการใชความรุนแรงจากบุคคลสรู ฐั -ชาติ ยังคงแกปญ  หาดวยการใช ความรุนแรง ระบบกฎหมาย ระเบียบ คำสัง่ มากมายในสังคมสมัยใหมของเราก็บง บอกถึงอาการปวยทาง ศีลธรรมและทางจริยธรรมของเราอยางมาก ยิง่ มีกฎหมาย ระเบียบมากเทาใด ยิง่ แสดงถึงการปวยในดาน ศีลธรรม คุณธรรมมากขึน้ เพียงนัน้ ดังนัน้ ถาจะแกปญ  หาความขัดแยง อาจจะตองเริม่ ตนจากการเปลีย่ นวิธคี ดิ เกีย่ วกับความขัดแยงกอน วามิใชสงิ่ ทีต่ อ งถูกขจัดใหหมดสิน้ ไป แตเปนสิง่ ปกติธรรมดาในสังคม เมือ่ วิธคี ดิ วิธมี องความขัดแยงเปลีย่ น วิธกี ารแกปญ  หาความขัดแยงในเรือ่ งนัน้ ๆ ก็จะเปลีย่ นไปดวย ดังตัวอยางของการเจรจาเพือ่ สรางสันติภาพ ระหวางรัฐบาลศรีลงั กากับกลมุ กบฎพยัคฆทมิฬอิลามทีใ่ ชประเทศไทยเปนสถานทีป่ ระชุมในขณะนี้ ในกรณี ของการบริหารจัดการภาคสาธารณะ ผเู ขียนมีความเห็นวามีประเด็นทีส่ ำคัญประการหนึง่ ทีค่ วรไดรบั การ ขบคิดและทบทวนอยางจริงจัง นัน่ คือ ทรรศนะขององคการสาธารณะทีม่ ตี อ “ประชาชน” วาเปนอยางไร เชน มองประชาชนวาเปนกลมุ ลูกคา กลมุ เปาหมาย ฐานเสียง ผรู บั บริการ หรือมองวาเปนเพือ่ นมนุษยทมี่ เี กียรติ ศักดิศ์ รี เทาเทียมกันในฐานะทีเ่ ปนมนุษย การมองประชาชนแบบหนึง่ ก็นำไปสกู ารบริหารจัดการและการ ใหบริการรูปแบบหนึง่ ทีแ่ ตกตางกันไปดวย

2. ความเคลือ่ นไหวเปลีย่ นแปลงในแวดวงการศึกษาการบริหารจัดการภาคสาธารณะ จากสภาพการเปลีย่ นแปลงตาง ๆ ทีเ่ กิดขึน้ ในโลกยุคหลังสงครามเย็น ทำใหเรามีความจำเปนตอง หันกลับมาขบคิดและทบทวน (rethinking) ในประเด็นปญหาตาง ๆ ทีก่ ลาวถึงขางตนอยางจริงจัง เพือ่ ทีจ่ ะชวย ใหเราเขาใจ กาวทัน และพรอมเผชิญกับการเปลีย่ นแปลงตาง ๆ ทีเ่ กิดขึน้ อยางรวดเร็วและฉับพลันในโลก

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

16

ยุคนีไ้ ด สำหรับวัตถุประสงคหลักของบทนี้ ผเู ขียนตองการศึกษาและสำรวจในเชิงกรอบความคิดวาเทาทีผ่ า น มาในแวดวงการศึกษารัฐศาสตร และรัฐประศาสนศาสตรหรือการบริหารรัฐกิจ มีการเคลือ่ นไหว ตืน่ ตัวตอ การเปลีย่ นแปลงของโลกในยุคหลังสงครามเย็นเหลานีอ้ ยางไร มีการนำเสนอหรือออกแบบระบบการบริหาร จัดการภาคสาธารณะทีแ่ ตกตางไปจากโลกยุคสงครามเย็นอยางไรบาง เพือ่ ใหสาธารณชนและผทู ำงานใน องคการสาธารณะ สามารถอยรู ว มกันไดอยางสันติสขุ หลีกหนีไปจากการบังคับควบคุม ความแตกหักขัดแยง และความรุนแรงแบบตาง ๆ ทีเ่ ปนประเด็นปญหาหลักของโลกยุคหลังสงครามเย็น จากการสำรวจเบือ้ งตนพบวางานวิชาการทางดานรัฐศาสตร และรัฐประศาสนศาสตร มีการเคลือ่ น ไหวเปลีย่ นแปลงไปจากเดิมมาก ดังนัน้ เวลาทีเ่ ราพูดถึง “การบริหาร” เราจำเปนจะตองเขาใจความเปนมา ทางประวัตศิ าสตรของสิง่ นีพ้ อสมควร ตัวอยางเชนในอดีต “การบริหาร” หรือ administration ในภาษาอังกฤษ มักหมายถึงการบริหารภาครัฐหรือภาคสาธารณะเปนการเฉพาะ สวน “ภาคสาธารณะ” หรือ public ในอดีต ก็มีความหมายเพียงแคบ ๆ ถึงการบริหารงานของรัฐบาล แตปจจุบันความหมายของสิ่งที่เรียกวา “ภาค สาธารณะ” ไดขยายออกไปโดยรวมเอาภาคประชาชนและภาคสังคมเขาไวดว ย เฟร็ดเดอริกสัน นักวิชาการ คนสำคัญทางดานรัฐประศาสนศาสตรถึงกับเรียกรองใหมีการแยกระหวาง public administration กับ government administration เพือ่ ชีใ้ หเห็นวาการบริหารงานภาครัฐ เปนเพียงสวนหนึง่ ของการบริหารงาน ภาคสาธารณะโดยรวม รัฐบาลมิใชภาคสาธารณะแตเพียงฝายเดียวอีกตอไป (ดูรายละเอียดเพิ่มเติมใน Frederickson, 1997) สวนการบริหารในภาคเอกชนมักนิยมเรียกวา “การจัดการ” (management) แตปจ จุบนั เนือ่ งจากโลกมีการเปลีย่ นแปลงอยางรวดเร็วและมีความสลับซับซอนมากขึน้ ทำใหเสนแบงระหวางภาครัฐ กับภาคเอกชนไมคมชัดเหมือนในอดีต ผลทำใหมกี ารนำเอาการบริหารจัดการแบบภาคธุรกิจเอกชนมาใชกบั การบริหารภาคราชการมากขึน้ และแสดงออกมาในรูปของกรอบความคิด ทฤษฎีทางการบริหารจัดการภาค สาธารณะมากมาย เชน ความคิดเรือ่ ง “การสรางสรรคระบบราชการใหม” (Reinventing Government; ดูราย ละเอียดเพิม่ เติมไดใน Osborne and Gaebler, 1992), “การจัดการภาคสาธารณะแนวใหม” (New Public Management หรือ NPM; ดูรายละเอียดเพิม่ เติมใน Araujo, 2001; Peters and Pierre, 1998 และ Hood, 1991) รวมตลอดถึงมโนทัศนเรือ่ ง Governance ซึง่ เปนสาระสำคัญของงานวิชาการในขณะนี้ และเปนสิง่ ทีย่ งั หาขอ ยุตลิ งตัวไมไดวา จะแปลเปนภาษาไทยวาอะไรดี แตโดยสาระสำคัญของ Governance แลวก็คอื การบริหาร จัดการภาคสาธารณะ ดวยการผสมผสานการบริหารจัดการแบบภาคธุรกิจเอกชนเขากับการบริหารงานภาค รัฐ (ดูตวั อยางงานศึกษาเหลานีไ้ ดใน Rhodes, 1996 และ Pierre, ed., 2000) ควบคกู บั การพยายามลดทอน บทบาท และอำนาจของระบบราชการผานมโนทัศนเรือ่ งการลดขนาดของระบบราชการ (Downsizing), การ แปรรูปรัฐวิสาหกิจ (Privatization), การจางเหมาภาคเอกชน (Contracting Out) และ การกระจายงานใหผทู ี่ เชีย่ วชาญทำ (Outsourcing) เปนตน การเปลีย่ นแปลงเหลานีเ้ ริม่ เปนทีร่ จู กั กันในเชิงทฤษฎีบริหารมากขึน้ ใน รูปของทฤษฎีวา ดวย “รัฐกลวง” หรือ “รัฐสัมปทาน” (the hollow state; ดูรายละเอียดเพิม่ เติมไดใน Milward and Provan, 2000 และ Rhodes, 1994) ตัวอยาง “ความกลวง” ของรัฐในประเทศสหรัฐอเมริกาไดแกการ แทนทีน่ โยบายการเกณฑทหารดวยการเปดรับอาสาสมัครเขามาเปนทหาร ทำใหในปจจุบนั กองทัพสหรัฐ อเมริกา นอกจากจะหมดปญหาเรือ่ งการหนีทหารแลว ยังไดบคุ ลากรทีม่ ที งั้ ความรู ความสามารถสูงขึน้ และ มีขวัญกำลังใจดีขนึ้ ดวย (ดูรายละเอียดใน Bandow, 2003)

17

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

อยางไรก็ตาม จุดออนสำคัญประการหนึง่ ของการนำเอาวิธกี ารบริหารแบบภาคธุรกิจเอกชนมาใชกบั การบริหารงานภาครัฐอยทู กี่ ารมองขามความคิดในเรือ่ งของผลประโยชนสาธารณะ (public interest) ไป และ เปนความคิดที่ทำใหองคกรภาครัฐกับภาคธุรกิจเอกชนมีความแตกตางกันโดยสิ้นเชิง การดูแลปกปอง ผลประโยชนสาธารณะคือฐานรากสำคัญของการบริหารงานภาคสาธารณะ เปนแหลงทีม่ าของเกียรติยศ ศักดิศ์ รีและความภาคภูมใิ จในฐานะ “ขาราชการ” (public servants) ซึง่ กำลังถูกทำใหหมดสิน้ ไปภายใตการ บริหารจัดการแบบภาคธุรกิจเอกชนทีม่ องประชาชนวาเปนเพียงลูกคาและตัวขาราชการในฐานะผใู หบริการ สินคา ความพยายามจะฟน ฟูเกียรติภมู แิ ละศักดิศ์ รีของขาราชการประจำ โดยเฉพาะอยางยิง่ การอางถึงความ ชอบธรรมในการเปนตัวแทนเพือ่ ดูแลปกปองผลประโยชนสาธารณะ กลายเปนแนวคิดหลักของสำนักคิด หนึ่งในแวดวงการศึกษาการบริหารจัดการภาคสาธารณะในปจจุบัน ซึ่งรูจักกันในนามของสำนักแบ ล็กสเบอรก (the Blacksburg School; ดูรายละเอียดเพิม่ เติมไดในภาคผนวก) ในทำนองเดียวกัน โศกนาฎกรรม ในประเทศสหรัฐอเมริกาเมือ่ วันที่ 11 เดือนกันยายน พ.ศ. 2544 ไดแสดงใหประชาชนชาวอเมริกนั ประจักษ ชัดวาในยามวิกฤตแลว ระบบราชการของรัฐยังเปนทีพ่ งึ่ ของประชาชนได แตทสี่ ำคัญยิง่ ไปกวานัน้ ก็คอื วาเหตุ การณครัง้ นีท้ ำใหเราเห็นถึงขีดจำกัดของทฤษฎีระบบราชการทีผ่ า นมา ทีม่ แี ตประนามหยามเหยียดระบบ ราชการ มองไมเห็นคุณคา ศักดิศ์ รีและพลังของระบบราชการในชวงเวลาวิกฤตเลย นักการเมืองเองก็นยิ มพูด ถึงแตการปฎิรปู ระบบราชการทุกครัง้ ทีร่ ณรงคหาเสียงเลือกตัง้ แตโศกนาฎกรรมในประเทศสหรัฐอเมริกาครัง้ นี้ พิสจู นใหประชาชนชาวอเมริกนั เห็นวาขาราชการประจำยังมีคณ ุ คาตอสังคม ยังเปนกลมุ คนทีท่ ำงานหนัก อุทศิ ทัง้ แรงกายและชีวติ เพือ่ สรางสรรคสงิ่ ทีด่ งี ามใหกบั สังคม เปนการทำงานเพือ่ สาธารณะ ในฐานะบุคคล สาธารณะประเภทหนึง่ ไมดอ ยไปกวาบรรดานักการเมืองทัง้ หลายทีน่ ยิ มอางถึงผลประโยชนสาธารณะเปน ทีต่ งั้ เชนกัน (ดูรายละเอียดเพิม่ เติมไดใน Shariff, 2002) จะตางกันก็เพียงวานักการเมืองมีแนวโนมทีจ่ ะรับผิด ชอบตอฐานเสียงของตน (constituency) ในขณะทีข่ า ราชการประจำจำเปนจะตองรับผิดชอบตอสาธารณะ (accountability) นอกจากนีก้ ารศึกษาการบริหารรัฐกิจในปจจุบนั ยังหันกลับมาตัง้ คำถามกับสิง่ ทีเ่ รียกวา “การบริ หาร” และ “การจัดการ” มากขึน้ โดยมองวาทัง้ คตู า งก็สอื่ นัยถึงการบังคับควบคุม การเขาไปจัดระบบระเบียบ เพือ่ ใหสงิ่ ทีเ่ ราตองการบริหารหรือจัดการเปนไปในทิศทางทีเ่ ราตองการ เมือ่ เปนเชนนีท้ งั้ การบริหารและการ จัดการ จึงมิใชคำทีเ่ ปนกลางหรือไรเดียงสา แตอดั แนนไปดวยระบบคุณคาและวิธคี ดิ ชุดหนึง่ นัน่ คือ การควบ คุม (control) ปจจุบนั นักวิชาการทางดานรัฐประศาสนศาสตร เริม่ หันมาใหความสนใจศึกษาบทบาทของ ภาษาในการสรางองคความรแู ละสรางความชอบธรรมใหกบั ความรทู ผี่ ลิตขึน้ มาอยางจริงจังในรูปของวาท กรรม (discourse) มากกวาการติดยึดกับญาณวิทยาแบบปฏิฐานนิยม (positivism) ทีม่ องไมเห็นความสำคัญ ของภาษา ดังตัวอยางงานศึกษาของ Farmer (1995), Fox and Miller (1996), McSwite (1997), และ White (1999) เปนตน ความคิดเรือ่ งประสิทธิภาพ (efficiency) ซึง่ นิยมใชกนั มากในแวดวงการบริหารและการจัดการ ในอดีต คือตัวอยางรูปธรรมทีเ่ ดนชัดทีส่ ดุ ของคุณคาและวิธคี ดิ แบบการควบคุม (ดูรายละเอียดเพิม่ เติมไดใน Fligstein, 1990) เพือ่ ใหเกิดผลลัพธอยางทีต่ อ งการ และดวยฐานคิดนีเ้ องทีน่ ำไปสกู ารจัดรูปแบบและโครง สรางขององคการสาธารณะในแบบขัน้ บันไดเพือ่ ผลในการควบคุมสัง่ การ ในทางเศรษฐกิจ ประสิทธิภาพผูก โยงอยกู บั กลไกตลาด การแขงขันกันในตลาด โดยมีความเชือ่ วาใครแขงขันไดดกี วาก็ถอื วามีประสิทธิภาพ

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

18

มากกวา ถาเปนภาคธุรกิจ ประสิทธิภาพก็จะวัดกันทีก่ ำไร สวนภาคสาธารณะยังมีปญ  หาวาจะวัดความมี ประสิทธิภาพกันทีใ่ ด เชน ความพึงพอใจของประชาชน หรือความอยดู กี นิ ดีของประชาชน ซึง่ เปนเปนเรือ่ ง ทีย่ งุ ยากในการวัดมาก อยางไรก็ตาม สิง่ ทีเ่ รียกวา “การแขงขันในตลาด” ก็มคี วามยงุ ยากสลับซับซอนมาก มิไดถกู กำหนดโดยปจจัยทางเศรษฐกิจแตเพียงอยางเดียวอยางหลักอุปสงคและอุปทาน แตยงั เปนเรือ่ งของ สังคม วัฒนธรรม การเมืองเขามาเกีย่ วของอยางมากดวย เชน เกีย่ วของกับเรือ่ งของเทคโนโลยี ความรู ขอมูล ขาวสาร วิสยั ทัศน เมือ่ เปนเชนนี้ แทนทีเ่ ราจะพบเห็นการตอสแู ขงขันอยางเสรีในตลาด เรากลับพบเห็นแต ความพยายามจะควบคุมการแขงขันในรูปของการพยายามเขาไปแทรกแซงตลาด เนือ่ งจากทัง้ กลไกตลาด และความคิดเรือ่ งประสิทธิภาพ ตางก็เปนเพียงประดิษฐกรรมทางสังคมแบบหนึง่ เทานัน้ ดังนัน้ หากวิธคี ดิ และคุณคาเกีย่ วกับการบริหารจัดการของเราเปลีย่ น การบริหารจัดการภาคสาธารณะก็อาจเกิดการเปลีย่ น แปลงอยางสำคัญ ไมแตกตางไปจากการเปลีย่ นวิธคี ดิ เกีย่ วกับความขัดแยงทีไ่ ดกลาวมาแลวขางตน หากเรา เปลีย่ นจากคุณคาการควบคุมในรูปของประสิทธิภาพสคู ณ ุ คาแบบอืน่ เชนความเสมอภาค ความยุตธิ รรม จริยธรรม ความเปนพลเมืองและประชาธิปไตย โฉมหนาการบริหารจัดการภาคสาธารณะก็จะเปลีย่ นแปลง ไปอยางสิน้ เชิง ภาพลักษณ (image) ของตัววิชารัฐประศาสนศาสตรเองก็จะเปลีย่ นจากสาขาวิชาทีเ่ นนการ กระทำ (action discipline) สกู ารเปนสาขาวิชาทีเ่ นนศิลปในการรวมมือประสานงาน และการเปนนักฟงที่ ดีของนักบริหารมากกวาการเปนนักปฏิบตั อิ ยางทีผ่ า นมา นอกจากนี้ หากเราสังเกต ติดตามความเปนไปตาง ๆ ทัง้ ในหนาหนังสือพิมพรายวัน และโทรทัศน ในระยะหลัง ๆ เราจะเริม่ เห็นวามีประเด็นปญหาบางอยางซึง่ ในอดีตไมถอื วาเปนปญหา แตในปจจุบนั กลับ กลายเปนประเด็นปญหาทีต่ อ งใหความระมัดระวัง และพิถพี ถิ นั มากขึน้ เชน โฆษณาประชาสัมพันธของ คณะกรรมการการเลือกตัง้ ทีเ่ คยออกอากาศทางสถานีโทรทัศนเพือ่ รณรงคใหประชาชนไปใชสทิ ธิเลือกตัง้ แต เนือ้ หาของโฆษณาเปนการเพาะคานิยมแบบผชู ายเจาชู มีหลายบาน ทำใหนกั เคลือ่ นไหวในแวดวงขบวนการ สตรี หรือทีเ่ รียกในภาษาอังกฤษวา feminist movement ออกมาประทวงตอตานจนคณะกรรมการการเลือก ตัง้ ตองถอนโฆษณาประชาสัมพันธชนิ้ นีอ้ อกไปอยางรวดเร็ว นอกจากโฆษณาของคณะกรรมการการเลือก ตัง้ แลว ยังมีโฆษณาสินคา โฆษณาของโรงแรมทีต่ อ งหยุดการประชาสัมพันธลง เนือ่ งจากถูกมองวาไปลบ หลู ดูหมิน่ ศักดิศ์ รีของผหู ญิงไทย กลาวคือไมมคี วามระมัดระวังหรือไวตอความละเอียดออนในเรือ่ งเกีย่ วกับ เพศ (gender-insensitive) ประเด็นเหลานีใ้ นอดีตไมเปนปญหา ผชู ายสามารถทำอะไรก็ได แตในปจจุบนั ตอง ระมัดระวังและพิถพี ถิ นั มากขึน้ การพูดจาแทะโลม การพูดสองแงสองงามทีแ่ สดงออกซึง่ ความเปนเพศชาย ในสังคมไทย ไมอาจกระทำไดอยางสะดวกเหมือนอยางในอดีตทีผ่ า นมา เพราะอาจถูกฟองขอหากดขีข่ ม เหง และระรานทางเพศ (sexual harassment) ได แมแตคำพิพากษาของศาลสถิตยุตธิ รรมตอกรณีของอาจารยชาย ทานหนึง่ ทีถ่ กู ขอหาทำรายรางกายภรรยาของตัวเองจนถึงแกชวี ติ และศาลตัดสินใหรอลงอาญา ก็ถกู ตัง้ คำถาม โดยขบวนการสตรีวา มีลกั ษณะของความลำเอียงทางเพศ จนตองมีการพิจารณาคดีกนั ใหม เปนตน นอกเหนือไปจากการตองระมัดระวังในเรื่องของการจาบจวง ลบหลูทางเพศแลว ปจจุบันยังมี มิตอิ นื่ ๆ ทางวัฒนธรรมทีบ่ คุ คลในภาคสาธารณะตองใหความระมัดระวัง และพิถพี ถิ นั มากไมวา จะเปนเรือ่ ง ของเชือ้ ชาติ ศาสนา หรือวัฒนธรรม ดังกรณีของชือ่ แผนปฏิบตั กิ ารไลลา ผกู อ การรายของประธานาธิบดีบชุ ทีใ่ ชชอื่ วา “Operation Infinite Justice” หรือ “ปฏิบตั กิ ารความยุตธิ รรมนิรนั ดร” ตองถูกเปลีย่ นเปน “Operation

19

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

Enduring Freedom” หรือ “ปฏิบตั กิ ารเสรีภาพถาวร” ในเวลาอันรวดเร็วเนือ่ งจากถูกประทวงจากกลมุ ศาสนา วาคำวา “Infinite” ไมเหมาะสมทีจ่ ะนำมาใชในปฏิบตั กิ ารทางทหาร เพราะคำคำนีม้ นี ยั หมายถึงพระผเู ปนเจา การนำคำนี้มาใชถือเปนการลบหลูศาสนา นั่นคือ ไมมีความละเอียดออนในเรื่องของศาสนา (religiousinsensitive) ในทำนองเดียวกัน กรณีของอดีตสมาชิกสภาผแู ทนราษฎรประเภทบัญชีรายชือ่ ทานหนึง่ ทีเ่ สนอ ใหรฐั บาลไทยสงน้ำมันหมูไปปราบขบวนการกอการรายอัล กออิดะฮ เนือ่ งจากชาวมุสลิมไมบริโภคหมูนนั้ ก็ถกู กดดันจนตองลาออกจากการเปนสมาชิกสภาผแู ทนราษฎรไป หรือกรณีของรองประธานาธิบดีสหรัฐ อเมริกา นายดิก เชเนย (Dick Cheney) ก็ถกู วิพากษวจิ ารณอยางมากทีใ่ ชคำเรียกชาวปากีสถานอยางสัน้ ๆ วา Paks แมจะใชอยางชืน่ ชมเพราะประเทศปากีสถานใหความรวมมือกับสหรัฐอเมริกาในสงครามตอตานการ กอการรายก็ตาม คำเรียกชือ่ เชือ้ ชาติอยางชาวปากีสถานวา Paks, ชาวญีป่ นุ วา Jabs, คนอเมริกนั วา Yank หรือ ชาวไทยเชือ้ สายจีนวา “เจก” ตางสือ่ นัยถึงการดูถกู ดูแคลน และสรางความไมพอใจใหกบั ผทู ถี่ กู เรียก สวนผู ทีใ่ ชคำเหลานีแ้ สดงถึงการขาดความละเอียดออน ไมพถิ พี ถิ นั ในเรือ่ งของเชือ้ ชาติ (racial-insensitive) นัน่ คือ การบริหารจัดการภาคสาธารณะในปจจุบนั นอกจากจะตองมีความรู ความเขาใจในเรือ่ งของทฤษฎีทางดาน การบริหารจัดการแลว ยังจำเปนจะตองระมัดระวังและพิถพี ถิ นั ตอประเด็นปญหาเฉพาะของกลมุ คน สังคม และวัฒนธรรมอยางมากดวย

3. สาระสำคัญของการบริหารจัดการในโลกยุคหลังสงครามเย็น หากกลาวโดยสรุปแลว ตัวแบบการบริหารจัดการภาคสาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็นทีป่ รากฎในงาน วิชาการทางดานรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตรเทาทีผ่ า นมา นาจะมีคณ ุ สมบัตทิ สี่ ำคัญ ๆ ดังตอไปนี้ ประการแรก องคการสาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็น จะมีลกั ษณะถอยหางจากการจัดองคการแบบ ยุคสมัยใหมทเี่ นนการจัดลำดับชัน้ สูงต่ำ การตรวจสอบควบคุม และการแขงขัน และแทนทีด่ ว ยการจัดองคการ ในแบบหลังสมัยใหม ทีใ่ หความสำคัญกับเรือ่ งของระบบเครือขาย เปนการบริหารจัดการในแนวราบมากกวา การบริหารจัดการในแนวตัง้ ทีแ่ ข็งทือ่ การบริหารจัดการในแนวราบจะมีความยืดหยนุ สูง สามารถปรับเปลีย่ น เขากับสภาวการณของโลกปจจุบนั ทีก่ ารเปลีย่ นแปลงเกิดขึน้ อยางรวดเร็ว, รอบดาน และฉับพลันได เปนเรือ่ ง ของการบริหารจัดการการเปลีย่ นแปลงเปนสำคัญ (managing change; ดูรายละเอียดเพิม่ เติมใน Rosenau, 2000:167-200) ประการทีส่ อง การบริหารจัดการภาคสาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็น ดูจะถอยหางออกจากคุณคา เรือ่ งประสิทธิภาพ ดวยเห็นวาคุณคาชุดนีเ้ ปนเพียงประดิษฐกรรมของสังคมอุตสาหกรรม ทีส่ รางขึน้ มาเพือ่ ตองการเพิม่ ผลผลิตและการควบคุม จึงมิใชคณ ุ คาทีเ่ ปนธรรมชาติหรือสากล พบไดเฉพาะในสังคมอุตสาห กรรมเทานัน้ การบริหารจัดการภาคสาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็น ควรใหความสำคัญกับคุณคาอยาง อืน่ เชนความเสมอภาค ความยุตธิ รรม ผลประโยชนสาธารณะ รวมตลอดถึงคุณธรรม จริยธรรมในการบริหาร จัดการภาคสาธารณะ ขณะเดียวกันก็หนั มาใหความสำคัญกับกลมุ คนทีถ่ กู เก็บกดปดกัน้ ในสังคม กลมุ คนที่

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

20

ไมมสี ทิ ธิ ไมมเี สียง หรือทีเ่ รียกวาคนชายขอบ ใหเขามามีบทบาทและมีสว นรวมมากขึน้ จึงเปนการเคลือ่ น จากการบริหารจัดการทีใ่ หความสำคัญกับประสิทธิภาพ (managing efficiency) สกู ารบริหารจัดการความแตก ตางหลากหลาย (managing diversity; ดูรายละเอียดเพิม่ เติมไดใน Selden and Selden, 2001) กลาวอีกนัยหนึง่ การบริหารจัดการภาคสาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็นจะตองใหความสำคัญและพิถพี ถิ นั กับความแตก ตางหลากหลายในองคการและในสังคม ไมวา จะเปนเรือ่ งของเชือ้ ชาติ เพศ ศาสนา วัฒนธรรม ความเชือ่ อายุ หรือแมแตสงั ขารดังกรณีของคนพิการ เพือ่ ใหความแตกตางเหลานีอ้ ยดู ว ยกันได โดยไมนำไปสกู ารเก็บกดปด กัน้ อันจะเปนสาเหตุของความขัดแยงและความรุนแรงในทีส่ ดุ นัน่ คือ คุณภาพของการบริหารจัดการภาค สาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็น วัดกันทีค่ วามสามารถในการดำรงรักษา และดึงเอาความแตกตางหลาก หลายทัง้ ในองคการและในสังคมมาใชใหเกิดประโยชนกบั สวนรวม ผานการจัดโครงสรางและรูปแบบภาย ในองคการทีม่ พี นื้ ทีใ่ หกบั กลมุ คนตาง ๆ อยางเสมอภาคและอยางเทาเทียมกัน ความแตกตางหลากหลายจึง เปนทัง้ คุณคาและสมบัตลิ ้ำคาขององคการในโลกยุคหลังสงครามเย็น ไมใชสงิ่ ทีจ่ ะตองถูกขจัดใหหมดสิน้ ไป อยางการบริหารจัดการทีผ่ า นมาในอดีต กลาวอีกนัยหนึ่ง ประเด็นเรื่องความแตกตางหลากหลายทางวัฒนธรรม กลายเปนปญหาใหญที่ ทาทายการบริหารจัดการภาคสาธารณะในปจจุบนั โดยเฉพาะอยางยิง่ ในประเทศทีก่ ารเมืองเรือ่ งเอกลักษณ หรือการเมืองเรือ่ งความแตกตางหลากหลายไดรบั การยอมรับอยางกวางขวาง องคการในแบบหลังสมัยใหม (postmodern organization) จะตองเลิกมองความแตกตางหลากหลายในฐานะทีเ่ ปนปญหา หรือเปนภัยคุกคาม ทีต่ อ งขจัดใหหมดสิน้ ไปอยางวิธคี ดิ ในแบบสมัยใหม แตควรใหความเคารพ ยอมรับและดึงศักยภาพของ ความแตกตางหลากหลายนีม้ าใชในการพัฒนาองคการ นัน่ คือ องคการแบบหลังสมัยใหมเปนองคการทีต่ อ ตานการบริหาร (anti-administration) ในความหมายของการตอตานการบริหารแบบทีเ่ นนการควบคุม การ จัดลำดับสูงต่ำ และการแขงขัน ดังทีอ่ เล็น เว็บเบอรไดตงั้ ขอสังเกตไววา “องคการทีด่ ที สี่ ดุ คือไมตอ งมีองคการ” (ดูรายละเอียดใน Webber, 1997) ประการทีส่ าม คุณคาทีส่ ำคัญประการหนึง่ ทีม่ กี ารพูดถึงกันมากในงานวิชาการปจจุบนั ไดแกความคิดใน เรือ่ งความไววางใจกัน (trust) ซึง่ ถือเปนทุนสังคม (social capital) ทีส่ ำคัญประการหนึง่ ตอการพัฒนาการ ปกครองแบบประชาธิปไตย (ดูรายละเอียดใน Putnam, 1993) ฉะนัน้ ภารกิจหลักประการหนึง่ ของการบริหาร จัดการภาคสาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็น คือการสรางความไววางใจทางสังคม (social trust) ใหกลับ แข็งแกรงขึน้ มาอีกครัง้ หลังจากถูกทำใหสญ ู หายไปในโลกยุคสงครามเย็น ถาหากการบริหารจัดการแบบจัด ลำดับชัน้ สูงต่ำ (hierarchy) เปนการบริหารตามคำสัง่ ตามระเบียบและตามกฎหมาย, สวนการบริหารแบบ ตลาด (market) เปนการบริหารบนฐานของการแขงขัน การเอารัดเอาเปรียบกันแลว, การบริหารจัดการในรูป ของเครือขาย (network) ทีถ่ อื เปนสาระสำคัญของการบริหารจัดการภาคสาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็น จะเปนการบริหารบนฐานของความไววางใจและการปรับตัวเขาหากัน ใชหลักถอยทีถอ ยอาศัย รวมมือรวม ใจกันมากกวาการสัง่ การ หรือการแขงขัน และจะสามารถลดทอนความขัดแยงและความรุนแรงทีม่ อี ยอู ยาง ดาดดืน่ ในโลกยุคหลังสงครามเย็นลงได

21

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

สาระสำคัญของการบริหารจัดการในรูปของเครือขายคือความคิดในเรือ่ งของการกำกับดูแล ตนเอง (self-steering) ไมใชการควบคุม (control) จากเบือ้ งบน ผานการมีวตั ถุประสงคและเปาหมายรวมกัน จึงเปน การบริหารจัดการทีร่ อบดาน โดยการประสานรวมมือระหวางภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน เปน การกำกับดูแลใหเปาหมายรวมที่มีอยูบรรลุผลสำเร็จ ผานสายสัมพันธในรูปของเครือขายทั้งภายในและ ระหวางองคการ จึงเปนการบริหารจัดการทีป่ ระสบความสำเร็จผานหนวยงาน องคการอืน่ มากกวาการทำงาน โดยลำพัง กลาวอีกนัยหนึง่ การบริหารจัดการภาคสาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็น เปนการบริหารจัดการ เครือขายความรวมมือทีข่ นึ้ กับความไววางใจ ชือ่ เสียง ความนาเชือ่ ถือและหลักถอยทีถอ ยอาศัยกัน การบริหาร จัดการแบบเครือขาย จึงอาจเปนทางเลือกใหมทแี่ ตกตางไปจากการบริหารแบบกลไกตลาด หรือแบบสัง่ การ ตามสายการบังคับบัญชา ในการบริหารแบบนี้ รัฐบาลก็เปนเพียงสวนหนึง่ ของระบบเครือขาย ไมใชศนู ยกลาง อยางการบริหารจัดการในแบบของการควบคุมสัง่ การ ขณะเดียวกันก็ทำใหรฐั บาลตองรับผิดชอบตอสังคม และตอสวนรวมมากขึน้ ในฐานะทีเ่ ปนสวนหนึง่ ของระบบเครือขาย เมือ่ เปนเชนนีก้ ารสรางความสัมพันธ ระหวางเครือขาย (relationship building) ในรูปของพันธมิตร, ภาคีหรือหนุ สวน (partnerships; ดูรายละเอียด เพิม่ เติมใน Pierre, ed., 1998) แบบตาง ๆ จึงเปนสิง่ ทีส่ ำคัญและจำเปนมากสำหรับการบริหารจัดการภาค สาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็น นัน่ คือ เปน “การบริหารจัดการทีไ่ มใชการปกครอง” (governance without government หรือ GWG) อยางการบริหารจัดการในอดีตทีเ่ นนการจัดองคการแบบขัน้ บันไดหรือปรา มิด (ดูรายละเอียดเพิม่ เติมไดใน Rosenau and Czempiel, eds., 1992 และ Peters and Pierre, 1998) แตองคการ ในศตวรรษที่ 21 จะมีลกั ษณะของการบริหารจัดการระบบเครือขายของการติดตอสือ่ สารกันมากกวา ดังกรณี ของบริษทั ธุรกิจสมัยใหมในปจจุบนั ทีป่ ระสบความสำเร็จอยางสูงอยางบริษทั Oticon, Sun Microsystems, และ VISA เปนตน เปนการจัดองคการเพือ่ เปดพืน้ ทีห่ รือสรางบรรยากาศใหกบั การมีความริเริม่ สรางสรรค มากขึน้ John Gage หนึง่ ในผบู ริหารของบริษทั Sun Microsystems ตัง้ ขอสังเกตเกีย่ วกับองคการในยุคหลัง สมัยใหมไวอยางนารับฟงยิง่ วา “จดหมายอิเล็คโทรนิคทีม่ มี าถึงทานเปนตัวกำหนดทีช่ ชี้ ดั วาทานเปนสวนหนึง่ ขององคการ” (“Your e-mail flow determines whether you’re really part of the organization,” ดู Webber, 1997: 13A) บุคคลทีไ่ ดรบั จดหมายมากและมีสว นรวมในการแลกเปลีย่ นในเรือ่ งสำคัญ จะเปนบุคคลทีม่ ี อำนาจมากในองคการแบบหลังสมัยใหมนี้ โดยไมตอ งสนใจกับโครงสรางทีเ่ ปนทางการขององคการแตอยาง ใด เมือ่ เปนเชนนี้ การบริหารจัดการในโลกยุคปจจุบนั จึงมักถูกเรียกวาเปน “การบริหารในยุคของการตอตาน รัฐบาล/ตอตานการปกครอง” (“Public Administration in an Anti-Government Era,” ดูรายละเอียดไดใน King and Stivers, 1998) ในระบบเครือขาย ผบู ริหารไมใชผคู วบคุม สัง่ การอีกตอไป แตทำหนาทีเ่ ปนผสู นับสนุน สงเสริม ประสานงาน อำนวยความสะดวก และหวานลอมชักจูง เพือ่ ใหเปาหมายรวมประสบความสำเร็จ ผาน การสรางความรวมมือรวมใจระหวางหนวยงานตาง ๆ มากกวาการมงุ เนนใหเปาหมายของตัวเองประสบ ความสำเร็จแตลำพัง นัน่ คือ ผบู ริหารจัดการภาคสาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็นตองการทักษะแบบใหม คุณคาและวิธคี ดิ แบบใหม ทีแ่ ตกตางไปจากการบริหารจัดการในโลกยุคสงครามเย็น และสุดทายการบริหาร จัดการในแบบของเครือขาย ยังจะเปนหนทางไปสูการพัฒนาระบอบประชาธิปไตยแบบไรพรมแดน (democracy without borders) ทีเ่ ชือ่ มโยงผานระบบเครือขายทีถ่ กั ทอขามเสนแบงเดิม ๆ เชน อาณาเขตของ

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

22

รัฐ อันเปนผลมาจากเทคโนโลยีการคมนาคมสือ่ สารทีส่ ะดวก, รวดเร็วและประหยัด หรือทีอ่ พั พาดูไรเรียก วา “ประชาธิปไตยอยางลึก” (deep democracy; ดูรายละเอียดไดใน Appadurai, 2002) ในการศึกษาการสราง พันธมิตรเครือขายของกลมุ คนยากจนในเมืองมัมไบ (หรือเมืองบอมเบยในอดีต) ทีเ่ ชือ่ มโยงกับเครือขายตาง ๆ ทัง้ ในประเทศอินเดียเองและทัว่ โลกเพือ่ เคลือ่ นไหวเรียกรองชีวติ ความเปนอยทู ดี่ ขี นึ้ เปนตน ประการสุดทาย การบริหารจัดการภาคสาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็น เริ่มหันกลับมาพูดถึง จริยธรรมของระบบราชการ (bureaucratic virtue; ดูรายละเอียดเพิม่ เติมใน Frederickson, 2002) อยางจริงจัง ดวยเห็นวาวิธคี ดิ เกีย่ วกับระบบราชการในแบบตะวันตกตัง้ แต Max Weber เปนตนมาไมมที วี่ า งใหกบั เรือ่ ง ของมาตรฐานทางศีลธรรม ที่จะนำมาสรางความชอบธรรมใหกับระบบราชการ กลาวคือ ไมมี moral justification เพราะวัฒนธรรมของระบบราชการในวิธคี ดิ แบบตะวันตก สวนใหญจะเนนเรือ่ งของกฎหมาย ระเบียบ ความเปนวิชาชีพ เศรษฐกิจและการเมืองเปนสำคัญ สวนวิธคี ดิ แบบตะวันออกอยางวิธคี ดิ ของขงจือ๊ จะใหความสำคัญกับเรือ่ งของมาตรฐานทางศีลธรรมอยางมาก โดยเฉพาะอยางยิง่ ในเรือ่ งของการบริหาร จัดการภาคสาธารณะ ในวิธคี ดิ แบบขงจือ๊ ผนู ำหรือผปู กครองมีพนั ธกรณีทางศีลธรรมทีจ่ ะตองดูแลรักษา ความสงบสุข ความมัง่ คัง่ และความยุตธิ รรมในสังคม เพือ่ ใหประชาชนมีชวี ติ อยดู ว ยความสุข ประชาชนเอง ก็มพี นั ธกรณีทางศีลธรรมตอผปู กครองดวยการใหการสนับสนุน เชือ่ ฟงผปู กครองตราบเทาทีผ่ ปู กครอง กระทำตามหนาทีข่ า งตนอยางไมบกพรอง จึงเปนวิธคี ดิ แบบถอยทีถอ ยอาศัยกันระหวางผปู กครองกับผอู ยใู ต การปกครอง (reciprocity) คลายกับความคิดเรือ่ งเครือขาย หรือความคิดเรือ่ งทุนสังคมในแวดวงวิชาการ ปจจุบนั กระแสหนึง่ ดวยวิธคี ดิ ทีแ่ ตกตางกัน ทำใหรปู แบบและวิธกี ารบริหารจัดการภาคสาธารณะแตกตางกันไประหวาง ตะวันตกกับลัทธิขงจือ๊ ในขณะทีว่ ธิ คี ดิ แบบตะวันตกจะเนนการปกครองโดยกฎหมาย การบังคับใชกฎหมาย วิธคี ดิ แบบขงจือ๊ จะเนนการปกครองโดยผปู กครองทีใ่ หความสำคัญกับจารีตชุมชน เพราะกฎหมายในความ เห็นของขงจือ๊ ทำใหคนเจาเลหเ พทุบาย ทำใหคนไมมศี ลี ธรรม เนือ่ งจากการกระทำทีถ่ กู ตองตามกฎหมายไม จำเปนเสมอไปวาจะตองถูกศีลธรรม สังคมสูญเสียคุณคาพื้นฐานของความเปนคนไปเนื่องจากหันไปใช กฎหมายในการแกปญ  หา ยิง่ มีกฎหมายมากเทาใด ยิง่ แสดงใหเห็นถึงอาการปวยหรือความตกต่ำทางศีลธรรม ของสังคมนัน้ เพิม่ มากขึน้ เพราะกฎหมายมีแตการหามไมใหกระทำเปนสำคัญ; ในวิธคี ดิ แบบตะวันตก ขา ราชการทีด่ ี ผปู กครองทีด่ ี ตองมีความชอบธรรมตามกฎหมาย และมีความรคู วามสามารถในการบริหาร สวน ในวิธคี ดิ แบบขงจือ๊ ผปู กครองทีด่ ตี อ งมีคณ ุ ธรรม เปนการปกครองโดยปราชญ (scholar-rulers) เพราะแหลง ทีม่ าของความชอบธรรมในการปกครองสำหรับขงจือ๊ ไมใชกฎหมาย แตเปนคุณธรรมของตัวผปู กครองเอง และคุณธรรมนีเ้ องทีท่ ำใหผปู กครองไดรบั ความไววางใจและเชือ่ มัน่ จากประชาชน และผใู ตการปกครอง ไม ใชคะแนนเสียงการเลือกตัง้ อยางในสังคมสมัยใหม ขาราชการทีด่ ไี ดรบั ความเคารพจากประชาชนเพราะทำตัว เปนตัวอยาง ไมเห็นแกลาภยศ สรรเสริญและเงินทอง การบริหารงานภาคสาธารณะสำหรับขงจือ๊ จึงไมใชเรือ่ ง ของกฎหมาย แตเปนเรือ่ งของกฎศีลธรรม การกระทำทีถ่ กู ตองคือการกระทำทีช่ อบดวยกฎศีลธรรมไมใช กฎหมาย การปกครองโดยกฎหมายในโลกตะวันตก ทำใหประชาชนขาดความเชือ่ มัน่ และไววางใจในรัฐบาล เพราะกฎหมายมีขดี จำกัดอยางมากในการแกปญ  หาทีท่ วีความยงุ ยากและสลับซับซอนมากขึน้ ในโลกปจจุบนั

23

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

การฟน ฟูคณ ุ ธรรมและศีลธรรมของขาราชการ อาจดึงความเชือ่ มัน่ ศรัทธาของประชาชนกลับคืนมาไดในรูป ของการสรางขาราชการทีด่ ี มีคณ ุ ธรรมในแบบของขงจือ๊ คุณธรรมของขาราชการนาจะเปนประเด็นสำคัญในการปฏิรปู ระบบราชการทีก่ ำลังพูดถึงกันใน ปจจุบนั เพราะคุณสมบัตทิ สี่ ำคัญประการหนึง่ ของขาราชการทีด่ ใี นทรรศนะของขงจือ๊ คือความกลาทีจ่ ะพูด ความจริงกับผมู อี ำนาจ (courage to dissent) กลาทีจ่ ะเห็นแยง เปนความกลาหาญทางจริยธรรม ทีก่ ลาตอสู กับความชัว่ ราย เพือ่ ความถูกตอง กลาทีจ่ ะพูดความจริงกับผปู กครองแมจะไมถกู ใจ หรือสรางความไมพอใจ ใหกบั ผปู กครองก็ตาม หากขาราชการมีความกลาหาญทางจริยธรรม กลาพูดความจริงกับผมู อี ำนาจ การ สังหารหมชู าวยิวในสงครามโลกครัง้ ทีส่ องก็อาจไมเกิดขึน้ แตเนือ่ งจากขาราชการเยอรมันขาดคุณธรรม ขอนี้ ทำใหมดื บอดกับคำสัง่ ของผปู กครอง คนมีปญ  ญาหรือมีความรใู นทรรศนะของขงจือ๊ คือรจู กั แยกแยะผิด ชอบชัว่ ดี ไมใชรเู ทคนิควิชาการและใชความรไู ปเพือ่ หาผลประโยชนใหกบั ตัวเองเปนทีต่ งั้ อยางคนในสังคม สมัยใหม ไมวา จะเปนความรใู นกฎหมายหรือกฎเกณฑสงั คม การรวู า การฆาคนตายเปนสิง่ ทีผ่ ดิ แสดงวามี ปญญา แตถา หากรวู า จะไมฆา คน ไมคดิ จะทำแสดงวาเปนคนมีคณ ุ ธรรม มีความรักและความเมตตาในเพือ่ น มนุษย สวนดรรชนีทบี่ ง บอกถึงมาตรฐานทางศีลธรรมทีต่ กต่ำของขาราชการ ไดแกปญ  หาการฉอราษฎร บังหลวง ฉะนัน้ จะเห็นไดวา ในโลกปจจุบนั เราขาดขาราชการทีด่ ใี นความหมายแบบขงจือ๊ และเรามีความ จำเปนตองสรางขาราชการในแบบนีข้ นึ้ มา หัวใจของการปกครองแบบขงจือ๊ ไมใชกฎหมาย แตอยทู กี่ ารมีขา ราชการทีด่ ี สวนแหลงทีม่ าของอำนาจการปกครองคือศีลธรรม คุณธรรมของผปู กครองไมใชกฎหมาย เปาหมายของการบริหารคือความถูกตองดีงาม ไมใชประสิทธิภาพและประสิทธิผล เปนเรือ่ งของความรับผิด ชอบ เปนจริยธรรมของผบู ริหาร การหยิบยกเอาความคิดแบบขงจือ๊ มาอภิปรายในทีน่ ี้ เปนเพียงการแสดงใหเห็นถึงตัวอยางของความ พยายามหนึ่งในการแสวงหาทางเลือกแบบอื่น คุณคาแบบอื่นในแวดวงการศึกษาการบริหารจัดการภาค สาธารณะในโลกยุคหลังสงครามเย็น

4. สรุป

ในโลกยุคหลังสงครามเย็นทีก่ ารเปลีย่ นแปลงเกิดขึน้ อยางรวดเร็ว ฉับพลัน และรอบดาน รัฐศาสตร และรัฐ ประศาสนศาสตรตอ งเผชิญกับการทาทายครัง้ ใหมในการออกแบบระบบการบริหารจัดการภาคสาธารณะ ที่ สามารถเผชิญกับการทาทายครัง้ ใหมนใี้ หได ยิง่ โลกพึง่ พาอาศัยกันมากขึน้ เทาใด เรายิง่ มีความจำเปนตองคิด คนรูปแบบการบริหารจัดการภาคสาธารณะทีม่ ที งั้ ประสิทธิผลและความถูกตองเหมาะสมมากขึน้ มิฉะนัน้ ปญหาความขัดแยงตาง ๆ จะทวีความรุนแรงเพิม่ มากขึน้ เพราะยิง่ โลกกระชับแนนขึน้ เทาใด ความเปราะบาง ก็ยงิ่ เพิม่ มากขึน้ เพียงนัน้ ดังตัวอยางของการกอการรายในปจจุบนั เปนตน ในโลกยุคหลังสงครามเย็น เรา จำเปนตองไปไกลกวาเทคนิคการบริหารแคบ ๆ ระบบคุณคาทีค่ บั แคบ สกู ารคิดคนคุณคาแบบอืน่ เทคนิค การบริหารแบบอืน่ วิธคี ดิ เกีย่ วกับการบริหารจัดการภาคสาธารณะแบบอืน่ เพือ่ สรางสรรคความรวมมือ ระหวางองคการ และระหวางชาติ อันจะนำไปสกู ารสรางระบบการแกปญ  หาความขัดแยงรวมกันโดยสันติ

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

24

วิธี เมือ่ เปนเชนนี้ การศึกษาการบริหารจัดการภาคสาธารณะ นาจะมีสว นชวยอยางสำคัญในการรวมเผชิญกับ การทาทายครัง้ ใหมนี้ นัน่ คือ ถาหากเราสามารถออกแบบการจัดองคการ และการบริหารจัดการภาคสาธารณะ ทีเ่ นนการประสานรวมมือในรูปของเครือขายทีม่ ที วี่ า งใหกบั ความแตกตางหลากหลายแลว ในระดับโลกเรา ก็อาจจะสามารถสรางพันธมิตรทีห่ ลากหลายเชือ้ ชาติ, ศาสนา และวัฒนธรรมเพือ่ รวมกันบริหารจัดการความ ขัดแยงในระดับโลกไดเชนกัน ภายใตสภาวการณทเี่ ปราะบางของโลกยุคหลังสงครามเย็น ทีค่ วามไมมนั่ คงปลอดภัยและความไรระเบียบคือระเบียบของโลกยุคนี้ เรามีความจำเปนอยางยิง่ ทีจ่ ะตองรวมกันคิดคนรูป แบบการบริหารจัดการภาคสาธารณะเพือ่ นำไปสโู ลกทีด่ กี วาและมัน่ คงปลอดภัยกวาทีเ่ ปนอยโู ดยยังคงยึดมัน่ ในคุณคาพืน้ ฐานของประชาธิปไตยและศักดิศ์ รีความเปนมนุษยไวอยางไมสนั่ คลอน *จากไชยรัตน เจริญสินโอฬาร, การบริหารรัฐกิจเปรียบเทียบ: การบริหารจัดการในโลกยุคหลังสงครามเย็น ฉบับพิมพครัง้ ที่ 3 กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2546: 117-136.

บรรณานุกรม 1. ชัยวัฒน สถาอานันท, (2544). “อารยะสังคมกับสันติวธิ ใี นสังคมไทย,” 2-6. จดหมายขาวประชาสังคม 4/22 (มิถนุ ายน – กรกฎาคม).

2. (2543). “คำสัง่ 66/43 ?:รัฐ ปญหาวัฒนธรรมของรัฐ กับการจัดการความขัดแยงในศตวรรษใหม” เอกสาร เผยแพร จัดทำโดยสถาบันยุทธศาสตร สำนักงานสภาความมัน่ คงแหงชาติ 3. ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร (2544) รัฐศาสตรแนววิพากษ ฉบับพิมพครัง้ ที่ 2 แกไขเพิม่ เติม กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร 4. (2545) ขบวนการเคลือ่ นไหวทางสังคมรูปแบบใหม ฉบับพิมพครัง้ ที่ 2 กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพวภิ าษา 5. Al-Hawamdeh, Suliman and Thomas L. Hart (2002). Information and Knowledge Society. Boston: McGraw Hill.

6. Appadurai, Arjun (1996). Modernity at Large. Minneapolis: University of Minnesota Press.

7. (2002). “Deep democracy: Urban governmentality and the horizon of politics,” 21 - 47.

Public Culture 14/1 (Winter).

8. Araujo, Joaquim (2001). “Improving public service delivery: The crossroads between NPM and traditional bureaucracy,” 915-932. Public Administration 79/4.

9. Arquilla, John and David Rondeldt (eds. 2001). Networks and Netwars: The Future of Terror, Crime, and Militancy. Santa Monica: RAND. 10. Bandow, Doug (2003). “The draft makes very little sense,” Bangkok Post January 16, p. 10.

11. Falk, Richard (1987). “The global promise of social movements: Explorations at the edge of time,” 173-96. Alternatives 12/2.

25

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

12. Farmer, David John (1995) The Language of Public Administration Tuscaloosa: The University of Alabama Press.

13. Fligstein, Neil (1990). “The social construction of efficiency,” 296-314. In Harvey F. Dahms, ed., Transformations of Capitalism: Economy, Society and the State in Modern Times.

Houndmills: Macmillan, 2000.

14. Fox, Charles J. and Hugh T. Miller (1996). Postmodern Public Administration, Thousand Oaks: Sage Publications.

15. Frederickson, H. George (1997). The Spirit of Public Administration. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.

16. (2002) “Confucius and the moral basis of bureaucracy,” 610-28. Administration and Society 33/6 (January).

17. Harvey, David (1989). The Condition of Postmodernity. Oxford: Basil Blackwell.

18. Hood, Christopher (1991). “A public management for all seasons?” 3-19. Public Administration 69/1 (Spring).

19. King, Cheryl Simrell and Camilla Stivers (1998). Government Is Us: Public Administration in An Anti-Government Era. Thousand Oaks: Sage Publications.

20. Luke, Tim (2001) “On 9.11.01,” Telos 120 (Summer).

21. Lyotard, Jean-Francois (1984). The Postmodern Condition. Translated by G. Bennington and B. Massumi. Minneapolis: University of Minnesota Press.

22. McSwite, O. C. (1997). Legitimacy in Public Administration. Thousand Oaks: Sage Publications.

22. Milward, H. Brinton and Keith G. Provan (2000). “Governing the Hollow State,” 359-79. Journal of Public Administration Research and Theory 10/2.

24. Osborne, David and Ted Gaebler (1992). Reinventing Government. New York: Penguin Books.

25. Peters, B. Guy and John Pierre (1998). “Governance without government?: Rethinking public administration,” 223-243. Journal of Public Administration Research & Theory 8/2 (April).

26. Pierre, Jon, ed. (2000). Debating Governance. Oxford: Oxford University Press. 27. (ed. 1998).

Partnerships in Urban Governance. Houndmills: Macmillan Press. 28. Putnam, Robert D. (1993). Making Democracy Work. Princeton: Princeton University Press.

29. Rhodes, R.A.W. (1996). “The new governance: Governing without government,” 652 - 667. Political Studies 44/4 (September).

30. (1994). “The hollowing out of the state: The changing nature of the public service in Brirtain,” 138-151. The Political Quarterly 65/2 (April-June).

31. Rosenau, James N. (2000). “Change, complexity, and governance in a globalizing pace,” 167-200. In Pierre, ed., 2000.

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

26

32. (1997). Along the domestic-foreign Frontier: Exploring governance in a turbulent world.

Cambridge: Cambridge University Press.

33. And Ernst-Otto Czempiel (eds. 1992). Governance without Government: Order and Change in World Politics. Cambridge: Cambridge University Press.

34. Seldon, Sally Coleman and Frank Selden (2001). “Rethinking diversity in public Organizations for the 21st century,” 303-29. Administration and Society 33/3 (July).

35. Shariff, Zahid (2002). “Reflections on public administration in a time of crisis,” 4-7.

Administration and Society 34/1 (March).

36. Skocpol, Theda (2002). “Will 9/11 and the war on terror revitalize American civic democracy,” 537-40. PS 35/3 (September).

37. Webber, Alan (1997). “The best organization is no organization,” USA Today March 6, p. 13A. 38. White, Jay D. (1999). Taking Language Seriously. Washington: Georgetown University Press.

27

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

รศ.ดร.กำชัย จงจักรพันธ

รศ.ดร.กำชัย จงจักรพันธ*

ความนำ มีคำกลาวหรือคำถามที่เรามักไดยินไดฟงกันอยูเสมอเมื่อมีปญหาเรื่องใดเรื่องหนึ่งเกิดขึ้นและมี ประเด็นเกีย่ วของกับกฎหมาย คือ “ทำไมกฎหมายถึงไมดี ไมยตุ ธิ รรม ? 1 “ทำไมกฎหมายใชจดั การคนเลว ไมได? บางครัง้ ยิง่ ไปกวานัน้ คนดีแตกฎหมายเลนงาน ?” บทความนีม้ งุ ประสงคทจี่ ะทำความเขาใจตอคำถามหรือปญหาดังกลาว

กฎหมายคืออะไร : กฎหมายเปนกติกาทีท่ ำใหสงั คมอยรู ว มกันอยางสงบสุข กฎหมายคืออะไรนัน้ สามารถใหคำตอบไดหลากหลายแลวแตจดุ เนนทีแ่ ตกตางกันไป2 เพือ่ ความเขา ใจปญหาหรือคำถามดังกลาว ในแงมมุ หนึง่ กฎหมายเปนกติกาทีท่ ำใหสงั คมอยรู ว มกันอยางสงบสุข อาทิเชน กฎหมายอาญาบัญญัตหิ า มไมใหทำรายรางกายคนอืน่ ไมใหลกั ทรัพย ไมใหดา ทอกัน3 ไมใชกำลังแกแคนกันเอง กฎหมายจราจรทางบกบัญญัตหิ า มขับรถฝาไฟแดง ใหขบั รถชิดซาย4 ไมขบั รถไป พูดโทรศัพทไปโดยไมมอี ุปกรณชวยฟง5 ฯลฯ กฎหมายเหลานี้ชวยทำใหคนในสังคมอยูรวมกันไดอยาง ปกติสขุ หากปราศจากกฎหมายเหลานีค้ วามวนุ วายโกลาหล ความไมสงบเรียบรอยจะเกิดขึน้ และนำไปสู ความจลาจลในทีส่ ดุ

*

นิติศาสตรบัณฑิต (เกียรตินิยมอันดับสอง) มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, เนติบัณฑิตไทย สำนักอบรมศึกษากฎหมายแหงเนติบัณฑิตยสภา, นิติศาสตร มหาบัณฑิต (เกียรตินิยม) (University College) มหาวิทยาลัยลอนดอน, นิติศาสตรดุษฎีบัณฑิต (King’s College) มหาวิทยาลัยลอนดอน อดีตผูชวย อธิการบดีฝายกฎหมาย รองอธิการบดีฝายบริหารบุคคล รองอธิการบดีฝายการนักศึกษาและคณบดีคณะนิติศาสตร 1 อาทิเชนกฎหมายรัฐธรรมนูญป ๒๕๔๐ไมดี ไมยุติธรรม ทำไมหามคนที่ไมจบปริญญาตรีสมัครเปน ส.ส. ?” “ทำไมหามผูสมัครสมาชิกวุฒิสภาหา เสียง แลวคนจะรไู ดอยางไรวาควรจะเลือกใคร ?” โปรดดูรฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๔๐ มาตรา ๑๐๗ และ มาตรา ๑๒๙ “ทำไม เราจะติดตั้งปายหาเสียงใหความสนับสนุนแกผูสมัครสมาชิกสภาผูแทนราษฎรที่เราชื่นชอบหนาบานของเราเอง หนาที่ทำการพรรคการเมืองของเราเอง ไมได ?” โปรดดูรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ มาตรา ๒๓๖ และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญวาดวยการเลือกตั้ง สมาชิกสภาผแู ทนราษฎรและการไดมาซึง่ สมาชิกวุฒสิ ภา พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๕๙, ๖๐ และประกาศคณะกรรมการการเลือกตัง้ เรือ่ งหลักเกณฑการดำเนิน การของรัฐในการสนับสนุนการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแทนราษฎร พ.ศ. ๒๕๕๐ ลงวันที่ ๒๔ ตุลาคม ๒๕๕๐ 2 โปรดดู อาทิเชน ธานินทร กรัยวิเชียร, กฎหมายกับความยุติธรรม, (สำนักอบรมศึกษากฎหมายแหงเนติบัณฑิตยสภา, ๒๕๔๗) หนา ๑, ๙, ๑๐. พิเชษฐ เมาลานนทและทีมวิจัย, “ตุลาการภิวัฒน คลื่น ๓ ลูก หนาที่ของกฎหมายในสังคม” วารสารกฎหมายใหม ปที่ ๕ ฉบับที่ ๙๑ มกราคม ๒๕๕๑ หนา ๔๘-๔๙. ปรีดี เกษมทรัพย, กฎหมายแพง : หลักทั่วไป, พิมพครั้งที่ ๕, หางหุนสวนจำกัดภาพพิมพ, ๒๕๒๖, หนา ๑๓ - ๑๕ 3 ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๒๙๕ มาตรา ๓๓๔ มาตรา ๓๙๓ 4 พระราชบัญญัติจราจรทางบก พ.ศ. ๒๕๒๒ มาตรา ๒๒ (๒) มาตรา ๓๓ 5 พระราชบัญญัติจราจรทางบก พ.ศ. ๒๕๒๒ มาตรา ๔๓ (๙)

31

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

กฎหมายเปนเครือ่ งมือทีท่ ำใหประเทศมีความเจริญ มีประสิทธิภาพ

ในอีกบริบทหนึง่ กฎหมายเปนเครือ่ งมือทีใ่ ชในการบริหารประเทศเพือ่ ทำใหประเทศมีความเจริญ กาวหนา มีประสิทธิภาพ มีระบบตาง ๆ ทีด่ ี อาทิเชน กฎหมายรัฐธรรมนูญบัญญัตใิ หมคี ณะกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหงชาติ (ป.ป.ช.) เพือ่ ปองกันและปราบปรามการทุจริต6 บัญญัตใิ หมศี าลปกครองแยกตางหากจากศาลยุตธิ รรม7 เพือ่ จะทำให ระบบอำนวยความยุตธิ รรมทางปกครองดีขนึ้ บัญญัตใิ หมคี ณะกรรมการการเลือกตัง้ (ก.ก.ต.) ขึน้ มาโดย เฉพาะ8โดยเชือ่ วาจะทำใหไดสมาชิกสภาผแู ทนราษฎรทีด่ แี ละรัฐบาลทีด่ ี บัญญัตใิ หสมาชิกวุฒสิ ภามาจากการ เลือกตัง้ และสรรหาผสมกัน9โดยเชือ่ วาจะทำใหระบบการควบคุมตรวจสอบและการออกกฎหมายดีขนึ้ มีประ สิทธิภาพมากขึน้ หรือกฎหมายภาษีอากร กำหนดใหผมู รี ายไดมหี นาทีต่ อ งเสียภาษี ผใู ดมีรายไดมากก็ควรตอง เสียภาษีมากกวาผมู รี ายไดนอ ย ในบางกรณีแมจะมีรายไดแตกใ็ หยกเวนหรือลดหยอนไมตอ งเสียภาษีเพราะ รัฐตองการกระตนุ ใหมกี จิ กรรมในเรือ่ งนัน้ ๆ ใหมากขึน้ อาทิรฐั กำหนดใหผทู เี่ ลีย้ งดูบดิ ามารดาไดรบั หักคา ลดหยอนเพือ่ สนับสนุนสงเสริมผทู กี่ ตัญูกตเวทีตอ บิดามารดา10 ฯลฯ กฎหมายมีจดุ หมายปลายทางอยทู คี่ วามถูกตองและความยุตธิ รรม ไมวา จะพิจารณาในแงทวี่ า กฎหมายเปนกติกาทีช่ ว ยทำใหคนในสังคมไดอยรู ว มกันอยางปกติสขุ หรือเปนเครือ่ งมือทีท่ ำใหประเทศมีประสิทธิภาพมีความเจริญกาวหนา จุดมงุ หมายในทีส่ ดุ ก็ตอ งอยบู นหลัก ของความถูกตองและความยุตธิ รรม กฎหมายตองมีขนึ้ เพือ่ อำนวยความยุตธิ รรมเสมอ ดังนัน้ กฎหมายทีบ่ ญ ั ญัตขิ นึ้ จึงตองยุตธิ รรม ความ ยุตธิ รรมคืออะไร? ความยุตธิ รรมคือความเทีย่ งธรรม ความชอบธรรม และความชอบดวยเหตุผล11 หรือกลาว อีกนัยหนึง่ ความยุตธิ รรมคือสิง่ ทีบ่ คุ คลซึง่ มีเหตุมผี ลและมีความรสู กึ ผิดชอบเห็นวาเปนสิง่ ทีถ่ กู ตองชอบ ธรรม12 ความถูกตองและความยุตธิ รรมเปนสภาพนามธรรมทีบ่ างครัง้ ไมใชเรือ่ งงายทีค่ นทุกคนทุกหมเู หลา จะพิจารณาเห็นถูกตองตรงกันทัง้ หมด13 ในแตละเรือ่ งแตละบุคคลก็อาจจะเห็นวาสิง่ ทีเ่ ปนความถูกตองและ ยุตธิ รรมแตกตางกันไป ทัง้ นีเ้ พราะบุคคลแตละคนมีเหตุมผี ลและมีความรสู กึ ผิดชอบไมเสมอกัน 6

รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ มาตรา ๒๔๖ ถึงมาตรา ๒๕๑, พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญวาดวยการปองกันและ ปราบปรามการทุจริต พ.ศ. ๒๕๔๒ และ พระราชบัญญัตแิ กไขเพิม่ เติมพระราชบัญญัตปิ ระกอบรัฐธรรมนูญวาดวยการปองกันและปราบปรามการทุจริต พ.ศ. ๒๕๔๒ พ.ศ.๒๕๕๐ 7 รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ มาตรา ๒๒๓ ถึงมาตรา ๒๒๗ และพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปก ครอง พ.ศ. ๒๕๔๒ 8 รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ มาตรา ๒๒๙ - ๒๔๑ และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญวาดวยคณะกรรมการการ เลือกตั้ง พ.ศ. ๒๕๕๐ 9 รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ มาตรา ๑๑๑ และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญวาดวยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแทน ราษฎรและการไดมาซึ่งสมาชิกวุฒิสภา พ.ศ. ๒๕๕๐ 10 ประมวลรัษฎากร มาตรา ๔๗ (๑) (ญ) 11 พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ หนา ๙๑๑ 12 ธานินทร กรัยวิเชียร, กฎหมายกับความยุติธรรม, (สำนักอบรมศึกษากฎหมายแหงเนติบัณฑิตยสภา, ๒๕๔๗) หนา ๕.

13 ทานอาจารยธานินทร กรัยวิเชียร ไดกลาวไววา “สิ่งใดยุติธรรม สิ่งใดไมยุติธรรม ปญหานี้เปนปญหาที่ยากที่สุด ดังไดกลาวมาแลววา บุคคลยอม เห็นวาสิ่งใดยุติธรรมแตกตางกัน แมในหมูผูพิพากษาดวยกันเองก็เถียงกันไดไมจบสิ้น เพื่อแกปญหานี้ ผูเขียนเห็นวาในกรณีปกติทั่วไป ควรถือวาความ ยุติธรรมเปนไปตามที่ฝายนิติบัญญัติบัญญัติไวในกฎหมาย” โปรดดูรายละเอียดใน ธานินทร กรัยวิเชียร, กฎหมายกับความยุติธรรม, (สำนักอบรมศึกษา กฎหมายแหงเนติบัณฑิตยสภา, ๒๕๔๗) หนา ๔๓. ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

32

ดังนัน้ ความถูกตองและความยุตธิ รรมจึงตองเปนความถูกตองและความยุตธิ รรมตามกฎหมายทีไ่ ด บัญญัตขิ นึ้ ไมใชความถูกตองหรือความยุตธิ รรมตามความเห็นของคนใดคนหนึง่ โดยเหตุนกี้ ฎหมายจึงตองออกโดยรัฐสภาซึง่ ถือวาเปนผแู ทนของปวงชนโดยชอบธรรม แตกไ็ มใช วารัฐสภาจะออกกฎหมายมีเนือ้ หาสาระอยางไรก็ได จะออกกฎหมายใหผชู ายกลายเปนผหู ญิงไมได การ ปกครองโดยกฎหมาย ไมใช Rule by law แตเปน Rule of law กฎหมายทีร่ ฐั สภาออกจึงตองอยภู ายใตหลัก “นิตธิ รรม” ซึง่ เปนหลักของกฎหมายทีใ่ หหลักประกันวากฎหมายจะมีความยุตธิ รรม14 เชนจะออกกฎหมาย ที่มุงใชบังคับยอนหลังเพื่อลงโทษบุคคลใดบุคคลหนึ่งโดยเฉพาะเจาะจงไมได ออกกฎหมายรองรับการ กระทำของบุคคลใดบุคคลหนึง่ หรือกลมุ บุคคลใดบุคคลหนึง่ ทีก่ ระทำในอดีตและจะกระทำในอนาคตเปน การทัว่ ไปวาไมเปนการผิดกฎหมายไมได อยางไรก็ตาม ถากฎหมายทีร่ ฐั สภาตราออกมาแลวไมดี ไมชว ยทำใหสงั คมสงบสุข ไมชว ยทำให ประเทศชาติมปี ระสิทธิภาพ มีความเจริญมากขึน้ ไมชว ยทำใหเกิดความถูกตองและความยุตธิ รรมก็ตอ งแกไข ทีร่ ฐั สภาดวยการแกไขปรับปรุงหรือบัญญัตกิ ฎหมายใหดขี นึ้ 15 กฎหมายใชบงั คับกับทุกคนเสมอหนากัน กฎหมายที่มีไวเพื่อลงโทษผูกระทำความผิด ถามีการกระทำหนึ่งเกิดขึ้นและเมื่อพิจารณาตาม กฎหมายแลว เปนความผิด นักกฎหมายจักตองวินจิ ฉัยวาเปนความผิด โดยไมตอ งพิจารณาวาผกู ระทำผิดเปน ใคร จะร่ำรวยหรือยากจน จะนับถือศาสนาพุทธหรือศาสนาอืน่ จะผิวขาวผิวดำหรือผิวเหลือง และไมวา จะเปน คนดีหรือคนเลว กฎหมายตองใชบงั คับกับทุกคนโดยเสมอภาค16 ในทางตรงกันขามถามีการกระทำหนึง่ เกิด 14 หยุด แสงอุทัย, คำอธิบาย หลักรัฐธรรมนูญทั่วไป, พิมพครั้งที่ ๙, สำนักพิมพวิญูชน, ๒๕๓๘, หนา ๑๒๓ – ๑๒๔.

15

การแกไข เยียวยาใหเกิดความยุติธรรมโดยศาลจะกระทำไดก็ตอเมื่อเปนที่เห็นไดโดยชัดเจนวาเปนเรื่อง อยุตธิ รรมโดยแนแทโดยปราศจากขอสงสัย หรือทีท่ า นอาจารยธานินทร กรัยวิเชียร ใชคำวา “ ความอยุตธิ รรมขัน้ อุกฤต “ โปรดดูรายละเอียดใน ธานินทร กรัยวิเชียร, อางแลวเชิงอรรถที่ ๑๓, หนา ๔๓.

16 หลักการนีเ้ ปนหลักทัว่ ไปทีใ่ ชและมีบญ ั ญัตอิ ยใู นรัฐธรรมนูญเสมอ โปรดดู สมยศ เชือ้ ไทย, คำอธิบายหลักรัฐธรรมนูญทัว่ ไป, พิมพครัง้ ที่ ๒, โครงการ ตำราและเอกสารประกอบการสอน คณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, หนา ๑๓๖ – ๑๔๒ นอกจากนี้ โปรดดู รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๒๑ มาตรา ๒๓ “ บุคคลยอมเสมอกันในกฎหมาย และไดรับความคุมครองตามกฎหมายเทาเทียมกัน “ รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๓๔ มาตรา ๒๕ “ บุคคลยอมเสมอกันในกฎหมาย และไดรับความคุมครองตามกฎหมายเทาเทียมกัน “ รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๔๐ มาตรา ๓๐ “ บุคคลยอมเสมอกันในกฎหมายและไดรับความคุมครองตามกฎหมายเทาเทียมกัน ชายและหญิงมีสิทธิเทาเทียมกัน การเลือกปฏิบัติโดยไมเปนธรรมตอบุคคลเพราะเหตุแหงความแตกตางในเรื่องถิ่นกำเนิด เชื้อชาติ ภาษา เพศ อายุ สภาพทางกายหรือสุขภาพ สถานะของบุคคล ฐานะทางเศรษฐกิจหรือสังคม ความเชื่อทางศาสนา การศึกษาอบรม หรือความคิดเห็นทางการเมืองอันไมขัดตอบทบัญญัติแหงรัฐ ธรรมนูญ จะกระทำมิได มาตรการทีร่ ฐั กำหนดขึน้ เพือ่ ขจัดอุปสรรคหรือสงเสริมใหบคุ คลสามารถใชสทิ ธิและเสรีภาพไดเชนเดียวกับบุคคลอืน่ ยอมไมถอื เปนการเลือก ปฏิบัติโดยไมเปนธรรมตามวรรคสาม “ และรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ มาตรา ๓๐ “ บุคคลยอมเสมอกันในกฎหมายและไดรับความคุมครองตามกฎหมายเทาเทียมกัน ชายและหญิงมีสิทธิเทาเทียมกัน การเลือกปฏิบัติโดยไมเปนธรรมตอบุคคลเพราะเหตุแหงความแตกตางในเรื่องถิ่นกำเนิด เชื้อชาติ ภาษา เพศ อายุ ความพิการ สภาพทาง กายหรือสุขภาพ สถานะของบุคคล ฐานะทางเศรษฐกิจหรือสังคม ความเชื่อทางศาสนา การศึกษาอบรม หรือความคิดเห็นทางการเมืองอันไมขัดตอ บทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญ จะกระทำมิได มาตรการทีร่ ฐั กำหนดขึน้ เพือ่ ขจัดอุปสรรคหรือสงเสริมใหบคุ คลสามารถใชสทิ ธิและเสรีภาพไดเชนเดียวกับบุคคลอืน่ ยอมไมถอื เปนการเลือก ปฏิบัติโดยไมเปนธรรมตามวรรคสาม “ 33

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ขึน้ และเมือ่ พิจารณาตามกฎหมายแลวไมเปนความผิด นักกฎหมายก็ตอ งวินจิ ฉัยวาการกระทำนัน้ ไมเปนความ ผิดไมวา ผกู ระทำจะเปนคนประเภทใด จะเปนคนดีหรือคนเลว กฎหมายไมใสใจกับความดี ความเลว ? กฎหมายมีจดุ หมายปลายทางทีค่ วามถูกตองและความยุตธิ รรม ความดียอ มเปนความถูกตอง แตไม ไดหมายความวา ถาเปนคนดีแลวจะกระทำผิดไมได ถาเปนคนเลวแลวจะไมมที างทำถูกตองเลย สมมติวา เปนคนดีรอ ยเปอรเซ็นต ถาบังเอิญทำผิด ถาบังเอิญยัง้ ใจไมได ใชกำลังทำรายรางกาย คนอืน่ (ซึง่ เปนคนเลว) คนดีถา ตกอยใู นสถานการณคบั ขันลักขโมยนมหนึง่ กระปองเพือ่ ไปเลีย้ งบุตรทีก่ ำลัง จะอดตาย คนดีทบี่ งั เอิญไมรอบคอบ พลัง้ เผลอประมาทขับรถชนคนตาย คนดีทอี่ าจไมไดดใู นรายละเอียดได กระทำผิดกฎหมายเทคนิคตาง ๆ คนดีในทุกสถานการณนไี้ ดกระทำสิง่ ทีผ่ ดิ กฎหมาย นักกฎหมายตอง วินจิ ฉัยวาผิด ในทางตรงกันขามคนเลวทีก่ ระทำอยางใดอยางหนึง่ ทีก่ ฎหมายเรือ่ งนัน้ ๆ ไมไดบญ ั ญัตวิ า เปน ความผิด ก็คอื ไมผดิ นักกฎหมายไมพงึ ทำลายหลักกฎหมายเพียงเพราะ ตองการผลเฉพาะหนา เพราะการ ทำลายหลักกฎหมายคือการทำลายความยุตธิ รรม ซึง่ จะสงผลรายตอสังคมในระยะยาว ความดี ความเลวของบุคคลนัน้ ไมใชสงิ่ ทีจ่ ะสามารถเปลีย่ นผิดใหเปนถูกหรือทำถูกใหเปนผิดได แต ความดี ความเลวของบุคคลนัน้ เปนเรือ่ งทีก่ ฎหมายจะพิจารณาในชัน้ ถัดไป อาทิศาลสามารถใชดลุ ยพินจิ รอการกำหนดโทษ รอการลงโทษ หรือแมกระทัง่ ลงโทษในสถานเบาหรือหนักไดโดยชอบดวยกฎหมาย17

17

โปรดดู อาทิเชน ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา ๕๖ วรรคแรก และ มาตรา ๗๘ มาตรา ๕๖ วรรคแรก “ ผูใดกระทำความผิดซึ่งมีโทษจำคุก และในคดีนั้นศาลจะลงโทษจำคุกไมเกินสองป ถาไมปรากฏวาผูนั้นไดรับโทษจำคุก มากอน หรือ ปรากฏวาไดรบั โทษจำคุกมากอนแตเปนโทษสำหรับความผิดทีไ่ ดกระทำโดยประมาท หรือความผิดลหุโทษ เมือ่ ศาลไดคำนึงถึงอายุ ประวัติ ความประพฤติ สติปญญา การศึกษาอบรม สุขภาพ ภาวะแหงจิต นิสัย อาชีพและสิ่งแวดลอม ของผูนั้น หรือสภาพความผิด หรือเหตุอื่นอันควรปราณี แลวเห็นเปนการสมควร ศาลจะพิพากษาวาผูนั้นมีความผิดแตรอการกำหนดโทษไวหรือการกำหนดโทษ แตรอการลงโทษไว แลวปลอยตัวไปเพื่อให โอกาสผูนั้นกลับตัวภายในระยะ เวลาที่ศาลจะไดกำหนด แตตองไมเกินหาปนับแตวันที่ศาลพิพากษา โดยจะ กำหนดเงื่อนไขเพื่อคุมความประพฤติของ ผูนั้นดวยหรือไมก็ได “ มาตรา ๗๘ “ เมื่อปรากฏวามีเหตุบรรเทาโทษ ไมวาจะไดมีการเพิ่ม หรือการลดโทษตามบทบัญญัติแหงประมวลกฎหมายนี้หรือกฎหมายอื่นแลว หรือไม ถาศาลเห็นสมควรจะลดโทษไมเกินกึ่งหนึ่งของโทษที่จะลงแกผูกระทำความผิดนั้นก็ได เหตุบรรเทาโทษนั้น ไดแกผูกระทำความผิดเปนผูโฉดเขลาเบาปญญา ตกอยูในความทุกขอยางสาหัส มีคุณความดีมาแตกอน รูสึกความผิดและ พยายาม บรรเทาผลรายแหงความผิดนั้น ลุแกโทษตอเจาพนักงานหรือใหความรูแกศาล อันเปนประโยชนแกการพิจารณา หรือเหตุอื่นที่ศาลเห็นวามี ลักษณะทำนอง เดียวกัน” ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

34

ความสงทาย การปกครองโดยกฎหมายเปนการปกครองทีม่ งุ ไปสคู วามสงบสุขเรียบรอยของสังคม ความเจริญ กาวหนา ความมีประสิทธิภาพของประเทศชาติโดยมีความถูกตองและความยุตธิ รรมเปนจุดหมายปลายทาง อยางไรก็ตามความยุตธิ รรมตามกฎหมาย อาจมีขอ บกพรองตัง้ แตชนั้ รัฐสภาในขัน้ ตอนการออก กฎหมาย เพราะมนุษยเปนผบู ญ ั ญัตกิ ฎหมาย ถามนุษยผนู นั้ เปนผไู มมคี วามรู ขาดประสบการณ เรงรีบ ไม รอบคอบหรือแมกระทั่งเปนคนไมดี กฎหมายก็อาจบิดเบี้ยว บกพรอง ไมมีประสิทธิภาพ ไมถูกตอง ไมยตุ ธิ รรมได ความยุตธิ รรมตามกฎหมาย อาจมีขอ บกพรองในชัน้ กระบวนการยุตธิ รรมในขัน้ ตอนของการบังคับ ใชกฎหมายทีไ่ มเสมอภาค เลือกปฏิบตั ิ ขาดความรแู ละมีอคติ กฎหมายก็อาจกลายเปนเครือ่ งมือสำหรับใช ทำลายกัน แมกฎหมายและการอำนวยความยุติธรรมตามกฎหมายอาจมีขอบกพรอง แตการอำนวยความ ยุตธิ รรมภายใตกฎหมายยอมมีความยุตธิ รรมมากกวาการอำนวยความยุตธิ รรมตามอำเภอใจของบุคคลแน นอน มิฉะนั้นแลวประเทศที่พัฒนาและสงบสุขทั้งหลายในโลกนี้ก็คงจะลมระบบกฎหมายหันไปสูการ อำนวยความยุตธิ รรมทีข่ นึ้ กับบุคคลกันทัง้ หมดซึง่ ก็มไิ ดเปนเชนนัน้ ทางเลือกเดียวทีเ่ หลืออยคู อื การหาหนทางปองกัน แกไข ไมใหขอ บกพรองตาง ๆ เกิดขึน้ หรือเกิด ขึน้ นอยทีส่ ดุ นัน่ เอง

35

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ภาสนันทน อัศวรักษ

ภาสนันทน อัศวรักษ1

สถานการณความรุนแรงในครอบครัวและตนตอแหงปญหา จากการสำรวจเกีย่ วกับความรุนแรงในครอบครัวขององคการอนามัยโลก (WHO) ป2549 พบวา ประเทศไทยมีการทำรายรางกาย (physical violence) โดยเฉพาะทางเพศ (sexual violence) มากที่สุด ประเทศหนึง่ ในโลก (Claudia Garcia-Moreno, 2006) อีกทัง้ ขอมูลศูนยพงึ่ ไดหรือศูนยชว ยเหลือเด็กและ สตรีในภาวะวิกฤติ (One Stop Crisis Centers: OSCC) รายงานวา ในป 2547 มีเด็กและสตรีถกู กระทำความ รุนแรงจากสถาบันครอบครัวเฉลีย่ สูงถึง 19 รายตอวัน ในขณะทีป่  2548 เฉลีย่ 32 รายตอวัน และ ป 2549 เฉลีย่ 39 รายตอวัน จากสถิตดิ งั กลาวสะทอนใหเห็นถึงความรุนแรงในครอบครัว (domestic violence) ที่ ยังคงปรากฎอยใู นสังคมตัง้ แตอดีต ผานปจจุบนั และมีแนวโนมจะรุนแรงมากยิง่ ขึน้ ในอนาคต ความรุนแรงในครอบครัว : ความรุนแรงทางวัฒนธรรม ตนตอหลักที่เปนรากของปญหาหยั่งลึกอยูในสังคมไทยคือ โครงสรางอำนาจแบบปตาธิปไตย หรือชายเปนใหญ (patriarchy)ทีส่ บื ทอดมาตัง้ แตอดีต ดังปรากฎในกฎหมายตราสามดวงทีใ่ หอำนาจผชู าย ในการขายหรือควบคุมชีวติ ของภรรยาและลูกสาวได ซึง่ การมองเชนนีเ้ พศหญิงจึงเปรียบเสมือนสิง่ ของ หรือทรัพยสนิ เทานัน้ จวบจนในปจจุบนั โครงสรางอำนาจปตาธิปไตยก็ยงั คงปรากฏอยู ทัง้ ในแงมมุ ทาง กฎหมายและมุมมองทางคานิยม บรรทัดฐานทางสังคมทีม่ องวาเพศหญิงควรมีหนาทีเ่ ลีย้ งลูก ทำงานบาน ในขณะทีเ่ พศชายควรออกไปทำงานนอกบานเพือ่ หาเงินมาเลีย้ งครอบครัว นอกจากนีย้ งั มีความเชือ่ ทีว่ า ความรุ น แรงในครอบครั ว เป น เรื่ อ งส ว นตั ว (private) ภรรยาไม ค วรนำเรื่ อ งส ว นตั ว ไปบอกแก สาธารณะ(public) หากภรรยาพยายามแจงความ หรือนำเรื่องไปบอกผูอื่น จะถูกมองวาไมมีความอด ทนและไมใชภรรยาทีด่ ี อีกทัง้ คานิยม บรรทัดฐานทีเ่ กิดจากกระบวนการขัดเกลาทางสังคม (socialization) ที่สั่งสอนและสั่งสมวา เพศหญิงตองสุภาพเรียบรอย ทำงานบาน ทำอาหาร เลี้ยงดูลูก รักเดียวใจเดียว อดทน ซือ่ สัตยและเชือ่ ฟงสามี หากไมประพฤติตวั เชนนีจ้ ะถูกมองวาเปนผหู ญิงทีไ่ มดี นอกจากนีส้ งิ่ ที่ ตอกย้ำใหผหู ญิงแสดงบทบาททีส่ งั คมอยากจะใหเปน นัน่ คือสือ่ ดังจะพบวาในละคร นางเอกแสดงความ เปนคนดี โดยตองทำตัวออนแอ วานอนสอนงาย และอดทน ในขณะทีบ่ ทบาทของผหู ญิงทีไ่ มดถี ูกให ภาพ (stereotype) วา ตองเสียงดัง กาวราว ชางประจบ และแตงตัวโป คำสัง่ สอนก็เปนหนึง่ ในกระบวนการขัดเกลาทีท่ ำใหผูหญิงตองรักนวลสงวนตัว หากประพฤติ ตนไมเหมาะสม เชน ตั้งครรภกอนแตงงาน สังคมก็พรอมที่จะซ้ำเติมทันที ในขณะเดียวกันสังคมนั้น มีทา ทีผอ นปรนใหกบั ผชู าย ดังเชนกรณีสามีมภี รรยานอยนัน้ ถูกมองวาเปนเรือ่ งปกติ เปนผชู ายมีเสนห 1

คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกลาธนบุรี 39

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

มากดวยความสามารถ เปรียบเสมือนขุนแผน พระเอกในวรรณคดี ในขณะทีผ่ หู ญิงเจาชจู ะเปรียบเสมือน นางกากี ซึง่ สือ่ ถึงการดูหมิน่ การรังเกียจ สิง่ เหลานีส้ ะทอนถึงการปฏิบตั โิ ดยใชสองมาตรฐาน (double standard) ไดอยางชัดเจน อีกทัง้ ประเด็นดังกลาวยังสะทอนใหเห็นจากประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1516 ทีก่ ำหนดวา หากภรรยารวมประเวณีกบั ชายอืน่ เพียงครัง้ เดียวถือวามีชู สามีสามารถอางเหตุ ฟองหยาได แตเหตุเดียวกันนีภ้ รรยาฟองหยาไมได เวนแตพสิ จู นไดวา สามีอปุ การะเลีย้ งดูหรือยกยองหญิง อืน่ ฉันภรรยา ความรุนแรงในครอบครัว : กฎหมายและกระบวนการยุตธิ รรม ปญหาความไมเสมอภาคทางเพศไมเพียงแตปรากฎในเชิงวัฒนธรรมเทานั้น หากแตปรากฎใน กฎหมายและกระบวนการยุตธิ รรมอีกดวย ซึง่ สวนหนึง่ ของปญหาเกิดจากผพู พิ ากษา เจาหนาทีข่ องศาล สวนใหญเปนผชู าย ทำใหมแี นวโนมการปฏิบตั ติ ามบรรทัดฐานเพศชาย (Vivienne H. Ullrich, 1986) แม วากฎหมายจะมีการพัฒนาตัวบทใหสอดคลองกับยุคสมัย ทวายังมีกฎหมายจำนวนไมนอ ยทีย่ งั คงลาหลัง อยู เชน ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 1516 ในประเด็นกระบวนการยุตธิ รรม ความรุนแรง ในครอบครัวชวงแรกระหวางป 2503 -2523 ตำรวจและระบบกฎหมายยังขาดการตอบสนองตอปญหาที่ ดีพอ (Klein,1990-1991) จวบจนปจจุบนั เจาหนาทีย่ งั คงพยายามทีจ่ ะประนีประนอมเหตุความรุนแรงใน ครอบครัว หลีกเลีย่ งการจับกุมผกู ระทำผิดดำเนินคดีทางกฎหมาย สงผลใหเกิดการกระทำความรุนแรงซ้ำ ในครอบครัว ซึง่ อาจกลาวไดวา กฎหมายไมสามารถแกปญ  หาไดและบางครัง้ อาจกอปญหาเสียเอง (Brenda Sims Blackwell and Michael S. Vaughn, 2003) จากปญหาและรากเหงาความรุนแรงเชิงโครงสรางทีก่ ลาวมานำไปสกู ารเรียกรองเชิงนโยบายเพือ่ ความเสมอภาคระหวางชาย-หญิง อาทิ การวางแนวนโยบายและยุทธศาสตรการพัฒนาสถาบันครอบครัว พ.ศ.2547-2556 โดยสำนักงานกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมัน่ คงของมนุษยและพระราชบัญญัตคิ มุ ครองผถู กู กระทำดวยความรุนแรงในครอบครัวพ.ศ. 2550 เปนตน พระราชบัญญัตคิ มุ ครองผถู กู กระทำดวยความรุนแรงในครอบครัวพ.ศ. 2550 พระราชบัญญัติคุมครองผูถูกกระทำดวยความรุนแรงในครอบครัวพ.ศ. 2550 มีนัยยะแสดงถึง ความรุนแรงในครอบครัววามิใชแคเรือ่ งภายในบานอีกตอไป หากแตเปนเรือ่ งสาธารณะทีค่ นในสังคมตอง รวมกันแกไขปญหา โดยพระราชบัญญัติดังกลาวมีเจตนารมณเพื่อคุมครองผูถูกกระทำความรุนแรงใน ครอบครัว โดยมีการกำหนดสารบัญญัติและวิธีสบัญญัติที่เอื้อตอการลดความรุนแรงและเพิ่มอำนาจให ผหู ญิงในการตอสู ตอรอง และปกปองตัวเอง ดังเชนมาตราตอไปนี้ มาตรา 5 ผูถูกกระทำดวยความรุนแรงในครอบครัว หรือผูที่พบเห็นหรือทราบการกระทำดวย ความรุนแรงในครอบครัว มีหนาทีแ่ จงตอเจาหนาที่ เพือ่ ดำเนินการตามพระราชบัญญัตนิ ี้ การแจงตอพนักงานเจาหนาทีต่ ามวรรคหนึง่ เมือ่ ไดกระทำโดยสุจริต ยอมไดรบั ความคมุ ครองและ ไมตอ งรับผิดชอบทัง้ ทางแพง ทางอาญา และทางปกครอง มาตรา 6 การแจงตอพนักงานเจาหนาที่ตามมาตรา 5 อาจกระทำโดยวาจา เปนหนังสือ ทาง โทรศัพท วิธกี ารทางอิเล็กทรอนิกส หรือวิธกี ารอืน่ ใด ...จัดใหผถู กู กระทำดวยความรุนแรงในครอบครัว

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

40

เขารับการตรวจรักษาจากแพทย และขอรับคำปรึกษาแนะนำจากจิตแพทย นักจิตวิทยา หรือนักสังคม สงเคราะห ในกรณีที่ผูถูกกระทำดวยความรุนแรงในครอบครัวประสงคจะดำเนินคดี ใหจัดใหผูนั้นรอง ทุกขตามประมวลกฎหมายวิธพี จิ ารณาความอาญา แตถา ผนู นั้ ไมอยใู นวิสยั หรือมีโอกาสทีจ่ ะรองทุกขได ดวยตนเองใหพนักงานเจาหนาทีเ่ ปนผรู อ งทุกขแทนได มาตรา 9 เมือ่ มีการแจงตามมาตรา 5 หรือมีการรองทุกขตามมาตรา 6 แลว หามมิใหผใู ดลงพิมพ โฆษณา หรือเผยแพรตอ สาธารณชนดวยวิธใี ดๆ ซึง่ ภาพ เรือ่ งราว หรือขอมูลใดๆ อันนาทำใหเกิดความ เสียหายแกผกู ระทำความรุนแรงในครอบครัวหรือผถู กู กระทำดวยความรุนแรงในครอบครัวในคดีตามพระ ราชบัญญัตนิ ี้ ผใู ดฝาฝนบทบัญญัตใิ นวรรคหนึง่ ตองระวางโทษจำคุกไมเกินหกเดือนหรือปรับไมเกินหกหมืน่ บาท หรือทัง้ จำทัง้ ปรับ มาตรา 10 ในการดำเนินการตามมาตรา 8 ใหพนักงานเจาหนาทีซ่ งึ่ มีฐานะเทียบไดไมต่ำกวาพนัก งานฝายปกครองหรือตำรวจชัน้ ผใู หญตามประมวลกฎหมายวิธพี จิ ารณาความอาญาและไดรบั มอบหมาย จากรัฐมนตรีมีอำนาจออกคำสั่งกำหนดมาตราการหรือวิธีกการเพื่อบรรเทาทุกขใหแกบุคคลผูถูกกระทำ ดวยความรุนแรงในครอบครัวเปนการชัว่ คราว ไมวา จะมีคำรองของจากบุคคลดังกลาวหรือไม โดยใหมี อำนาจออกคำสัง่ ใดๆ ไดเทาทีจ่ ำเปนและสมควร ซึง่ รวมถึงการใหผกู ระทำความรุนแรงในครอบครัวเขา รับการตรวจรักษาจากแพทย การใหผูกระทำความรุนแรงในครอบครัวชดใชเงินชวยเหลือบรรเทาทุกข เบือ้ งตนตามสมควรแกฐานะ การออกคำสัง่ หามผกู ระทำความรุนแรงในครอบครัวเขาไปในทีพ่ ำนักของ ครอบครัวหรือเขาใกลตัวบุคคลใดในครอบครัว ตลอดจนการกำหนดวิธกี ารดูแลบุตร มาตรา 12 ในกรณีทศี่ าลพิพากษาวา ผกู ระทำความรุนแรงในครอบครัวมีความผิดตามมาตรา 4 ศาลมีอำนาจกำหนดใหใชวธิ กี ารฟน ฟู บำบัดรักษา คุมความประพฤติผกู ระทำความผิดใหผกู ระทำความ ผิดชดใชเงินชวยเหลือบรรเทาทุกข ทำงานบริการสาธารณะ ละเวนการกระทำอันเปนเหตุใหเกิดการใช ความรุนแรงในครอบครัว หรือทำทัณฑบนไว ตามวิธกี ารและระยะเวลาทีศ่ าลกำหนดแทนการลงโทษผู กระทำความผิดก็ได พระราชบั ญ ญั ติ คุ ม ครองผู ถู ก กระทำด ว ยความรุ น แรงในครอบครั ว พ.ศ. 2550 นั้ น จะเกิ ด ประสิทธิภาพสูงสุดควรพิจารณาถึงกฎหมายรองรับทีต่ อ งมีหลักเกณฑวธิ กี ารทีเ่ หมาะสม อีกทัง้ เจาพนัก งานจำเปนตองมีความรู ความเขาใจ ทัง้ ตัวบทพระราชบัญญัตแิ ละการปฏิบตั ทิ สี่ อดคลอง ตลอดจนการ ประชาสัมพันธใหประชาชนไดรบั รแู ละตระหนักในสิทธิ หนาที่ ตามพระราชบัญญัติ แนวทางการแกปญ  หาความรุนแรงในครอบครัว การแกไขปญหาตองมาจากทัง้ ภาครัฐและประชาชน โดยภาครัฐตองมีมาตรการตางๆ เพือ่ วางแนว ทางในการปองกัน แกไขและชวยเหลือผทู ถี่ กู ทำราย ในขณะทีภ่ าคประชาชนตองพยายามสรางความเขาใจ ความเห็นอกเห็นใจ โดยมองวาความรุนแรงในครอบครัวมิใชเปนเรือ่ งสวนตัวหรือเรือ่ งธรรมดาทีร่ บั ได

41

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

(Veronica Magar, 2003) หากแตเปนเรือ่ งสาธารณะทีต่ อ งรวมกันคิดรวมกันทำ จากทีก่ ลาวมาสามารถวาง แนวทางการแกปญ  หาความรุนแรงในครอบครัวไดดงั ตอไปนี้ 1. การอบรมตำรวจและเจาหนาที่ที่เกี่ยวของใหเขาใจสถานการณความรุนแรง รวมทั้งตอง สามารถใหขอมูลความชวยเหลือเบือ้ งตนและขอมูลทางกฎหมายแกผทู ถี่ ูกทำรายได 2. นักกฎหมายตองทำงานรวมกับนักสังคมศาสตรเพื่อที่จะพัฒนาระบบความชวยเหลือที่มีประ สิทธิภาพมากขึน้ ตอไป (Sharon G. Portwood and Julia Finkel Heany, 2007) 3. ความรุนแรงในครอบครัวเปนปญหาที่ซับซอน จึงควรพิจารณาในเรื่องของเชื้อชาติ ศาสนา ชนชัน้ และเพศสภาพประกอบดวย 4. สรางเครือขายทัง้ ภาครัฐ เอกชน ประชาชน และสือ่ มวลชน ในการรวมกันจัดการแกไขปญหา ความรุนแรงในครอบครัว 5. ควรบรรจุเนือ้ หาเกีย่ วกับความรุนแรงในสังคมดานตางๆ และสิทธิมนุษยชนในเนือ้ หาการเรียน ทัง้ ในระดับโรงเรียนและมหาวิทยาลัย ความรุนแรงในครอบครัวจัดไดวาเปนความรุนแรงเชิงวัฒนธรรมที่ฝงรากลึกมากับบทบาท บรรทัดฐาน และคานิยมของคนในสังคม ผานการใชกฎหมาย ระเบียบ ขอบังคับ เพือ่ สรางความชอบ ธรรมในการใชอำนาจกดทับผูที่ดอยกวา (subordinated subject) ทวาในปจจุบันการตระหนักในสิทธิ เสรีภาพนัน้ มีเพิม่ ขึน้ เสียงเงียบกลับกลายเปนเสียงทีข่ บั ขานผานเรือ่ งเลาของความเจ็บปวด เพือ่ ใหสงั คม ไดรบั รู สงผลใหมกี ารสรางความเขาใจเรือ่ งความรุนแรงในครอบครัวในมิตดิ า นเวลา (ศึกษาอดีต ปจจุบนั และแนวโนมในอนาคต) และสถานที่ (ศึกษาความเหมือนและความแตกตางของปญหาโดยใชบริบทของ สถานที)่ อีกทัง้ ศึกษาความซับซอนในมิตติ า งๆ เพิม่ มากขึน้ เพือ่ นำไปสกู ารวางแนวนโยบาย กฎหมาย และ สวัสดิการทีเ่ อือ้ ตอผทู ตี่ กเปนเหยือ่ ของความรุนแรงในครอบครัวตอไป

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

42

รายการอางอิง Brenda Sims Blackwell and Michael S. Vaughn, Police civil liability for inappropriate response to domestic assault victims, Journal of Criminal Justice, Volume 31, Issue 2, March-April 2003, Pages 129-146 Claudia Garcia-Moreno (et al), Prevalence of intimate partner violence: findings from the WHO multi-country study on women’s health and domestic violence. THE LANCET,2003, Vol.368, Issue 9543 Klein, 1990–1991. C.J. Klein, Will the section 1983 equal protection claim solve the equal protection problem faced by victims of domestic violence, Journal of Family Law 29, 1990–1991, pages. 635– 658.

Sharon G. Portwood and Julia Finkel Heany, Responding to violence against women: Social science contributions to legal solutions, International Journal of Law and Psychiatry, Volume 30, Issue 3, May-June 2007, Pages 237-247 Veronica Magar, Empowerment approaches to gender-based violence: women’s courts in Delhi slums, Women’s Studies International Forum, Volume 26, Issue 6, Nov-Decem 2003, Pages, 509523 Vivienne H. Ullrich, Equal but not equal – A feminist perspective on family law, Women’s Studies Internation Forum, 2002, vol.9, Issue 1, pages,41-48

43

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

เขตขัณฑ ดำรงไทย

ในปจจุบนั นีก้ ารสือ่ สารไดมบี ทบาทในชีวติ ประจำวันของมนุษยเปนอยางมาก เมือ่ สังคมมีความเจริญกาว หนาในดานตางๆ ทัง้ ในดานเศรษฐกิจ ธุรกิจ การคา การลงทุน การพัฒนาในดานคมนาคม ขนสง การขยาย ตัวของชุมชน ยิง่ ทำใหมคี วามตองการในการติดตอสือ่ สารมากขึน้ มีความซับซอนและขยายตัวมากขึน้ อีก ดวย อีกทัง้ การกาวเขามามีบทบาทของคอมพิวเตอรอยางกวางขวางในทุกวงการ ยิง่ ชวยเรงใหเกิดความ ตองการ เกิดการพัฒนา และเกิดความซับซอนในดานการสือ่ สารมากขึน้ เปนลำดับ ทำใหเกิดเปนเครือขาย การสือ่ สารทางอิเลคทรอนิกสขนาดใหญมากมาย ทัง้ ทีเ่ ปนเครือขายสาธารณะทีใ่ หบริการการสือ่ สารแก ประชาชนทัว่ ไป หรือเปนเครือขายเฉพาะสำหรับหนวยงาน เชน เครือขายสือ่ สารเฉพาะสำหรับการทำ ธุรกรรมภายในองคกรของธนาคาร ในประเทศไทยหากมองยอนหลังไปประมาณ 20 ปกอ น การสือ่ สารนัน้ ถือเปนเรือ่ งของความมัน่ คง ทีม่ ี ความละเอียดออน มีหนวยงานทางราชการเฉพาะทำหนาที่ใหบริการดานการสื่อสาร และควบคุมความ ปลอดภัย มัน่ คงของประเทศทางดานการสือ่ สาร แตเนือ่ งดวยความทีเ่ ปนหนวยงานราชการ มีขนั้ ตอนที่ ตองปฏิบัติตามระเบียบราชการมาก ทำใหไมสามารถตอบสนองตอความตองการของการสื่อสาร และ ความคลองตัวของการสื่อสารที่เพิ่มมากขึ้น ทำใหทางราชการเริ่มมีการใหสัมปทาน มีการผอนคลาย กฎระเบียบทางดานการสือ่ สารลง ทำใหเอกชนเริม่ เขามามีบทบาทในการขยายเครือขายใหบริการการสือ่ สาร ซึง่ การผอนคลายกฎระเบียบตางๆ ลงแมวา จะมีขอ ดีอยมู ากมาย เชนชวยใหการพัฒนาดานการสือ่ สาร ของประเทศมีการเจริญกาวหนา มีความซับซอน และทันสมัยทัดเทียมกับนานาอารยประเทศเปนไปได อยางรวดเร็วมากขึน้ ประชาชนสามารถเขาถึงอุปกรณสอื่ สารทันสมัยไดสะดวก รวดเร็ว และราคาถูกได มากขึน้ แตกม็ ขี อ เสียทีต่ ามหลายประการดวยกัน เชน อุปกรณสอื่ สารบางประเภททีใ่ นอดีตเคยเปนอุปกรณ สื่อสารที่จำกัดใหใชเฉพาะในหนวยราชการบางหนวย ปจจุบันเปนที่แพรหลายโดยทั่วไปในทองตลาด สามารถหาซือ้ มาเปนเจาของไดโดยไมมกี ฎระเบียบใดๆ ควบคุมอีกตอไป นี่จึงเปนเหตุใหบรรดาอาชญากรที่หาผลประโยชนจากการขยายตัวการสื่อสารที่มคี วามเจริญกาวหนา มี ความซับซอน ประกอบอาชญากรรมตอระบบเครือขายคอมพิวเตอรมมี ากขึน้ เปนเงาตามตัวไปดวย ซึง่ การ กออาชญากรรมนีม้ ตี งั้ แตอาชญากรรมแบบธรรมดาทีส่ ดุ เชน การขโมยโทรศัพทเคลือ่ นที่ หรือการขโมย เครือ่ งคอมพิวเตอรแบบพกพา (Notebook Computer) หรือเปนการกออาชญากรรมทีม่ คี วามซับซอน และ ไมใชการกระทำซึง่ หนา อาทิเชน กรณีการลักลอบดักจับขอมูลการใชบตั รเครดิตผานทางการสือ่ สาร แลว นำขอมูลนัน้ มาสรางบัตรเครดิตปลอมเพือ่ นำไปใชในการจับจายซือ้ สินคาจากหางรานตางๆ หรือ การเจาะ ระบบเครือขายของมหาวิทยาลัยเพือ่ ขโมยฐานขอมูลของบุคลากรของมหาวิทยาลัยเพือ่ นำขอมูลนัน้ ไปใช แสวงหาผลประโยชนอื่นตอไป ที่ซ้ำรายยิ่งไปกวานั้นโอกาสที่อาชญากรที่กออาชญากรรมคอมพิวเตอร จะถูกจับมาดำเนินคดี และลงโทษแทบไมมีเลย อวิวาล ลิธานจากบริษัทวิจัยในกลุมบริษัทการเนอร 47

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ประมาณนอยกวา 1 ใน 700 ของอาชญากรรมทีเ่ กีย่ วของกับอาชญากรรมเอกลักษณบคุ คลจะถูกตัดสินลง โทษ1 ดังนั้นบทความนี้จึงมุงอธิบายเพื่อสรางความรูความเขาใจในหลักการเบื้องตนของการสื่อสาร และ มาตรการการรักษาความปลอดภัยในการสือ่ สาร โดยจะเริม่ ดวยการทำความรจู กั เทคโนโลยีทเี่ ปนรากฐาน ของการสือ่ สารทางอิเลคทรอนิกส คือ โทรศัพท และวิทยุ การขยายขอบเขตของการเชือ่ มตอสือ่ สารเปน เครือขาย และกลายเปนเครือขายที่สามารถสื่อสารไดทั้งเสียง และขอมูล และสุดทายจะไดกลาวถึง มาตรการรักษาความปลอดภัยในการสือ่ สารในอันทีจ่ ะปองกันอาชญากรรมคอมพิวเตอร

การสือ่ สาร ระบบโทรศัพท หลักการในการสือ่ สารดวยโทรศัพทมหี ลักการพืน้ ฐานทีง่ า ยมาก หลายทานอาจจะเคยทดลองเลนเมือ่ ครัง้ ยังเปนเด็กดวยการทำโทรศัพทถว ยกระดาษ คือ การนำถวยกระดาษสองถวยเชือ่ มตอกันโดยมีเสนดาย หรือ เสนลวดเปนสือ่ นำเสียงพูด แลวผลัดกันพูดกรอกลงไปในถวยกระดาษขณะทีอ่ กี ฝายแนบหูกบั ถวยอีกใบ เพือ่ ฟงเสียงทีว่ งิ่ ผานตามเสนดาย หรือเสนลวด ซึง่ โทรศัพทกม็ วี ธิ กี ารทำงานทีค่ ลายกัน คือ การเปลีย่ นเสียง พูดใหเปนสัญญาณไฟฟาเพื่อสงไปตามสายจนไปถึงปลายทางที่ซึ่งจะทำหนาที่เปลี่ยนสัญญาณไฟฟาให กลับเปนเสียงดังเดิม วิธนี มี้ ขี อ ดีกวาการทำของเลนแบบถวยกระดาษ คือ มีระยะความผิดเพีย้ นของสัญญาณ นอยกวา และระยะทางทีส่ ามารถติดตอสือ่ สารไดไกลกวา

รูปที่ 1 การสือ่ สารทางโทรศัพท

ระบบวิทยุ หลักการสือ่ สารในระบบวิทยุนนั้ จะเปลีย่ นเสียงเปนคลืน่ แมเหล็กไฟฟาแลวนำคลืน่ แมเหล็กไฟฟาทีไ่ ดไป ผสมกับคลืน่ แมเหล็กไฟฟาทีเ่ ปนคลืน่ ความถีเ่ ฉพาะเพือ่ ทำหนาทีเ่ ปนคลืน่ พาหะแลวสงกระจายแพรไปใน อากาศเมื่อเครื่องรับหมุนไปรับคลื่นพาหะที่ความถี่เฉพาะนั้นก็จะไดคลื่นแมเหล็กไฟฟาทั้งหมดที่อยูใน ความถีน่ นั้ แลวจึงเขาสกู ระบวนการแยกคลืน่ พาหะออกจากคลืน่ แมเหล็กไฟฟาแลวจึงแปลงคลืน่ แมเหล็ก ไฟฟาใหกลับเปนคลืน่ เสียงอีกครัง้ หนึง่ 1 Grand Theft Identity, Steven Levy and Brad Stone, Newsweek, Page 45, 5 Sep. 2005. ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

48

คลื่นที่เขา....

คลืน่ /ขาวสาร

คลืน่ พาหะ

คลื่นที่เขา....

สถานีสง

เสาอากาศ

คลื่นที่เขา.... คลืน่ พาหะ

คลืน่ /ขาวสาร

คลื่นที่เขา....

รูปที่ 2 การสือ่ สารทางคลืน่ วิทยุ 49

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

จากทีไ่ ดอธิบายใหเห็นทีร่ ะบบการสือ่ สารทัง้ แบบโทรศัพท และแบบวิทยุจะเห็นไดวา ทัง้ สองระบบมีขอ ดี และขอเสียแตกตางกันไป กลาวคือระบบวิทยุ หรือทีเ่ รียกวาระบบสือ่ สารแบบไรสายนัน้ มีขอ ดีกวาระบบ โทรศัพท คือ การทีไ่ มจำเปนตองการเดินสายเชือ่ มตอการสือ่ สารระหวางจุด แตจะมีขอ เสีย คือ ขอบเขต ของการติดตอสื่อสารจะคอนขางใกล ถาตองการใหติดตอสื่อสารไดไกลๆ จำเปนตองสรางสถานีสงที่ สามารถสงคลืน่ ไดแรงๆ ซึง่ สิน้ เปลืองพลังงานมากดวย (ซึง่ มักจะทำใหการสือ่ สารเปนแบบทางเดียวเสีย เปนสวนใหญ เชน สถานีวทิ ยุกระจายเสียง หรือสถานีโทรทัศน) นอกจากนีก้ ารจะติดตอสือ่ สารระหวาง จุดสื่อสารนั้นจำเปนตองอยูในแนวสายตา นั้นหมายความวาถึงแมจะสรางสถานีสงที่สามารถสงคลื่นได แรงมาก แตคลืน่ อาจเดินทางไปไมถงึ จุดหมายก็ไดหากถูกความโคงของผิวโลกบัง หรือถูกกำแพงหนาๆ กัน้ คลืน่ สัญญาณไมใหผา นไปได ดังนัน้ จึงมักจะสังเกตเห็นวาสถานีวทิ ยุ หรือสถานีโทรทัศนมกั จะสราง หอสูงเพือ่ ติดตัง้ เครือ่ งสงสัญญาณ หรือติดตัง้ เครือ่ งสงสัญญาณบนตึกสูงๆ ถาจะเปนการติดตอขามประเทศ หรือขามทวีปแบบไรสายจะเปนการติดตอสือ่ สารผานดาวเทียม สวนกรณีการสือ่ สารแบบโทรศัพท หรือ การสือ่ สารทีอ่ าศัยสารสือ่ สารนัน้ มีขอ ดี คือ อัตราการสูญเสียความเขมของสัญญาณในสงเชือ่ มตอการสือ่ สารต่ำกวาแบบไรสาย การถูกรบกวนจากสภาพอากาศนอยกวาจึงรัศมีการสือ่ สารทีไ่ กลกวา แตมขี อ เสีย คือ จำเปนตองการเดินสายเชือ่ มตอไปถึงจึงสือ่ สารได ดังนัน้ จึงไมคอ ยจะเหมาะสมหากตองมีการเคลือ่ น ยายจุดสือ่ สารอยเู สมอ หรือ พืน้ ทีท่ ตี่ อ งการสือ่ สารอยใู นพืน้ ทีท่ รุ กันดาร ระบบเครือขาย การเกิดขึน้ ของเครือขายก็เนือ่ งมาจากความตองการการติดตอสือ่ สารทีม่ ากขึน้ ในทีน่ จี้ ะขออธิบายโดยการ สมมุติใหระบบมีความซับซอนนอยโดยจะใชระบบโทรศัพทเอเปนตัวแทนในการอธิบาย ในกรณีที่มีคู สนทนาเพียง 2 ฝาย ก็จะมีคำจำเปนตองการสายเชือ่ มตอกันเพียง 1 สาย หากมีคสู นทนาเพิม่ ขึน้ อีก 1 คน สายการเชือ่ มตอก็จะตองเพิม่ อีก 2 เสน หากเพิม่ การใหบริการเปน 4 ก็จะมีความตองการเพิม่ สายการเชือ่ ม ตอจากเดิมจากทัง้ 3 จุดเดิมไปหาคสู นทนาทีเ่ พิม่ ขึน้ อีก 1 ดังนัน้ หากเปนดังนีเ้ ราก็จะสามารถคำนวณไดวา มีความจำเปนตองวางสายเพิม่ ขึน้ ตามจำนวนหมายเลขให บริการดังนี้ 2 3 4 5 6

หมายเลขใหบริการตองการใชสายการสือ่ สาร 1 สาย หรือ (2-1) หมายเลขใหบริการตองการใชสายการสือ่ สาร 3 สาย หรือ (3-1) + (2-1) หมายเลขใหบริการตองการใชสายการสือ่ สาร 6 สาย หรือ (4-1) + (3-1) + (2-1) หมายเลขใหบริการตองการใชสายการสือ่ สาร 10 สาย หรือ (5-1) + (4-1) + (3-1) + (2-1) หมายเลขใหบริการตองการใชสายการสือ่ สาร 15 สาย หรือ (6-1) + (5-1) + (4-1) + (3-1) + (2-1)

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

50

ซึง่ หากจำนวนหมายเลขใหบริการเปนจำนวน N จำนวนสายการเชือ่ มตอทีต่ อ งการก็ คือ จำนวน (N-1) + จำนวน (N-1-1) + จำนวน (N-1-1-1) + จำนวนทีน่ อ ยลงไปเรือ่ ยๆ จนถึงคา (3-1) + (2-1) ในทีส่ ดุ หรือ เขียนใหอยใู นรูปสมการ CL = = = =

(N-1) + (N-1-1) + (N-1-1-1) + .... + (6-1) + (5-1) + (4-1) + (3-1) + (2-1) ((N-1) + (2-1)) + ((N-1-1) + (3-1)) + ((N-1-1-1) + (4-1)) + ....

N + N + N + ... (จำนวนพจนทบี่ วกจะหายเหลือเพียงครึง่ หนึง่ ) N x (N-1)/2

CL คือ จำนวนสายการสือ่ สารทีจ่ ำเปนสำหรับการสือ่ สารสำหรับทุกเลขหมายในระบบ N คือ จำนวนเลขหมายในระบบบริการ

รูปที่ 3 ลักษณะการเชือ่ มตอการสือ่ สารทางโทรศัพท 5 เลขหมาย

จากทีก่ ลาวไปจะเห็นวาในกรณีทมี่ หี มายเลขใหบริการในระบบมาก เชน มากกวา 10 หมายเลขการวางสาย เชื่อมตอก็จะเริ่มเปนปญหาจึงไดมีการพัฒนาระบบการสลับคูสายสัญญาณ ซึ่งการใชระบบสลับคูสาย สัญญาณอาจจะใชพนักงานสลับสายสัญญาณ (Operator) หรือระบบสวิตชสลับคสู ายสัญญาณ (Switching Device) ทัง้ นีเ้ พราะวาโดยทัว่ ไปความตองการทีจ่ ะใชสายเชือ่ มตอสือ่ สารพรอมๆ กัน ในเวลาเดียวกันทัง้ หมดเปนไปไดยากมาก ซึง่ การใชระบบสลับคสู ายสัญญาณนัน้ เปนการประหยัด และเพิม่ ประสิทธิภาพใน การใหบริการของเครือขายดวย

51

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

เลขหมายบริการชุมสายที่ 1 เลขหมายบริการชุมสายที่ 2 รูปที่ 4 ลักษณะการเชือ่ มตอการสือ่ สารทางโทรศัพทโดยผานชุมสาย

ในกรณีทมี่ เี ครือขายหลายเครือขายเชือ่ มตอกัน และหมายเลขบริการในแตละชุมสายมาก อาจจะเปนไปได วามีการคับคัง่ ของการสือ่ สารในเครือขายบางขาย แตในขณะเดียวกันทีเ่ ครือขายอืน่ ๆ อาจจะไมมกี ารติดตอ สือ่ สารมากนัก เชน สมมุตวิ า ในขณะทีป่ ระเทศไทยเปนเวลา 18.00 นาฬิกา ทีป่ ระเทศมาเลเซียจะเปนเวลา 20.00 นาฬิกา เครือขายในประเทศไทยจะมีการคับคัง่ ของการสือ่ สารมาก ขณะทีป่ ระเทศมาเลเซียจะมีความ คับคัง่ ของการสือ่ สารนอยกวา จึงเปนไปไดทจี่ ะสามารถใชการสือ่ สารผานไปยังเครือขายประเทศมาเลเซีย กอนทีจ่ ะวิง่ กลับมายังเครือขายในประเทศไทย โดยจะใชอปุ กรณจำพวกเราทเตอร (Router) เราทเตอรจะมี เสนทางการเชื่อมโยงระหวางแตละเครือขายเก็บไวเปนตารางเสนทาง (Routing Table) ทำใหเราทเตอร สามารถหนาที่จัดหาเสนทาง และเลือกเสนทางที่เหมาะสมที่สุดเพื่อการติดตอชวยใหการติดตอระหวาง เครือขายไดอยางมีประสิทธิภาพ2 ซึง่ กรณีแบบนีจ้ ะมักจะทำกันเปนกรณีปกติในการสือ่ สารขอมูลระหวาง คอมพิวเตอร และในระบบอินเตอรเน็ต

รูปที่ 5 ตัวอยางการเชือ่ มตอการสือ่ สารผานชุมสาย เสนทางการสือ่ สารจากชุมสายที่ 1 ไป ชุมสายที่ 7 อาจจะเปน 1 – 3 – 7 , 1 – 3 – 5 -7, 1 – 4 – 6 -7, ฯลฯ 2 http://www.skn.ac.th/a_cd/syllabus/router.html, เราทเตอร, 30 Apr. 2007. ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

52

การรักษาความปลอดภัยในการสือ่ สาร ในปจจุบนั ปญหาอาชญากรรมคอมพิวเตอรทวั่ โลกมีแนวโนมเพิม่ มากขึน้ ทุกป ทัง้ นีเ้ พราะความแพรหลาย มากขึน้ ของเครือขายสือ่ สารทางคอมพิวเตอรขนาดใหญ ขอมูลทีถ่ า ยโอนในเครือขายสือ่ สารก็มเี พิม่ มากขึน้ อีกทั้งอัตราการเขาไปใชงานอินเตอรเน็ตของประชากรในทุกประเทศทั่วโลกก็เพิ่มขึ้น ทำใหการกอ อาชญากรรมคอมพิวเตอรมมี ากขึน้ เปนเงาตามตัว ดังเชนตัวเลขทีร่ ายงาน ในเว็บของศูนยฝก อบรมระบบ คอมพิวเตอรเครือขายและความปลอดภัยขอมูล (ACIS Professional Center) วาจำนวนคดีดา นอาชญากรรม ในประเทศเกาหลีใตมจี ำนวนทัง้ หมด 77,099 คดี ในป 2547 และเพิม่ เปน 88,731 คดี ในป 25483 ดังนัน้ ความสำคัญในการออกแบบ หรือสรางมาตรการสำหรับการรักษาความปลอดภัยในการสือ่ สารจึงมีมากขึน้ เปนลำดับ มาตรการการรักษาความปลอดภัยในการสื่อสาร4 ตามที่คณะกรรมการบริหารความปลอดภัยในระดับ อุตสาหกรรมเพือ่ คานาดาและนานาชาติ (Canadian and International Industrial Security Directorate CIISD) นัน้ จะเกีย่ วของกับการปองกันความลับ และความถูกตองของขาวสารทีไ่ ดรบั การจัดลำดับชัน้ ความ ลับ หรือถูกปองกันในขณะทีถ่ กู สงไปในชองทางการสือ่ สาร โดยทีใ่ นขณะเดียวกันจะตองประกันวาผทู ี่ ไดรบั อนุญาตใหสามารถเขาถึงขาวสารนัน้ จะไมถกู กีดกันออกไป มาตรการการรักษาความปลอดภัยในการ สือ่ สารนีจ้ ะตองถูกบังคับใชใหครอบคลุมทัง้ ระบบการสือ่ สาร การเชือ่ มตอ และอุปกรณทเี่ กีย่ วของตางๆ โดยมีวธิ กี าร และเครือ่ งมือทีใ่ ชในการรักษาความปลอดภัย เชน การปองกันการเขาถึงตัวทรัพยากร หรือ อุปกรณในระบบ, การเขารหัสขาวสาร ระเบียบวิธรี กั ษาความปลอดภัยในการขัน้ ตอนการสงขาวสาร และ การแพรกระจายขาวสาร เพื่อใหเขาใจโดยกระจางจะขออธิบายโดยใชรูปดังที่แสดงในขางลางเพื่อแสดงถึงแนวคิดในเรื่องของ มาตรการการรักษาความปลอดภัยในการสือ่ สาร สายที่ลักลอบดักฟง

รูปที่ 6 การลักลอบดักฟงการสนทนา 3 http://acisonline.net/article_prinya_eweek_150749.htm, กรณีศึกษาเกี่ยวกับ อาชญากรรมคอมพิวเตอร และ การใชกฎหมายการกระทำผิด เกี่ยวกับคอมพิวเตอรในกระบวนการยุติธรรมของประเทศเกาหลีใต (Case Study : Cyber Crime and IT Law in South Korea), ปริญญา หอมเอนก, 27 Apr. 2007.

4 http://www.ciisd.gc.ca/text/os/csc-e.asp, Communication Security (COMSEC), Canadian and International Industrial Security Directorate (CIISD), 27 Apr. 2007.

53

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

จากรูปจะเห็นวาในการสือ่ สารหากมีบคุ คล หรือฝายทีไ่ มอยใู นขายทีจ่ ะไดรบั ขอมูล หรือขาวสารสามารถ เขาถึงชองทางการสือ่ สารก็จะทำใหการสือ่ สารนัน้ ไมมคี วามปลอดภัย ดังนัน้ การสือ่ สารทีมคี วามปลอดภัย จะตองมีคณ ุ สมบัตใิ น 3 ประการ คือ การสือ่ สารนัน้ ตองเปนความลับ (Confidentiality) หมายถึง ขอมูล หรือขาวสารระหวางกันของ ผสู ง และผรู บั จะตองไมถกู รับรโู ดยบุคคลทีไ่ มเกีย่ วของ แมขอ มูล และขาวสารนัน้ จะถูกดักจับโดย ผทู ไี่ มประสงคดี แตผทู ไี่ มประสงคดนี นั้ จะตองไมรถู งึ ความหมาย หรือขอความสำคัญของเนือ้ หา ในตัวสารทีไ่ ดไป

z

ความถูกตองนาเชือ่ ถือของขาวสาร (Data Integrity) หมายถึง ขอมูล และขาวสารทีส่ อื่ สารระหวาง กันของทัง้ สองฝายนัน้ จะตองมีความถูกตอง นาเชือ่ ถือสามารถยืนยันไดวา เปนขอความทีท่ งั้ สองฝาย ตองการสื่อถึงกันจริง มิไดถูกดัดแปลง แกไข หรือตกหลน สูญหาย ไปบางสวน หรือทั้งหมดใน ระหวางการสือ่ สารถึงกัน

z

การยืนยันตัวตนทีแ่ ทจริงของผสู ง สารและผรู บั สาร (Authentication) หมายถึง การรับรองยืนยัน ทีร่ ะบุวาทัง้ ผสู งสาร และผรู ับสารทีเ่ ปนบุคคลทีถ่ ูกตองตามทีก่ ลาวอางวาเปนผสู ง และผรู ับสาร ไม ใชผสู ง หรือผรู บั ถูกแอบอางเอาชือ่ มาดำเนินการ เชนในกรณีทมี่ ี อาชญากรขโมยขอมูลบัตรเครดิต แลว ใชขอ มูลนัน้ ทำรายการซือ้ สินคาทางอินเตอรทงั้ ทีต่ วั เจาของบัตรเครดิตจริงไมรเู รือ่ งเลย z

จากที่กลาวในขางตนในเรื่องคุณสมบัติของการสื่อสารที่ปลอดภัย ตอไปผูเขียนอยากอธิบายถึงวิธีการที่ นิยมใชกันในเพือ่ สรางความปลอดภัยใหกับการสือ่ สาร

การทำใหการสือ่ สารเปนความลับ การที่จะทำใหขอมูล และขาวสารที่จะสื่อถึงกันนั้นเปนความลับนั้นสามารถทำไดโดยอาศัยการเขารหัส ขอมูล (Cryptography) กระบวนการเขารหัสจะทำงานในลักษณะการแปลงขอมูล ขอความ หรือขาวสาร จากขอความขาวสารทีบ่ คุ คลโดยทัว่ ไปสามารถเขาใจไดใหกลายเปนขอความขาวสารทีบ่ คุ คลธรรมดาไม สามารถเขาใจได หรือไมมคี วามหมายแมจะไดรบั ขอความขาวสารนัน้ มา เวนแตจะถูกถอดรหัสใหกลับ คืนมาเปนขอความขาวสารกอนจะถูกเขารหัส ซึ่งหลักการทำงานจะมีองคประกอบสำคัญ 2 สวน คือ 1) กรรมวิธใี นการเขารหัส/ถอดรหัส และ 2) กุญแจสำหรับกรรมวิธใี นการเขารหัส/ถอดรหัส ในทีน่ จี้ ะ ขอยกตัวอยางแบบงายๆ เชน การเขารหัสโดยวิธกี ารแทนทีอ่ กั ษรในลำดับสลับ โดยมีกญ ุ แจในการเขา รหัสเปนลำดับอักษรถัดไป 6 ลำดับ ดังนัน้ จึงสามารถสรางเปนตารางสำหรับใชในการแปลงเปนรหัส ไดดงั ตารางขางลางนี้

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

54

อักขระปกติ อักขระเขารหัส อักขระปกติ อักขระเขารหัส อักขระปกติ อักขระเขารหัส ก ง ข จ ค ฉ ค ช ฅ ซ ฆ ฌ ง ญ จ ฎ ฉ ฏ ช ฐ ซ ฑ ฌ ฒ ญ ณ ฎ ด ฏ ต ฐ ถ ฑ ท ฒ ธ ณ น ด บ ต ป ถ ผ ท ฝ ธ พ น ฟ บ ภ ป ม ผ ย ฝ ร พ ล ฟ ว ภ ศ ม ษ ย ส ร ห ล ฬ ว อ ศ ฮ ษ ก ส ข ห ค ฬ ค อ ฅ ฮ ฆ ตารางที่ 1 ตารางตัวอยางการเขารหัสดวยกุญแจรหัส “ง”

เมือ่ นำขอความทีต่ อ งการจะเขารหัส เชน “ทดสอบ” ผานการเขารหัสก็จะไดขอ ความวา “ฝบขฅภ” เมือ่ ผู ทีไ่ ดรบั ขอความทราบกุญแจรหัสวา คือ “ง” ก็จะสามารถถอดรหัสไดเปนขอความทีถ่ กู ตอง ในกรณีภาษา ไทยทีม่ สี ระ และวรรณยุกตอาจจะใชกรรมวิธใี นการเขารหัส/ถอดรหัส และกุญแจสรางเปนตารางแยกขึน้ มาตางหากสำหรับสระและวรรณยุกต หรือจะนำสระและวรรณยุกตมาประมวลผลรวมในกลมุ เดียวกันกับ พยัญชนะทัง้ 44 ตัวก็ได ทัง้ นีข้ นึ้ กับการออกแบบ และระดับของความตองการความปลอดภัยในการรักษา ความลับ อยางไรก็ดีจะเห็นวาในกรณีที่เราใชกุญแจโดยการแทนที่อักษรดวยอักษรที่สลับลำดับเพียงครั้งเดียวอาจ จะมีความปลอดภัยไมมากนัก เนื่องจากหากมีผูตองการจะทำลายการการเขารหัส มีความอดทนมากพอ ก็จะสามารถทดลองทำลายการเขารหัสโดยการสลับลำดับของอักษรเริ่มตนจากสลับ 1 ลำดับ, 2 ลำดับ, 3 ลำดับ ตอไปเรื่อยๆ จนสามารถทำลายรหัสได ซึ่งโอกาสในการสลับลำดับมีเพียง 43 ลำดับเทานั้น ในกรณีตวั อยางนี้ วิธที จี่ ะเพิม่ ความปลอดภัยในการรักษาความลับนัน่ คือการเพิม่ ขัน้ ตอนในการสลับลำดับ หรือเพิม่ จำนวนครัง้ ในการสลับลำดับ เชนเมือ่ ไดขอ ความทีเ่ ขารหัสในขัน้ แรกแลวใหนำไปเขารหัสซ้ำอีก

55

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ครัง้ โดยในครัง้ นีจ้ ะสลับลำดับใหม ซึง่ อาจจะเปนลำดับที่ 3 ดังนัน้ หากผทู ตี่ อ งการจะถอดรหัสตองการ จะทำลายรหัสโดยใชวธิ กี ารแบบทือ่ ๆ (Brute force) นักเจาะทำลายรหัสจะตองทดลองพยายามถึง 1849 รูปแบบ (43 x 43) ดังนัน้ ทานผอู า นจึงจะพอมองเห็นวายิง่ ความเปนไปไดในการสลับทีข่ องอักขระ และ ความยาวของกุญแจเพิ่มมากขึ้นเทาใด โอกาสที่รหัสจะถูกทำลายไดก็จะมีนอยลงเทานั้น5 แตขอจำกัดที่ จะจำกัดไมใหกญ ุ แจยาวไมมที สี่ นิ้ สุด คือ เวลาทีใ่ ชในการประมวลผลเพือ่ ทีจ่ ะเขารหัส และถอดรหัสเมือ่ มีกญ ุ แจรหัสทีถ่ กู ตอง แตทวาปญหาเรือ่ งการทำใหการสือ่ สารนัน้ เปนความลับนัน้ ยังมีปญ  หาอยอู กี หนึง่ เรือ่ ง คือ การทีจ่ ะทำให บุคคลภายนอกไมสามารถทราบไดวา กุญแจรหัสคืออะไร ในกรณีทกี่ รรมวิธกี ารเขารหัสและถอดรหัสเปน แบบสมมาตร (Symmetrical algorithms) หมายความวากุญแจการเขารหัส และกุญแจถอดรหัสเปนกุญแจ อันเดียวกัน ทำใหตอ งมีความเสีย่ งเมือ่ ตองการสงขอมูลใหทงั้ สองฝายทราบเกีย่ วกับกุญแจรหัส ซึง่ สามารถ แกไขโดยใชกรรมวิธีการเขารหัสและถอดรหัสเปนแบบอสมมาตร (Asymmetrical algorithms) โดย กรรมวิธใี นการเขารหัสและถอดรหัสใชกญ ุ แจสองดอก คือกุญแจเขารหัส และ กุญแจถอดรหัส สำหรับ กุญแจเขารหัสทีเ่ ปนคกู บั กุญแจถอดรหัสนัน้ สามารถเปดเผยใหทราบไดโดยทัว่ ไป ดังนัน้ ในจึงมีชอื่ เรียก วา กุญแจสาธารณะ (Public key) สวนกุญแจถอดรหัสนัน้ จะไมเปนทีเ่ ปดเผย ดังนัน้ จึงเรียกวา กุญแจสวน บุคคล (Private key) ฉะนัน้ ใครก็ตามทีท่ ราบกุญแจสาธารณะจะสามารถเขารหัสโดยกุญแจสาธารณะแลว สงขอความเขารหัสไปแตเฉพาะผรู บั ทีม่ กี ญ ุ แจสวนบุคคลเทานัน้ จึงจะสามารถถอดรหัสได กุญแจสาธารณะ (ผรู บั )

ขอความปกติ

กรรมวิธเี ขารหัส

กุญแจสวนบุคคล(ผูรับ)

กรรมวิธถี อดรหัส

ขอความเขารหัส

รูปที่ 7 กระบวนการเขารหัสแบบอสมมาตรา

1 ปจจุบันความยาวของกุญแจที่ไดรับการยอมรับวามีความปลอดภัยสูงมีความยาวรหัส 1024 บิต หรือ128 ตัวอักขระ ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

56

ขอความปกติ

การปกปองและรักษาความถูกตองของการสือ่ สาร สำหรับกรณีการพิสูจนยืนยันความถูกตอง นาเชื่อถือวาเปนขอความที่ทั้งสองฝายตองการสื่อถึงกันจริง มิไดถกู ดัดแปลง แกไข หรือตกหลน สูญหาย ไปบางสวน หรือทัง้ หมดในระหวางการสือ่ สารถึงกันนัน้ สามารถทำไดโดยการใชกรรมวิธเี พือ่ ประมวลเปนผลสรุปรวมของขาวสาร (Hash function)ไดออกมาเปน ขอมูล หรือขาวสารชุดหนึง่ (Checksum หรือ Digital summary) ถาจะอธิบายใหงา ยๆ ใหทา นผอู า นลอง นึกดูวา คลายกับการสงโทรสารทีม่ กั จะมีใบปะหนาสรุปวาเอกสารทีส่ ง มีทงั้ หมดกีห่ นา และทีเ่ อกสารแต ละหนาจะเขียนวาเปนหนาที่เทาไรจากทั้งหมด เชน 1/4, 2/4, ..., 4/4 และที่ปลายเอกสารในแตละหนา จะแสดงขอความสัน้ ๆ ทีข่ นึ้ ตนในหนาถัดไป สำหรับในกรณีของกรรมวิธกี ารประมวลผลสรุปรวมขาว สาร เมือ่ ผรู บั ไดรบั ขาวสารนัน้ แลวนำขาวสารนัน้ ไปประมวลผลดวยกรรมวิธเี ดียวกันก็จะทราบวาผลสรุป รวมขาวสารคืออะไร และหากคาทีไ่ ดนนั้ แตกตางจากคาทีก่ ำกับมาจากทางฝง ผสู ง ผรู บั ก็จะทราบไดทนั ที วาขาวสารทีไ่ ดรบั มีความผิดปกติ ไมถกู ตอง ผรู บั ก็เพียงติดตอผสู ง ใหสง ขาวสารเดิมซ้ำอีกครัง้ หนึง่ ขอความ ............................> กรรมวิธปี ระมวลผลสรุป ............................> ขอความ + ผลสรุปรวมขาวสาร

เปรียบเทียบ

ขอความ + ผลสรุปรวมขาวสาร(ผูสง)

......................................> กรรมวิธปี ระมวลผลสรุป ....................................> ผลสรุปรวมขาวสาร (ผูรับ) การยืนยันตัวตนทีแ่ ทจริงของผสู ง สารและผรู บั สาร ในหัวขอสุดทายทีเ่ ราจะตองคำนึงถึงในมาตรการการรักษาความปลอดภัยในการสือ่ สาร คือ การยืนยันตัว ตนทีแทจริงของผสู ง สาร และรับสาร ซึง่ วิธกี ารนีก้ ค็ อื การใชลายมือชือ่ ดิจติ อล (Digital Signature) ซึง่ วิธี การสือ่ สารจะคลายกับการเขารหัสโดยทัว่ ไปเพียงแตในขัน้ ตอนการเขารหัสจะใชกญ ุ แจรหัสสวนบุคคล ของผสู ง เพือ่ ทำกรรมวิธกี ารเขารหัส เมือ่ ขอมูล ขาวสารไปถึงยังผรู บั สวนผรู บั จะใชกญ ุ แจสาธารณะของ ผสู ง ถอดรหัสหากผลสรุปรวมขาวสารทีไ่ ดหลักการถอดรหัสไดออกมาอยางถูกตองก็จะเปนการยืนยันวา ผูสงเปนผูสงขาวสารที่แทจริง

57

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

กุญแจสวนบุคคล (ผสู ง )

กุญแจสาธารณะ (ผสู ง )

กรรมวิธเี ขารหัส + ลงลายมือชือ่ ขอความตนฉบับ

กรรมวิธถี อดรหัส + การรับรองลายมือชือ่

ขอความเขารหัสพรอมลงลายมือชื่อกำกับ

ขอความทีผ่ า นการรับรอง

รูปที่ 8 กระบวนการสรางและตรวจสอบการลงลายมือชือ่ ดิจติ อล

การวางมาตรการการรักษาความปลอดภัยในองครวม จากทีก่ ลาวมาในขางตนเปนเพียงมาตรการในการรักษาความปลอดภัยในกระบวนการสือ่ สารเทานัน้ แต วาการโจมตีตอ ระบบรักษาความปลอดภัยนัน้ อาชญากรจะใชวธิ กี ารหลายรูปแบบ เชน การวางกับดัก การ ลักลอบดักจับขอมูล การใชโปรแกรมเพือ่ ควบคุมเครือ่ งคอมพิวเตอรอนื่ (Bot and Drone) ฯลฯ ดังนัน้ จึง จำเปนทีผ่ ทู วี่ างระบบรักษาความปลอดภัยจะตองระลึกไวเสมอระบบรักษาความปลอดภัยจะแข็งแกรงทีส่ ดุ เทากับจุดที่ออนแอที่สุดในระบบ ฉะนั้นการวางนโยบายเพื่อสรางเสริมความปลอดภัยในเครือขาย คอมพิวเตอร การใหความรแู กผปู ฏิบตั งิ าน ผใู ชงาน และผทู เี่ กีย่ วของ การตรวจสอบอุปกรณเครือ่ งใช การ ควบคุมการเขาถึงและการใชงานอุปกรณตา งๆ โดยรอบคอบ และการตรวจสอบโปรแกรมทีใ่ ชงานตางๆ จึงตองไดรับการพิจารณา และมีมาตรการควบคุมที่เหมาะสม ซึ่งโดยหลักแลวจะสามารถแบงไดเปน 3 สวน คือ6 การควบคุมการบริหารจัดการ (Administrative controls) การควบคุมการพัฒนาโปรแกรม (System development controls) การควบคุมการปฏิบตั กิ าร (Processing controls) การควบคุมในระดับการบริหารจัดการจะเปนการควบคุมในเชิงการวางกรอบนโยบาย ตลอดจนถึงกรอบ วิธปี ฏิบตั งิ านทีเ่ กีย่ วของในระบบคอมพิวเตอร ซึง่ ไดแก 6โปรดศึกษารายละเอียดจากวารสารยุติธรรมคูขนานฉบับที่ 1, 1 พ.ย. 2549 ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

58

z z

z z

การวางมาตรการรักษาความปลอดภัยของทรัพยสนิ และการเขาใชงานระบบคอมพิวเตอรและ ขอมูล การกำหนดกรอบวิธีปฏิบัติและนโยบายในการใชงานระบบคอมพิวเตอรขององคกรสำหรับ พนักงาน การควบคุมการกระจาย การแจกจายผลลัพธ และรายงาน การกำหนดชวงเวลาใน ปฏิบตั งิ านเพือ่ จะไดพบสิง่ ผิดสังเกตไดงา ยขึน้ ในกรณีทมี่ กี ารปฏิบตั งิ านนอกเหนือจากชวงเวลา ทีก่ ำหนด การกำหนดขอบเขต และแบงแยกอำนาจ การตรวจสอบซึง่ กันและกันระหวางหนวยงาน หรือ ผทู ี่ปฏิบตั ิงาน การควบคุมการใชงานในระบบเครือขาย และในระบบอินเตอรเน็ต

การควบคุมการพัฒนาโปแกรม การพัฒนาระบบงานคอมพิวเตอรไมวาจะเปนการเขียนโปรแกรมขึ้นมา สำหรับการทำงานโดยเฉพาะสำหรับองคกร หรือการซื้อโปแกรมสำเร็จรูปมาเพื่อปรับใชกับงานของ องคกร สิง่ ทีอ่ งคกรตองสนใจควบคุมดูแล คือ z เอกสารประกอบของการพัฒนาระบบ และคม ู อื การการใชงานของระบบ z การทดสอบโปรแกรม และระบบอืน ่ ๆ ทีเ่ กีย่ วโยง การควบคุมในการปฏิบัติการ การควบคุมในการปฏิบัตกิ ารเพื่อเปนการรับประกันวาการปฏิบัตงิ านของ ระบบจะมีความถูกตอง ครบถวน โดยผูที่มีอำนาจในการสั่งการเทานั้น ซึ่งการควบคุมในจะควบคุมใน ทุกกระบวนการของการปฏิบตั งิ านตัง้ แตการปอนขอมูลเขา การปฏิบตั งิ านตามชุดคำสัง่ การแสดงผลและ รายงาน ตลอดจนรวมถึงการควบคุมการปรับปรุงขอมูลทีก่ ระทำกับแฟมขอมูลและฐานขอมูล ตัวอยางใน การตรวจสอบทีเ่ ปนไปได อาทิเชน z ในขัน ้ ตอนของการปอนขอมูลเขาจะตองมีการควบคุมทีส่ ำคัญ คือ การปอนขอมูลใหครบถวน การตรวจสอบความถูกตองของขอมูลทีป่ อ นเขาไป z ในขั้นการปฏิบัติ ในบางครั้งกอนที่ระบบจะดำเนินการประมวลผลตอ ระบบจะถามถึงรหัส พนักงาน และรหัสอนุมตั ิ z ในขั้นของการรายงานผล ระบบจะตองมีการควบคุมเพื่อใหแนใจวาผลลัพธจากการประมวล ผลจะถูกสงไปยังผูที่มีสิทธิ์ไดรับขอมูลนั้นอยางแทจริง การตรวจสอบ คือ วิธปี ฏิบตั เิ พือ่ ใหเกิดความมัน่ ใจวาการวางมาตรการนโยบายในการใชงานระบบ การใช งานระบบ ระบบทีป่ ฏิบตั งิ านอยู และมาตรฐานในการควบคุมเปนไปอยางถูกตอง เหมาะสมและรัดกุมตาม สมควร เครือ่ งมือและวิธกี ารเพือ่ การตรวจสอบสามารถแยกเปนประเภทตางๆ ไดดงั นี้ z การตรวจสอบโดยใชขอ  มูลทดสอบ z การตรวจสอบคำสัง่ ปฏิบต ั งิ านในขัน้ ตอนตางๆ z การตรวจสอบการปฏิบต ั งิ านใหหนวยงานสมมุติ หรือลูกคาสมมุติ z การใชโปรแกรมเพือ ่ ชวยในการตรวจสอบ

59

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

แหลงขอมูลเพือ่ การอางอิงและศึกษาเพิม่ เติม http://electronics.howstuffworks.com/question250.htm, Is it possible to detect if someone is illegally using my phone line?, 27 Apr. 2007. http://www.pgpi.org/doc/pgpintro/, How PGP works, 17 May 2007. http://www.skn.ac.th/a_cd/syllabus/router.html, เราทเตอร, 30 Apr. 2007. http://www2.cs.science.cmu.ac.th/cs202/document/cs202_2.pdf, การสือ่ สารขอมูลเบือ้ งตน (Data Communication), 6 May 2007.

Axis Communications AB, http://www.axis.com/documentation/whitepaper/security.pdf, Communication Security. - available techniques., 24 Feb. 2003.

Canadian and International Industrial Security Directorate (CIISD), http://www.ciisd.gc.ca/text/os/ csc-e.asp, Communication Security (COMSEC), 27 Apr. 2007.

Computer Science and Telecommunication Board, Division on Engineering and Physical Sciences, National Research Council, Cybersecurity Today and Tomorrow: Pay Now or Pay Later, National Academy Press, Washington, D.C. 2002.

Marshall Brain, http://electronics.howstuffworks.com/telephone.htm, How Telephones Work, 27 Apr. 2007.

Ross J. Anderson, Security Engineering: A Guide to Building Dependable Distributed Systems, John Wiley & Sons Inc., 2001.

Steven Levy and Brad Stone, Newsweek, Grand Theft Identity, Page 42 – 48, 5 Sep. 2005.

Tom Harris, http://electronics.howstuffworks.com/wiretapping.htm, How Wiretapping Works, 27 Apr. 2007. จตุชยั แพงจันทร, Master in Security, อรรณพ ขันธิกลุ (บรรณาธิการ), อินโฟเพรส (Infopress), บริษทั ไอดีซี อินโฟ ดิส- ทริบิวเตอร เซ็นเตอร จำกัด, นนทบุรี, มีนาคม 2550. ปริญญา หอมเอนก, http://acisonline.net/article_prinya_eweek_150749.htm, กรณีศึกษาเกี่ยวกับ อาชญากรรมคอมพิวเตอร และ การใชกฎหมายการกระทำผิดเกีย่ วกับคอมพิวเตอรในกระบวนการยุตธิ รรม ของประเทศเกาหลีใต (Case Study : Cyber Crime and IT Law in South Korea), 27 Apr. 2007. ศิรวิ รรณ อภิสริ เิ ดช, http://www.thaicert.nectec.or.th/paper/encryption/pgp.php, การเขารหัสอี-เมลและ เซ็นรับรองดวย PGP, 17 May 2007.

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

60

ดร.อมร วาณิชวิวฒ ั น

ดร.อมร วาณิชวิวฒ ั น บทนำ คำวา “ทหารอาชีพ” เปนคำกลาวทีต่ อ งอาศัยการตีความทัง้ อยางกวางและอยางแคบตามบริบทของสังคมและ วัฒนธรรม (social and cultural context) ของแตละประเทศและระบอบการเมืองการปกครองทีแ่ ตกตางกัน ดังจะเห็นไดชัดเจนระหวางประเทศสังคมนิยมคอมมิวนิสตและประเทศที่มีการปกครองในระบอบ ประชาธิปไตยรวมไปถึงประเทศทีอ่ ยภู ายใตการปกครองโดยคณะผนู ำของกองทัพทีท่ ำใหบทบาทภารกิจ ของทหารในความหมายของประเทศทีม่ กี ารบริหารปกครองแตกตางกันเหลานีม้ รี ายละเอียดภารกิจหนาที่ หลักและปลีกยอยแตกตางกันออกไปตามเปาประสงคและพันธกิจกองทัพของประเทศนัน้ ๆ อยางไรก็ดโี ดยเนือ้ หาขอบขายความหมายทางวิชาการทัว่ ไปแลว คำวา “ความเปนอาชีพหรือทำอยางมืออาชีพ (professionalism)” มีความหมายอันเปนทืย่ อมรับทัว่ กันวา หมายถึง ความสามารถในการทำกิจการงานให สำเร็จบรรลุเปาประสงคตามลักษณะอาชีพที่เปนมาตรฐาน ซึ่งเปนคำที่ตรงขามกับคำวา “มือสมัครเลน (amateurs)”1 ทีข่ าดความจริงจังหรือมีความยัง่ ยืนถาวรนอยกวา หากพิจารณาถึงแนวความคิดที่ Samuel P Huntington 2 ศาสตราจารยแหงมหาวิทยาลัยฮารวารด ผเู คยเปน หนึง่ ในคณะทำงานดานความมัน่ คงของอดีตประธานาธิบดี Lyndon B Johnson ผลู ว งลับ ไดกลาวถึง “ความ เปนมืออาชีพของทหารหรือกองทัพ” ไวในผลงานทีไ่ ดรบั การยกยองใหเปนงานเขียนทรงคุณคา (classic work) ในชือ่ Soldier and the State ถึงความหมายของการบรรลุความเปนทหารอาชีพวา จะตองประกอบ ดวย3 ความชำนาญการ (expertise) ความรับผิดชอบ (responsibility) และการมีสว นรวมในการตัดสินใจตอ สาธารณะ (corporate)4 คำกลาวของ Huntington เทากับยืนยันไดวา ในระบอบประชาธิปไตย ความเปนทหารอาชีพจะไมถกู ตัดขาด จากโลกภายนอกอยางสิน้ เชิง หรือแมแตจะมีความพยายามใดๆ ทีเ่ ปนไปเพือ่ จำกัดบทบาทขอบเขตของกอง 1 ที่มา JUDY Pearsall (ed) The Concise Oxford Dictionary 10th edition (Oxford University Press Oxford 2001) 1141 2

Samuel P Huntington ไดเขียนหนังสือ Soldier and the State (Harvard University Press) ในป 1957 หรือ 12 ป หลังสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สอง ซึ่ง โลกกำลังเผชิญกับภัยจากสงครามรูปแบบใหมที่เรียกวา “สงครามเย็น (Cold War) อันเปนความขัดแยงระหวางคายประชาธิปไตยที่มีสหรัฐอเมริกาเปน แกนนำ กับสหภาพโซเวียตรัสเซีย (ชื่อในขณะนั้น) ที่มีการปกครองดวยลัทธิคอมมิวนิสต ซึ่งสหรัฐอเมริกาประเทศที่ Huntington เปนพลเมืองอยูนั้น บทบาทของทหารกับการเมืองมีมากอยางนาเปนหวงวาจะมีผลกระทบตอความเปนประเทศเสรีนิยมที่นาจะถึงคราวแหงการพิจารณาจำกัดบทบาทของ กองทัพใหอยูในขอบเขตที่สมควร 3 ที่มา http://kingsofwar.wordpress.com/2007/10/17/the-paucity-of-professionalism/ 4 Gordon Marshall ไดใหนิยามคำวา corporate society คือ การที่สังคมหนึ่งๆ ไดใหโอกาสกลุมผลประโยชนที่เปนองคกรขนาดใหญและมีอิทธิพลสูง ไดเขามามีสวนรวมในกระบวนการตัดสินใจเพื่อสาธารณะทั้งในดานเศรษฐกิจ การเมืองและสังคม (ที่มา Gordon Marshall Dictionary of Sociology (Oxford University Press Oxford 1998) 122 63

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ทัพใหเปนองคกรเอกเทศ (autonomy) โดยมีการควบคุมดวยระเบียบกฎหมายทีเ่ ขมงวดอยางทีเ่ ขาใจกันผิดๆ เพราะนอกจากการกระทำทีก่ ลาวถึงจะเปนสิง่ ทีเ่ ปนไปไดยากในทางปฎิบตั แิ ลว ในฐานะทีท่ หารและกองทัพ รวมถึงภาคประชาชนและองคกรเครือขายสถาบันตางๆ จะตองอยรู ว มกันในโครงสรางใหญของระบบสังคม สิง่ ทีร่ ฐั บาลซึง่ มาจากการเลือกตัง้ หรือทีเ่ รียกกันวา “รัฐบาลพลเรือน” จะตองกระทำใหได คือ การจัดวาง ตำแหนง “ทีเ่ หมาะสม” ในกรอบของการดำเนินกิจกรรมตางๆ ใหทกุ ภาคสวนไดเขามามีสว นรวมอยางเปน ธรรม ตามความรคู วามชำนาญและความสามารถทีม่ อี ยแู ตกตางกันออกไปเพือ่ ความมีประสิทธิภาพในการ บริหารจัดการ ซึง่ จะเปนกระบวนการหนึง่ ทีจ่ ะลดทอนโอกาสทีท่ หารหรือกองทัพจะเขามากาวกายหรือยงุ เกีย่ วกับการเมืองหรือในทางกลับกันยอมจะเปนการยากที่ “การเมือง” จะเขาไปแทรกแซงหรือทำลายความ เปนเอกภาพของกองทัพไดอยางทีแ่ ลวๆ มา5 สำหรับการศึกษาประเด็นวาดวย “ทหารอาชีพกับประชาธิปไตย” นี้ นอกจากจะดำเนินการศึกษาวิจยั ผานการ คนควาเก็บรวบรวมขอมูลจากเอกสารอางอิงและหนังสือตำราทีเ่ กีย่ วของแลว ยังไดรบั ความกรุณาจากผแู ทน ของสถานเอกอัครราชทูตตางประเทศบางแหงในประเทศไทย ทีม่ บี ทบาททางดานการทหารในระดับแนว หนาในเขตภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต ที่ไดกรุณาใหขอคิดเห็นตอการปรับปรุงพัฒนากองทัพของ ไทยอยางไมเปนทางการ เนือ่ งดวยทัศนะความคิดเห็นสวนบุคคลทีไ่ ดรบั มานี้ ผใู หขอ มูลไมประสงคจะให มีการเปดเผยชือ่ และสังกัด เพราะสภาวการณทางการเมืองการปกครองไทยในปจจุบนั (ขณะเขียนบทความ พ.ย. 2550) ทางผใู หขอ มูลเห็นวายังมีความลอแหลมและเกรงวาจะมีผลกระทบตอความสัมพันธระหวาง ประเทศ ทำใหการนำเสนอในสวนนีจ้ ะกลาวถึงประเด็นตางๆ ทีไ่ ดรบั มาจากผใู หขอ มูลในลักษณะเปน ภาพรวมของความคิดเห็นทีไ่ ดรบั จากการสัมภาษณผสมผสานเขากับขอเสนอแนะทางวิชาการจากแหลงคน ควาอืน่ ๆ ไปพรอมๆ กัน

กองทัพกับระบบการเมือง และกลมุ ผลประโยชน ทัง้ นีเ้ พือ่ ใหเกิดความเขาใจเกีย่ วกับการดำเนินการไปสกู ารพัฒนากองทัพใหเปนทหารอาชีพภายใตการเมือง การปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยเ ปนพระประมุข สิง่ ทีจ่ ะตองใหความสำคัญและ ทำความเขาใจตรงกันในเบือ้ งตน คือ เรือ่ งวาดวยระบบการเมืองในระบอบประชาธิปไตยทีม่ คี วามซับซอน ในแงความตองการทีแ่ อบแฝง (Hidden agenda) ไมตอ งตรงกันของกลมุ ผลประโยชนตา งๆ ในสังคม (vested interest groups) ซึง่ กองทัพเองดังไดนยิ ามไวขา งตนจัดวาเปนกลมุ ผลประโยชนในเชิง “อำนาจ” และยังมี บทบาทเปรียบไดกบั เปนตัวแสดงหนึง่ (actor) ในฐานะผปู กปองรักษาความมัน่ คงแหงรัฐ จึงเกิดภาพซอน ของภารกิจหนาทีแ่ ละพันธกิจสำคัญทีม่ รี ปู แบบเฉพาะ และไมอาจหลีกเลีย่ งการนำเสนอใหเห็นถึงความเกีย่ ว เนือ่ งสัมพันธกบั กลมุ ผลประโยชนอนื่ ๆ ในสังคมรวมทัง้ ระบบการเมืองทีค่ รอบทุกภาคสวนของสังคมอยู 5

L W Pye ไดกลาวถึงสวนดีที่กองทัพไดเขามามีบทบาทนำในการเปลี่ยนแปลงทางสังคมบางสังคม (change agent) วา บางครั้งประโยชนของรัฐบาล ทหารคือการสรางแรงกดดันใหสังคมและเศรษฐกิจเปลี่ยนไปในทิศทางที่เปนความคาดหวังของสังคมสวนรวมไดอยางมีประสิทธิภาพกวารัฐบาล พลเรือน ดวยเหตุปจจัยทางความพรอมดานการจัดระบบระเบียบองคกร เทคโนโลยีตางๆ ที่มีอยูแลว (ที่มา M Janowitz The Military in the Political development of the New Nations (University of Chicago Press Chicago 1964) pp 75-83

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

64

ทัง้ นีร้ ะบบการเมืองของประเทศไทยหรือประเทศใดๆ ในโลกหากใชแนวคิดของ William C Mitchell และ Randy T Simmons นักรัฐศาสตรชาวอเมริกนั จะเห็นไดวา เปนเรือ่ งทีส่ ามารถพิจารณาไดดว ยการประยุกต หลัก “ทฤษฎีทางเลือกทีเ่ ต็มไปดวยเหตุผล (Rational Choice theory)” มาเปนแนวทางในการศึกษาปญหา อุปสรรคและรูปแบบการกำหนดทิศทางนโยบายหรือความเปนไปตางๆ ในสังคม (โปรดดูภาพแสดงระบบ การเมืองถัดจากนีไ้ ปเพือ่ ประกอบการพิจารณาดวย) ดวยเหตุผลความเชือ่ ทีว่ า มนุษยในฐานะสัตวสงั คมและเปนสัตวการเมืองในขณะเดียวกัน (political animal)6 ทีม่ คี วามสามารถในการคิดพิจารณาและตัดสินใจเลือกทีจ่ ะกระทำหรือไมกระทำสิง่ ใดโดยยึดถือเปาหมายวิธี การ (Means Ends Approach) คือ เครือ่ งบงชีป้ ระการหนึง่ วา มนุษยใชเหตุใชผลในการตัดสินใจดำเนินกิจการ ทัง้ หลายทัง้ ปวง ในขณะทีส่ งั คมมนุษยเต็มไปดวยกลมุ ผลประโยชนมากมาย และหากมองในระบบการเมือง ทัง้ Mitchell และ Simmons แสดงทัศนะตามแผนภูมิตอไปนี้วามีองคประกอบของกลุมผลประโยชนหลักๆ ที่เกี่ยวของ ปฎิสมั พันธกนั อยปู ระกอบไปดวย

Security Maximization BUREAUCRATS

CONSUMERS

Utility Maximization

?

Profit Maximization

PRODUCERS

POLITICTICANS

Vote Maximization ภาพแสดงระบบการเมือง ( The Political System)7 (ก) ขาราชการประจำพนักงานของรัฐ รวมทัง้ กองทัพ (ข) ผผู ลิตซึง่ ก็คอื บรรดาพอคานักธุรกิจ ตามมาดวย (ค) นักการเมือง และ (ง)ประชาชนในฐานะผบู ริโภค ตามแผนภูมขิ า งตนจะเห็นไดวา ทัง้ Mitchell และ Simmons เปรียบเทียบระบบการเมืองเฉกเชนเดียวกับ “ระบบตลาด” ในแขนงความรทู างเศรษฐศาสตร นัน่ คือ หนวยยอยๆ ของระบบตางมีเปาหมายคือการไดรบั 6

Aristotle นักปราชญชาวกรีกไดกลาวไวและแปลความเปนภาษาอังกฤษไดวา Man is by nature a political animal (ที่มา Antony Jay (ed) The Oxford Dictionary of Political Quotations (Oxford University Press 2001) 13 7 ที่มา : โดย William C Mitchell & Randy T Simmons “Unromantic Side of Democracy” in Beyond Politics (Westview Press Oxford 1994) 41 65

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ประโยชนสงู สุดในสิง่ ทีต่ นเองตองการ โดยเครือ่ งหมายคำถามในภาพหมายถึงการทีแ่ ตละฝายมีจดุ หมายหรือ วัตถุประสงคสว นตนแอบแฝงซอนเรนอยู (Hidden agenda) (ก). ในทีน่ ขี้ า ราชการพนักงานของรัฐ (Bureaucrats) รวมทัง้ กองทัพ ซึง่ เปนองคประกอบสำคัญในการขับ เคลื่อนกลไกตางๆ ของสังคมและถือเปนเครื่องมือของนักการเมืองในการบรรลุวัตถุประสงคตามแนว นโยบายมหภาคทีจ่ ะตองทำงานคขู นานกันไป ก็มคี วามตองการสวนตนอันเปนทีร่ บั รโู ดยทัว่ ไปวาอยใู นแง ของความมัน่ คงปลอดภัยในอาชีพหนาทีก่ ารงาน จึงไมนา ประหลาดใจทีม่ กั ไดยนิ คำกลาวถึงขาราชการหรือ พนักงานของรัฐทีห่ ากสามารถตอบสนองนโยบายนักการเมืองในทิศทางทีต่ อ งการไดกจ็ ะมีความเจริญกาว หนาในอาชีพการงาน สวนผทู อี่ ยฝู า ยตรงขามหรือเปนปรปกษตอ นักการเมืองทีเ่ ขามามีอำนาจก็มกั ไดรบั ผลกระทบในทางไมพงึ ปรารถนา สิง่ เหลานีค้ อื บริบททีไ่ มเพียงเฉพาะขาราชการหรือพนักงานของรัฐของไทยจะตองประสบพบเจอ แตเปน ปรากฏการณทางสังคมทั่วโลกกระทั่งทำให Mitchell และ Simmons กลาวเปนสำนวนภาษาอังกฤษวา มันคือดานมืดของระบอบประชาธิปไตย หรือ Unromantic Side of Democracy คงไมจำเปนตองอธิบายความประการใดใหเกินความจำเปน เพราะเปนที่ทราบกันดีวาการปรับตัวของ ขาราชการไมวา จะเปนพลเรือน ตำรวจ ทหาร หรือพนักงานของรัฐอืน่ ๆ จะตองมีทกุ ครัง้ ทีเ่ กิดการผลัดเปลีย่ น อำนาจทางการบริหารของประเทศ เชน การปฎิวตั ริ ฐั ประหาร หรือหากอยใู นยามปกติกค็ อื การไดมาซึง่ รัฐบาลใหมหลังการเลือกตัง้ ทัว่ ไปเชนทีก่ ำลังจะเกิดขึน้ ในเดือนธันวาคม 2550 ทีจ่ ะถึงนี้ เหลาขาราชการและพนักงานของรัฐมีสิ่งที่กังวลใจอยูกับตนเองเสมอนั่นคือ ความมั่นคงปลอดภัยใน สถานภาพและตำแหนงงานทีต่ นเองครอบครองอยู กระทัง่ มีคำกลาวติดปากเปนสำนวนทางการบริหารของ ไทยประการหนึง่ วา “เมือ่ ใครมาดวยการเมือง ก็ตอ งไปดวยการเมือง” อันเปนการสะทอนใหเห็นถึงกรรมวิธี ในการสรางความกาวหนาในอาชีพของขาราชการบางประเภทบางจำพวกที่นอกจากความสามารถแลว ปญหาในการเลนพรรคเลนพวก (cronyism) รวมไปถึงการแอบอิงฝกใฝอำนาจทางการเมืองถือเปนปจจัยหลัก แหงความสำเร็จทีไ่ ดรบั ความนิยมยึดถือปฎิบตั กิ นั ในหลายหนวยงานและองคกร แมแตกระแสขาวความขัด แยงและการขาดเอกภาพในกองทัพภายหลังการรัฐประหารครั้งลาสุดก็ปรากฎใหไดรับทราบกันทั้งใน กรณีการเผยแพรเอกสารลับของทางราชการทีม่ อี ยอู ยางตอเนือ่ ง8 และยังมีกระแสขาววาดวยความไมพงึ พอใจ ตอการแตงตัง้ โยกยายนายทหารประจำปผา นสือ่ ตางๆ เปนระยะๆ9 เปนตน นีค่ อื สาเหตุหลักหรือทีม่ าของความตองการของคนสวนใหญในฝายขาราชการประจำพนักงานของรัฐและ กองทัพทีต่ อ งการจะธำรงรักษาเสถียรภาพความมัน่ คงในหนาทีก่ ารงานหรืออีกนัยหนึง่ คือ “อำนาจ” ไวกบั 8 ที่มา หนังสือพิมพบานเมือง ฉบับวันที่ 3 พฤศจิกายน 2550 9

“การจัดทัพใหมของ พล.อ.อนุพงษครั้งนี้ ถือเปนการตระเตรียมกำลังรับศึกภายในที่อาจจะเกิด ‘คลื่นใตน้ำ’ ได โดยเฉพาะเมื่อ ‘ความขัดแยง’ ใน กองทัพมีสูงขึ้น ภายหลัง ‘โผทหาร’ ประจำป 2550 คลอดออกมา” (ที่มา หนังสือพิมพมติชน ฉบับ วันอังคารที่ 13 เดือนพฤศจิกายน พศ. 2550)

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

66

ตนเองหรือหนวยงานของตนใหยาวนานทีส่ ดุ ดังอีกหนึง่ ตัวอยางทีป่ รากฎใหเห็นจากแรงคัดคานหรือกระแส ตอตานทุกครัง้ ในการมีแนวความคิดยุบรวมโยกยายหนวยงานหรือการแปรรูปรัฐวิสาหกิจและองคกรของรัฐ ทัง้ หลาย อันเปนธรรมชาติของมนุษยตามทฤษฎีเกม (game theory)10 ทีม่ นุษยตา งมีความมงุ หวังทำการตัดสิน ใจในสิง่ ทีใ่ หตนเองไดรบั ประโยชนสงู สุด ภายใตเงือ่ นไขทีก่ ำหนดไวหรือในกรอบของสภาวะแวดลอม องคกรขณะนัน้ ๆ ซึง่ Mitchell และ Simmons ใหความเห็นตอสิง่ ทีบ่ รรดาขาราชการและพนักงานของรัฐตาง มีคาดหวัง ตรงกับคำในภาษาอังกฤษทีเ่ รียกวา Security Maximization หรือการไดรบั ความมัน่ คงปลอดภัย ในสถานภาพและความมัน่ คงในอาชีพการงานของตนนัน่ เอง เมือ่ คนเหลานีเ้ ขาไปพัวพันกับระบบการเมือง จึงทำใหเมือ่ พิจารณาเขาไปในกลองดำ (black box) หรือในแผนภูมติ รงกับเครือ่ งหมายคำถาม เทากับแสดง ใหเห็นวาตางฝายตางซอนเรนสิง่ ทีต่ วั เองตองการไวภายใน (ข). ทางดานพอคาผผู ลิตหรือนักธุรกิจตางๆ ซึง่ กุมอำนาจทุนในสังคม (Producers) จะมีบทบาทสูงมากใน การเกีย่ วของกับการเปลียนแปลงทางการเมือง ดังเคยไดยนิ การวิพากษวจิ ารณของสือ่ มวลชนและนักวิเคราะห การเมืองตางๆ อยเู สมอวา นักการเมืองรวมทัง้ ชนชัน้ นำทางสังคมซึง่ จำเปนตองรวมบุคคลในกองทัพกับพอ คานักธุรกิจทีม่ กี ารกลาวกันวา มีสายสัมพันธตอ กันประดุจดังภาษิตไทยทีว่ า “น้ำพึง่ เรือ เสือพึง่ ปา” ดวยเหตุผลของผลประโยชนทนี่ กั การเมืองและชนชัน้ นำทีต่ อ งการเขามามีอำนาจรัฐ แตบางสวนยังคงขาด แคลนทุนทรัพยคา ใชจา ยในการดำเนินกิจกรรมทางเมือง จึงทำใหสอดรับกับเปาหมายของพอคานักธุรกิจที่ ตองการรักษาผลประโยชนทางการคาหรือสรางกำไรสูงสุดใหอยูกับตนเองหรือกลุมธุรกิจใหมากที่สุด ดังจะเห็นไดจากขอเรียกรองตางๆ ของกลมุ ธุรกิจอุตสาหกรรม การรวมตัวเปนหอการคาทัง้ ของนักธุรกิจไทย และตางประเทศ อีกทัง้ ขาวสารทีเ่ กีย่ วของกับการยืน่ ขอเสนอขึน้ ราคาสินคาประเภทตางๆ ทามกลางภาวะ เศรษฐกิจทีผ่ นั ผวน11 ยอมเปนเครือ่ งยืนยันความจริงนีไ้ ดเปนอยางดี หากจะมองวาพอคานักธุรกิจในฐานะพลเมืองทีด่ จี ะตองแสดงความเสียสละใหสงั คมใหมากทีส่ ดุ ยอมขัดกับ หลักปรัชญาทางการดำเนินธุรกิจทีจ่ ะตองแสวงหาผลประโยชนหรือกำไรสูงสุด (Profit Maximization) ซึง่ ทำใหหลายครัง้ กลมุ คนเหลานีม้ กั ถูกคนสวนใหญในสังคมมองวาเอารัดเอาเปรียบคนกลมุ อืน่ ๆ ในสังคมอยู ตลอดเวลา และหลายครัง้ ปญหา “ขาวยากหมากแพง” อันสืบเนือ่ งจากการประกอบธุรกิจทีไ่ มมกี ารเสียสละ เทาทีค่ วรนี้ รวมทัง้ การทุจริตประพฤติมชิ อบของนักการเมืองและพวกพองมักเปนหนึง่ ในขออางของคณะ ปฎิวตั ริ ฐั ประหารทีน่ ำมาใชเปนเหตุผลของการลมลางอำนาจเดิมอยเู สมอ12 (ค). สำหรับในสวนของนักการเมือง (Politicians) ซึง่ ไดกลาวไวแลววามีความใกลชดิ และมีความสัมพันธใน ลักษณะเกือ้ กูลกับบรรดาพอคานักธุรกิจตามกรอบแนวคิด (paradigm) ของนักวิชาการสหรัฐทัง้ สองทาน (Mitchell และ Simmons ) ทีไ่ ดยกมาเปนอุทาหรณ พบวาบรรดานักการเมืองตางมีความมงุ หวังสูงสุด คือ 10 ที่มา Martin J Osborne ‘Nash Equilibrium theory’ in An Introduction to Game Theory (Oxford University Press 2003) 11-12 11

ดังเชนขาวการขอขึ้นราคาสินคาในหนังสือพิมพไทยรัฐ ฉบับวันที่ 24 ตุลาคม 2550 ความตอนหนึ่งที่วา “นายยรรยง พวงราช อธิบดีกรมการคาภาย ใน เปดเผยวา ขณะนี้ มีผูผลิตสินคาอีก 10 รายยื่นเรื่องขอปรับขึ้นราคามายังกรมการคาภายใน” 12 ที่มา คอลัมน ดุลยภาพดุลยพินิจ โดย นวลนอย ตรีรัตน หนังสือพิมพ มติชน วันที่ 01 พฤศจิกายน พ.ศ. 2549 67

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

การไดรบั การเลือกตัง้ กลับเขามาทุกครัง้ ดวยคะแนนเลือกตัง้ ทีม่ นั่ ใจวาจะสามารถทำใหตนเองไดรบั เลือก อยางแนนอน (vote maximization) ซึง่ มักเปนปญหาใหทางปฎิบตั ทิ คี่ ณะกรรมการการเลือกตัง้ (ก.ก.ต.) ทัง้ ของประเทศไทยเองและประเทศอืน่ ๆ ทัว่ โลก จะตองคอยสอดสองดูแลการกระทำการทุจริตหรือประพฤติ มิชอบในการเลือกตัง้ ของนักการเมืองทีม่ มี ากมายหลายรูปแบบ และมีแตจะพัฒนาวิธกี ารรวมไปถึงกลเม็ด เด็ดพรายทีก่ า วหนาลึกซึง้ ขึน้ ไปเรือ่ ยๆ อันเปนสิง่ สำคัญทีท่ างสำนักงานคณะกรรมการการเลือกตัง้ และผเู กีย่ วของไมอาจนิง่ นอนใจหรือใชการแก ปญหาเฉพาะหนาในการเลือกตัง้ เปนคราวๆ ไปได แตจะตองมีการศึกษาวิจยั หาความรถู งึ เลหเ หลีย่ มกลโกง ตางๆ พรอมทัง้ พัฒนาแนวทางวิธกี ารทีจ่ ะสามารถนำมาปรับใชกบั สิง่ แวดลอมทางสังคมและวัฒนธรรม เฉพาะของประเทศไทยใหไดมากทีส่ ดุ โดยปราศจากการแทรกแซงจากผมู อี ทิ ธิพลทัง้ ทางการเมืองชนชัน้ นำ ในสังคมและกองทัพ13 ที่มักมีขอกลาวหาใหไดรับทราบทางสื่อมวลชนแขนงตางๆ อยูเสมอเมื่อฤดูกาล การเลือกตัง้ มาถึง แมวา จะยังไมมขี อ สรุปแนชดั วาจะมีการทุจริตการเลือกตัง้ เกิดขึน้ แตสงิ่ ทีท่ างคณะกรรมการการเลือกตัง้ ได วางกรอบแนวทางปองกันไวดงั ปรากฏเปนขาวสารในหนาหนังสือพิมพและสือ่ หลากหลายแขนง เปนสิง่ ที่ ยืนยันไดดวี า การเลือกตัง้ ในวันที่ 23 ธันวาคมนี้ มีแนวโนมของความเปนไปไดในการทุจริตการเลือกตัง้ คอนขางสูงจากปริมาณพรรคการเมืองทีท่ ราบตัวเลขอยางเปนทางการวา จะมีพรรคการเมืองสงสมาชิกเขารับ การเลือกตั้งเปนสมาชิกสภาผูแทนราษฎรสูงถึงเกือบ 70 พรรคการเมือง และยังมีกฎกติกาตางๆ รวมทั้ง กรรมวิธีการแบงเขตเลือกตั้งใหมของทาง ก.ก.ต. ที่ทำใหมีกระแสขาวถึงการรอมชอมกันระหวางพรรค การเมืองทีเ่ ปนพันธมิตรรวมกัน ในภาษาตลาดทีร่ จู กั กันในนามของคำวา “ฮัว้ ” นัน่ เอง14 ทำใหความยากลำบากในการปฎิบตั งิ านของเจาหนาทีค่ วบคุมดูแลการเลือกตัง้ และสวนงานอืน่ ๆ ทีเ่ กีย่ วของ ทัง้ ขาราชพลเรือน ตำรวจและทหารในทองถิน่ จะตองเปนไปดวยความรอบคอบและบริสทุ ธิย์ ตุ ธิ รรม ไม แทรกแซงหรือรเู ห็นเปนใจกับฝายหนึง่ ฝายใด เพือ่ ลดเงือ่ นไขการบรรลุผลการดำเนินการในทางการเมืองของ ผไู มหวังดี และมิใหเปนอีกเงือ่ นไขในการลมลางระบอบประชาธิปไตยไมวา จะมาจากฝายใดก็ตาม (ง) กลมุ สุดทายคือกลมุ ประชาชนหรือผบู ริโภค (Consumers) ซึง่ มักถูกมองเปนกลมุ ทีจ่ ะไดรบั ผลกระทบ จากความเปลีย่ นแปลงทางการเมืองมากทีส่ ดุ เนือ่ งจากอำนาจตอรองเทาทีผ่ า นมาในบริบทของสังคมไทยแม จะมีองคกรคมุ ครองสิทธิเสรีภาพ และองคกรคมุ ครองผบู ริโภคแขนงตางๆ จัดตัง้ ขึน้ มา แตในการทำหนาที่ ตรวจสอบและบังคับใชกฎหมายใหเปนไปตามระเบียบกฎเกณฑทกี่ ำหนดไวเปนไปดวยความยากลำบาก ดวยขออางทีม่ กั ไดยนิ อยเู สมอถึง การขาดแคลนงบประมาณ กำลังคน และเครือ่ งมือวัสดุอปุ กรณ กระทัง่ กลาย เปนขออางทีม่ กั ลอเลียนกันวา “เปนการทองจำจนขึน้ ใจ” 13

กองทัพปฎิเสธขอกลาวหาที่มีกระแสขาวการสงกองกำลังปฎิบัติการพิเศษลงพื้นที่บางจังหวัดในแถบภาคเหนือและตะวันออกเฉียงเหนือเพื่อควบคุม หรือขมขูฝายตรงขาม (หนังสือพิมพ บางกอกทูเดย ประจำวันพฤหัสบดีที่ 15 พฤศจิกายน 2550) 14 ที่มาจากคอลัมน หลีกพื้นที่เลือกตั้ง เกมฮั้วการเมือง ในหนังสือพิมพบางกอกทูเดย ฉบับวันที่ 3 พฤศจิกายน 2550

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

68

อยางไรก็ตามกลมุ ประชาชนผบู ริโภคซึง่ เปนคนสวนใหญของสังคม และมีสว นทับซอน (overlap) กันกับ สมาชิกของระบบการเมืองทัง้ สามกลมุ ทีก่ ลาวถึงแลวขางตน เพราะไมวา จะเปนขาราชการ พนักงานของรัฐ บุคลากรในกองทัพ พอคานักธุรกิจ นักการเมือง ตางเปนสมาชิกสวนหนึง่ ของสังคมเชนเดียวกัน จึงถือไดวา กลมุ ประชาชนผบู ริโภคมีความสำคัญและเปนกลไกขับเคลือ่ นทางการเมืองทัดเทียมกับภาคสวน อืน่ ๆ เพราะในระบบจัดการบริหารสมัยใหมทใี่ หความสำคัญตอลูกคา (client) ตามหลักการแหงธรรมาภิบาล (good governance) เปนสิง่ ทีไ่ ดรบั การนำมาใชปฎิบตั กิ นั อยางแพรหลาย กระทัง่ ในบางสังคมถึงกับมีการตรา กฎระเบียบขอบังคับเปรียบเสมือนพันธะสัญญาของขาราชการหรือพนักงานของรัฐทีจ่ ะตองใหบริการตอ ประชาชนหรือลูกคาทีม่ าติดตอสัมพันธดว ย เพือ่ เปนหลักประกันของคุณภาพการใหบริการ เชน การกำหนด มาตรการของการรองทุกข ตลอดทัง้ มาตรฐานและความคมุ คาทัง้ เวลาและคาใชจา ยทีผ่ เู ขามาติดตอสัมพันธ กับองคกรตองเสียไป ดังตัวอยาง The Citizen Charter ของประเทศสหราชอาณาจักร15 ซึง่ หากจะพิจารณา ถึงสวนทีจ่ ะสามารถนำมาปรับใชกบั กองทัพได นาจะเปนเรือ่ งของการพัฒนาไปสปู ระมวลจริยธรรม (code of conduct) ที่กองทัพเองก็มีวิสัยทัศนและมุมมองตอการทำหนาที่เพื่อสังคมและประชาชนอยูกอนแลว ดังปรากฎเปนคำขวัญของกองทัพบกไทยทีว่ า “เพือ่ ชาติ ศาสน กษัตรย และประชาชน”16 ยิง่ กวานัน้ การเปดโอกาสใหประชาชนไดเขามามีสว นรวมในการบริหารจัดการตามระบบวิธกี าร “กระจาย อำนาจ” เพือ่ ใหองคกรภาครัฐสามารถตอบสนองความตองการของภาคประชาชนใหมากทีส่ ดุ จัดเปนอีกหนึง่ หลักประกันของการเนนย้ำถึงรการรเพิม่ พูนะบบตรวจสอบและคานอำนาจให ประชาชนไดเขามามีสว นใน การปกปองพิทกั ษสทิ ธิของตนเองมากขึน้ รวมทัง้ การเรียกรองทีจ่ ะสามารถเขาไปมีสว นรวมในการตรวจ สอบการบริหารจัดการของกองทัพในสวนทีไ่ มกระทบตอความมัน่ คงของชาติดงั เชนปญหาขอสงสัยในเรือ่ ง การจัดซือ้ อาวุธยุทโธปกรณตา งๆ ทีม่ กั เกิดปญหาขอถกเถียงถึงเรือ่ งของความโปรงใสและผลประโยชนตา ง ตอบแทนทีย่ ากตอการพิสจู นตรวจสอบถึงทีม่ าทีไ่ ปหากทางกองทัพไมใหความรวมมือหรือยอมรับใหมกี าร ตรวจสอบเกิดขึน้ ดวยเหตุผลในแงสถานะทางสังคมและขออางวาดวยความมัน่ คงทีม่ กั ไดรบั ทราบกันอยู เสมอมา มาตรการ เชน การทำประชาพิจารณ (Public Hearing) หรือการเปดใหมกี ารรับฟงความคิดเห็นของประชาชน ในหลากหลายสาขาอาชีพ รวมทัง้ จากผทู เี่ กีย่ วของทังในภาคประชาชน แวดวงวิชาการและระดับนโยบาย เปนสิง่ ทีป่ ระเทศไทยไดเริม่ นำมาใชจากขอกำหนดทีป่ รากฏอยใู นรัฐธรรมนูญฉบับป พ.ศ. 2540 โดยเฉพาะ โครงการขนาดใหญของรัฐ (Mega Projects) ทีส่ ง ผลกระทบตอชีวติ ความเปนอยขู องชุมชนหรือสังคม แม จะยังไมเปนทีย่ อมรับถึงประสิทธิภาพจากการดำเนินการดังกลาวมากนักก็ตาม ก็ตอ งถือเปนจุดเริม่ ตนทีเ่ ชือ่ วาจะมีการทบทวนพัฒนาใหเกิดผลเปนที่นาพึงพอใจในทางปฎิบัติตอไป ที่อาจกินความไปถึงประเด็น นโยบายดานความมัน่ คงทีน่ า จะเปนโอกาสสำคัญทีจ่ ะนำพาใหกองทัพและภาคประชาชนไดมสี ว นในการ 15

ที่มา Howard Elock “What Price Citizenship? Public Management and the Citizen’s Charter” in J.A. Chandler (ed) The Citizen’s Charter (Darmouth, Sydney) 1996: 25 16 ที่มา http://www.rta.mi.th/index1.asp 69

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ปฎิสมั พันธกนั อยางใกลชดิ มากยิง่ ขึน้ และหากกองทัพมีความพรอมในการใหรายละเอียดขอมูลตางๆ อยาง ครบถวนและชัดเจน ยอมทำใหปญ  หาความหวาดระแวงสงสัยในเรือ่ งมิบงั ควรตางๆ ลดนอยลงไปได17 จากกรอบการมองโดยอาศัยตัวแสดงสำคัญ (Actors) ในระบบการเมืองทัง้ 4 กลมุ อันประกอบดวย ภาค ประชาชน ภาคธุรกิจ นักการเมือง และระบบราชการรวมไปถึงกองทัพ ดังไดกลาวมาแลวขางตน จึงพอจะ นำมาเปนพืน้ ฐานในการคาดการณและวิเคราะหไดดถี งึ “บทบาทของทหารหรือกองทัพในภาพรวม” ทีท่ งั้ สังคมและผนู ำเหลาทัพตางคาดหวังใหเกิด “ความเปนวิชาชีพ”18 อันเปนสิง่ ทีท่ กุ ฝายเชือ่ มัน่ วาจะตองเกิดขึน้ ภายหลังการจัดตัง้ รัฐบาลใหม ภายหลังการเลือกตัง้ ในเดือนธันวาคม 2550 โดยมีจดุ เนนการสรางความเปน มืออาชีพใหกบั กองทัพในหลากหลายประเด็นทีจ่ ะตองนำมาพิจารณา ทัง้ ประเด็นทางดาน สังคม เศรษฐกิจ และการเมือง ดังนีค้ อื

ประการแรก กองทัพกับระบบสังคม หากพิจารณาในภาพรวมของระบบสังคม เชือ่ วาการเปลีย่ นแปลงทางการเมืองทีจ่ ะเกิดขึน้ จะไมสง ผลถึง ขนาดขุดรากถอนโคน (upheaval) ระบบสังคมสวนรวมที่มีรากฐานความเปนมาทางประวัติศาสตรและ พัฒนาการอยางยาวนานได แมตลอดเวลาในชวงของการบริหารภายใตรฐั บาลปจจุบนั ของ พลเอกสุรยุทธ จุลา นนท จะมีการรณรงคในแงของคุณธรรม จริยธรรมใหเกิดขึน้ อยางกวางขวางในหมเู ยาวชนและประชาชน โดยทัว่ ไป อันเปนเงือ่ นไขหนึง่ ของการทีค่ ณะรัฐประหารไดใหเหตุผลไว ถึงความจำเปนทีจ่ ะตองเขามาแกไข ปญหาทีเ่ กีย่ วของกันนีอ้ ยางเรงดวน19 แตกรอบระยะเวลาประมาณหนึง่ ปเศษของการอยใู นวาระดำรงตำแหนง กอนจัดใหมกี ารเลือกตัง้ ทัว่ ไป ในวันที่ 23 ธันวาคมทีก่ ำลังจะมาถึง ยอมไมเพียงพอทีจ่ ะดำเนินการงานใดๆ ไดอยางเปนรูปธรรมทีช่ ดั เจนนัก อยางไรก็ตามตองถือวาการริเริม่ ในหลายสวนทีเ่ กิดขึน้ จะตองมีการสานตอดำเนินการจากรัฐบาลใหมทจี่ ะเขา มาบริหารประเทศตอไป มิฉะนัน้ แลวการแกปญ  หาและความคิดริเริม่ ตางๆ ทีผ่ า นมาอาจตองสะดุดหยุดยัง้ เสีย หายทัง้ ในแงงบประมาณแผนดินทีถ่ กู จัดสรรลงไปกอนหนานัน้ อีกทัง้ กำลังทรัพยากรบุคคลทีม่ กี ารยักยาย ถายโอนตามความรคู วามชำนาญทีอ่ าจสูญเปลาอยางนาเสียดาย สำหรับรัฐบาลทีเ่ ขามาหลังการเลือกตัง้ ซึง่ คาดการณกนั ลวงหนาวาจะเปนรัฐบาลผสม คงจะเกิดปญหาในการ ปรับแนวนโยบายทีพ่ รรคการเมืองแตละพรรคมีจดุ ยึดโยงของตัวเองกับคำมัน่ สัญญาและแนวนโยบายทีไ่ ดให 17

ที่มา อมร วาณิชวิวัฒน ‘สภาพการณและปญหาอุปสรรคในการปฎิรูประบบราชการ เพื่อวิวัฒนสู ธรรมาภิบาล’ ใน วารสารยุติธรรมคูขนาน ปที่ 2 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2550 หนา 74 18 ผูบัญชาการทหารสูงสุดมอบนโยบาย ผบ.เหลาทัพประจำป 2551 “อนุพงษ” ย้ำทหารอาชีพ ไมยุงเกี่ยวการเมือง ตอไปจะทุมเทสรรพกำลังและ ทรัพยากรทั้งหมดลงไปแกปญหาชายแดนใตอยางบูรณาการ ยืนยันการเขาไปเกี่ยวของเลือกตั้งตามคำรองขอจาก กกต.และคำสั่งรัฐบาลเทานั้น (ที่มา http://parcy.parliament.go.th/news/news_detail.php?prid=102100 ) 19 ที่มา http://www.bangkokbizweek.com/20060905/localbiz/index.php?news=column_21694806.html

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

70

ไวกบั ประชาชนในการหาเสียงเลือกตัง้ เขามาของพรรคตนทีม่ ตี อ ประชาชนในพืน้ ที่ แมวา จากการพิจารณา ภาพรวมของการหาเสียงเลือกตัง้ ทีป่ รากฎจะไมมพี รรคการเมืองใดพูดถึงการปฎิรปู หรือดำเนินการสรางความ เปนวิชาชีพใหแกกองทัพอยางชัดเจน แตกเ็ ชือ่ วาจะไมมคี วามยากลำบากนักในการยุบรวมนโยบายหรือผสาน ความคิดทีอ่ าจมีขอ แตกตางเขาดวยกัน เนือ่ งจากวัตถุประสงคของกลมุ การเมืองและพรรคการเมืองตางๆ แม จะมุงเนนการแกปญหาความไมเทาเทียมกันทางสังคม นโยบายที่เนนหนักใหความสำคัญดานการศึกษา อาชีพ และสงเสริมคุณธรรมจริยธรรมความสมัครสมานฉันทภายในสังคม แตเชื่อวากลุมการเมืองภาค ประชาชน (civil society) จำนวนหลายกลุมจะตองมีความพยายามเรียกรองและกดดันใหรัฐบาลใหม หันมาทบทวนกิจกรรมภารกิจของกองทัพเพือ่ ใหอยใู นกรอบทีส่ งั คมยอมรับได และเพือ่ หลีกเลีย่ งการปฎิวตั ิ รัฐประหารมิใหเกิดขึน้ อีกเทาทีจ่ ะกระทำได

ประการทีส่ อง ภาพรวมปจจัยทางดานเศรษฐกิจทีจ่ ะสงผลตอกองทัพ เปนทีย่ อมรับและมีการวิพากษวจิ ารณกนั คอนขางมากถึงปญหาวาดวยเศรษฐกิจทีเ่ ชือ่ กันวาอาจมีการถดถอย ลงจากที่เปนอยูในปจจุบัน จากสภาวะเศรษฐกิจโดยรวมของโลกและปญหาการถดถอยในระดับภูมิภาค ทำใหหลายฝายคาดการณลว งหนาถึงการทำงานของรัฐบาลชุดใหมทจี่ ะเขามารับหนาทีก่ ารบริหารปกครอง ตอจากรัฐบาลปจจุบนั วา เปนไปไดอยางสูงทีจ่ ะตองพบกับมรสุมทางเศรษฐกิจรอบใหมทอี่ าจเปนไปไดทงั้ ในแงของความรุนแรงและผลกระทบทีจ่ ะตามมาในแงของปญหาเงินเฟอ ราคาน้ำมันทีถ่ บี ตัวสูงขึน้ และคา เงินบาททีม่ องวามีการเขามาโจมตีจากผไู มประสงค ดี ดังทีม่ กี ารวิเคราะหกนั ตลอดระยะเวลาหนึง่ ปเต็มที่ ผานมา กระทัง่ ธนาคารแหงประเทศไทยจำเปนตองเขามาแทรกแซงและดูแลความเคลือ่ นไหวของคาเงิน เมือ่ เทียบกับสกุลหลักเชน ดอลลารสหรัฐอเมริกา ปอนดสเตอริง ยูโรและเงินหลักอืน่ ๆ ดวยมาตรการทางการ เงินการคลังทีเ่ ขมงวด แมวา มาตรการทีท่ างกระทรวงการคลังและธนาคารแหงประเทศไทยมีความเชือ่ มัน่ วามีความรัดกุมแตได ปรากฎเปนขาวรับทราบกันวาในทางปฎิบตั กิ อ ใหเกิดการขาดทุนจากการปองกันคาเงินบาทเปนจำนวนหลาย แสนลานบาท เชือ่ แนวา รัฐบาลและคณะทำงานทางดานเศรษฐกิจของรัฐบาลทีเ่ ขามาใหมคงตองพิจารณา ไตรตรองอยางถีถ่ ว นรอบคอบกอนทีจ่ ะกำหนดแนวนโยบายใหมไมวา จะคงไวหรือยกเลิกมาตรการตางๆ ที่ รัฐบาลเดิมไดวางกรอบเอาไว เพราะความลมเหลวในระบบเศรษฐกิจรอบใหมไมเพียงแตจะสงผลตอการ พัฒนาประเทศในภาพรวมแตจะมีผลทำใหการพัฒนาปรับเปลีย่ นกองทัพทีต่ อ งอาศัยงบประมาณรายจาย ประจำปสงู มากพลอยจะไดรบั ผลกระทบไปดวย สิง่ สำคัญคือ การขึน้ ราคาสินคาและบริการทีเ่ ปนปจจัยแปรผันตรงตอคาครองชีพของประชาชนในสังคม จะเปนสิง่ ทีส่ ะทอนศักยภาพของรัฐบาลใหมไดเปนอยางดีวา จะสามารถแกปญ  หาในระยะยาวไดดเี พียงใด เนือ่ งจากการเรียกรองขึน้ ราคาสินคาและบริการของกลมุ ผผู ลิตและธุรกิจดานตางๆ ไดมมี าอยางตอเนือ่ ง โดย ในสถานะของรัฐบาลทีม่ าจากการเลือกตัง้ เปนทีร่ กู นั ดีถงึ การพึง่ พาทุนในการจัดการหาเสียงเลือกตัง้ ทีม่ กี ลมุ ธุรกิจตางๆ เขาชวยเหลือดูแลพรรคการเมืองตางๆ ทัง้ ทางตรงดวยการสงคนของตนเขามาเปนนักการเมือง 71

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

หรือเขาสกู ารเลือกตัง้ ดวยตนเอง หรือแมแตการใหการสนับสนุนทางออมดังเชนทีผ่ า นมาทุกยุคทุกสมัย ใน แงทนุ รอนคาใชจา ยตางๆ ในการหาเสียงหรือดำเนินกิจกรรมตางๆ ของพรรคการเมืองทัง้ หลาย ยอมเปนสิง่ ทีม่ อี ทิ ธิพลอยางยิง่ ตอการดำเนินนโยบายดานตางๆ ของรัฐบาลใหมอยางหลีกเลีย่ งไดยาก ซึง่ รัฐบาลทีเ่ ขามา จะตองลดประเด็นเงือ่ นไขเหลานีล้ งใหเหลือนอยทีส่ ดุ มิฉนัน้ แลวหากการดำเนินการบริหารจัดการผิดพลาด หรือทำใหเกิดความเสียหายทางเศรษฐกิจเชนทีเ่ คยเกิดขึน้ ในป พ.ศ. 2540 ยอมมีโอกาสทีจ่ ะทำใหเกิดการ แทรกแซงทางการเมืองจากผทู มี่ ศี กั ยภาพในการนำการเปลีย่ นแปลง (change agent) เชน กองทัพ ในการเขา มาจัดระบบระเบียบเศรษฐกิจสังคมการเมืองใหมอกี ครัง้ ซึง่ ไมมหี ลักประกันไดวา จะสรางความเปลีย่ นแปลง ในทางทีด่ ขี นึ้ ไดอยางมีประสิทธิภาพมากนอยเพียงใด

ประการสุดทาย ในแงของระบบการเมืองไทยกับกองทัพ ระบบการเมืองหลายพรรค หรือในรูปแบบของรัฐบาลผสม (coalition government) จะเปนปญหาสำคัญตอ เสถียรภาพของรัฐบาล เพราะความไมมนั่ คงและการตอรองทางการเมืองทีห่ ากมีพรรคเล็กพรรคนอยรวมตัว กันจัดตัง้ เปนรัฐบาลเปนจำนวนมากเทาใด ก็จะยิง่ ทำใหเกิดความแปรปรวนตอเสถียรภาพความมัน่ คงของ รัฐบาลมากขึน้ เทานัน้ และจะมีผลทำใหการปรับเปลีย่ นแนวนโยบายรวมทัง้ ความริเริม่ ทีจ่ ะปรับปรุงกองทัพ ใหเปนทหารอาชีพมีความเปนไปไดคอ นขางจำกัด เชนเดียวกับปญหาทีต่ อ เนือ่ งมาจากการดำเนินนโยบายทาง เศรษฐกิจทีอ่ าจมีความผิดพลาดดังปรากฎในสวนของระบบเศรษฐกิจกับกองทัพทีไ่ ดกลาวแลวขางตน เพราะ นอกจากการปรับปรุงพัฒนากองทัพจะถูกมองวาเปนเรือ่ งสำคัญรองลงมาเมือ่ เปรียบเทียบกับปญหาเศรษฐกิจ ทีม่ แี นวโนมความรุนแรงทางดานวิกฤตการณรอบใหมจากปญหาทีล่ กุ ลามมาจากภูมภิ าคอืน่ และปญหาการ บริหารจัดการภายในประเทศเอง ยอมมีผลทำใหความคิดตอการเขาไปดำเนินการใดๆ ทีอ่ าจกระทบตอการ ปรับปรุงเปลีย่ นแปลงโครงสรางกองทัพยังคงเปนสิง่ ทีน่ กั การเมืองไมประสงคทจี่ ะใหบงั เกิดขึน้ เพราะอาจ เกรงจะไดรบั ผลสะทอนกลับในทางทีไ่ มพงึ ปรารถนา ดวยความสัมพันธกบั กองทัพในระบบอุปถัมภเชิง อำนาจ ( patron-client system) ทีร่ จู กั กันดีและยึดถือยอมรับกันอยางยิง่ ยวดในชวงกอนการเปลีย่ นแปลงทาง การเมืองกอนเหตุการณเดือนตุลาคม พ.ศ. 2516 และกอนเหตุการณเดือน พฤษภาคม 253520 ไดกลับมามีความ ชัดเจนและเปนทีย่ อมรับอีกครัง้ ภายหลังเหตุการรัฐประหาร 19 กันยายน 254921 20

การกลาวหานักการเมืองที่เปนแกนนำพรรคใหญๆ ในขณะนั้นวา ร่ำรวยผิดปกติและตองยึดทรัพย ทำใหนักการเมืองเหลานั้นยอมถอนตนจากวง การเมือง หรือยอมใหพรรคการเมืองของตนตกอยูใตอาณัติ รสช.ทำใหแกนนำ รสช. หลายคนร่ำรวยขึ้นอยางมหาศาล ซึ่งตอมาศาลไดพิพากษายก ฟองนักการเมือง การเลือกตั้งไดผลตามที่ รสช.วางไว โดยพรรคสามัคคีธรรมและพรรคใตอาณัติ รสช.ได ส.ส.สวนใหญหลังพิธีกรรมหลอกลวงประชาชนวา จะใหหัว หนาพรรคสามัคคีธรรม นายณรงค วงศวรรณ เปนนายกรัฐมนตรี แตในนาทีสุดทายประธานสภา รสช. พล.อ.สุนทร คงสมพงษ กลับนำชื่อ พล.อ.สุจินดา (รองประธานสภา รสช.) ขึ้นทูลเกลาฯ เปนนายกรัฐมนตรี ที่มา หนังสือพิมพมติชน วันที่ 15 พฤษภาคม พ.ศ. 2550 21 ภาพแหงการที่ประชาชนจำนวนมากนำดอกไมอาหารและเครื่องอุปโภคบริโภคไปมอบใหกับทหารที่รักษาการณอยูในจุดตางๆ ภายหลังเหตุการณ รัฐประหาร 19 กันยายน 2549 แมมีผูที่อาจไมประสงคดีกลาวหาวา เปนยุทธวิธีในการดึงมวลชนจากการจัดตั้งขึ้นมาของกลุมรัฐประหารและผูใหการ สนับสนุนที่อยูเบื้องหลัง แตเชื่อวากระแสความไมพึงพอใจตอการบริหารและกระแสสังคมที่มีการรุกเราจากฝายตรงขามรัฐบาลในขณะนั้น ยอมมี สวนสงผลใหประชาชนจำนวนไมนอยแสดงออกเชนนั้น ซึ่งเทากับเปนการยอมรับและเชื่อมั่นที่จะใหทหารหรือกองทัพเขามามีบทบาทนำในการ สรางความเปลียนแปลงในทุกดานของสังคม

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

72

ทัง้ นีร้ ปู แบบการอุปถัมภในเชิงอำนาจดังกลาวเปนผลมาจากความออนแอทางการเมืองทีม่ กี ารมองกันวา สวน หนึง่ นักการเมืองเองเปนผสู รางเงือ่ นไขหรือเปดชองโหวใหเกิดการรัฐประหารขึน้ แมแตการรัฐประหารครัง้ ลาสุด ลวนมีเหตุผลจากขอกลาวหาเกีย่ วกับการประพฤติมชิ อบดานตางๆ ทีก่ ำลังอยใู นระหวางขัน้ ตอนชีม้ ลู ดำเนินคดีของ คณะกรรมการตรวจสอบการกระทำทีก่ อ ใหเกิดความเสียหายแกรฐั (ค.ต.ส.)22 หรือแมแตหลาย สำนวนที่อยูในความดูแลรับผิดชอบของหนวยงานที่เกี่ยวของกับขาราชการพนักงานของรัฐและผูดำรง ตำแหนงทางการเมืองโดยตรง เชน สำนักงานคณะกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหงชาติ (ป.ป.ช.) รวมไปถึงความเชือ่ มัน่ ของประชาชนจำนวนไมนอ ยตอสถาบันทหารทีอ่ ยคู กู บั สังคมไทยมาตลอด ประวัตศิ าสตรแหงการกอกำเนิดรัฐชาติ (nation state) เปนเหตุผลหนึง่ ทีท่ ำใหการรัฐประหารทีเ่ กิดขึน้ ได รับการสนับสนุนมากกวาการตอตานดวยความหวังของประชาชนทีจ่ ะเห็นการเปลีย่ นแปลงในทางทีด่ ขี นึ้ 23 เหตุผลหลักเหลานีม้ สี ว นทำใหบทบาทและสถานภาพของกองทัพทีอ่ ยภู ายใตกรอบการควบคุมของรัฐบาล ทีม่ าจากพลเรือนไดถกู ยกฐานะใหมคี วามโดดเดนในฐานะผเู ขามาจัดระบบระเบียบของสังคมใหมตามความ เชือ่ ของทฤษฎีชนชัน้ นำ (elite theory)24 ทีเ่ ชือ่ กันวาการเขามาปกครองคนสวนใหญของชนชัน้ นำในสังคม ดวยเพราะเหตุผลของความสามารถในการจัดระเบียบองคกรทีม่ ปี ระสิทธิภาพมากกวาทัง้ ในแงของความรู ความสามารถและศักยภาพในเชิงเศรษฐกิจ และเปนไปตามความคาดหวังของสังคมทีเ่ ชือ่ มัน่ ในศักยภาพดาน อืน่ ๆ ของกลมุ คนเหลานี้ ซึง่ การปกครองโดยชนชัน้ นำจะคงอยไู ดนานเทานานตราบเทาทีส่ ามารถสนองตอบ ตอความตองการ หรือคานิยมความเชือ่ (values and beliefs) ของคนสวนใหญในสังคมได มิฉนัน้ ก็จะถูกเขา มาแทนทีโ่ ดยผนู ำอืน่ ทีส่ ามารถสนองตอบหรือใหในสิง่ ทีค่ นสวนใหญในสังคมมีความตองการใหเกิดขึน้ ได มากกวา

22

ในการประชุมสภานิติบัญญัติแหงชาติ (สนช.)วันพุธที่ 6 มิ.ย. มีวาระพิจารณา รางพ.ร.บ.แกไขเพิ่มเติมประกาศคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบ ประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข (คปค.)ฉบับที่ 30 เรื่อง การตรวจสอบการกระทำที่กอใหเกิดความเสียหายแกรัฐ (คตส.) ซึ่ง คณะรัฐมนตรีเปนผูเสนอ โดยรางพร.บ.ดังกลาวมีหลักการใหขยายเวลาการดำเนินการของคตส.เพื่อตรวจสอบเรื่องที่คางพิจารณา กำหนดให คณะกรรมการฯ กรรมการ และบุคคลซึ่งไดรับมอบหมายจากคณะกรรมการตรวจสอบ ไมตองรับผิดทั้งในทางแพงและทางอาญาในการกระทำที่ได กระทำไปโดยสุจริตและอำนาจหนาที่ โดยแกไขเรื่องกำหนดเวลาวา ใหคตส.ดำเนินการตรวจสอบเรื่องที่ยังไมแลวเสร็จตอไป แตตองไมชากวาวันที่ 31 ธ.ค. 2550 ทั้งนี้หากตรวจสอบไมแลวเสร็จใหมีการสงมอบสำนวนเรื่องที่ยังคางอยูใหกับคณะกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจรติแหง ชาติ(ป.ป.ช.) คณะกรรมการปองกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ป.ป.ง.) ผูวาการตรวจเงินแผนดิน หรือหนวยงานอื่น เพื่อดำเนินการตามอำนาจหนาที่ ของตนแลวแตกรณี (ที่มา http://www.parliament.go.th/news/news_detail.php?prid=68117 ) 23 สวนดุสิตโพล มหาวิทยาลัยสถาบันราชภัฏสวนดุสิต ไดสำรวจความคิดเห็นของประชาชน กรณีปฏิวัติ 19 กันยายน 2549 โดยสอบถามความคิดเห็น ของประชาชนทุกสาขาอาชีพทัว่ ประเทศ จำนวน 2,019 คน แบงเปนคนกรุงเทพฯ 875 คน รอยละ 43.34 คน ตางจังหวัด 1,144 คน รอยละ 56.66 ผลสำรวจ ดังกลาวพบวา มีถึงรอยละ 83.98 เห็นดวยที่จะใหมีการปฏิวัติ โดยแบงเปนคนกรุงเทพฯ รอยละ 81.60 คนตางจังหวัดรอยละ 86.36 โดยใหเหตุผลวา เพราะความวุนวายตางๆ จะไดยุติลง ลดความตึงเครียดทางการเมือง มีเพียงรอยละ 16.02 เทานั้นที่ไมเห็นดวยกับการปฏิวัติครั้งนี้ เพราะจะทำใหภาพ ลักษณของประเทศแยลง ความเชื่อมั่นลดลง เมื่อถามวาการปฏิวัติครั้งนี้จะทำใหประเทศไทยเปนอยางไร รอยละ 75.04 ระบุวาการเมืองไทยดีขึ้น รอย ละ 20.22 ระบุวาการเมืองไทยเหมือนเดิม และมีเพียงรอยละ 4.74 เทานั้นที่ระบุวาการเมืองไทยแยลง (ที่มา http://www.matichon.co.th/matichon/ matichon_detail.php?s_tag=01p0114210949&day=2006/09/21) 24 แนวคิดทฤษฎีชนชัน้ นำเริม่ ตนจากความคิดของนักสังคมวิทยาอิตาเลียนสองทานในชวงคริสตศรรตวรรษที่ 19 อันไดแก Vilfredo Pareto และ Gaetano Mosca ที่พิจารณาจากหนาประวัติศาสตรจะพบวาสังคมมักถูกปกครองดวยคนเพียงกลุมเดียว (the few) คือ กลุมชนชั้นนำของสังคมเสมอมา ซึ่ง Mosca มีหนังสือที่เขียนขึ้นเปนภาษาอิตาเลียนตั้งแตป ค.ศ. 1896 แตไดรับการพิมพขึ้นใหมเปนภาษาอังกฤษในป ค.ศ. 1939 ในชื่อวา The Ruling Class (ที่มา Gordon Marshall Oxford Dictionary of Sociology (Oxford University Press Oxford 1998) 187 73

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

แมวา จากการวิเคราะหและคาดการณลว งหนาจะมีความเปนไปไดทกี่ ารจัดตัง้ รัฐบาลนาจะมีพรรคการเมือง ระดับกลางถึงใหญรวมตัวกันประมาณ 4 พรรคการเมือง แตรปู แบบการยุบรวมพรรคหรือการยายกลมุ การ เมืองทีเ่ กิดขึน้ ตลอดเวลาตัง้ แตกอ นมีพระราชกฤษฎีกาจัดใหมกี ารเลือกตัง้ ทัว่ ไป กระทัง่ ถึงวันรับสมัครเลือก ตัง้ ไดเปนบทเรียนและเปนภาพสะทอนอยางชัดเจนถึง การตอรองผลประโยชนทางการเมืองทีห่ วั หนาพรรค การเมืองพรรคหนึง่ ถึงกับกลาวตอผสู อื่ ขาวทีส่ มั ภาษณตนในทำนองวา “ความขัดแยงทีเ่ กิดขึน้ หาไดเกิดจาก ปญหาในเรือ่ งของอุดมการณแนวความคิด แตเปนเรือ่ งของผลประโยชนดา นการเงินมากกวา” 25 โดยหากมองถึงความสำคัญของระบบการเมืองตอภาพรวมของการบริหารประเทศ ยอมเปนภาระหนักของ ผูดูแลการจัดการเลือกตั้งในการดูแลจัดการเลือกตั้งใหเปนไปโดยบริสุทธิ์ยุติธรรม ที่สำคัญอำนาจเชิง สัญลักษณของกองทัพทีย่ งั คงมีอยใู นฐานคติทวี่ า เปนทีพ่ งึ่ สุดทายของการแกปญ  หาการเมือง และอำนาจทีเ่ ปน รูปธรรมชัดเจนในแงของการดำเนินการควบคุมจัดระเบียบสังคมตามประกาศกฎอัยการศึกทีย่ งั คงอยใู นอีก หลายพืน้ ทีท่ วั่ ประเทศและตามรางพระราชบัญญัตคิ วามมัน่ คงภายในราชอาณาจักร พ.ศ......26 ทีอ่ ยใู นขัน้ การ พิจารณาของคณะกรรมาธิการสภานิติบัญญัติแหงชาติ ทำใหภาคประชาชนเองที่จะตองมีความรูเทาทัน นักการเมืองและกลมุ ผลประโยชนตา งๆ ในสังคม เพือ่ ทีก่ ารตัดสินใจเลือกผแู ทนราษฎรจะเปนไปดวยเหตุผล ทีม่ องการณไกลไปถึงอนาคตขางหนามากกวาผลตอบแทนระยะสัน้ จากการซือ้ สิทธิขายเสียงทีเ่ ชือ่ กันวาจะมี กันอยางหนักในการเลือกตัง้ ครัง้ ทีจ่ ะถึงนี้ เพือ่ จะเปนทางหนึง่ ทีจ่ ะชวยจำกัดวงของกองทัพทีจ่ ะเขามาเกีย่ วของ กับการเมืองไดอกี ทางหนึง่

กระบวนทัศนขอ เสนอแนะในการปรับเปลีย่ นกองทัพใหเปนทหารอาชีพ ภายใตการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตรยทรงเปนประมุข และในฐานะ ที่กองทัพเปนองคกรหนึ่งที่มีความสำคัญทั้งในเชิงประวัติศาสตรและจากภารกิจหนาที่ในปจจุบันที่ภัย คุกคามดังเคยมีจากการสูรบในรูปแบบดั้งเดิมไดพัฒนาเปลี่ยนแปลงไปสูการดำเนินกิจกรรมที่เปนภัยตอ ความมัน่ คงในรูปแบบใหมทเี่ รียกกันวาเปนลักษณะของการกอการราย (Terrorism) ยอมเปนไปไมไดที่ กองทัพเองจะสถิตยอยนู งิ่ ไมมกี ารพัฒนาปรับเปลีย่ นตัวเอง (dynamic) ไปตามกระแสความเปลีย่ นแปลง ทีก่ ำลังเกิดขึน้ นีไ้ ด ทัง้ นีไ้ มเพียงแรงกดดันภายในประเทศเทานัน้ ทีม่ อี ทิ ธิพลตอการเรงเราใหเกิดการเปลีย่ นแปลงหรือการปรับ ตัวขององคกรตางๆ ในสังคมรวมทัง้ กองทัพ แตในระดับนานาชาติถอื ไดวา อิทธิพลของคำวา “ธรรมรัฐแหง

25 คอลัมน แทบลอยด หนังสือพิมพไทยโพสต ประจำวันอาทิตยที่ 28 ตุลาคม 2550 26

พลเอกบุญสราง เนียมประดิษฐ ผูบัญชาการทหารสูงสุด (ผบ.สส.) และสมาชิก คมช. ใหสัมภาษณเมื่อวันที่ 13 พ.ย. ถึงเสียงวิพากษวิจารณรางพระ ราชบัญญัติรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร พ.ศ....... ที่ใหอำนาจ ผอ.รมน. มากเกินไป และอาจขัดรัฐธรรมนูญในเรื่องสิทธิเสรีภาพวา เปนเรื่อง หลายมุมมอง คนทำเรื่องความมั่นคงมองอยาง คนทำเรื่องสิทธิมนุษชนมองอีกอยาง ที่มา หนังสือพิมพบางกอกทูเดย ฉบับวันพฤหัสบดีที่ 15 พฤศจิกายน 2550

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

74

โลก” (global governance)27 เปนสิง่ ทีน่ านาชาติซงึ่ ติดตอดำเนินความความสัมพันธในฐานะมิตรประเทศกับ ประเทศไทยของเราเองใหความสำคัญอยางยิง่ แมประเทศเหลานีจ้ ะไมแทรกแซงกิจการภายในของประเทศ ไทยโดยตรง แตไดมกี ระแสเรียกรองใหประเทศไทยดำเนินการเปลีย่ นแปลงไปในทางซึง่ เปนทีย่ อมรับของ สากลในทุกดานไมวา จะเปนระบบเศรษฐกิจ สังคมและการเมืองในระบอบประชาธิปไตย ดังเชนการเขาพบผู นำทางการทหารในชวงเวลาที่ผานมาของบรรดาทูตานุทูตตางประเทศสำคัญๆ หลายประเทศ ซึ่งมักมี ขอคำถามถึงกรอบเวลาและการสังเกตการณการเลือกตั้งทั่วไปที่ตองการเห็นการนำประเทศไทยเขาสู การปกครองในระบอบประชาธิปไตยอยางเต็มรูปแบบในเร็ววัน28 ในแงของการแสวงหาตัวแบบเฉพาะ (model) ทีเ่ ชือ่ วามีความพยายามจากทัง้ นักวิชาการทางดานการทหาร และผูเชี่ยวชาญที่เกี่ยวของตางตองการใหมีขึ้นเพื่อเปนเสมือนเสนทางเดิน (roadmap)ไปสูการพัฒนาให กองทัพมีความเปนวิชาชีพนัน้ หรืออีกนัยหนึง่ เพือ่ วางกรอบจำกัดบทบาทขอบเขตอำนาจของกองทัพหรือ ทหารใหมคี วามถูกตองเหมาะสม ภายใตรฐั บาลพลเรือนทีม่ าจากการเลือกตัง้ ทัว่ ไปของประชาชน แตพบวา ในหลายๆ ตัวแบบ29ยังคงมีความเปนอุดมคติคอ นขางสูงและมักเปนการลอกแบบหรืออาศัยการดำเนินแนว ทางตามกรรมวิธขี องประเทศทีพ่ ฒ ั นาแลวเปนหลัก ในทีน่ จี้ งึ จะเนนการนำเสนอขอแนะนำในประเด็นทีเ่ ห็น ควรปรับปรุงเพือ่ พัฒนาการเปนทหารอาชีพจากมุมมองทีไ่ ดรับจากการคนควายังแหลงขอมูลทีเ่ กีย่ วของ พรอมทัง้ ขอมูลเชิงประจักษทไี่ ดจากการสัมภาษณบคุ คลทีม่ ปี ระสบการณตรงกับการพัฒนาปรับปรุงกองทัพ ทีป่ ระสบความสำเร็จซึง่ ขอมูลทีไ่ ดรบั ในสวนนีม้ ขี อ จำกัดทางดานการศึกษาวิจยั บางประการดังไดกลาวถึง กอนหนานี้ เชือ่ แนวา ไมมผี ใู ดปฎิเสธถึงความสำคัญของกองทัพและเห็นดวยวากองทัพเปนสวนหนึง่ ทีจ่ ะตองพัฒนา กาวหนาไปพรอมๆ กับทุกองคาพยพของสังคม ดังเนื้อหาที่ปรากฏอยูในเนื้อเพลงที่ไดยินคุนหูกันดีวา “เมืองกังวล” ซึง่ แมยงั มีขอ ถกเถียงกันถึงผแู ตงเพลงวาแทจริงแลวเปนพระราชนิพนธของพระบาทสมเด็จ พระมงกุฎเกลาเจาอยหู วั หรือเปนการประพันธโดยคุณถนอม อัครเศรณี30 แตเนือ้ หาของเพลงดังกลาวได สะทอนใหเห็นถึงความสำคัญของกองทัพรวมกับองคาพยพอืน่ ๆ ดังทอนรองตอนหนึง่ ทีว่ า 27

มีความพยายามมาเปนเวลานานถึงการทำใหโลกมีรปู แบบธรรมรัฐหรือธรรมาภิบาลกระจายตัวออกไปในรูปแบบลักษณธตางๆ เชน ความคิดเห็นแบบ สุดขั้วที่จะใหมีรัฐบาลแหงโลกเกิดขึ้น (world government) หรือในตัวแบบที่ไมสุดโตงนักอยางขอคิดเห็นของ Stephen D Krasner (1983) ที่ตองการ ใหมอี งคกรระหวางประเทศเขามาดูแลควบคุมการดำเนินกิจการภายในของประเทศตางๆ ใหเปนไปเพือ่ ความเปนธรรมและประโยชนของคนสวนใหญ อยางแทจริง แมแตความคิดทีต่ องการใหเกิดประชาคมแหงโลกทีไ่ มมขี อผูกมัดแตเปนองคกรทีค่ นในโลกมีความผูกพันรวมกัน (Epistemic community) ดังเชนความคิดของ Ann Florini (2000, 2003) ที่มา Peter Dombrowski (ed) Guns and Butter: The Political Economy of International Security (Lynne Rienner Publishers London 2005) 4 28 นาย อันโตนิโอ เดอ เฟเรีย อี มายา เอกอัครราชทูตโปรตุเกส ในฐานะประธานกลุมประเทศสหภาพยุโรป หรือ อียู เปดเผยภายหลังหารือรวมกับตัว แทนสำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง หรือ กกต. ในการเขามาสังเกตการณการเลือกตั้งของไทยวา อียูไดมอบหมายใหคณะทำงานมาสังเกตการณ ไมใช ตรวจสอบ หรือควบคุมการเลือกตั้ง และจะไมมีการชี้แนะใดๆ ทั้งนี้ ตั้งแตป 2543 เปนตนมาอียูก็เคยสังเกตการณการเลือกตั้งในที่ตางๆ ทั่วโลก มากกวา 60 ครั้ง ซึ่งเปนไปตามกติกาขององคการวาดวยความมั่นคงและความรวมมือในยุโรป (Organization for Security and Cooperate in Europe OSCE) ที่ประเทศไทยเปนสมาชิกสมทบดวย ที่มา หนังสือพิมพมติชน ฉบับวันที่ 6 กันยายน 2550 29 เทาทีต่ รวจสอบพบจากงานวิจยั สวนใหญของทัง้ ทางกองทัพเองและนักวิชาการทัว่ ไป มักนำเอาแนวคิดของตางประเทศทัง้ ในยุโรปและสหรัฐอเมริกา มาเปนแนวทางหรือขอเสนอแนะ อาทิ เชน ทฤษฎีวา ดวยการตัดสินใจเชิงกลยุทธ ระบบการบริหารงานบุคคลสมัยใหม และการนำเทคโนโลยีทกี่ า วหนา เขามาปรับปรุงการปฎิบัติงาน เปนตน 30 ที่มา คอลัมนจิปาถะวัฒนธรรม ใน หนังสือพิมพสยามรัฐ ฉบับวันที่ 25 ตุลาคม 2550 75

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

“เมืองใดไมมที หารเมืองนัน้ ไมนานเปนขา เมืองใด ไรจอมพาราเมืองนัน้ ไมชา อับจน เมืองใด ไมมพี าณิชยเลิศเมืองนัน้ ยอมเกิดขัดสน เมืองใด ไรศลิ ปโสภณเมืองนัน้ ไมพน เสือ่ มทราม” การหยิบยกประเด็น “ความสำคัญของกองทัพ” มากลาวนำ มิไดมเี จตนาเพือ่ ใหผคู ดิ จะปรับเปลีย่ นพัฒนา ความเปนมืออาชีพใหกบั กองทัพบังเกิดความยำเกรงหรือเสมือนเปนการสรางเกราะปองกัน ใหกบั กองทัพ สำหรับใชเปนขออางตอตานการเปลีย่ นแปลงใดๆ ทัง้ สิน้ ในทางตรงขามการกลาวถึงนีม้ เี หตุผลเพือ่ ใหผทู จี่ ะริเริม่ นำความเปลีย่ นแปลงไปสกู องทัพจะตองมัน่ ใจวาได มีการสือ่ สารอยางถูกตองครบถวนกับบุคลากรของกองทัพในฐานะองคกรระบบราชการขนาดใหญทมี่ คี วาม สลับซับซอน มีวฒ ั นธรรมองคกรเกีย่ วของทัง้ ผลประโยชนและอำนาจเปนรูปแบบเฉพาะ เพือ่ ใหบคุ ลากรทัง้ หมดเกิดความเขาใจทีถ่ กู ตองวา “การพัฒนาเปลีย่ นแปลงกองทัพ” ใหเปนทหารอาชีพ มิใชการริดรอนสิทธิ อำนาจหนาทีห่ รือทำใหกองทัพตองดอยสถานภาพเมือ่ เทียบกับหนวยงานหรือองคกรอืน่ ดังทีม่ กี ารกลาวหา กันในหลายเวปไซตและหองสนทนาทางอินเตอรเนต31ภายหลังเหตุการณรฐั ประหาร 19 กันยายน 2549 ของ บรรดาผมู คี วามไมพงึ พอใจตอการรัฐประหาร ดังมีความเห็นบางสวนเขาใจวา เหตุผลของการรัฐประหาร ประการหนึง่ เปนเพราะองคกรตำรวจในฐานะคแู ขงเรือ่ งอำนาจและการยอมรับทางสังคมกับกองทัพเสมอมา นัน้ ไดทวีความสำคัญเปนอยางมากในรัฐบาลภายใตการบริหารของ พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร ในขณะที่ กองทัพ กลับถูกลดความสำคัญลง ดังเห็นไดจากการแตงตัง้ นายตำรวจเขาดำรงตำแหนงสำคัญของรัฐบาล และหนวยงานราชการองคกรอิสระตางๆ ทัง้ ชวงรัฐบาลทักษิณสมัยแรก (คณะที่ 54) และสมัยทีส่ อง (คณะที่ 55) อีกทัง้ ยังมีการกลาวหาไปถึงอำนาจนอกรูปแบบจากการทีท่ หารบางสวนเขาไปมีสว นเกีย่ วของกับสิง่ ผิด กฎหมาย ซมุ มือปน หรืออาชีพพิเศษตามสถานบันเทิง บอนการพนันตางๆ โดยเฉพาะกับองคกรอาชญากรรม (organised crimes) กระทัง่ เคยมีกรณีเปนขาวอยใู นความสนใจของสังคมอยางมาก เมือ่ มีการเขาจับกุมนาย ทหารบางนายทีถ่ กู พาดพิงวาเขาไปเกีย่ วของพัวพันกับธุรกิจไมชอบดวยกฎหมาย แตไดกลายเปนประเด็น ถกเถียงทางสังคม เมือ่ ทางฝายผตู อ งหาไดกลาวหาวาทหารไมไดรบั การปฎิบตั อิ ยางสมเกียรติของความเปน ทหาร ถึงกับเปนบอเกิดความขัดแยงระหวางกองทัพกับองคกรตำรวจทีม่ นี ายทหารชัน้ ผใู หญตอ งเขามาไกล เกลี่ยยุติปญหา กระทั่งตองมีการวางระเบียบกฎหมายที่เกี่ยวของใหมีความเหมาะสมรัดกุมยิ่งขึ้น ดังเชน “ระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีวา ดวยการปฏิบตั แิ ละประสานงานกรณีทหารถูกกลาวหาวากระทำความผิด อาญา พ.ศ. ๒๕๔๔” ทามกลางเสียงวิพากษวจิ ารณของสังคมถึงสิทธิพเิ ศษทีก่ องทัพอาจมีอยเู หนือองคกร อืน่ ๆ และประชาชนทัว่ ไป สิง่ เหลานีไ้ ดกอ ใหเกิดความหวาดระแวงและไมไววางใจระหวางกองทัพกับองคาพยพอืน่ ๆ ของสังคม ซึง่ ถือ วาเปนเรือ่ งละเอียดออนและโดยธรรมชาติของทหารในทุกเหลาทัพซึง่ มีระเบียบวินยั มีการอบรมเรียนรใู น 31

ผเู ขียนมีโอกาสไดคน หาขอมูลและพบขอความการสนทนาทีค่ ลายคลึงกันนีภ้ ายหลังการรัฐประหารจากหองสนทนาทางคอมพิวเตอรหรืออินเตอรเนต หลายแหง เชน หองราชดำเนินในเวปไซตพันธุทิพ เปนตน ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

76

เรือ่ งของเกียรติและศักดิศ์ รีของการเปนนักรบ การเปนผปู กปองรักษาแผนดินมาตุภมู ิ ตลอดทัง้ การดูแลรักษา ความสงบเรียบรอยภายในประเทศเมือ่ มีเหตุจำเปนในสถานการณฉกุ เฉินตางๆ อาจกอเกิดความรสู กึ นอยเนือ้ ต่ำใจขึน้ ดังทีม่ กี ารวิพากษวจิ ารณปรากฎในชวงเวลาทีผ่ า นมา ซึง่ ถือเปนประเด็นปญหาเกีย่ วของโดยตรงกับ “วัฒนธรรมองคกร” ทีจ่ ะตองมีการทบทวนและหากมีสงิ่ ทีพ่ งึ ปรับปรุงเปลีย่ นแปลง จุดเริม่ ตนจะตองขึน้ อยกู บั เหลา “ผนู ำ” ของกองทัพเปนสำคัญ เพราะมิฉนัน้ แลวใน องคกรทีม่ สี ายการบังคับบัญชาเปนชวงชัน้ และการมีแบบธรรมเนียมเฉพาะดังเชนกองทัพ การจะกำหนดให ผใู ตบงั คับบัญชาเปนผรู เิ ริม่ ในเรือ่ งละเอียดออนเชนนีข้ นึ้ มาคงเปนไปไมได ซึง่ แมจากบทเรียนในอดีตกองทัพ เองเคยมีกลมุ นายทหารทีเ่ รียกวา “คณะนายทหารประชาธิปไตย (democratic soldier)” ทีต่ อ มาไดแสดงความ ชัดเจนตอการแยกการเมืองออกจากกองทัพ นายทหารเหลานีจ้ งึ ไดทำการตัง้ พรรคการเมืองของตนเองในนาม ของ “พรรคปวงชนชาวไทย”32 แตกพ็ บวาไมไดรบั การสนับสนุนจากกลมุ อำนาจหลักในกองทัพและถูกมอง ในทางลบกระทัง่ ทำใหพรรคการเมืองดังกลาวตองสลายตัวไปในทีส่ ดุ อยางไรก็ตามการทีจ่ ะใหมพี รรคการเมืองของทหารขึน้ มาโดยเฉพาะ ยังคงมีขอ นาสังเกตถึงบทบาทภารกิจ วาทหารหรือกองทัพนัน้ บนความเปนประชาธิปไตยจำเปนหรือไมทที่ หารจะตองลงมาเปนผแู สดงบทบาท นำตางๆ ในสังคม ในขณะทีห่ ากพิจารณาดวยหลักการแบงงานตามหนาทีห่ รือแมแตหลักการบริหารงาน บุคคลของการกำหนดหนาที่ของบุคคลตางๆ ใหสอดคลองตองกันกับภารกิจการงานที่พึงรับผิดชอบ ก็จะพบไดวา การจะใหทหารหรือกองทัพเขามาเปนผแู สดงบทบาทนีไ้ มไดรบั การยอมรับเปนสวนใหญของ สังคมโลก สำหรับกองทัพเองในแงของศักยภาพและขีดความสามารถทางดานการเรียนรแู ละวิทยาการตางๆ นัน้ จัดได วาอยใู นระดับแนวหนาเมือ่ เทียบกับองคกรอืน่ ๆ ในสังคม ดวยระบบระเบียบ ความมีวนิ ยั เปนแนวทางการ บริหารจัดการ ประกอบกับคุณภาพของบุคลากรทีม่ กี ารศึกษาอบรมพัฒนาอยางเปนขัน้ เปนตอน ยอมไมเปน ทีน่ า หนักใจสำหรับการริเริม่ สิง่ ใหมๆ หาก ผนู ำองคกรสามารถเขาใจและยอมรับการเปลีย่ นแปลงนัน้ มาเปน แนวทางปฎิบัติ ซึ่งในปจจุบันพบวากองทัพมีความพยายามอยางสูงตอการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมองคกร ใหเปนองคกรมืออาชีพภายใตการปกครองแบบประชาธิปไตยเชนเดียวกับทีเ่ กิดขึน้ กับกองทัพทัว่ โลก ดัง จะเห็นไดจากการนำองคความรใู หมๆ เขามาปรับปรุงพัฒนากองทัพอยตู ลอดเวลา แมในความคิดเห็นสวนตัวของผเู ขียนจะเห็นวาองคความรทู งั้ หลายมีประโยชน แตดเู หมือนวา “ผนู ำองคกร” ยังขาดการเลือกสรรองคความรสู มัยใหมเขามาแกไขปรับปรุงองคกรอยางดีพอ แตความพยายามหลายหนวย งานของกองทัพในการจัดทำแผนยุทธศาสตรซงึ่ ถือเปนหัวใจสำคัญขององคกร เทาทีส่ ำรวจพบจากกระบวน การวางแผนยุทธศาสตรของเหลาทัพตางๆ ยังขาดความหลากหลายและยังคงนำรูปแบบกรรมวิธีของ ตางประเทศมาใชอยางเถรตรง ซึง่ มีความสลับซับซอนเต็มไปดวยคำศัพทเฉพาะทาง (jargons) ทีย่ ากตอ 32

Chai-AnanSamudavanija & Suchit Bunbongkarn in Zakaria Ahmad & Harold crouch Military-Civilian Relations in South-East Asia (Oxford University Press Oxford 1985) 103

77

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

กระบวนการเรียนรู ไมวา จะเปนการวิเคราะหจดุ เดนจุดดอยปญหาอุปสรรคและโอกาสในความสำเร็จของ องคกรทีเ่ รียกวา SWOT (Strength Weakness Opportunity Threat) หรือแนวความคิดวาดวย Balance Score Card (BSC) และดัชนีชี้วัด (Index) ตางๆ ในการประเมินผลการปฎิบัติงานของทั้งบุคลากรและองคกร ซึง่ ยังคงมีลกั ษณะดำเนินการกันเปนประเพณีหรือแบบธรรมเนียม (ritualistic) เรียกวาเหมือนเปนแฟชัน่ นิยม ทีห่ ากไมทำเหมือนๆ กัน จะกลายเปนสิง่ ลาสมัย ซึง่ เขาใจดีวา แนวความคิดทีเ่ กิดขึน้ นีท้ างรัฐบาลทีผ่ า นๆ มา ตองการสรางมาตรฐาน (standardisation) โดยผานหนวยงานของรัฐทีด่ แู ลประเมินการปฎิบตั งิ านขององค กรตางๆ เชน สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) ทีอ่ าจสงผลเปนแรงจูงใจหรือกดดันให กองทัพตองมีการปรับตัวไปพรอมๆ กับหนวยงานอืน่ ๆ แตตอ งยอมรับวาการรับเอาแนวความคิดของตะวันตกเขามาและไมสามารถประยุกตใชไดอยางมีประสิทธิ ภาพยอมไมตางกับการตำน้ำพริกละลายแมน้ำ เพราะนอกจากคาใชจายในการวาจางบุคคลภายนอกหรือ คณะทำงานเขามาจัดระบบวางแผนงานตางๆ จะสูงมากแลว หลายหนวยงานจากขอมูลทีไ่ ดสอบถามบุคลากร บางหนวยงานของกองทัพเมือ่ จัดทำแผนยุทธศาสตรออกมาแลวกลับไมสามารถนำไปใชปฎิบตั จิ ริงได เพราะ ผูปฎิบัติยังขาดความรูความเขาใจและสับสนในสาระสำคัญตางๆ อยูมาก ทำใหผลงานการวางแผน ยุทธศาสตรเพือ่ การเปลีย่ นแปลงพัฒนาองคกรมีคณ ุ คาเปนเพียงหนังสือหรือเอกสารทีเ่ ก็บไวเปนอนุสรณไม กอเกิดผลในทางปฎิบตั จิ ริงไดเลย ความจริงแลวในแงความรูความคิดเชิงยุทธศาสตรนั้น เปนที่ยอมรับวาทางกองทัพเองมีทั้งบุคลากรและ ศักยภาพทีพ่ รรคพรอมในการวมกันระดมสมองคิดคนศาสตรในการบริหารจัดการทัง้ ในยามศึกสงครามและ ยามสงบเพือ่ ใหสอดคลองกับสังคมวัฒนธรรมองคกรอยางเปนรูปธรรมไดพอสมควร ดังจะเห็นจากหนา ประวัตศิ าสตรทปี่ รากฎเปนตำราพิชยั สงคราม หรือเทคนิคการบริหารจัดระบบรูปแบบองคกรทีเ่ ปนตนแบบ ของภาคสวนอืน่ ๆ ในสังคมอยบู า ง ปญหาหลักหรือหัวใจสำคัญจึงอยทู ี่ “ผนู ำองคกร”ในการริเริม่ นำความ เปลีย่ นแปลง ทีจ่ ะตองสรางวัฒนธรรมใหมในลักษณะเดียวกับทีว่ ชิ าชีพบางสาขา เชน ตุลาการ สามารถสราง เปนแบบธรรมเนียมเปนเอกลักษณเฉพาะของตนทีจ่ ะหลีกเลีย่ งหรือไมนำพาตนเองไปมีสว นสัมผัสกับการ เมืองหรือการแทรกแซงใดๆ เทาทีจ่ ะกระทำได แมวา กองทัพจะมิใชองคกรแบบปดทึบ หรืออีกนัยหนึง่ มิไดลอ งลอยอยใู นสุญญากาศยังตองมีสว นสัมผัสกับ สังคมชุมชนและสภาพแวดลอมขององคกรเหมือนองคกรอืน่ ๆ ทัว่ ไป แตมองเห็นวาดวยระบบวินยั และ ระบบรางวัลแหงเกียรติยศ (Honours system)33 จะเปนตัวกำกับพฤติกรรมขององคกรไดทางหนึง่ ซึง่ จะตอง มีการพิจารณาถึงการปรับปรุงแกไขระเบียบการขอพระราชทาน เครี่องราชอิสริยาภรณใหมีหลักเกณฑ เงือ่ นไขนอกจากการปฎิบตั หิ นาทีค่ รบกำหนดตามระยะเวลาแลว ควรทำใหระบบรางวัลแหงเกียรติยศทีว่ า นี้ เปนไปอยางมีคณ ุ คาสูงสุดดวยการกำหนดใหมคี ณะกรรมการพิจารณาการเสนอขอพระราชทานอยางเปน 33

ในคำวา Honours system แตกตางจากคำวา Honour (ไมมีอักษรอารบิคเอส) System ที่หมายถึงการใหเกียรติยกยอง หรือไววางใจ ซึ่งถือเปนความ สำคัญสิง่ หนึง่ ทีก่ องทัพไดรบั การยอมรับแลว โดยสรุปคำวา Honours System คือการมอบรางวัลแหงเกียรติยศใหกบั บุคคลผรู บั ใชประกอบคุณงามความ ดีใหแกประเทศชาติ เชน ในสหราชอาณาจักรจะมีระบบดังกลาวเพื่อมอบใหบุคคลตางๆ ตั้งแตสามัญชนไปกระทั่งถึงขุนนางชั้นสูงที่อยูในรัฐสภา คลาย คลึงกับ การไดรับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณของประเทศไทย โปรดดูเพิ่มเติมจาก http://www.honours.gov.uk/ ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

78

ระบบและมีมาตรฐานดังเชนตางประเทศทีม่ ขี อบเขตกำหนดไปตามความรคู วามชำนาญและการอุทศิ ตนเพือ่ สาธารณะและชาติบา นเมือง ซึง่ ประเด็นในการสงเสริมและสนับสนุนการปกครองระบอบประชาธิปไตยอัน มีพระมหากษัตริยท รงเปนประมุขพึงจะไดรบั การพิจารณาบรรจุเพิม่ เติมขึน้ เปนหลักเกณฑสำคัญสำหรับ ประเมินผลการปฎิบตั งิ านของบุคลากรขาราชการของรัฐอยางถวนทัว่ ไมจำกัดเพียงเฉพาะกองทัพเทานัน้ โดย แนวทางดังกลาวนีเ้ พือ่ ความเปนธรรมเห็นควรทีจ่ ะใหกองทัพไดมโี อกาสเขาไปมีสว นในการแสดงความคิด เห็นหรือเรียกรองในสิง่ ทีต่ นพึงมีพงึ ไดในขอบเขตทีส่ มควร โดยทีผ่ เู ขียนมองไกลไปถึงขัน้ ทีจ่ ะใชระบบ รางวัลแหงเกียรติยศดังกลาวเปนสิง่ จูงใจใหทหารอาชีพเขามามีสว นสัมผัสกับการ เมืองไดในฐานะบุคลากร ของกองทัพหรือทหารถือเสมือนเปนประชาชนกลมุ หนึง่ โดยถือหลักเกณฑการคัดเลือกบุคคลโดยประเมิน จาก “ผลหรือคาคะแนนทีไ่ ดรบั จากการประเมินในระบบเกียรติยศดังกลาว” เปนสวนทีส่ ำคัญในการพิจารณา นอกจากนัน้ ยังมีแนวคิดใหมตี ำแหนงคณะทีป่ รึกษาถาวรเกีย่ วกับกิจกรรมทางการทหารและความมัน่ คงของ รัฐบาลขึน้ เปนการเฉพาะ ซึง่ จะไมใชหนวยงานหลักทีม่ คี วามรับผิดชอบตามปกติ เชน กองอำนวยการรักษา ความมั่นคงภายในราชอาณาจักร หรือสภาความมั่นคงแหงชาติ แตจะกำหนดใหเปนองคกรเอกเทศตาม รัฐธรรมนูญทำหนาทีเ่ สมือนมันสมองดานความมัน่ คง (think tank) ทำหนาทีศ่ กึ ษาวิจยั ใหคำแนะนำกับ คณะรัฐบาลในเชิงนโยบายดานความมัน่ คงทีม่ คี วามเปนกลาง เปนการใชวชิ าชีพทางการทหารเขามาพัฒนา ประเทศโดยตรง ซึง่ จะไมใชองคกรติดอาวุธหรือเปนการสรางกองทัพพิเศษใหกบั คณะรัฐบาลพลเรือน แม วาโดยสถานะแลวผนู ำหนวยสูงสุดจะมีสถานะเทียบเทากับผนู ำสูงสุดของเหลาทัพตางๆ เนือ่ งจากตองการให บุคลากรทีเ่ ขามาดำรงตำแหนงในองคกรดังกลาวยังคงมีระบบเกียรติยศรวมทัง้ ชัน้ ยศไมต่ำไปกวาเดิมและ สามารถเลือ่ นไหลขึน้ ไปตาม “ตำแหนงงานขององคกร” เปนตัวกำหนด ถือเปนการเขามาโดยความสมัครใจ ดวยผลตอบแทนการทำงานและสวัสดิการทีจ่ งู ใจสูง ซึง่ จะเปนตำแหนงทีข่ าดจากตนสังกัดเดิมของกองทัพ เพือ่ มิใหเกิดความซ้ำซอนและสับสนในบทบาทหนาที่ จะมีสายการบังคับบัญชาและโอกาสในการกาวหนา ทางสายอาชีพทีช่ ดั เจน ถือเปนการยกระดับฐานะความนาเชือ่ ถือของผลผลิตจากกองทัพใหเปนทีย่ อมรับของ สังคมมากยิง่ ขึน้ รวมไปถึงการใชองคกรดังกลาวเปรียบเสมือนแหลงบมเพาะแนวความคิดประชาธิปไตยที่ บุคลากรของกองทัพผมู โี อกาสจะเขาไปดำรงตำแหนงทางการเมือง เชน การสรรหาวุฒสิ มาชิกในสัดสวน ของกองทัพ กอนจะไดรบั การเสนอชือ่ เขาดำรงตำแหนงจะตองมีเงือ่ นไขการผานการศึกษาอบรมยังสถาบัน หรืองคกรทีว่ า นี้ ในลักษณะเดียวกับการทีน่ ายทหารระดับสูงตองผานสถาบันการทหารชัน้ สูงตางๆ ของกอง ทัพ เชน วิทยาลัยปองกันราชอาณาจักร วิทยาลัยของเหลาทัพตางๆ เปนตน ซึง่ ในระยะแรกหรือดวยเหตุผล เพือ่ เปนการประหยัดงบประมาณรายจายในการจัดตัง้ หนวยงานใหมขนึ้ มา อาจมีความจำเปนตองยกสถานะ หรือออกกฎหมายกำหนดใหหนวยงานทีม่ คี วามพรอมทางดานทรัพยากรบุคคลและสถานทีอ่ ปุ กรณตา งๆ อยู แลว เชน วิทยาลัยปองกันราชอาณาจักร รวมทัง้ ยุบรวมหนวยงานสนับสนุนดานการศึกษาวิจยั ของกองทัพ เขาไวเปนหนวยงานเดียวกันขึน้ มา โดยสถาบันทีจ่ ดั ตัง้ ขึน้ นีจ้ ะตองมีการแขงขันทีส่ งู มีหนวยงานกลางเขามาตรวจสอบควบคุมมาตรฐานคุณภาพ การดำเนินงานในทุกดาน อีกทัง้ ในการคัดเลือกบุคลากรของกองทัพใหเขารับการศึกษาอบรม รวมทัง้ กรรมวิธี ประเมินผลตางๆ จะตองเปนไปโดยอาศัยระบบคุณธรรม (merit system) อยางแทจริง ไมวา จะเปนการจัด

79

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ใหมคี ณะกรรมการนโยบายขององคกรทีเ่ ปนอิสระหรือมีกระบวนการรองทุกขเมือ่ มีปญ  หาไมไดรบั ความ เปนธรรมอยางชัดเจน เพือ่ เปนหลักประกันวาบุคลากรของกองทัพเมือ่ กาวหนาถึงจุดหนึง่ แลวจะมีโอกาส ไมตางกันตามความสมัครใจในการเขามาปฎิบัติหนาที่เพื่อสังคมในสวนที่เกี่ยวของกับการเมืองในเชิง นโยบาย ดวยผลตอบแทนและแรงจูงใจอยางนาพึงพอใจไดอกี ทางหนึง่ ถือเปนการสรางสายอาชีพ (career path) อีกชองทางหนึง่ ใหกบั กองทัพอยางชัดเจน ซึง่ มองวาระบบจัดกรอบบทบาทหนาทีข่ องกองทัพในลักษณะนีจ้ ะเปนการขีดวงจำกัดของกองทัพใหเขามา มีสวนสัมผัสกับการเมืองเทาที่จำเปนและเปนไปโดยวิชาชีพตามความรูความชำนาญอยางแทจริง อีกทั้ง จะเปนการสรางเอกภาพใหกบั กองทัพไมใหเกิดความแตกแยกตอการชวงชิงอำนาจทางการเมืองทีห่ ลายครัง้ ปรากฎเปนเรือ่ งของรนุ ของเหลาทีส่ งั กัดเขามาเกีย่ วของ34 มากกวาเปนปญหาทีเ่ กิดจากการขัดแยงในการดูแล รักษาผลประโยชนของสวนรวมเปนสำคัญ อยางไรก็ตามจะเห็นไดวาในปจจุบันรูปแบบการควบคุมตรวจสอบองคกรทหารภายใตการปกครองใน ระบอบประชาธิปไตยนั้นในทางปฎิบัติไดมีอยูแลว เพียงแตไมไดรับการใหความสำคัญดังมีการยึดถือ ปฎิบตั ใิ นบางประเทศ เชน กรณีของประเทศสหรัฐอเมริกาทีค่ ณะกรรมาธิการกิจการทหารสามารถเรียก บุคคลในทุกระดับของกองทัพเขาใหถอ ยคำอยางเปดเผยตอสาธารณะไดตลอดเวลา35 อันเปนการสะทอนแนว ความคิดวัฒนธรรมแหงการแบงแยกอำนาจอธิปไตยทัง้ อำนาจบริหาร นิตบิ ญ ั ญัตแิ ละตุลาการออกจากกันได อยางเบ็ดเสร็จเด็ดขาด ทีร่ ะบอบประชาธิปไตยของไทยพึงศึกษากำหนดแนวทางทีจ่ ะสามารถสงผลใหเกิด การเปลีย่ นแปลงเชนเดียวกันนีข้ นึ้ มาใหได นาเสียดายอยพู อสมควรทีภ่ ายหลังการรัฐประหารครัง้ ลาสุดมีเสียง เรียกรองใหมกี ารแกไขพัฒนากองทัพใหเปนทหารอาชีพเชนกัน แตอาจดวยขอจำกัดเรือ่ งของระยะเวลาและ ปจจัยอืน่ ๆ ทำใหเรือ่ งดังกลาวไมไดรบั ความสนใจมากนัก ทัง้ ๆ ทีก่ ารเปลีย่ นแปลงในชวงเวลาเชนนีจ้ ะไม ยงุ ยากหรือสรางความขัดแยงระหวางกลมุ การเมืองตางๆ มากเทากับในยามปกติ นอกจากนัน้ สิง่ ทีจ่ ะตองกระทำและนาจะเปนสิง่ ทีไ่ มเกินความเปนไปไดในระยะเวลาอันสัน้ ไดแกการที่ กองทัพจะตองปรับบทบาทยุทธศาสตรขององคกร จากการเปนองคกรระบบราชการ (Bureaucracy) ให พัฒนาเปนองคกรผผู ลิตหรือเสมือนหนึง่ เปนผปู ระกอบการ (Entrepreneurship) ใหได ซึง่ ตองทำความเขาใจ วามิไดหมายถึงการทำธุรกิจการคา แตในปรัชญาการเปนผปู ระกอบการทีเ่ นนหนัก คือ การทีก่ องทัพจะตอง ปรับตัวเขากับการเปลีย่ นแปลงไดในทุกสถานะ เฉพาะอยางยิง่ ในยามไมมศี กึ สงครามการสรู บเต็มรูปแบบ เชนทุกวันนี้ และยังเปนชวงเวลาทีโ่ ลกกำลังเขาสรู ะบบการสรู บดวยเทคโนโลยีหรือทีเ่ รียกกันวาเปนระบบ 34

มีการวิเคราะหกันวาปญหาอันเปนที่มาของเหตุการณความไมสงบเมื่อเดือนพฤษภาคม 2535 สืบเนื่องมาจากความขัดแยงสวนบุคคลรวมไปถึงความ ขัดแยงระหวางรุนของนักเรียนนายรอยพระจุลจอมเกลารุนที่ 5 กับรุนที่ 7 (ที่มา http://www.parliament.go.th/news/news_detail.php?prid=21161) 35 ตัวอยางที่เห็นไดดังเชนเมื่อไมนานมานี้จากกรณีนายพล David Pretaeus ผูบัญชาการกองกำลังนานาชาติในอิรัก ถูกเรียกตัวจากรัฐสภาเพื่อมาใหถอย คำถึงปญหาเกีย่ วกับกองกำลังสหรัฐอเมริกาทีก่ ำลังปฎิบตั ภิ ารกิจในประเทศอิรกั ซึง่ ตางจากกรณีของประเทศไทยทีห่ ลายครัง้ ไมไดรบั ความรวมมือ และ การกระทำใดๆ ในลักษณะเชนนี้อาจถูกมองไดวาเปนการทาทายหรือสรางความขัดแยงระหวางฝายบริหารกับกองทัพขึ้นได (อานประกอบเพิ่มเติมได จากเวปไซตหนังสือพิมพ Washingtonpost ที่ http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/01/06/AR2007010601185.html) ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

80

การทำสงครามแหงอนาคต (Future Combat System; FCS)36ดวยการริเริม่ นำความคิดใหมๆ อยางรเู ทาทัน การเปลีย่ นแปลงของโลกภายนอก ทีไ่ ดรบั การพัฒนาขึน้ จากบุคลากรและทรัพยากรทีม่ อี ยใู หเกิดการยอมรับ ใหไดวา ภายใตขอบเขตศักยภาพทีม่ อี ยขู องกองทัพสามารถชีน้ ำตอบสนองความตองการของสังคมดวยการ ใหความรใู นเชิงเทคนิคและทฤษฎี รวมทัง้ สามารถพัฒนาสรางสรรวิทยาการตางๆ จากการศึกษาคนควาวิจยั และพัฒนา (Research and Development) เปนหลัก ทีก่ องทัพจะตองมีความสามารถผันตัวเองมาเปนองคกร ผผู ลิต (New Change Agent) แทนทีจ่ ะเปนองคกรทีค่ อยรอรับงบประมาณในทุกๆ เรือ่ ง ทัง้ เพือ่ การบริหาร จัดการ การจัดซือ้ จัดหาอาวุธยุทโธปกรณตา งๆ แตจะเนนการสรางผลิตพัฒนาสิง่ ตางๆ ขึน้ จากงบประมาณ แผนดินและการสนับสนุนจากแหลงทุนอืน่ ๆ ซึง่ แนนอนวาในระดับการพัฒนาปจจุบนั กองทัพอาจยังมีขอ จำกัดอยมู าก แตเชือ่ วาหากรัฐบาลพลเรือนเล็งเห็นความสำคัญและใหการสนับสนุนอยางจริงจัง จะเปนชอง ทางหนึง่ ทีจ่ ะจำกัดบทบาทของกองทัพใหมจี ดุ เนนไปในเรือ่ งทีเ่ ปนวิชาชีพเฉพาะ ทีไ่ มจำเปนตองเขามาเปน ตัวแสดงในการเปลีย่ นแปลงทางภาคการเมืองดวยตนเองอีกตอไป ซึง่ แนวคิดดังกลาวคงตองอาศัยความเสียสละเปนอยางสูงของผนู ำในกองทัพ เพราะยอมหมายถึงการลดทอน บทบาทเชิงอำนาจ ซึง่ วัฒนธรรมองคกรทีท่ หารหรือกองทัพมีผบู งั คับบัญชาเปนพลเรือนอาจเปนสิง่ ทีย่ งั ไม ไดรบั การยอมรับจากบุคลากรของกองทัพเทาทีค่ วร ดังจะเห็นไดจากการทีร่ ฐั บาลพลเรือนซึง่ มาจากการเลือก ตัง้ หลายครัง้ บุคคลทีด่ ำรงตำแหนงนายกรัฐมนตรีจะตองควบตำแหนงรัฐมนตรีวา การกระทรวงกลาโหมดวย ตนเองอีกหนึง่ ตำแหนงเพือ่ เปนการใหเกียรติกองทัพ หรือมิฉนัน้ จะตองเลือกบุคคลทีเ่ ปนนายทหารระดับสูง ซึง่ เปนทีย่ อมรับของกองทัพเขามาดำรงตำแหนงแทน เชน ในสมัยของนายชวน หลีกภัย และ พลเอกชวลิต ยงใจยุทธ ดำรงตำแหนงนายกรัฐมนตรี37 แตหากความเชือ่ หรือคานิยมของกองทัพยังเปนอยเู ชนนี้ ก็คงยาก ทีจ่ ะสรางวัฒนธรรมองคกรใหมขนึ้ มาภายในกองทัพได อยางไรก็ตามนอกเหนือจากการปรับวัฒนธรรมในระดับองคกรแลว สิง่ ทีต่ อ งกระทำควบคกู นั ไปพรอมๆ กัน คือการใหการศึกษาอบรมตามแนวคิดทัศนคติดงั กลาวตอ “เลือดใหม (young blood)” หรือบรรดานักเรียน การทหารของกองทัพทุกเหลาทัพตัง้ แตระดับเริม่ ตน รวมทัง้ บุคลากรทีส่ ำเร็จการศึกษาจากภายนอกแตไดเขา มารับราชการกับกองทัพทุกๆ คน ใหเขาใจบทบาทภารกิจ “ทีค่ วรจะเปน” ของกองทัพ ซึง่ รัฐบาลพลเรือนยอมไมอาจกระทำการอยางเบ็ดเสร็จเด็ดขาดดวยการปรับเปลีย่ นสิง่ ตางๆ ในลักษณะทีเ่ รียก วาขุดรากถอนโคนในคราวเดียวได แตการทำความเขาใจและการหารือถึงการเปลีย่ นแปลงรวมกันของทุกๆ ฝาย เพือ่ ใหกองทัพและบุคลากรมีความเขาใจกระทัง่ สามารถกำหนดขึน้ มาใหเปนภารกิจหลัก หรืออาจเรียก ตามสมัยนิยมใหเปนวาระแหงชาติ (national agenda) ทีป่ ระชาชนทุกคนในชาติมคี วามตระหนักและรับรู รวมกัน นาจะเปนทางออกทีด่ ที สี่ ดุ

36 ดูเพิ่มเติมจาก http://www.army.mil/fcs/ 37

ที่มา เวปไซตสำนักงานเลขาธิการคณะรัฐมนตรี http://www.cabinet.thaigov.go.th/bb_main11.htm 81

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

ทัง้ นีก้ ารดำเนินการปรับเปลีย่ นตางๆ ในรายละเอียดทีม่ คี วามสำคัญและอาจกระทบตอการริดรอนสิทธิอำนาจ ทีเ่ คยมีอยขู องกองทัพนัน้ เพือ่ ใหเกิดความชอบธรรมและเปนทีย่ อมรับโดยทัว่ กัน อาจจำเปนตองจัดใหมกี าร ลงประชามติ (Referendum) ในขอบัญญัตใิ หมๆ รวมไปถึงประมวลจริยธรรมทีอ่ าจเรียกไดวา เปน “สัตยาบัน (Charter)” ดังตัวอยางในสังคมของบางประเทศยึดถือปฎิบตั ริ ว มกัน เชนเดียวกับการดำเนินการลงประชามติ ตอรางรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2550 ทีผ่ า นมา ซึง่ การดำเนินการดังกลาวยอมไมสามารถกระทำไดอยางทันทีทนั ใด เพราะในบางสวนอาจมีความสำคัญ ทีต่ อ งมีการบรรจุไวหรือแกไขเพิม่ เติมในรัฐธรรมนูญเพือ่ ใหกองทัพตระหนักถึงความสำคัญในบทบาทหนาที่ ใหมนี้ แทนทีจ่ ะคอยบัญญัตเิ ปนขอหามหรือกีดกันกองทัพออกจากการเมืองอยางปราศจากเหตุผล ทีร่ งั แต จะทำใหกองทัพดูเหมือนจะเปนสิง่ ทีเ่ ขากันไมไดกบั ระบอบประชาธิปไตยดังเชนทีเ่ คยคิดกันเชนนีม้ าแตใน อดีต จึงจำเปนทีก่ ระบวนการเปลีย่ นแปลงจะตองผานกระบวนการใหขอ มูลขาวสารทีถ่ กู ตอง มีการระดมสมองรับ ฟงความคิดเห็นจากทุกภาคสวนของสังคมอยางถวนทัว่ และเปนไปอยางรอบคอบ ซึง่ เชือ่ วากระบวนการ เปลีย่ นแปลงในระบอบประชาธิปไตยเชนนีน้ อกจากจะเปนการปรับทัศนคติของบุคลากรของกองทัพใหเกิด การเรียนรวู ถิ ที างประชาธิปไตยอยางตรงไปตรงมาแลว ยังเปนการสรางเสริมความเขาใจระหวางกองทัพกับ ประชาชนไดเปนอยางดี และนาจะมีการตอตานการเปลีย่ นแปลงนอยลง เนือ่ งจากเปนการกระทำอยางเปด เผยและจะตองใหโอกาสกองทัพไดเขามามีสว นรวมในทุกกระบวนการขัน้ ตอนอยางมีอสิ ระ รัฐบาลพลเรือนเองจะตองเขามาดูแลประสานความชวยเหลือในเชิงวิชาการและสนับสนุนทางดานทรัพยากร อยางพอเพียงเพือ่ ใหกองทัพสามารถเลีย้ งตัวไดเองนอกเหนือจากงบประมาณทีจ่ ะไดรบั 38 ซึง่ ทางเลือกอีกสวน หนึง่ ทีจ่ ะขาดไมไดเลย คือจะตองดำเนินการความรวมมือในโครงการคนควาวิจยั ตางๆ ทีต่ อ งพัฒนาหรือรวม มือกับนานาชาติ (International cooperation) โดยเฉพาะกลมุ ประเทศในภูมภิ าคอาเซียน (ASEAN) รวมทัง้ กลมุ พันธมิตรอืน่ ๆ39 และองคกรของรัฐทีเ่ กีย่ วของไมวา จะเปนหนวยงานระดับมหาวิทยาลัย ทีน่ กั เรียนการ ทหารในอนาคตนาจะสามารถลงทะเบียนศึกษาอบรมรวมกับนักเรียนนิสติ นักศึกษาของสถาบันอุดมศึกษา อืน่ ๆ ทุกสถาบันตามความรคู วามสนใจทีไ่ รพรมแดน และในขณะเดียวกันนิสติ นักศึกษาจากสถาบันตางๆ ทีม่ คี วามสนใจก็ยอ มสามารถดำเนินการในวิธกี ารเดียวกันนีไ้ ด รวมไปถึงการริเริม่ ดำเนินงานในโครงการ 38

โดยวิธีการดังกลาวนี้จะแตกตางกับกระบวนการออกนอกระบบของมหาวิทยาลัยหลายแหงของรัฐ ในความหมายของการเลี้ยงตัวเองไดของกองทัพ คงเปนไปไดยากที่งบประมาณทางความมั่นคงหรืองบดำเนินการในแงเงินเดือนสวัสดิการที่เคยมีเคยไดจะถูกตัดทอนลง แตสงิ่ ที่กองทัพพึงมีพึงไดหรือ เคยไดอยูแลวจำเปนจะตองคงไวเชนเดิมเพื่อเปนขวัญกำลังใจ (morale) แตการเลี้ยงตัวเองไดจะเปรียบไดกับการพอกพูนทรัพยากรและผลตอบแทนที่ ทำใหกองทัพสามารถมีอตั ราคาตอบแทนและรางวัลเกียรติยศเพิม่ เติม ทีค่ วบคไู ปกับผลการปฎิบตั งิ านทีม่ กี ารปรับเปลีย่ นขึน้ ซึง่ บทความนีเ้ ปนเพียงการ ใหขอเสนอแนะเบื้องตน ในทางปฎิบัติจริงจะมีรายละเอียดที่จะตองดำเนินการในเชิงลึกและเขมขนทั้งในประเด็นวาดวย ระบบประเมินผลการปฎิบัต ิงาน การจัดการพัฒนาองคกรและบุคคากร รวมไปถึงระบบการบริหารงานบุคคลอื่นๆ 39 การรวมมือกับนานาชาติไมวาจะเปนการฝกรวมไทย สหรัฐ สิงคโปร เชน การฝกรวมผสมในนาม Cobra Gold นอกจากเปนการฝกยุทธวิธีแลวเปน อีกทางหนึ่งของการสรางเครือขายในการปองกันประเทศรวมกันระหวางประเทศเพื่อนบานในภูมิภาคเอเซียตะวันออกเฉียงใต ซึ่งแรงกดดันจากนานา ชาติในปจจุบนั มีอทิ ธิพลอยางสูง จะเห็นไดวา บนความสัมพันธปกติแลว ประเทศประชาธิปไตยจะมีแนวนบายคลายคลึงกันทัว่ โลกคือจะตอตานรัฐบาล ทีม่ าจากการรัฐประหารหรือไมชอบดวยกฎหมาย การทีจ่ ะปองกันหรือปองปรามการเปลีย่ นแปลงการปกครองนอกรูปแบบโดยอาศัยแรงกดดันจากนานา ชาติอาจเปนทางหนึ่งที่จะเปนขอยับยั้งหรือเปนปจจัยสำคัญที่ผูคิดกอการรัฐประหารในอนาคตจำเปนตองตระหนักถึง ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

82

ความรวมมือในเชิงบูรณาการรวมกับ หนวยงานตางๆ ของรัฐ อาทิ กระทรวงวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี กรม วิทยาศาสตรการแพทย อีกทัง้ สถาบันศึกษาวิจยั ของรัฐทีม่ อี ยมู ากมาย ไมวา จะเปนสำนักงานปรมาณูเพือ่ สันติ ศูนยเทคโนโลยีโลหะและวัสดุแหงชาติ (MTEC) ศูนยเทคโนโลยีอเิ ลคทรอนิคสและคอมพิวเตอรแหงชาติ (NECTEC) เปนตน แทนทีจ่ ะปลอยใหตา งคนตางทำกระจัดกระจายเนือ้ งานออกไปมากมายในเรือ่ งทีค่ ลาย คลึงกัน ซึง่ นอกจากจะสิน้ เปลืองทัง้ งบประมาณ เวลา และทรัพยากรแลว ยังไมกอ เกิดผลงานทีส่ ามารถนำมา ใชประโยชนตอบสนองตอสิง่ ทีส่ งั คมมีความตองการอยางเปนรูปธรรมชัดเจน ดวยวิธกี ารเชนนีจ้ ะทำใหวฒ ั นธรรมมุมมองของบุคลากรในองคกร (personal culture) ไมอาจอนุรกั ษหรือตาน การเปลี่ยนแปลงตามกระแสโลกไดอีกตอไป เพราะในที่สุดแลวไมวาจะเปนระบบประเมินผลการ ปฎิบตั งิ าน ระบบการบริหารงานบุคคลทีจ่ ะตองมีการใหรางวัลและการลงโทษในรูปแบบใหม จะทำให บุคลากรของกองทัพตองมีการปรับตัวแปรเปลีย่ นไปตามวัฒนธรรมองคกรทีถ่ กู สรางขึน้ ใหมนไี้ ปโดยปริยาย โดยเฉพาะแรงกดดันจากนานาชาติทไี่ มยอมรับรัฐบาลทีม่ าจากวิถที างนอกรูปแบบ จะเปนปจจัยหนึง่ ทีท่ ำให การกอการรัฐประหารอยางไมสมเหตุสมผลเปนไปไดยากยิง่ ขึน้ ซึง่ แมการเปลีย่ นแปลงในเชิงวัฒนธรรม องคกรทีว่ า นี้ จะตองใชชว งระยะเวลาหนึง่ แตถอื เปนความคมุ คาตอการวางรากฐานวัฒนธรรมองคกรของกอง ทัพใหเปน “ผนู ำในรูปแบบใหม” เปนกองทัพหรือเปน “ทหารอาชีพ” ทีจ่ ะสามารถสัมพันธเชือ่ มโยงเขากับ ระบบอื่นๆ ของโครงสรางสังคมสวนรวมในระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยไดอยางราบรื่น และยัง่ ยืน

83

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

Amorn Wanichwiwatana, D.Phil. (Oxon)

Amorn Wanichwiwatana, D.Phil. (Oxon) criminologist, Chulalongkorn University The latest arrest of former British policeman involving sex trade by the RTP was not something we should feel pride. Judging the so-called haven for organised as well as many other transnational crimes still at large in Thai society. Recently, the RTP just nade arrest Russian fugitive who mainly dealt with arms smuggling and we were praised by the world community about the cooperative between the Thai authority and the INTERPOL (International Police Organisation). But this does not mean we did success in curbing these hideous crimes.

In the latter half of the twentieth century, we have all witnessed countless innovations that have transformed our lives. Some of these have made our lives easier and more prosperous, while others provide opportunities for individuals and countries to develop at an unprecedented rate.

At the same time, while society has acknowledged and lavished praise on the innovators who have been instrumental in the transformation of our daily lives, society often gives less time to examine the “dark innovators.”

What do I mean by this? What I mean is that along with the many innovators and developments that have given new life and light to our lives, there are also many who seek new ways of exploiting new technologies, laws, and regulations to selfish and even destructive ends. In the past, most crimes could be restricted inside the borders of nation states, but in present twenty-first century society, crimes can often be easily committed across borders. It is the novelty of these crimes, where it only takes a few people to cause terrifying damage, as well as the complications arising from their cross-border nature that makes these crimes particularly threatening to the well-being of modern nation-states.

I will attempt to address the major concerns as it presently stands in the ASEAN region.

Naturally, it’s impossible to provide an accurate overview of all major concerns within an hour, but I hope that you will be able to gain some insight from a broader perspective.

1 Keynote speech for ‘Transnational Crime Workshop’ organised by Department of Special Investigation (DSI) between 30th January - 2 February 2008 at Bonunza Hotal and Resort, Khaoyai, Nakorn Rajasrima province

87

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

Before we go any further, we need to clarify the term “transnational crime.” For convenience, I think it can be used interchangeably with “transnational organised crime” simply because, in most cases, it is extremely difficult for a single individual to commit a crime that would plunge the entire world into chaos. In fact, despite the media’s fixation on finding the “mastermind” to plots and conspiracies, these crimes usually require an elaborate and extensive support network, in terms of both logistics and finances, comprising of a whole variety of groups and personalities.

As I have already mentioned, transnational crimes are an imminent and constant threat to many countries. Never before have we witnessed problems such as human smuggling, drug trafficking, illegal arms trade, as well as many other problems on such a scale. What makes these crimes so sinister and what makes them a major concern of the superpowers is the link of these crimes to terrorism. For example, money from illicit drugs has often been used to finance various terrorist activities and weapons acquisition.

However, when transnational crimes do occur, they by their very nature harm more than one country. Major cases may even lead to unforeseen fallout including market, political, and social instability. In this present age where the economy is run primarily on confidence, such chaos could bring untold damage to many countries.

Transnational crime has thus become a global agenda, since it poses a major threat to the economies and societies of countries across the world and no individual agency has the competence, resources, or ability to fight this threat alone. The United Nations’ involvement, through the passage of several resolutions and protocols, has been instrumental in encouraging global co-operation on dealing with this new threat.

In 1997, the former UN Secretary-General Boutros Boutros-Ghali commented that criminals and major businesses often exploited the weaknesses and loopholes in the law in poor or developing countries to get away from justice. While I do agree with the statement to a certain extent, it is often too easy to point fingers at poor nations or criminals and their gangs. Indeed, looking at the point of origin, many criminal organisations were born out of conflicts between government authorities and/or among the ethnic minorities.

More importantly, we have to accept that the policies of some superpower nations are currently more orientated towards “pushing” rather than “pulling” the threats out of the world. I do

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

88

not mean to single out any countries in particular, but I think the events in today’s world can speak for themselves as to the folly of this policy. It is through global co-operation and not through the unilateral actions of individual nations that this world will be kept stable and safe from the acts of criminals and terrorists.

Thus, the way Asian countries have been drawn together to share ideas, as well as increase transnational co-operation is a step forward in the right direction. This ASIA Transnational Crime Conference will be another opportunity for us to learn about the nature of the various threats within our region, and perhaps also, their solutions. However, even if ASEAN were to stand as a united bloc, it may still not be enough, as eventually we will need to increase our co-operation with other nations and agencies outside our region. As crimes are no longer restricted within a single nation’s border, they also cannot be restricted to one region.

Although Thailand has its unique problems, I believe that it also shares the same problems that are common across the region. Nevertheless, we may already run into trouble with what constitutes a “transnational crime.” For example, several people in Thailand may comment that the invasion of multinational superstores, such as Macro, Tesco-Lotus, or Carrefour can be considered a sort of transnational crime! Naturally, there are many interests behind such accusations. More seriously, in some cases, crimes in one country may not necessarily be constituted as crimes in another.

Nevertheless, as long as the petroleum continues to flow and ease of global travel and communications remains the norm, we must learn to accept and deal with both the sweetness of the world; that is, it’s conveniences, luxuries, and progress as well as its bitterness; that is, transnational crime.

Of course, we will never be able to get rid of every criminal in the world. Dealing with transnational crimes, therefore, should be considered an “ongoing project” as opposed to a project that has a definite, defined goal. If we considered it as such, we would also be less prone to dogma and be more adept at adapting to the up and coming new generation of global criminals.

It is therefore imperative for nations to co-operate in the exchange of information, resources, training, and education of our law enforcement personnel so that they can remain up to speed with the methods of these new criminals, rather than left behind as in the past.

89

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

The UN should form a centre for this endeavour, and should utilise it to encourage and reinforce transnational co-operation through its resolutions, agreements, and conventions.

Already, with regards to transnational crime, the UN has held conferences and its conventions have been agreed to by many member states, although the co-operation of other organisation such as the ICPO or the International Police Organisation (INTERPOL) and several other law enforcement would still be instrumental to success.

However, in practice, the convention left some things to be desired. Many conferences were held and much resource has been committed, but we have yet to see the fruits of cooperation. Indeed, there remain many obstacles in combating the transnational crime. Of particular relevance to this region is the over-insistence on national sovereignty. Once this issue raises its head in criminal cases, it is often the case that criminals would escape prosecution. These cases are made worse and needlessly political if they are coupled with serious accusations, and co-operation in these cases is usually non-existent.

Aside from terrorism, some territories remain well-known as safe havens for money laundering because they have no stringent rules or regulations concerning finances. Thus, drug lords, mafia bosses, terrorists, as well as corrupt politicians can happily exploit this loophole to hide and safeguard their assets.

Thus, one of the major ways in which a decisive blow could be dealt to transnational crime is the regulation of the flow of money. Without financial resources, most criminal syndicates would be vulnerable to collapse or at the very least be unable to operate effectively. Regional and global co-operation is therefore vital in order to pressure these countries to tighten up their regulations so that they can no longer be the criminals’ bankers.

In tackling these cases, we should always keep in mind the concept of how people could be judged as a criminal. There are at least six elements, which I think is familiar to most people here, such as mens rea, actus reus, and so on. Also, the important idea that our pioneer criminologists have put forward: ‘nullum crimen, nullum poena sine praevia lege poenavi’ that is, no crime (can be committed), no punishment (can be imposed), without (having been proscribed by) a previous penal law.

The question is, which countries’ penal laws should form the benchmark? Is there any country that could provide it? It is unlikely, and there will have to be a consensus, regionally or otherwise.

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551

90

Furthermore apart from this, the differences in terms of judicial process, criminal law, and cultures are also difficult issues that impede the prosecution of transnational criminals. In many cases where bribes are offered and taken to protect criminal individuals or organisations, it is not because of individual greed but fear that their own life and the lives of their family members would be under threat if they did not comply.

To curb these unprecedented transnational crimes, I suggest that the following elements be focused and worked on: 1. The building of regional networks that are focused on combating transnational crimes.

This measure will at least guarantee the co-operation between neighbouring and closely linked countries.

2. The Education and training of law enforcement personnel to enhance their capabilities of combating the new generation of criminals as well as various advanced organised crimes.

3. Mutual funding for fighting these crimes must be established because it is almost impossible to cope with the high technology and complexities of crimes without huge investments on government personnel and equipment.

4. Improving the criminal justice system on the basis that the “delay of justice is justice denied.”

5. The imposition of sanctions on countries that refuse to co-operate without reasonable cause. However, this is a controversial issue, and consensus should be reached before it is imposed.

91

ปที่ 3 ฉบับที่ 1 เดือนกรกฎาคม 2551