Thermphos_Gezondheidsonderzoek

Resultaten gezondheidsonderzoek Thermphos De afgelopen jaren hebben Provincie Zeeland en de gemeenten Borsele, Middelburg en Vlissingen een toenemend aantal klachten ontvangen van mensen die nabij het Sloegebied in Zeeland wonen of daar werken. Het gaat onder andere om stank, prikkelende ogen en irritatie van de slijmvliezen. Er is een beeld ontstaan dat de klachten te maken hebben met de emissie (uitstoot) van het bedrijf Thermphos. Provincie Zeeland heeft besloten om een gezondheidsonderzoek te laten uitvoeren om te achterhalen of de emissie van Thermphos de gezondheid van omwonenden en werknemers in of rondom het Sloegebied beïnvloedt of beïnvloed heeft.

Medio 2011 is het Gezondheidsonderzoek Thermphos gestart. Het is grotendeels uitgevoerd door de

Gemeenschappelijke

Gezondheidsdienst

(GGD)

Zeeland

en

het

Rijksinstituut

voor

Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Beide organisaties zijn onafhankelijke instituten, deskundig op het gebied van gezondheid en milieu. De Provincie heeft aanvullend onderzoek gedaan naar gehaltes van zware metalen in verzamelde luchtfilters. Het onderzoek is begeleid door de Bestuurlijke Regiegroep Gezondheidsonderzoek Thermphos1 en kritisch gevolgd door een Klankbordgroep2.

Onderdelen gezondheidsonderzoek Het totale onderzoek bestond uit de volgende onderdelen: 1. Metingen van de luchtkwaliteit (RIVM); 2. Gezondheidsenquête onder omwonenden (GGD); 3. Gezondheidsenquête onder werknemers in het Sloegebied (GGD); 4. Onderzoek naar de mate waarin kanker voorkomt rond het Sloegebied (GGD); 5. Onderzoek naar gehaltes van zware metalen in de lucht in de periode 1996-2010 (Provincie).

Uitkomst onderzoek De centrale vraag in dit onderzoek was of de uitstoot van Thermphos de gezondheid van omwonenden en werknemers in het Sloegebied beïnvloedt of beïnvloed heeft. Daarnaast is in het onderzoek gekeken naar de ervaren hinder (van geur/stank en van stof/rook/roet).

Op grond van het onderzoek dat nu is uitgevoerd kan het volgende geconcludeerd worden: 

Metingen van de luchtkwaliteit laten geen verontrustend beeld zien, alle onderzochte stoffen blijven onder de gezondheidskundige normen;



Er wordt duidelijk meer ernstig geur- en stofhinder afkomstig van bedrijven ervaren in de woonkernen rondom het Sloegebied (behalve in Oost Souburg) dan gemiddeld in Zeeland;



Het is aannemelijk dat sommige van deze stoffen die Thermphos uitstoot onder ongunstige omstandigheden aanleiding kunnen geven tot stank en overlast tot op een afstand van enkele kilometers;



Zowel algemene als chronische gezondheidsklachten komen in het Sloegebied niet vaker voor dan elders in Zeeland;

1

Bestaande uit vertegenwoordigers van de gemeenten Borsele, Vlissingen en Middelburg, de Provincie Zeeland, Inspectie Leefomgeving en Transport en Thermphos.

2 Bestaande uit vertegenwoordigers van: de dorpsraden Ritthem/Nw.StJoosland, Nieuwdorp, ’s Heerenhoek, Borsele, de arbeidsinspectie, de ondernemingsraden van de bedrijven in het Sloegebied, de industriegroep Midden-Zeeland, de bonden FNV/CNV/De Unie, de huisartsen in de regio, de bedrijfsgezondheidsdiensten en de Zeeuwse Milieu Federatie.

1



Wel rapporteren ouders in Nieuwdorp en Borssele vaker dan gemiddeld luchtwegirritatie en medicijngebruik tegen astma bij hun kinderen. Het ligt voor de hand om dit in verband te brengen met de luchtkwaliteit, maar dat vergt nader onderzoek omdat er meerdere redenen kunnen zijn. Daarom zal de Provincie vervolgonderzoek laten uitvoeren;



In het omgevingsmeetnet voor radioactiviteit van Provincie Zeeland worden metalen gevonden, maar onder de geldende gezondheidsnormen. Deze bestaande meetpunten zijn voor dit onderzoek ingezet om zware metalen te meten;



Werknemers ervaren hinder en hebben klachten. Dat geldt met name voor werknemers van andere bedrijven op het industrieterrein. Het advies aan de bedrijven is om samen met hun Arbo-diensten aandacht aan de klachten te schenken;



De resultaten van het onderzoek naar de mate waarin rondom het Sloegebied kanker vóórkomt geven geen aanleiding tot zorg;

Samenvatting gezondheidsenquête omwonenden Doel onderzoek Het doel van de gezondheidsenquête: ‘Het in kaart brengen van de gezondheidsklachten van de bewoners en ervaren hinder door de bewoners rondom het Sloegebied in het afgelopen jaar’.

Opzet onderzoek De gezondheidsenquête bevatte acht verschillende onderdelen, te weten: achtergrondvragen, gezondheid, medicijngebruik, roken, woonomgeving, industrie in de woonomgeving, werksituatie en de gezondheid van eventueel thuiswonende kinderen. Volwassenen (19 tot 65 jaar) en ouderen (65 jaar en ouder) uit de volgende zeven kernen in de directe omgeving van het Sloegebied zijn benaderd om mee te werken aan de gezondheidsenquête: Borssele, ’s Heerenhoek, Lewedorp, Nieuw en St. Joosland, Nieuwdorp, Oost-Souburg en Ritthem.

Ouders met thuiswonende kinderen zijn ook gevraagd om gezondheidsvragen over hun kinderen in te vullen. Als controlegebied is de gehele provincie Zeeland genomen (zonder de hierboven genoemde zeven kernen). Er zijn in totaal 6.494 gezondheidsenquêtes verstuurd. De respons van alle kernen samen is 55%.

Conclusies De belangrijkste conclusies van het onderzoek zijn: 

Onder volwassenen en ouderen komen niet echt méér, mogelijk aan luchtverontreiniging gerelateerde, chronische aandoeningen (zoals ziekten die invloed hebben op de longen, allergie en ernstige hoofdpijn) voor dan gemiddeld in Zeeland;



‘Piepen op de borst’3 en/of astma bij kinderen worden meer gerapporteerd door de ouders in vier van de zeven onderzochte kernen rondom het Sloegebied. Van deze vier kernen wordt in Nieuwdorp het meest ‘piepen op de borst’ en astma bij kinderen gerapporteerd;



In de meeste kernen wordt minstens vier keer meer ernstige geur- en stofhinder, afkomstig van bedrijven, ervaren dan gemiddeld in Zeeland. Bij stofhinder gaat het om grof stof; deze wordt minder diep ingeademd en is daarom beduidend minder belastend voor de luchtwegen dan fijn stof.

3

Veelgebruikte vraag om te achterhalen of mensen last hebben van luchtwegirritaties

2

Verhoging van luchtwegaandoeningen kunnen door verschillende factoren veroorzaakt worden.

Verschillen tussen de kernen ten opzichte van heel Zeeland bij ‘piepen op de borst’ en astma bij kinderen kunnen bijvoorbeeld veroorzaakt worden door huisartsen die meer aandacht hebben voor luchtwegaandoeningen, slechtere binnenmilieus, meer blootstelling aan luchtverontreiniging en een grotere bezorgdheid over het milieu waardoor ouders meer op gezondheidsklachten van hun kinderen letten. Aanbevolen wordt dan ook om de gezondheidsklachten bij kinderen verder te onderzoeken. Dit kan bijvoorbeeld met een longfunctieonderzoek bij de schoolkinderen.

Samenvatting gezondheidsenquête werknemers Sloegebied Doel onderzoek Doel van het onderzoek onder werknemers: zicht geven op de hinder van het buitenmilieu en de zorg daarom, de herkomst en de regelmaat van deze overlast, de consequenties daarvan voor het werk en de gezondheidsklachten dit tot gevolg had in het afgelopen jaar.

Opzet onderzoek Onder ruim 1300 werknemers in het Sloegebied (van de bedrijven Arkema, Thermphos, Verbrugge en Zalco) is een gezondheidsenquête uitgezet. De vragenlijst sloot (vanwege de vergelijkingsmogelijkheid) enerzijds aan op de vragen die aan omwonenden werden gesteld en ging anderzijds in op de beleving van werknemers, weergegeven tijdens overleg met groepen werknemers. Er zijn vragen gesteld over de ervaren hinder van en bezorgdheid om zowel geur/stank als stof/roet/rook. Hierbij werd ook gevraagd naar vermoede veroorzaker en de frequentie en de duur van de hinder, evenals naar consequenties die dit had voor de werkzaamheden. Verder werd gevraagd naar allerlei gezondheidsklachten gedurende het laatste jaar en of deze in de beleving van de respondent met luchtverontreiniging samenhingen.

Respons Ruim de helft van de aangeschrevenen vulden de vragenlijst in. De respons bij Thermphos en Arkema was beter dan die bij Verbrugge en Zalco. De ondervraagde werknemers betrof veelal mannen, die al lang in dienst waren met een full time dienstverband. Grote verschillen in leeftijd, opleiding en inkomen waren er niet tussen de vier bedrijven. Wel werd bij Verbrugge duidelijk meer in de buitenlucht gewerkt dan bij de andere bedrijven.

Conclusies 

Er is geur- en stofhinder en men is daar bezorgd om; Thermphos-medewerkers ervaren veel minder hinder dan werknemers andere bedrijven;



Verschillen tussen de bedrijven kunnen gerelateerd zijn aan de locatie (Thermphosmedewerkers werken letterlijk onder de schoorsteen) en/of aan loyaliteit naar het eigen bedrijf en/of aan algemene beeldvorming;



De werknemers zijn tevreden over de eigen gezondheid, al worden wel verschillende klachten aangegeven. Als vaakst genoemde klachten komen niezen en moeheid naar voren. Last van de ogen en hoesten worden het vaakst gerelateerd aan het buitenmilieu;



Vergeleken met de inwoners in het Sloegebied (werkende mannen) hebben de werknemers wat meer hinder en gezondheidsklachten.

3

Samenvatting onderzoek naar de mate waarin kanker voorkomt in het Sloegebied Doel onderzoek Ondanks dat zowel de gemeentelijke sterftecijfers voor kanker als de professionele inschatting van huisartsen vooraf geruststellend genoemd mochten worden, is in het kader van het gezondheidsonderzoek ook een getalsmatige analyse van het vóórkomen van kanker rondom het Sloegebied opgenomen. Doel was te achterhalen of kans op kanker rondom het Sloegebied verhoogd was. Deze vraag kwam voort uit de zorg onder omwonenden, die jarenlang aan de uitstoot van kankerverwekkende stoffen blootgesteld zouden kunnen zijn geweest.

Opzet onderzoek Aan

de

hand

van

een

registratie

door

het

Integraal

Kankercentrum

Nederland

(van

geobjectiveerde nieuwe kankergevallen) heeft de GGD Zeeland berekend of de kans op kanker in de directe omgeving van het Sloegebied (de woonkernen Borssele, ’s Heerenhoek, Lewedorp, Nieuwdorp, Nieuw en St. Joosland, Oost-Souburg, Ovezande en Ritthem)

verhoogd was ten

opzichte van een groter deel van Zeeland (Borsele, Goes, Kapelle, Noord-Beveland, Middelburg, Reimerswaal, Veere en Vlissingen).

Conclusies Het bleek dat in de omgeving van het Sloegebied zowel voor het totale aantal kwaadaardigheden, als speciaal voor longkanker en leukemie/lymfklierkanker géén verhoogde kans gevonden werd.

In de onderzochte periode 1998 t/m 2010 was zowel het totale aantal gevallen van kanker als dat specifiek van longkanker en leukemie/lymfklierkanker, zowel voor mannen, vrouwen als voor beide geslachten samen in de hierboven genoemde gezamenlijke woonkernen om het Sloegebied niet significant verhoogd ten opzichte van het gemiddelde in de acht Zeeuwse gemeenten van Walcheren en de Bevelanden.

Samenvatting metingen luchtkwaliteit door het RIVM Van juni tot en met oktober 2011 heeft het RIVM de luchtkwaliteit onderzocht in het Sloegebied.

De aanleiding voor het onderzoek zijn gezondheidsklachten die door omwonenden én door werknemers van naburige bedrijven worden toegeschreven aan het fosforverwerkende bedrijf Thermphos. De klachten bestaan uit stank en prikkeling van ogen, neus en keel, vooral wanneer de ‘pluim’ van het bedrijf zich laag over de omgeving verspreidt. Bij sommigen bestaat er ook onzekerheid over mogelijke lange termijn risico’s. Omdat een belangrijk deel van de stoffen die zijn onderzocht ook door andere bedrijven worden geëmitteerd, is onderzoek gedaan op drie locaties. Bij de keuze van die locaties is rekening gehouden met de ligging van de andere bedrijven (bronnen) en met de overheersende windrichting.

Meetopzet Het meetplan bestond uit twee onderdelen: 1) (Semi)continue metingen op drie meetlocaties, vooral bedoeld om mogelijke lange termijn risico’s in kaart te brengen. Er werd niet op alle drie de locaties tegelijkertijd gemeten; er waren steeds twee opstellingen waar op hetzelfde moment gemeten werd. Tussen de opstellingen waren er kleine verschillen in de gebruikte apparatuur. Tijdens deze metingen werden de volgende stoffen gemeten: fijnstof, elementen zoals zware metalen in het luchtstof, dioxinen, vluchtige

organische

koolwaterstoffen

zoals

benzeen,

stikstofoxiden

(NO2

en

NO),

zwavelverbindingen (SO2, en niet geoxideerde zwavelverbindingen) en ammoniak.

4

2) Additionele metingen op plekken waar op het moment van monstername laaghangende emissies werden waargenomen, vooral gericht op de kans op acute effecten (of klachten). Deze metingen waren gericht op de volgende stoffen: vluchtige organische koolwaterstoffen, fosfine, fosforpentoxide, fosforzuur, aldehyden zoals formaldehyde en kwikdamp.

Om de risico’s te beoordelen zijn de meetresultaten vergeleken met gezondheidskundige normen voor zowel langdurige blootstelling als voor piekblootstelling en met geurnormen. Ook is onderzocht of er een verband kon worden aangetoond tussen klachten en metingen op de locatie Nieuwdorp.

Resultaten De (semi)continue metingen lieten geen overschrijding zien van gezondheidskundige normen voor de lange en voor de korte termijn. Het gaat dan om stoffen zoals zware metalen, dioxines, vluchtige organische verbindingen, NO2 en SO2. Uit metingen op het industrieterrein blijkt dat er naast SO2 ook andere, niet geoxideerde, zwavelverbindingen aanwezig zijn. Er zijn zwavelachtige verbindingen, zoals bijvoorbeeld waterstofsulfide (H2S), die bij de aangetroffen concentraties tot overschrijding van de geurdrempel leiden. Overschrijding van geurdrempels van andere stoffen is niet geconstateerd.

Ook tijdens de additionele metingen zijn geen gezondheidskundige normen overschreden. Er moet wel een voorbehoud worden gemaakt ten aanzien van deze additionele metingen. Het bleek in de praktijk moeilijk om representatieve metingen in de pluim te doen. Daarvoor waren de perioden dat het tijdens dit onderzoek daadwerkelijk stonk, in feite te kort. Verder werden in de ‘neerslaande pluim’ van Thermphos tot op 3,5 kilometers afstand van het bedrijf fosforpentoxide en fosforzuur aangetoond. De gemiddelde concentraties lagen onder de concentraties die irritatie opleveren, maar de bemonsteringmethode levert, zoals eerder gezegd, te weinig inzicht in pieken.

Fosfine, formaldehyde en andere irriterende koolwaterstoffen werden niet aangetroffen in de ‘neerslaande pluim’ .

Tijdens de laatste paar meetweken in Coudorp hebben de bewoners nauwkeurig bijgehouden wanneer het stonk. Omdat de meetopstelling als het ware in hun tuin stond, konden klachten en meetresultaten op een hele directe manier met elkaar worden vergeleken. Deze vergelijking laat zien dat er een verband bestaat tussen de klachten en de concentraties zwaveldioxide die gemeten zijn, ook al zijn de concentraties zwaveldioxide op zich veel te laag om klachten te geven. Zwaveldioxide lijkt hier dus vooral aan te geven dat er sprake is van processen op het industrieterrein die stank of overlast kunnen veroorzaken, Conclusies De uitgevoerde metingen laten zien dat Thermphos de luchtkwaliteit in het Sloegebied beïnvloedt door de uitstoot van fijnstof, cadmium, fosfor-, stikstof- en zwavelverbindingen. Thermphos is een minder belangrijke bron voor organische stoffen, zoals benzeen, tolueen, xyleen en ethylbenzeen. Het is aannemelijk dat de geëmitteerde stoffen onder ongunstige omstandigheden aanleiding kunnen geven tot stank en overlast. Gezondheidskundige normen worden echter niet overschreden.

Samenvatting onderzoek naar gehaltes metalen in de lucht 5

Het onderzoek In dit onderzoek zijn de historische filters van het radioactiviteitsmeetnet in Zeeland gebruikt. De filters uit de jaren 1996-2010 waren hiervoor beschikbaar. Omdat Thermphos een lange periode een belangrijke bron is geweest van de uitstoot van zware metalen zijn filters uit het luchtmeetnet geanalyseerd op Cadmium, Koper en Lood. De uitkomst is dat in de periode 19962010 de concentratie van Cadmium, Lood en Koper in de lucht in de woonkernen grenzend aan het Sloegebied duidelijk hoger was dan op een locatie die verder weg ligt van het Sloegebied.

Zalco is voor een deel van de periode ook een belangrijke bron is geweest.

Conclusie De concentraties liggen duidelijk onder de normen die voor de algehele bevolking gelden. Op het industriegebied is dit ook het geval met uitzondering van de locatie direct bij Zalco en Thermphos. Daar is voor één kalenderjaar een beperkte overschrijding van de norm gemeten.

Hoe verder?

Uit geen van de onderzoeken blijkt dat er ernstige of grote effecten op de gezondheid zijn geconstateerd. Dat geldt in ieder geval voor de volwassenen die de enquête hebben ingevuld.

Ouders hebben zich ook uitgesproken over de gezondheid van hun kinderen. Met name in Nieuwdorp en Borssele is er een groep ouders die hebben aangegeven dat hun kinderen luchtwegproblemen hebben. In het onderzoek staat dat zij "piepen op de borst" horen.

Dat is reden om een aanvullend onderzoek te laten doen naar de problemen met de luchtwegen bij kinderen in Nieuwdorp en Ritthem, ’s Heerenhoek en Borssele. Hierover zal nog nader overleg volgen met leden van de Bestuurlijke Regiegroep. Ouders zullen hierover worden geïnformeerd en de leden van de Klankbordgroep zullen betrokken worden bij het onderzoek.

April 2012

6