NCADS Dergi Sayı 3, Aralık 2018

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği Sayı 3, Aralık 2018

1

KUZEY KIBRIS DİŞ HEKİMLİĞİ ÖĞRENCİLERİ BİRLİĞİ DERGİSİ

NCADS

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

2

Bu sayıda: Editörün Mesajı

3

Genel Sekreterin Mesajı

4

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği 5

Antibiyotik Farkındalık Haftası “Analiz”

7

Rejeneratif Tedavi Yöntemleri “Kök Hücreler”

8

Diş Hekimliğinde Bilgisayar Destekli Tasarım ve Üretim

11

Sorular

17

Dış Basın

18

TNT Northern Cyprus

19

EDİTÖRÜN MESAJI

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

İnsan ağzının mekanik özellikleri çok iyi olsa da, travmalara, mikroorganizmalara ve konjenital bozukluklara karşı çok hassastır. Diş hekimliğinde çiğneme, fonasyon ve estetik konuları çok önemli olduğundan, bozulma durumunda işlevselliğini yeniden sağlamak için umut verici ve daha etkili stratejiler bulmak önemli olmuştur. Eski çağlara dayanan geleneksel diş hekimliği, hastalıklı diş dokusunun uzaklaştırılmasını, restorasyonunu ve değiştirilmesini önermektedir. Bununla birlikte, geleneksel restoratif çözümlerin sınırlı kabiliyeti ve kısa ömrü nedeniyle, bilim adamları ağız sağlığı alanında daha iyi çözümler oluşturmak için tıptaki mevcut gelişmelerden yararlandılar ve onu “rejeneratif diş hekimliği” olarak kullandılar. Bu sayımızda, ilk olarak bu konuyu ele alacağız.

1800’lü yıllarda “atsız araba” geliştirilmiş ama atlı ulaşım alışkanlığından kolay vazgeçilememiş. Fakat endüstri ilerledikçe, modern otomobil yaygınlaşmış ve zorunluluk haline gelmiştir. Günümüzde de diş hekimliğinde dijitalleşmeye benzer bir direnç görüyoruz.

Dijital sistemlerin etkinliği ve doğruluğunu destekleyen araştırmalara rağmen pratikte birçok diş hekimi dijital görüntüleme sistemlerini ve CAD/CAM teknolojisi konusunda tereddüt etmeye devam etmektedir.

Bu paradigmalara neden sıkışıp kaldığımız anlaşılabilir olsa da, onları değiştirmeye çalışmanın tam zamanı. Gelecekte hastalar için daha büyük problemler oluşturan restoratif tedavinin öngörülebilir, uzun ömürlü ve hasta beklentilerini karşılayabiliyor olmasını kabul edebileceğimizi düşünüyorum. Bu hedeflere en iyi şekilde ulaşmak için, diş hekimliğine dijital olarak yaklaşmalıyız.

Dijital baskı klinisyenlere tedaviye hazırlık ve doğruluk açısından çok daha iyi bir bakış açısı kazandırır, bu da uzun vadeli başarı için en kritik faktörlerdendir. Dijital çalışmada CAD/CAM kullanılması, tedavi sürelerini önemli ölçüde kısaltır. Bunun yanı sıra komplikasyonları en aza indirir ve ortadan kaldırır.

Dergimizin bu sayısında ikinci konu olarak göreceğiniz üzere, dijital çalışmalar gelişiyor böylece hastalar için en yüksek kalitede hizmet sunumunu kolaylaşıyor. Bu değişiklikleri uygulamak başta göz korkutucu olsa da, uygulamanın hiç bu kadar kolay olmadığını ve dijitalleşmek için daha iyi bir zamanın olmadığını göreceksiniz.

Her sayıda belirttiğim gibi böyle özverili kişilerle birlikte Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği’nin bir üyesi olmaktan büyük mutluluk duyuyorum. Ayrıca Editör Ekibi’ne teşekkürlerimi sunuyorum.

Stj Dt. Yasin Onur ANDAÇ NCADS Baş Editörü

3

GENEL SEKRETERİN MESAJI

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

NCADS dergimizin 2018 yılı son sayısında yer alan yazıma, sizlere seslenebildiğim ve birçok başarıya imza atan, sürekli özveriyle çalışan bu ekibin üyesi olduğum için gurur duyduğumu belirterek başlamak isterim. Öncelikle her ay durmadan çalışarak NCADS tarihinde bir ilke imza atan ve her geçen gün kendisini geliştirerek öğrenci arkadaşlarımıza bu imkânı sunan tüm Editör Ekibine ve Editör Yasin Onur ANDAÇ’ a bizzat teşekkürlerimi sunuyorum.

Kurulduğu günden bu yana ekip çalışmasını benimsemiş ve her geçen gün profesyonelliği bir üst seviyeye taşıyarak hayatına devam eden Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği 2017-2018 akademik yılında birçok başarıya imza atarak, bu özverili çalışma sürecinin meyvelerini almaya başlamıştır. 2017 yılının mart ayında 64.sünü düzenlediğimiz, Bilimsel İşler Genel Sorumlusu olarak görev aldığım Uluslararası Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği (IADS) Ara Dönem Kongresi’nde elde ettiğimiz ‘Tam Üyelik’ ve 40’ı aşkın ülkeden aldığımız mükemmel geri dönüşler ile senenin ilk başarısına imza attık. Aynı dönem yaz programında okulumuzun ev sahipliği yaptığı Öğrenci Değişim Programında ise aynı şekilde ekibimiz büyük bir başarıya imza atmıştır. Öğrenci değişim programlarındaki verimliliği anlamak ve sadece ev sahipliği değil bunun bir parçası olabilmek için temmuz ayında Polonya Varşova Medikal Üniversitesi’nde yaptığım cerrahi stajından sonra, sizlere verebileceğim en önemli tavsiye, elimizde bu imkanlar varken hepinizin bunlardan faydalanması gerektiğidir. Bu değişim programlarıyla dünyadaki birçok ülkeye gidebilir hem bilimsel hem sosyal hem de yabancı dil açısından kendinizi geliştirebilirsiniz.

Geçtiğimiz yaz geçirdiğim bu yoğun döneme ek olarak; okulumuzun desteği ile ülkemizi temsilen Delege olarak katıldığım Kaohsiung, Taiwan’da gerçekleşen IADS Genel Kongresi’nde ise birliğimizin başkanı Mustafa Hacılar arkadaşımız hem üstün hizmet ödülüne layık görülmüş hem de uluslararası öğrenci değişim sorumlusu seçilmiştir. Kendisini bütün bu başarılarından dolayı, buradan tekrar gönülden kutluyorum.

2017-2018 Akademik yılına ise 8 kişilik bir ekipken 25 kişilik dev bir kadroya dönüşerek çok verimli bir giriş yaptık. Hoşgeldin Partisi, Antibiyotik Bilinçlendirme Haftası, DenTalks gibi birçok etkinliğe başarıyla imza attık. Aynı zamanda birliğimizin başkanı olan Mustafa Hacılar arkadaşım ile katıldığımız BRT röportajında birliğimizi tüm Kuzey Kıbrıs’a tanıtarak daha çok insana sesimizi duyurmaya çalıştık. Bizzat katıldığım ve halen devam eden okul tanıtımında birçok lisede, hem okulumuzun bizlere sunduğu bu imkanları hem fakültemiz ve bölümümüzü hem de birliğimizi tanıtmaya etkin şekilde devam etmekteyim. Bizlere tüm bunları gerçekleştirme fırsatı tanıyan Yakın Doğu Üniversitesi Rektörlüğü’ne, desteklerini daima hissettiğimiz saygıdeğer bölüm hocalarıma saygılarımı sunuyor ve durmak bilmeden hepimiz için çalışan tüm birlik üyesi ekip arkadaşlarıma teşekkür ediyorum.

‘Türk milletinin yürümekte olduğu terakki ve medeniyet yolunda elinde ve kafasında tuttuğu meşale, müsbet ilimdir. Bunun içindir ki milletimizin yüksek karakterini, yorulmaz çalışkanlığını, doğuştan zekasını, bilime bağlılığını, güzel sanatlara sevgisini, milli birlik duygusunu, her zaman ve her türlü vasıta ve tedbirlerle besleyerek geliştirmek milli ülkümüzdür.’ (Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK)

Stj. Dt. Erensu UZAR NCADS Genel Sekreteri

4

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

5

KUZEY KIBRIS DİŞ HEKİMLİĞİ ÖĞRENCİLERİ BİRLİĞİ YÖNETİM KURULU

Başkan Stj. Dt. Mustafa HACILAR Genel Sekreter Stj. Dt. Erensu UZAR Mali İşler Sorumlusu Stj. Dt. Ayten ALTUNDAĞ Baş Editör Stj. Dt. Yasin Onur ANDAÇ Ulusal Öğrenci Değişim Sorumlusu İsmet ERSALICI Dış İlişkiler Genel Sorumlusu Serpil ÇİFTÇİOĞLU Bilimsel İşler Genel Sorumlusu Stj. Dt. Selim Şahin DÖNMEZ Sosyal İşler Genel Sorumlusu Stj. Dt. Seda CAN

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

6

KUZEY KIBRIS DİŞ HEKİMLİĞİ ÖĞRENCİLERİ BİRLİĞİ ONAY KURULU Görsel Materyal Editörü Stj. Dt. İpek CENGİZ Yazılı Metin Editörleri Stj. Dt. Cansın AŞKIN

Eğitim Kurulu Delegeleri

Stj. Dt. Merve TONGUÇ

Stj. Dt. Behçet Onur ÜNAL

Pınar POLAT Stj. Dt. Mert ARSLAN Online Platform Sorumlusu Stj. Dt. Çağla Su CEVİZCİ

Stj. Dt. Dağlar AKSAKAL

Koruyucu Diş Hekimliği Sorumlusu Tezcan MUSLU

Stj. Dt. Havva YAMAN

Ulusal Gönüllü İşler Sorumlusu Stj. Dt. İbrahim Mert ERKAN

Sosyal İşler Kurulu Delegeleri

Ulusal İletişim Sorumlusu Stj. Dt. Pelin GÜNEŞ

Ayşe GÜRLER

Stj. Dt. Buğra CAN

Ulusal Eğitim Sorumluları Ece OF İrem TÜRKAN Zeynep Serra GÖNCÜ

Stj. Dt. Zühre AŞICIOĞLU

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

7

ANTİBİYOTİK FARKINDALIK HAFTASINDA YAPTIĞIMIZ BU ANKETTE : 1-Antibiyotikler nelerle güçlü bir şekilde savaşır?

2-Antibiyotik direnci nedir ?

3-Dirençli bakteri nasıl bulaşır?

4-Dirençli bakteri nedir ve bulaşması sonucu ne olur?

5-Antibiyotik direncine önlem alabilir miyiz?

6-Antibiyotik direnci ile mücadele etmek için neler yapılabilir? sorularını sorduk.

Böylece bu konuda daha fazla fikir sahibi olunmasını sağladık ve doğru bilinen yanlışlar üzerinde konuştuk. Anketimizin sonucu aşağıdaki grafikte yer almaktadır.

Yüzde

380 Kişiden Sorulara Doğru Yanıt Verenlerin Oranı 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

90,5 76,8

77,3

3

4

82,8

66,3 40

1

2

Soru

5

6

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

8

REJENERATİF TEDAVİ YÖNTEMLERİ “KÖK HÜCRELER”

Dt. Hamit TUNÇ

Diş, dış yüzeyde mineralleşmiş mine tabakası; bu yüzeye bitişik mineralize dentin tabakası; kan damarları, sinirler ve mezenkimal doku içeren diş pulpası; dişlerin sıralandığı alveoler kemiğe dişleri bağlayan dentin, sement ve periodontal ligamentten (PDL) oluşan kök yapıları dahil olmak üzere farklı dokulardan oluşur.

Dentin, kök oluşumu tamamlanmış dişlerde devam eden ve meydana gelen hasara yanıt olarak onarıcı dentin oluşturmak için sınırlı rejeneratif kapasiteler sergileyen, odontoblast adı verilen nöral krest kaynaklı diş mezenkimal kök hücreleri tarafından üretilen karakteristik tübüller içerir. Diş pulpası, kök kanalında bulunan dental mezenkimal hücreler, sinirler ve kan damarlarından oluşur. Dişler, erken embriyogenez sırasında kraniyal nöral krest türevli mezenkimal kök hücreler (MSCs) ve oral kaynaklı epitelyal hücreler arasındaki sürekli ve karşılıklı etkileşimler yoluyla gelişir. Kök hücreler, kraniyofasiyal kemik, diş pulpası, PDL, diş folikülü, diş germi, apikal papilla, oral mukoza, diş eti ve periosteum gibi birçok oral dokudan izole edilebilmektedir. Dental kök hücreler (DSCs), kendini yenileme ve çok yönlü farklılaşma potansiyeli dahil olmak üzere mezenkimal kök hücreler benzeri niteliklere sahip post-natal kök hücre popülasyonlarıdır.

Oral doku kaynaklı kök hücreler arasında, süt ve daimi diş dental pulpa kök hücreleri, büyük klinik potansiyeli, kolay erişilebilirliği ve diğer kök hücrelere oranla elde edilmesinin daha az invaziv olması nedeniyle geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bu kök hücre kaynaklarının dentin benzeri bir doku oluşturabildiği ve laboratuvar koşullarında kemik oluşturabilen “osteoblast” benzeri hücrelere farklılaşabildikleri belirtilmektedir. Uygun koşullar altında, dental pulpa kaynaklı kök hücreler nöronlar, adipositler ve kondrositler dahil olmak üzere birçok hücre tipine farklılaşabilmektedir. Bugüne kadar yapılan birçok klinik öncesi laboratuvar çalışması, kök hücrelerin doku onarımında ve diğer organların yanı sıra diş dokularının rejenerasyonunda da geniş potansiyele sahip olduğunu göstermiştir. Dental kök hücreler elde edildikleri kaynaklara göre ise; Daimi Diş Pulpası Kök Hücreleri (DPSCs), Düşme Zamanı Gelmiş Süt Dişi Pulpası Kök Hücreleri (SHEDs),  Periodontal Ligament Kök Hücreleri (PDLSCs),  Gingival Mezenkimal Kök Hücreleri (GMSCs),  Dental Folikül Kök Hücreleri (DFSCs),  Apikal Papilla Kök Hücreleri (SCAPs) olacak şekilde sınıflandırılmaktadır. 

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

9

Periodontal Ligament Kök Hücreleri (PDLSCs) Periodontal ligament sement ve alveoler kemiğin arasına yerleşmiş özel bir dokudur ve dişlerin korunmasında ve desteklenmesinde rol oynar. Sürekli rejenerasyonunun, diş foliküllerinden kaynaklanan mezenkimal progenitörleri içerdiğinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Periodontal lgament, sementoblast ve osteoblastlara ayrılabilen farklı hücre tiplerini içerir. İzole edilmiş periodontal kök hücreleri ise, fibroblast benzeri morfoloji ve klonojenik yapı sergileyen dental kaynaklı kök hücrelerdir. Bu dental kaynaklı kök hücreler DPSC’lerden daha yüksek oranda proliferasyon kabiliyetine sahiptirler. Bu özelliğine ek olarak PDL, sement ve alveoler kemik gibi diğer dokuların rejenerasyonu için gerekli olan progenitörleri içermektedir.

Gingival Mezenkimal Kök Hücreleri (GMSCs) Diş eti, biyolojik mukozal bariyer ve oral mukozal immünitenin ayrı bir bileşeni olarak kabul edilen alveoler kretleri ve retromolar bölgeyi kaplayan eşsiz bir oral dokudur. GMSCs, ağız boşluğundan kolayca erişilebilen diş eti dokusundan minimal invaze bir şekilde elde edilebilir. GMSCs klonojeniklik, kendi kendini yenileme ve birden fazla tipte hücreye farklılaşma kapasitesi sergiler ve bu hücreler hem kök hücre benzeri hem de immünomodülatör özelliklere sahiptir.

Periodontal Ligament Kök Hücreleri (PDLSCs) Periodontal ligament sement ve alveoler kemiğin arasına yerleşmiş özel bir dokudur ve dişlerin korunmasında ve desteklenmesinde rol oynar. Sürekli rejenerasyonunun, diş foliküllerinden kaynaklanan mezenkimal progenitörleri içerdiğinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Periodontal lgament, sementoblast ve osteoblastlara ayrılabilen farklı hücre tiplerini içerir. İzole edilmiş periodontal kök hücreleri ise, fibroblast benzeri morfoloji ve klonojenik yapı sergileyen dental kaynaklı kök hücrelerdir. Bu dental kaynaklı kök hücreler DPSC’lerden daha yüksek oranda proliferasyon kabiliyetine sahiptirler. Bu özelliğine ek olarak PDL, sement ve alveoler kemik gibi diğer dokuların rejenerasyonu için gerekli olan progenitörleri içermektedir.

Gingival Mezenkimal Kök Hücreleri (GMSCs Diş eti, biyolojik mukozal bariyer ve oral mukozal immünitenin ayrı bir bileşeni olarak kabul edilen alveoler kretleri ve retromolar bölgeyi kaplayan eşsiz bir oral dokudur. GMSCs, ağız boşluğundan kolayca erişilebilen diş eti dokusundan minimal invaze bir şekilde elde edilebilir. GMSCs klonojeniklik, kendi kendini yenileme ve birden fazla tipte hücreye farklılaşma kapasitesi sergiler ve bu hücreler hem kök hücre benzeri hem de immünomodülatör özelliklere sahiptir.

Dental Folikül Kök Hücreleri (DFSCs) DFSCs'ler ektomezenkimal kökenli diş folikülü kök hücreleridir ve sürmemiş dişleri koruyucu bir kese gibi çevreler. Diş erüpsiyonu sırasında osteoklastogenez ve osteogenez süreçlerini kontrol eder ve periodonsiyuma diferansiye olur. İnsan üçüncü azı dişlerinin folikülünden izole edilen DFSCs'ler, fibroblast benzeri morfoloji sergilemektedirler. DFSCs'ler osteojenik, adipogenik ve nörojenik farklılaşma kapasitesine sahip kök hücrelerdir.

Apikal Papilla Kök Hücreleri (SCAPs) Diş gelişimi sırasında, diş papillası diş pulpası içinde gelişir ve daha sonra kökün gelişmesine katkıda bulunur. Dental papilla apikal olarak gelişmekte olan köke gevşek bir şekilde bağlı olduğu yerde ilerler. SCAPs'ler uygun indüktif ortamlarda kültürlendiklerinde osteojenik, adipogenik, kondrojenik ve nörojenik farklılaşma kabiliyetlerine sahiptir. SCAPs'ler PDLSCs'lere oranla daha yüksek proliferasayon kabiliyetine sahiptir ve diş oluşumu için PDLSCs'lerden daha etkilidirler. Üçüncü molar dişlerden izole edilebildiklerinden kolayca erişilebilirler.

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

10

Dental Kök Hücre Bankası

Rejeneratif Endodontik Tedavilerin Geleceği Enfekte olmuş kök pulpasının mevcut tedavi yöntemi, nekrotik pulpa dokusunun çıkarılması ve kök kanallarını tıkamak için bioinert simanlarla yer değiştirmesidir. Kök kanal tedavisi enfeksiyonla mücadelede etkili olsa da, diş; pulpa dokusunu ve canlılığını geri kazanmaz.

DPSCs'lerin ve SHEDs'lerin sağlıklı pulpa dokusunu yenilemek için kullanımı basit ve potansiyel olarak çok etkili bir biyolojik tedavi yöntemi olarak dikkatlerine üzerine çekmeye başlamıştır. Yapılan hücre kültürü ve hayvan deneyi çalışmaları DPSCs'ler ve SHEDs'lerin kolayca prolifere olup nörolojik ve vasküler yapı içeren pulpa benzeri bir doku oluşturabildiğini göstermektedir. Buna ek olarak, in vitro çalışmalar, SHEDs'in enjekte edilebilir yapı iskelelerinde hayatta kalabildiğini ve insan dişi kök kanallarına nakledildiğinde odontoblastlara farklılaştığını göstermiştir. Bu deneysel koşullar altında üretilen pulpa dokusu, tübüler dentin yeniden üretebilen fonksiyonel odontoblastları içerir. Gelecekteki rejeneratif endodontik protokol, pulpa dokusunun revaskülarizasyonuna izin vermek için kök hücreler, iskeleler ve büyüme faktörlerinin kullanımı ile birlikte enfekte olmuş kök kanal sistemlerinin dezenfeksiyon veya anti-debridmanının bir kombinasyonu olabilir. Devam eden çalışmaların sonuçları, kök hücreler aracılığı ile yeni bir diş pulpası üreterek, nekrotik bir genç daimi dişte canlılığı geri kazanmanın mümkün olabileceğini göstermektedir. Bu tür tedavilerin yapacağı potansiyel etkileri çok büyüktür ve yakın gelecekte bu tedavi yöntemleri ile sağlanan biyolojik rejenerasyon, diş yapısının tamamlanmasına ve tamir edilmesine imkan verebilir.

Diş kök hücrelerinin çeşitli klinik yararları olduğundan ve çeşitli rejeneratif tıp alanlarında uygulandığından, diş kök hücrelerinin tıbbi uygulamalar için korunması “diş bankası” kavramını oluşturmuştur. Pulpa dokusu, apikal papilla, periodontal ligament, folikül, diş eti veya dişin kendisi gibi kök hücre içeren dokular hastadan alındıktan sonra, gelecekte rejeneratif tedaviler için kullanılmak üzere rejeneratif potansiyellerini korumak için uzun yıllar korunabilirler. Dental kök hücreler, kriyoprezervasyon veya manyetik dondurma yöntemleri kullanılarak depolanır. Dental kök hücre bankaları şu anda çok popüler olmasa da, özellikle gelişmiş ülkelerde kabul görmektedir. BioEden şirketi İngiltere ve Tayland'da uluslararası laboratuvarlara sahiptir. Store-A-Tooth (Provia Laboratories, Littleton, Massachusetts, ABD) ve StemSave (StemSave Inc., New York, ABD) gibi kök hücre bankacılığı şirketleri de uluslararası platformlarda bu konuda yatırım yapan diğer kuruluşlar arasında yer almaktadır. İlk ticari diş bankası ise Hiroşima Üniversitesi'nde kurulmuştur.

Bu ilk diş bankasının kurulum sürecini takiben Nagoya Üniversitesi (Kyodo, Japonya) de 2007 yılında bir diş bankası kurdu. Hiroşima Üniversitesi ile birlikte çalışan Taipei Tıp Üniversitesi ise, Eylül 2008'de Tayvan’ın ilk diş bankasını açtı. 2008 yılında kurulan Norveç Diş Bankası (Norveç Halk Sağlığı Enstitüsü ve Bergen Üniversitesi arasında ortak bir proje), Norveç'te 1.00.000 çocuktan düşme zamanı gelmiş dişlerini toplayarak bu konuda çalışmalarını sürdürmektedir.

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

11

DİŞ HEKİMLİĞİNDE BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIM VE ÜRETİM Yrd. Doç. Dr. Özay ÖNÖRAL

1. CAD/CAM SİSTEMLERİNE GİRİŞ VE RETROSPEKTİF BAKIŞ CAD/CAM (Bilgisayar destekli dizayn / Bilgisayar destekli üretim) teknolojisinin diş hekimliğinde uygulanmasına yönelik ilk girişimi, 1970’li yıllarda Amerika’da Bruce Altschuler, Fransa’da Francois Duret, İsviçre’de ise Werner Mormann ve Marco Brandestini başlatmıştır. Young ve Altschuler, 1977 yılında ilk kez intraoral dokuların haritalanması sisteminin geliştirilmesi için optik araçların (chargedcoupled device sensor, CCD) kullanılması fikrini ortaya atmışlardır. 1984 yılında Duret, CAD/ CAM’in tek üyeli tam restorasyonların üretimindeki yeteneğini demonstre eden ve “Sopha Bioconcept Systema” adı altında pazarlanan Duret Sistemini geliştirmiştir. Ancak bu sistem, kompleks yapı ve yüksek maliyet gibi faktörlere bağlı olarak diş hekimliğinde rutin kullanıma girememiştir. Bu nedenle ticari olarak mevcut ilk dental CAD/CAM sistemi olma ünvanı Mormann ve Brandestini tarafından geliştirilmiş CEREC sistemine aittir. Geçmişten günümüze hastaların, restorasyonların ömrü, biyolojik uyumu ve estetik özellikleri ile ilgili beklentilerindeki artış, diş hekimliğine 1970’li yıllarda giriş yapmış CAD/CAM sistemlerinin hızla gelişmelerini sağlamıştır. Bu doğrultuda her geçen gün yeni sistemlerin üretilmesi ve mevcut sistemlerin güncellenmesi ile aralarında Duret, Cerec, Celay, Procera, Cercon, Cicero, Lava, DCS President, Everest, Cerec in Lab gibi sistemlerin bulunduğu birçok CAD/CAM sistemi geliştirilmiştir.

2. CAD / CAM SİSTEMLERİNİN ÜRETİM KONSEPTİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI CAD/CAM sistemleri, üretim konseptine göre 3’e ayrılmaktadır: a-Chairside / All in Office / Hasta başında üretim, b-Laboratuvarda üretim, c-Verilerin belirli bir merkeze gönderilmesi ile yapılan üretim.

Chairside üretim, preparasyonun intraoral olarak taranmasını ve restorasyonun direkt olarak klinikte hasta başında hazırlanmasını sağlamaktadır. Bu konsept, ilgili restorasyonun tek seansta üretimine imkan vererek, hem hasta hem de hekim için zamandan tasarruf sağlamaktadır.

Laboratuvarda üretim ise konvansiyonel yöntemle ölçü elde edilip laboratuvara gönderilmesini takiben, burada ölçüden veya alçı modelden tarama yapılması esasına dayanmaktadır.

CAD aşamasının ardından restorasyonun tasarım bilgileri üretim yapılmak üzere CAM ünitesine aktarılmaktadır. Freze işlemi sonunda elde edilen restorasyon altyapısının ana modele uyumu değerlendirilmekte ve gerek duyulduğunda laboratuvar ortamında düzeltmeler gerçekleştirilirmektedir. Daha sonra bilinen tekniklerle porselen veneerleme yapılarak restorasyon bitirilmektedir. Belirli bir merkeze bağlı üretimde ise, ölçü ya da model laboratuvarda tarandıktan sonra, yine laboratuvarda bilgisayar destekli dizaynı yapılmaktadır. Fakat son aşama olan bilgisayar destekli üretim için, sanal dizayn belirli bir üretim merkezine gönderilmekte ve frezeleme işlemi merkezde tamamlanmış olan alt yapının üzerine porselen eklenmesi ile işlem laboratuvarda bitirilmektedir.

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

12

3. CAD/CAM TEKNOLOJİSİ VE FONKSİYONEL KOMPONENTLERİ

CAD/CAM sistemleri, dijital veri paylaşım kapasitesi tabanında “açık” ve “kapalı” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır (Correia ve Diğerleri, 2006). Kapalı sistemler, veri edinme, sanal dizayn ve restorasyon üretimini içine alan tüm CAD/CAM prosedürlerini sunmaktadır. Ancak tüm bu basamaklar, benzersiz tek bir sisteme entegre edilmiştir. Farklı sistemler arasında değiştirebilirliğe veya veri paylaşımına izin vermemektedir. Açık sistemler ise, orijinal dijital verinin standart dosya formatı (STL) ile diğer CAD yazılımlarına ve CAM cihazlarına aktarılmasına izin vermektedir.

Birçok CAD/CAM sistemi kendi içinde uyumu sınırlanmış (close-data system) sistem elemanları ile çalışır. Bu kapalı konsept sistemlerde, kendi içinde her ünite belirli bir format ile diğer üniteye bağlanmakta ve farklı bir sisteme ait tasarım programında dizayn edilmiş bir tasarımın bilgilerinin, kendi sistemine aktarılıp tanımlanmasına engel olmaktadır. Bu duruma istisna olabilecek bazı sistemler bulunmaktadır; ZENO Tec (Wieland Dental + Technik GmbH, Pforzheim, Almanya), Hint ELs (Hint-ELs) ve CYBAMAN Replikatör (Cyba Manufacturing Technologies) sistemleri.

Çeşitli parametrelerle birbirinden ayrılan birçok sistem olmasına rağmen, geçmişten günümüze neredeyse tüm CAD/CAM sistemleri temel olarak üç fonksiyonel komponent içermektedir: Birinci komponent, diş hekimi tarafından prepare edilmiş alanın intraoral veya ekstraoral olarak taramasını yapmakta ve ilgili alanın verisini toplamaktadır. İkinci komponent (CADComputer Aided Design), restorasyonun bilgisayarda üç boyutlu olarak planlanmasını ve tasarlanmasını sağlamaktadır. Üçüncü komponent (CAM- Computer Aided Manufacturing) ise, sanal olarak hazırlanmış restorasyonun üretimini gerçekleştirmektedir.

CAD/CAM Teknolojisinin Fonksiyonel Komponentleri ve Güncel Sistemlerin Çalışma Sistematiği (Prajapati ve diğerleri, 2014)

Geleneksel Yöntem ile CAD/CAM Teknolojisinin Karşılaştırılması (Ersu ve diğerleri, 2008)

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

13

4. CAD/CAM SİSTEMLERİNİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI 4.1. Avantajları Son yıllarda CAD/CAM sistemlerinin bu derece gelişmesi ve yaygın kullanılması, temel olarak bu sistemlerin dental laboratuvar prosedürlerine göre birçok konuda avantaj sunmasına bağlanmaktadır. Üretim aşamalarının otomasyonu sayesinde çok kısa sürede nitelikli üretim yapabilmelerinin yanı sıra; bu teknolojiler üretim aşamalarındaki hata payını en aza indirgemekte ve konvansiyonel uygulamalar sonucu muhtemel çarpraz enfeksiyon ve kontaminasyon riskini ortadan kaldırmaktadırlar. Ayrıca üretimde yüksek kalite ve standardizasyon sağlamaktadırlar. CAD/CAM sistemlerinde konvansiyonel ölçü alma, geçici kron hazırlama gibi prosedürler elimine edilmekte; bu durum ise hem hasta hem de hekim için yarar sağlamaktadır. Ayrıca alt yapı ve restorasyon, CAD yazılımları ile dizayn edildiğinden teknisyenlere de kolaylık sağlamaktadır. CAD/CAM sistemlerinin ivme kazanmış olması ve yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanması neticesinde; seramik materyallerin eritme, kondenzasyon ve kaynaştırma gibi işlemleri nispeten azalmıştır.

Ayrıca titanyumun özellikle döküm aşamasındaki problemlerine yine bu sistemler çare olmuştur. CAD/CAM sistemleri, yeni materyallerin uygulanmasına olanak sağlamaktadırlar. Sabit restorasyonların özellikle altyapıları için tercih edilen yüksek dirençli seramiklerin, konvansiyonel laboratuvar teknolojileri ile işlenebilirliği oldukça zordur. Bu durum ise bu materyallerin CAD/CAM sistemleri ile işlenmesi konusunu gündeme getirmiştir. Bu noktadan yola çıkarak, günümüz teknolojisi ile CAD/CAM sistemleri bu materyallere işlenebilme ve dental alanlarda uygulanabilme olanağını tanımaktadır. Hastalar genellikle protetik tedavileri devam ederken kullandıkları geçici protezlerin temizlenmesi aşamasında irritasyon, hassasiyet gibi zorluklar yaşayabilmektedirler. Chairside üretim yapan CAD/CAM sistemleri sayesinde, geçici protezler tarihe gömülmüş ve bunun sonucunda ise geçici protezlerde zaman içerisinde kullanıma bağlı olarak meydana gelen estetik olmayan ve rahatsız edici değişim elimine edilmiştir. Ayrıca bu sistemler sayesinde olası bakteriyel invazyon riski ve aşırı temizlemeye, kurulamaya veya travmaya bağlı oluşabilen pulpal stres de azaltılmaktadır.

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

Bir diş hekimi için tam paralel preparasyonlar ile tam ark restorasyon yapmak her zaman mümkün olmamaktadır. Bilgisayar ise başarılı bir restorasyon üretimi için hesaplamalar, dizayn ve koping tasarımı yapabilmektedir. Böylelikle çok daha doğru ve uyumlu restorasyonlar üretilebilmektedir. Bir görüntünün taranması ve bilgisayar ekranında görüntülenmesi, frezeleme ünitesine veya laboratuvara gönderilmeden önce diş hekimine preparasyonun ve ölçünün yorumlanabilmesi ve eğer gerekliyse preparasyonda immediat ayarlamaların yapılması konusunda olanak tanımaktadır. Zirkonyumun implant abutmenti olarak kullanılması, gingival sulkusun içerisine doğru ışık transmisyonuna izin vermektedir. Bu durum ise implant çevre dokusundan opak metal parçaların griliğinin yansımasını önlemektedir.

4.2. Dezavantajları CAD/CAM sistemleri, başta maliyet olmak üzere bazı dezavantajlara ve/veya kontendikasyona sahiptirler. Özellikle derin subgingival marjinlere sahip dişlerin, dijital olarak taranması aşamasında sorun oluşabilmekte, bu bağlamda geleneksel sabit protez yapımında olduğu gibi iyi bir dişeti retraksiyonu yapılması gerekebilmektedir. Daha önceleri monokromatik blokların estetik beklentileri tam karşılayamaması dezavantaj oluştururken, günümüzde farklı tonlarda (polikromatik) blok üretimi ile bu sorun aşılmak üzeredir. CAD/CAM konusundaki bir diğer zorlayıcı unsur, bu sistemi öğrenmek için harcanan zamanın uzun olmasıdır. Bu süreç, birkaç günden birkaç aya kadar değişebilmekte ve bu durum hem klinik için üretim kaybına hem de hasta için tedavi süresinin gecikmesine neden olabilmektedir. Tüm bunların yanısıra, hastanın diş renginin, restorasyonun fabrikasyonu için kullanılacak blok materyalin rengi ile eşleşmesi diş hekimi için zorlayıcı bir aşamadır. CAD/CAM sürekli kendini yenileyen bir teknolojidir. Bu nedenle diş hekimi belirli aralıklarla teknik desteğe ve yazılım güncellemeye ihtiyaç duyabilmekte ve bu durumlar için hekimin ayrı bir bütçe ayırması gerekebilmektedir.

14

5. CAD/CAM SİSTEMLERİNDE İŞLEME YÖNTEMLERİ Kuru İşleme Kuru işleme yönteminde, düşük sıcaklık derecesinde yarı-sinterlenmiş zirkonyum oksit bloklar kullanılmaktadır. Bu yöntemin önemli avantajlarından biri, freze cihazı için minimal gider sağlamasıdır. ZrO₂ kalıbında su absorbsiyonu gerçekleşmediğinden, sinterleme öncesi kalıbın kurutulma süresinin elimine edilmesine bağlı olarak zamandan kazanç sağlaması ise bir diğer avantajıdır. Düşük sıcaklık derecesindeki yarısinterlenmiş alt yapılarda yüksek oranda meydana gelen büzülme ise en önemli dezavantajıdır.

Sulu İşleme Sulu işleme yöntemi sayesinde soğuk sıvı sprey ile freze işleminde kullanılan elmas veya karbit frezlerin aşırı ısınması engellenir. Bu yöntem özellikle freze işlemi sırasında ortaya çıkacak ısıdan zarar görebilecek olan cam seramikler ve tüm metal materyaller için tercih edilmelidir. Freze sisteminde yüksek sıcaklık derecesinde yarı sinterlenmiş zirkonyum oksit kalıp kullanılacak ise “sulu işleme” yöntemi tavsiye edilmektedir. Yarı-sinterleme derecesinin yüksek olması, sinterlemeye bağlı distorsiyon ve büzülme miktarında azalma sağlamaktadır.

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

15

6. ÜRETİMİN DİJİTALİZASYONU 6.1. Dijital Üretime Genel Bakış Dental restorasyonların üretiminin otomasyonuna yönelik temeller, 20 yıldan uzun bir süre önce atılmıştır. Computer Aided Manufacturing mekanizması adı altında, herhangi bir parça, bilgisayar destekli bir sistem üzerinden üretilebilmektedir. Bu bağlamda, dental restorasyonların üretimi aşamasında birçok teknoloji kullanılabilmektedir. Gerek endüstri gerekse tıp alanlarında, fiziksel bir prototipin üretimi için iki farklı yaklaşım kullanılmaktadır:  

Eksiltme (Subtraktif) Yöntemi Ekleme (Aditif / Generative / Rapid Prototipleme) Yöntemi

“Subtraktif Metod” olarak adlandırılan bu yöntemde oluşturulmak istenen restorasyonun üretimi, bloktan kesilerek çıkartma esasına dayanmaktadır. Subtraktif yöntem tek parça yapıları oluşturmada oldukça başarılıdır. Ancak büyük miktarda materyalin ziyan olması söz konusudur. Çünkü tipik bir restorasyon oluşturmak için prefabrik bloğun ortalama %90’lık bir kısmı uzaklaştırılmakta ve bloğun yaklaşık %10’u her seferinde ziyan olmaktadır. CAD/CAM freze sistemlerinin dental alana girişi ile bu sistemler metallerin, rezinlerin ve dental protetik restorasyonlar için standard materyal olan özellikle zirkonya seramiklerinin kullanımına olanak sağlamıştır. Bu süreç içerisinde 20’den fazla freze sistemi geliştirilmiş ve bu sistemler sert işleme (hard machining) ve yumuşak işleme (soft machining) olarak temelde 2 kategoriye ayrılmıştır.

Sert işleme, restorasyonun sinterlenmiş monobloktan frezelenmesi ile elde edilmesidir. Fakat yumuşak işleme ise sonradan sinterlenecek olan beyaz monobloktan freze ile restorasyon elde edilmesi işlemi olarak ifade bulmaktadır. Presinterize seramiklerde ingotlar pöröz olup, hızlı bir frezeleme işlemine imkan tanımaktadırlar.

Pöröz yapının elimine edilebilmesi için tekrar bir sinterleme işlemine tabi tutulmaları gerekmektedir. Tam olarak sinterllenmiş seramiklerde ise non-pöröz ingotlar mevcut olup, frezeleme işlemi zor yapılmaktadır. Buna karşın tekrar sinterleme işlemine tabi tutulmalarına gerek yoktur.

Her iki sistem de (sert ve yumuşak işleme) subtraktif yöntem olduğundan, her iki sistemin de en büyük dezavantajı önemli oranda materyal harcamalarıdır. Çünkü materyal olarak kullanılan monoblokların artık kısımları freze işleminden sonra kullanılamamakta ve fazla seramik materyalinden geri dönüşüm yapılması da mümkün olmamaktadır. Sert işleme ile elde edilen restorasyonların doğru şekil ve tam boyutlarda elde edilme gibi avantajları vardır. Fakat, sinterlenmiş kuvvetli seramiklerin işlenmesi hem pahalı hem de zaman kaybı yaratan bir süreçtir. Ayrıca aletler ağır abrazyona maruz kalmaktadır. Ek olarak, kırılgan materyalin işlenmesi esnasında seramik yüzeyinde mikroskobik çatlakların oluşma riski vardır. Yüzeyin zarar görmesi durumu “yumuşak işleme” sırasında meydana gelmemektedir. Çünkü şekillendirme sinterleme işleminden önce yapılmaktadır. İlaveten, beyaz monoblokların frezelenmesi, hem daha kısa işleme süresine hem de aletin daha uzun kullanım siklusuna sahip olmasını sağlamaktadır. Fakat, konturun doğruluğu ve yumuşak işleme ile üretilmiş restorasyonların şekli, sert işleme yapılmış restorasyonlara göre daha kritiktir. Bunun nedeni ise daha sonra yapılacak olan sinterleme esnasında oluşacak olan, değerlendirilmesi ve kontrol edilmesi gereken sızıntıdır. Yukarıda tarif edilmiş tüm bu problemlerin üstesinden gelmek için aditif üretimin alternatif teknik olması gündeme gelmiştir. Subtraktif yöntemle çalışan birçok CAD/ CAM sistemi mevcuttur. DCS (Digitizing Computer System)- Precident Sistem, Procera All-Ceram Sistem, Cercon, Lava, CEREC, CELAY, CICERO, Katana, Everest gibi sistemler bunların başlıcalarıdır.

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

Aditif üretim, The American Society for Testing and Materials (ASTM) tarafından şu şekilde tanımlanmaktadır: “Subtraktif üretim metodlarına zıt olacak şekilde, üç boyutlu model veriden objeler üretmek amacıyla, materyallerin katmanlanarak (tabaka üzerine tabaka eklenerek) birleştirilmesi işlemidir”. Prensipte bu işlem, üç boyutlu bilgisayar dosyası oluşturarak ve bir seri kesitsel dilimler yaratarak çalışmaktadır. Her bir dilim daha sonra üç boyutlu objeyi yaratmak için bir diğer dilimin üzerine gelecek şekilde yazdırılmaktadır. Bu işlemin etkileyici özelliği ise hiçbir atık olmamasıdır. Hızlı üretim anlamındaki “rapid prototyping/ manufacturing” isminden köken alan aditif yöntem, ilk kez 1980’lerde prototiplerin, modellerin ve döküm elemanlarının üretimi için kullanılmaya başlanmıştır. Zaman içerisinde aditif üretimin, diş hekimliği için büyük bir olanak olduğu fikri ortaya atılmış ve dental alanda kullanılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda günümüzde aditif üretim tabanlı bir dizi teknoloji mevcuttur. Kullandığımız bu üretim sistemi, şu teknolojileri içermektedir: 1.Stereolithography (SLA) 2. Laser Powder Forming Techniques Selektif Lazer Sinterleme (SLS) Selektif Lazer Ergitme (SLM) / Direkt Metal Lazer Sinterleme (DMLS) 3. Fused Deposition Modeling (FDM) 4.Selective Electron Beam Melting (SEBM) 5. Inkjet Printing Technologies veya 3D-P

16

Daha önce de belirtildiği gibi bu teknikler sayesinde üç boyutlu parça, tabaka tabaka eklenerek üretilmektedir. Tay ve diğerleri, metalik ve polimer bazlı materyallerin aditif üretiminin yapıldığını ve ticari olarak mevcut olduğunu; ancak seramik materyallerin aditif üretiminin halen gelişim sürecinde olduğunu belirtmişlerdir. Ancak günümüzde yapılan gelişmeler sonucunda seramik materyalleri için 5 aditif üretim tekniği sunulmaktadır: (i) stereolithografi, (ii) 3D-P, (iii) selective laser sintering, (iv) selective laser melting ve (v) direct inkjet printing.

Fakat yukarıda bahsi geçen ilk 4 teknoloji ile sadece pöröz yapılar yaratılabilmektedir. Bu duruma zıt olarak, seramik süspansiyonunun direct inkjet printing teknolojisi ile uygulanması durumu, yoğun yeşil renk safhasındaki seramik kaideden yüksek çözünürlüğe ve kompleks şekle sahip materyal üretilmesine olanak sağlamaktadır.

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

17

SORULAR Sayı 2 Cevapları: 1-B 2-C 3-D 4-A 5-A 6-E 7-C 8-A 1) Aşagıdakilerden hangisi kompozisyon bakımından kompozite benzer?

A) Çinko oksit öjenol B) Cam iyonomer C) Vernik D) Rezin siman E) Çinko fosfat

6) Endodontide kullanılan irritasyon solüsyonlarından sodyum hipoklorit ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Antibakteriyel özelliği çok iyidir B) İyi bir nekrotik ve vital doku çözücüdür

2) Aşağıdakilerden hangisi, sabit protez desteği için kullanılan minimum kuron/kök oranıdır?

A) 1/1 B) 1/2 C) 1/3 D) 1/4 E) 1/5 3) Derece I furkasyon defektlerinin tedavisinde aşağıdakilerden hangisi uygulanır?

A) Diş yüzeyi temizliği ve kök düzleştirmesi B) Tünel preparasyonu C) Kök rezeksiyonu D) Yönlendirilmiş doku rejenerasyonu E) Hemiseksiyon 4) Aşağıdakilerden hangisi, altında daimî diş tomurcuğu bulunan bir süt azı dişinin kök kanal tedavisinde kullanılmaz?

A) Mineral trioksit agregad (MTA) B) İyodoform + lazer hidroksit patı C) İyodoform patı

C) Smear tabakasını tamamen çıkarır D) Kanal tedavisinin başarısında hangi hacimde kullanıldığı ve doku ile temas süresi önemlidir E) Sıcaklığın yükseltilmesi ile doku çözücülük etkinliği artar.

7) Hangisi karışık dişlenme döneminde alt dental arkta yer kazanmak için kullanılır?

A) Servikal headgear B) Lip bumper C) High pull headgear D) Reverse headgear E) Pendulum

D) Çinko oksit ojenol patı E) Ca(OH)2 patı

8) 1-Mikrodalga 2-Beta

5) Temporamandibular eklemin hasarını tedavi eden bir cerrah atardamardan mandibular kondil boynuna mediya giren arterden önemli miktarda kanama olduğunu kaydeder. Bu durumda hangi arter yaralanmıştır?

A) İnternal carotid arter B) External carotid arter C) Maxillar arter D) Middle meningeal arter E) Facial arter

3-X ışını 4-Ultraviyole Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri radyoaktif ışımadır?

A)1 ve 2 B)3 ve 4 C)2ve 4 D)Yanlız 3 E)Yalnız 2

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

18

Kuzey Kıbrıs Diş Hekimliği Öğrencileri Birliği

19