NP De Haan

Natuurpunt De Haan De Kijkuit: deel 1: situering en historiek

Landschap van de Kijkuit – Stijn Borny

Natuurreservaat De Kijkuit is het oudste duingebied in beheer van Natuurpunt. Reeds in de jaren zeventig werd het gebied tegen overbetreding beschermd en kreeg de natuur er de kans om zich ongestoord te ontwikkelen. Deze duinen ontstonden uit door de wind meegevoerd zand, dat vastgehouden wordt door helmgras. Ondanks de kleine oppervlakte biedt het duingebied een verrassende rijkdom aan fauna en flora.

Situering

De Kijkuit ligt ten westen van het Zeepreventorium en vormt een rechthoekig complex van 7,5 ha dat aan de noordwestelijke zijde voor 300 meter grenst het aan het strand. Dit deel bestaat uit een klein deel wandelende duinen. Aan de oostelijke zijde grenst het aan voor recreatieve doeleinden bestemd duingebied van het Zeepreventorium. Ten zuiden wordt het gebied begrensd door de Koninklijke Baan, waar een kleine hectare

duinbos ligt. Aan de westelijke rand gaat het gebied geleidelijk aan over in de resterende partij duinen van de Koninklijke Schenking in beheer van het Agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust (MDK). Wat habitats betreft, bestaat de Kijkuit uit vastgelegde duinen, duingrasland, duinstruweel en sinds 2020 een vochtige duinvallei.

Historiek

Tijdens een internationaal wetenschappelijk studiekamp was Theo De Brandt in 1964 als laatstejaarsstudent en medebegeleider van de werkgroep kwartaire geologie en ecologie betrokken bij de studie van de duinen ten westen van het Zeepreventorium. In het rapport dat destijds werd opgesteld kwam duidelijk de preventie en conservatie van die vrij ongeschonden duinengordel aan bod. Ernstige aantastingen en bedreigingen zoals overbetreding door de mens en de daar bijhorende erosie konden de duinen degraderen tot een berg zand.

Op 17 oktober 1966 gaf de Koninklijke Schenking een strook van 4 ha van haar gronden in pacht aan de Belgische Nationale Vereniging tegen de tuberculose, waar het Zeepreventorium deel van uitmaakt. De voorwaarde was dat deze zone zou worden aangewend als speelterrein en dat het verboden was om gebouwen van welke aard op te trekken. Nog voor er sprake was van een reservaat hebben de kinderen en het personeel van het

"Ernstige aantastingen en bedreigingen konden de duinen degraderen tot een berg zand.”

Kijkuit rond 1966; aanplant van rijshout en helm, om verstuiving van het zand tegen te gaan. Linksboven zie je nog een ondergestoven duingrasland – archief Zeepreventorium

Kijkuit in 1976; rijshout maakte plaats voor helm, duindoorn en duingrasland – archief Theo De Brandt Kijkuit in 1980; duindoorn rukt op over het perceel – archief Theo De Brandt

Zeepreventorium zich ingespannen om dit duinlandschap te behoeden voor verdere aftakeling.

In hetzelfde jaar gaf de toenmalige hoofdgeneesheer-directeur van het Zeepreventorium de opdracht aan leraar biologie Theo De Brandt om van het duingebied een natuureducatief gebied te maken, rekening houdende met het toenmalig rapport. De naam De Kijkuit werd gekozen door de kinderen en het personeel. In De Kijkuit werd een natuurpad aangelegd en werden natuureducatieve programma’s uitgewerkt. Via folders en begeleide wandelingen werden toeristen ervan bewust gemaakt dat de duinen meer zijn dan enkel een berg zand. De kinderen en het personeel beplantten De Kijkuit met rijshout en helm om het zand te fixeren en vast te houden. Er werd een maaibeheer en kartering van fauna en flora opgestart. Ook werd er onderzoek uitgevoerd naar pollen.

In december 1974 ondertekenden het Zeepreventorium en de toenmalige Belgische Natuur- en Vogelreservaten een contract om het gebied als duinreservaat te laten beheren. Het conservatorschap werd toevertrouwd aan Theo De Brandt. Natuurbeheer stond toen nog in de kinderschoenen en daarom startte men in De Kijkuit met proefwaarnemingen. Jaarlijks werd er door de Belgische Natuur- en Vogelreservaten een beheerplan opgemaakt, dat als leidraad diende voor de organisatie. Een aantal percelen werden voor experimenten uitgekozen. Meestal maaide men bestaande vegetatie volledig weg en wachtte men gewoon af wat er spontaan in de plaats groeide. Toen al was er een sterke uitbreiding van duindoorn, die het duingrasland bedreigde en elk jaar met kapwerk moest teruggedrongen worden.

In 1981 deed de Belgische Nationale Vereniging tegen de tuberculose afstand van het perceel en werd deze in volledig beheer genomen door Belgische Natuur- en Vogelreservaten. In hetzelfde jaar gaf de Koninklijke Schenking het beheer van hun percelen in de duinen over aan het Agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust (MDK). MDK gaf in 1981 het westelijk gelegen perceel van 3,5 ha in beheer aan De Kijkuit en daarmee werd De Kijkuit uitgebreid tot een oppervlakte van 7,5 ha.

In 2002 werd toestemming gevraagd aan MDK en de Koninklijke Schenking om De Kijkuit de laten erkennen als erkend natuurreservaat.

Stijn Borny