Dış Politika Analizi

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2947 AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1903

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹

Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Cengiz ER‹fiEN (Ünite 1-5, 7) Yrd.Doç.Dr. Bar›fl KESG‹N (Ünite 6) Doç.Dr. Ertan EFEG‹L (Ünite 8)

Editör Doç.Dr. M. Murat ERDO⁄AN

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r. ‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard›mc›s› Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n Ö¤retim Tasar›mc›lar› Doç.Dr. Murat Ataizi Yrd.Doç.Dr. Mestan Küçük Grafik Tasar›m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur Dil Yaz›m Dan›flman› Emine Koyuncu Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Dizgi Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

D›fl Politika Analizi

ISBN 978-975-06-1609-9 1. Bask› Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 20.000 adet bas›lm›flt›r.

ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013

iii

‹çindekiler

‹çindekiler Önsöz ............................................................................................................

vii

D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar ......................

2

G‹R‹fi .............................................................................................................

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹NDE KULLANILAN ANAL‹Z SEV‹YES‹ YAKLAfiIMI Birey Seviyesinde Analiz...............................................................................

Devlet Seviyesinde Analiz.............................................................................

Sistem Seviyesinde Analiz.............................................................................

Seviyeler Aras› ‹letiflim .................................................................................

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹N‹N GEL‹fi‹M SÜREC‹ VE TEMEL KURAMSAL YAKLAfiIM .....................................................................................................

Yak›n Dönem D›fl Politika Analizi Çal›flmalar› ............................................

D›fl Politika Analizinin Katk›s› ......................................................................

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹NDE KULLANILAN ARAfiTIRMA YÖNTEMLER‹ .. ‹çerik Analizi..................................................................................................

Vaka Analizi .................................................................................................

Deneysel Yöntem..........................................................................................

Anket Yöntemi ..............................................................................................

Bilgisayar Modelleri ve Simulasyonlar .........................................................

OKUYUCULAR ‹Ç‹N ÖNEML‹ HATIRLATMALAR .......................................

K‹TABIN ‹ÇER‹⁄‹ ......................................................................................... Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan Kaynaklar..................................................................................

3 5 5 6 7 7 8 10 11 12 12 13 13 14 14 15 16 19 20 21 22 22

Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar .................................................................................... 24 G‹R‹fi ..............................................................................................................

DIfi POL‹T‹KA YAPIMINDA L‹DERLER‹N ROLÜ VE PS‹KOLOJ‹K UNSURLAR ...................................................................................................

Psikolojik Unsurlar›n D›fl Politika Çal›flmalar›ndaki Kullan›m› .................

K‹fi‹L‹K VE KARAKTER................................................................................. ‹NANÇLAR VE ‹NANÇ S‹STEMLER‹ ............................................................. ‹MAJ TEOR‹S‹ ................................................................................................

YANLIfi ALGILAMA .......................................................................................

Yanl›fl Alg›lar›n Savafla Yönelik Etkileri .......................................................

GEÇM‹fiLE KIYASLAYARAK (ANALOJ‹N‹N YARDIMIYLA) DIfi POL‹T‹KA KARARI ALMA .............................................................................

DUYGULARIN L‹DERLER‹N DAVRANIfiLARI ÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹ ..........

HASTALIKLAR VE RAHATSIZLIKLAR .......................................................... Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan Kaynaklar..................................................................................

1. ÜN‹TE

25 25 26 27 29 30 31 32 37 39 40 41 42 43 43 44

2. ÜN‹TE

iv

‹çindekiler

3. ÜN‹TE

Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler ........ 46 G‹R‹fi ..............................................................................................................

L‹DERLER‹N YAKIN ÇEVRES‹ ......................................................................

L‹DER VE ÇALIfiMA GRUBU ........................................................................

Groupthink ....................................................................................................

L‹DER VE ORGAN‹ZASYONEL DÜZEN ......................................................

Resmî Yaklafl›m ............................................................................................

Rekabetçi Yaklafl›m .......................................................................................

Paylafl›mc› Yaklafl›m......................................................................................

Yaklafl›mlar Aras› Karfl›laflt›rma ....................................................................

L‹DER VE BÜROKRAS‹ ................................................................................

Rasyonel Politika Modeli .............................................................................. Örgütsel Süreç Modeli ..................................................................................

Bürokratik Siyaset Modeli.............................................................................

GRUP ‹Ç‹ ÇATIfiMA VE DIfi POL‹T‹KA ....................................................... Çat›flma Yönetimi ..........................................................................................

Mutabakat Modeli..........................................................................................

Oy Birli¤i Modeli........................................................................................... Ço¤ulcu Model ..............................................................................................

KOAL‹SYON VE DIfi POL‹T‹KA ................................................................... Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Okuma Parças› ..............................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan Kaynaklar..................................................................................

4. ÜN‹TE

47 47 48 48 50 51 51 51 52 52 52 53 53 54 55 55 56 56 57 59 60 61 64 64 65

Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi............... 66 G‹R‹fi ..............................................................................................................

Kamuoyu Neden Önemlidir? ........................................................................

KAMUOYU ‹LE KARAR ALICILAR ARASINDAK‹ ‹LET‹fi‹M‹N BOYUTLARI...................................................................................................

Demokrasi ve Kamuoyunun Etkisi .............................................................

Demokrasi, Siyasi Yap› ve Kamuoyunun Önemi ......................................

Baflkanl›k Sistemi ....................................................................................

Parlamenter Sistem..................................................................................

MEDYA VE DIfi POL‹T‹KA ...........................................................................

Sosyal Medya.................................................................................................

Medya Kamuoyunu Nas›l Etkiler? ...............................................................

Medyan›n Bilgiyi Sunarken Kulland›¤› Araçlar............................................

Medyan›n Etkisi Üzerine Üç Farkl› Model...................................................

Hipodermik Model..................................................................................

Asgari Etki Modeli ................................................................................... ‹nce Etki Modeli ......................................................................................

Demokratik Düzende Medya .......................................................................

KAMU D‹PLOMAS‹S‹..................................................................................... Özet ...............................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan Kaynaklar ................................................................................

67 67 68 70 70 71 72 74 75 75 76 78 78 78 78 79 80 81 82 83 84 85

v

‹çindekiler

Devletin D›fl Politika Yap›m› .................................................. 86 G‹R‹fi ..............................................................................................................

DEVLETE A‹T ÖZELL‹KLER..........................................................................

Askerî Güç .....................................................................................................

Ekonomik Güç ..............................................................................................

Do¤al Kaynaklar............................................................................................

Demografik Özellikler...................................................................................

Co¤rafi Konum ..............................................................................................

Siyasal Sistem.................................................................................................

Tarih ...............................................................................................................

Kültürel Yap› .................................................................................................

DEVLETLER‹N N‹TEL‹KLER‹ VE GÜÇ TANIMI ..........................................

K›s›tlamalar ve D›fl Politika Kararlar› ...........................................................

Güçler Aras› Eflitsizlik ve D›fl Politika Kararlar› ..........................................

GÜÇ VE ULUSAL ROL ..................................................................................

Ulusal Rol Kavram›n›n Türkiye’ye Uyarlanmas› .........................................

YUMUfiAK GÜÇ VE DIfi POL‹T‹KA YAPIMI ..............................................

KÜLTÜR VE DIfi POL‹T‹KA .........................................................................

KUTUPLAfiMA VE DIfi POL‹T‹KA ...............................................................

Uluslararas› Dinamikler ve Kutuplaflma.......................................................

Devlet ‹çi Dinamikler ve Kutuplaflma.......................................................... Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan Kaynaklar..................................................................................

Uygulama 1: Liderlerin D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi.......................................................................................... 106 G‹R‹fi ..............................................................................................................

TÜRK DIfi POL‹T‹KASINDA L‹DERLER .......................................................

YAKIN DÖNEM TÜRK-YUNAN ‹L‹fiK‹LER‹: L‹DERL‹K ÖZEL‹KLER‹ ANAL‹Z‹ ‹LE Ç‹LLER VE ERDO⁄AN KARfiILAfiTIRMASI............................

SO⁄UK SAVAfi SONRASI TÜRK BAfiBAKANLARININ OPERASYONEL KODLARI ....................................................................................................... Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Okuma Parças› ..............................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan Kaynaklar..................................................................................

6. ÜN‹TE

107 107 109 112 115 116 117 119 119 120

Uygulama 2: Kamuoyunun D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi.......................................................................................... 122 G‹R‹fi ..............................................................................................................

KARAR ALICILAR ‹LE KAMUOYU ARASINDAK‹ ETK‹LEfi‹M‹N DIfi POL‹T‹KAYA YANSIMALARI ........................................................................

Bayrak Etraf›nda Bütünleflme ve K›br›s Harekât› ......................................

Kamuoyunun Lidere Olan Deste¤i: Türk-‹srail ‹liflkilerine Uygulama.......

5. ÜN‹TE

87 87 87 88 88 89 90 90 91 91 92 93 93 94 95 97 97 98 99 100 102 103 104 104 105

123 123 124 126

7. ÜN‹TE

vi

‹çindekiler

Liderin Kamuoyunu Yönlendirmesi: ‹ran’›n Yak›n Dönem ABD D›fl Politikas›.........................................................................................................

MEDYA VE TÜRK‹YE KAMUOYU ...............................................................

Medya, fiirketleflme ve Siyaset: Uzan fiirketler Grubu ................................

Medya ve Olay›n Sunumu ............................................................................

Priming Üzerine Örnekler ...................................................................... Çerçeveleme Üzerine Örnekler .............................................................. Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan Kaynaklar..................................................................................

8. ÜN‹TE

127 129 129 130 131 132 134 135 137 137 137

Uygulama 3: Devlet ................................................................. 138 G‹R‹fi ..............................................................................................................

ULUSAL ÖZELL‹KLER, EKONOM‹ VE DIfi POL‹T‹KA ................................

DEVLETLER‹N DIfi POL‹T‹KA UYGULAMALARI.........................................

Amerika Birleflik Devletleri: Süpergüç Örne¤i Olarak................................

Büyük Devletler: Rusya ve Çin ....................................................................

Orta Büyüklükte Devletler: Brezilya ve ‹ran ..............................................

Küçük/Zay›f Devlet: ‹srail.............................................................................

TÜRK DIfi POL‹T‹KASININ GENEL SEYR‹ .................................................. Özet................................................................................................................

Kendimizi S›nayal›m......................................................................................

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................

Yararlan›lan Kaynaklar..................................................................................

139 139 140 140 142 145 148 149 153 155 156 156 157

Önsöz

Önsöz “D›fl Politika Analizi” kitab›, öncelikle siyaset bilimi ve uluslararas› iliflkiler bölümlerinde okuyan lisans ve lisansüstü ö¤rencileri için haz›rlanm›flt›r. Bu kitap, özellikle So¤uk Savafl sonras›nda de¤iflen d›fl politika üretimi ve uygulama sürecini anlamaya yönelik yaklafl›mlar› sunan bir çal›flmad›r. Farkl› düzeylerde, farkl› ö¤elerin incelenmesiyle d›fl politika analizinin çok boyutlu yap›s›n› tan›tan, bunu yaparken farkl› örnekleri kullanan bu çal›flma, okuyucu için önemli bir kaynak niteli¤i tafl›maktad›r.

Sekiz üniteden oluflan çal›flmada üniteler aras›nda önemli farkl›laflmalar bulunmaktad›r. Kitab›n 1. Ünitesi, d›fl politika analizi konusuna girizgah yapmakta ve di¤er ünitelerde kullan›lacak temel kavramlar hakk›nda fikir vermeyi hedeflemektedir. Burada yap›lan genel bir giriflin ard›ndan gelen dört ünitede (2, 3, 4, 5) kitab›n temel kuramsal yap›s› verilmektedir. Her bir ünite farkl› konulara öncelik vererek d›fl politika analizinin yap›tafllar›n› oluflturmaktad›r. Girifl ünitesinin ard›ndan kuramsal yap›n›n ilk parças›n› oluflturan 2. Ünite, d›fl politika analizinin en önemli ve yak›n dönemde üzerine çok fazla eser verilmifl birey odakl› çal›flmalar›na a¤›rl›k vermektedir. Grup seviyesindeki unsurlar› ve çevresel faktörlerin bireyler üzerindeki etkisini ele alan 3. Üniteyi, kamuoyunun ve medyan›n d›fl politika üretim sürecine etkisini inceleyen 4. Ünite izlemektedir. Kuramsal ünitelerin sonuncusunda (5. Ünite) ise devlet ve sistem baz›ndaki unsurlar›n d›fl politika yap›m›ndaki yerini aç›klamaktad›r.

Kitab›n son üç ünitesi ise (6, 7, 8) daha önce verilen kuramsal yap›lar›n uygulamas› olarak sunulmaktad›r. Uygulama ünitelerin birincisinde (6. Ünite), birey odakl› analizi örneklendirmek üzere lider kiflilik analizi ve operasyonel kod yöntemleri üzerine uygulama ve tart›flma sunulmaktad›r. 7. Ünitede ise, kamuoyu ve d›fl politika üzerine farkl› vakalardan örneklendirmelerle Ünite 4’te sunulan bilgilerin uygulama alan›na dikkat çekilmektedir. Son bölüm olan 8. Ünitede ise, devlet baz›nda sunulan özellikler aras›nda ekonomik unsurlara dayanarak d›fl politikan›n nas›l oluflturulabildi¤ine dair farkl› ülkelerden örnekler sunulmaktad›r.

Yrd.Doç.Dr. Cengiz Eriflen (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi), Yrd. Doç.Dr. Bar›fl Kesgin (Susquehanna Üniversitesi), ve Doç.Dr. Ertan Efegil (Sakarya Üniversitesi) taraf›ndan kaleme al›nan elinizdeki kitab›n; d›fl politikada daha iyi pratiklerin yaflanmas›na mütevazi de olsa katk›larda bulunmas› en önemli dile¤imizdir. Bu çerçevede kitab›n ortaya ç›kmas›nda katk› veren bütün yazarlara tek tek teflekkür ederiz. Ancak kitapta bir yazardan çok daha fazla katk›s›, eme¤i olan Say›n Yrd.Doç.Dr. Cengiz Eriflen’e özel olarak teflekkür etmek isteriz. Bu kitap onun kapasitesi, titizli¤i ve gayretleri ile ortaya ç›kt›.

Kitab›n ele ald›¤› konu, siyaset bilimi ve uluslararas› iliflkiler disiplini içerisinde özellikle son dönemde büyük önem tafl›yan bir konu olmakla birlikte, Türkiye’deki literatürde pek çal›fl›lmam›flt›r. Hem akademik platformlarda hem de politika üreticileri taraf›ndan yararlan›labilecek olan bu kitab›n, ayn› zamanda konuya ilgi duyan genifl bir okuyucu kitlesine de hitap etmesi hedeflenmifltir. Bu ba¤lamda konunun hem anlafl›l›r sunulmas›na hem de uygulamalarla desteklenmesine özellikle önem verilmifltir. “D›fl Politika Analizi” kitab›n›n ülkemiz, bölgemiz ve bütün dünyada bar›fla ve refaha katk›da bulunmas›n› diliyoruz.

Editör Doç.Dr. M. Murat ERDO⁄AN

vii

1

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹

Amaçlar›m›z

N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; D›fl Politika Analizi araflt›rmalar›nda kullan›lan analiz seviyesi yaklafl›m›n› tan›mlayabilecek, D›fl Politika Analizi’nin geliflim sürecini anlatabilecek, D›fl Politika Analizi’ndeki geliflmelerin literatürü nas›l de¤ifltirdi¤ini aç›klayabilecek, D›fl Politika Analizinde kullan›labilecek araflt›rma yöntemlerini s›ralayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • D›fl Politika Analizi • Analiz Seviyesi

• Kuramsal Yaklafl›mlar • Araflt›rma Yöntemleri

‹çindekiler

D›fl Politika Analizi

D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar

• G‹R‹fi • DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹NDE KULLANILAN ANAL‹Z SEV‹YES‹ YAKLAfiIMI • KURAMSAL YAKLAfiIMLAR • DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹NDE KULLANILAN ARAfiTIRMA YÖNTEMLER‹ • OKUYUCULAR ‹Ç‹N ÖNEML‹ HATIRLATMALAR • K‹TABIN ‹ÇER‹⁄‹

D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar G‹R‹fi D›fl politika analizinin özünde bir devlete ait d›fl politikan›n anlafl›lmas› ve aç›klanmas› yer almaktad›r. D›fl politika bir devletin kendi s›n›rlar› ötesindeki devletlerle yürüttü¤ü iletiflimin tamam› olarak tan›mlanabilir. Bu tan›mlama çok genifl ve içinde bir çok farkl› konu bafll›¤›n› içermektedir. Bu konular genellikle birbirleriyle ilintili olduklar› kadar baz› durumlarda tek bafllar›na da incelenebilir.

Bir ülkenin d›fl politika karar› sonuçta ulusal ve uluslararas› camiaya duyurulduktan sonra bireylerin akl›nda kalan bilgi devletin ne yapt›¤›n›n bir özetidir. Medyada bu bir cümle olarak yer al›rken akademik çerçevede de¤erlendirildi¤inde ise bu mesaj tüm olay›n sadece buz da¤›n›n görünen en ufak noktas› oldu¤u düflünülebilir. Bu nedenle d›fl politika karar› olarak bir durum ya da olay önümüze ç›ksa da bu bilgiyi yal›n ve onu oluflturan süreçlerden ba¤›ms›z bir flekilde de¤erlendirmek bir çok etkenin de¤erlendirilmemesine sebep olacakt›r. Bu nedenle d›fl politika analizi zor ve birden fazla faktörün hesaba kat›lmas› gereken bir süreçtir.

Tek bir etkene dayanarak veya do¤ru tan›mlanmayan unsurlar›n de¤erlendirilmesi d›fl politika analizi anlam›na gelmemektedir. D›fl politika analizinin yorumu, di¤er toplumlar› referans alarak karar alman›n sonuçlar›n› ve sürecini içerir. Süreç diye tan›mlanan kavram ise araflt›rmaya odaklanma, problemin tan›mlamas›, problemin sunuluflu, alg›, amaç önceli¤i, seçeneklerin de¤erlendirilmesi k›s›mlar›n› içerir.

D›fl politika analizinin ilk dönemlerde yap›lan tan›mlamalar›nda özellikle bir devletin gücünü ve güvenli¤ini nas›l art›raca¤›na öncelik verilmifltir. Özellikle bir ülkenin savafl ve çat›flma gibi bekas›n› do¤rudan etkileyecek konularda nas›l davranmas› gerekti¤i çal›fl›lm›flt›r. Burada devletin savafltan kendini nas›l koruyabilece¤i, savafla ne zaman girmesinin do¤ru olaca¤› ve en önemlisi de devletin s›n›rlar›n›n ve bekas›n›n nas›l zarar görmeden korunabilece¤idir. Bu ba¤lamda ülkelerin So¤uk Savafl sonras› dönemde birbirleriyle küreselleflme içerisinde ekonomik ba¤lar kurmas› karfl›l›kl› iliflkiler oluflturmufltur. Uluslararas› piyasalara ba¤l› olan devletler bu küreselleflme sürecinden daha fazla etkilenmifl ve devletler aras› ekonomik iliflkiler d›fl politik kararlar›n› da etkilemifltir. Öte yandan güvenlik ve ekonomik öncelikler devletin nas›l hareket edece¤ine tamamen yön verememektedirler.

Günümüz uluslararas› sisteminin devinimi içerisinde ortaya ç›kmakta olan konular (örne¤in, enerji politikalar›, çevre sorunlar›, terörizm, telekomünikasyon, insan haklar›, nufüs genifllemesi ve k›s›tl› do¤al kaynaklar) devletlerin d›fl politika karar mekanizmalar›n› do¤rudan etkilemektedir. Konular›n güvenlik ve ekonomik

4

D›fl Politika Analizi

ç›karlar ikileminden ç›kmas›yla d›fl politika yap›m ve uygulama süreçleri de bir o kadar girift ve bir çok etkenin incelenmesi gereken bir ortam yaratm›flt›r.

Bu nedenle d›fl politikan›n anlafl›lmas›nda konular›n karmafl›kl›¤› içerisinde bu konulara dahil olan birimlerin anlafl›lmas› üzerine kurgulanabilecek süreçlerin de önemli bir yeri bulunmaktad›r. Geleneksel yaklafl›mda devletler d›fl politika analizinde en önemli birim olarak incelenirken günümüzde buna liderler ve kamuoyu baflta olmak üzere farkl› birimler de eklenmifltir.

Liderlerin tafl›d›¤› önem ve d›fl politika yap›m sürecine olan etkileri özünde devletin bekas›n› ve ç›karlar›n› en üst seviyede korumay› içerir. Her lider kendi devletinin girdi¤i d›fl politika sürecinden en iyi sonuçlarla ç›kmas›n› beklerken, d›fl politika karar›n›n al›nma sürecine nas›l dahil oldu¤u ise kendine ait bireysel özelliklerinden etkilenebilir. Bunun içerisinde kiflilik özelliklerinden bafllamak üzere çevresindekilere nas›l bakt›¤› ve onlar› nas›l yorumlad›¤› ve özellikle d›fl politikan›n uyguland›¤› di¤er devlet liderini nas›l alg›lad›¤› da büyük önem tafl›maktad›r.

Liderin kendine ait özellikleri ve içinde bulundu¤u psikolojik durum vakan›n getirdi¤i özellikler kadar karar›n nas›l oluflaca¤›na yön verebilir. Bu nedenle liderler üzerinde yap›lan de¤erlendirmeler d›fl politika süreçlerinin iflledi¤ini ve kararlar›n›n nas›l al›nd›¤› hakk›nda araflt›rmac›lara önemli bilgiler sunmaktad›r (Bu konuda detayl› bilgiyi Ünite 2’de verilmektedir).

Liderleri tek bafl›na incelemek ise içinde bulunduklar› durum ve ortamlar›n üzerlerinde kurabilece¤i etkiyi gözard› eder. Neticede liderler bir grup içerisinde, dan›flmanlar›, yard›mc›lar› ve çal›flma arkadafllar› ile iletiflim içerisinde karar verirler; özellikle de d›fl politika konular›nda yak›n çevrenin ve liderin içinde bulundu¤u grubun önemi bulunmaktad›r. Bu nedenle grup seviyesinde liderin neler yaflayabilece¤i ve d›fl politika konusunda nas›l etkilenebilece¤i araflt›r›lmas› gereken bir ö¤edir (Bu konuda detayl› bilgiyi Ünite 3’te verilmektedir).

Liderlerin ve gruplar ötesinde günümüzde devletler aras› iliflkilerde farkl› aktörler de oyuna dahil olmufltur. Bunlardan biri kamuoyudur. Kamuoyu özellikle demokratik ülkelerde önemli bir araç olarak d›fl politika yap›m› ve kararlar› sürecinde etkin olsa da demokratikleflen veya demokratik olmayan ülkelerde de benzer etkiyi farkl› flekilde tafl›d›klar›n› söyleyebiliriz (Bu konuda Ünite 4 daha detayl› bilgi ve tart›flma sunmaktad›r).

D›fl politika uygulama sürecinin bir baflka boyutu olan kamuoyu günümüzdeki çal›flmalarda Kamu Diplomasisi bafll›¤› alt›nda incelenmektedir. Kamu Diplomasisi bir ülkenin vatandafllar› baflta olmak üzere bas›n yay›n organlar›, sivil toplum örgütleri gibi baflka devletlerin diplomatik giriflimlerine destek verebilecek aktörleri etkilemek üzere yap›l›r. Kamu diplomasisi sadece resmî aktörlerin d›fl›nda etkili olabilecek ve sürece yön verebilecek aktörlerin de kazan›lmas›yla devletin kendi ç›karlar›na yönelik bir flekilde konuya dahil edilmeleridir.

Büyük ya da küçük güç olsun, devletlerin d›fl politikalar› dünya tarihini oluflturmufltur. Tarihe süreç veren d›fl politika kararlar› baz› zamanlarda bar›fl ile sonuçlan›rken bazen de savafl ile sonuçlanm›flt›r. Devletlerin temsilcileri olarak liderlerin verdikleri kararlar bazen ülkeleri için olumlu sonuçlar do¤urabilirken bazen de içinden ç›k›lamaz ve geri dönüflü mümkün olmayan durumlara neden olmufltur.

Fakat liderlerin tek bafl›na incelenmesi de tamamen d›fl politika yap›m süreci, karar›, davran›fl› ve sonucunu aç›klamayacakt›r. Liderler bir birey olarak süreçte yer alsalar da etraflar›ndaki bireylerden, iç politikadan veya uluslararas› unsurlardan etkilenebilirler. Sonuçta liderlerin içinde bulunduklar› çerçeve ve ortam da do¤rudan onlar›n yapt›klar›n› etkileyecektir. D›fl politika içerisindeki bir çok faktörü bir-

1. Ünite - D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar

birinden ay›rarak incelemek kolay de¤ildir. Bu nedenle kullan›lan yöntemlerin de bu karmafl›kl›¤› aç›klayabilmesi gerekir. Kullan›lan araçlar bu ihtiyac› sa¤layabildikleri oranda d›fl politikay› aç›klayabilirler.

Bu ba¤lamda, genel perspektif incelendi¤inde, art›k sadece devlet odakl› analiz ve yorumlar›n yap›lmas›ndan çok farkl› boyutlarda farkl› unsurlar›n incelenmesiyle d›fl politika analizi birbirine entegre olmufl birçok parçan›n çözümlenmesini gerektirmektedir. Bu nedenle tek bir düzlemde analiz yap›lmas› ve o düzleme ait de¤iflkenlerin (ya da unsurlar›n) de¤erlendirilmesi yeterli olmamaktad›r.

D›fl politika analizinin en önemli iki özelli¤i çok faktörlü (multifactorial) ve bir den fazla seviyeli (multilevel) olmas›d›r. Bu özellikleri sebebiyle analizin farkl› analiz seviyelerinde yap›lmas› gerekmektedir. Birçok sosyal bilime ait ö¤eyi de içine alabildi¤i için disiplinler aras› olmas› da konunun di¤er bir özelli¤idir. Bu araflt›rma alan› aktör ve birim odakl›d›r. Her aflamada bir aktörün veya tan›malanabilen bir birimin hareketleri, kararlar› ve davran›fllar› irdelenebilmelidir. Bu özelliklerden yola ç›karsak farkl› seviyelerde d›fl politika analizinin nas›l mümkün oldu¤unu biraz daha aç›klamam›z gerekmektedir.

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹NDE KULLANILAN ANAL‹Z SEV‹YES‹ YAKLAfiIMI Uluslaras› siyaset içerisinde farkl› birçok aktör yer almakta ve karmafl›k iliflkiler farkl› düzeydeki aç›klamalar ve kuramlar arac›l›¤›yla incelenmektedir. Bu karmafl›k yap›n›n sadelefltirilmesi ve daha analitik ve metodolojik bir hâle getirilmesi analiz seviyesi yaklafl›m›n›n kullan›m›yla mümkündür. Uluslararas› iliflkiler içerisinde analiz seviyesi, yap›lan de¤erlendirmelerin hangi seviyede ve hangi de¤iflkenlere bak›larak yap›laca¤›n› tan›mlamaktad›r. Analiz seviyesi araflt›r›lan konuyu kavrayabilmek, aç›klayabilmek ve yorumlayabilmek için önemli araçlardan biridir.

Analiz seviyesi yaklafl›m› uluslararas› iliflkilerde benzer aktörlerin veya süreçlerin ayn› seviyede incelenmesi ve incelenen sorunsala cevap aramas›n› sa¤lamaktad›r. Temelde üç farkl› analiz seviyesinden ve bu seviyelerin baz› alt seviyelerinden bahsetmek mümkündür:

Birey Seviyesinde Analiz Birey seviyesinde analiz bireylerin alg›lar›, seçimleri, davran›fllar› ve hareketleriyle ilgilenir. Büyük liderler tarihin gidiflat›na yön vermifltir ve bu nedenle bir çok aç›dan incelenmeleri önemli olaylar›n ayd›nlanmas›nda ve anlafl›lmas›nda gereklidir. Örne¤in, Türk liderleri düflündü¤ümüzde Mustafa Kemal Atatürk baflta olmak üzere ‹smet ‹nönü, Adnan Menderes, Alparslan Türkefl, Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Turgut Özal, Necmettin Erbakan, ve Recep Tayyip Erdo¤an gibi Türk d›fl politikas›n› belirlemifl ve Türkiye’nin en önemli siyasi konumlar›nda görev alm›fl liderlerin de¤erlendirilmesi Türk d›fl politikas›n›n anlafl›lmas›nda büyük önem tafl›maktad›rlar.

Birey seviyesinde yap›lan çal›flmalar özünde liderin (devlet odakl› unsurlar›n ötesinde) d›fl politikay› oluflturdu¤u ve liderlerin kararlar›n›n ve seçimlerinin olaylar› sürükledi¤i ve tarihe yön verdi¤i görüflü yatmaktad›r. Bu görüfl dolay›s›yla bireylerin her türlü özelliklerinin incelenmesinin ne kadar önemli oldu¤unu savunmaktad›r. Bu özellikler aras›nda liderlerin dünyay› nas›l alg›lad›klar› yatmaktad›r.

Bu alg›y› aç›klayabilecek ve belirginlefltirebilecek her ö¤enin incelenmesi ise bu analizde ulafl›lmaya çal›flan ana hedeftir.

5

6

D›fl Politika Analizi

Birey seviyesindeki analizin iki temel parças› bulunmaktad›r. Birincisi liderlerin bireysel özelliklerini tan›mlamaya çal›fl›r: liderlerin kiflisel özellikleri, inançlar› ve de¤erleri d›fl politkay› aç›klayan faktörler olarak incelenmektedir. Bu ve benzeri kiflisel özellikler bireylerin karar alma süreçlerinde nas›l davranabilece¤i hakk›nda bize bilgi sa¤layabilir. Bu faktörler aç›klanabildi¤i taktirde bireyin güç sahibi olma arzusu, kendisini neyin motive etti¤inin belirlenmesi, kendini ve çevresindekileri olumlu ya da olumsuz nas›l de¤erlendirdi¤i gibi d›fl politikay› etkileyebilecek konularda bilgi sahibi olunabilir. ‹kinci parça ise bireylerin kiflisel özelliklerinin d›fl politika karar alma sürecini nas›l etkiledi¤idir. Yani, bireye ait özellikler hangi flekilde bir d›fl politika konusuna yön verebilmekte ve al›nacak karar› etkileyebilmektedir. Bireyin d›flar›y› nas›l alg›lad›¤›, d›fl politika sorunsal›n›n nas›l sunuldu¤u ve bunun nas›l tan›mland›¤› karar alma sürecinin netlefltirilmesinde etkin rol oynarlar. Öte taraftan birey seviyesindeki analizlerde bireylerin içinde bulunduklar› gruplara ba¤l› davran›fllar› da ele al›nmaktad›r. Liderler kendi bafllar›na bir karar mekanizmas›n›n tamam›n› oluflturmad›klar› için grup (yak›n ifl arkadafllar›, dan›flmanlar ve yak›n çevresindeki bireyler) ve bürokrasiye ba¤l› olarak genifl bir çat› alt›nda karar vermektedirler. Bu çat› içerisinde gruplar›n ve bürokrasinin (yani kurumlar›n) liderler üzerindeki etkisi yer almaktad›r. Bu ba¤lamda, grup içerisindeki iliflkiler bireyler aras› iletiflim olarak de¤erlendirildi¤inden gruplar bir analiz birimi olarak nitelendirilmemektedir. Fakat grup içi etkileflimin bireyin kararlar› üzerindeki etkisi önem tafl›maktad›r.

Ayn› flekilde, bireyin içinde yer ald›¤› bürokratik yap› da davran›fllar›n› ve kararlar›n› etkileyebilir. Bürokrasi daha çok kurumsal yap› alt›nda ve kesin görev tan›mlar›n›n verildi¤i bir düzen içerisinden liderlerin davran›fllar›n› etkileyebilir. Bu nedenle liderler tek bafllar›na incelendi¤i gibi içinde bulunduklar› gruplar›n ve bürokrasinin etkileriyle de d›fl politika karar› alabilirler (Bu konular hakk›nda Ünite 2 ve 3’te detayl› bilgilendirme sunulmaktad›r).

Devlet Seviyesinde Analiz Devlet seviyesindeki analiz sadece devletle alakal› de¤il (örne¤in, askerî güç, ekonomik kriterler, siyasi yap›), devlet seviyesinde incelenebilecek birimlerin araflt›r›lmas›n› da içermektedir. Bahsedilen ikinci grup içerisinde kamuoyu baflta olmak üzere, ç›kar gruplar›, siyasi organizasyonlar, kamu kurum ve kurulufllar› yer almaktad›r. Bu gruplar›n her biri farkl› bir flekilde çal›flmakta ve dolay›s›yla da d›fl politika yap›m sürecine farkl› etkileri olmaktad›r. Kamuoyu devlet alt› bir birim olarak de¤erlendirilmekte ve hangi siyasal sistem olursa olsun, ülkelerde do¤rudan karar al›c›lar›n hareket alanlar›n› s›n›rland›rabilmektedir. Örne¤in, Arap Bahar› içerisindeki halk ayaklanmalar› ise benzer bir flekilde liderleri ve liderlerin yapabileceklerini ciddi oranda etkilemifl ve s›n›rland›rm›flt›r (Ünite 4’te kamuoyu ve benzer devlet alt› yap›lar üzerine daha fazla bilgi verilmektedir).

Devlet kurum ve kurulufllar›n› düflündüflümüzde ise aktörler aras›ndaki iliflkilerin d›fl politikaya etkisi olabilece¤ini görebiliriz: Örne¤in, D›fliflleri Bakanl›¤›yla Bilim, Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤› eflit oranda d›fl politika kararlar›n› etkilememektedir. Her ikisinin de tafl›d›¤› bir etkiden bahsederken hâliyle D›fliflleri Bakanl›¤›’n›n tüm devlet kurumlar› içerisinde tan›m› gere¤i d›fl politika yap›m sürecini ve kararlar›n› oluflturdu¤unu düflünebiliriz. Fakat kamu kurumlar› aras› çekiflmeler do¤rultusunda da d›fl politikan›n belirli önceliklere göre düzenlenmesi beklenilebilir. Sadece bakanl›klar seviyesinde de¤il, karar al›c› mekanizmalarda (Baflbakanl›k veya

1. Ünite - D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar

yürütme en önde olmak üzere) di¤er bürokratik kurumlar aras› çekiflmelerin d›fl politika yap›m›nda etkili olabilece¤ini söyleyebiliriz.

Ayn› flekilde zamana ba¤l› olarak, devlet alt› birimlerin d›fl politikaya etkisi farkl› olabilir. Örne¤in, demokrasilerde seçim y›llar›na k›yasla seçim olmayan senelerdeki d›fl politika yap›m süreci farkl›l›k gösterebilir. Ülkenin yönetim fleklinin demokrasi olup olmamas› da devlet seviyesinde incelenebilecek unsurlar aras›nda gelmektedir.

Bir baflka aç›dan, devletin etnik yap›lar› ve millî öncelikleri devlet içi çat›flmalar ortaya ç›karabilir ve bu durum da devletler aras› iliflkilerde ve devletlerin d›fl politika önceliklerinin belirlenmesinde rol oynayabilir. Örne¤in, Türkiye’nin Irak ve Suriye’nin bütünlü¤ünün korunmas›na yönelik gösterdi¤i öncelik di¤er ülkelerdeki etnik az›nl›klar›n Türkiye’nin d›fl politik önceliklerini etkiledi¤ini göstermektedir.

Etnik yap› gibi devlete ait unsurlar aras›nda say›labilecek ekonomik durum, tarih, kültür ve siyasi yönetim de bu seviyede incelenebilecek kriterler aras›nda say›lmaktad›r. Bu analiz seviyesinde devletin d›fl politikas›n› etkileyebilecek iç özelliklerin anlafl›lmas› yer almaktad›r. Genifl anlamda de¤erlendirildi¤inde devlet temelindeki de¤iflkenler bir nevi liderlerin karar alma kapasitelerini ve önlerine gelebilecek opsiyonlar› belirleyebilmektedir (Ünite 5’te devlet seviyesindeki kriterler üzerine daha fazla bilgi sunulmaktad›r).

Sistem Seviyesinde Analiz Sistem seviyesinde analiz devlet üstü ve küresel düzeni içeren bir yaklafl›md›r. Hâliyle, sistem seviyesinde baz› olaylar›n (örne¤in, terörizm, küresel ›s›nma, sistemdeki güç da¤›l›m›) küresel seviyede incelenmesi gerekmektedir. Bu seviye, devletler aras› seviye olarak da nitelendirilebilmektedir. Bu tan›m içerisinde (tek bir devletten öte) devletler üstü bir etkileflimin varl›¤›ndan bahsederken bu etkileflimin de d›fl politikaya yön verebilece¤i üzerine durulmaktad›r. Bu ba¤lamda, devletler aras› iliflkiler ve devlet üstü yap›dan bahsederken devletin iç yap›lar› veya ülke yöneticilerinin kim olduklar›n›n bir önemi bulunmamaktad›r. Bu bak›fl aç›s›nda, devletin uluslararas› sistem içinde sahip oldu¤u güç ve sistem içi etkileflimin etkilerinden bahsedilmektedir. Örne¤in, küreselleflme sonucunda devletler aras› ticaret iliflkileriyle karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k kavram›n›n oluflmas› d›fl politikay› etkilemifltir.

Bu yaklafl›m içerisinde küresel çapta meydana gelen olaylar›n da eklenmesi söz konusudur. Örne¤in, terörizm, çevre sorunlar›, dünya çap›nda etkili olabilecek teknolojik ve bilimsel geliflmeler gibi. Bu konulara bak›ld›¤›nda tek bir devlet ya da bölgede de¤il tüm dünyada sonuç do¤urabilecekleri için daha genifl bir perspektiften devletin d›fl politikalar›na nas›l yön verdikleri incelenebilir.

Seviyeler Aras› ‹letiflim Analiz seviyesi yaklafl›m› farkl› seviyelerde d›fl politika olaylar›n›n nas›l yorumlanaca¤›na önemli katk› sa¤lamaktad›r. Akademik seviyede araflt›rmac›lar›n bir k›sm› tek bir seviyenin di¤erinden çok daha faydal› bilgiler sundu¤unu savunurken bir k›s›m akademisyen de farkl› seviyelerin birbirlerini bütünleyici sonuçlar ortaya koyabilece¤ini savunmaktad›r. Bu ba¤lamda, araflt›r›lan konuya ba¤l› olarak hangi analiz seviyesinin araflt›rmac› için faydal› olaca¤›n› söylemek en do¤rusudur. E¤er liderlerin etkili oldu¤u düflünülen bir savafl kararar› inceleniyorsa lider seviyesinde yap›lacak bir inceleme bu araflt›rmac› için daha faydal› sonuçlar ortaya ç›karacakt›r. Fakat liderlerin etkili oldu¤u düflünülen bir konuda devlet veya sistem seviyesinde yap›lan bir inceleme ise ortaya at›lan soruya yönelik yeterli bilgi sa¤lamayacakt›r.

7

8

D›fl Politika Analizi

D›fl politikan›n özü gere¤i tek bir analiz seviyesine ba¤l› kalman›n da çeflitli s›k›nt›lar› olabilir. Bir tarafta, liderin en etkili aktör oldu¤u varsay›m›yla bir analiz yap›l›rsa devlete ait özellikler, kamuoyunun lider üzerineki etkisi ve hatta bölgesel unsurlar ve sistemdeki güç da¤›l›m›na bak›lmadan yola ç›kman›n baz› dezavantajlar› bulunmaktad›r. Öte tarafta, devletin en önemli aktör oldu¤unu savunarak lider ve kamuoyu gibi iki önemli unsurun d›fl politika yap›m›nda ve karar süreçlerine hiç önemi olmad›¤›n› savunmak da ayn› oranda yanl›fl yorumlamalara yol açabilir.

Bu nedenle d›fl politikan›n özü gere¤i farkl› seviyelerden bilgi alarak birbirleriyle k›yaslamal› bir flekilde en kuvvetli ç›kar›m›n yap›labilece¤i yaklafl›m takip edilmelidir. Nitekim, d›fl politika olaylar›n›n tek boyutlu oldu¤u ve tek bir seviyede cereyan etti¤ini savunmak da bu ba¤lamda pek tutarl› ve baflar›l› bir yaklafl›m olmayacakt›r. Sonuç olarak tek tarafl› bir flekilde, d›fl politika analizi eksik oldu¤u kadar, yanl›fl yorumlar›n da yap›lmas›na sebebiyet verebilir. Önemli olan farkl› seviyelerdeki de¤iflkenlerin, birbirleriyle etkileflim içerisinde, d›fl politikay› nas›l oluflturdu¤u ve bu politikalar›n nas›l uyguland›¤›d›r.

SIRA S‹ZDE

DMÜ Afi KÜ AN EL LE ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

1

N

Sizce, analizSIRA seviyesi S‹ZDEyaklafl›m› d›fl politika analizine nas›l bir katk› sa¤lamaktad›r?

D ÜMfiAÜKNAELL E‹ M Singer, David J. (1961) “The Level-of-Analysis Problem in International Relations.” World Politics Cilt 14, Say› 1, s. 77-92.

S O R U

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹N‹N GEL‹fi‹M SÜREC‹ VE TEMEL KURAMSAL YAKLAfiIM D‹KKAT

D›fl politika analizi So¤uk Savafl sonras›nda ilgi çekmeye bafllayan önemli akademik bafll›klar aras›nda yer almaktad›r. Siyaset bilimi disiplininde yer alan çal›flmaSIRA S‹ZDE lar ilk etapta ABD’deki akademisyenler taraf›ndan yap›lm›flt›r. Fakat son on senede yürütülen çal›flmalar farkl› ülkelerden akademisyenlerin de konuya dahil olmas›yla farkl› AMAÇLARIMIZ liderlerin, ülkelerin ve araflt›rma birimlerinin incelenmesine ve genifl bir yelpazede konunun irdelenemsine f›rsat vermifltir.

Her ne kadar uluslararas› politika çal›flan araflt›rmac›lar için bireysel aktörlerin psikolojik özelliklerinin karar alma süreçlerini etkilemeleri normal bir sonuç olarak K ‹ T A P karfl›lansa da disiplindeki bir çok kuram ve düflünce okulu bu durumu göz ard› etmifltir ve umursamam›flt›r. Realizm, neorealizm, yap›salc›l›k bu okullar aras›nda say›labilir. Bunun ampirik çal›flma yapan araflt›rmac›lar da uzun seneler boT E L E V ‹ötesinde ZYON yunca devlet alt› ö¤elerin (bireyler, gruplar ve kamuoyu baflta olmak üzere) d›fl politika üzerindeki etkilerini önemsememifllerdir. Savafl çal›flmalar›, güç ve ç›kar çal›flmalar›, devletlerin motivasyonlar› ve öncelikler gibi konularda tekdüze ve k›‹ N Taç›s› E R N E uzun T s›tl› bir bak›fl süre çal›flmalar› yönlendirmifltir. Öte yandan, birey odakl› bak›fl aç›s› baflta olmak üzere devlet alt› unsurlar›n d›fl politika yap›m›na nas›l katk›da bulunabilece¤ini gösteren çal›flmalar literatürde 1950’lerden günümüze kadar uzanmaktad›r. Bu süreç içerisinde etki yaratan üç çal›flman›n günümüzdeki d›fl politika analizine temel oluflturdu¤unu söyleyebiliriz: Öncelikle günümüz d›fl politika analizini de en yak›ndan etkileyen karar alma yaklafl›m›n› aç›klamam›z gerekmekted›r. Snyder, Bruck, ve Sapin’in 1954 senesinde yay›mlad›¤› çal›flma ulus-devlet alt› analiz seviyesinin kullan›lmas›n› savunmufltur. Bu çal›flma d›fl politika analizinin farkl› boyutlardan incelenmesine öncülük eden bir eserdir. Bu yaklafl›m ile Snyder ve ekibi d›fl politika analizinin özünden farkl› bir flekilde d›fl politikan›n karar alma süreçlerine odaklan›lmas› gereklili¤ini

N N

1. Ünite - D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar

9

ortaya koymufltur. Bu yenilikçi yaklafl›mda, d›fl politika ç›kt›lar›ndan ziyade d›fl politika karar alma sürecinin anlafl›lmas› yer almaktad›r. Bu yaklafl›mda karar alma süreçlerinin incelenmesi ve farkl› disiplinlerden getirilebilecek araçlarla ve yöntemlerle d›fl politikan›n irdelenmesi önceliklidir. Bir anlamda Snyder ve ekibinin ortaya koydu¤u yaklafl›m daha çok süreci (process) ön plana alarak d›fl politikayla alakal› karar›n nas›l al›nd›¤›n›n belirlenmesine odaklanm›flt›r. Öte yandan, d›fl politika ç›kt›lar›yla ilgilenen yaklafl›m ise süreçten çok sonuçta ortaya ç›km›fl olan durum üzerine odaklanarak onu yorumlamaya çal›flm›flt›r. Bu nedenle, sürece odaklanarak hangi unsurlar›n ve faktörlerin karar almay› etkiledi¤i ve ona yön verdi¤inin aç›klanmas› Snyder ve ekibi için öncelik olmufltur. Bu ba¤lamda, sonuçtan çok sürece verilen öncelik de yaklafl›ma ait en önemli özelliklerden biri olarak kabul edilmifltir.

Di¤er taraftan ise Rosenau’nun 1964’teki makalesi araflt›rmac›lar› aktör odakl› çal›flmalara yönlendirmifltir. Rosenau’nun amac› aktör odakl› teori içerisinde girift yap›lar›n aç›klanmas›d›r. Bu çal›flmas›nda Rosenau farkl› analiz seviyelerinin kullan›lmas›n›n da d›fl politikan›n anlafl›lmas›nda önemli oldu¤u savunulmufltur. Rosenau, Snyder ve ekibi gibi en iyi d›fl politika aç›klamalar›n›n çeflitli seviyelerden ve farkl› etkileri gözeterek yap›labilece¤ini savunmufltur. Bu sayede hem farkl› disiplinlerde ortaya at›lan çal›flmalardan faydalan›lacak hem de aktör-odakl› analiz içerisinde test edilebilir ve farkl› vakalara genellenebilir modeller gelifltirilebilecektir.

Ayn› mant›kta farkl› bir bak›fl aç›s›ndan, Sprout ve Sprout’un 1956’daki çal›flmas› ise devletler aras› sistemler içerisinde güç kapasitelerini stratejiden, kararlardan, niyetlerden ve yanl›fl yönlenmelerden ba¤›ms›z bir flekilde analiz etmeyi önermifltir. D›fl politikay› anlamada uluslararas› çevre ve d›fl etkilerin karar al›c›lar taraf›ndan nas›l alg›land›¤› ve yorumland›¤› önem tafl›maktad›r. Alg›lanan düzlem ile gerçek düzlem aras›ndaki fark artt›kça d›fl politika kararlar›n›n baflar›l› verilme ihtimali de azalmaktad›r. Bu nedenle gerçek olarak alg›lanan ve gerçek aras›ndaki fark›n aç›lmas›, uyumsuzlu¤u ve farkl› seviyelerden aç›klamalar›n yap›lmas›na sebebiyet vermifltir. Bu çal›flma bireylerin incelenmesi sürecinde, etraflar›nda bulunan unsurlarla araflt›rmalar› gerekti¤i ve sadece birey olarak yal›n bir flekilde çal›fl›lmamas› gerekti¤ine dikkat çekmifllerdir.

Bu üç temel çal›flma da d›fl politikan›n özünde karar al›c› bireylere ait özelliklerin ne kadar etkili ve sürece yön verici oldu¤unu göstermifltir. Bunun ötesinde, en alt seviyedeki aç›klamalardan en üst derecedeki aç›klamalara kadar farkl› seviyelerde d›fl politikaya ait kuramlar›n kurgulanmas› gereklili¤inden de bahsetmifllerdir.

Bu temel çal›flmalardan yola ç›karak d›fl politika karar alma sürecinde liderin ve liderin içinde bulundu¤u ortam›n anlafl›lmas›n›n gereklili¤ini gösteren baz› çal›flmalar günümüze kadar yürütülmüfltür. Bireysel özellikler de¤erlendirildi¤inde: bir karar al›c›n›n akl› karmafl›k ve çok say›da birbirine ba¤l› bilgiyi içerir. Bu bilgiler, inan›fllar, tutumlar, de¤erler, deneyimler, duygular, davran›fllar, stil, haf›za, ulusal ve bireysel kavramlar ile ilgili olabilir. Daha önce yap›lan bir çok çal›flma d›fl politika karar alma durumunun psikolojik yönlerini incelemifltir. Karar al›c›lara ait bir çok bireysel unsurun kendi kararlar› ve davran›fllar›n› do¤rudan etkiledi¤i düflünülmektedir.

Burada kuramsal bir çerçeve açarak liderlerin (veya bireylerin) nas›l davranabileceklerine yönelik bilgi vermek gerekirse rasyonel seçim teorisinden bahsetmek gereklidir: D›fl politika kararlar›n›n, karar al›c›n›n amaçlar› do¤rultusunda rasyonel

Burada d›fl politika analizi (foreign policy analysis) ile d›fl politika karar alma (foreign policy decisionmaking) aras›ndaki farktan k›saca bahsetmek gerekiyor.

D›fl politika analizi farkl› boyutlarda konuyu incelemeyi hedeflerken, d›fl politikada karar alma yöntemi ise sürece ve olaylar›n ç›kt›lar›ndan çok sürecinin nas›l iflledi¤ini çözmeye çal›fl›r. Bu nedenle d›fl politika karar alma süreci bireylere, gruplara veya kamuoyu gibi devlet alt› birimlere daha fazla önem vermektedir. Hatta, Snyder ve ekibinin oluflturdu¤u literatür bireylerin en önemli unsur olarak d›fl politikaya yön verdiklerini savunur. D›fl politika analizi ise daha genifl bir kavram olarak tan›mlanabilir.

10 Rasyonel seçim teorisinin prensiplerine uygun bir flekilde matematik odakl› bir modelleme arac› olarak oyun teorisi, siyaset bilimi, uluslararas› iliflkiler, iktisat baflta olmak üzere bir çok disiplinde kullan›lmaktad›r.

Oyun teorisiyle amaç, birimlerin nas›l hareket edebileceklerini yarat›lan modeller arac›l›¤›yla öngörmek ve planlamakt›r.

Bu sayede, karar vericilerin nas›l bir yol takip ederek hangi kararlar› alabileceklerinin önceden belirlenebilece¤i varsay›lmaktad›r.

D›fl Politika Analizi

oldu¤u savunulur. Rasyonel seçim teorisi karar alma sürecinin nas›l ifllemesi gerekti¤ini belirler: Karar gerektiren bir durumla karfl›lafl›ld›¤›nda, aktör durumu tan›mlar, amaçlar›n› belirler, seçeneklerini gözden geçirir, her kararla alakal› avantaj ve dezavantaj› belirledikten sonra amaçlar›na en iyi flekilde ulaflabilece¤i seçene¤e yönelik harekete geçer. Bu yaklafl›m bir karar›n nas›l ulafl›ld›¤›yla ilgilendi¤i için sürece özel önem vermektedir.

Rasyonel seçim teorisiyle ilgili olarak ilk olarak d›fl politika kararlar›n›n de¤erlendirilmesinde bireysel karar al›c›lar ve hükûmet aras›ndaki fark ihmal edilebilir.

Bu ve benzer de¤erlendirmelerde, d›fl politika kararlar› tek homojen bir birim taraf›ndan al›nm›fl gibi kabul edilebilir. Bu yaklafl›m karar alan birimlerin üniter bir yap› içerisinde karar ald›klar›n› savunur. Bu nedenle d›fl politika çal›flmalar›, devleti kararl› ve rasyonel üniter bir aktör olarak tan›mlamaktad›r.

Sonuç olarak, d›fl politikada karar alman›n yer ald›¤› uluslararas› sistemi bireysel çevrenin bir parças› olarak görebilmek mümkündür. Böylece uluslararas› sistem seviyesinde yürütülen ço¤u çal›flma d›fl politika analizi araflt›rma ajandas›na destek verebilecek hâle gelmifltir. Sistemik etkilerin (sistemin kaç kutuplu oldu¤u, kutuplardaki güç da¤›l›m› ve sistemdeki oyunun kurallar›) öncelikli oldu¤unu savunan yazarlar ise bireysel unsurlar› dolay›s›yla gözard› etmifllerdir. D›fl politika analizi ise sistemde herhangi bir de¤ifliklik gerçekleflti¤inde, yap›da bir de¤ifliklik olmayaca¤› için bu de¤iflikli¤i sistemin yap›s›na ba¤layamayaca¤›m›zdan dolay› böyle bir aç›klamaya vurgu yapmaz. Bu yüzden bu iki yaklafl›m aras›ndaki farktan ortaya ç›kan de¤iflimin daha alt analiz seviyelerinde aranmas› tavsiye edilmifltir.

N

MAKALE

Hudson, Valerie “Foreign Policy Analysis: Actor Specific Theory and the Ground M A KM. A L (2005) E of International Relations.” Foreign Policy Analysis, Cilt 1, Say› 1, s. 1-30.

Yak›n Dönem D›fl Politika Analizi Çal›flmalar› Yak›n dönem d›fl politika analizi So¤uk Savafl’›n bitiminden sonra ivme kazanm›flt›r. So¤uk Savafl dönemindeki iki kutuplu dünya ve neredeyse s›f›r toplaml› rekabet olarak nitelendirilen iki gücün birbiriyle sürekli çat›flmas› temel anlamda devlet ve sistem ba¤l› olmak üzere makro seviyedeki de¤iflkenlerle ilgilenmifltir. Temel aktörlerin ço¤unlukla devlet olarak kabul edildi¤i So¤uk Savafl düzeni boyunca devlet alt› unsurlar göz ard› edilmifl ve önemli olmad›klar› kabul edilmifltir. So¤uk Savafl’›n sona ermesi ise bu süreçte d›fl politikan›n anlafl›lmas›nda önemli de¤iflikliklere yol açm›flt›r. Bu de¤ifliklikler içerisinde en önemlisi ise sadece sistemde gücün nas›l da¤›ld›¤›n›n de¤erlendirilmesiyle devletin d›fl politika önceliklerinin ve kararlar›n›n art›k anlafl›lamayaca¤› olmufltur. Bu nedenle liderler öncelikli olmak üzere (ki bu çerçevede yap›lan ilk çal›flmalar yukar›da da bahsedildi¤i gibi 1950’lerden 1970’lere kadar uzanm›flt›r), farkl› unsurlar›n araflt›r›lmas›n› ve mikro düzeyde analiz yap›lmas›n› gerektirmifltir. Liderler üzerine yap›lan ilk çal›flmalar bireylere uzaktan bak›larak elde edinilen veriler do¤rultusunda olmufltur. Fakat çal›flmalar sadece bireylere odaklanmam›fl ve devlet alt› unsur olarak say›labilecek, kamuoyu, ordu, siyasi partiler ve bürokrasi gibi aktörlere de bakm›flt›r. Bu sayede sadece genifl perspektiften bak›lan ve herhangi bir aktör belirlemeden yap›lan sistem baz›ndaki analizler So¤uk Savafl’›n bitifliyle beraber farkl› boyutlarda farkl› aktörlerin incelenmesine ve konunun daha zengin bir flekilde incelenmesine vesile olmufltur.

1. Ünite - D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar

Yak›n dönem içerisinde say›labilecek eserlerin ikinci bir özelli¤i de kulland›klar› metodolojinin ve yöntemlerin farkl› olmas›d›r. Sistem seviyesinde yap›lan çal›flmalarda aktörlerin davran›fllar› ço¤unlukla rasyonel seçim teorisi, oyun teorisi, ekonometrik modellemeler ve genifl örneklemi olan (çok say›da dünya ülkesini içeren) çal›flmalar olmufltur. Bu metodolojik yaklafl›m ço¤unlukla modellemeler arac›l›¤›yla devletlerin nas›l davranabilece¤ini öngörme hedefini gütmüfltür. Rasyonel seçim teorisi, özünde aktörlerin nas›l davranabilece¤ini çeflitli kriterlere ba¤layarak hareket etti¤i için bu mant›k zincirinden yap›lan sapmalar›n pek mümkün olmad›¤› veya olmamas› gerekti¤ini savunmufltur. Öte yandan, aktörlerin çok say›da oldu¤u ve farkl› seviyelerde analiz yap›lmas›n› gerektiren yeni dönem yaklafl›m ise farkl› analiz seviyeleri için daha kesin ve analiz birimine uygun araçlar›n kullan›lmas›n› gerektirmifltir.

Aktörlerin çok say›da oldu¤u ve farkl› seviyelerde hareket etti¤ini savunan yeni dönem d›fl politika analizi yaklafl›m›n›n hedefleri farkl› oldu¤u için yöntemleri de farkl› olmufltur. Bu yaklafl›mda karmafl›k durumlar›n anlafl›lmas›nda en uygun yöntemin kulan›lmas› gerekmifltir. Örne¤in, içerik analizi, vaka analizi, simulasyonlar, anket yöntemi gibi araçlar bu yaklafl›m içerisinde sorulara cevap verebilecek yöntemler olmufltur (bir sonraki bölümde bu yöntemler hakk›nda bilgi verilmektedir).

Sonuç olarak So¤uk Savafl dönemi öncesi ve sonras›nda aç›klanmaya çal›fl›lan sorunsallar ve bunlar› aç›klamak için kullan›lan yöntemlerin birbirinden farkl› olmas› d›fl politika analizinde önemli ak›m de¤iflikliklerine yol açm›flt›r. Bu de¤ifliklik, aç›klanmak istenilen sorunsal›n genelden özele veya bireye kadar indirilmesine sebep olmufltur. Analiz seviyesinde ve biriminde meydana gelen bu de¤ifliklik ise kullan›lan metodolojiyi ve yöntemleri de de¤ifltirmifltir.

D›fl Politika Analizinin Katk›s› D›fl politika analizinin Siyaset Bilimi ve Uluslararas› ‹liflkiler disiplinine en önemli katk›s› devlet davran›fl› olarak ortaya ç›kan d›fl politikan›n temel karar vericiler aras›ndaki teorik geçiflleri sa¤lamas›d›r. Burada dört farkl› de¤erden bahsedebiliriz: Öncelikle, farkl› analiz seviyelerindeki yaklafl›m›yla anlaml› yorumlar›n yap›labilece¤i sonuçlar ortaya ç›karabilmektedir. ‹kinci temel katk› ise uluslararas› politika çal›flmalar›nda daha genifl ve genellenebilir bir aç›klama yapma f›rsat› do¤urmas› say›labilir. Üçüncü olarak, devlet davran›fllar›n›n do¤al genellemelerinin tan›m›n›n daha ötesine giderek daha tatmin edici aç›klamalar sunar. Yani, sadece devlet odakl› bir bak›fl aç›s› de¤il bunun ötesine geçerek farkl› seviyelerden farkl› analizler yaparak ortaya konulacak ç›kar›mlar›n tutarl›l›¤›n› kuvvetlendirir. Son olarak da, d›fl politika analizi, siyaset biliminin bir çok alt disiplini aras›nda bir köprü görevi görür. Uluslararas› iliflkiler, karfl›laflt›rmal› politika, siyaset psikolojisinin de kullan›ld›¤› d›fl politika analizinde farkl› araçlarla farkl› bilgilere ulafl›lmas› mümkündür. D›fl politika analizinin devletler aras› iliflkilerin irdelenmesinde de kullan›lmas› ayn› flekilde karfl›laflt›rmal› yap›s› gere¤i farkl› boyutlardan konuyu irdeleme flans› vermektedir. Bu katk›lar bir arada düflünüldü¤ünde d›fl politika analizinin ne kadar zor ve çok boyutlu oldu¤unu anlayabiliriz. Bu nedenle baflar›l› bir analiz yap›labilmesi için hem do¤ru araçlar kullan›lmal› hem de bu araçlar›n sonucunda elde edilecek bilgi do¤ru flekilde yorumlanmal›d›r.

11

12

D›fl Politika Analizi

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹NDE KULLANILAN ARAfiTIRMA YÖNTEMLER‹ D›fl politika analizinde nicel ve nitel farkl› yöntemler kullan›lmaktad›r. Nicel yöntemler ço¤unlukla say›sal analiz ve istatistik kullanmay› gerektirirken nitel yöntemler ise sözel içeri¤e sahiptir.

Günümüzde, d›fl politika analizi konusunda kullan›lan araflt›rma yöntemine ve analiz birimine göre kullan›lan yöntem de de¤iflebilmektedir. Bu bölümde en fazla kullan›lan araflt›rma yöntemleri hakk›nda k›sa bilgi verilmektedir. Bu kitab›n amac› d›fl politika analizini tan›mlamak oldu¤u için, araflt›rma yöntemlerinin tüm özellikleri ve içeri¤iyle anlatmak ikinci planda kalmaktad›r. Amaç, kullan›lan araflt›rma yöntemleri hakk›nda genel perspektif içerisinde, temel özellikleri hakk›nda bilgi sa¤lamakt›r. Farkl› akademik kaynaklar burada bahsedilen araflt›rma yöntemleri hakk›nda daha detayl› ve teknik bilgiyi okuyucuya verecektir.

‹çerik Analizi D›fl politika analizi içerisinde kullan›ld›¤› hâliyle içerik analizi, yaz›ya geçirilmifl ya da kaydedilmifl konuflmalar›n sistematik ve objektif olarak çal›fl›lmas›yla, siyasi aktörlerin kifliliklerinin ve bireysel özelliklerinin anlafl›lmas›nda kullan›lan bir araflt›rma tekni¤i olarak tan›mlanabilir. ‹çerik analizi özellikle liderlik analizi ve kiflilik analizi çal›flmalar›nda kullan›lmaktad›r (Bak›n›z: Ünite 2 ve Ünite 6). ‹çerik analizinde, karar vericilerin e¤ilimlerini aç›klamak ve baz› tahminlerde bulunabilmek için kifliler taraf›ndan sunulan bilgiler kullan›l›r. Bu yaklafl›m›n getirdi¤i avantaj, araflt›rmac›n›n do¤rudan anlamaya çal›flt›¤› birey üzerinde çal›flabilmesidir. ‹çerik analizi arfliv ya da güncel kay›tlar›n kullan›lmas›na dayal› bir yöntemdir. Bas›n toplant›lar›, günlükler, resmî ve resmî olmayan konuflmalar, liderin verdi¤i röportajlar, lidere ait kiflisel unsurlar›n belirlenmesinde kullan›lmaktad›r. Örne¤in, liderin etraf›ndakilere olan güveni, olaylara çok boyutlu bakabilmesi, güce olan yak›nl›¤› ve bunu elde etme arzusu gibi lider kiflilik analizinde kullan›lan çeflitli kavramlar içerik analizi çal›flmalar›yla ortaya ç›kar›labilir. Bu araflt›rma yöntemiyle ulafl›lmak istenilen amaç ise elde edilen bilgilerle bireyin siyasi stratejileri hakk›nda tahminlerin yürütülmesine destek verecek olmas›d›r. ‹çerik analizi özünde kodlamaya dayal› bir çal›flma oldu¤u için araflt›rmac›lar›n yürüttükleri çal›flman›n her aflamas›nda, hangi kriterlere göre herhangi bir yaz›l› veya sözlü belgeyi nas›l kodlad›klar›n› net bir flekilde aç›kalamalar› gerekmektedir.

Bu sayede hem araflt›rman›n nas›l yap›ld›¤› hakk›nda bilgi vermifl hem de daha sonra yap›lacak çal›flmalar için bir altyap› sunmufl olacaklard›r. ‹çerik analizinin en sorunlu k›sm› ise incelenen belgelerden bireye ait psikolojik durum ve kiflilik özelliklerinin ç›kar›lmas›ndaki zorluktur. Burada problem do¤rudan lidere ulafl›lamad›¤› için kendisinin verdi¤i konuflma ve yaz›lardan yola ç›karak dolayl› bir araç ile ç›kar›m yap›lmas›d›r. Ayr›ca, içerik analizinde deneysel çal›flmalarda oldu¤u gibi bir kontrol mekanizmas› da mevcut de¤ildir. Bu tür çal›flmalar düflük bir iç geçerlili¤e sahiptir. ‹çerik analizi sistematik bir flekilde incelenen konuya bir aç›kl›k getirmektedir.

Teknolojinin geliflmesiyle günümüzde içerik analizi bilgisayarlar arac›l›¤›yla sistematik bir flekilde yap›labilmektedir: ‹çerik analizini bilgisayar yard›m›yla yaz›l›mlar arac›l›¤›yla da yapan çal›flmalar günümüzdeki çal›flmalarda kullan›lmaktad›r (örne¤in, Profiler Plus). Bu yaz›l›mlar araflt›rmac›n›n düflebilece¤i subjektif ve tarafl› de¤erlendirmeleri kontrol edebilecek ve sistematik bir flekilde herhangi bir konunun araflt›r›lmas›na f›rsat sa¤lamaktad›r.

1. Ünite - D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar

Kodlanan veriler birlefltirildi¤indeyse çeflitli veri bankalar› oluflturulmaktad›r.

Bu veri bankalar› sistematik bir flekilde, seçilen konular hakk›nda çok say›da gazete, kitap, dergi veya yaz›l› metni tarayarak arzu edilen kategorilere istinaden yap›lan kodlamalar› içermektedir. Kansas Üniversitesi’nde Kansas Olay Veri Sistemi (Kansas Events Data System, KEDS) projesi bu veri banklar›ndan birisidir. Bu proje bölgesel ve uluslararas› raporlardan yola ç›karak devletler aras› ve devlet içi çat›flmalar ve olaylar hakk›nda araflt›rmac›lara güvenilir ve h›zl› bilgi sa¤layabilmektedir.

Vaka Analizi Vaka analizinde olaylar, belirli koflullar›n de¤iflkenleri nas›l etkilediklerini gözden geçirmek için en benzer ya da en farkl› boyutlar› ile karfl›laflt›r›lmaktad›r. Vaka analizi özellikle bir araflt›rma projesinin ilk basamaklar›nda, yani belirli bir olay ya da problemin hangi yönlerinin önemli oldu¤u, hangi kan›tlar›n aranaca¤›, sonuçlar› aç›klamda hangi faktörlerin rol oynayaca¤› net olmad›¤›nda kullan›lmaktad›r. Bu ilk safhadaki araflt›rmalarda, belirli bir olaydaki tüm verilere aç›k fikirli bir yaklafl›m izlemek, yararl› düflünceler ve hipotezler üretmeye yard›mc› olabilir. Bunun ötesinde vaka analizi olaylar›n detayl› bir tarihî çal›flmas› olarak da nitelendirilebilir. Çünkü amaç vakay› oluflturan unsurlar›n tarihsel bir süreç dahilinde enine ve boyuna incelenmesini gerektirir. Vaka analizi sonuçlar› özellikle aç›klay›c› ve tan›mlay›c› amaçlar için kullan›labilir. Bu nedenle de vaka analizi konu üzerine çok az bilgi oldu¤unda araflt›r›lan konuyla ilgili en iyi örnek olabilecek bir kaç vaka üzerinden araflt›ramac›lar çal›flmalar›n› yütürebilirler.

Kontrollü karfl›laflt›rma eksikli¤inden kaynaklanarak vaka analizi ç›kar›msal önyarg›lara karfl› savunmas›z kalm›flt›r. Sistematik bilimsel metodun yoklu¤unda sonuçlar›n ç›kar›lmas› analizi yapan›n sezgilerinden, subjektif de¤erlendirmelerinden etkilenebilir. Araflt›rmac›lar daha önceki teorilerini yeni bulduklar› kan›tlara empoze etmeme konusunda dikkali olmal›d›rlar. Bu durum, önemli gerçekleri kaç›rmalar›na, di¤erleri ile ilgili yanl›fl ç›kar›mlarda bulunarak yanl›fl yorumlar› yapmalar›na ve asl›nda var olmayan sonuçlar› savunmalar›na sebep olabilmektedir.

Bu nedenle vaka analizi sistematik bir flekilde bir olay veya birbiriyle alakal› bir kaç olay› inceleyerek belirli bir konuyu aç›klama ve tan›mlama amac›yla hareket etmektedir.

Vaka analizi tek bir olay, ülke veya tarih aral›¤› için yap›labilece¤i gibi birden fazla devletin karfl›laflt›r›lmas› veya farkl› dönemlerin birbiriyle karfl›laflt›r›lmas›nda da kullan›labilir. Karfl›laflt›rmal› vaka analizi ise ayn› anda ayn› de¤iflkenleri farkl› durumlarda uygulamay› gerektirir. Örne¤in, sosyal adaletsizli¤in protestolara yol aç›p açmad›¤› tek bir devlete bakarak ya da ayn› soru birbirinden farkl› iki devlete uygulanarak incelenebilir. Bu sayede araflt›rmac›n›n ilgisini çeken ve bir flekilde birbiriyle ilintili konular ayn› anda irdelenebilir. Karfl›laflt›rmal› analiz sonucunda elde edilecek bilgiler konuyu daha genifl bir perspektiften de¤erlendirme f›rsat› vermektedir.

Deneysel Yöntem Deneysel yöntem herhangi bir konunun sebep-sonuç iliflkisi içerisinde incelenebilecek en etkin araflt›rma yöntemidir. Deneylerin sa¤lad›¤› en önemli katk› ise tüm araflt›rma yöntemleri aras›nda nedensel müdahele aç›s›nda en yüksek güvenilirli¤i sa¤lamas›d›r. Bunun sebebi, deneysel yöntemin kontrollü bir çevrede de¤iflkenlerin sistematik manipülasyona izin vermesidir. Deneyi yapanlar, sonuçlar›n deney-

13

14

D›fl Politika Analizi

sel koflullarda sistematik olarak manipüle edilen unsurlar temelinde de¤iflebilece¤inden oldukça emin olabilirler. Bu durum, deneyi yapanlara hangi faktörlerin belli sonuçlara sebep oldu¤u, hangilerinin sonuçta etkili olup olmad›¤› üzerine nedensel tart›flmalar yapma imkân› verir.

Siyaset biliminin çeflitli alt disiplinlerinde etkili oldu¤u kadar d›fl politika analizi araflt›rmalar›nda da deneysel yaklafl›m güngeçtikçe daha fazla kullanmaktad›r.

Deneysel yöntemin, anket yöntemine ve di¤er nitel yöntemlere k›yasla sa¤lad›¤› en büyük avantaj araflt›rmac›n›n nedensel de¤iflkenler aras›ndaki iliflkileri izole edebilmesi ve bu iliflkileri test edebilmesidir. Bu sayede deneysel yöntem bilimsellik kriterini sa¤lamak üzere en önemli araçlar› sa¤lamakta ve araflt›rmalara önemli katk› sa¤lamaktad›r.

Deneyler araç olarak çok etkili olabilseler de d›fl politika analizi konusunda k›s›tl› noktalarda katk› sa¤layabilemektedirler. Öncelikle liderlerin d›fl politikaya olan etkileri düflünüldü¤ünde bu kifliler deneye tabi tutulamayaca¤› için dolayl› yöntemler oluflturulmas› gerekmektedir. ‹çerik analizi ve vaka analizi bu ba¤lamda önemli katk›larda bulunabilen araflt›rma yöntemleri aras›nda say›labilir. Deneylerin en önemli katk› noktas› ise birey odakl› çal›flmalar›n sebep-sonuç iliflkisi içerisinde incelenebilmesini sa¤lamaktad›r. Örne¤in, kamuoyu üzerinde medyan›n etkisi konusu deney arac›l›¤›yla incelenebilir. Ayn› flekilde, kamuoyunun d›fl politika konusunda de¤er ve tutumlar›n›n nas›l de¤iflti¤ini incelemede deneyler kullan›labilir. Deney ve benzer nicel yöntemlerin uygun araflt›rma sorular› için do¤ru bir flekilde kullan›lmas›, d›fl politika analizinin özünde cevaplamak isteyece¤i bir çok soruya cevap verecektir.

Anket Yöntemi Anket araflt›rmalar› bireylerin siyasi tutumlar›n› ve davran›fllar›n› ölçmek üzere kullan›labilecek en önemli araçlardan biridir. Anketler, belirli bir sorunsala ba¤l› kal›narak kamuoyunun anlafl›lmas›nda kullan›lmaktad›r. Bir çok farkl› anket türü bulunmaktad›r fakat en basit anlamda de¤erlendirildi¤inde kamuoyunu anlamak üzere kullan›lan bir anketin en az›ndan kamuoyunu temsil edebilecek bir örneklem üzerinden ifllemesi gerekir. Belirli bir kitleyle veya belirli bir bölgede yap›lan anketler güvenilir olmad›klar› gibi tutarl› sonuçlar da vermeyeceklerdir. Bu nedenle olabildi¤ince incelenen toplumu temsil edebilecek anketlerin kullan›lmas› yap›lacak ç›kar›mlar için önem tafl›maktad›r.

Anketler bireylerin davran›fllar›n› ölçü¤ü için kamuoyunun anlafl›lmas›nda çok önemli bir rol oynarlar. Kamuoyunun bir d›fl politika konusu hakk›nda ne düflündü¤ünden bafllamak üzere liderlerin nas›l de¤erlendirildi¤ine ve liderlerin verdikleri d›fl politika kararlar›n›n nas›l alg›land›¤›na kadar bir çok konu anket yöntemi arac›l›¤›yla incelenebilir.

Bilgisayar Modelleri ve Simulasyonlar Teknoloji gün geçtikçe d›fl politika analizinde daha fazla kullan›lmaktad›r. Son geliflmeler içerisinde gerçek hayatta örnek olarak nitelendirilebilecek olaylardan al›nan verilerin bilgisayarlara ifllenmesiyle çeflitli modeller uygulanabilmektedir.

Bilgisayarlar›n kullan›m› ço¤unlukla olaylar›n belirli bir sistematik yap›y› takip edece¤i ve karar al›c›lar›n belirli bir davran›fl biçimine göre hareket edece¤i varsay›m›na dayal›d›r. Hâliyle bilgisayar modelini oluflturan kifli model içerisinde kullan›lan bütün parametreleri kendisi belirlemektedir. Bunun içerisinde karar al›c›lar›n herhangi bilgiyi ald›klar›nda ne yapabileceklerinden, karar al›c›lar›n hangi

1. Ünite - D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar

15

silsileye ba¤l› olarak bilgiyi al›p bu bilgiye istinaden nas›l hareket edebilecekleri modellenmektedir. Bu nedenle bilgisayar modellemeleri hem sistem hem de sistem içindeki aktörler hakk›nda çok fazla bilgi sahibi olunmas›n› gerektirmektedir.

Bu bilgiye sahip olunabilirse sonras›nda bilgisayar arac›l›¤›yla planlanan modellemeyle d›fl politika ile alakal› durumun nas›l ilerleyece¤i öngörülebilir ve ç›kar›mlarda bulunulabilir.

Simulasyonlar ise bilgisayar modellemelerinin çok fazla say›da (örne¤in, 10,000 kez) tekrar edilmesiyle karar al›c›lar›n davran›fllar›n›n nas›l geliflece¤ini öngörmeye çal›fl›r. Son y›llarda simulasyonlar genellikle, gerçek dünyadaki baz› süreçlere benzeyen belli bir senaryonun çok kez oynanmas›yla amac› bigisayar tabanl› giriflimleri desteklemektir. Bilgisayar gücü artt›kça uygulanan simulasyonlar›n içerebilece¤i de¤iflken ve farkl› seviyelerde yapabilecekleri simulasyonlar›n da say›s› geliflmekte ve ç›kt› olarak verebilecekleri bilginin kalitesi de artmaktad›r. Simulasyonlar›n en büyük eksikli¤i ise gerçek bilgiye dayal› bir flekilde ifllemediklerinde ç›kmaktad›r. E¤er araflt›rmac› yanl›fl bilgi kullan›rsa (örne¤in, bir ülkenin nükleer silah› olup olmad›¤›n› bilmiyor ama bu konu için önemliyse) veya sümulasyonlardaki parametreleri yanl›fl kurgularsa (iki ülkenin birbirine hasmane yaklafl›m›n› farkl› yorumlarsa) ç›kt›lar da do¤rudan verilen bilginin eksikli¤i nedeniyle yanl›fl olacakt›r. Bu nedenle simulasyonlar›n konu üzerinde yeterince bilgi ve deneyim edinildikten sonra uygulanmas›n›n önemi bulunmaktad›r.

Bilgisayar temelli sümulayonlar›n en bafl›nda 1980’lerin ortas›nda yap›lm›fl Mahkumlar Açmaz› turnuvas› yer almaktad›r.

Rasyonel seçim teorisine ba¤l› olarak oyun teorisi içerisinde yer alan Mahkumlar Açmaz› hangi durumlarda hangi stratejinin kullan›ld›¤›n› ve hangi durumlarda iflbirli¤inin gelifltirilebilece¤ini aç›klamaya çal›flm›flt›r. Bu simulasyonlarda ortaya ç›kan sonuç ise k›sasa k›sas (tit-for-tat) stratejisi olarak belirlenmifltir. Bu stratejide her bir oyuncu bir tur öncesine k›yasla karfl› taraf›n gerçeklefltirdi¤i giriflimi tekrar eder.

Yani, kendisine nas›l davran›ld›ysa oyuncu bir sonraki turda ayn› flekilde davranarak cevap vermektedir.

Sizce, hangi araflt›rma yöntemi d›fl politika analizi için en faydal› sonuçlar› ortaya ç›karaSIRA S‹ZDE bilir?

2

D Ü fi Ü N E L ‹ M OKUYUCULAR ‹Ç‹N ÖNEML‹ HATIRLATMALAR

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Bu kitap öncelikle lisans ve lisansüstü ö¤renciler için haz›rlanm›flt›r. Bunun ötesinS Ookuyucular R U de kullan›lan dil, örnekler ve metin içeri¤i de konuya ilgi duyan taraf›ndan anlafl›lmak üzere oluflturulmufltur. Bu kitab› anlamak için okuyucular›n en az›ndan siyaset bilimi ve uluslararas› iliflkiler anabilim dal›na ait temel dersleri alD‹KKAT malar› gerekmektedir. Siyaset bilimine girifl, uluslararas› iliflkilere girifl, karfl›laflt›rmal› siyaset ve araflt›rma yöntemleri temel dersler aras›nda yer almaktad›r. Bunun SIRA S‹ZDE ötesinde sosyal bilimlere ait herhangi bir anabilim dal›ndan mezun okuyucular da kitab› rahatl›kla anlayabilecektir. Siyaset bilimi veya uluslararas› iliflkiler bölümleri d›fl›nda bir lisans derecesi alm›fl okuyucular, kitab›n içeri¤inden daha fazla yararAMAÇLARIMIZ lanabilmek için baz› temel kitaplar› gözden geçirebilir ve haz›rl›k yapabilirler. Bu sayede kitaptan daha verimli bir flekilde faydalanabilirler.

Lisansüstü ö¤renciler için bir parentez açman›n gerekli oldu¤u K ‹ T Akan›s›nday›m.

P Lisansüstü e¤itimin en önemli parçalar›ndan biri özellikle siyaset bilimi ve uluslararas› iliflkiler disiplini içerisinde analitik yetene¤i gelifltirmektir. Bu nedenle bu kitab› sadece d›fl politika analizinin içeri¤ini ö¤renmek üzere okumamak Bu T E L E V ‹ Z Y O gerekir.

N hedefin ötesinde lisansüstü ö¤renciler d›fl politika üzerine yazacaklar› tezler için hangi sorunsal› incelemek istediklerini belirlemeleri, araflt›rma sorular›n› kavramsallaflt›rmalar›, bu soruyu hangi araflt›rma yöntemiyle cevaplayabileceklerini net‹ N T E Rgetirip N E T analizlelefltirmeleri ve d›fl politika analizinin unsurlar›n› nas›l ifllevsel hale rini yapabilecekleri üzerine düflünmeleri tavsiye edilmektedir.

D›fl politika analizi siyaset bilimi ve uluslararas› iliflkiler disiplini içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu ba¤lamda, belirli bir analitik yöntem ve uslup do¤rultusunda özellikle yüksek lisans ö¤rencilerinin ilerlemesi önemlidir. D›fl politika analizine rasgele gazetelerden ve günlük bilgi sa¤layan kaynaklardan okumalar

N N

S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

16

D›fl Politika Analizi

yaparak ulaflmak büyük bir hataya yol açacakt›r. D›fl politika analizinin özünde de böyle bir yaklafl›m yer almamaktad›r. Bu nedenle bu kitapla amaçlanan okuyucuya konu hakk›nda olabildi¤ince detayl› bilgi sunmak ve baz› temel araçlar› tan›tmakt›r. E¤er okuyucu bu format› alabilirse ve araçlar› ö¤renebilirse bu noktadan sonra istedi¤i konular üzerinde ayn› mant›kla yaklaflabilir ve analizlerini geçeklefltirebilir. Sonuçta, sistematik düflünce ve bir model sonucunda üretilen bilginin bilimsel katk› sa¤layaca¤› unutulmamal›d›r.

Bu kitap öncelikle siyaset bilimi ve uluslararas› iliflkiler bölümlerinde okuyan lisans ve lisansüstü ö¤renciler için haz›rlanm›flt›r. Bu kitap, konu üzerinde daha önce yaz›lm›fl bir çok akademik çal›flmadan faydalanm›flt›r. Temel kaynak niteli¤i tafl›yan bu çal›flmalar›n hepsi faydalan›lan kaynalar listesinde sunulmaktad›r. Önemli bir tavsiye de bu çal›flmalar›n en az›ndan okuma parças› olarak tavsiye edilenlerinin okunmas›, araflt›rmac›lar ve yüksek lisans ö¤rencileri için çok faydal› olacakt›r. Tavsiye edilen çal›flmalar›n yaz›ld›¤› dilde okunmas› kavramlar›n anlafl›lmas› için önem tafl›maktad›r. Ö¤renilenlerin Türkçe literatüre aktar›lmas› da literatürün ilerlemesi için önemli bir ad›md›r. Bu ba¤lamda, d›fl politika analizi konusunda yeterince Türkçe akademik kaynak bulunmad›¤› belirtilerek, yeni çal›flmalar›n yap›lmas› gerekti¤ininin alt› çizilmelidir.

K‹TABIN ‹ÇER‹⁄‹ Bu kitab›n içerisinde 8 farkl› ünite bulunmaktad›r. Bu k›s›mda k›saca bu üniteler hakk›nda bilgi verilmektedir. Ünite 1, D›fl Politka Analizi konusuna girizgâh yapmakta ve di¤er ünitelerde kullan›lacak temel kavramlar hakk›nda fikir vermektedir. Örne¤in, analiz seviyesi yaklafl›m› hem d›fl politika analizi için hem de uluslararas› iliflkiler de s›kça kullan›lan bir yöntem olarak bu ünite içerisinde aç›klanmaktad›r. Ayr›ca, bu ünite de d›fl politika analizinin tarihsel süreci hakk›nda k›saca bilgi verilmekte ve disiplinde önemli k›r›lma noktalar› ve bunun sonucunda çal›flmalar aras›nda oluflan farklardan bahsedilmektedir. Bu ünitede daha sonraki ünitelerde bahsedilecek çeflitli araflt›rma yöntemleri hakk›nda bilgi sa¤lanmaktad›r. Her ne kadar araflt›rma yöntemleri hakk›nda k›sa bilgilendirmeler sunulsa da bu k›s›m ilerleyen ünitelerde kavramlar kullan›ld›¤›nda okuyucuya bir altyap› vermifl olacakt›r.

Burada verilmesi gereken önemli bir hat›rlatma da üniteler aras›ndaki fark üzerinedir. Ünite 1 kitap için genel bir girifl yaparken Ünite 2, 3, 4, ve 5 ise kitab›n temel kuramsal yap›s›n› vermektedir. Her bir ünite farkl› konulara öncelik vererek d›fl politika analizinin yap›tafllar›n› oluflturmaktad›r. Ünite 6, 7 ve 8 ise daha önce verilen kuramsal yap›lar›n uygulamas› olarak sunulmaktad›r. Kitab›n ikinci yar›s› olarak nitelendirilebilecek bu k›s›mda, ilk yar›da sunulan altyap›n›n çeflitli uygulamalar› verilmektedir. Bu temel ayr›m do¤rultusunda ünitelerin s›rayla okunmas›n›n ya da tercih edilirse bir ünitenin kuramsal k›sm› okunduktan sonra uygulama k›sm›na geçilmesinin önemi bulunmaktad›r. Ünite 2, D›fl Politika Analizi’nin en önemli ve yak›n dönemde üzerine çok fazla eser verilmifl birey odakl› çal›flmalar›na a¤›rl›k vermektedir. Di¤er kavramsal ünitelere k›yasla bu ünitede çok detayl› bir flekilde bireylerin d›fl politika analizinde ne derecede önemli olduklar› ve süreçleri nas›l yönlendirdikleri ve d›fl politika kararlar›n› nas›l verdikleri üzerine detayl› tart›flma sunmaktad›r. Bu ünitede liderlerin d›fl politika yap›m›ndaki rolünün alt› çizilerek bir çok unsur tart›fl›lmaktad›r: D›fl politika ve psikolojik unsurlar, kiflilik ve karakter, inançlar ve inanç sistemleri, imaj teorisi, yanl›fl alg›lama, geçmiflle k›yaslayarak d›fl politika karar› alma, duygular›n

1. Ünite - D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar

liderlerin davran›fllar› üzerindeki etkisi ve son olarak hastal›klar ve rahats›zl›klar konular›na de¤inilmektedir. Ünite 3, kuramsal yaklafl›m içerisinde grup seviyesindeki unsurlar› ve çevresel faktörlerin bireyler üzerindeki etkisini ele almaktad›r. Yak›n çevreden amaç dan›flmanlardan, bakanlardan, ifl arkadafllar›ndan, ailesine ve bürokratlara kadar genifl bir grubu kapsamaktad›r. Burada önemli olan liderler incelenirken yak›n çevresindeki bireylerin kimler oldu¤unun da özellikle d›fl politika yap›m› sürecinde gözden kaç›r›lmamas›d›r. Bu ünite içerisinde grup seviyesinde d›fl politika yap›m›nda kullan›lan önemli bir kavram, groupthink detayl›ca anlat›lmaktad›r. Yaklafl›m› biraz daha geniflleterek liderin oluflturdu¤u organizasyonel düzen, grup içi çat›flmalar›n ve koalisyonlar›n d›fl politika yap›m sürecini nas›l etkiledi¤i bu ünite içerisinde detayl›ca tart›fl›lmaktad›r. Ünite 4 ise kamuoyunun d›fl politika üretim sürecine etkisini detayland›rmaktad›r. Bu ünite içerisinde kamuoyuna ait olan unsurlar›n nas›l d›fl politika ve karar al›c›lara yön verebilece¤i gibi karar al›c›lar›n kamuoyunu nas›l yönlendirebilece¤i de tart›fl›lmaktad›r. Bu ünite içerisinde özel bir k›s›m ayr›larak medyan›n kamuoyunu ne derecede etkileyebilece¤i ve bu etkinin dolayl› bir flekilde d›fl politikaya verilen deste¤i nas›l belirleyebilece¤i incelenmifltir. Bu ünitede, d›fl politika öncelikli olmak üzere kamuoyu ile karar al›c›lar aras›ndaki etkileflimin boyutlar›ndan bahsedilmektedir. Bu etkileflimin anlafl›lmas›nda demokratik yap›, siyasi rejim, medyan›n rolü ve kamu diplomasisi konular› incelenmektedir. Ünite 5, devlet baz›ndaki unsurlar›n d›fl politikada önemini aç›klamaktad›r. Bu ünite içerisinde devlete ait özellikler (askerî güç, ekonomik güç, do¤al kaynaklar, demografik özellikler, co¤rafi konum, siyasal sistem, kültür ve tarih) baflta olmak üzere, devletlerin nitelikleri ve güç tan›m›na önem verilmifltir. Bu ünitenin amac›, devlet temelli özelliklerin tan›mlanmas›yla ulusal rol kavram›n›n netlefltirilmesine çal›flmakt›r. Bunun ötesinde yumuflak gücün devletler taraf›ndan nas›l kullan›ld›¤› da bu ünite içerisinde incelenmektedir. Bu temel kavramlar›n d›fl›nda uluslararas› sistemdeki güç da¤›l›m› ve kutuplaflman›n sonucunda oluflturulan d›fl politika yönelimlerine de bu ünitede de¤inilmektedir. Bu sayede Ünite 5, d›fl politika analizinin So¤uk Savafl dönemi boyunca kulland›¤› temel unsurlar› vermekte ve ad›m ad›m Ünite 2’de sunulan bireysel bak›fl aç›s›ndan bafllayarak, grup seviyesindeki detaylara ve çevresel faktörlere sonras›nda da kamuoyuna de¤indikten sonra devlete ait unsurlarla kuramsal altyap›y› tamamlam›fl oluyor. Ünite 6, Ünite 2’de bahsedilen Lider Kiflilik Analizi (Leadership Traits Analysis) ve Operasyonel Kod (Operational Code) yöntemleri üzerine uygulama örnekleri vermektedir. Bu ünite, uygulama ünitelerinin birincisi olarak daha önceki ünitelerde verilmifl kuramsal yaklafl›mlar›n uygulamalar›n› içermektedir. Bu ünitede Türk d›fl politikas› içerisinde liderlerin nas›l rol oynad›klar›na üzerine bir sunum yap›ld›ktan sonra yak›n dönem Türk-Yunan iliflkileri liderlere ait özelliklerden yola ç›karak incelenmifltir. Bu inceleme içerisinde Tansu Çiller ve Recep Tayyip Erdo¤an karfl›laflt›r›larak birbirlerinden kiflilik temmelli farklar ortaya ç›kar›lm›flt›r. Son olarak, So¤uk Savafl sonras› Türk baflbakanlar›n›n operasyonel kodlar› hem kodlaman›n nas›l yap›ld›¤›na dair hem de bu bilgilerin nas›l yorumlanmas› gerekti¤ine dair inceleme yap›lamaktad›r. Her ne kadar Ünite 2’de detayl›ca ifllenen liderlerle alakal› olabilecek her konuya e¤ilme ve örneklerle uygulama imkan› olmasa da, Ünite 6 kuramsal yap› üzerine örnekler vererek uygulamalar› çeflitlendirmifltir. Ünite 7, kamuoyu ve d›fl politika üzerine farkl› vakalardan örneklendirmelerle Ünite 4’te sunulan bilgileri uygulamaya dökmeyedir. Öncelikle karar al›c›lar ile ka-

17

18

D›fl Politika Analizi

muoyu aras›ndaki iliflkinin d›fl politikaya yans›mlar› üzerine tart›flma ve örnek vakalar sunulmufltur. Bu tart›flma içerisinde bayrak etraf›nda bütünleflme, kamuoyunun dikkatini da¤›tma üzere savafla ya da çat›flmaya girme süreci ve benzer konular örneklendirilmektedir. Son olarak bu ünite içerisinde medyan›n Türk kamuoyu üzerinde nas›l etkisi olabilece¤i çeflitli örnek olaylar arac›l›¤›yla tart›fl›lmaktad›r. Ünite 8, devlet baz›nda sunulan özellikler aras›nda ekonomik unsurlara dayanarak d›fl politikan›n nas›l oluflturulabildi¤ine farkl› ülkelerden örnekler sunmaktad›r. Bu ünite içerisinde ilk önce ekonomik yap› ve d›fl politika iliflkisine a¤›rl›k vermektedir. Co¤rafi yap›dan, askerî güce ve ekonomik geliflmiflli¤e kadar pek çok devlet bas›nda de¤erlendirilen konuyu inceleyen bu k›s›m dört farkl› seviyede örnekler sunmaktad›r. ‹lk önce süpergüç örne¤i olarak Amerika Birleflik Devletleri’ni ele alan bu ünite büyük devletlere Rusya ve Çin’i örnek olarak vermekte ve her ülkeyi derinelemesine ortaya att›¤› unsurlar üzerinden de¤erlendirmektedir. Orta büyüklükteki devletler içerisinde Brezilya ve ‹ran’› örnek vererek bu ünite bu ülkelerin d›fl politika davran›fllar›n› özetlemektedir. Son olarak küçük ve zay›f devlet kategorisinde ise ‹srail’i analiz etmektedir. Türkiye ise daha genifl anlamda benzer unsurlar üzerinden irdelenmekte ve Türk d›fl politikas› hakk›nda bilgi verilmektedir.

1. Ünite - D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar

19

Özet

N A M A Ç

1

N AM A Ç

2

D›fl Politika Analizi araflt›rmalar›nda kullan›lan analiz seviyesi yaklafl›m›n› tan›mlamak Analiz seviyesi yaklafl›m› bu ünitede aç›kland›¤› ve daha sonraki ünitelerde kullan›laca¤› gibi d›fl politika analizinin en önemli ö¤elerinden biridir. D›fl politika analizini, analiz seviyesi belirlenmeden yap›lmas› do¤ru olmayacakt›r. Hangi seviyede hangi unsurun belirlendi¤i ancak analizin sonucunda yap›lacak ç›kar›mlar›n geçerli olmas›n› sa¤layacakt›r. Aksi taktirde, birey seviyesindeki bir analiz ile devletin tüm unsurlar›n›n (askerî güç, ekonomik güç gibi) aç›kalanbilece¤inin düflünülmesi do¤ru de¤ildir. Bu nedenle bu bölüme özellikle önem verilmifl ve konu detayland›r›lm›flt›r.

N AM A Ç

3

N AM A Ç

4

D›fl Politika Analizinin geliflim sürecini anlatmak D›fl politika analizine günümüze getiren çeflitli çal›flmalar mevcuttur ve bunlar aras›nda bir kaç tanesi özellikle bu kitab›n yaz›m›nda kullan›lm›flt›r. Özünde bireysel kuramsal yaklafl›m tafl›yan bu kitap So¤uk Savafl öncesi ve sonras›ndaki geliflmelerle d›fl politika analizini anlatmaktad›r. Bu kitapta kullan›lan birey odakl› bafllang›c› olan ve yavafl yavafl çerçeveyi geniflleterek devlet seviyesine ç›kan kuramsal yaklafl›m bu amaç do¤rultusunda anlat›lm›flt›r.

D›fl Politika Analizindeki geliflmelerin literatürü nas›l de¤ifltirdi¤ini aç›klamak Bir önceki amaçta bahsedilen kuramsal çerçeve içerisinde alt› önemle çizilmesi gereken nokta ise So¤uk Savafl dönemi ve sonras›ndaki farklar›n kuramsal yaklafl›m› ne derecede etkiledi¤idir.

Bu fark devlet bazl› d›fl politika analizi yaklafl›m›n› bir anda mikro düzeydeki pek çok de¤iflkene indirgemifl ve farkl› boyutlarda analiz yap›lmas›na neden olmufltur. ‹flte bu k›r›lma da kuramsal yaklafl›mlar›n de¤iflime u¤ramas›na sebep olmufltur. Bu de¤iflim, günümüz d›fl politika analizi anlay›fl›n›n do¤uflunu oluflturmaktad›r.

D›fl Politika Analizinde kullan›labilecek araflt›rma yöntemlerini s›ralamak Bu amaca istinaden farkl› araflt›rma yöntemleri bu ünite içerisinde incelenmifltir. ‹çerik analizi, vaka analizi, deneysel yöntem, anket yöntemi, simulasyonlar ve bilgisayar modellemeleri hakk›nda bu k›s›mda bilgi verilmektedir. Her bir araflt›rma yöntemi detayl›ca anlat›lamam›fl olsa da özünde her bir yöntemin d›fl politika analizinde nerede ve nas›l kullan›labilece¤i bu k›s›mda anlat›lmaktad›r. Keza, ilerleyen ünitelerde bu yöntemler aras›ndan baz›lar›n›n d›fl politika analizinde nas›l kullan›ld›¤› örneklendirilecektir.

20

D›fl Politika Analizi

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi d›fl politika analizinde devlet seviyesinde incelenebilecek unsurlar aras›nda say›lamaz? a. Kamu kurulufllar› b. Küresel ›s›nma c. Ç›kar gruplar› d. Ekonomik durum e. Kamuoyu 2. Analiz seviyesi yaklafl›m› için afla¤›dakilerden hangisini söyleyemeyiz? a. D›fl politikan›n farkl› seviyelerde incelenmesine yard›mc› olur b. Üç temel seviyeye ba¤l› kalarak analiz yap›labilir c. D›fl politikay› anlamada farkl› yaklafl›mlar›n birbirleriyle olan iliflkileri hakk›nda bilgi sa¤lar d. D›fl politikan›n yorumlanmas›na yard›mc› olur e. Birey seviyesindeki analiz en önemli ç›kar›mlar› sa¤lar 3. Afla¤›dakilerden hangisi d›fl politika analizinde özellikle dikkat edilmesi gereken bir unsur de¤ildir? a. Araflt›rma sorusunun net bir flekilde belirlenmesi b. Hangi unsurlar›n d›fl politika karar›n› etkileyebilece¤inin belirlenmesi c. Hangi analiz seviyesinde çal›flma yap›labilece¤inin belirlenmesi d. Analiz seviyelerinden sadece birinin seçilerek çal›flma yap›lmas› e. Farkl› faktörlerin de analizde etkili olabilece¤inin unutulmamas› 4. Afla¤›dakilerden hangisi günümüzdeki d›fl politika analizinin özelliklerinden biri de¤ildir? a. Farkl› boyutlarda konunun irdelenmesi b. D›fl politika analizinin çok faktörlü oldu¤unun savunulmas› c. Devlet temelli bir yaklafl›m güdülmesi d. Birey, grup, kamuoyu gibi farkl› faktörlerin de d›fl politika yap›m›nda etkin oldu¤unun savunulmas› e. D›fl politika analizinin bir den fazla seviyede oldu¤unun fark›nda olunmas›

5. Snyder, Bruck, ve Sapin’in çal›flmas›n›n en önemli özelli¤i ne olmufltur? a. D›fl politikada devlet odakl› bir yaklafl›m gütmeleri b. D›fl politika yap›m›nda karar alma sürecinin incelenmesi gerekti¤ini savunmalar› c. D›fl politikan›n sonucunda daha fazla odaklanmalar› d. D›fl politikada sistem seviyesinde aç›klamalar›n önemli oldu¤unu savunmalar› e. D›fl politikan›n belirli ve s›n›rl› say›da birimler taraf›ndan oluflturuldu¤unu savunmalar› 6. Afla¤›dakilerden hangisi günümüzdeki d›fl politika analizinin, So¤uk Savafl döneminde yap›lan analizlere k›yasla farklar›ndan biri de¤ildir? a. Farkl› seviyelerde analiz yap›lmas›na çal›fl›lm›flt›r b. Sistem seviyesinde analizden uzaklafl›lm›flt›r c. Devlet alt› unsurlar analizlerde kullan›lm›flt›r d. ‹çerik analizi kullan›lan yöntemlerden biri olmufltur e. Her iki dönemde de ayn› yöntemler temel al›narak analiz yap›lm›flt›r 7. Afla¤›dakilerden hangisi d›fl politika analizinde kullan›lan araflt›rma yöntemlerden biri olarak anlat›lmam›flt›r? a. ‹çerik analizi b. Vaka analizi c. Simulasyonlar d. Gözlem e. Deney 8. Kavramsal yaklafl›m içerisinde afla¤›daki konulardan hangisi yer almam›flt›r? a. Farkl› analiz birimlerinin d›fl politika analizi için önemi b. Rasyonel seçim teorisinin bireylerin davran›fllar›n› anlamadaki yeri c. Devletler aras› iletiflimin d›fl politika analizi için önemi d. Bireysel yaklafl›m›n d›fl politika analizinin özünde yer ald›¤› e. Snyder ve ekibinin çal›flmas›n›n literatürdeki etkisi

1. Ünite - D›fl Politika Analizi ve Kuramsal Yaklafl›mlar

21

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 9. Hangisi d›fl politika analizinin bir katk›s› olarak nitelendirilemez? a. Farkl› alt disiplinler aras› etkileflimi kuvvetlendirmesi b. Dünyan›n belirli bölgelerine odaklanmay› sa¤lam›fl olmas› c. Çal›flmalar sonunda genellemenin yap›labiliyor olmas› d. Farkl› yaklafl›mlar› anlamaya yönelik katk›s› e. Analiz sonucunda ulafl›lan ç›kar›mlar›n tutarl›l›¤›n›n artm›fl olmas›

1. b

10. Hangi araflt›rma yöntemi sebep-sonuç iliflkisinin kurulmas›nda en etkili olan›d›r? a. ‹çerik analizi b. Vaka analizi c. Anket yöntemi d. Simulayon e. Deneysel yöntem

5. b

2. e

3. d

4. c

6. e

7. d

8. c

9. b

10. e

Yan›t›n›z yanl›fl ise “d›fl politikada kullan›lan analiz seviyesi yaklafl›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “d›fl politikada kullan›lan analiz seviyesi yaklafl›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “d›fl politikada kullan›lan analiz seviyesi yaklafl›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “d›fl politikada analizinin geliflim süreci ve temel kuramsal yaklafl›m” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “d›fl politikada analizinin geliflim süreci ve temel kuramsal yaklafl›m” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “d›fl politikada analizinin geliflim süreci ve temel kuramsal yaklafl›m” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “d›fl politikada analizinde kullan›lan araflt›rma yöntemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “d›fl politikada analizinin geliflim süreci ve temel kuramsal yaklafl›m” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “d›fl politikada analizinin geliflim süreci ve temel kuramsal yaklafl›m” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “d›fl politikada analizinde kullan›lan araflt›rma yöntemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

22

D›fl Politika Analizi

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

Yararlan›lan Kaynaklar

S›ra Sizde 1 Analiz seviyesi yaklafl›m› özellikle d›fl politika gibi bir konu için büyük önem tafl›maktad›r. Hem çok boyutlu hem de çok faktörlü bir durumu temsil eden d›fl politika analizinde, analiz seviyeleri hangi unsurlar›n hangi seviyelerde etkin olabilece¤i hakk›nda araflt›rmac›ya önemli bilgiler sunmaktad›r. Ayr›ca, farkl› boyutlardan ayn› konu incelendi¤inde birbirini destekleyen ve daha genifl perspektifli bir analiz bu sayede yap›labilmektedir.

Breuning, Marijke (2007). Foreign Policy Analysis: A Comparative Introduction. New York, NY: Palgrave MacMillan.

Goldstein, Joshua S. ve Pevehouse, Jon C. (2008). International Relations: 8th Edition. New York: Pearson Longman.

Hudson, Valerie M. (2005). “Foreign Policy Analysis: Actor Specific Theory and the Ground of International Relations”, Foreign Policy Analysis. Cilt 1, Say› 1, s. 1-30.

Hyde, Susan D. (2010). “The Future of Field Experiments in International Relations”, ANNALS, AAPSS. Cilt 628, Say› 1, s. 72-84.

McDermott, Rose (2004). Political Psychology in International Relations. Michigan: University of Michigan Press Mintz, A., Yang, Yi ve McDermott, Rose (2011). “Experimental Approaches to International Relations”, International Studies Quarterly. Cilt 55, Say› 2, s.

493-501.

Rosenau, James N. (1966). “Pre-theories and Theories of Foreign Policy”, R.B. Farrell (der.), Approaches in Comparative and International Politics.

Evanston: Northwestern University Press, s. 115-169.

Singer, David J. (1961). “The Level-of-Analysis Problem in International Relations”, World Politics. Cilt 14, Say› 1, s. 77-92.

Snyder, Richard C., Bruck, H. W. ve Sapin, Burton (1954). “Decision-Making as an Approach to the Study of International Politics”, Foreign Policy Analysis Project. Series No 3, Princeton, NJ: Princeton University Press.

Sprout, Harold ve Sprout, Margaret (1965). The Ecological Perspective on Human Affairs with Special Reference to International Politics. Princeton, NJ: Princeton University Press.

S›ra Sizde 2 Hangi araflt›rma yönteminin d›fl politika analizine fayda getirebilece¤i özünde aç›klanmak istenen sorunsala ba¤l›d›r. Yani, bir araflt›rma liderlere yönelik bir çal›flma yürütüyorsa deney ve anket yöntemlerini kullanamayaca¤› için içerik analizi ve vaka analizi konular›na yönelebilir. Bu yöntemler tam anlamda bireylerlerin d›fl politika kararlar›nda nas›l etkili oldu¤unu kan›tlayabilirler. Öte yandan, kamuoyunun d›fl politikaya etkisini inceleyen bir çal›flma ise anket ve deney yöntemlerine yönelebilir. Çünkü bu araçlar tam anlam›yla kamuoyunun d›fl politikadan nas›l etkilendi¤ini ya da d›fl politikay› nas›l etkiledi¤ini gösterebilecek bilimsel araçlard›r.

2

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹

Amaçlar›m›z

N N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Birey odakl› bak›fl aç›s›yla liderlerin d›fl politika yap›m›nda ne derecede etkin olduklar›n› aç›klayabilecek, Liderlere ait psikolojik unsurlar›n neler oldu¤unu s›ralayabilecek, Bu unsurlar›n liderlerin davran›fl› ve karar aflamalar› üzerinde nas›l etki sahibi oldu¤unu aç›klayabilecek, D›fl Politika Analizinde, birey odakl› unsurlar›n de¤erlendirilmesinin ne derecede politikan›n yorumlanmas›nda önemli oldu¤unu irdeleyebilecek, Liderleri anlamaya çal›fl›rken onlara ait kiflisel özellikler aras›ndaki farklar› ve benzerlikleri karfl›laflt›rabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • • • •

Liderlik Psikolojik Unsurlar Kiflilik ve Karakter ‹nanç, ‹maj ve Kal›plar

• Yanl›fl Alg›lama • Geçmiflle K›yaslama (Analoji) • Duygular ve Fizyolojik Etkiler

‹çindekiler

D›fl Politika Analizi

Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar

• G‹R‹fi • DIfi POL‹T‹KA YAPIMINDA L‹DERLER‹N ROLÜ VE PS‹KOLOJ‹K UNSURLAR • K‹fi‹L‹K VE KARAKTER • ‹NANÇLAR VE ‹NANÇ S‹STEMLER‹ • ‹MAJ TEOR‹S‹ • YANLIfi ALGILAMA • GEÇM‹fiLE KIYASLAYARAK (ANALOJ‹N‹N YARDIMIYLA) DIfi POL‹T‹KA KARARI ALMA • DUYGULARIN L‹DERLER‹N DAVRANIfiLARI ÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹ • HASTALIKLAR VE RAHATSIZLIKLAR

Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar G‹R‹fi D›fl politika analizi farkl› seviyelerde yap›labilse de akademisyenler ve araflt›rmac›lar ço¤unlukla devlet seviyesini (bak›n›z: Ünite 5) kullanmay› tercih etmifltir. Bu yaklafl›m, bireysel unsurlar›n devletler aras› olaylar aras›ndaki nedensel ba¤›n anlafl›lmas›nda ve yorumlanmas›nda, di¤er analiz seviyeleriyle karfl›l›kl› etkileflim içinde oldu¤u gerçe¤ini göz ard› etmektedir. Bu aç›dan de¤erlendirildi¤inde, bireysel unsurlar›n (bireylerin inançlar›, kiflilikleri, di¤er liderler ve devlet hakk›nda imajlar›, geçmifle yönelik de¤erlendirmeleri, duygular›, hastal›klar› ve rahats›zl›klar›) d›fl politika üretme ve uygulama süreçlerinde nas›l bir rol oynad›klar› yeterince incelenmemifltir. Bu eksikli¤e istinaden, birey seviyesinden yola ç›karak d›fl politikay› anlamada etkili olabilecek bireysel ö¤eler çeflitli boyutlar›yla araflt›r›lmaktad›r.

Bu ba¤lamda, birey odakl› analiz karar al›c›y› tek bir kifli olarak de¤erlendirerek o bireye ait kiflisel özelliklerin anlafl›lmas› ve d›fl politika yap›m sürecinde nas›l etkili olabilece¤ini irdelemek üzerine kuruludur. Liderler bir devletin en önemli karar al›c›lar› olduklar› gibi devlet içerisindeki toplumun da temsilcileridir. Tafl›d›klar› önemli görevler ve siyasi karar güçleriyle liderler d›fl politika yap›m›nda öncelikli olarak anlafl›lmas› gereken birimlerdir. Tafl›d›klar› bu öneme istinaden liderlerin anlafl›lmas› çok kar›fl›k ve bir o kadar da zor bir süreçtir. Bu süreç içerisinde çeflitli kuramlar, yaklafl›mlar ve bilimsel araçlarla liderler anlafl›lmaya çal›fl›lmaktad›r. Bu ünitede, çeflitli boyutlardan d›fl polikay› anlamada liderlerin nas›l analiz edilebilece¤i konusunda tart›flma ve bilgilendirme sunmaktad›r.

DIfi POL‹T‹KA YAPIMINDA L‹DERLER‹N ROLÜ VE PS‹KOLOJ‹K UNSURLAR D›fl politika analizi ve yorumlar› çeflitli seviyede, farkl› de¤iflkenlerin incelenmesiyle mümkündür. D›fl politika analizinde, sadece devlet düzeyinde gerçekleflen de¤iflimlerin veya devlet düzeyindeki göstergelerin, tek tarafl› bir flekilde baflar›l› ve mant›kl› bir aç›klama getirmeleri mümkün de¤ildir. Çeflitli s›n›rlamalar›n d›fl›nda, d›fl politika kararlar›n› ve davran›fllar›n›, liderlerin bireysel özelliklerini ele almadan incelemek, yap›lacak ç›kar›mlarda önemli bir eksiklik do¤urabilir. Bu nedenle birey seviyesinde yer alan lider ve karar al›c›lara ait de¤iflkenler, d›fl politika de¤erlendirmelerinde ele al›nmas› gereken temel saikler aras›nda yer almaktad›r.

Dünyay› nas›l alg›lad›¤›m›z, hem çevresel etkilere ba¤l›d›r hem de de¤iflime dirençlidir. Durumlar de¤iflse bile, alg›lar›m›z dünyaya bak›fl aç›m›z› gösterir ve de-

Bu k›s›m yazar›n at›f verilen iki çal›flmas›ndan esinlenerek yaz›lm›flt›r.

26

D›fl Politika Analizi

Liderler hakk›ndaki çal›flmalar birçok araç içerir.

Bunlar; liderlerin motivasyonu, karar alma ve problem çözme konular›ndaki yaklafl›mlar›, dünya görüflleri gibi psikolojik olgulard›r. Bu araçlar›n kullan›m›nda önemli bir farktan bahsetmek gerekir: Psikologlar ve psikiyatristler, kiflilik analizi yaparken kesin ve net yarg›larda bulunmaktan, genellemelerden kaç›n›rlar. Ço¤unlukla bireyler aras›ndaki fark›n alt›n› çizerken amaçlar› bireysel özelliklerin kiflilik tipleriyle (psikoloji temelli kuramlarla) ne derece uyufltu¤udur. Fakat d›fl politika analizi yapan akademisyenler ve araflt›rmac›lar için kiflilik özelliklerinin kategorizasyonu önem tafl›maktad›r. D›fl politika analizi yapanlar, liderlerin dünyay› nas›l gördü¤üyle, kararlar› nas›l ald›klar›yla, onlar› nelerin güdüledi¤iyle

¤erlendirmelerimize yön verir. Liderlerin oluflturduklar› imajlar ve dünya alg›lar›, kiflilikleri, özgeçmiflleri, e¤itimleri, bilgi birikimleri, tecrübeleri ve tarihsel olaylar taraf›ndan flekillendirilir. Dolay›s›yla, oluflan kiflisel e¤ilimler, dünyay› yorumlamay›, seçenekleri belirlemeyi ve belirli bir siyasi karar›n seçilmesini etkiler. Ayn› durum, çevremiz ve çevremizdeki aktörlerle ilgili yeni bilgiyi almam›zda ve yorumlamam›zda da etkili olmaktad›r. Bu ba¤lamda, liderlere ait psikolojik özelliklerin d›fl politika kararlar›n› nas›l etkiledi¤i sorusu, üzerinde çal›fl›lmas› gereken bir konudur.

D›fl politika de¤erlendirmelerinde amac›n, sebep ve sonuç aras›ndaki ba¤› anlamak ve aç›klamak oldu¤u düflünülürse liderlerin hiç etkisi olmad›¤›n› varsaymak büyük bir hata olacakt›r. Nitekim, liderlerin kararlar üzerinde asgari bir etkiye sahip olduklar›n› düflünmek ve liderlerin her durumda ayn› flekilde davranaca¤›n› varsaymak, d›fl politika ç›kar›mlar›nda yanl›fl yorumlar›n yap›lmas›na neden olmaktad›r. Fakat farkl› liderlerin, benzer durumlarda, farkl› tutumlar göstermeleri ve farkl› kararlara ulaflmalar›, bireylerin d›fl politika süreçlerinde ne derece önem tafl›d›klar›na kan›t teflkil etmektedir. Yap›lan çal›flmalardan yola ç›karsak, liderlerin ve karar al›c›lar›n psikolojik özelliklerinin, devletlerin d›fl politika kararlar›n› mühim bir oranda etkilediklerini ve aç›klayabildiklerini görebiliriz.

D›fl politika analizinde bireylerin araflt›r›lmas›, öncelikle kiflinin ne tür bir lider oldu¤unu tan›mlamak ve ikincil olarak da liderin kendine ait özelliklerinden yola ç›karak, herhangi bir durum karfl›s›nda, ne tür bir davran›fl tak›naca¤›n› ve karar›n›n ne olabilece¤ini öngörebilmektir. Yani, birincil derecede öncelik tafl›yan durum bireyin tan›mlanmas›d›r. Bundan sonraki aflamada ise bireyin hareketlerinin ne oldu¤una dair ç›kar›mlarda bulunulmaya çal›fl›lacakt›r.

SIRA S‹ZDE

1

ilgilenirler.

D Ü fi Ü N E LAmaç, ‹ M siyasi portrenin arkas›ndaki bireyi çözmek ve bu bireyin hareketlerini anlamakt›r. Bu S O Rpsikologlar›n U nedenle, ve psikiyatristlerin yapt›¤› kiflilik analizleri ve psikolojik SIRA de¤erlendirmeler D ‹ KS‹ZDE K A T tam anlam›yla d›fl politika analizinin temel hedefleriyle uyuflmamaktad›r.

SIRA D Ü fi Ü S‹ZDE NEL‹M

S O R U AMAÇLARIMIZ D‹KKAT K ‹ T A P

SIRA S‹ZDE TELEV‹ZYON AMAÇLARIMIZ ‹NTERNET K ‹ T A P

Birey odakl›SIRA bak›flS‹ZDE aç›s›n›n d›fl politika analizinde kullan›lmas›n›n avantajlar› ve dezavantajlar› sizce nelerdir?

D Ü fi ÜUnsurlar›n NEL‹M Psikolojik D›fl Politika Çal›flmalar›ndaki Kullan›m›

1950’lerden Sönce O R Ud›fl politika analizleri daha ziyade tan›mlay›c›, politika kaynakl› ve teorik olmak yerine yorumlay›c›yd›. Ayn› flekilde, d›fl politika analizleri, süreçten ziyade,SIRA sonuca yönelmiflti. Bu dönem içerisinde siyaset bilimcilerden çok, sosD ‹ K S‹ZDE KAT yal psikoloji üzerine çal›flan akademisyenlerin, toplum seviyesinde psikolojik etkileri çal›flt›¤›n› görmekteyiz. Bu çal›flmalar ilk etapta, uluslararas› iliflkiler ve d›fl poDSIRA Ü fi Ü NS‹ZDE Eüzerinde L‹M litika çal›flmalar› etkili olmam›flt›r.

Psikoloji anlay›fl›n›n uluslararas› iliflkilere girifli, Snyder, Bruck ve Sapin’in D›fl Politikada AMAÇLARIMIZ Karar (Foreign Policy Decision Making) isimli eseriyle olmufltur.

S O R Alma U Bu çal›flmada, bireylerin d›fl politika kararlar›nda ve uygulamalar›nda etkili olduklar› öne sürülmüfltür. Yazarlara göre, karar al›c›lar, tek bir birim olarak, d›fl politiD‹KKAT ka kararlar›n›, K ‹ temsil T A P ettikleri devlet/hükûmet ad›na al›rlar. Bu nedenle, karar al›c›lara ait özellikler, d›fl politika yap›m› ve uygulama sürecinde önemli rol oynamakSIRA S‹ZDE tad›r. Bu kitab›n özünde karmafl›k bir örgütsel yap› ve çevresel faktörler aras›nda karar al›c›n›n tutumlar›n›n, alg›lar›n›n ve durum hakk›ndaki de¤erlenT E L Ede¤erlerinin, V‹ZYON dirmelerinin bulundu¤udur.

Bireysel özellikleriyle karar al›c›, sürece yön vermekAMAÇLARIMIZ te ve d›fl politika yap›m›n› ve uygulamas›n› etkilemektedir.

N N

N N

‹NTERNET

Snyder, Richard H. W. ve Sapin, Burton (der.) (1962). Foreign-Policy Decision K ‹ TC., A Bruck P Making. Glencoe, IL: The Free Press.

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

27

2. Ünite - Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Bu çal›flmay› takiben, psikoloji anlay›fl›n› Siyaset Bilimi ve Uluslararas› ‹liflkiler S O R U disiplinine dahil eden en etkili eseri Robert Jervis sunmufltur. Uluslararas› Politikada Alg›lama ve Yanl›fl Alg›lama (Perception and Misperception in International Politics) isimli çal›flmas›nda Jervis, psikolojiyi uluslararas› iliflkilerin merkezine yerleflD‹KKAT tirmifl ve analitik vurgusunu liderlere ve onlar›n karakterleri üzerine kurmufltur. Bu çal›flma, çevresel ve devlet odakl› yaklafl›m›n d›fl politika kararlar›n› izah etmekte SIRA S‹ZDE eksik kald›¤›n› savunmufltur. Bu kitapta yazar, liderlerin, kendi alg›lar› do¤rultusunda nas›l karar ald›klar›n› ve psikolojik ö¤elerin lider davran›fl›nda ne denli etkili oldu¤unu ispatlam›flt›r (Bu konuda yanl›fl alg›lama k›s›mda detayl› bilgilendirAMAÇLARIMIZ me sunulmaktad›r).

S O R U

D‹KKAT

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

Jervis, Robert (1976). Perception and Misperception in International K ‹ Politics.

T A P Princeton, NJ: Princeton University Press

K ‹ T A P

LEV‹ZYON Bu çal›flmalar, birey odakl› unsurlar›n, d›fl politika karar veT Esüreçlerinde ne kadar etkili oldu¤una dair delil olufltururken, literatürde ço¤unlukla kullan›lan ve devlet temelinde yap›lan d›fl politika analizlerinden, büyük bir yaklafl›m ve yorum fark› tafl›m›fllard›r. Dolay›s›yla literatürde önemli bir bofllu¤u doldurduklar› gibi kuv‹NTERNET vetli bir tepkiyle de karfl›laflm›fllard›r (örne¤in, James N. Rosenau’nun çal›flmas›).

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

K‹fi‹L‹K VE KARAKTER Liderlerin baflar›lar›, büyük ölçüde kiflilikleriyle ba¤lant›l›d›r. Kiflilik de karar alma sürecinde iki türlü etkiye sahiptir: ‹lki, belirli olaylar› alg›lama ve dünyaya bak›fl› konusunda liderin içyüzünü yans›tmas›d›r. Di¤eri de liderin güvendi¤i kadrodan nas›l yararland›¤› ve bu kadroyu nas›l organize etti¤ine iliflkin etkidir. ‹yi bir lider, genellikle flartlar›n ve kiflili¤in etkileflimi ile ortaya ç›kar, fakat bu kesin bir yarg› de¤ildir. Çünkü bir lideri incelemek istedi¤imizde, birçok de¤iflkenin de¤erlendirilmesi gerekir. Örne¤in, kiflilikle ilgili dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, bireyin, liderlik öncesi döneminin incelenmesidir. Liderin, liderlik öncesi hayat›, bize baz› ipuçlar› verebilir, fakat deneyimler sayesinde liderin tutumlar›n›n ve davran›fllar›n›n zaman içerisinde de¤iflebilece¤ini de göz önünde bulundurmak gerekir.

Literatüre bakt›¤›m›zda, lider kiflilik ve karakter analizinin yöntemsel bir de¤iflim sürecinden do¤du¤unu görebiliriz. Siyaset Bilimi ve Uluslararas› ‹liflkiler disiplinindeki normatif yaklafl›m ve nitel (kalitatif) araflt›rma yöntemleri, 1960’lardan itibaren yerini, ampirik yaklafl›ma ve nicel (kantitatif) yöntemlere b›rakmaya bafllam›flt›r. Bu geçifl süreci, liderler üzerine yap›lan çal›flmalarda, nitel ve psikobiyografik analizlerden nicel yöntemlerin kullan›lmas›yla gerçekleflmifltir. Bu de¤iflim içerisinde, Margaret Hermann’›n ve David Winter’›n çal›flmalar›, liderin kiflili¤inin ve karakteristik özelliklerinin, d›fl politika kararlar› üzerindeki etkilerini, çeflitli aç›lardan incelemifltir. Bunun yan›nda, liderin inanç sistemi ve biliflsel süreçleri Ole Holsti’nin çal›flmalar›yla ve kavramsal derinli¤i ise Philip Tetlock’un çal›flmalar›yla literatüre kazand›r›lm›flt›r.

K A L E the Personal Hermann, Margaret G. (1980). “Explaining Foreign Policy BehaviorM AUsing Characteristics of Political Leaders”, International Studies Quarterly, Cilt 24, Say› 1, s. 746; Winter, David G.(1992). “Personality and Foreign Policy: Historical Overview of Research. Political Psychology and Foreign Policy”, Eric Singer ve Valerie Hudson (der.), Poli-

Kantitatif ve kalitatif yöntemler birbirlerini tamamlay›c›d›r. Kalitatif yöntemler olaylar›n ve durumlar›n niteli¤i ile ilgilenirken araflt›rmac›ya konu hakk›nda detayl› bilgi sunar. Kantitatif yöntemler ise olaylar›n ve konular›n say›sal aç›dan de¤erlendirilmesini sa¤lar.

Bu ba¤lamda her iki yöntem birbirinden farkl› ve birbirini tamamlay›c› bilgi sunmaktad›r.

N

MAKALE

28

D›fl Politika Analizi

tical Psychology and Foreign Policy, Boulder, CO: Westview Press, s. 79-101; Holsti, Ole R. (1962) “The Belief System and National Images: A Case Study”, The Journal of Conflict Resolution, Cilt 6, Say› 3, s. 244-252; Tetlock, Philip E. (1985). “Integrative complexity of American and Soviet foreign policy rhetoric: A time-series analysis”, Journal of Personality and Social Psychology, Cilt 49, Say› 6, s. 1565-1585.

Baz› durumlarda resmî bilginin al›nmas› mümkün olmad›¤› için, çeflitli yöntemlerle liderler “uzaktan” de¤erlendirilmifltir. Buna, belirli bir uzakl›ktan kiflilik de¤erlendirmesi (personality assessment at a distance) denilmektedir. Bu çal›flmalar, liderlerin dolayl› yöntemler arac›l›¤›yla (özgeçmifli hakk›nda bilgi, resmî ve resmî olmayan konuflmalar›, toplant› notlar› ve mümkünse yap›lm›fl olan mülakatlar) nas›l incelenebilece¤i üzerine önemli katk›lar sa¤lam›flt›r.

Bu çal›flmalar içerisinde Hermann’›n eserleri, liderin birey olarak incelenmesinde ve kiflilik analizinde literatüre önemli katk›larda bulunmufltur. Hermann’a göre, liderlerin bireysel özellikleri, d›fl politika kararlar› üzerinde etkilidir. Dört kiflisel karakter boyutunda (liderin inançlar›, güdüleri, karar yöntemleri ve kiflisel stilleri), k›rkbefl devlet baflkan›n›n, d›fl politika kararlar›n› inceledi¤i çal›flmas›nda, Hermann, sald›rgan (agresif) ve uzlaflt›r›c› liderler aras›ndaki baz› temel farkl›l›klara dikkat çekmifltir. Bu çal›flmada, sald›rgan liderlerin daha fazla güç sahibi olmak istedikleri, içinde bulunduklar› olaylar üzerinde kendilerinin yüksek kontrol sahibi inanc› tafl›d›klar›, kavramsal derinliklerinin düflük oldu¤u (yani, olaylar› daha çok siyah-beyaz düzleminde de¤erlendirdikleri), etraflar›ndakilere güvenmedikleri ve ulus-merkezli olduklar› (liderin dünyaya bak›fl›nda devletinin merkezde bulundu¤unu düflünmesi) sonucu bulunmufltur. Öte yandan, uzlaflt›r›c› liderlerin ise içinde bulunduklar› durumlar üzerinde etkilerinin az oldu¤u inanc› tafl›d›klar›, kavramsal derinliklerinin yüksek oldu¤u, etraflar›ndaki kiflilere güvenen, kendisinin içinde bulundu¤u durumlarda uyumun yüksek olmas›n› isteyen ve ulusalc›l›¤› düflük olan liderler olduklar› sonucu ortaya ç›km›flt›r.

Bu ve buna benzer çal›flmalar ›fl›¤›nda, liderin kiflili¤i ve analizi konusunda Hermann’›n çal›flmalar›, literatüre çok önemli katk›larda bulunmufltur. Hermann ve ekibinin en önemli katk›s› Lider Kiflilik Analizi (Leadership Traits Analysis) yöntemiyle gerçekleflmifltir. Liderlerin kiflili¤inin en önemli unsurlar›n› kapsayan bu yöntem, kifliyi lider k›lan özellikleri a盤a ç›karmak üzere tasarlanm›flt›r. Bu yöntemde, üç boyutta (s›k›nt›lara karfl› olan tav›r, yeni bilgiye olan aç›kl›k ve motivasyon), yedi temel soru arac›l›¤›yla lider analizi yap›lmaktad›r. Lider Kiflilik Analizi’nin temel amac›, liderleri tan›mlamak ve nas›l karar ald›klar› hakk›nda fikir yürütmek ve kiflilikleri do¤rultusunda siyasi kararlar›n› nas›l alacaklar› konusunda öngörüde bulunmakt›r. Bu analiz yöntemi, literatürde lider kiflilik ve karakterleri üzerine en fazla kullan›lan araçlardan birisidir.

Lider kiflilik analizinin kullan›lmas›, bireylerin kiflilik ve karakterileri hakk›nda hem sistematik hem de anlafl›l›r ve yorumlanabilir bilgi üretmifltir. Bu sayede liderler çeflitli boyutlarda de¤erlendirilebilmifl ve kendileri hakk›nda daha detayl› bilgi sahibi olunabilmifltir. Ünite 6’da lider kiflilik analizi konusunda detayl› örnekler verilmektedir.

SIRA S‹ZDE

2

Lider kiflilikSIRA analizinin S‹ZDE kullan›lmas›n›n sizce en önemli katk›s› ne olmufltur?

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

2. Ünite - Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar

29

‹NANÇLAR VE ‹NANÇ S‹STEMLER‹ ‹nançlar, karar al›c› konumunda bulunan liderin, dünya hakk›nda sahip oldu¤u (bu nedenle do¤ru olduklar› varsay›lan) anlay›fllar›ndan ve alg›lamalar›ndan ibarettir. ‹nançlar, kiflinin çevresindeki dünyan›n nas›l iflledi¤ine dair yorumlar›n› ve bu dünyadaki dengeler aras›ndaki nedensel iliflkiler hakk›ndaki ç›kar›mlar›n› da içermektedir. Liderin sahip oldu¤u inançlar›n›n, kendi çevresini anlamada ve yorumlamada ve sonuçta karar sürecinde nas›l etkili oldu¤u konusu, birçok bilimsel çal›flmada test edilmifltir.

Bir bireyin inanç sistemi, kendisi ve dünya hakk›nda sahip oldu¤u, birikmifl ve organize olmufl bilginin toplam›ndan ibarettir. ‹nanç sisteminin karar alma süreciyle iki tür ba¤lant›s› mevcuttur. Bunlardan ilki, kiflinin inanç sisteminin, politik amaçlar›n›n belirlenmesinde temel referans görevi üstlenmesidir. Bu yaklafl›m, inanç sisteminin, liderin hedefleri üzerinde do¤rudan etkili oldu¤unu savunmaktad›r. ‹kinci ba¤lant› ise inanç sisteminin, tarama, seçme, filtreleme, iliflkilendirme, sorgulama ve organize etme süreçlerinde oynad›¤› role dayanmaktad›r. Bu yaklafl›m ise liderin, süreç içerisinde kulland›¤› araçlar üzerinde, inanç sisteminde oluflturdu¤u bilgi bütününün etkisine at›f yapmaktad›r. ‹nanç sistemi, statik olmaktan öte, dinamik bir yap› tafl›maktad›r. Yeni bilgi ile sürekli bir etkileflim hâli mevcuttur. Fakat bu etkileflim, inanç sisteminin, yeni bilgiye kapal›l›¤› veya aç›kl›¤› çerçevesinde farkl›l›k göstermektedir. ‹nanç sisteminin yeni bilgiye en kapal› oldu¤u durumda, yeni bilgi liderin ç›karlar›yla örtüflür flekilde yorumlanabilir. ‹nanç sisteminin yeni bilgiye en aç›k oldu¤u durumda ise yeni bilgi, mevcut inanç sisteminde hakiki bir de¤iflikli¤e neden olacak flekilde benimsenir.

D›fl politika analizi karar alma yaklafl›m›ndaki en önemli parametrelerden biri, karar al›c›n›n inançlar› do¤rultusunda dünyay› nas›l gördü¤üdür. Karar al›c›n›n inançlar›, politik karar› analiz etmek için incelenmesi gereken en önemli unsurlardand›r. Karar al›c›n›n karfl›lafl›lan problemin çözümünde kulland›¤› yol, onun, problemin içeri¤ini alg›lay›fl›ndan kaynaklanmaktad›r. Bu alg›n›n özünde de kiflinin inançlar› yer al›r. ‹nançlar, aktörlerin stratejik ve taktiksel seçimlerini etkileyen normlar›, standartlar› ve ilkeleri sa¤lamaktad›r. Bu anlay›fla ve inanç sistemlerine, Operasyonel Kod (Operational Code) ad› verilmifltir.

Operasyonel Kod, liderlerin d›fl politika kararlar›n›, davran›fllar›na odaklanarak aç›klamaya çal›flan bir yöntemdir. Operasyonel Kod analizi, araflt›rmac›lar›n, karar al›c›lar›n siyasi düflüncelerini incelemek için kulland›klar› önemli bir araçt›r. Bu yaklafl›m›n temeli, Nathan Leites taraf›ndan, 1950’lerde Lenin, Trotsky ve Stalin’in politik bak›fl aç›lar›n› incelemek için oluflturulmufltur. Leites’e göre Operasyonel Kod’u oluflturan unsurlar, kiflilik, inançlar ve kültürdür. Leites öncelikle, Politbüro üyelerinin karar alma yap›lar›n› ve üyelerin kurallar›n›n hangi dünya görüflünden olufltu¤unu incelemifl ve bunlar›n Bolflevizm’in as›l motivasyonlar›n›n, psikokültürel analizlerine ve Lenin ile Stalin’in manifestolar›na dayand›¤›n› göstermifltir. Bu konuda önemli bir eser vermifl olan bir baflka akademisyen ise Alexander George’dur. George, Operasyonel Kod analizini, iki yap›da inceleyerek, felsefi (philosophical) ve araçsal (instrumental) olmak üzere 10 soru gelifltirmifltir. Bu analiz sisteminde George, felsefi inançlar›n, politika do¤as›n›n esas›na, politik çat›flman›n do¤as›na, bireyin tarihteki rolü varsay›mlar›na; araçsal inançlar›n ise amaç ve araç iliflkisine dayand›¤›n› savunmufltur. Operasyonel Kod, liderlerin düflüncelerini, siyasi durumlara karfl› as›l e¤ilimlerini, d›fl politika karar›n› nas›l tercih ettiklerini anlamam›z› sa¤layan önemli bir araçt›r. Operasyonel Kod analizi, liderlerin asli olan

Günümüzde, Operasyonel Kod analizlerinde Verbs in Context System (VICS) olarak bilinen otomatik içerik analizi sistemi kullan›lmakta ve felsefi ve arac› inan›fllara kantitatif yöntemle ulafl›lmaktad›r.

VICS bir bilgisayar program› yard›m›yla, kiflinin genel veya özel aç›klamalar›ndaki (günlükleri, konuflmalar›, mektuplar›, bilidirileri, röportajlar› ve bas›n toplant›lar›) kelimelere odaklanarak analizi gerçeklefltirmektedir.

30

D›fl Politika Analizi

inanç ve de¤erlerini anlayarak, normlar› hakk›nda fikir sahibi olabilmek için kullan›lmaktad›r. Ünite 6’da Operasyonel Kod üzerine detayl› örnekler ve uygulama sunulmaktad›r.

‹MAJ TEOR‹S‹ ‹maj, karar al›c›lar›n içinde bulunduklar› flartlar alt›nda, birçok bileflenin, olgunun bulundu¤u karmafl›k bir ortamda d›fl politika kararlar›na ulafl›rken bir anlamda onlar›n sorunlar›n› çözen, basit, k›sayollar olarak tan›mlanmaktad›r. Belirli pratik ihtiyaçlara yönelik oluflturulan imajlar (veya kal›plar), aktörlerin inançlar›n›, davran›fllar›n›, karar alma süreçlerini, dünya görüfllerini, muhataplar›na dost-düflman-sömürge fleklinde muamele etmelerini, hatta savafl ve bar›fla karar vermelerini etkileyen önemli unsurlar aras›nda karfl›m›za ç›kmaktad›r. Liderler, ilk etapta çevrelerindeki dünyay› anlamland›rmak, politika yapmak, olgular› basitlefltirmek amac›yla araç olarak oluflturduklar› imajlar›, daha sonra kendilerinin de inand›klar›, temel gerçekler olarak kabul etmekte ve bütün politikalar›n›, konumlar›n› buna göre tanzim etmektedir. Kendilerini baz› durumlarda karar alman›n, sorumluluk alt›nda olman›n a¤›rl›¤›ndan ve vicdani bask›s›ndan kurtarmak için, imajlara s›¤›n›r, kendileri de ak›llar›ndaki imajlar do¤rultusunda davranmaya bafllar. Bu yönleriyle imajlar, d›fl politika karar alma süreçlerinde gerçekliklerden çok daha etkili sebepler olarak varl›klar›n› sürdürebilir. Bir baflka aç›dan da, aktörün, objektif realiteden çok, akl›ndaki imaja veya oluflturdu¤u kal›ba istinaden hareket etmesi, d›fl politika süreçlerinde etkili bir rol oynayabileceklerini göstermektedir. ‹majlar d›fl politika üretiminde ve uygulamas›nda gereklidir, çünkü karar al›c›lar›n göz önünde bulundurmas›, ö¤renmesi, sahip olmas› gereken çok fazla bilgi vard›r. Bu kaç›n›lmaz bilgileri kolayca ak›lda tutmalar›n› ve gelen bilgiyi de¤erlendirmelerini imajlar ve kal›plar sa¤lamaktad›r. Bu nedenle imajlar karmafl›k ve belirsiz dünyay› daha anlafl›l›r ve basit k›lmaya çal›flarak biliflsel k›sayol olarak kullan›lmaktad›r. Madalyonun öteki taraf›nda ise imajlar›n ve kal›plar›n yanl›fl oluflturulmas› sonucunda ortaya ç›kabilecek durumlar yer al›r. Yanl›fl imaj›n ise önyarg›l› de¤erlendirmeler do¤urmas› gayet do¤ald›r. Dolay›s›yla karar al›c›n›n akl›ndaki yanl›fl imaj› veya kal›b› düzeltmesi ve yenilemesi gerekmektedir.

Fakat oluflturulmufl imajlar›n düzeltilmesi çok zor bir süreçtir ki bu de¤iflim, ya bireyin kiflili¤inde ya da devletin yönetim sisteminde gerçekleflecek bir de¤iflimle mümkün olabilir. Ayr›ca imajlar, karar aflamas›nda k›sayol olarak kullan›l›rken, do¤al olarak konuyla iliflkili olan bütün bilgiyi içermeleri mümkün de¤ildir. Bu nedenle baz› durumlarda (kriz dönemlerinde ve karar üzerinde harcanabilecek yeterli zaman olmad›¤›nda) imajlar, mühim hatalar›n ve önyarg›lar›n da kayna¤›n› oluflturur ve eksik bilgi nedeniyle rasyonel davran›fl d›fl›nda kararlar›n benimsenmesine sebep olabilir.

Oluflturulan imajlar, ihtiyaçlara, yürütülecek politikalara uygun olarak üretilirler.

Bir sömürge imaj› yarat›l›yorsa iflgal yönünde bir politika yürütülmesi mümkündür. Öte yandan, bir düflman imaj› yarat›l›yorsa çevreleme, çat›flma yönünde bir politika uygulanmas› ve bu flekilde durumun meflrulaflt›r›lmas› planlanm›fl olabilir. Örne¤in, ABD’nin ‹ran üzerindeki politikalar› düflman imaj› yaratma niteli¤i tafl›maktad›r. Birinci ve ‹kinci Körfez Savafllar›’nda Saddam Hüseyin üzerinde oluflturulmufl düflman imaj›, belirli aç›lardan ‹ranl› liderler için de uygulanmaktad›r. Öte yandan, ‹ranl› karar al›c›lar da ABD üzerinde düflman imaj› oluflturmaya çal›flmaktad›r. Humeyni’nin, ABD’yi “Büyük fieytan” olarak tan›mlamas›ndan yola ç›karak günümüzde ‹ran iç siyasetinde ABD hakk›ndaki düflman imaj›n› kuvvetlendirecek politikalar uygulan-

2. Ünite - Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar

maktad›r. Sonuçta, karar al›c›lar›n di¤er devletler üzerinde tafl›d›¤› imajlar›n bir flekilde topluma yans›t›lmas› da, d›fl politika süreçlerinden birisidir.

Bu özellikleri nedeniyle imajlar, liderin, karfl› taraf› (düflman›n› veya rakibini) alg›lamas›nda önemli bir rol oynamaktad›r. Liderin karfl› taraf olarak görülen aktörler üzerindeki imaj›, oluflturaca¤› genel alg›s›nda ve karfl› taraf hakk›nda alaca¤› bilgiyi yorumlamas›nda etkili olmaktad›r. Bunun ötesinde, liderin akl›ndaki imaj yanl›flsa bu durum liderin, karfl› taraf›n niyeti ve kapasitesi hakk›ndaki yorumlar›nda da sürece yön verebilir. Bu durum da yanl›fl alg›lamalara yol açabilir ve çeflitli flekillerde d›fl politika kararlar›nda sorunlar do¤urabilir. Dolay›s›yla imajlar ile yanl›fl alg›lama aras›nda önemli bir ba¤ bulunmaktad›r.

YANLIfi ALGILAMA Birey seviyesinde incelendi¤inde, alg›lama, karfl› taraf üzerindeki zihinsel de¤erlendirmedir. Karfl› taraf, bir ülkenin rakibi veya düflman› olabilecegi gibi, yak›n müttefiki de olabilir. Kavram› do¤ru anlamak için alt›n› çizmemiz gereken nokta ise her karar al›c›n›n, kendi ç›karlar› do¤rultusunda politikas›n› olufltururken bunun ikinci bir aktör taraf›ndan de¤erlendirilecek ve yorumlanacak olmas›d›r.

Bu noktada önemli olan, herhangi bir aktörün kendi davran›fl›n› belirlemeden önce, bu davran›fl›n karfl› tarafa hangi fikirleri, bilgiyi ve imaj› verece¤ini ve karfl› taraf›n (veya di¤er kiflilerin) bu bilgiye istinaden nas›l davranaca¤›n› öngörebilmesidir. Bu sayede karar al›c›lar, karfl› taraf›n niyeti ve oluflan durum karfl›s›nda ne yapabileceklerine dair fikir yürütebilecektir. Fakat karfl› taraf hakk›nda fikir yürütürken ve de¤erlendirmelerde bulunurken, karar al›c›n›n hata yapma pay› vard›r. Karar al›c›, birçok sebepten dolay› (özellikle kendi hakk›ndaki ve karfl› taraf hakk›ndaki imaj alg›s›nda) karfl› taraf›n niyetini ve konuya bak›fl aç›s›n› ve hareketlerini yanl›fl yorumlayabilir veya yanl›fl anlayabilir.

Yanl›fl alg›lama konusunda en etkili çal›flmay› Robert Jervis, 1976 senesinde Uluslararas› Politikada Alg›lama ve Yanl›fl Alg›lama kitab› ile yapm›flt›r. Bu çal›flma içerisinde, psikolojik kuramlardan yola ç›karak karar al›c›lar›n alg›sal yanl›fllar›n›n, karar al›rken ortaya ç›kard›¤› durumlar, liderlerin di¤er aktörlerin imaj› hakk›ndaki inançlar›n›n nas›l flekil ald›¤› ve de¤iflti¤i, karar al›c›lar›n yeni bilgiyi nas›l yorumlad›¤› ve liderlerin geçmiflte yaflad›klar› olaylar›n güncel alg›lar›n› nas›l etkiledi¤i incelenmifltir.

Jervis’e göre kifliler, benzer koflul ve durumlar alt›nda, farkl› kararlar alabilirler.

Bu durumun özünde, kiflilerin dünyay› ve di¤er insanlar› farkl› alg›lamalar› yatmaktad›r. Herhangi bir durum ortaya ç›kt›¤›nda, benzer koflullar alt›nda, iki farkl› karar verici, iki farkl› karar alabilir. Fakat bu noktada yap›lmas› gereken, hangisinin verdi¤i karar›n do¤ru oldu¤unu araflt›rmaktan ziyade, kararlardaki farkl›l›¤› meydana getiren alg›lar›n anlafl›lmas› ve araflt›r›lmas›d›r. Bu nedenle Jervis hangi durumlarda liderlerin di¤er liderlerin (karfl› taraf›n) gönderdi¤i mesajlar› yanl›fl alg›lad›klar›n› incelemifltir. Ç›kar›mlar› aras›nda Jervis’in alt›n› çizerek belirtti¤i nokta liderlerin karfl› taraf hakk›ndaki düflünce ve tutumlar›n›n bu durumun tersini gösteren bilgi olmas›na ra¤men çok zor de¤iflti¤i veya yenilendi¤idir. Nitekim karar al›c›lar›n karfl› taraf hakk›ndaki görüfllerinin de¤iflime dayan›kl› oldu¤u ve kolay kolay farkl› bir yap› kazanamayacaklar› sonucuna var›lm›flt›r. Yeni bulgular› yorumlarken, liderler önceki görüfllerine ve inançlar›na dayanmakta ve hatta yeni bulgular, önceki fikirler taraf›ndan asimile edilmektedir. Bu nedenle önceden karfl› taraf hakk›nda oluflturulmufl de¤erlendirmeler liderin olay› alg›lamas›n› büyük oranda etkileyecek ve

31

SIRA S‹ZDE 32

SIRA S‹ZDE D›fl Politika Analizi

yüksek ihtimalle yanl›fl alg›lamaya ortam sa¤layacakt›r. Bu durum Biliflsel Tutarl›D Ü fi Ü N E L ‹ M l›k (cognitive consistency) olarak adland›r›lm›flt›r. Yani, karar al›c›lar›n tutumlar›yla ve inançlar›yla uyumlu olan verinin kararlar üzerindeki a¤›rl›¤›n›n art›r›lmas›na k›S O Rolan U verinin de kararlar üzerinde bilakis etkisizlefltirilmesidir. yasla uyumsuz

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

Jervis’in çal›flmalar› D ‹ K K A T ço¤unlukla ABD’li karar al›c›lar› incelemifl olsa da ulafl›lan ç›kar›mlar›n kuramsal seviyede bütün liderler için geçerli oldu¤unu savunabiliriz. Nitekim yanl›fl alg›lama konusu farkl› dünya liderleri üzerinde de uygulanm›flt›r.

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

Jervis’in kitab›na öncelik niteli¤i tafl›yan bir makalesinde ise yanl›fl alg›laman›n çeflitli boyutlar›n›n ele al›nd›¤› on dört farkl› hipotezden bahsedilmektedir. Bu maAMAÇLARIMIZ kalede Jervis, yanl›fl alg›laman›n, bir karar al›c› için hangi noktalarda nas›l ortaya ç›kabilece¤i ve ne tür sonuçlar do¤urabilece¤ini tart›flmaktad›r. Çok boyutlu bir inK ‹ T A Pbu durum, karar al›c›lar›n farkl› aç›lardan bilgiye, duruma ve celeme gerektiren kendi alg›lar›na nas›l yön verdiklerini k›saca tart›flmay› gerektirmektedir. Örne¤in, karar al›c›lar, herhangi bir konuda kendilerine verilen bilginin, konu hakk›nda geLEV‹ZYON lifltirdikleriT Eyaklafl›mlar›n› destekler bir nitelikte olmas›n› arzu eder. Bu nedenle karar al›c›n›n benimsedi¤i yaklafl›m, gelen bilgiyi nas›l yorumlayaca¤›n› etkilemekte ve yönlendirmektedir. Yine bu nedenle karar al›c›, yeni bilgiye ve fikirlere kapal›, kendi tutumunu korur bir yaklafl›m gösterebilir. Bu durum da karar al›c›lar›n karar‹NTERNET lar›n›n tarafl› ve yanl›fl olma ihtimalini art›r›r.

Ayn› tarafl›l›k, bilginin nas›l sunuldu¤una göre de farkl› durumlar› ortaya ç›karabilir. Karfl› taraftaki karar al›c›lar hakk›nda kurulmufl imaj de¤erlendirmesine iliflkin bilginin parça parça sunulmas› hâlinde karar al›c›lar fikirlerini hiç de¤ifltirmezken; bu bilgi bir bütün olarak verildi¤inde farkl› bir tutum sergilerler.

Sonuç olarak, biliflsel tutarl›l›k kuramdan yola ç›karak Jervis, çal›flmalar›nda liderlerin ve kifliliklerinin çal›fl›lmas›n›n D›fl Politika Analizi’nde ne derecede etkili olabilece¤ini göstermifltir. Bu çal›flmalar›n ana sonuçlar›ndan birisi de uluslararas› politikada meydana gelen olaylar›n lider analiziyle daha do¤ru yorumlanabilece¤idir. Bu olaylar içerisinde savafl ve çat›flma büyük önem tafl›maktad›r.

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

SIRA S‹ZDE

3

Jervis’in yanl›fl SIRAalg›lama S‹ZDE üzerine verdi¤i eseriyle literatüre nas›l katk›da bulundu¤unu tart›fl›n›z?

D Ü fi Ü N E L ‹ M Yanl›fl Alg›lar›n Savafla Yönelik Etkileri

Yanl›fl alg›lar üzerine önemli bir eser vermifl olan Stoessinger’a göre, savafllar›n neS O R U denleri, ne insanlar›n do¤ufltan gelen sald›rganl›klar› ne de askerî karakter, ittifak ve ekonomi gibi kavramlard›r. 20. yüzy›lda gerçekleflmifl olan yedi önemli savafl› ve her bir vakadaki karar alma sürecindeki alg›lar› inceleyen çal›flmalar›nda liderD‹KKAT lerin savafl karar› verdikleri andaki alg›lar›n›n anahtar unsur oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Stoessinger, inceledi¤i vakalar üzerinde flu önemli benzerlikleri bulmufltur: 20.

SIRA S‹ZDE yüzy›lda yönetim biçimi, iktisadi durumu ve yönetimdeki hükûmetin ideolojisi ne olursa olsun, savafl› bafllatan hiç bir ülke, savafltan galip ç›kamam›flt›r. Bu bulgu, savaflla ilintili de¤iflkenlerin üzerinde, ülkelere ait özelliklerin ötesinde, baflka unAMAÇLARIMIZ surlar›n etkili oldu¤unu göstermektedir. Buna ba¤l› ve ikincil bulgu olarak lider kifliliklerinin savafllar›n ç›k›fl›nda hayati rol oynad›¤›n› savunmufltur. Liderlerin kifliliklerini incelenen K ‹ T A Pvakalarda hep en önemli unsur olarak savafl›n ç›k›fl›n› belirlemifltir. Bu bulguya k›yasla geleneksel kuramlar aras›ndaki ulusalc›l›k, ittifak iliflkileri ve iktisadi unsurlar, savafllar›n ç›k›fl›n› anlamada ve aç›klamada etkili bir rol oy-

N N

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

D‹KKAT 2. Ünite - Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar

SIRA S‹ZDE

N N

namam›flt›r. Liderlerin kararlar› herhangi bir savafl›n ç›k›fl›nda di¤er etmenlerden daha kuvvetli bir flekilde gidiflat› etkilemifltir. Buna istinaden, e¤er savafllar›n neden bafllad›¤› araflt›r›l›yorsa ve bu durum kontrol alt›na al›nmak isteniyorsa liderler AMAÇLARIMIZ (ve onlara ait kiflisel özellikler) do¤ru analiz edilmelidir.

A P Stoessinger, John G. (2004) Why Nations Go to War?. New York, NY:K St.‹ TMartin’s Press.

Liderlerin tafl›d›¤› bu önemli role ba¤l› olarak ç›kar›lan üçüncü bulgu ise liderE L E V ‹ Z Y O NBu durum lerin tafl›d›¤› yanl›fl alg›lar›n savafllar›n ç›kmas›ndaki büyükT etkisidir. dört farkl› flekilde gözlemlenebilir: 1. Liderin kendisi hakk›ndaki görüflü: Neredeyse bütün liderler, savafl öncesinde, savafl›n k›sa sürece¤i ve baflar›l› bir sald›r› sonucunda hedeflere ula‹NTERNET fl›labilece¤ini beklemektedir. Bu iyimser yaklafl›m artt›¤› sürece, savafl›n ç›kma olas›l›¤› yükselmektedir. Ancak bu yaklafl›m› hangi etken düflürebilirse, savafl›n ç›kma olas›l›¤› azalmaktad›r. Liderin kendisi hakk›nda yanl›fl alg›s›na örnek vermek gerekirse: Hitler’in ‹kinci Dünya Savafl›’nda Sovyetler’e sald›rma karar› al›rken çabuk bir zafer beklemesini ve ordusu için k›fll›k üniforma bile temin etme gere¤i duymamas›, Kuzey Kore’nin Güney Kore’yi iflgalindeki beklentiler, Süveyfl Krizi’nde ‹ngiliz-Frans›z sald›r›s›n›n k›sa sürece¤i beklentisi, Pakistan’da Yahya Han’›n ‹ndira Gandi’ye Alt› Gün Savafl›’na benzer bir ders vermek üzere sald›rmas› veya Saddam Hüseyin’in ‹ran’a sald›r›s› sonucunda çok çabuk baflar›y› kazanaca¤› inanc› gibi vakalar, benzer örnekler aras›nda say›labilir. Sonuçta, yanl›fl alg›lara ba¤l› olarak karar veren liderler, neticede gerçeklikle bir flekilde yüzleflmek zorunda kalm›fllard›r.

2. Liderin düflman›/rakibi hakk›ndaki görüflü: Liderlerin rakipleri, düflmanlar› veya karfl› taraf› temsil eden liderler üzerindeki de¤erlendirmeleri de savaflla ilintili olarak gidiflat› etkileyebilir. Örne¤in, Baflkan Johnson’›n yar›m milyona yak›n Amerikan askerini Vietnam Savafl›’nda görevlendirme karar›nda, Asya ve Vietnam konusunda bilgisiz olmas›n›n ötesinde, Komünizm’in Stalin döneminde oldu¤u kadar kuvvetli bir yap› tafl›d›¤›na inanmas›, etkili olmufltur. Ho Chi Minh’in ABD’yi sömürgeci Frans›z yaklafl›m›n›n bir devam› olarak de¤erlendirmesi ve ne olursa olsun ABD güçlerini geri püskürtmek için alaca¤› riskler, Baflkan Johnson için anlafl›lmas› neredeyse imkâns›z bir durumu temsil etmifltir. Baflkan Johnson’›n yanl›fl alg›s›, sonuçta savafl›n uzamas›na sebep olmufltur.

3. Liderin düflman›n›n/rakibinin niyeti hakk›ndaki görüflü: ‹lk iki yanl›fl alg›lama sürecine ba¤l› olarak bir lider, rakibinin kendisine sald›raca¤› düflüncesini tafl›d›¤›nda, savafl›n ç›kma olas›l›¤› artmaktad›r. Nitekim iki taraf›n liderleri de bu görüflü paylaflt›¤›nda, savafl›n ç›kma olas›l›¤› neredeyse kesinlik kazanmaktad›r. Bu noktada, karfl› taraf›n niyetinin do¤ru alg›lanmas› çok zor oldu¤u için, hata pay› yüksek ve yanl›fl alg›lar›n sürece yön verebilecek bir flekilde ifllemesi mümkün olabilmektedir. Liderin, düflman›n›n niyeti hakk›nda yanl›fl alg›s›na, ‹ngiliz karar al›c›lar›n›n Münih anlaflmalar› sonras›nda Almanya hakk›ndaki alg›lar›n›n nas›l de¤iflti¤i ve tehdit kavram›n›n ve d›fl politika kararlar›n›n nas›l yenilendi¤i örnek verilebilir. ‹kinci bir örnek ise ABD’li karar al›c›lar›n Irak’ta kitle imha silahlar› ve nükleer silah oldu¤una inanmas›, buna ba¤l› olarak tehdit alg›lamalar›n›n olumsuzlaflmas› ve sonuç olarak da savafla girmesi de gösterilebilir. Tarihî vakalar, özellikle s›k çat›flma yaflam›fl ülkelerin liderlerinin (Arap-‹srail savafllar›, Hindistan-Pakistan çat›flmalar› gibi), alg›lar›n›n rehberli¤inde savafl karar› ald›klar›n› göstermifltir.

D‹KKAT

33

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

34

D›fl Politika Analizi

4. Liderin düflman›n/rakibinin gücü ve kapasitesi hakk›ndaki görüflü: Bu yanl›fl alg› ise do¤rudan güç ile iliflkili olan unsurlar›n, liderin de¤erlendirmesinde nerede bulundu¤uyla alakal›d›r. Devletlerin birbirleri hakk›ndaki görüflleri uyuflmad›¤›nda bu yanl›fl alg› bafllar ve gerçek güç dengesinin ne oldu¤u belirmeye bafllad›kça zay›flar ya da biter. Liderin, düflman›n›n gücünü ve kapasitesini yanl›fl alg›lamas›na en iyi örnek, Kore Savafl›’nda General MacArthur’un Çin’in müdahelesini olas›l›k içerisinde görmemesi gösterilebilir.

Kore Savafl›’nda MacArthur, Komünist Çin’in müdahale kapasitesinin oldu¤unu düflünmüyordu. Çin askerleri Kuzey Kore’ye girdiklerinde, MacArthur 40 bin askerle karfl›laflaca¤›n› düflünürken karfl›s›nda yaklafl›k 200 bin asker buldu. Çin ordusunun BM güçlerini Güney Kore s›n›rlar›na kadar püskürtmesi MacArthur için büyük bir sürpriz olmufltur. Ayn› flekilde Vietnam Savafl› boyunca, befl ABD Baflkan› da Ho Chi Minh’in bir noktada düflece¤ine inanm›fl ve bu alg›y› do¤rulamak üzere de Vietkong’un yeterince güç sahibi olmad›¤› yönündeki görüflleri savunmufltur.

Bu dört yanl›fl alg›lama durumuna istinaden, araflt›rmalar, çat›flmalar›n içerisinde bireylerin tafl›d›¤› öneme a¤›rl›k vermifltir. Bunun ötesinde liderlerin yanl›fl alg›lar›n›n savafllara sebep oldu¤u gibi, savaflta de¤iflikliklere sebep olabileceklerini ve savafl›n uzamas›nda da etken olabileceklerini unutmamak gerekir. Stoessinger, her ne kadar kuramsal yaklafl›m üzerinde vaka çal›flmas› gerçeklefltirmifl olsa da (varsay›m›n› do¤rulayan vakalar› seçmiflse de) tam olarak yanl›fl alg›lamay› tan›mlamaktan çok, bu durumun hangi koflullar alt›nda meydana geldi¤ini incelemifltir.

Bu noktada hat›rlatmak gerekir ki Stoessinger, her defas›nda savafl ç›kan bir vakay› incelemifltir. Savafl›n ç›kmad›¤› fakat yanl›fl alg›laman›n sözkonusu oldu¤u vakalar› gözard› etmifltir.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

4

Liderlerin tafl›d›¤› yanl›fl alg›lar›n savafllar›n ç›kmas›ndaki etkileri üzerine verilen dört SIRA S‹ZDE duruma siz de birer örnek verebilir misiniz?

D Ü fi Ü N E L ‹ önemli M Konu üzerinde eserler vermifl baflka akademisyenler yanl›fl alg›laman›n çat›flma ve savafl konular› üzerindeki sonuçlar›n› incelemifltir. Bu çal›flmalar›n ç›k›fl noktas› devlet d›fl tehdit alg›lamalar› ve kay›p-kazanç hesaplamalar›na S Oadamlar›n›n R U göre inceleyen rasyonel modellerin karar alma ve kriz davran›fl›n› aç›klamada yetersiz kalmas›d›r.

D‹KKAT Örne¤in, Vietnam Savafl›’n› inceledi¤i kitab›nda Ralph White savafla katk›da bulunan yanl›fl alg› biçimlerini alt› kategoriye ay›rm›flt›r. Bunlardan ilki ac›mas›z düflSIRA S‹ZDELiderler rakiplerine düflman imaj› yüklemeye e¤ilimlidirler ve man görünüflüdür: bu alg›ya göre karar al›rlar. ‹kincisi liderin kendisini kuvvetli görmesidir: Di¤er araflt›rmac›lar›n da bahsetti¤i gibi liderin kendisini güçlü bulmas› savafl› teflvik ediAMAÇLARIMIZ ci bir rol oynar. Üçüncü yanl›fl alg› biçimi liderin kendisini ahlakl› ve meflru görmesidir: Liderler kendi eylemlerinin ahlaki olduklar›n› düflünürler, öyle olmadan bile ahlaki Kbir‹ Ttemele A P oturtarak hareketlerini ve kararlar›n› meflru k›lmaya çal›fl›rlar. Dördüncüsü ise seçici dikkatsizliktir: Liderlerin kendi fikir ve tutumlar›na ba¤l› olarak olay›n tek bir noktas›na odaklan›rken baflka konular› gözard› etmeleridir.

Beflincisi empati Diplomatik yollar arac›l›¤›yla karfl› taraf› anlamaktan T E L E V ‹ Zeksikli¤idir: YON çok ç›karlar gözönünde bulundurularak cevap verilmesi önceliklidir. Son yanl›fl alg› biçimi de askerî aç›dan karar al›c›n›n kendisine afl›r› güven duymas›d›r. White’›n belirledi¤i yanl›fl alg› biçimlerinin ço¤unlu¤u literatürde tart›flma yaratm›fl ve daha ‹ N T Eçal›flmalar› RNET sonra yap›lan etkilemifltir.

N N

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

O R UBireysel Unsurlar 2. Ünite - Liderlerin D›fl Politika ÜretimindekiSRolü:

Örne¤in, Levy’in konu üzerindeki çal›flmalar›nda, yanl›fl alg›lama iki D ‹ K K A kavram›n› T ana parçada, kapasite ve niyet olarak incelemifltir. Yazara göre karar al›c›n›n, karfl› taraf›n kapasitesi ve niyeti hakk›ndaki yanl›fl alg›s›, savafla gidilen sürece destek SIRA S‹ZDE vermektedir. Yanl›fl alg› içerisindeki ikinci önemli unsur ise karfl› taraf›n alg›s›d›r.

Di¤er bir ifadeyle karfl› taraf›n, aktörün niyetleri ve kapasitesi hakk›ndaki alg›lar› ve bu alg›lar›n meydana gelen durum içerisinde nas›l tan›mland›¤› ve yorumland›AMAÇLARIMIZ ¤› konusu ön plana ç›kmaktad›r.

N N

S O R U

35

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

Levy, Jack S. (1983). “Misperception and the Causes of War: Theoretical K ‹ T A PLinkages and Analytical Problems”, World Politics, Cilt 36, Say› 1, s. 76-99.

K ‹ T A P

Bu çal›flmada yanl›fl alg›lama ile savafl aras›ndaki iliflki ikiT Etemel alt›nda L E V ‹ Z Ybafll›k ON düzenlenmifltir: 1. Düflman›n Kapasitesi hakk›ndaki Yanl›fl Alg›lar: Bu durum, hem karfl› taraf›n yanl›fl de¤erlendirilmesi, hem de aktörün kendisini yanl›fl de¤erlendir‹NTERNET mesinden kaynaklanmaktad›r. Yani, yanl›fl alg›lama, sadece tek tarafl› de¤erlendirmeden çok, ayn› anda karar al›c›lar›n hem kendileri hem de karfl› taraf hakk›ndaki yanl›fl de¤erlendirmelerini içermektedir. a. Askerî aç›dan kendine fazla güvenme: Askerî aç›dan kendine çok güvenme durumu, karfl› taraf›n kapasitesinin düflük görülmesi ve kiflinin kendi kapasitesini yüksek görmesinden do¤maktad›r. Bu durum, süreci savafla sürükleyen en önemli yanl›fl alg›lardan biridir. Literatürdeki çal›flmalar›n gösterdi¤i gibi nadiren, savafl› kazanamayaca¤›n› düflünen bir ülke savafl açma giriflimi göstermifltir. Uluslararas› savafllar aras›nda bu durumu do¤rulayan birçok örnek bulunmaktad›r. Örne¤in ‹kinci Dünya Savafl›’nda Hitler’in Rusya’ya savafl açmas›, kendisine ve o zamana kadar savaflta baflar›l› olmas›na ba¤lanm›flt›r. Ayr›ca, Kore Savafl›’nda General MacArthur’un Çin ordusu üzerindeki de¤erlendirmeleri ve Vietnam Savafl›’nda Baflkan Johnson’un Vietkong hakk›ndaki de¤erlendirmeleri de buna benzer durumlar› örneklemektedir. Bunun ötesinde, askerî aç›dan bir gücün kendisine çok güvenmesi, genellikle savafl›n erken bitece¤ine dair iyimser yaklafl›m›n gösterilmesiyle gündeme gelmektedir. Fakat bu durumun olmad›¤› anlafl›ld›¤›nda, karfl› tarafa ait düzeltilmesi gereken alg›laman›n, düzeltilmemesiyle savafl›n uzad›¤› gözlemlenmifltir. Son olarak, askerî aç›dan fazla güven, savafl›n ortaya ç›kmas›ndaki etkenlerden birisidir. Yüksek güvenin tek bir sebep olarak savafl› tetikleyece¤ini düflünmek ise eksik bir de¤erlendirme olacakt›r. Bu noktada, savafl›n kayb›ndan da baz› durumlarda kazanç sa¤lanabilir. E¤er ki savafla ulusal siyasi hedeflere ulaflmada bir devlet politikas› olarak bakarsak savafl›n kayb›ndan da kazanç elde edilebilmesi mümkündür. Baz› durumlarda ise savafl, kazançlar›n art›r›lmas› de¤il, kayb›n azalt›lmas›na yönelik bir araç olarak görülebilir. b. Askerî aç›dan güvensizlik: Askerî aç›dan kendine güvenmeme, karfl› taraf›n gücü ve kapasitesini oldu¤undan daha fazla de¤erlendirirken kiflinin kendi gücünü ve kapasitesini ise oldu¤undan daha düflük görmesidir. Bu güvensizlik, karfl› taraf›n veya rakibin tafl›d›¤› düflmanl›¤›n oldu¤undan daha fazla görülmesinden do¤maktad›r. Bu güvensizlik içerisinde askerî güçle alakal› somut ve objektif unsurlar d›fl›nda, birçok belirlenmesi ve ölçülmesi zor bilgi, yanl›fl alg›n›n bir parças› olabilmektedir.

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

36

D›fl Politika Analizi

Bunun ötesinde liderlik, askerî moral ve askerî istihbarat›n kalitesi de oluflturulacak alg›n›n yanl›fl olmas›nda veya belirli bir sapma göstermesinde rol oynayabilir.

Karfl› taraf›n gücünün ve kapasitesinin yanl›fl alg›lanmas› Güvenlik Açmaz› (Security Dilemma) bafll›¤› alt›nda da incelenmifltir. Güvenlik Açmaz›, silahlanma yar›fl›yla bir k›s›r döngü oluflturmakta ve ister istemez taraflar› çat›flmaya sürüklemektedir. Karfl› taraf› oldu¤undan daha güçlü varsaymak, k›s›r döngünün bafllang›ç noktas›n› oluflturmaktad›r. Ancak bu durumun do¤rudan savafla sebep olaca¤›n› söylemek ise yanl›fl bir yorum olur. Son olarak düflman›n›n gücünü abartma durumu, farkl› yönde de etki oluflturarak, karar al›c›y› uzlaflmaya teflvik edebilir. Ancak bu uzlaflma iste¤inin zay›fl›k olarak alg›lanabilece¤i ve karfl› taraf›n taleplerini art›rmas›na yol açabilece¤i gerçe¤i de göz önünde bulundurulmal›d›r.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

5

Düflman›n kapasitesi SIRA S‹ZDEhakk›nda yanl›fl alg›lar›n söz konusu oldu¤u uluslararas› vaka örne¤i verebilir misiniz?

D Ü fi Ü N E L Niyeti ‹M 2. Düflman›n hakk›ndaki Yanl›fl Alg›lar: Düflman›n niyeti hakk›ndaki yanl›fl alg›lar, özellikle yanl›fl yorum yap›labilecek ve hatas›z ölçülmesi zor kavramlard›r.

S O R U Bu nedenle düflman›n niyeti hakk›ndaki yanl›fl alg›lar s›kl›kla gözlemlenmektedir. Hata pay›n›n yüksek olmas›na ra¤men düflman›n niyeti üzerindeki alg›lar, karar vericilerin, karfl› taraf›n hareketlerini yorumlamaD‹KKAT da ve tehdit unsurlar›n› belirlemede büyük önem tafl›rlar. a. Karfl› taraf›n (rakibin, düflman›n) düflmanl›¤›n›n oldu¤undan daha fazla SIRA S‹ZDE Karfl› taraf›n tafl›d›¤› düflmanl›¤›n, husumetin abart›lmas›, çok görülmesi: s›k gözlemlenen bir yanl›fl alg› durumudur. Niyetin, sahip olunan kapasite ve güç ile ba¤daflt›r›lmas› ve rakibin kötü taraflar›n›n art niyetini desAMAÇLARIMIZ tekleyici bir flekilde gösterilmesi, bu tür yanl›fl alg›lar›n oluflmas›na f›rsat vermektedir. Karfl› taraf›n art niyetinin olmad›¤› durumlarda bile, de¤erlendirmeyi K ‹ T A P yapan taraf›n alg›s›nda karfl› taraf›n husumet tafl›d›¤›n› düflünmesi korumac› çat›flmaya girmesini kolaylaflt›racakt›r. Özellikle iki rakip devlet aras›nda bir çat›flman›n oluflturulmas›nda düflmanl›¤›n oldu¤undan fazla gösterilmesi veya alg›lanmas›, savafl›n bafllamas› ve yay›lmas›nTELEV‹ZYON da etkili olabilmektedir. Düflman alg›s›, savafl›n kaç›n›lmaz oldu¤u inanc›n› do¤urabilir ve karar al›c›y› ilk sald›ran olma avantaj›n› elde etmek için savafl karar› almaya itebilir. Nitekim I. Dünya Savafl›, bu durumu ‹ N T E R N E Tbirçok örnek bar›nd›rmaktad›r. do¤rular b. Karfl› taraf›n (rakibin, düflman›n) düflmanl›¤›n›n oldu¤undan düflük görülmesi: Karfl› taraf›n husumetinin oldu¤undan düflük görülmesi, az›msanmas›, ço¤unlukla askerî aç›dan karar al›c›n›n kendini üstün görmesinden kaynaklanmaktad›r. Karar al›c›, kendisini karfl› taraftan ne kadar üstün görürse karfl› taraf›n sahip oldu¤u düflmanl›¤› da oldu¤undan daha düflük görecektir. Bu durumun ortaya ç›kmas›, savafl durumunda rasyonel tav›r olarak de¤erlendirilirken, aksi bir durumda ise bar›fla yönelik ad›mlar›n at›lmas› söz konusu olabilir. Bu nedenle rakibin düflmanl›¤›n›n eksik oldu¤unu düflünmek, savaflta üstünlük kazanaca¤›n› varsayan bir aktör için önemli bir avantaj sa¤layabilir. Halbuki rakibin düflmanl›¤› do¤ru bir flekilde alg›lanm›fl olsa kendisini üstün gören aktör de, çat›flmac› bir yaklafl›mdan çok, uyum ve bar›fl odakl› ad›mlar atmay› düflünebilir.

N N

2. Ünite - Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar

Baflka bir aç›dan de¤erlendirildi¤inde, karfl› taraf›n husumetinin oldu¤undan düflük görülmesi, istihbarat eksikli¤ine ba¤l› olarak da aç›klanmaktad›r. Bu yorum içerisinde savafl ç›kmas› beklenilen bir durumda, karfl› taraf›n düflmanl›k niyetinin düflük de¤erlendirilmesi, bir devletin, durumu, olmas› gereken hâliyle gözlemleyemedi¤i anlam›na gelir ve büyük olas›l›kla çat›flmaya haz›rl›ks›z yakalan›lacakt›r. Bu durum sonucunda aktörün, karfl› taraf›n haz›r olmad›¤›n› düflünerek ve gücünün eksik oldu¤unu varsayarak hareket etmesi ve hatta karfl› taraftan önce bir sald›r›da bulunmas›, beklenilenden çok farkl› bir tepkiyle karfl›lafl›lmas›na sebebiyet verecektir. Bu durumun örne¤i olarak ABD’nin Kore Savafl›’nda Çin üzerindeki de¤erlendirmesinde yapt›¤› yanl›fl alg›lamay› verebiliriz. ABD’nin 38. Paraleli geçmesinin Çin üzerinde bir tehdit yaratmayaca¤›n› düflünmesi, Çin’in, ABD’nin kararlar› üzerindeki husumetinin oldu¤undan çok düflük de¤erlendirilmesi sonucunda ortaya ç›km›flt›r.

Hâliyle Çin’in gösterdi¤i tepki, kesinlikle ABD’nin bekledi¤i bir tav›r olmad›¤› gibi, bir anda yanl›fl alg› sebebiyle ABD’yi, önceden husumetini hesaba katmad›¤› önemli bir askerî güçle karfl› karfl›ya b›rakm›flt›r.

Bu de¤erlendirmeler sonucunda yanl›fl alg›lar›n karar alma ve politika oluflturmada ne kadar önemli oldu¤unu görebilmekteyiz.

GEÇM‹fiLE KIYASLAYARAK (ANALOJ‹N‹N YARDIMIYLA) DIfi POL‹T‹KA KARARI ALMA D›fl politikada karar alma süreçleri, ço¤unlukla kötü yap›land›r›lm›fl problemleri tasvir eder. Sorunun baz› yönleri hakk›nda bilgi olmas›na ra¤men, ortada pek çok bilinmeyen olgu mevcuttur. Yeterli olmayan bilgi, hâliyle karar almay› zorlaflt›r›r.

Eksik bilgi ve gizlilik, d›fl politika yap›m›n›n özünde bulundu¤u için, liderler, k›s›tl› ve eksik bilgi ile durumu anlamaya çal›fl›rken bilgilerini ve stratejilerinin detaylar›n› da a盤a vurmamaya çal›fl›r. Fakat bu bilinmezlik içerisinde liderler, bir flekilde karar almak ve politikalar›n› belirlemek zorundad›r. ‹flte bu noktada, bilinmezi çok olan bir d›fl politika problemini anlaman›n bir yolu da bu duruma benzer (oldu¤una inan›lan) tarihsel baflka bir durum ile karfl›laflt›rma yapmakt›r. Dolay›s›yla gerçekleflmifl bir olay hakk›nda daha fazla bilgi bulundu¤u için bilinmezi çok olan güncel durumla karfl›laflt›rma yap›labilir. Bu karfl›laflt›rma süreci, mukayese odakl› muhakeme (analogical reasoning) olarak adland›r›lmaktad›r.

D›fl politikada bir problemin tan›mlanmas›, haz›r ancak eksik olan bilginin kullan›lmas›yla bafllar. Daha sonra karar al›c›lar, kullan›fll› ve benzer bir problem için geçmiflte yaflanm›fl d›fl politika olaylar›n› tararlar. Bir nevi, söz konusu problemin temsili, baflka bir d›fl politika olay› bulunmaya çal›fl›l›r. Bu örnek bulunduktan sonra, karfl›laflt›rma süreci bafllar. Güncel problem ve muhtemel analojiler (benzetmeler), benzerlikler ve farkl›l›klar›n tespiti için karfl›laflt›r›l›r. E¤er iki durumun ortak noktas› varsa, bir sonraki ad›m, muhakemede kullan›lan çözümün güncel duruma uyup uymad›¤›n›n araflt›r›lmas›d›r. E¤er uyum söz konusuysa tarihsel analojiden yola ç›karak, güncel d›fl politika sorunu çal›fl›l›r ve bir karara var›l›r.

Baz› vakalar ise analojilerde nelerden kaç›n›lmas› gerekti¤ini de gösterir. Örne¤in, karar al›c›lar, baflka ülkelerin liderlerinin sald›rgan hareketlerine teslim olman›n iyi bir karar olmad›¤›na iflaret etmek için s›k s›k ‹kinci Dünya Savafl›’na öncelik niteli¤i tafl›yan “Münih analojisini” kullan›r: E¤er Chamberlain’›n yapt›¤› gibi bir liderin sald›rgan hareketlerini kabullenirseniz, o lideri cesaretlendirmifl olursunuz ve ileride daha büyük bir d›fl politika sorunuyla karfl› karfl›ya kalabilirsiniz. Yani,

37

38

fiema, kiflinin, bir durum ya da olay›, genel bir flablona yerlefltirme e¤ilimini ifade eder. Bir iliflki türünün, di¤er tamamlay›c› parçalarla bir araya gelerek kal›plarla bir bütün ifade etmesine flema denmektedir. Bu ba¤lamda flema ile imaj aras›nda bir ba¤ bulunmaktad›r. Fakat imajlar farkl› konular, bireyler, toplumlar, devletler (dost, düflman, sömürge gibi) üzerinde kullan›labilirken, flemalar bu flekilde bir farkl›l›k tafl›mamaktad›r. fiemalar, sadece iki durumun birbiriyle ne kadar örtüfltü¤ü (benzerlikleri ve farkl›l›klar›) hakk›nda fikir verir.

D›fl Politika Analizi

bir liderin sald›rgan eylemlerine teslim olundu¤u oranda, kendisinin kazanan taraf oldu¤u fikri desteklenir. Buna k›yasla bu tav›rlara karfl› konuldu¤u oranda da sald›rgan liderin geri çekilmesi için üzerinde bask› oluflturulabilir ve bunu yapmad›¤› taktirde sonuçlar›na katlanmak zorunda oldu¤unun alt› çizilebilir.

Karar al›c›lar, analojileri benzer spesifik durumlar için de¤il, önceki olaylardan ç›kar›lan genel dersler için kullanmay› tercih ederler. Di¤er bir deyiflle karar al›c›lar, analojileri, flema gibi kullan›r. Buna göre, aktörler, di¤er aktörlerle olan iliflkilerini, belirli bir temele yerlefltirdi¤inde ve bu iliflki isimlendirildi¤inde, kuvvetle muhtemeldir ki, zihinde bir flema oluflturulur. Bu oluflturulan flema da kendisiyle ilintili herhangi bilgiyle karfl›lafl›ld›¤›nda veya tutum sergilenmesi gerekti¤inde referans olacak ve davran›fl üzerinde belirleyici rol oynayacakt›r. fiema, ayn› zamanda ö¤renme ve hat›rlama süreçlerinde de etkili olmaktad›r.

Bir aktörün haf›zas›, mevcut bilgisi, yeni bilginin edinilmesini ve yorumlanmas›n› etkilemektedir. Birey, geçmiflte, baflka bir aktörle ilgili bir de¤erlendirmeye ve tutuma sahipse yeni gelen bilgi büyük olas›l›kla geçmiflteki bilgisini onaylayan bir flekilde yorumlanacak, mevcut bilgiyi de¤ifltirmeyecektir. Yani karar al›c›lar, sorunsal›, belirli bir flablona yerlefltirince, art›k olay› ve karfl› taraf›n eylemlerini de bu flablon do¤rultusunda yorumlayacakt›r. Bu aç›dan de¤erlendirildi¤inde, analojileri, flemalar gibi kullanan karar al›c›lar, söz konusu sorun üzerinde dikkatli ve titiz bir karfl›laflt›rma yapma ihtiyac› duymayacakt›r.

D›fl politikay› kimin yapt›¤›na göre, analojilerin seçimi de de¤iflebilir. Karar al›c›n›n kiflili¤i, kavramsal derinli¤i (olaylar›n çeflitli boyutlar›n› ve bu boyutlar aras›ndaki iliflkileri görebilme yetisi) ve siyasi tecrübeleri, analojinin nas›l kullan›laca¤›n› belirler. Kavramsal derinli¤i yüksek olan liderlerin, analojileri, daha etkili kulland›klar› görülmüfltür. Kavramsal derinli¤i yüksek olan liderler, karfl›laflt›r›lan iki durum aras›ndaki yap›sal benzerliklere odaklan›r ve hangi noktalarda mant›kl› benzetmenin mümkün olabilece¤i üzerine düflünür. Örne¤in Amerikan Baflkan› Kennedy, Küba füze krizinde, Birinci Dünya Savafl›’n›n patlak vermesi analojisini kullanarak, yanl›fl hesab›n ABD ile Sovyetler Birli¤i aras›nda bir savafla neden olabilece¤ini gözard› etmemifltir. Her ne kadar söz konusu iki olay aras›nda temel ortak noktalar olmasa da Baflkan Kennedy, yanl›fl karar›n korkunç sonuçlar do¤urabilece¤i sonucunu ç›karm›flt›r. Ayn› flekilde, Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›n 1 Mart tezkeresini, Turgut Özal’›n Birinci Körfez Savafl›’ndaki de¤erlendirmeleriyle ve karar›yla karfl›laflt›rmas›, sonuçta al›nan kararlar üzerinde etkili oldu¤u söylenebilir. Öte yandan, kavramsal derinli¤i düflük olan liderler ise daha yüzeysel benzerliklere odaklan›r ve durumu siyah-beyaz düzleminde görür. Bu nedenle kullan›lan analoji, ço¤u zaman konuyla ilgili yanl›fl de¤erlendirmelerin yap›lmas›na ve yanl›fl kararlar›n al›nmas›na sebep olur.

D›fl politikada analojilerin nas›l kullan›ld›¤›na örnek olabilecek bir olay da Vietnam savafl›na girerken, ABD’li karar al›c›lar›n Kore savafl› analojisini kullanmas›d›r. Bu iki vaka aras›nda yüzeysel benzerliklerle beraber, derin ve yap›sal farkl›l›klar bulunmaktad›r. Yüzeysel benzerlikler aras›nda her iki ülkenin de iflgal edilmifl, ikiye bölünmüfl ve ABD ve Sovyetler Birli¤i aras›nda ideolojik bir çekiflmenin ortas›nda kalm›fl olmas›n› sayabiliriz. Öncelikle Kore, Japonya taraf›ndan iflgal edilmiflken, Vietnam’da Fransa’n›n iflgali alt›ndayd›. Bu iflgallere ba¤l› olarak, her iki ülkenin kuzey bölgesi komünist, güney bölgesi ise kapitalist ve demokratik olarak tan›mlanm›flt›. Kuzey bölgeleri Çin’den ve Sovyetler Birli¤i’nden destek al›rken, Güney bölgeleri ise, ABD’den yard›m al›yordu. Yüzeysel benzerlikler aras›nda son olarak, ABD’nin bu ülkelerin komünizm yönetimi alt›na girmemesi için ideolojik

39

2. Ünite - Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar

bir neden sebebiyle hareket etti¤i görüflü say›labilir. Çünkü her iki ülkenin de Sovyetler Birli¤i’nin kontrolü alt›na girmesi, ABD için tehdit unsuru olacakt›.

Her ne kadar bu yüzeysel benzerlikler, her iki savaflta da bulunmufl olsa da iki savafl aras›ndaki temel farkl›l›klar, yap›lacak mukayesenin ne kadar yanl›fl olabilece¤ini göstermektedir. Bu farklar aras›nda, savafl›n niteli¤inin farkl› olmas› ve savafl›lan ülkedeki halk›n tutumu önceliklidir. Kore Savafl›, konvansiyonel bir savafl iken; Vietnam Savafl› ise gerilla savafl›yd›. Kore’de düflman belirlenebilirken, Vietnam’da bunu yapmak neredeyse mümkün de¤ildi. ABD gibi konvansiyonel savafllara kat›lm›fl bir aktörün, Vietnam’da Kore analojisinden yola ç›karak, askerî strateji belirlemesi, en büyük hatalardan biriydi. Her iki savafl için askeri stratejilerin ve uygulamalar›n birbirinden tamamen farkl› olmas› ve iki farkl› düflman tipine göre oluflturulmas› gerekiyordu. Ayr›ca, Kore ve Vietnam halk›n›n ülkelerindeki savafl üzerinde temel tutum fark› bulunmaktayd›. Bir yanda, Kore halk›n›n ABD güçlerine karfl› büyük bir direnifl göstermedi¤i ve Çin halk›n›n da ABD ile bir savafla girmeyi desteklemedi¤i görülmüfltür. Di¤er yanda, Vietnam halk› Vietkong’lara çok büyük destek vermifl ve hatta bu savafl› kurtulufl savafl› olarak nitelendirmifltir.

Gerilla savafl› olmas› nedeniyle de halk›n Vietkong’larla do¤rudan bir iliflkisi bulunmaktayd›. Bu temel farkl›l›klara dikkat edilmemesi ve analoji odakl› bir mukayese yap›lmas› nedeniyle Vietnam’da, ABD’li karar al›c›lar, konvansiyonel savafl stratejileriyle baflar›s›z olmufltur.

Görüldü¤ü gibi, psikolojik unsurlar, liderlerin ve karar al›c›lar›n d›fl politika de¤erlendirmelerinde ve kararlar›nda önemli bir rol oynamaktad›r. Bu kavramsal tart›flmadan yola ç›karak, bu kitap içerisinde liderler üzerine bir uygulama bölümü yer almaktad›r (bak›n›z Ünite 6). Bu ünitede ifllenmifl tüm bafll›klara orada ele al›namayacak olsa da örnek teflkil edebilecek bir çok konuda tart›flma ve bilgilendirme Ünite 6’da sunulmaktad›r.

Sizce, Türk liderler analojik k›yaslamalarla d›fl politikada hareket etmekte midir?

SIRA S‹ZDE

DUYGULARIN L‹DERLER‹N DAVRANIfiLARI D Ü fi Ü N E L ‹ M ÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹

6

D Ü fi Ü N E L ‹ M

‹nsanlar ister istemez, baz› durumlarda duygular›na göre hareket ederler. LiderleO R U rin de bu durumda olma ihtimalleri çok yüksektir. Duygular›nS analizinde önemli olan, belirli duygular›n (örne¤in öfke, endifle, korku, umut) d›fl politika kararlar› üzerinde nas›l etki tafl›d›klar›n› aç›klayabilmektir. Her ne kadar liderlerin ve karar D‹KKAT al›c›lar›n duygular›n› kontrol edip, mümkün oldu¤u kadar rasyonel (mant›kl› ve tutarl›) davranmalar› beklense de duygular, özellikle hassas ve zaman k›s›tlamas›n›n SIRA S‹ZDE bulundu¤u konularda bireylerin davran›fllar›na yön verebilmektedir.

Bireyler, bir süreci kapsayan ya da anl›k durumlarda duygular›na göre hareket edebilir: a) Belirli bir süreci kapsayan durumlardaki duygular, liderin, baflka ülkeAMAÇLARIMIZ lerin d›fl politika davran›fllar›n› yorumlamalar›nda etkili olabilir. E¤er liderin karfl› ülke hakk›nda daha önce gelifltirdi¤i olumlu veya olumsuz hisler varsa, bunlar, d›fl politika kararlar›nda etkili olabilir. Örne¤in, ABD Baflkan› Johnson, siyasi K ‹ T A birçok P ortamda ve konuflmas›nda Vietkong ve Kuzey Vietnam halk› üzerindeki öfkesini belirtmifltir. Johnson’›n öfkesi, çeflitli noktalarda savafl›n sertleflmesine (daha fazla askerin gönderilmesi, daha fazla may›n›n Vietnam topra¤›na yerlefltirilmesi T E L E V ‹ Z Y O N gibi) ve uzamas›na sebep olacak flekilde d›fl politika kararlar›n› etkilemifltir; b) Anl›k durum ise, k›sa süreli ve tepkisel bir davran›fla sebep olan duygulara iflaret etmektedir. Örne¤in, Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›n Dünya Ekonomik Forumu’nun Da-

N N

‹NTERNET

SIRA S‹ZDE

S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

40

D›fl Politika Analizi

vos toplant›s›nda ‹srail Cumhurbaflkan› fiimon Peres’e yapt›¤› “One Minute” ç›k›fl›, o anda kendisini öfkelendiren bir söylem sonucunda gerçekleflmifltir. Her ne kadar bu davran›fl, ilk etapta d›fl politika sürecini etkilemese de, Türkiye-‹srail iliflkilerinde önemli bir k›r›lma noktas› oldu¤u düflünülmektedir. Buna benzer durumlar da, ayn› flekilde liderlerin duygular›na göre hareket edebilece¤inin kan›t›d›r.

Bunun ötesinde duygular, liderlerin ald›klar› bilgileri nas›l yorumlayacaklar› ve d›fl politika karar› alma sürecinde ne yapacaklar› üzerinde de etkili olabilir. Duygular›n, d›fl politika karar›yla ilintili alternatiflerin de¤erlendirilmesinde baz› k›s›tlamalara sebep olabilecekleri görülmüfltür. Ayr›ca, duygular, zaman s›n›rlamas› söz konusu oldu¤unda ve d›fl politika krizlerinde daha az bilgi ile daha riskli kararlar›n al›nmas›nda da etkili olabilir. Her hâlükârda, duygular, gelen bilginin tarafl› alg›lanmas› ve yorumlanmas› için arac› olmakta ve ak›lc› ve mant›kl› bir flekilde al›nmas› gereken karar›n tepkisel bir karar haline dönüflmesine sebep olabilmektedir.

Duygular›n kontrol edilebildi¤i bir ortamda, karar al›c›lar›n, daha farkl› yorumlarda bulunacaklar› ve farkl› kararlar› tercih edecekleri deneysel araflt›rmalarla da ispatlanm›flt›r. Bu ba¤lamda, duygular›n, d›fl politika karar ve davran›fllar›nda etkili olduklar› gözard› edilmez.

HASTALIKLAR VE RAHATSIZLIKLAR Geçici veya kronik hastal›klar ve rahs›zl›klar her insanda oldu¤u gibi liderleri de derinden etkileyebilmektedir. Bu durum sadece hastal›klar sonucunda de¤il yafll›l›k ve madde ba¤›ml›l›¤›na ba¤l› olarak da bireylerin düflünce, de¤erlendirme ve davran›fllar›n› etkileyebilir. Bu ve benzer fizyolojik durumlar bireylerin dikkat yetenekleri, zaman alg›s›, zihinsel kapasiteleri, hüküm verme yetenekleri ve duygular›n› do¤rudan etkilemektedir. Bu nedenle, liderlerin bu tür etkiler sonucunda yanl›fl kararlar almalar› do¤al oldu¤u kadar bu durum da önemle araflt›r›lmas› gereken bir aland›r.

Bu ba¤lamda, bir liderin kiflili¤inin ve karakterinin de¤iflmez oldu¤unu düflünmek (özellikle hastal›klar› ve rahats›zl›klar› göz önünde bulundurdu¤umuzda) yanl›fl bir de¤erlendirme olacakt›r. Hastal›¤a ba¤l› al›nmas› gereken ilaçlar (örne¤in fleker hastal›¤›, kalp rahats›zl›klar›, vb.), kalp krizi gibi ani de¤iflimler, hastal›¤a ba¤l› tedavi süreci (hastanede geçirilen süre ve nekahet dönemi), süikast giriflimi sonras›ndaki geliflmeler ve benzer durumlar liderin tüm karar ve düflüncelerini do¤rudan etkileyebilir. Bu nedenle fizyolojik durumlara liderler üzerinde yap›lan de¤erlendirmelerde dikkat edilmelidir. Bu çal›flmalardaki en büyük s›k›nt› ise liderlerin sa¤l›k durumu ve fiziksel hâlleri hakk›nda çok az bilginin ulafl›labilir olmas›d›r. Bu tür analizler mümkünse ve arflivlerde yer al›yorsa ölmüfl olan liderler için yap›labilir.

2. Ünite - Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar

41

Özet

N AM A Ç

1

N AM A Ç

2

N A M A Ç

3

Birey odakl› bak›fl aç›s›yla liderlerin d›fl politika yap›m›nda ne derecede etkin olduklar›n› aç›klamak Psikolojik unsurlar›n d›fl politika yap›m›, uygulamas› ve kararlar› üzerindeki etkileri, çeflitli aç›lardan irdelenebilir. Bu ç›k›fl noktas›ndan bafllayarak bu ünitede tart›fl›ld›¤› gibi, birçok psikolojik ö¤eden (liderin kiflilik özellikleri, kulland›¤› ve sahip oldu¤u imajlar, liderin inanç sistemi, liderin di¤er devletler, halklar üzerindeki alg›lar›, de¤erlendirmeleri, kendi duygular›n› ne derece de kontrol edebildi¤i, muhakeme odakl› mukayese ile d›fl politika üretimi) ve bu ö¤elerin etkisinden bahsetmek mümkündür. Bu ünite, d›fl politika analizinde öncelik verilmesi gereken birey odakl› ö¤eleri incelemifl ve örneklendirmifltir.

Liderlere ait psikolojik unsurlar›n neler oldu¤unu s›ralamak Liderlere ait psikolojik ö¤eler aras›nda bu ünite içerisinde kiflilik ve karakter, inanç ve inanç sistemleri, liderin zihnindeki imajlar ve kal›plar, yanl›fl alg›lama, mukayese odakl› muhakeme, duygular ve hastal›klar konular› incelenmifltir.

Bu unsurlar›n liderlerin davran›fl› ve karar aflamalar› üzerinde nas›l etki sahibi oldu¤unu aç›klamak Her bir unsur hakk›nda çal›flma içerisinde detayl›ca tart›flma ve örneklendirme sunulmaktad›r.

Bu unsurlar aras›nda en detayl› kiflilik ve karakter, yanl›fl alg›lama, inanç sistemleri, ve imajlar ve kal›plar konular› incelenmifltir. Her bir unsurun kendine has özellikleri ve analiz nitelikleri sebebiyle farkl› flekillerde liderlerin davran›fllar› ve kararlar› üzerinde etkileri bulunmaktad›r. Burada önemli olan bireysel unsurlar›n bireylerin davran›fllar›nda ve karar süreçlerinde do¤rudan etki tafl›malar›d›r.

N AM A Ç

4

N A M A Ç

5

D›fl Politika Analizinde, birey odakl› unsurlar›n de¤erlendirilmesinin ne derecede politikan›n yorumlanmas›nda önemli oldu¤unu irdelemek Birey odakl› analiz karar al›c›y› tek bir kifli olarak de¤erlendirerek o bireye ait kiflisel özelliklerin anlafl›lmas› ve d›fl politika yap›m› sürecinde nas›l etkili olabilece¤ini irdelemek üzerine kuruludur.

Liderler bir devletin en önemli karar al›c›lar› olduklar› gibi devlet içerisindeki toplumun da temsilcileridir. Tafl›d›klar› önemli görevler ve siyasi karar güçleriyle liderler d›fl politika yap›m›nda öncelikli olarak anlafl›lmas› gereken birimlerdir.

Tafl›d›klar› bu öneme istinaden liderlerin anlafl›lmas› çok kar›fl›k ve bir o kadar da zor bir süreçtir. Bu süreç içerisinde çeflitli kuramlar, yaklafl›mlar ve bilimsel araçlarla liderler anlafl›lmaya çal›fl›lmaktad›r. Bu ünitede çok farkl› teorik yaklafl›mlarla liderlerin nas›l incelenebilece¤i ve d›fl politika kararlar›n›n nas›l yorumlanabilece¤i detayl›ca tart›fl›lm›flt›r.

Liderleri anlamaya çal›fl›rken onlara ait kiflisel özellikler aras›ndaki farklar› ve benzerlikleri karfl›laflt›rmak Liderlere ait farklar ve benzerlikler söz konusu oldu¤unda liderler kiflilik analizi gibi araflt›rma yöntemleri ile ilerlenebilir. Bu ünite içerisinde genel bir girifl yap›lan bu konu bireysel özelliklerin detaylar›n› ortaya koymaktad›r. Bu yönteme k›yasla inanç sistemlerinin incelendi¤i operasyonel kod ise farkl› aç›lardan bireylerin davran›fllar›yla ilgili bilgi sunmaktad›r. Yanl›fl alg›lama gibi bir yöntem ile özellikle savafl ve çat›flma durumlar›nda bireylerin olaylar› nas›l alg›lad›klar›na dair bilgi sunmaktad›r.

42

D›fl Politika Analizi

Kendimizi S›nayal›m 1. Liderlerin d›fl politika analizinde de¤erlendirilmesi afla¤›dakilerden hangisini sa¤lamaz? a. Liderlerin bireysel özellikleri hak›nda bilgi sa¤lar b. Liderlerin kiflilik ve karakterleri hakk›nda de¤erlendirme sunar c. Liderlerin di¤er devletleri nas›l alg›lad›¤› hakk›nda bilgi sa¤lar d. Liderlerin yönetti¤i devlete ait askeri mühimmat hakk›nda bilgi sa¤lar e. Liderlerin d›fl politika yap›m›nda bir sonraki süreçte nas›l ad›mlar atabilece¤i hakk›nda bilgi sa¤lar 2. Afla¤›daki yazarlardan hangisi (veya hangileri) liderlerin d›fl politika analizinde kullan›lmamas› gerekti¤ini savunmufltur? a. Jervis b. Rosenau c. Snyder, Bruck ve Sapin d. Hermann e. Stoessinger 3. Karar al›c›lar› anlamak ve davran›fllar› hakk›nda bilgi edinmek üzere kullan›lan Operasyonel Kod (Operational Code) sistemi kac soru icermektedir? a. 3 b. 5 c. 7 d. 10 e. 12 4. Operayonel Kod ilk etapta hangi amaçla oluflturulmufltur? a. Liderlerin d›fl ülkeler hakk›nda de¤erlendirmelerini anlamak için oluflturulmufltur b. Sovyet liderlerin politik bak›fl aç›lar›n› incelemek için oluflturulmufltur c. Sovyet liderlerin kiflilik analizi için kullan›lm›flt›r. d. Lider kiflilik analizine destek vermek üzere oluflturulmufltur. e. D›fl politika konusundaki akademiye destek vermek üzere oluflturulmufltur.

5. John G. Stoessinger Alg›lama ve Yanl›fl Alg›lama konusunda afla¤›da s›ralanm›fl hangi unsurun oneminden bahsetmemistir? a. Liderin kendisi hakkindaki görüflü b. Liderin, düflman›n›n gücü ve kapasitesi hakk›ndaki görüflü c. Liderin, düflman›n›n co¤rafi konumu hakk›ndak› de¤erlendirmesi d. Liderin, düflman›n›n niyeti hakk›ndaki görüflü e. Liderin, düflman› hakk›ndaki görüflü

6. Afla¤›daki akademisyenlerden hangisi Alg›lama ve Yanl›fl Alg›lama konusunda ismi geçen akademisyenlerden birisi degildir? a. John G. Stoessinger b. Margaret Hermann c. Jack Levy d. Robert Jervis e. Ralph White 7. Lider Kiflilik Analizi’nde afla¤›daki kaynaklardan hangisi kullan›lmaz? a. Yaz›l› belgeler b. Haz›rlanm›fl konuflmalar c. Liderin çal›flma arkadafllar›yla yapt›¤› konuflmalar d. Liderin yazd›¤› kitaplar ve çal›flmalar e. Spontane konuflmalar 8. Stoessinger’in yanl›fl alg›lama üzerine yapt›¤› analizdeki en büyük eksiklik nedir? a. Her defas›nda savafl ç›kan bir vakay› incelemifltir. b. Kiflilik ve karakter konusuna a¤›rl›k vermemifltir. c. Yeterince detayl› bir flekilde vakalar› incelememifltir. d. Yeterince say›da vaka kullanmam›flt›r. e. Uluslararas› vakalar kullanmam›flt›r.

9. Yanl›fl alg›lama ve savafl üzerine yap›lan çal›flmalarda afla¤›daki bafll›klardan hangisi yer almamaktad›r? a. Karfl› taraf›n düflmanl›¤›n›n oldu¤undan daha fazla görülmesi b. Askeri aç›dan kendine fazla güvenme c. Karfl› taraf›n düflmanl›¤›n›n oldu¤undan düflük görülmesi d. Karfl› taraf›n yapt›¤› uluslararas› anlaflmalar›n gözden kaç›r›lmas› e. Askeri aç›dan güvensizlik 10. Afla¤›dakilerden hangisi d›fl politika karar alma süreçlerinde analoji kullanma nedenlerinden biri de¤ildir? a. Eksik bilgi ve gizlilik sebebiyle karar alma sürecinde liderler geliflmeleri geçmiflteki bir olayla k›yaslayabilir. b. Liderler h›zl› karar vermek üzere geçmiflteki olaylardan faydalanabilirler. c. Bilinmezlik içerisinde liderler karar almak zorunda ve bu süreçte geçmiflteki olaylardan faydalanabilirler. d. Liderler karfl› taraf›n niyetini anlamada analojik ç›kar›mlarda bulunabilirler. e. Tarihte, günümüz olaylar›na benzer durumlar›n olmas› liderleri analojik de¤erlendirmeler yapmaya itebilir.

2. Ünite - Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar

43

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. d

2. b

3. d 4. b 5. c 6. b 7. c 8. a 9. d 10. d

Yan›t›n›z yanl›fl ise “D›fl Politika Yap›m›nda Liderlerin Rolü ve Psikolojik Unsurlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “D›fl Politika Yap›m›nda Liderlerin Rolü ve Psikolojik Unsurlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nançlarve ‹nanç Sistemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nançlar ve ‹nanç Sistemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yanl›fl Alg›lama K›sm›n› Gözden” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yanl›fl Alg›lama” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yanl›fl Alg›lama” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yanl›fl Alg›lama” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yanl›fl Alg›lama” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Geçmiflle K›yaslayarak D›fl Politika Karar› Alma” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Birey odakl› bak›fl aç›s›n›n d›fl politikan›n anlafl›lmas›na getirdi¤i en önemli katk› olaylar›n do¤ru anlafl›lmas›nda ve yorumlanmas›nda büyük farklar yaratabilmesidir.

Lider analizi sayesinde olaylar› ve kararlar› aç›klama kapasitesi artarken durumun do¤ru tahlil edilmesine katk›da bulunmufl olunur. Öte yandan, liderlere ulaflmak ve onlar›n istenildi¤i gibi araflt›r›lmas› çok kolay olmad›¤› için gerekli ölçümler için kullan›lan araçlar›n olabildi¤ince net bilgi sa¤lamas› gerekmektedir.

S›ra Sizde 2 Lider Kiflilik Analizi’nin kullan›lmas›n›n en önemli katk›s› sistematik bir flekilde lider hakk›ndaki bilgilerin toplanmas› ve yorumlanmas›d›r. Bu sayede lideri bir birey olarak de¤erlendirerek hem kendisinin anlafl›lmas› hem de belirli durum ve vakalar karfl›s›nda ne yapabilece¤i hakk›nda bilgiye ulafl›labilmesi mümkün olmufltur.

S›ra Sizde 3 Jervis’in çal›flmas› yanl›fl alg›lama konusunun literatüre yerleflmesinde ve liderlerin anlafl›lmas›n›n ne kadar önemli oldu¤una dair büyük katk›lar› olmufltur. Ortaya koyulan araçlar sayesinde akademisyenler kadar siyaset yap›c›lar ve karar al›c›lar da bu kaynaktan faydalanm›flt›r. Bu ba¤lamda, Jervis’in çal›flmas› bir çok çal›flmaya örnek olmufl ve lider odakl› d›fl politika analizine katk›da bulunmufltur.

S›ra Sizde 4 S›ras›yla, Hitler’in ‹kinci Dünya Savafl›’nda Sovyetler’e karfl› cabuk bir zafer beklemesi, ABD Baflkan’› Johnson’un VietKong hakk›ndaki görüflü, Irak’ta kitle imha silahlar›n›n oldu¤una inan›lmas› ve General MacArthur’un Kore Savafl›’nda Çin’den gelebilecek etkiyi öngörememesi örnek verilmifltir.

S›ra Sizde 5 Bu durum 20. yüzy›l içerisinde yaflanm›fl büyük savafllar›n ço¤u için (‹kinci Dünya Savafl›, Kore Savafl›, Vietnam Savafl›, ‹ran-Irak Savafl›, Arap-‹srail Savafllar› gibi) genellenebilecek bir sonuçtur. Bu nedenle savafl ve çat›flma konular›nda da özellikle yanl›fl alg›lama konular›na önem verilmesi gerekir.

S›ra Sizde 6 Bunu anlayabilmek için belirli d›fl politika vakalar›n›n incelenmesi gerekse de bu durumun liderlerin de¤erlendirmelerinde etkili oldu¤unu söylemek yanl›fl olmaz.

1 Mart Tezkeresiyle Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›n, Turgul Özal’in Birinci Körfez Savafl›’ndaki d›fl politika tavr›na bakarak karar alm›fl olma ihtimalini de¤erlendirmek iyi bir çal›flma olacakt›r.

44

D›fl Politika Analizi

Yararlan›lan Kaynaklar Blainey, Geoffrey (1988). Causes of War. New York, NY: Free Press.

Breuning, Marijke (2007). Foreign Policy Analysis: A Comparative Introduction. New York, NY: Palgrave MacMillan.

Cashman, Greg (1993). What Causes War? An Introduction to Theories of International Conflict. New York, NY: Lexington Books.

Cottam. Martha (1977). Foreign Policy Motivation: A General Theory and a Case Study. Pittsburgh, PA: University of Pittsburgh Press.

Crawford, Neta C. (2000). “The Passion of World Politics: Propositions on Emotion and Emotional Relationships”, International Security, Cilt 24, Say› 4, s. 116-156.

Crichlow, Scott(1998). “Idealism or Pragmatism? An Operational Code Analysis of Yitzhak Rabin and Shimon Peres”, Political Psychology, Cilt 19, Say› 4, s. 683-706.

Dyson, Stephen B. ve Preston, Thomas (2006).

“Individual Characteristics of Political Leaders and the Use of Analogies in Foreign Policy Decision Making”, Political Psychology, Cilt 27, Say› 2, s.

265-288.

Eriflen, Cengiz (2012). “Yanl›fl Alg›lama Perspektifinden Türk D›fl Politikas›’n›n De¤erlendirilmesi.”, Ertan Efegil ve R›dvan Kalayc› (der.), D›fl Politika Teorileri Ba¤lam›nda Türk D›fl Politikas›n›n Analizi. Ankara: Nobel, s. 529-552.

Eriflen, Cengiz ve Kesgin, Bar›fl (2012). “D›fl Politika ve Psikolojik Unsurlar: Türk-Yunan ‹liflkilerinin Analizi”, Ertan Efegil ve R›dvan Kalayc› (der.), D›fl Politika Teorileri Ba¤lam›nda Türk D›fl Politikas›n›n Analizi. Ankara: Nobel, s. 552-580.

George, Alexander L. (1980). Presidential Decision Making in Foreign Policy: The Effective Use of Information and Advice. Boulder, CO: Westview Press.

George, Alexander L. (1969). “The ‘operational code’: A neglected approach to the study of political leaders and decision-making”, International Studies Quarterly, Cilt 13, Say› 2, s. 190-222.

Hermann, Margaret G. (1980). “Explaining Foreign Policy Behavior Using the Personal Characteristics of Political Leaders”, International Studies Quarterly, Cilt 24, Say› 1, s. 7-46.

Hermann, Margaret G. (1987). “Leader’s Foreign Policy Orientations and the Quality of Foreign Policy Decisions.”, Stephen Walker (der.), Role Theory and Foreign Policy Analysis. Durham, NC: Duke University Press, s. 123-140.

Hermann, Margaret G. (2003). “Assessing Leadership Style: A trait Analysis”, Jerrold Post (der.), The Psychological Assessment of Political Leaders.

Ann Arbor, MI: University of Michigan Press, s. 178214.

Hermann, Richard G. (2003). “Image Theory and Strategic Interaction in International Relations”, David O. Sears, Leonie Huddy ve Robert Jervis (der.), Oxford Handbook of Political Psychology, New York, NY: Oxford University Press, s. 285-314.

Holsti, Ole R. (1962) “The Belief System and National Images: A Case Study”, The Journal of Conflict Resolution, Cilt 6, Say› 3, s. 244-252.

Holsti, Ole R. (1976). “Cognitive Process Approach to Decision-Making: Foreign Policy Actors Viewed Psychologically”, American Behavioral Scientist, Cilt 20, Say› 1, s. 11-32.

Jervis, Robert (1976). Perception and Misperception in International Politics. Princeton, NJ: Princeton University Press Kaarbo, Juliet ve Hermann, Margaret G. (1998).

“Leadership Styles of Prime Ministers: How Individual Differences Affect the Foreign Policymaking Process.”, Leadership Quarterly, Cilt 9, Say› 3, s. 243-263.

Lebow, Richard N. (1981). Between War and Peace: The Nature of International Crisis. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press.

Leites, Nathan (1953). A Study of Bolshevism. New York, NY: Free Press.

Levy, Jack S. (1983). “Misperception and the Causes of War: Theoretical Linkages and Analytical Problems”, World Politics, Cilt 36, Say› 1, s. 76-99.

Levy, Jack S. (2003). “Political Psychology and Foreign Policy”, David O. Sears, Leonie Huddy ve Robert Jervis (der.), Oxford Handbook of Political Psychology, New York, NY: Oxford University Press, s. 253-284.

Levy, Jack S. ve Thompson, William R. (2010). Causes of War. Singapore: Wiley-Blackwell, s. 135-136.

2. Ünite - Liderlerin D›fl Politika Üretimindeki Rolü: Bireysel Unsurlar

McDermott, Rose (2007). Presidential leadership, illness, and decision making, New York, NY: Cambridge University Press.

Mintz, Alex ve DeRouen, Karl (2010). Understanding Foreign Policy Decision-Making. New York, NY: Cambridge University Press.

Rosenau, James N. (1968). “Comparative Foreign Policy: Fad, Fantasy, or Field”, International Studies Quarterly, Cilt 12, Say› 3, s. 296-329.

Snyder, Richard C., Bruck H. W. ve Sapin, Burton (der.)

(1962). Foreign-Policy Decision Making.

Glencoe, IL: The Free Press.

Stein, Janice G. (1988). “Building Politics into Psychology: The Misperception of Threat”, Political Psychology, Cilt 9, Say› 2, s. 245-271.

Stoessinger, John G. (2004) Why Nations Go to War?.

New York, NY: St. Martin’s Press.

Suedfeld, Peter ve Tetlock, Philip E. (1977). “Integrative Complexity of Communications in International Crises”, Journal of Conflict Resolution, Cilt 21, Say› 1, s. 169-184.

Tetlock, Philip E. (1985). “Integrative complexity of American and Soviet foreign policy rhetoric: A timeseries analysis”, Journal of Personality and Social Psychology, Cilt 49, Say› 6, s. 1565-1585.

Tetlock, Phillip E. (1991) “An Alternative Metaphor in the Study of Judgment and Choice: People as Politicians”, Theory and Psychology, Cilt 21, Say› 3, s. 451-475.

Voss, James F. ve Dorsey, Ellen (1992). “Perception and International Relations: An overview”, Eric Singer ve Valerie Hudson (der.), Political Psychology and Foreign Policy, Boulder, CO: Westview Press, s. 3-30.

Walker, Stephen G., Malici, Akan ve Schafer, Mark (der.)

(2011). Rethinking Foreign Policy Analysis: States, Leaders, and the Microfoundations of Behavioral International Relations. New York, NY: Routledge.

Walker, Stephen G., Schafer Mark ve Young, Michael D. (1998). “Systematic Procedures for Operational Code Analysis: Measuring and Modeling Jimmy Carter’s Operational Code”, International Studies Quarterly, Cilt 42, Say› 1, s. 175-189.

White, Ralph K. (1968). Nobody Wanted War: Misperception in Vietnam and Other Wars.

Garden City, NY: Doubleday Anchor.

45

Winter, David G.(1980). “An Exploratory Study of the Motives of Southern African Political Leaders Measured at a Distance”, Political Psychology, Cilt 2, Say› 2, s. 75-85.

Winter, David G.(1992). “Personality and Foreign Policy: Historical Overview of Research. Political Psychology and Foreign Policy”, Eric Singer ve Valerie Hudson (der.), Political Psychology and Foreign Policy, Boulder, CO: Westview Press, s.

79-101.

Winter, David G. ve Sweet, Brooke E. (2009).

“Measuring Implicit British Perceptions of German Intentions in 1938-1939”, Political Psychology, Cilt 30, Say› 6, s. 839-861.

3

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹

Amaçlar›m›z

N N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; D›fl politika süreçlerinde liderlerin yak›n çevresinin önemini aç›klayabilecek, D›fl politika yap›m ve karar süreçlerine groupthink yaklafl›m›n› uygulayabilecek, Liderlerin kurdu¤u organizasyonel düzenin d›fl politikay› nas›l etkiyebilece¤ini aç›klayabilecek, Grup içi çat›flmalar›n d›fl politika ekseninde nelere yol açabilece¤ini tan›mlayabilecek, Partiler aras› kurulan koalisyonlar›n d›fl politika kararlar›n› nas›l etkileyebilece¤ini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • • • •

Liderin Çevresi Çal›flma Grubu Groupthink Organizasyonel Düzen

• Bürokrasi • Grup ‹çi Çat›flma Çözümü • Koalisyon

‹çindekiler

D›fl Politika Analizi

Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler

• • • •

G‹R‹fi L‹DERLER‹N YAKIN ÇEVRES‹ L‹DER VE ÇALIfiMA GRUBU L‹DER VE ORGAN‹ZASYONEL DÜZEN • L‹DER VE BÜROKRAS‹ • GRUP ‹Ç‹ ÇATIfiMA VE DIfi POL‹T‹KA • KOAL‹SYON VE DIfi POL‹T‹KA

Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler G‹R‹fi Bireysel eksiklikler liderlerin kararlar›n› yak›ndan etkilemektedir. Fakat bununla beraber birey olarak yap›labilecek hatalar d›fl politika söz konusu oldu¤unda ciddi problemler yaratabilir. Bu nedenle bireyler bir tak›m kurarak d›fl politika karar alma sürecinde faydalanmaya çal›flmaktad›r. Grup içi etkileflim hem karar al›c›lar›n eksikliklerini dengeleyebilir hem de karar al›c›lar› belirli bir do¤rultuda yönlendirebilir. Gözden kaç›r›lmamas› gereken nokta ise lider taraf›ndan oluflturulan gruplar›n d›fl politika gibi karmafl›k ve çok boyutlu (belki de liderin pek deneyimi ve bilgisi olmad›¤›) konularda liderin davran›fl›n› ve kararlar›n› kuvvetli flekilde etkileyebildi¤idir.

Bireysel karar alma süreciyle grup içerisindeki etkileflim do¤rultusunda karar al›nmas› aras›nda fark bulunur. Bu fark özellikle h›zla verilmifl d›fl politika kararlar›n› etkilerken, grup içi etkileflim sonunda al›nan kararlar ise farkl› sonuçlar do¤urabilir. Bireylerin eksiklikleri göz önünde bulundurulursa grup sürecinden geçen bir karar›n bireysel unsurlardan uzaklaflt›r›lm›fl ve (e¤er ki öyle bir durum söz konusuysa) devletin ç›karlar›na daha yak›n bir karar ç›kma olas›l›¤› art›r›lm›fl olur. Fakat grup dinamikleri, bireylerin tak›nabilece¤i rasyonel olmayan tav›rlar› tam anlam›yla yok edemeyebilece¤i gibi çeflitli rasyonel olmayan durumlar› da ortaya ç›karabilir. Bu ünite liderin yak›n çevresinde bulunan bireylerin, gruplar›n ve kurumsal düzenin d›fl politika yap›m›na nas›l etkiyebilece¤ini incelemektedir.

L‹DERLER‹N YAKIN ÇEVRES‹ Liderler yaln›z karar almazlar. Her liderin etraf›nda farkl› gruplardan pek çok farkl› bireyin bulundu¤u bilinmektedir. Her ne kadar yönetim sistemleri (parlamenter sistem, baflkanl›k sistemi gibi) aras›ndaki farklar sebebiyle liderin etraf›ndaki insanlar›n hem niteli¤i hem de niceli¤i de¤iflse de özünde liderlerin tek bafllar›na karar ald›klar›n› düflünmek tamamen do¤ru de¤ildir. Dolay›s›yla karar alma sürecinde bir ya da birden fazla kiflinin etkili olmas›, toplumdaki kurumlar›n ve devletin yap›s›na ba¤l› olarak de¤iflkenlik gösterebilir. Bununla birlikte, karar al›c›lar›n tek bir kifli ya da birden çok kifli olmas›, ülkelerin demokratik bir yap›ya sahip olup olmamalar›yla do¤rudan alakal› bir durum de¤ildir.

Genellikle liderlerin kiflilikleri, bireysel kararlar› etkiledi¤i gibi onlar›n yönetimlerini nas›l flekillendirdikleri hakk›nda ipucu verir. Baz› liderler kendi seçimlerinin politikalar›n› flekillendirmesini tercih ederken, baz›lar› ortak kararlar ve farkl› bak›fl

48

D›fl Politika Analizi

aç›lar›yla sonuca ulaflmak isterler. Liderler, genellikle d›fl iliflkilerden hoflnut olduklar›nda ve bürokrasiye güvendiklerinde d›flar›dan bilgiye ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle, nas›l suyun üzerinde buz da¤›n›n sadece görünen yüzü yer al›yorsa, dan›flmanl›k sisteminin de sadece bir k›sm› uzaktan anlafl›labilir. Buzda¤›n›n görünen yüzü lider ve onun dan›flmanlar›ndan oluflurken, buzda¤›n›n geri kalan k›sm› liderin çevresi, kal›c› bürokrasi ve di¤er çevresel unsurlardan oluflmaktad›r.

L‹DER VE ÇALIfiMA GRUBU Lider ve dan›flmanlar› bilgi ve tavsiye için devlet birimlerine ve buralarda çal›flan bireylere ba¤l›d›r ancak d›fl politika kararlar› ya lider ve çevresindeki dan›flmanlar› taraf›ndan ya da politika yap›c› gruplar taraf›ndan al›n›r. Son söz lidere, kabineye, bazen de parlamentoya aittir.

Küçük gruplar d›fl politika kararlar›n›n al›nmas›nda önemli ifllevlere sahiptir. ‹lk olarak bu gruplar bir dan›flma ifllevi görürler. Dan›flmanlar, tamamlanmam›fl bilgileri iflleyerek d›fl politika sorunlar›n› ortaya ç›kar›r ve bu soruna en iyi çözümün nas›l getirilece¤ini inceler. Bu sayede karar al›c›, konuyla alakal› pek çok konuyu gruba devrederek önemli bir yükten kurtulmufl olur ve zaman kazanabilir.

Temel varsay›m, grup çal›flmas›n›n bireysel çal›flmaya göre daha verimli olaca¤› düflüncesidir. Daha verimli süreçten kas›t, k›s›tl› olan vakit içerisinde görevlerin grup üyelerine da¤›t›lmas›yla bilginin düzenlenmesi ve lidere ihtiyac› olan ortam›n sa¤lanmas›d›r.

Küçük gruplar›n bir de komuta merkezi ifllevi vard›r. Grup üyeleri d›fl politikay› müflterek olarak belirler. Grup ilk olarak seçenekler gelifltirir, sonra bu seçenekleri de¤erlendirir, de¤erlendirilen seçenekler aras›ndaki en uygun olan› belirler ve bir karara var›r. En az›ndan bu ak›lc› sürecin grup içerisinde takip edilmesi beklenir.

Her iki rolde de grup, karar almada önemli bir konumdad›r. Grup, problemin fleklini belirler, seçenekleri tart›fl›r. Bu nedenle grubun içindeki bireylerin kimler oldu¤u, bu bireylerin görevlerinin neler oldu¤u ve grup içi dengelerin nas›l kuruldu¤u, grup temelli karar alma süreçlerini do¤rudan etkileyecektir. Bunun yan›nda gruplar›n baz› yan rolleri de vard›r. ‹lk olarak bu gruplar, devletin ulusal ç›kar do¤rultusunda çal›flan bir kurum olarak görülmesini sa¤lar. Tek bir kifli olarak de¤il, devleti temsil eden bireyler aras› müzakereden sonra karar al›n›r. ‹kinci olarak, bask›lar karfl›s›nda lidere manevi destekte bulunur. Tampon bölge olarak da nitelendirilebilecek gruplar liderin ihtiyac› olan zihinsel alan› yaratabilece¤i gibi konunun a¤›rl›¤›n› da liderle paylafl›r. Üçüncü olarak, resmî olarak devlete ba¤l› olan gruplar, as›l kararlar›n al›nd›¤› resmî olmayan kurumlar için bir sis perdesi görevi görürler. Bu sayede en üst derecede al›nan kararlara ulaflma imkân› pek mümkün olmaz.

Grup seviyesinde karar almaya ait önemli saikler bulundu¤u için konuyu daha derinlemesine incelememiz gerekmektedir. Burada öncelikle tan›t›lmas› gereken kavram ise Groupthink’dir.

Groupthink Groupthink, en basit hâliyle, grup içi karar alma süreçlerinin olumsuz yönleri olarak tan›mlanabilir. Groupthink, gruplar›n sonuçlar› yeterince de¤erlendirilmeden, grup üyelerinin di¤er üyelerin destek verdiklerini düflünerek yanl›fl karar alma sürecine meyilli olmalar›n› savunur. Bu kavram Irving Janis taraf›ndan öne sürülmüfltür.

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

3. Ünite - Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler S O S‹ZDE R U SIRA

Groupthink kavram›n›n Türkçe karfl›l›¤›n› tam tafl›yabilecek bir kelime bulunmamaktad›r.

D ÜDfi‹ ÜKNKEALT‹ M Bu nedenle ünite içerisinde orijinal hâliyle kullan›lmaktad›r.

SIRA S‹ZDE

N N

S O R U Janis’in çal›flmas›, d›fl politika karar alma sürecinin kalitesinin al›nan kararlar›n ç›kt›lar›n›n kalitesini do¤rudan etkiledi¤ini savunmufltur. Bazen karar al›c›lar dikAMAÇLARIMIZ katli, düflünceli bir süreci takip ederek, farkl› fikirleri alarak, alternatifleri de¤erD‹KKAT lendirerek, zor sorular sorarak ve bilgileri ve opsiyonlar› tekrar de¤erlendirerek hareket ederler. Özellikle üst derecede yetkiye sahip karar vericilerin d›fl politiSIRA S‹ZDE K ‹ Tettikleri A P kayla ilgili konularda dikkatli ve rasyonel bir karar süreci takip varsay›lmaktad›r. Fakat Janis’in çal›flmas› bunun tersine d›fl politika karar süreçlerinin temelden sorunlu oldu¤unu ve bu sürecin çok kötü kararlara AMAÇLARIMIZ ve ç›kt›lara sebep olT ELEV‹ZYON du¤unu göstermifltir.

N N

T A P Policy DeJanis, Irving L. (1972) Victims of Groupthink: A Psychological StudyK of‹ Foreign cisions and Fiascoes. New York, NY: Houghton Mifflin. ‹NTERNET

E L E V ‹ Z Y O N ortadan Groupthink ne pahas›na olursa olsun uyumsuzlu¤u ve Tanlaflmazl›¤› kald›rmak üzere yürütülen psikolojik bir istek olarak tan›mlanabilir. Bu süreçteki önemli nokta ise uyumlu karar alma arzusunun gruplar›n alternatif seçenekleri incelemesine engel olmas› ve buna ba¤l› olarak grup içi bask› nedeniyle de verimli‹NTERNET li¤in azalmas›, gerçeklerin do¤ru analiz edilememesi ve karar süreçlerinin zarar görmesi yer al›r. Bu tan›mlamadaki kritik nokta ise grup içi uyumun takip edilen karar alma sürecinden daha önemli oldu¤udur. Genel olarak de¤erlendirildi¤inde groupthink sürecinin al›nan karar›n kalitesini düflürece¤i savunulmufltur.

Groupthink’e ait özellikler flu flekilde s›ralanabilir: Birinci olarak, grup üyelerinin kendilerini uyum için bask› alt›nda hissetmeleri yer almaktad›r. Her üyenin olumsuzluk yaratan kifli olmak istememesi nedeniyle genel bask› alt›nda hissederek öne at›lan karar› desteklemeye meyilli olurlar. Bu nedenle grup içerisinde etkisiz görülen karar veya plan çok az tart›fl›l›r ve de¤erlendirmeye al›nmaz. ‹kinci unsur ise gruptaki herkesin hemfikir oldu¤u varsay›m›d›r. Bu özellik de grup içerisinde tart›fl›lan herhangi bir fikrin daha fazla be¤enildi¤i ve grup üyelerinin konu üzerinde ortak bir kan›ya vard›¤› beklentisidir. Bu nedenle grubun daha önce önemli olmad›¤›n› düflündü¤ü bir karar veya plan tekrar de¤erlendirilmez. Üçüncü önemli özellik ise grup içinde olufltu¤u varsay›lan uyum nedeniyle daha az say›da alternatif durum ve k›s›tl› bilgi de¤erlendirilebilir. Genellikle gruplar›n iki alternatif karar üzerine yo¤unlaflmas› nedeniyle baflka hiç bir alternatif opsiyonun önemsenmemesi söz konusudur. Bu nedenle de konuyla ilgili uzmanlardan de¤erlendirilen opsiyonlarla ilgili kay›p ve kazanç hakk›nda bilgi al›nmaz. Dördüncü özellik olarak, k›s›tl› ahlaki sorgulamadan bahsedebiliriz. Burada, grubun ald›¤› karar›n amaçlar› ve dayand›¤› temellerin yeterince sorgulanmad›¤› öne sürülmektedir. Neyin do¤ru ve yanl›fl oldu¤undan çok, grup üyeleri ço¤unlukla kendi pozisyonlar›n› destekleyici bilgiye ve fikirlere ilgi gösterecekleri için ahlaki tart›flman›n grup içerisinde yer almad›¤› savunulmufltur. Son olarak da grup içinde al›nan kararlarda yenilmezlik varsay›m› oldu¤udur. Grup, al›nan karar›n en do¤ru karar oldu¤u varsay›m›yla olumsuz geliflmelerde kullan›labilecek B Plan› üzerine çal›flmaz. Bu nedenle de grup içerisinde yenilmezlik duygusu kuvvetlenir ve baflka bir alternatifin kullan›labilece¤i hesaba kat›lmaz.

49

R U S O S‹ZDE SIRA D‹KKAT D Ü fi Ü N E L ‹ M

SIRA S‹ZDE S O R U AMAÇLARIMIZ D‹KKAT SIRA S‹ZDE K ‹ T A P AMAÇLARIMIZ TELEV‹ZYON K ‹ T A P ‹NTERNET TELEV‹ZYON

‹NTERNET

50

D›fl Politika Analizi

Groupthink’in sonuçlar› aras›ndaysa üç maddeden bahsedebiliriz. Birincisi, riskli de¤iflimdir. Il›ml› fikirlere sahip olan kifliler, di¤er grup üyelerinin afl›r› fikirlere sahip oldu¤unu düflünerek gruba uyum sa¤lamak için karar üzerindeki pozisyonlar›n› de¤ifltirirler. Bu nedenle de grup afl›r› nitelendirilebilecek karar üzerinde anlaflmaya varabilir. Yap›lan çal›flmalar göstermifltir ki grup üyelerine tek tek al›nan karar sorulsa, bu karar ço¤unluk taraf›ndan tercih edilmeyecektir. ‹kincisi, grup polarizasyonudur. Grup içi tart›flmalar›n grup üyelerini afl›r› poziyonlara sürükledi¤ini ve daha riskli nitelendirilebilecek kararlar›n al›nd›¤› gösterilmifltir. Bu durumun tersi de bir konu üzerine tart›flmayan gruplar›n daha ›l›ml› kararlar ald›¤›d›r. Son olarak da beyin f›rt›nas›dan (brainstorming) bahsedilebilir. Bu sonuç ise di¤erlerine k›yasla en olumlu durumu temsil etmektedir. Çünkü bu sonuç için her grup üyesi katk›da bulunacak ve groupthink’in olumsuz yap›s›ndan ç›k›labilirse konuyla alakal› daha fazla alternatifin de¤erlendirilebilece¤i görülmüfltür. Ayr›ca, beyin f›rt›nas› içerisinde her üye kendi katk›s›n› sa¤lamaya çal›fl›rken kötü plan veS‹ZDE edilecektir ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek durumlarya kararlaraSIRA muhalefet dan uzaklafl›lacakt›r.

Son olarak, groupthink yaklafl›m›na getirilmifl elefltirilerden bahsetmek gereD Ü fi Ü N E L ‹ M kir. Öncelikle, vakalar›n sonuçlar›na dayanarak sadece baflar›l› ve sadece bafl›r›s›z oldu¤u bilinen ve araflt›rmac›n›n hipotezini do¤rulayabilecek vakalar seçilmeS O R Uyap›lmas› gereken her türlü vakay› (baflar›l›, baflar›s›z ve ikisi melidir. Esas›nda aras›ndakileri) seçerek bunlar içerisinde sürecin nas›l iflledi¤ini analiz etmektir.

Bu sayede fazla vaka analize dahil edilmifl olacakt›r. ‹kinci olarak; her vaD ‹ K K say›da AT ka için ayn› ölçekleri kullanarak vakalar aras› farklar veya benzerlikler belirlenebilir. Ölçeklerin oluflturulmas› ve düzgün kullan›lmas› bunun için en önemli kriSIRA S‹ZDE terdir. Her vakada ayn› ölçeklerin kullan›lmas›yla da ortaya koyulan modelin her defas›nda olaylar› nas›l aç›klad›¤› test edilebilecektir. Bu konuya yeni bir bak›fl aç›s› için özellikle Schafer ve Crichlow’un çal›flmas› okuyuculara daha fazla bilgi AMAÇLARIMIZ verecektir.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹veT Crichlow, A P Schafer, Mark Scott. (2010) Groupthink vs. High Quality Decision Making in International Relations. New York, NY: Columbia University Press.

K ‹ T A P

TSIRA E L E VS‹ZDE ‹ZYON

D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹NTERNET S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

1

T SIRA E L E V S‹ZDE ‹ Z Yyaklafl›m› ON Sizce, groupthink d›fl politika karar alma sürecini anlamam›zda ne kadar faydal›d›r?

D Ü fi Ü N E L ‹ M L‹DER VE ORGAN‹ZASYONEL DÜZEN

‹NTERNET

D›fl politika karar alma süreçlerinde liderler, dan›flman ve bürokratlar›n oluflturduS O karar R U alma sistemini kendi kiflili¤ine göre flekillendirir. Baz› liderler, ¤u yürütme ve bu kiflilerin kendisinin bulundu¤u bir ortamda fikir al›flveriflinde bulunmas›n› ve bu flekilde ortak bir karara varmay› tercih ederken, baz› liderler de d›fl politikay› D‹KKAT kendi tercihleriyle belirlemeyi ve çevresindekilerden sadece kendisine bilgi vermelerini isterler.

SIRA S‹ZDE Liderlerin çevresindeki dan›flman, bürokrat ve çal›flma arkadafllar›n›n d›fl politikan›n flekillendirilesinde oynad›klar› rol büyüktür. Bu yüzden liderler, bu kiflileri uyumlu birAMAÇLARIMIZ flekilde organize etmek zorundad›r. Yap›lan çal›flmalar çeflitli organizasyonal düzenlerin kullan›ld›¤›n› göstermektedir: Resmî, rekabetçi ve paylafl›mc› yaklafl›m.

N N

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

3. Ünite - Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler

Resmî Yaklafl›m Resmî yaklafl›mda, hiyerarflik bir yap› ve bir komuta zinciri vard›r. Her dan›flman kendi uzmanl›k alan›yla ilgili ve çal›flt›¤› birimin yetki alan›na giren konularda elde etti¤i bilgileri lidere sunar. Gerekti¤inde lider, bu kiflilerin verdikleri bilgilere tavsiyelerini de eklemelerini isteyebilir. Bu sistem bozulmayan bir hiyerarflik yap›ya sahip oldu¤u için lider, elde etti¤i bilginin eksik ya da çarp›t›lm›fl olup olmad›¤›ndan emin olamaz. Tercihini bu yaklafl›mdan yana kullanan bir lider bu riski göze almak zorundad›r. Bu yaklafl›mda amaç, çok iyi düzenlenmifl bir yönetim sistemi içerisinde en az insan hatas›yla hiyerarflik yap›ya ba¤l› kalarak çat›flmas›z bir süreç takip edilmesi vard›r. Bu yönetim sistemi içerisinde kifliliklerden ve kiflilere ait psikolojik unsurlardan çok konular önem tafl›maktad›r. Temel hedef ise en iyi karar›n al›nmas› için sistemin en verimli flekilde kullan›lmas›d›r. Bu hedefe istinaden, resmî yaklafl›m hiyerarflik yap›s›n› korumakla bunun mümkün olabilece¤ini savunmaktad›r.

Rekabetçi Yaklafl›m Rekabetçi yaklafl›mda lider, çok say›da bilgi kanal›na sahiptir. Bu flekilde farkl› fikir ve yaklafl›mlar›n elde edilmesi hedeflenir. Edinilen bu farkl› bilgilerin sentezlenmesiyle etkili bir politika oluflturulaca¤› inanc› vard›r. Bu yaklafl›mda liderin dan›flmanlar› aras›nda bir çat›flma ve rekabet ortam› yarat›lmaya çal›fl›l›r. Ancak bu sistemde lider eksik, yanl› ve çarp›t›lm›fl bilgilerin aras›nda kalabilir. Rekabetçi yaklafl›m› benimseyen bir liderin çok dikkali olmas› ve çevresindekilere dan›flmaya çok fazla zaman ay›rmas› gerekmektedir. Bu çat›flmac› ortam› iyi idare edebilen bir lider, farkl› bilgi ve görüfllerin sentezini oluflturarak en olumlu karar› verebilir.

Rekabetçi düzende hiyerarflik olmayan bir yap› korunmaktad›r. Bu yap› karar birimleri aras›nda bilgi al›flveriflini ve çat›flmay› art›rmaktad›r. Lider önderli¤inde otoritede üst üste gelen görev da¤›l›m› nedeniyle, karara dahil olabilecek birimler aras› çat›flma ve rekabet oluflturulmas› hedeflenmektedir. Baz› liderler çat›flman›n birimler aras› anlaflmaya ve uzlaflmaya zorlanmalar›na sebep olaca¤› için rekabetçi düzeni tercih edebilirler. Bu düzenin bir baflka özelli¤i ise azami seviyede bilginin karar birimlerinde bulunmas› ve her birimin kendine göre görüfl farkl›l›klar›yla hareket etmesidir. Her ne kadar karmafl›k ve kaotik bir ortam yaratabilece¤i düflünülse de rekabetçi düzenin karar birimlerinin ortak bir paydada buluflmalar› için uzlaflmaya zorlad›klar› savunulmufltur. Bu ba¤lamda, liderin kendi alt›nda çal›flan birimleri anlaflmaya varmalar›n› ve birbirleriyle uyum sa¤lamalar›n› baflaraca¤› düflünülmektedir.

Paylafl›mc› Yaklafl›m Baz› liderler ise rekabetçi ve çat›flmac› bir ortam olmadan farkl› bak›fl aç›lar›ndan yararlanmak ister. Bunun yan›nda resmî yaklafl›mdaki gibi hiyerarflik bir yap›dan ve bilgi çarp›tmalar›ndan uzak durmay› hedefler. Dan›flmanlar›n birbirleriyle fikir al›flveriflinde bulunarak bir tak›m ruhu içerisinde ortak kararlara varmas›n› ister. Bu da üçüncü bir yaklafl›m olan paylafl›mc› yaklafl›m ile ortaya ç›kar. Ancak bu yaklafl›mda, zaman içerisinde bütün ekibin ayn› düflüncelere sahip olmas› riski vard›r.

Hiyerarflik olmayan yap› içerisinde tak›m çal›flmas›, sorumluluk paylafl›m› ve fikir birli¤iyle hareket etme hedeflendi¤i için farkl› düflüncelerin masaya getirilmesi mümkün olmayabilir. Liderin arkadaflça yaklafl›m› verimli kullan›labilmesi için farkl› fikirleri ekip uyumu içerisinde bir arada tutabilme yetene¤ine sahip olmas›

51

52

D›fl Politika Analizi

gerekir. Bu nedenle hem alternatif yarat›lmas›n› sa¤lamak hem de bilgiye aç›k olmak gereklidir. Bu yöntemin temel amac› incelenen konu üzerine yap›labilir en uygun karara ulaflmakt›r. Amaç, resmî yöntemden farkl› olarak en iyi karara ulaflmaktansa yap›labilecek en iyi karar› vermektir. Verilecek karar›n yönetimin yapabilece¤i en iyi karar olmas› önceliklidir.

Yaklafl›mlar Aras› Karfl›laflt›rma Bu yaklafl›mlar›n hiçbiri kusursuz de¤ildir. Her birinin kendilerine ait iyi ve kötü yönleri vard›r. Önemli olan liderin kendi kiflilik özelliklerine ve becerilerine en uygun sistemi belirlemesidir. Buradaki en önemli kriter liderin nas›l bir çal›flma ortam› yaratarak karar alma sürecini nas›l kurgulayaca¤›d›r.

Burada bahsedilen yaklafl›mlar daha çok yürütme organ›n›n yasama organ›ndan ba¤›ms›z oldu¤u sistemlerde daha olumlu sonuç verece¤i söylenmifltir. Baflkanl›k sistemi bunun için en uygun düzeni olufltururken, Parlamenter sistemlerde ise yürütme organ› yasama organ›na ba¤l› oldu¤undan, tek bir liderin kendi yürütme organ›n› oluflturmas› çok zordur. Fakat tek bir partinin ço¤unlu¤u sa¤lamas›yla bu durum gerçekleflebilir ki, bu kriter Türkiye’nin yak›n zamanda yaflad›¤› tek parti hükûmetiyle uyuflmaktad›r. Ancak birden çok partinin bir araya gelmesiyle oluflturulan koalisyon hükûmetlerinde, tek bir liderin yürütme organ› üzerinde etkide bulunmas› farkl› de¤erlendirmelerin yap›lmas›n› gerektirir. Özellikle, güç odakl› bir liderin koalisyon düzeninde istedi¤i yönetim sistemini kurmas› mümkün olabilir.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

2

SIRA S‹ZDE düzen aras›ndaki iliflkiye Türkiye’den örnek veriniz.

Lider ve organizasyonel

L‹DER VE BÜROKRAS‹ D Ü fi Ü N E L ‹ M

D›fl politika kararlar›nda dan›flmanlar›n rolü büyüktür. Lider, etraf›ndaki dan›flmanlar›n›n sa¤lad›¤› bilgi ve tavsiyelerle hareket eder. Bunun yan›nda devlet bürokraS O R Ualmada hem de bu kararlar›n yürütülmesinde çok önemli bir rosisi de hem karar le sahiptir. Devlet bürokrasinin incelenmesinde üç farkl› model ortaya at›lm›flt›r: Rasyonel politika örgütsel süreç modeli ve bürokratik siyaset modeli.

D ‹ K K A modeli, T

Rasyonel Politika Modeli

N N

SIRA S‹ZDE

Rasyonel politika modelinde, devlet bütün kurumlar›yla, birimleriyle efl güdümlü olarak ulusal ç›kara hizmet eder. Bu modelde tek bir birimin rasyonel bir aktör olarak d›fl AMAÇLARIMIZ politika kararlar›n› verdi¤i varsay›m› vard›r. Bu modele göre, ilk önce sorun ele al›n›r. Sorun incelendikten sonra, buna hangi politikalarla tepki verilebilece¤i belirlenir. Bu seçeneklerin fayda ve risk durumlar› belirlenir. Buna göre ulusal ç›kara K ‹en T çok A P hizmet eden ve risk/maliyet bak›m›nda en düflük olan seçenek takip edilir. Bu sayede rasyonel, ak›lc› davran›fl›n gerektirdi¤i gibi tek bir üniter aktör gerekli mant›k zincirini takip ettikten sonra d›fl politika karar›n› vermifl olur.

TELEV‹ZYON Bu modelin en büyük eksikli¤i ise sürecin rasyonel karar alma prensiplerine uygun bir flekilde iflleyemeyece¤i olmufltur. Her karar için rasyonalitenin en düzgün ve tutarl› bir flekilde yürüyece¤ini düflünmek, neredeyse çal›flanlar›n bilgisayar ‹ N T sistematik ERNET gibi dakik ve davranacaklar›n› saymakla efl de¤erdir. Bu nedenle bireylerin bu model içerisinde do¤ru tan›mlanmam›fl olmas› tam anlam›yla bu modelin ne derecede sisteme uygun oldu¤unu sorgulatm›flt›r.

3. Ünite - Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler

Örgütsel Süreç Modeli Örgütsel süreç modeli ise devleti, her biri kendi özellikleri ve uzmanl›klar› olan dolay›s›yla farkl› tercih ve alg›lara sahip olan kurum ve birimlerin toplam› olarak görür. Her birim, kendi standart çal›flma prosedürlerine (standart operating procedures - SOP) sahiptir. Bu birimler farkl› sorunlarla karfl›laflt›klar›nda bu prosedürler üzerinde ince de¤ifliklikler yaparak uyum sa¤lamaya çal›fl›r. Fakat özünde standart çal›flma prosedürlerinde hiç bir temel de¤ifliklik yap›lmas› beklenmez. Bir nevi, farkl› durumlara karfl› yeni programlar üretmektense her bir duruma denk gelebilecek bir program›n uygulanmas› söz konusudur. D›fl poltikada ise devlet, kurumlar ve sorunlar karfl›s›nda yeni politikalar yerine, yerleflik rutin yollarla çözüme gitmeye çal›fl›r. Bu modelin savundu¤u ise yanl›fl d›fl politika kararlar›n›n kullan›labilecek opsiyonlar›n de¤erlendirilememesinden de¤il, kurumlar›n sabit fikirli ve de¤iflikli¤e meyilli olamamalar›ndan kaynakland›¤›d›r. Örgütsel süreç modeli, kiflilerin ve organizasyonlar›n rasyonel karar alma yetilerinin s›n›rl› oldu¤unun alt›n› çizer. Bir anlamda üniter bir yap› olarak ne kiflilerin ne de organizasyonlar›n rasyonel davranamayaca¤›n› savunur. Burada savunulan ise herhangi bir konuyla ilgili bilginin tamam›n›n de¤il sadece k›s›tl› bir parças›n›n karar sürecinde kullan›labilece¤i fikridir. Ayr›ca, rasyonel davran›fl için yap›lmas› gereken bütün alternatiflerin sonucunda oluflabilecek kazançlar›n do¤ru hesaplanamayaca¤› fikri de yer almaktad›r. Bu nedenle en az›ndan asgari hedeflere ulafl›lmas› bu model taraf›ndan savunulur. Örgütsel süreç modelinin bir baflka özelli¤i de standart uygulamalar sebebiyle karara dahil olan her organizasyonun kendine ait alt kültür oluflturmas›d›r. Organizasyonel alt kültür içerisinde ise kiflilerin sahip olduklar› görevlere göre rol oynad›klar› ve uyum sa¤lamaya çal›flt›klar› görülmüfltür. Organizasyondaki bireyler rollerinin gere¤ini yapar bu nedenle de ola¤an d›fl› davran›fllar beklenmez. Bu durum gözetilirken, d›fl politika söz konusu oldu¤unda ise askerlerin kararlar›yla siyasilerin kararlar› aras›nda ciddi farklar görülmektedir. Organizasyonel alt kültür do¤rudan karar birimlerinin kendi standart uygulamalar›na göre hareket edilmesini savunurken, uygulanmak istenen programlar üzerindeki de¤erlendirmeler farkl›l›k göstermektedir. Bu nedenle, karar birimleri aras›nda çat›flmalar›n do¤mas› bu modelde do¤ald›r.

Bürokratik Siyaset Modeli Bürokratik siyaset modeli, devlet kurumlar›ndaki bireylerin önemine vurgu yapar.

Kurumlar›n uzmanl›klar›, içerisinde çal›flan bireylere s›k›ca ba¤l›d›r. Ayr›ca hiyerarflik yap›ya sahip olan bu kurumlar›n alt›nda çal›flan bireylere bilgi, analiz ve tavsiye sa¤lamak aç›s›ndan ba¤l›d›r. Bürokratik siyaset modeli, bireylerin alg›lar›n›n ve önceliklerinin hem çal›flt›klar› kurumdan hem de kendi amaç ve ilgilerinden etkilendi¤ini öne sürer. Sonuç olarak, bu model d›fl politika kararlar›n›, hiyerarflik olarak ast-üst bireyler aras›nda, yatay olarak ise farkl› kurum baflkanlar› aras›ndaki pazarl›klar›n sonucu olarak görür.

Bürokratik siyaset modelinin özellikleri aras›nda flu maddeler say›labilir: Birinci olarak, güç bürokrasilere eflit da¤›t›lm›flt›r. Bu nedenle her kurum karar üzerinde etki sahibi olabilecek f›rsata sahiptir. ‹kinci olarak, kurumlardaki her yetkilinin farkl› bir görevi vard›r. Her kifli kendi görevini yerine getirmekle yükümlüdür. Son olarak da yetkililer aras›ndaki fark pazarl›kla ile çözülebilir. Bu madde de konuya dahil kurumlar aras›nda bürokratik kurallar›n uygulanmas›yla çözümün elde edilebilece¤ini göstermektedir.

53

54

D›fl Politika Analizi

Genel olarak de¤erlendirildi¤inde, bürokratik siyaset modeli parlamenter sistemlerdeki çok partili ve kuvvetli bürokratik yap›lanmay› en iyi flekilde gösterebilen modeldir. Kurumlar aras› karmafl›kl›¤› basitlefltirerek incelemeye çal›flan bu model, de¤iflen durumlara göre bireylerin ve kurumlar›n nas›l tepki verdiklerini aç›klamaya çal›fl›r.

Bürokratik siyaset modeline getirilen elefltiriler ise iki bafll›k alt›nda özetlenebilir: Bu model, süreci anlamak için çok kullan›fll› fakat özde çok kar›fl›kt›r. Tam olarak hangi birimlerin karar aflamas›ndan sorumlu oldu¤u ve hangi birimin nas›l etki sahibi olabilece¤i net de¤ildir. Buna ba¤l› olarak da girift yap›s›ndan dolay› test edilebilir ç›kar›mlar› pek olmam›flt›r.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

3

SIRAbürokratik S‹ZDE Sizce liderlerin yap›y› kontrol etmeleri mümkün müdür?

GRUP ‹Ç‹ ÇATIfiMA VE DIfi POL‹T‹KA D Ü fi Ü N E L ‹ M

Gruplar yönetimlerde yayg›n karar birimleridir. Siyasi rejim veya sistem ne olursa olsun gruplar bürokratik sürecin merkezinde bulunmaktad›r. Bürokratik yap› söz S O R U ise farkl› bölümler ve komiteler aras› iliflkilerin mevzuata ve konusu oldu¤unda görev tan›m›na uygun bir flekilde sürdürülmesi gerekmektedir. Hükûmetlerde gruplar genellikle D ‹ K K A Tsorunlarla bafla ç›kmak için oluflturulmufltur. Fakat her problem için uygulanabilecek tek bir yöntem olmad›¤› gibi her probleme verilebilecek tek cevap da bulunmamaktad›r.

SIRA S‹ZDE Gruplara atfedilen bu önemli görev nedeniyle iç dinamiklerinin de anlafl›lmas› gerekir. Bunun içerisinde karar alma sürecini etkileyebilecek iki önemli unsurdan bahsedilebilir: 1) bilgi yönetimi (information processing); 2) seçeneklerin yönetimi.

AMAÇLARIMIZ Gruplar›n performans›nda bilgi ve seçenek yönetimi iç içedir. Bilgi yönetimi bir grup içinde bilginin nas›l sunulaca¤›, kullan›laca¤› ve grup içinde yay›laca¤›yla ilgilidir. Seçenek ise bir seçene¤in veya alternatifin gelifltirilmesi, savunulmaK ‹ yönetimi T A P s›, de¤erlendirmesi ve seçimiyle ilgilidir. Bilginin nas›l yönetilece¤i unsuru önemli olmakla beraber seçeneklerin nas›l belirlendi¤i ve problemlerin grup içinde nas›l çözüldü¤üT Eönemli L E V ‹ Z Y Obir N sorunsald›r. Bu nedenle grup içi dinami¤inin en önemli unsuru olan çat›flma çözümü çal›fl›lmas› ve incelenmesi gereken bir bafll›kt›r.

Grup iç çat›flmalar›n dört farkl› flekilde ortaya ç›kabilece¤i savunulmufltur: Birinci durum kilitlenmedir: Grup üyeleri aralar›ndaki farkl›l›klar› çözmek için nas›l hareket ‹ N T hangi E R N E T yöntemi uygulayabilecekleri konusunda ç›kmazda kal›rlar. Grup edecekleri ve içi dinamik kilitlenir ve ilerlemez. ‹kinci durum ise yayg›n çözümdür: Bu tür durumlarda tart›flma içerisinde bask›n çözüm olarak ne önerildiyse grup, bu çözüm ile hiçbir fley yapmamak aras›nda bir seçim yapar. Bu ve benzer durumlar genellikle baflka hiç bir opsiyon, karar kriterlerine uymad›¤›nda ya da alternatif yarat›lamad›¤›nda ortaya ç›kar. Üçüncü olarak altküme çözümünden bahsedebiliriz. Bu çözüm grubun bir k›sm›n› memnun edecek bir opsiyondur. Altküme çözümleri genellikle grubun bir k›sm› için hakim bir seçimdir ve bu karar› di¤er grup üyelerinin tercihleri üzerinde öncelik tafl›r. Son olarak entegre çözüm gelmektedir: Bu durum ise grup tart›flmas› sonucunda tüm üyelerin tercihiyle belirlenir ve temsiliyeti yüksek bir seçimdir. Grup üyeleri bu seçimi yaparken kendi bireysel önceliklerinden k›smen vazgeçebilir. Entegre çözüme, bir k›s›m grup üyelerinin di¤erlerini ikna etmesiyle, grup üyelerinin önceliklerinin de¤ifltirilmesiyle, daha önce de¤erlendirilmeyen bir opsiyonun önerilmesiyle veya karfl›l›kl› anlaflmayla ulafl›labilir. Görüldü¤ü gibi, bu dört opsiyon genifl bir yelpazede en sert ve de¤iflikli¤in olmas›n›n beklenmedi¤i durumdan en genifl ve ortak bir karar›n ç›kmas›n›n beklendi¤i duruma kadar farkl› durumlar› kapsamaktad›r.

N N

3. Ünite - Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler

Bir baflka aç›dan de¤erlendirildi¤inde; kilitlenme noktas›nda grup içi polarizasyon çok yüksek seviyedeyken entegre çözümde polarizasyon düflüktür. Grup üyelerinin birbirlerinden uzaklaflt›klar› durum polarizasyonu art›rmakta ve ortak bir karar›n ç›kmas›na engel olacakt›r. Grup üyelerinin ikna, teflvik ve baflka saiklerle grup içinde kutuplaflmay› önlemesi ise tüm üyelerin kabul edebilece¤i bir sonuca ulaflt›rabilir. Bu nedenle grup içi polarizasyonun derecesine bakarak da grup içi dinamikleri anlamak mümkündür.

Çat›flma Yönetimi Grup içi çat›flma ve kutuplaflma dolay›s›yla grubun iflleyebilece¤i seçim olanaklar›n› k›s›tlayabilir. Gruplar bir taraftan sadece tek bir seçim üzerine odaklanabilir ve baz› kararlar› hiç tart›flmadan kabul edebilirken öte taraftan birbirine z›t ve rakip farkl› opsiyonlar aras›nda gidip gelebilir ve grup içi sorunlar› çözemeyebilir. Bu çözümsüzlük problemine karfl› farkl› modeller üretilmifltir. Bu modellerin amac› grup üyeleri aras› anlaflmazl›¤›n ve uyumsuzlu¤un herkes taraf›ndan nas›l kabul edilen seçimlere dönüfltürüldü¤ünü anlatmakt›r. Bu yaklafl›m için grup içi süreci anlamak ve çat›flman›n sebep ve sonuçlar›n› irdelemek grubun sonuçta ald›¤› karar› anlamaktan daha önemlidir.

Grup içi süreçleri anlamakta üç farkl› modelden bahsedilebilir: Mutabakat Modeli’nin amac› grup içi anlaflmazl›klar› önlemeye yöneliktir. Oy birli¤i (Oydaflma) Modeli ise grup içi çat›flman›n çözümüne öncelik verir. Son olarak, Ço¤ulculuk Modeli’nden bahsedebiliriz. Bu model grup içi çat›flman›n kabul edilmesine çal›fl›r.

Afla¤›da bu modeller hakk›nda detayl› bilgi sunulmaktad›r:

Mutabakat Modeli Sorunlar karmafl›k, belirsizlik yüksek ve ç›karlar yüksek oldu¤unda bireylerin ne yap›lmas› gerekti¤ine dair farkl› de¤erlendirmeleri olacakt›r. Bireylerin farkl› deneyimleri ve siyasi ya da yönetici sorumluluklar› oldu¤undaysa görüfl ayr›l›klar›n›n ç›kmas› muhtemeldir. Bireysel farkl›l›klara ve önceliklere ra¤men e¤er bireyler grubu de¤erli buluyorlarsa ve çat›flman›n sonucunda ortaya ç›kabilecek durumun sebep olabilece¤i olumsuzluklar› görebiliyorlarsa, bu kifliler grup içi sorunlar›n çözümünün de neler getirebilece¤ini tahmin edebilir. Grup içi uyumu sa¤lamak ve çat›flmay› bast›rmak üzere grup üyeleri önemli konularda mutabakat› seçebilir. Bu özünde groupthink düflüncesiyle uyuflan bir durumdur.

Bu nedenle groupthink için ortaya at›lan varsay›mlar›n mutabakat modelinde de olmas› beklenir: Bireyler grup içi uyumu sa¤lamak üzere ve çat›flman›n ç›kmamas› için ortaya at›lan fikirleri kabul edebilir. Özellikle grubun oluflturdu¤u belirgin bir kimlik varsa grup üyeleri ister istemez bu yap›n›n çekim alan›na girerek hareket edebilir. Örne¤in, grup üyelerinin birbirleriyle olan ba¤lar›, üyelerin grubun yapt›¤› ifle verdi¤i önem veya üyelerin grubun bir parças› olarak tafl›d›klar› prestij grubun kimli¤inin oluflmas›ndaki yap›tafllar›d›r. E¤er grup kimli¤i bask›n bir flekilde tart›flman›n ç›kmas›n› engelleyecek ve grup içi tart›flman›n ak›fl›nda ortaya at›lacak fikrin tart›fl›lmas›na izin vermeyecekse groupthink’in öngördü¤ü olumsuz sonuçlar beklenmelidir. Grubun bu döngü içerisinde en bask›n karar› kabul etmesi normaldir. Bu karar grup içerisindeki tart›flmalarda ilk etaplarda önerilmifl olacak ve di¤er opsiyonlar›n pek de¤erlendirilmeyece¤ini gösterecektir. Mutabakat Modeli de ayn› flekilde farkl› alternatiflerin veya opsiyonlar›n de¤erlendirilmedi¤i, bask›n fikrin tart›fl›lmad›¤› ve daha sonra gelen bilgilerin önemsenmedi¤i bir durumu anlatmaktad›r.

55

56

D›fl Politika Analizi

Oy Birli¤i Modeli Oy birli¤i modeline göre ise mutabakat modelinden farkl› olarak grup üyeleri bireysel özelliklerini karar alma sürecinde ortaya koymazlar. Bu modelde önemli nokta ise bireylerin birbirlerinden farkl› bilgilere sahip olduklar› ve farkl› deneyim ve de¤erler tafl›d›klar› bilindi¤i ve bu durumun do¤al olarak çat›flmaya yol açabilece¤i görülmesine ra¤men, bu farkl›l›klar grup içerisinde ortaya koyulmaz. Bu çeflitlilik bireylerin önerilerini ortaya koyarken daha duyarl› davranmalar›na ve bazen de di¤er grup üyelerinden gelen bilgi ve de¤erlendirmelere istinaden daha uyumlu davranmalar›na sebep olabilir. Bu modelde bireylerin sahip olduklar› farkl›l›klar› grubun harmonisini bozmamak üzere tart›flmalar›n d›fl›nda b›rakmalar› beklenir.

Bu uyumu etkileyen bir baflka sebep de Oy birli¤i modelinde uygulanan önemli bir kurald›r: Grubun bir karara varmas› için bütün üyelerin tek bir opsiyon üzerinde anlaflm›fl olmas› gereklidir. Bu sayede, grup içerisinde farkl› güç seviyelerinde ve farkl› kiflisel özelliklere sahip bireyler bulunuyor olsa da herkesin ortak bir paydada buluflmas› gereklidir. Hiç bir üye tek bafl›na karar veremeyece¤i gibi, hiç bir üye bir karara yönelik tart›flmalarda tek bafl›na bask›n rol oynayamayacakt›r.

Bir nevi her üyenin grup karar›na yönelik veto hakk› bulunmaktad›r.

Oy birli¤i Modeli iki farkl› sonuca ulaflabilir: Grup içi süreç ya çözümsüzlükle sonuçlan›r ki bu durum bir üyenin bile hemfikir olmamas›yla mümkündür ya da farkl›l›klar› bütünleyici bir çözüme ulafl›l›r ki bu kararda da tüm üyeler baflta farkl› fikirlere sahip olmalar›na ra¤men zamanla bu fikirlerinden dönerler.

Ço¤ulcu Model Bu modelde de oy birli¤i modeli gibi bireylerin, grup içinde, sahip olduklar› bireysel özelliklerle ve önceliklerle hareket etmeleri beklenmez. Oy birli¤i modelinden fark› ise tüm bireylerin grup karar› üzerinde oy birli¤i sa¤lamak zorunda de¤ildir.

Ayn› flekilde, ço¤ulcu model ortaya at›lan bask›n karar›n da zorla kabul edilmesini desteklemez. Bu model daha önce bahsedilen iki modelin aras›nda bulundu¤u söylenebilir. Ço¤ulcu modele göre grup içinde çat›flma ve uyumsuzluk do¤ald›r fakat kabul edilebilir bir sonuca ulaflmak grubun esas amac›d›r. Bu amaç do¤rultusunda herkesin memnun olaca¤› ve hemfikir oldu¤u bir karar üzerine anlaflmak hem zaman hem de kaynaklar aç›s›ndan pek makul de¤ildir. Bu nedenle de grubun belirli bir oran›n›n kabul etti¤i bir karar grubun seçimi olarak kabul edilir. Grubun bir k›sm› bu seçimi desteklemese de grubun asli görevi sonuca ulaflmak oldu¤u için bir flekilde bunu baflarmas› gerekir. Ço¤ulcu bir yaklafl›mla bu amaca ulaflmak mümkündür. Ço¤ulcu modelde grup üyelerinin her bir üyenin önceliklerini gözeterek hareket etmesinden ziyade sadece kendi pozisyonlar›na yak›n bireylere dikkat etmeleri gerekir. Amaç ço¤unlu¤u oluflturmak oldu¤u için kendi durufluna yak›n üyelerin desteklenmesi ve karars›zlar›n ikna edilmesi yeterli olacakt›r. Tamamen ayk›r› ve grubun ortalama görüflünden uzakta olan fikirler bafltan elenebilecektir. Ço¤ulcu modelin sa¤lad›¤› ise bir grup üyenin savundu¤u fikrin kabul edilmesidir.

Sonuç olarak, modellerin en belirleyici özelli¤i; bireylerin veya grup üyelerinin karara iliflkin oylamada kendi önceliklerinden ve ç›karlar›ndan hangi oranda feragat edebilece¤idir. Bu feragat›n derecesine göre grup çat›flmas›n› inceleyen modellerden yola ç›karak d›fl politika karar süreçlerini analiz edebiliriz.

3. Ünite - Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler

KOAL‹SYON VE DIfi POL‹T‹KA D›fl politikan›n nihai yetkisi sadece bask›n bir lider veya tek bir grup taraf›ndan de¤il, üçüncü bir alternatif olarak politik özerk aktörlerin koalisyonu taraf›ndan da belirlenebilir. Karar birimlerinin bu özelli¤i, devletin siyasi otoritesini tek bir grup ya da aktör ile üstlenmesi mümkün olmad›¤›nda kaynaklanmaktad›r.

D›fl politikaya karar verme süreci parçalanm›flt›r ve sa¤l›kl› ve sürdürülebilir d›fl politika ise aktörlerin siyasi güçlerinin karar aflamas›na ulafl›m› ile s›n›rland›r›lm›flt›r. Tek parti hükümeti kurabilen parlamenter rejimlerde ve baflkanl›k sistemlerinde lider tek bafl›na yönetim ve karar alma süreçleri üzerinde güç sahibi olabilir. Öte taraftan, partilerin bir araya gelerek oluflturdu¤u koalisyon hükûmetlerinde güç da¤›l›m› kadar liderlerin karar mekanizmalar› üzerindeki etkisi k›s›tlanabilmektedir. Koalisyonu kuran partiler aras› s›k› bir çekiflme ve müzakere sonucunda anlaflmaya varmalar› hükûmet içerisinde güç da¤›l›m›n› (hangi partinin hangi bakanl›¤› alaca¤› ve hangi görevden sorumlu olaca¤› gibi) belirlemektedir.

Koalisyon karar mekanizmas› kurumsal çerçevede oldukça yayg›n bir olgudur.

Bunlar çok partili kabine ile oluflturulmufl meclis demokrasilerinin meydana getirilmesi ile oluflan e¤ilimlerdir. Di¤er bir nokta ise koalisyon karar mekanizmalar›n›n beklenmeyen sonuçlar üretebilece¤i gerçe¤idir. Koalisyon oluflum teorileri çeflitli politik de¤iflkenler ile hareket etmektedir. Bunlar aras›nda anahtar de¤iflken politika yap›m sürecindeki koalisyon üyelerinin yönetimindeki karar alma kurallar›n›n koalisyonun iflleme sürecini belirlemesidir.

Koalisyon kararlar› iki farkl› ay›rt edici özelli¤e sahiptir. Birincisi karar birimi içinde siyasi otoritenin net bir flekilde bölünmesidir. Hiç bir aktör veya grup kendi devlet kaynaklar› üzerinde vaatte bulunma yetkisine sahip de¤ildir. Sürekli politika giriflimi ise sadece karar birimi içerisindeki tüm aktörlerin deste¤i ile yürürlü¤e girebilir. Karar birimi içerisindeki aktörler di¤er aktörlerin giriflimlerini engelleyebilirler. Bu engellemeler veto, iktidar›n bitirilmesi tehdidi veya eylemlerinin engellenebilmesi için kaynak kesimi fleklinde yap›l›r. ‹kincisi ise aktörlerin seçimlerini etkileyecek flekilde karar merkezleri etraf›nda toplanmas›d›r. Farkl› aktörlerin temsilcileri koalisyon içinde görüflse bile, bireyler önemli üyelere dan›flmadan karar birimini iflletme yetkisine sahip de¤illerdir. Bu nedenle koalisyon içerisinde yer alan partilerin oluflturdu¤u gruplar da kendi bafllar›na hareket edemezler ve sürekli koalisyon ortaklar›yla gerekli görüfl al›flveriflinde bulunduktan sonra hareket edebilirler. Özellikle koalisyon ortaklar›n›n ideolojik olarak birbirinden uzak olmas› da ortak karara var›lmas›n› zorlaflt›racakt›r. Konu d›fl politika oldu¤unda ise görüflmelerin çok daha çekiflmeli ve her hükûmet orta¤›na (ki burada çat›flma yönetimi modelleri uygulanmaktad›r) uygun olmas› gerekir. Bu nedenle karar alma süreci farkl› bir boyutta uzun zaman alarak ilerleyebilir.

Koalisyon ortaklar› her zaman d›fl politika konusunda fikir ayr›l›¤›nda olmasalar da baz› anlaflmazl›klar farkl› ulusal rol alg›lar›n›n oluflmas›na neden olmaktad›r. Örne¤in 1996-1997 y›llar›nda Türkiye’de yaflanan Refah Partisi ve Do¤ru Yol Partisi koalisyonunda, Refah Partisi Türkiye’ye ‹slam dünyas›n›n lideri olma rolünü yüklemeye çal›fl›rken, Do¤ru Yol Partisi, bat› demokrasilerine yak›n bir rol üstlenilmesini istiyordu. Sonuç olarak, o döneme iliflkin yap›lan çal›flmalar durumu aç›kça göstermektedir ki, Türkiye direksiyonu farkl› yönlere k›rmak isteyen iki sürücülü bir ülke hâlindeydi. Bu nedenle de ne tam anlamda tutarl› bir d›fl politika yürütülebilmifl ne de koalisyon olarak verimli bir süre geçirilmifltir (uluslararas› farkl› örnekler için ünite sonundaki okuma parças›na bakabilirsiniz).

57

58

D›fl Politika Analizi

Parlamenter rejimlerde çok partili kabineler içerisinde koalisyon karar birimleri kabinenin kontrolünü sa¤layan mutlak ço¤unlu¤a sahip tek parti oldu¤u zamanlarda meydana gelir. Ufak bir ayr›l›k bile kabinenin düflmesine ve yeni bir seçim yap›lmas›na sebep olabilir. Koalisyon karar mercilerinin parçalanmas› ise süreci derinden bozabilecek tek problemdir. Hükûmet da¤›ld›¤› taktirde d›fl politikada olaca¤› gibi her konuda karar süreçleri duraksar. Bu nedenle neredeyse tüm siyasi konularda bütün koalisyon üyelerinin ortak bir karara varmalar› gerekmektedir.

N

Hagan, Joe D.,M Everts, A K A L E Philip, Fukui, Haruhiro ve Stempel, John. (2001). “Foreign Policy by Coalition: Deadlock, Compromise and Anarchy” International Studies Review, Cilt 3, Say› 3, s. 169-216.

MAKALE

Koalisyon kararlar›n›n karar verme süreçlerini daha iyi anlamak için politik aktörlerin bir araya gelerek güvenilir ve geri al›nmayan d›fl politikadaki anlaml› eylemlerini incelememiz gerekir. Öncelikle kullan›lacak kaynaklar›n yeterli olup olmad›¤›na bak›l›r. Sonra d›fl politika üzerinde anlaflmaya ulaflmak için aktörlerin hangi ayr› koflullar› öngördüklerine bak›l›r. Hangi koflullarda ç›kmaza girdikleri ve sonuca ulaflamad›klar›na bak›l›r. Bu ç›kmaz, devletin kayda de¤er ve anlaml› yollardan hareket etmesini görebilmesini sa¤lar. Mevcut e¤ilimi artt›rmaya ya da azaltmaya yarar. Her hâlükârda koalisyon üyelerinin takip edilecek politika konusunda uzlaflmaya varmas› gerekmektedir.

Koalisyonlar her ne kadar çok partili parlamenter sistemlerde görülse de benzer durumlarla baflkanl›k sisteminde de karfl›lafl›labilir. Yürütme ve yasama organ›n›n muhalif partiler taraf›ndan kontrol edildi¤i baflkanl›k sistemlerinde her ne kadar güçler ayr›l›¤› baflkan›n yasama organ›na ba¤l› olmad›¤› anlam›na gelse de yürütme önemli politika verme yetkisini yasama ile birlikte paylaflmaktad›r. Çünkü bu iki kurum birbirlerinin politikalar›n› kontrol etme yetkisine sahiptir. Bu nedenle baflkan belirli bir kontrol alt›nda tutulmakta ve önemli d›fl politika kararlar›n› farkl› kurumlarla paylaflmak zorundad›r. Bu durum koalisyon hükûmetleriyle birebir örtüflmese de baflkanl›k sistemlerinde liderlerin siyasi kararlar›nda belirli siyasi eflikleri geçmeleri gerekti¤ini göstermektedir.

Sonuç olarak, karar birimlerinden çok, özerk aktörlerin koalisyonu ile oluflan koalisyon hükûmetleri ola¤andan farkl› bir süreç takip ederler. Koalisyon üyeleri ç›karlar›n›n ne olduklar›, di¤er üyelerde pazarl›k yapma istekleri ve içten ve d›fltan gelebilecek çeflitli bask›larla ifllemektedir. Koalisyon hükûmetleri verimli bir karar alma süreci sa¤lamayacaklar› gibi farkl› ideolojilerden bir araya gelen partilerin d›fl politika öncelikleri aras›nda ciddi uyumsuzluklar olabilir. Bu ba¤lamda, koalisyon hükûmetlerinin d›fl politika karar ve uygulama süreçlerini olumsuz yönde etkilemesi beklenir.

SIRA S‹ZDE

4

Uzun dönemSIRA Türkiye’de S‹ZDE yaflanm›fl olan koalisyon hükûmetlerinin d›fl politikaya etkisi sizce nas›l olmufltur?

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

3. Ünite - Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler

59

Özet

N AM A Ç

1

N A M A Ç

2

N AM A Ç

3

Liderin yak›n çevresinin önemini aç›klamak Liderin yak›n çevresinde bulunan bireylerin önemi kendisinin her karar›n› ve davran›fl›n› etkileyebilir. Yak›n çevreden amaç dan›flmanlardan, bakanlardan, ifl arkadafllar›ndan, ailesine ve bürokratlara kadar genifl bir grubu kapsamaktad›r.

Burada önemli olan liderler incelenirken yak›n çevresindeki bireylerin kimler oldu¤unun da özellikle d›fl politika yap›m› sürecinde gözden kaç›r›lmamas›d›r. Sonuçta, bu bireylerin liderin verece¤i son karar üzerinde etkisi olacakt›r.

Groupthink yaklafl›m›n› uygulamak Groupthink kavram› özünde grup içi iliflkilerde olumsuz sonuçlar›n ortaya ç›kabilece¤ini savunmufltur. Her ne kadar grup içi karar alma sürecinin lider taraf›ndan bask›n bir flekilde yürütülebilme durumu olsa da çok otoriter bir lider olmad›¤› taktirde grup üyelerinin liderin kararlar› üzerinde etkisi olacakt›r. Bu etkinin ne olaca¤› ve d›fl politika karar›n›n nas›l etkilenece¤i ise grup içi dinamiklere ba¤l› olarak ilerlemektedir. Bu ba¤lamda groupthink yaklafl›m› bize önemi ipuçlar› sunmaktad›r.

Organizasyonel düzenin d›fl politikay› nas›l etkileyece¤ini aç›klamak Her liderin kuraca¤› organizasyonel düzen oluflturulacak hükûmetin nas›l ilerleyece¤ini do¤rudan etkileyecektir. D›fl politika kararlar› söz konusu oldu¤unda ise organizasyonel yap›n›n ciddi etkileri olacakt›r. Zira hangi tür yaklafl›ma ba¤l› bir flekilde organizasyonel yap›n›n oluflturuldu¤u karar sürecinde rol alacak bireylerin görev tan›mlar›n› belirleyecektir. Bu nedenle, organizasyonel düzenin de sürecin anlafl›lmas›nda hesaba kat›lmas› önemli katk›lar sa¤layacakt›r.

N AM A Ç

4

N A M A Ç

5

Grup içi çat›flmalar›n d›fl politika ekseninde nelere yol açabilece¤ini tan›mlamak Gruplar›n rol ald›¤› bir düzende grup içi çat›flmalar›n ç›kmas› beklenir. Bu çat›flmalar›n nas›l çözülece¤i ise farkl› modellerle ele al›nm›flt›r. Her bir model grup içinde bireylerin sahip olduklar› görevler ve önceliklere istinaden nas›l hareket edebilece¤ini ve karar mekanizmas›n›n neler oldu¤unu aç›klamaktad›r. Her modelin art›lar› ve eksikleri oldu¤u için birbirleriyle k›yaslanarak bir vakay› nas›l aç›klad›klar› incelenebilir.

Koalisyonlar›n d›fl politika kararlar›n› nas›l etkileyebilece¤ini aç›klamak Koalisyonlar bir hükûmetin d›fl politika portföyünü do¤rudan etkileyen en önemli unsurlardan biridir. Hükûmeti kuran partiler hem birbiriyle anlaflmak zorunda olacak hem de hangi politikalar›n hangi önceli¤e göre yürütülece¤ini belirlemek zorunda kalacaklard›r. Bu nedenle koalisyonlar sa¤l›kl› ve sürdürülebilir bir d›fl politikan›n önündeki en büyük engellerin bafl›nda gelir.

60

D›fl Politika Analizi

Kendimizi S›nayal›m 1. Groupthink hakk›nda afla¤›da belirtilen yorumlardan hangisi yanl›flt›r? a. Groupthink süreci bir grubun aldigi karar›n kalitesini düflürmektedir. b. Groupthink ne pahas›na olursa olsun uyumsuzlu¤u ve anlaflmazl›¤› ortadan kald›rmak üzere yürütülen psikolojik bir istektir. c. Groupthink sürecinde uyumlu karar-alma arzusu gruplar›n farkl› alternatifleri de¤erlendirmesine destek verir. d. Groupthink sonucunda oluflan grup içi bask› nedeniyle verimlilik azal›r. e. Groupthink sonucunda gerçekler do¤ru flekilde analiz edilemez ve karar süreçleri zarar görür.

2. Afla¤›dakilerden hangisi paylafl›mc› organizasyonel yap›ya ait bir unsur de¤ildir? a. Hiyerarflik olmayan bir yap› tafl›r. b. Amaç en iyi karar›n al›nmas›d›r. c. Tak›m çal›flmas› ve fikir birli¤i ön plandad›r. d. Alternatif yaratma ve bilgiye aç›k olma önem tafl›maktad›r. e. Zaman içerisinde grubun ayn› düflüncelere sahip olmas› riski vard›r.

3. Janis’in çal›flmas›n›n içerisinde hangisi yer almaz? a. Groupthink d›fl politika karar alma süreçlerinde etkilidir. b. Groupthink bireyleri gruba uyum sa¤lamaya zorlar. c. Groupthink bireylerin farkl› alternatifleri de¤erlendirmeye iter. d. Groupthink sadece baz› vakalarda tutarl›d›r. e. Groupthink olumsuz bir süreç olarak de¤erlendirilebilir.

4. Lider ve organizasyonel düzen konusunda afla¤›da belirtilenlerden hangisi do¤ru de¤ildir? a. Resmî yaklafl›m hiyerarfl›k bir yap›ya sahiptir. b. Çok partili parlamenter sistemlerde resmî yaklafl›m tercih edilmektedir. c. Rekabetçi yaklafl›m görev tan›mlar›n›n üst üste gelebilece¤i bir düzen sa¤lar. d. Paylafl›mc› yaklafl›m hiyerarflik olmayan bir yap›ya sahiptir. e. Tek parti yönetimindeki parlamenter sistemlerde bahsedilen yaklafl›mlar liderler taraf›ndan kullan›labilir.

5. Afla¤›dakilerden hangisi örgütsel süreç modelinin özelliklerinden biri de¤ildir? a. Standart çal›flma prosedürleri kullan›l›r. b. Karar birimleri aras›nda çat›flmalar›n ç›kmas›n› do¤al karfl›lar. c. Kiflilerin ve organizasyonlar›n rasyonel karar alma yetilerinin s›n›l› oldu¤unu savunur. d. Karara dahil olan birimlerine kendilerine ait alt kültürleri vard›r. e. Bir durumla karfl›lafl›ld›¤›nda prosdürlerde de¤ifliklik yap›labilir.

6. Afla¤›dakilerden hangisi bürokratik siyaset modelinin özelliklerinden biri de¤ildir? a. Devlet kurumlar›nda bireylerin önemine vurgu yapar. b. Kurumlardaki bireylerin farkl› bir görevi oldu¤u iddia eder. c. D›fl politika kararlar›n›n hiyerarflik bir flekilde astüst bireyler aras›nda oluflturuldu¤unu savunur. d. Bürokrasilere gücün eflit da¤›t›lmad›¤›n› savunur. e. Bu model parlamenter sistemlerdeki çok partili bürokratik yap›lanmay› çok iyi bir flekilde aç›klamaktad›r.

7. Afla¤›dakilerden hangisi grup içi çat›flmalar›n modellendi¤i durumlardan birisi de¤ildir? a. Entegre çözüm b. Kilitlenme c. Paylafl›mc› Yaklafl›m d. Altküme Çözüm e. Yayg›n Çözüm 8. Afla¤›dakilerden hangisi ço¤ulcu modelin özelliklerinden biri de¤ildir? a. Oy birli¤i ve Mutabakar Modelleri aras›nda bir grup içi çal›flma sistemi önerir. b. Tamamen ayk›r› ve grubun ortalama görüflüne uzak fikirler tart›flmalara yön verebilir. c. Grubun amac› kabul edilebilir bir sonuca ulaflmakt›r. d. Bu modele göre grup üyeleri kendilerine yak›n bireyleri gözetmenin önemi oldu¤unu vurgular. e. Bireylerin önceliklerinden ne derecede feragat edebilece¤i bu modelin ifllemesi için önemlidir.

3. Ünite - Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler

61

Okuma Parças› 9. Afla¤›dakilerden hangisi grup içi çat›flma modellerinden biri de¤ildir? a. Oy birli¤i Modeli b. Mutabakat Modeli c. Ço¤ulcu Model d. Rasyonel Politika Modeli e. Oydaflma Modeli 10. Koalisyon ve d›fl politika yap›m süreci aras›ndaki iliflki hakk›nda afla¤›da söylenilenlerden hangi yanl›flt›r? a. Koalisyon hükûmetleri d›fl politika yap›m›n› olumsuz etkiler. b. Koalisyon hükûmetlerini oluflturan partiler bakanl›klar› veya karar alma kurumlar›n› aralar›nda paylaflmak zorunda kal›r. c. Koalisyon partileri aras›ndaki görüfl farkl›l›¤› farkl› d›fl politika önceliklerinin güdülmesine sebep olabilir. d. Koalisyon partilerinin oluflturdu¤u gruplar kendi bafllar›na d›fl politika karar› verebilir. e. Koalisyon partileri aras›ndaki iliflkileri anlamada grup çat›flma modelleri kullan›labilir.

KOAL‹SYON VE DIfi POL‹T‹KA Afla¤›da belirtilen vakalar›n incelenmesiyle koalisyon karar mekanizmas›n›n nas›l iflledi¤i gösterilecektir. 1979 y›l›nda Hollanda’daki NATO nükleer bafll›kl› füze krizi, 1971 y›l›nda Japonya’daki döviz krizi ve son olarak da ‹ran ve ABD aras›ndaki rehine krizi ele al›nacakt›r.

Hollanda ve NATO Nükleer Bafll›kl› Füze Krizi Birim veto modelinde, koalisyon karar birimleri iyi tan›mlanm›fl kurallara sahiptir ve bu kurallar bütün üyelerin herhangi bir politik giriflimin veya karar biriminin harekete geçebilmesi için birimlerin anlaflmas›n› gerektirir. Oy birli¤inin zorunlulu¤u birkaç faktörden kaynaklanmaktad›r. Partilerin belirli bir hareket tarz› için ise anayasal düzenlemeler gerekmektedir. Öncelikle bu modele 1980’li y›llar›n bafl›nda Bat› Avrupa’da, NATO’nun yeni nesil nükleer silahlar›n da¤›t›m› konusunda Hollanda hükûmeti taraf›ndan al›nan karar örnek verilebilir. 1979 Aral›k ay›nda patlak veren olayda, NATO bakanlar› Brüksel’deki toplant›da uzun ve zorlu müzakereler sonucunda sözde çift hat karar›n› kabul etmifltir. Bu anlaflma, 572 yeni orta menzilli nükleer silahlar›n konuflland›r›lmas› ile ittifak›n nükleer kuvvetlerinin modernizasyonunu gerektirdi. NATO kararlar› ile ilgili konumunu haz›rlarken Hollanda hükûmeti, yurt içinden ve yurtd›fl›ndan keskin bask›lara maruz kald›. Nükleer modernizasyon program› için hükûmet sadece ABD taraf›ndan de¤il, ayn› zamanda Federal Almaya Cumhuriyeti taraf›ndan da kabul ve iflbirli¤i için güçlü bir bask› görmekteydi. Birçok Hollanda hükûmet liderinin argüman› sempatikti. Nötron savafl bafll›klar› üzerindeki önceki tart›flmalar›n sonuçlar› aç›s›ndan Sovyet tehdidi yan› s›ra Sovyetler Birli¤i’ne karfl› birleflik bir cephe gösterme ihtiyac› olarak liderler di¤erlerinin de¤erlerini paylaflt›lar. Öte yandan Bakanlar, NATO ittifak› içinde Hollanda’n›n gelece¤i ve güvenilirli¤i üzerinde olas› bir olumsuz da¤›t›m etkisi oluflabilece¤inden endifle ediyorlard›. Böylece hükûmetin özgürlü¤ü k›s›tlanm›fl oldu. Bu atmosfer Hollanda hükûmetinin kararlar›n› etkiledi. Normal flartlar alt›nda Hollanda d›fl politika konular› elit d›fl iflleri sorumlular› ile kabine bakanlar›n›n oluflturdu¤u bir alt grup taraf›ndan ele al›n›rd›. Fakat bu klasik kabine yap›s› füze olaylar›n›n öncesindeki dönemde afl›nm›fl bir durumdayd›. Öte yandan bu konudaki görüfllerin çok farkl›laflmas› ve sorun üzerindeki karars›zl›k yüzünden bu gidiflat›n do¤ru bir yol olmad›¤›n› söylemek mümkündür.

62

D›fl Politika Analizi

Hollanda hükûmetinin politika yaparken tek bir grup gibi hareket etme yetene¤inin s›n›rl›l›¤› çok partili koalisyonlar›n her zaman karmafl›k oldu¤u gerçe¤ini ortaya koyar.

Seçimler nisbi temsil sistemine göre yap›ld›¤›ndan Hollandal› herhangi bir siyasi partinin tek bafl›na di¤er partileri ekarte ederek meclisin ço¤unlu¤unu kazanmas› mümkün olmamaktad›r. Bu nedenle de genel olarak Hollanda’da iki veya daha fazla partili koalisyonlar oluflmaktad›r.

Yine bu flekilde kurulmufl koalisyon hükûmetleri içerisinde söz konusu süreç esnas›nda füze konusu sebebiyle ayr›l›klar olufltu. Füze krizi dönemi boyunca farkl› kabineler vard›. Öncelikle 1977 ve 1981 y›llar› aras›nda H›ristiyan Demokratlar ve Liberal Parti aras›nda kurulan merkez sa¤ koalisyonu, sonras›nda sadece bir y›l süren Merkez sol, ‹flçi Partisi ve Demokratlar kabinesi ve en son olarak da 1982 y›l›ndan 1986 y›l›na H›rsitiyan Demokrat ve Liberal Demokratlardan oluflan yenilenmifl bir merkez sa¤ koalisyonu vard›. Seyir füzesi sorunu ise özellikle 1981 genel seçimlerinde büyük bir rol oynam›flt›r. Özellikle merkez-sol koalisyonu, di¤er hükûmetlere nazaran daha büyük bir parlamento ço¤unlu¤una sahip olmas›na ra¤men, politikalar›nda ciddi bölünmeler yaflad› ve merkez sa¤ - Liberal Parti koalisyonu için dayan›kl› bir alternatif oluflturamad›.

Tek bir karar üzerinde anlaflman›n sa¤lanabilmesinde en önemli faktör iç bask›lar sonucu yabanc› tehlike karfl›s›nda oluflan “ulusal birlik koalisyonu” dur. NATO ve Reagan yönetimi taraf›ndan Hollanda hükûmetine Sovyet tehdidine cevap vermek için bask› yap›l›yordu. Bu bask›lar sonucunda Hollandal› yetkililer Sovyet tehdidi karfl›s›nda alarmda olmasalar da NATO ittifak› içerisinde Hollanda’n›n zarar görece¤inden endifle etmeye bafllad›lar. Siyasi bask›lardan dolay› da koalisyon sistemi tam tersi yönde çal›flt›. Asl›nda halk›n ve d›fl güçlerin bask›lardan dolay› bu yöne hareket ediyorlard›, as›l amaçlar› füzeleri kabul etmek de¤ildi. Bu süreç sonunda koalisyon, konu üzerinde kutuplaflt› ve devlet otoritesi parçaland›. Hollanda modernizasyon argüman›n› kabul etti (yani 572 füzenin seçilmifl ülkeler ve maliyetlerin ortak karfl›lanmas› fikrini). Temel gerçekçe hükûmetin bir yöne ya da di¤erine tutarl› hareket edemeyece¤i idi; bu füzeleri kabul etme veya reddetme tam olarak taahhüt edilemezdi. Gemi füzeleri konusu hakk›nda minimalist bir d›fl politika için birkaç y›ll›¤›na söz verildi. “Cruise” füzelerinin konuflland›r›lmas› üzerinde siyasi kilitlenme ise nihayet 1985 y›l›nda sona erdi. Daha fazla ertelenmesi art›k 1 Kas›m 1985 tarihli NATO karar›ndan sonra mümkün de¤ildi. Bu noktada Hollanda hükûmeti füzeleri kabul etmeye karar verdi.

Japonya ve Döviz Kuru Krizi Tüm koalisyon karar birimleri kurulan karar kurallar› ile de¤il oy birli¤i esas›na göre hareket eder. Japonya’n›n 1971’deki krizi de iyi kurulmufl ancak oy birli¤i gerekmeyen kurallar› ile koalisyon karar birimlerinin dinamiklerini göstermektedir. Hollanda örne¤inde oldu¤u gibi Japon hükûmeti de uluslararas› bask›lara maruz kald›. ABD Baflkan› Richard Nixon taraf›ndan yap›lan, yeni ve köklü iç ekonomik politika girifliminin ilan edildi¤i 15 A¤ustos tarihli konuflmas› provoke edildi.

Bu yeni politika aç›kça, ABD’nin ticaret ve cari dengesinin iyileflmesine yard›mc› olmak ve durgunlu¤un derinleflmesinden ABD’nin kendi iç ekonomisini kurtarmak için ABD’nin ana ticaret ortaklar›n›, özellikle Bat› Almanya ve Japonya, zorlamak için tasarlanm›flt›. Öte yandan bu yeni politikayla ABD Bretton Woods para sistemini de çökertiyordu. ‹kinci Dünya Savafl› sonras› dönemde uluslararas› para yönetimi Bretton Woods sistemi ve koordinasyonuyla Japonya’ya son derece yararl› olmufltu. Ayn› flekilde Bat› Avrupa ekonomilerini y›k›mdan kurtarmaya da yard›mc› olmufltu. ‹kinci Dünya Savafl›’n›n etkileri son derece k›sa bir sürede silinmifl, sonras›nda ise sürekli bir biçimde benzeri görülmemifl bir h›zda büyümeleri bu para sistemiyle sa¤lanabilmiflti. Yen Dolar döviz kuru 1949 y›l›nda dolar bafl›na 360 yen olarak belirlendi. Bu ticaretin geliflmesi için önemliydi. Ticari dengesizlikler Avrupa Toplulu¤u ülkeleri ile Japonya aras›nda bafllad›¤› zaman Tokyo buna direnebilmiflti.

Kriz sonras› Japonya hükûmeti Yen’in de¤erlenmesine karfl› durdu. Döviz krizi hükûmet için her fleyden önemliydi. Krizin üst düzey siyasi liderler taraf›ndan üstesinden gelinece¤i düflünülüyordu. Kabine, Liberal Demokratik Parti taraf›ndan kontrol ediliyordu. Krizi yönetmek için iyi bir siyasi konumu vard›. Hollanda hükûmetinin aksine Japon hükûmetinin kontrolü oldukça güven vericiydi. Öte yandan di¤er iki eflzamanl› konu daha (Okinava’n›n geri döndürülmesi ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin tan›nmas›) olmas›na ra¤men tüm Kabine konuya dahil olmam›flt›. Nixon duyurusundan sonra toplanan Kabine ise ABD hamlesine karfl› koymak gerekti¤ine dair karar ald›. Bir sonraki acil durum toplant›s›nda Ekonomi Bakanl›¤› Konseyi, konuyla ilgili diplomatik görüflmeler yap›lmas›, yerli bir ekonomik teflvik plan›n›n bafllat›lmas› ve mevcut döviz kurunu korumak ile ilgili kararlar ald›. Karar vermede fiili olarak üst düzey bakanlar, onlar›n dan›flmanlar›, Japonya -yar› ba¤›ms›z- Bankas› dahil olmak üzere, Maliye Bakanl›¤› ve çeflitli yetkililer etkili oldu. Ancak kararlar Maliye Bakanl›¤› bünyesinde Maliye Bakan› Mizuta Mikio otoritesi alt›nda tek bir grup fleklin-

3. Ünite - Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler

de al›namad›. Maliye Bakanl›¤› üst düzey yetkilileri ve birkaç Japon Bankas› temsilcisi Tokyo döviz piyasas›n›n kapat›l›p kapat›lmamas› için karar vermek üzere toplanm›flt›. Uluslararas› Finans Bürosu bu koflullar alt›nda yap›lacak tek mant›kl› fleyin pazar›n aç›lmas› ve sekiz maddelik bir program›n uygulamas› olarak gördü. Ayn› zamanda büyük sanayi ülkeleri aras›nda çal›fl›lmas› gerekti¤ini dile getirdiler. Maliye Bakanl›¤› dan›flman› Kashiwagi Yusuke ve vali yard›mc›s› Inoue Shiro da ayn› görüflteydi. Pazar›n aç›k tutulmas›na karar verildi. Öncelikle Maliye Bakanl›¤›’nda oy birli¤iyle karar al›nmas› gerekti¤ini düflünüyorlard›. Maliye bakan›, Maliye Bakanl›¤› ve Japon Merkez Bankas›’n›n bürokratlar›n›n çat›flan gruplar› aras›nda arabulucu olarak hareket etti ve pazar›n aç›k tutulmas› için Uluslararas› Finans Bürosu uzmanlar›n›n önerisi lehinde karar verdi. Pazar aç›k tutuldu. ‹kinci olarak Bakan Mizuta’n›n bask›n lider olarak faaliyette oldu¤unu göstermek için bu flekilde karar al›nmal›yd›. Üçüncü olarak ise karar verme yetkisi Maliye Bakanl›¤› bünyesinde özerk bürokratik unsurlar etraf›nda odaklanmal›yd›. Böyle durumlarda Japonya Merkez bankas› ve Maliye Bakanl›¤› ortak karar al›rlard›.

Hükûmete yak›n baz› ifl adamlar› ve akademik iktisatç›lar Yen’in yeni bir de¤erlendirmeye girmesi için ça¤r›da bulunmufllard›. Bunu dalgal› kur sistemini tercih ettikleri için de¤il, Yen yeni de¤ere sahip olmad›kça döviz kuru sisteminin ifllemeyece¤ini düflündükleri için yapm›fllard›. De¤iflimler bafllam›flt›. Japon hükûmeti at›labilecek ad›mlar ve derinleflen krizle bafla ç›kma yönünde detayl› olarak özetlenen bir politika belgesi sundu. Dört farkl› politika önerisi vard›. Birincisi mevcut sabit kur sistemi uyar›nca izin verilen döviz kuru dalgalanmas› aral›¤›n› art›rmak, ikincisi Fransa’da yap›ld›¤› gibi ikili oran sistemi, üçüncüsü %10-15 aras›nda bir Yen de¤eri, dördüncüsü ise faizli sistemin belirlenmesiydi. Birincisi ve ikincisi çözüm yolu olarak gözükmemekteydi. Üçüncü seçenek ise deflasyonist bir hareket olurdu. Son olarak dördüncü seçenek ise dikkate de¤er gözüküyordu. Befl maddelik bir mutabakat kabul edildi: Bunlar 1) Uluslararas› iflbirli¤i ruhu içinde dalgal› kur sisteminin benimsenmesi; 2) Mümkün olan en erken tarihte yeni sistemin uygulanmas› üzerine bir hükûmet beyan›; 3) Yeni ihraç sistemin uygulanmas›; 4) Döviz piyasas›nda spekülatif hareketleri engellemek için müdahale; 5) Belli bir yüzde art›r›m› fleklindeydi.

Sonuç olarak Yen’deki beklenen de¤iflim belli bir büyüklü¤e ulaflm›fl ve belli zamanlarda müdahaleler devam etmifltir. Bu da Japon hükûmeti, ekonominin yeni gerçeklerine ekonomiyi ayarlamak için uzlaflmaya gitmesiyle mümkün olabilmifltir.

63

Amerika Birleflik Devletleri ve ‹ran Rehine Krizi Bu durum daha az kurumsallaflm›fl siyasal sistemlerin tipik bir durumdur. Güç bir koalisyon karar birimi içinde aktörler aras›nda da¤›lm›fl olup ve özellikle, kabul edilen karar kurallar›n›n yoklu¤u büyük ölçüde politika sürecini zorlaflt›rmaktad›r.

Di¤er rejimlerden farkl› olarak ABD büyükelçili¤inin varl›¤›, yeni anayasal düzenlemeler teklif edildi¤inde ‹ran’›n yeni sa¤ rejimli devrimine ciddi bir tehdit oluflturuyordu. ‹ran’daki bu rehine krizi, ülkeden kaçan fiah’›n ABD’ye tedavi için kabul edilmesinin ard›ndan, Tahran’daki tepkili ö¤rencilerin ABD büyükelçili¤ini iflgal etmesiyle ve 90 elçilik görevlisini rehin almas›yla bafllayan, 444 gün sonra elçilikte rehin tutulan 52 kiflinin sal›verilmesi ile sona eren krizdir. Bu rehine olay›n›n etkilerinin önemli oldu¤u aç›kt›r. ABD ile olabilecek bir kriz tüm ticareti aksatacakt›r ve zaten ‹ran ‹slam Devrimi sonras› iyi bir durumda olmayan ekonomide güçlüklerin daha da belirginleflmesine yol açacakt›r.

Hatta bu izolasyon ve bir Amerikan müdahalesi olas›l›¤› da yaratm›flt›r. Ayn› zamanda a¤›r krizin iç siyasi sonuçlar› da olmufltur. Ö¤rencilerin eylemleri sadece devlet otoritesinin artmas›na meydan vermedi ayn› zamanda elçili¤in iflgal edilmesi sembolik olarak Carter yönetiminin karfl› karfl›ya oldu¤u sorunun (yani ‹ran siyasetinde meflruiyet sorunun) tam merkezine yerleflti. Öte yandan rehinelerin serbest b›rak›lmas›n› isteyenler gerçek ‹slamc› de¤ildiler. Ruhban sa¤c›lar veya Marksist solcuydular. Ay›n zamanda hala geliflmekte olan anayasan›nda, kurum ve kurallar da dahil olmak üzere kriz, rejimin güvenlik a盤› ile iç içeydi.

Bu bask›lar anayasal düzenin yoklu¤undan dolay› yaflanmaktayd›. Geçici devrimci hükûmet, Ayetullah Humeyni’nin hükûmeti, bütün politik gruplardan destek al›yordu ve devrimci de¤ifliklikleri yapma, fiah’›n kurallar›n› da¤›tma ve ABD ile olan geçmiflteki yak›n iliflkiyi revize etme görevini üstlenmiflti. Geçici devrimci hükûmetin politik duruflunun belirli alanlarda keskinleflmesinden dolay› Bat› ile olan iliflkilerin de bozulmas›na neden olan politik sorunlar ortaya ç›km›flt›. Bu hükûmet ›l›ml› ve solcu güçlere uzak durmaktayd›. Ulusal demokratlar hükûmeti ilk terk edenlerdi. Bunlar Avrupa Sosyal Demokrat modelini temel alan bir hükûmet kurmak istiyorlard›. Radikal Marksist gibi solcu gruplar, ‹slami hükûmete karfl› durufllar›ndan dolay› saklanmak zorunda kald›lar. Ortaya ç›kan bu krizden sonra, Humeyni’nin ö¤renciler üzerinde bask› kuramad›¤› ortaya ç›kt›¤›nda, ›l›ml› Bazargan istifa etti.

Humeyni yetkiyi yeni kurulan Devrimci konseye devretti. Humeyni bask›n bir lider de¤ildi. Koalisyon onun ya-

64

D›fl Politika Analizi

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ratt›¤› siyasi bofllu¤u doldurdu. Devrimci Konsey kabaca iki kutuplaflm›fl siyasi gruba ayr›ld›: ‹slami Devrim Partisi ve Geçici Devrimci Konsey. Oylama karar›yla kurulmufl iyi bir sistemleri yoktu. Devrimci Konsey’in büyük temsil grubu ‹slam Cumhuriyeti Partisi, tüm kriz sürecinin en tutarl› ve sürekli oyuncusuydu. Kendi kendine yeterli bir ekonomi istiyor ve devlet politikas› olarak Üçüncü Dünya özgürlük hareketlerini ve terörizmi destekliyordu.

Zamanla ‹ran hükûmetinin içinde politika oluflturulmas›nda anarfli do¤du. Hiçbir faktör ‹ran hükûmeti içinde temel ç›kmaz› aflmaya yard›mc› olamad›. Gruplar›n hiçbiri birlikte çal›flmaya istekli de¤ildi ve bu yüzden de birlikte politika oluflturmay› baflaram›yorlard›. Tüm süreç sadece ö¤rencilerin Büyükelçilik personelini rehine tutmas›yla s›n›rl› kalmam›fl olay bunu ötesine tafl›nm›flt›r. Bu olayda, daha önce tart›fl›lan Hollanda ve Japon örneklerinden farkl› olarak, ‹ran’›n durumundaki kilitlenme her yönüyle görülebiliyordu. Rehine krizi s›ras›nda tekrarlanan tehditlerin yan› s›ra, rejiminin di¤er üyelerinin aç›k elefltiriler içeren radikal Amerikan karfl›t› söylemleri sürece damgas›n› vurmufltu. Kararlar, devam eden sözlü d›fl politikada hala önemli olmas›na ra¤men parçalanm›fl sembolik bir eylem fleklini alm›flt›.

Rehine tutmak için verilen karar ile onlar› serbest b›rakmak için verilen nihai karar aras›ndaki dönemde ABD bask›lar›n›n yan› s›ra uluslararas› düzeyde (Irak iflgali de dahil olmak üzere) ‹ran siyaset sahnesine büyük de¤ifliklikler damgas›n› vurdu. Krizin engellenmesini sa¤layabilecek ›l›ml› aday Bani Sadr seçimi kazand›. Bani Sadr rehinelerin serbest kalmas› girifliminde bulunmufl fakat Humeyni yandafl› ö¤renciler taraf›ndan eylem tersine döndürülmüfltür. Ancak gene de ‹slam Cumhuriyeti Partisi, hükûmete hakim oldu¤u süreç içerisinde tutarl› bir politika sürdürmeyi baflard› ve rehinelerin nihai çözüm için önemli bir iç siyasi önkoflul oldu¤unu kan›tlad›. ‹ran nihayet rehine krizini sona erdirmek için ciddi müzakerelerin bafllang›c›n› yapt› ve Alman büyükelçili¤i vas›tas›yla kritik bir toplant› ile bir aç›l›m ortaya koydu. Bu süreçte baz› beklenmedik olaylar krizi çözmek için hükûmete uluslararas› bask› yapm›flt›.

Kaynak: Hagan, Joe D., Everts, Philip, Fukui, Haruhiro ve Stempel, John. (2001). “Foreign Policy by Coalition: Deadlock, Compromise and Anarchy” International Studies Review, Cilt 3, Say› 3, s. 169-216.

1. c 2. b 3. c 4. b 5. e 6. d 7. c 8. b 9. d 10. d

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lider ve Çal›flma Grubu” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lider ve Organizasyonel Düzen” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lider ve Çal›flma Grubu” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lider ve Organizasyonel Düzen” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lider ve Bürokrasi” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Lider ve Bürokrasi” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Grup ‹çi Çat›flma ve D›fl Politika” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Grup ‹çi Çat›flma ve D›fl Politika” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Grup ‹çi Çat›flma ve D›fl Politika” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Koalisyon ve D›fl Politika” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Groupthink grup içi süreçleri anlamam›z için önemli bir kaynakt›r. Grup içi karar almay› tan›mlamaya çal›flan çal›flmalar içerisinde önemli bir etkisi olmufltur ve bu Janis’in çal›flmas›n›n yay›nland›¤› günden beri devam etmifltir. Fakat bu yaklafl›m›n olumsuz olarak nitelendirilebilecek bir taraf› sadece belirli vakalara uygulanm›fl olmas› ve tam olarak günümüzde kullan›lan araflt›rma yöntemleriyle verilerin toplanmam›fl olmas›d›r.

Bu nedenle, konu üzerine daha fazla araflt›r›lma yap›lmas›n›n faydas› bulunmaktad›r.

S›ra Sizde 2 Organizasyonel düzen konusunda Türkiye’den verilebilecek en güzel örnekler Kardak Krizi, 1 Mart Tezkeresi, K›br›s Harekat›, Mavi Marmara, Suriye’nin Türk jetini düflürmesi gibi vakalard›r. Henüz bu vakalar üzerine Baflbakanlar›n oluflturdu¤u sistemin etkilerini inceleyen çal›flmalar yap›lmam›flt›r. Bu nedenle, Türk d›fl politikas›n›n nas›l oluflturuldu¤u anlafl›lmaya çal›fl›l›rken liderin içinde yer ald›¤› yak›n çevrenin de gözetilmesinin analizlere önemli katk›s› bulunacakt›r.

3. Ünite - Grup ‹çi Karar Alma Süreçleri ve Çevresel Faktörler

65

Yararlan›lan Kaynaklar S›ra Sizde 3 Liderlerin hangi siyasi sistemde olursa olsun bürokrasiyi kontrol etti¤ini söylememiz pek mümkün de¤il. Bunun en büyük nendeni, liderlerin bürokratik yap› üzerindeki s›n›rl› kontrolü gelmektedir. Ayr›ca, bürokratik yap› bir sistem oldu¤u için bürokratlar yer de¤ifltirse bile sistem birey unsurundan önce gelmektedir. Örgütsel süreç modelinin öngördü¤ü gibi sistemin uygulamas› bireylerin kim olduklar› ve ne yapt›klar›ndan önce gelmektedir. Bürokratik siyaset modeli, liderin sistemi anlamas› ve özellikle d›fl politika yap›m›nda kullanabilmesi için bir araç olabilir fakat bunun için çok deneyimli bir siyasetçi olmak ve kurumlar›n nas›l çal›flt›klar›n› çok iyi bilmek gerektir.

S›ra Sizde 4 Türkiye’de yaflanan koalisyon hükûmetleri her aç›dan ve özellikle d›fl politika konusunda ülkemizi etkilemifltir. Yak›n dönemde 1990’lardan bafllamak üzere 2002 senesine kadar kurulan koalisyon partileri Türk D›fl Politikas›’n›n bir çok aç›dan s›n›rland›r›lmas›na sebep olmufltur. Bu hükûmetlerde, lidere ait kiflisel unsurlar ve liderin çevresine ait etkilerin d›fl politika üzerindeki rolü çok de¤iflken olmufltur. Bu süreçte koalisyon hükûmetleri aras›ndaki iliflkiler ve d›fl politika öncelikleri üzerindeki görüfl farkl›l›klar› sürekli ve sürdürülebilir bir politika üretilmesini engellemifltir. Bu nedenle, koalisyon hükûmetlerinin Türk d›fl politikas›na her defas›nda çeflitli külfetler getirdi¤i unutulmamal›d›r.

Allison, Graham T. (1971). Essence of Decision: Explaining the Cuban Missile Crisis. Boston, MA: Little, Brown and Company.

Breuning, M. (2007). Foreign Policy Analysis: A Comparative Introduction. New York, NY: Palgrave MacMillan.

Hagan, Joe D. ve Hermann, Margaret G. (2001). Leaders, Groups, and Coalitions: Understanding the People and Processes in Foreign Policy-making, International Studies Review, Special Issue.

Hagan, Joe D., Everts, Philip, Fukui, Haruhiro ve Stempel, John. (2001). “Foreign Policy by Coalition: Deadlock, Compromise and Anarchy” International Studies Review, Cilt 3, Say› 3, s. 169-216.

Hart, Paul, Stern, Eric K. ve Sundelius, Bengt (der.)

(1997). Beyond Groupthink: Political Group Dynamics and Foreign Policy-Making. Michigan: Michigan University Press.

Hermann, Charles F., Stein, Janice Gross, Sundelius, Bengt ve Walker, Stephen G. (2001). “Resolve, Accept or Avoid: Effects of Group Conflict on Foreign Policy Decisions”, International Studies Review, Cilt 3, Say› 2, s. 133-168.

Janis, Irving L. (1972). Victims of Groupthink: A Psychological Study of Foreign Policy Decisions and Fiascoes. New York, NY: Houghton Mifflin Kaarbo, Juliet ve Beasley, Ryan (2008). “Taking it to the Extreme: The Effect of Coalition Cabinets on Foreign Policy”, Foreign Policy Analysis. Cilt 4, Sayi 1, s.

67-81.

Kowert, Paul (2002). Groupthink or Deadlock: When Do Leaders Learn from Their Advisors?. New York: State University of New York Press Özkeçeci-Taner, Binnur (2012). “Koalisyon Hükûmetleri ve Türk D›fl Politikas›n›n Oluflturulmas›”, Ertan Efegil ve R›dvan Kalayc› (der.), D›fl Politika Teorileri Ba¤lam›nda Türk D›fl Politikas›n›n Analizi.

Ankara: Nobel, s. 271-288.

De Rivera, Joseph H. (1968) The Psychological Dimension of Foreign Policy. Columbus: Charles E. Merrill Publishing Company.

Schafer, Mark ve Crichlow, Scott (2010). Groupthink vs. High Quality Decision Making in International Relations. New York, NY: Columbia University Press.

Singer, Eric ve Hudson, Valerie (1992). Political Psychology and Foreign Policy. (der.) Colorado: Westview Press.

4

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹

Amaçlar›m›z

N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Kamuoyunun d›fl politika analizinde neden önemli oldu¤unu aç›klayabilecek, Kamuoyu ile karar al›c›lar aras›ndaki iletiflimin boyutlar›n› tan›mlayabilecek, Medyan›n kamuoyunun yönlendirilmesindeki önemini analiz edebilecek, Kamu diplomasisinin ne oldu¤unu aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • Kamuoyu • Karar Al›c›lar • Siyasal Sistem

• Medya ve D›fl Politika • Kamu Diplomasisi

‹çindekiler

D›fl Politika Analizi

Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi

• G‹R‹fi • KAMUOYU ‹LE KARAR ALICILAR ARASINDAK‹ ‹LET‹fi‹M‹N BOYUTLARI • KAMUOYU VE DIfi POL‹T‹KA SÜREÇLER‹N‹N fiEK‹LLEND‹R‹LMES‹ • MEDYA VE DIfi POL‹T‹KA • KAMU D‹PLOMAS‹S‹

Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi G‹R‹fi Demokratik toplumlardaki temel bir varsay›m hükûmet politikalar›n›n vatandafl›n önceliklerine ve isteklerine göre flekillendi¤idir. Kamuoyunun siyaset üzerinde etkisinin oldu¤una olan inan›fl hem iç politika hem de d›fl politika gerçeklerine uygulanabilir. Bunun ötesinde d›fl politikan›n çeflitli konular› (savafl veya müdahale kararlar›, ülke d›fl›na asker gönderme, baflka devletlere destek sa¤lama ya da ittifak oluflturma gibi) de¤erlendirildi¤inde kamuoyunun konu hakk›nda fikir belirtmek istemesi siyasi bir gerekliliktir.

Her ne kadar baz› teoristler (örne¤in, Morgenthau) d›fl politika konular›n›n kamuoyu bask›s›ndan uzak olmas› gerekti¤ini düflünürken baz›lar› da (örne¤in, Kant) kamuoyu olmadan d›fl politika üretimi ve uygulamas›n›n anlafl›lamayaca¤›n› savunmufltur. Günümüzde yap›lan çal›flmalar kamuoyunun özellikle d›fl politika konular›nda karar al›c›lar için bir s›n›rlama getirebilece¤ini göstermifltir.

Kamuoyunun karar al›c›lar üzerinde nas›l etki sahibi olabilece¤ini düflünürsek bunun alt›nda rasyonel davran›fllar› olan bireylerin kendi inanç sistemleri ve siyasi tutumlar› do¤rultusunda ve uluslararas› olaylardan etkilenerek d›fl politika kararlar› üzerinde fikir yürüttüklerini savunabiliriz. Bu ba¤lamda kamuoyunun herhangi bir politikayla alakal› kâr-zarar de¤erlendirmesi yapabilece¤i varsay›m› önemli bir unsurdur. E¤er uygulanacak politikan›n ülkeye önemli zarar ve maliyet getirece¤i düflünülüyorsa kamuoyunun destek vermesi pek beklenmez. Fakat politikan›n kâr› ve faydas› zarar›ndan fazla olacaksa bu durum da destek vermesi için yeterli olabilir. Bu de¤erlendirmeleri yapabilen bir kamuoyu oldu¤u varsay›l›rsa ayn› kamuoyunun da kendi de¤erlendirmelerini dikkate almayan politikac›lara seçimlerde gerekli cezay› vererek oylar›n› düflürebilece¤i görülmüfltür.

Kamuoyu Neden Önemlidir?

Kamuoyu çeflitli nedenlerden dolay›, özellikle d›fl politika düzleminde önem tafl›maktad›r: Birinci önemi kamuoyu karar al›c›lara yetki verir ve yetkiyi alabilir. Bu durum seçim dönemlerinde kamuoyunun çok daha etkin bir rol oynamas›na ve istedi¤i taktirde hükûmeti cezaland›rabilece¤ine iflarettir. E¤er karar al›c›lar halk›n memnun olmad›¤› bir d›fl politikay› uygulamay› seçerse bunun karfl›l›¤›n›n da ne olabilece¤ini düflünmesi gerekir. ‹kinci olarak kamuoyu karar al›c›lar›n hayatlar›n› kolaylaflt›rabilir de zorlaflt›rabilir de. Kolaylaflt›rmas› verece¤i destekle olurken zorlaflt›rmas› da hem deste¤ini azaltmas› hem de sokaktaki tepkisiyle ortaya ç›kabilir.

Kamuoyu, toplumun bir konuyla ilgili yarg›s›n› yans›tan düflünce ve kavramlar›n toplam› olarak tan›mlanabilir.

68

D›fl Politika Analizi

Seçim zamanlar›nda bu durum etkinleflse de seçim olmayan dönemlerde de ayn› durum söz konusu olabilir. Son olarak, kamuoyu d›fl politika sürecini etkiyelebilir veya bu sürece tamamen yön verebilir. Bu nedenden dolay› da ciddi bir flekilde incelenmesi ve d›fl politika süreçlerine dahil edilmesi gerekir. Hâliyle, karar al›c›lar tüm süreci kamuoyunun yönetmesine hiçbir zaman izin vermeyecektir fakat kamuoyunun etkisinin ne olaca¤›n› da her durumda kontrol edemeyebilir veya öngöremeyebilir. Bu nedenle d›fl politika yap›m›nda bir flekilde kamuoyu tepkisini önceden kestirebilmeleri gerekmektedir.

Bu ünitede, d›fl politika öncelikli olmak üzere kamuoyu ile karar al›c›lar aras›ndaki etkileflimin boyutlar›ndan bahsedilecek. Bu etkileflimin anlafl›lmas›nda demokratik yap›, siyasi rejim, medyan›n rolü ve kamu diplomasisi konular›na de¤inilecektir.

Elit kavram› hükûmet içerisindeki karar al›c›lar öncelikli olmak üzere (örne¤in, Baflbakan, bakanlar ve üst düzey dan›flmanlar) medya, akademi, sanat, sivil toplum ve ifl dünyas› içerisinde güç sahibi olan bireyleri de kapsamaktad›r.

KAMUOYU ‹LE KARAR ALICILAR ARASINDAK‹ ‹LET‹fi‹M‹N BOYUTLARI Kamuoyu ile karar al›c›lar aras›ndaki iletiflimin çeflitli seviyeleri bulunmaktad›r. Burada dört farkl› boyuttan bahsedilecektir: Birinci olarak kamuoyu, hükûmetin kararlar›n›, elitlerin yönlendirmelerinden etkilenerek, hükûmetin liderlik konumunun getirdi¤i üstünlükten etkilenerek ya da genel olarak hükûmetin ald›¤› kararlar› desteklemeye meyilli olmas› nedeniyle destek verebilir. Bu denklemde kamuoyunun politikan›n belirlenmesinde çok az, belki de hiç etkisi olmamaktad›r ve do¤rudan elitlerin verdikleri yönlendirme ve reaksiyona dayal› bir hareket söz konusudur. Bu yaklafl›m, özünde elitlerin ve karar al›c›lar›n kamuoyunu yönlendirmesi gerekti¤ini savunur.

Bu yaklafl›mda öne sürülen varsay›mlar aras›nda hükûmetin kamuoyunun gözünde kararlar›n› meflrulaflt›rmaya çal›flmas› önemli bir politik araçt›r: Hükûmetler bazen belirli bir d›fl politikay› kamuoyunun deste¤ini kazanmak üzere öne sürebilir ve kendi karar›n› meflrulaflt›rmak üzere kullanabilir. Bu durum genellikle iç çekiflmelerin ve s›k›nt›lar›n yükseldi¤i bir dönemde bir devletin savafl veya çat›flmaya girmesiyle (veya parças› olmas›yla) ortaya ç›kmaktad›r. Bu sayede hükûmet kamuoyunun dikkatini iç sorunlardan destek kazanmak üzere d›fl politikaya çekebilir. Bu süreçteki mekanizma ise kamuoyunun bayrak etraf›nda bütünleflmesi, birleflmesi (rally around the flag) olarak tan›mlanmaktad›r. Bu kavram, liderlerin k›sa dönemli bile olsa kamuoyundan daha fazla destek almak üzere savafl ve çat›flmaya meyil göstermesi olarak tan›mlanabilir. Hükûmetin ya da liderin iç politikada ald›¤› karar›n› elefltirecek kamuoyu d›fl politikada ciddi bir problemle karfl› karfl›ya kalan devletin destek almas› için tavr›n› de¤ifltirebilir. Bu sayede bir anda elefltirilecek konular ortadan kalkar ve vatandafl hükûmete d›fl politika konusu sebebiyle daha fazla destek vermeye bafllar.

Bu tür siyasi yaklafl›mlar genellikle d›fl politikada dikkat da¤›tma, oyalama (diversionary) olarak nitelendirilmektedir. Örne¤in, Obama Yönetimi’nin Arap Bahar› sebebiyle ç›kan Libya savafl›nda taraf olmas› ve NATO arac›l›¤›yla harekat bafllatmas›, Baflkan Obama’n›n iç politik sorunlardan kamuoyunu uzaklaflt›rmas› olarak de¤erlendirilmifltir. Ekonomik kriz ve iflsizlikle bo¤uflan ABD halk› Arap Bahar›’n›n getirdi¤i demokratikleflme dalgas›n›n Libya’da kendi ç›karlar›n› etkiledi¤ini düflünerek bir anda Baflkan Obama’n›n Kongre’ye dan›flmadan ve onay›n› almadan Libya’da ABD’yi taraflardan biri yapmas› dikkatleri da¤›tm›flt›r.

Dikkat da¤›tma yaklafl›m› her ne kadar akla makul gelse de akademik çal›flmalar hükûmetlerin benzer bir d›fl politikay› güttüklerine dair kuvvetli bir destek gösterememifltir. Belki burada önemli bir nokta; liderler hiçbir zaman aç›kça kamu-

69

4. Ünite - Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi

oyunu herhangi bir neden sebebiyle yönlendirdiklerini (özellikle savafl ve çat›flma konusunda) kabul etmeyeceklerdir. Fakat bu yaklafl›m özünde elitler ve karar al›c›lar taraf›ndan kamuoyunun yönlendirildi¤ini savunur. ‹kinci bir bak›fl aç›s› ise kamuoyunun d›fl politika yap›m› sürecinde sürekli de¤erlendirildi¤idir. Bu yaklafl›ma göre kamuoyu, özellikle elimine edilmeye çal›fl›lan ve kamuoyunun büyük oranda karfl› ç›kaca¤› politikalar için kullan›lmaktad›r. Burada kamuoyunun siyasetçilerin belirli bir politikay› seçmelerini do¤rudan etkiledikleri düflünülmemekle beraber elde bulunan seçim opsiyonlar› aras›nda hangisinin tercih edilebilece¤ine yön verebilece¤i kan›s› yer almaktad›r. Yani, kamuoyunun de¤erlendirmesine göre alternatif politika opsiyonlar› aras›nda bir yönelimin takip edilmesi beklenir. Kamuoyu bir anlamda hangi d›fl politika karar›n›n seçilebilece¤ine dair k›s›tlamalar› belirlemektedir. Karar al›c›lar›n buna izin vermesinin sebebi ise gelecekteki seçimlerde ald›klar› karara istinaden kendilerinin cezaland›r›lmamalar›d›r. Bir anlamda gelecekte elde edecekleri önemli bir ç›kar için kamuoyunun öne sürdü¤ü (veya destek verdi¤i) opsiyonlardan birini seçmeleri gerekir. Üçüncü bir yaklafl›m ise kamuoyunun karar al›c›lar›n hangi politikay› seçeceklerini do¤rudan etkileyebilece¤ini savunur. Bu yaklafl›m içinde kamuoyunun destek verdi¤i politikalar›n seçildi¤i ve uyguland›¤› fakat destek vermediklerinin ise uygulanmad›¤›d›r. Kamuoyunun tercihi ile uygulanan politikalar aras›nda s›k› bir ba¤ oldu¤u görülmüfltür. Alt› çizilmesi gereken nokta ise kamuoyunun hangi politikalar›n seçilebilece¤ini belirlemesidir fakat politikalar›n kamuoyunu etkilemesi de¤il. Yani, sebep sonuç iliflkisi içerisinde kamuoyunun yapt›¤› seçim sebep iken sonucun ise karar al›c›lar›n uygulad›¤› politikad›r. Bu ba¤lamda kamuoyu ‘gerçek’ karar verici olarak de¤erlendirilebilir.

Bu yaklafl›m›n ikinci bir varsay›m› ise savafl ve çat›flma konular›nda hem ayr›lan bütçeyi hem de en üst düzeydeki karar al›c›n›n kararlar›n› do¤rudan etkilediSIRA S‹ZDE ¤idir. Akademik çal›flmalar yüksek kamuoyu deste¤inin karar al›c›lar›n davran›fllar›n› uluslararas› ortamdaki unsurlardan daha fazla etkiledi¤ini göstermifltir. Bu etki içerisinde kamuoyu yoklamalar› lidere do¤rudan kamuoyunun D Ü fine Ü N Edüflündü¤ünü L‹M anlatmak için önemli bir araçt›r. Genel olarak de¤erlendirildi¤inde bu yaklafl›ma göre karar al›c›lar›n kamuoyundan d›fl politika öncelikli olmak üzere hem fikir S O R U hem de de¤erlendirme ald›¤› görülmektedir.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D ‹ K Kstandartlar AT Kamuoyu yoklamalar›n› yapan flirketlerin hem bilimsel hem de akademik do¤rultusunda çal›flmas› ve veri üretmesi sonuçlar›n geçerlili¤i için büyük önem tafl›r.

SIRA S‹ZDE

D‹KKAT

N N

Son yaklafl›m ise bahsedilen üç kuram›n farkl› noktalarda benzerliklerinden oluflmaktad›r. Bu yaklafl›ma göre kamuoyu kararlar› etkilemektedir fakat bu etkinin derecesi kamuoyunun bir politika hakk›ndaki deste¤ine göre AMAÇLARIMIZ de¤iflebilir. Bu yaklafl›ma göre kamuoyunun %59’unun destekledi¤i bir politikay› karar al›c›lar dikkate almayabilir. Fakat %60 ve üzerinde bir destekle kamuoyu tav›r belirtiyorsa bu du‹ T A P rum karar al›c›lar›n kararlar›n› do¤rudan etkilemektedir. Tek birK de¤iflkenden ve kesin olmasa da bir seviyeden bahsetmek gerekirse kamuoyunun deste¤inin derecesi karar vericileri etkilemektedir. Fakat ayn› de¤iflkenle beraber de¤erlendirilmesi geT E L E V ‹ Z Yyap›s›, ON reken unsurlar da bulunmaktad›r: Konunun ne oldu¤u, iç politikan›n seçimlerin ne zaman yap›laca¤› ve karar al›c›lar›n kamuoyu konusundaki hassasl›¤›.

Sizce hangi yaklafl›m Türkiye için en uygun modeli sunmaktad›r?

SIRA S‹ZDE ‹NTERNET

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

1

SIRA S‹ZDE ‹NTERNET

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

70

D›fl Politika Analizi

Demokrasi ve Kamuoyunun Etkisi Yukar›da bahsedilen yaklafl›mlar›n tüm devletler için eflit seviyede oldu¤unu savunmam›z mümkün de¤ildir. Tam anlam›yla elit ve kamuoyu aras›ndaki ikiflkiyi çözümleyebilmek için devletin ne derecede demokrasi oldu¤u de¤erlendirilmelidir. Kamuoyu karar al›c›lar›n uygulayabilece¤i politikalara s›n›rlamalar getirebilir fakat bunun bir derecesi bulunmaktad›r. Bu dereceyi de ülkenin demokratik yap›s› belirlemektedir.

Kamuoyunun d›fl politikaya etkisi ço¤unlukla demokratik ülkelere has bir durum olarak nitelendirilmifltir. Bu varsay›m içerisinde demokratik de¤erler ve haklar do¤rultusunda toplumun kendi fikir ve de¤erlendirmelerini demokratik bir ortamda daha rahat yapaca¤› yer almaktad›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda bu varsay›m do¤ru bir tesbittir. Dolay›s›yla demokratik ülkelerdeki toplumlar siyasi konularda fikir ve de¤erlendirmelerini daha rahat bir flekilde yapabilir ve be¤enmedi¤i konularda ise demokratik haklar›n› (örne¤in protesto, yürüyüfl, grev) kullanabilir. D›fl politika söz konusu oldu¤unda da demokratik ülkelerde toplumun bir k›sm›n›n karfl› ç›kt›¤› bir politikaya karfl›l›k çeflitli tepki mekanizmalar› kullan›labilir. Örne¤in, Bush Yönetimi’nin Irak Savafl›’nda Blair Hükûmeti ile birlikte hareket etmesine karfl›l›k ‹ngiltere’de büyük bir ço¤unluk (neredeyse 1 milyon kiflilik bir topluluk) bu karar› protesto etmifl ve savafla karfl› ç›km›flt›r. Bu protesto sonucunda da Tony Blair çeflitli sorular› cevaplamak ve halk›n karfl›s›nda ‘ifade vermek’ zorunda kalm›flt›r. Bu sorgulaman›n ancak demokratik ülkelerde olmas› beklenebilir. Sonuçta ‹ngiltere’nin Irak Savafl› konusundaki karar›nda büyük bir de¤ifliklik olmam›fl olsa da kamuoyunun al›nan d›fl politika kararlar› üzerindeki etkisinin niteli¤i demokrasi olmayan ülkelerde farkl›d›r.

Demokratik olmayan ülkelerde kamuoyunun etkisi s›n›rl› kalaca¤› gibi karar al›c›lar taraf›ndan hiç dikkate de al›nmayabilir. Buradaki etkinin derecesi liderin uygulamak istedi¤i d›fl politikan›n içeri¤ine ba¤l› olarak de¤iflebilir. Eninde sonunda her lider bask› ötesinde farkl› yöntemleri kullanarak kendisini meflrulaflt›rmak zorundad›r ve bunun için kamuoyuna ihtiyac› vard›r. Liderler, halk›n kendi politikalar›n› kabul etmelerini sa¤lamak durumundad›r. Çünkü bu politikalar sonuçta liderin alt›nda bulunan bireyler taraf›ndan (bürokratlar, diplomatlar, askerler gibi) yürütülmektedir. Bu nedenle liderler bir flekilde halk› kazanmak zorundad›r, özellikle konu d›fl politikayla alakal›ysa.

D›fl politika çal›flmalar› otoriter liderlerin toplumun dikkatini ilgili devletin içindeki kar›fl›kl›klardan d›fl politikaya çekmek için konuyu araç olarak kulland›klar›n› göstermektedir. Demokratik olmayan devletlerde liderlerin iç politikada muhalifleri göz ard› edebilece¤i düflüncesine karfl›l›k, d›fl politika analistleri içte yeteri kadar meflruiyet olmamas›ndan ötürü demokratik olmayan ülkelerde, d›fl politikan›n merkezî bir rol üstlendi¤ini belirtmektedirler. Sonuçta, otokratik lider toplumun deste¤ini kazanmaya çal›flt›¤› d›fl politikay› bu süreçle iliflkilendirebilir. Bu ba¤lamda, otokratik liderler duruma göre kamuoyuna baflvurabilir.

Demokrasi, Siyasi Yap› ve Kamuoyunun Önemi Kamuoyunun d›fl politikaya etkisinin belirlenmesinde yukar›da bahsedilen konular›n bir ad›m ötesinde de¤erlendirilmesi gereken unsur ise siyasi yap›d›r. Siyasi yap› ile kastedilen kavram içerisinde devletin hangi sistem do¤rultusunda siyasi gücü da¤›tt›¤› ve karar al›c›lar› nas›l seçti¤i yer almaktad›r.

Bu noktada sorulabilecek temel soru: Demokratik politikac›lar›n kamuoyuna karfl› hassasiyetini hangi koflullar art›r›r ya da azalt›r? Akla gelen ilk sebebin seçim-

71

4. Ünite - Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi

lerin ne zaman yap›laca¤› olabilir. E¤er politikac›lar bir sonraki dönem de görev yapmay› planl›yorlarsa kamunun ruh haline karfl› daha duyarl› olmalar› gerekir.

Bütün koflullar›n ayn› oldu¤u durumda, meclisin ço¤unlu¤u iktidar partisi veya koalisyondan olufluyorsa politikac›lar yayg›n kamuoyunun aksine davranabilir. Öte taraftan, iktidar›n güç üzerindeki hâkimiyeti ne kadar belirsizse karfl›tl›¤› ya da meyili kamuoyuna göre flekillenecektir.

Bir baflka taraftan da konunun (örne¤in, savafl karar›) etkili olaca¤›n› düflünebiliriz. Liderler, askerî bir çat›flmaya girdiklerinde görev sürelerini riske atmaya e¤ilimli olmaktad›r. Karar sonucunda görevlerini kaybedeceklerini düflünen liderler ise çat›flmaya girmekten kaç›nabilirler. Fakat burada demokratik ülkelerin liderlerinin kamuoyunu ne derecede önemseyebileceklerine dair bir çeliflki yer almaktad›r: Akademik çal›flmalar kamuoyu etkisinin farkl› demokrasilerde de¤ifliklik gösterdi¤ini ve bu etkinin politikac›lar›n kendi demokrasilerindeki seçim sistemine ba¤l› olarak yeniden seçilme endiflelerinin büyüklü¤üyle iliflkili oldu¤unu göstermifltir.

Bu çal›flmalarda dikkat çeken bir sonuç karar al›c›lar›n savafl ve çat›flmaya yönelik kararlar›nda kamuoyunun cayd›r›c›l›¤›na daha fazla dikkat etti¤idir. Bu konuda temel argüman, politikac›lar›n ülkelerindeki savafl karfl›t› duyarl›l›¤›n seçim sistemlerine dayal› olmas›na karfl› gösterdikleri hassasiyettir. Örne¤in, demokrasilerin kamuoyu tepkisine ba¤l› olan d›fl politikalar›na atfedilen al›fl›lm›fl özellikler Irak Savafl›’nda ortaya ç›kan görüntülerle uyuflmam›flt›r. Savafl karfl›t› tepkilere en çok duyarl› olmas› beklenen ABD ve ‹ngiltere, politikac›lar›n Irak Savafl›’na karfl› olan yeterli az›nl›k ve hatta ço¤unluk sa¤layan seçmene ra¤men savafla girmesi konusunda oldukça keskin bir örnek olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

Pek çok demokraside ABD’nin Mart 2003’te iflgale yönelik sald›r›s›ndan önce Irak’a karfl› savafla girmek konusunda çekinceler ve hatta güçlü muhalefet mevcuttu. Bu ülkelerin ço¤unda savafl karfl›t› olan grup ise toplumun ço¤unlu¤unu oluflturuyordu. ABD’de ço¤unlu¤a ulaflmamas›na ra¤men, Amerikan halk›n›n savafl karfl›t› gruplar› yeterli bir az›nl›¤a eriflmiflti. Yine de bu muhalefet, ABD ve ‹ngiltere’yi savafla girmekten al›koyamad›. Bu ülkelerin liderleri Birleflmifl Milletlerin onay› olmadan bir baflka özerk devlete tek tarafl› sald›r› hakk›n› kendilerinde görmüfllerdir. Tüm dünya kamuoyu ve elitelerin alg›s› Bush ve Blair Yönetim’lerinin isteksiz olmak bir yana savafl ç›karmak için hevesli olduklar›n› ve yerel ve uluslararas› karfl›tl›¤a ra¤men bunu yapmaya haz›r olduklar›n› düflünmüfltür.

Bunun aksine, kamuoyu tepkisine daha az duyarl› olmas› beklenen ‹spanya ve ‹talya, halk›n kabul etmedi¤i bir politika konusunda kamuoyunun hükûmeti zorlad›¤› durumlar için uygun örnek olmufllard›r. Bu demokrasiler aras›ndaki fark bizi, siyasi sistemler aras› bir karfl›laflt›rmaya yöneltmektedir. Burada karfl›laflt›r›lan sistemler ise baflkanl›k sisteminin parlamenter sistemine göre kamuoyu tepkisine daha duyarl› olup olmad›¤›d›r.

Sizce, bir devletin demokrasi olmas› kamuoyunun d›fl politika üzerindeki etkisini nas›l SIRA S‹ZDE yönlendirebilir?

Baflkanl›k Sistemi

2

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Baflkanl›k sistemindeki siyasi güç da¤›l›m› parlamenter (ya da nispi temsil) sisteme S O R U yerine getirk›yasla toplumun isteklerini savunmaya e¤ilim gösterir ve arzular›n› meye karfl› daha duyarl›d›r. Yönetim sistemi, siyasi güç odaklar›n›n kamuoyundaki de¤iflimlere karfl› daha duyarl› olmak üzere kurulmufltur. Buradaki en önemli D‹KKAT kriter baflkanl›k sistemlerindeki politikac›lar›n duyarl›l›klar›, konular›n› seçildikleri SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

SIRA S‹ZDE

N N

S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

72

D›fl Politika Analizi

bölgelerdeki bireylerin önceliklerini ve isteklerini yans›tacak flekilde ayarlamalar› unsuruna dayanmaktad›r.

Vatandafl›n verdi¤i her oyun karfl›l›¤›n› bulmad›¤› baflkanl›k sistemindeki önyarg› kamuoyunun s›n›rl› etki tafl›yabilece¤ine yönelik olsa da teoride bu sistemin halk›n hislerine ve önceliklerine daha duyarl› oldu¤u yer al›r. Baflkanl›k sistemi olan devletlerde politikac›lar›n kamuoyuna karfl› hassasl›¤›n›n daha yüksek oldu¤u düflünülebilir. Tan›ma göre, baflkanl›k yar›fl›nda tek bir kazanan olabilir. Bu sebeple, baflkanl›k sistemlerinde baflkan›n seçimi iki bask›n parti aras›ndaki rekabet (ya da Fransa’daki iki türlü oylama gibi, koalisyonlar) taraf›ndan yönetilir. Bu da baflkanl›k yar›fl›ndan küçük partilerin silinmesi anlam›na gelir. Meclis üyeleri (baflkan yard›mc›lar› ve kabine üyeleri dahil olmak üzere) bölgelerden seçilirken kazanan baflkan›n ulusal bir adayl›¤›n›n olmas› gerekir. Sonuç olarak, hükûmet ulusal kamuoyuna karfl› daha duyarl› olurken, parlemento üyeleri (ya da ABD’deki gibi Kongre üyeleri) ulusal atmosferin d›fl›nda yerel ç›karlar ve duyarl›l›kla seçilmektedir. Bu ba¤lamda d›fl politikan›n oluflum ve idaresinin baflkan taraf›ndan belirlendi¤i baflkanl›k sistemlerinde kamuoyu tepkisine en çok duyarl› devlet olmas› gerekti¤i öne sürülebilir.

Burada incelenebilecek en önemli örnek Irak Savafl›’d›r. Bu savafl›n bafllamas›ndan önce savafl karfl›t› seçmenlerin ABD komuoyunun ço¤unlu¤unu oluflturamamas› Bush Yönetimi’nin savafla girme karar›n› meflrulaflt›rmas›na dolayl› destek sa¤lam›flt›r. Burada incelenmesi gereken üç faktör; Baflkan Bush’un yeniden seçilme endiflesi aç›s›ndan önem tafl›yan savafl karfl›t› seslerin etkisini daha da azaltm›flt›r. ‹lk olarak, di¤er adaylar›n seçimde en yüksek kamuoyu yerine, en yüksek say›da seçmen oyu alma endiflesi artm›flt›r. Baflkanl›k sisteminde al›nan oydan çok hangi bölgede oyun al›nd›¤› önemlidir. Bu nedenle verilen oylar verildikleri bölge baz›nda de¤erlendirilir ve seçilen kifli do¤rudan seçildi¤i bölge halk› taraf›ndan sorumlu tutulabilir. ‹kinci olarak, partilerinin ulusal platformunu desteklemek için yar›flan bölge adaylar› sayesinde iki partili seçimlerin ulusal kamuoyuna odaklanma e¤ilimi güçlü bir parti disiplini gerektirmektedir. Bu güçlü parti liderli¤inin yard›m›yla siyasi rekabet seçmenlerin ilgisini ulusal meselelere yönlendirmifltir. Bir nevi, d›fl politika önceli¤ini yitirebilir. Üçüncü olarak, ABD Anayasas›’nda belirtilen güçler ayr›l›¤› ilkesi, hem yasama hem de yürütme organlar›n›n politika oluflturma sürecide kamuoyu etkisine aç›k olmas›n› gerektirir ve bu durum di¤er yandan, parlamento sistemlerinin aksine, baflkan›n gensoruya karfl› dokunulmaz olmas›na neden olur.

Bu üç faktöre dayanarak Irak Savafl›’nda ABD kamuoyunun al›nan kararlar ve uygulamalar üzerindeki etkisi s›n›rl› kalm›flt›r. Son olarak yap›labilecek bir hat›rlatma da siyasilerin ve medyan›n Irak Savafl› hakk›nda kamuoyunu yanl›fl bilgilendirdi¤ini unutmamak gerekir (örne¤in, Colin Powell’in Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyi’nde yapt›¤› konuflmada verdi¤i tarafl› ve k›s›tl› deliller arac›l›¤›yla savafl› meflrulaflt›rmaya çal›flmas›). Medyan›n bu ve benzer etkileri bir sonraki k›s›mda tart›fl›lacakt›r.

Parlamenter Sistem Baflkanl›k sistemlerin aksine, parlamenter (nisbi temsil) sistemi ulusal seçim yetkisi oluflturmak ya da kamu politikas›n›n yönünü de¤ifltirmek konusundaki temel unsurdan yoksundur. Nisbi temsil sistemlerinin koflullar› göz önüne al›nd›¤›nda, seçmen kitlesinin da¤›n›k olmas› ve küçük partilerin tikel meselelere hitap etmesi genifl çapl› d›fl politika kararlar›nda kamuoyunun etkili olamayaca¤›n› savunur.

73

4. Ünite - Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi

Parlamenter sistemin daha fazla duyarl›l›k oluflturma konusundaki bir baflka etkisi de seçilmifl lideri destekleme güdüleriyle ilgilidir. Bu güdü, koalisyon hükûmetlerinde tek kutuplu iktidar-muhalefet kümelenmesine oranla daha zay›ft›r çünkü karar al›c›lar›n yönetim alanlar› çok da¤›n›kt›r ve dolay›s›yla etkisi daha azd›r.

Sonuç olarak, riskten kaç›nan siyasiler, mevcut liderden korku duyabilirler ve ç›karlar›na ayk›r› hareket etmek istemeyebilirler. Ayn› flekilde koalisyonun bozulmas› erken seçimi gündeme getirebilir ve d›fl politik kararlar ask›ya al›nabilir. Keza seçimlerin yaklaflmas› hem parlamenter hem de baflkanl›k sistemleri için d›fl politikada sakin bir süreç geçirilmesini yak›ndan etkiler. Bu nedenle koalisyon hükûmetlerinde kuvvetli bir kamuoyu yaratmak d›fl politika ba¤lam›nda pek mümkün de¤ildir. Öteki taraftan bak›ld›¤›nda da koalisyon nedeniyle bölünmüfl bir kamuoyunun ortak bir görüfl belirterek belirgin bir d›fl politika karar›na destek vermesi pek beklenemez. Ancak bir savafl veya sald›r› durumunda bütün siyasi partilerin ve kamuoyunun birleflmesiyle devletin ortak ç›karlar›n›n güdülmesi için tek bir d›fl politika karar› öncelik kazanabilir.

Tek partili hükümetlerin oldu¤u parlamenter sistemlerde ise baflkanl›k sisteminde oldu¤u gibi tek bir lidere ba¤l› olarak d›fl politika yap›m›nda kamuoyunun dinlenmesi söz konusu olabilir. Hem yürütme hem de yasama da önemli pozisyonlar› tutabilen tek bir parti kamuoyundan da faydalanabilir. 1 Mart Tezkeresi bu duruma örnek gösterilebilir. Yap›lan çal›flmalarda hükûmetin, ABD askerine Türkiye s›n›rlar› içerisinden geçifline izin vermesine yak›n bakt›¤› de¤erlendirilirken kamuoyunda buna karfl› önemli bir tepki bulundu¤uydu. Tezkere, Meclis bünyesinde görüflülmüfl olsa da kamuoyunun karar al›c›lar üzerinde etkili oldu¤unu söyleyebiliriz. Tek parti hükûmeti oldu¤u için de hükûmetin davran›fl› bütünsellik göstermifl ve koalisyon hükûmetine k›yasla daha belirgin bir flekilde oluflmufltur. Bu ba¤lamda tek partili parlamenter sistem içerisinde kamuoyu üzerinde daha etkili olunabilece¤i savunulmufltur.

Parlamenter sistemlerde ç›kmaza girildi¤inde ise baflkanl›k sistemlerinden farkl› olarak yap›labilecek opsiyonlardan biri referanduma gidilmesidir. En etkili kamuoyu yoklamas› olarak referandumlar hem iç hem de d›fl politika konular›nda toplumun de¤erlendirmelerini almak üzere kullan›labilir. Parlamenter sistemlerde bu opsiyon her oyun karfl›l›¤›n›n al›nd›¤› için baflkanl›k sistemlerine k›yasla önemli bir avantaj sa¤lamaktad›r.

Sonuç olarak her iki siyasi sistemin çeflitli avantaj ve dezavantajlar› bulunmaktad›r. En kötü durum çok partili hükûmetlerin d›fl politika yap›m› ve bunun içerisinde s›n›rl› seviyede kamuoyunun etki sahibi olaca¤›d›r. Sonra gelen düzen ise Baflkanl›k sistemidir. Sistemin kurulumu nedeniyle kamuoyunun daha etkin oldu¤u bir düzen mevcuttur ve pek çok aç›dan kamuoyu ile karar al›c›lar etkileflim içerisindedir. Demokratik bir siyasi düzen oldu¤u da varsay›l›rsa kamuoyunun en etkin flekilde bu sistem içerisinde d›fl politika üzerinde hak sahibi olaca¤›n› savunabiliriz. Belki de olmas› zor fakat oldu¤unda ise en avantajl› sonuçlar› do¤urabilecek düzen ise Tek partili hükümetlerin kuruldu¤u parlamenter sistemde meydana gelmektedir. Oylar›n ço¤unlu¤unu alan parti do¤rudan kamuoyunun genifl bir kitlesiyle etkileflim içerisindedir. Kamuoyu da ayn› flekilde her oyun karfl›l›¤›n›n oldu¤unu bilerek d›fl politika konular›nda kendi fikirlerini karar al›c›lara iletebilir.

M A K Against ALE Chan, Steve ve Safran, William (2006). “Public Opinion as a Constraint War: Democracies’ Responses to Operation Iraqi Freedom”, Foreign Policy Analysis. Cilt 2, Say› 2, s. 137-156.

N MAKALE

74

D›fl Politika Analizi

MEDYA VE DIfi POL‹T‹KA

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

Medya karar al›c›lardan topluma ulaflt›r›lacak bilginin geçti¤i süreçleri kontrol eder. Bu kontrol mekanizmas›n›n iki yönlü oldu¤unu söylemek gerekir. Bir yandan medya topluma verilecek bilgiyi üretirken kendi kaynaklar›n› kullanarak hareket edebilir ve hükûmetin bilgi almas›n› da sa¤layabilir. Medya bir anlamda topSIRA S‹ZDE luma verilecek bilginin koruyucusu ve ileticisidir. Bu nedenle de meyda bir taraftan hükûmetin sözcüsü olarak rol al›rken bir taraftan da hükûmetin gizli tutmak istedi¤i noktalar› a盤a ç›karmaya ve yay›mlamaya çal›fl›r. Ayn› anda d›fl politika yaD Ü fi Ü N E L ‹ M p›m›na dâhil bireyler medyan›n verece¤i bilgiye de ba¤l›d›rlar. Devletin kendine ait kaynaklar› kadar medyadan gelecek bilgilerin de kontrol edilip karar sürecinde O R U kullan›lmas›Smümkündür.

Bu ünite içerisinde D ‹ K K A Tkullan›lan medya kavram› televizyon kanallar›, gazeteler ve di¤er formatlar arac›l›¤›yla halka sunulan görsel ve yaz›l› bas›n› kapsamaktad›r. Sadece haber kanal› olarak yer alan kurulufllar (örne¤in, NTV, CNN, Al-Jazeera) bu kavram›n en önemli akSIRA S‹ZDE törlerdir.

N N

Öte yandan, meyda hükûmetten gelecek bilgilere de ba¤l›d›r. Medyan›n sahip AMAÇLARIMIZ oldu¤u kaynak ve bilgiye ulaflma yetene¤i devletin elindeki kaynaklara k›yasla çok k›s›tl›d›r. Bu büyük avantaj ise hükûmetin medya üzerinde güç sahibi olmas›na ve K ‹ Tetmesine A P onu manipüle f›rsat vermektedir. Hükûmetin ulaflt›rmak istedi¤i bilgiyi arzu etti¤i flekilde medyaya vermesi de hükûmet-medya aras›ndaki iliflkide belirleyici olmaktad›r. Sonuçta ulafl›lmak istenilen ise haberlerin arzu edildi¤i flekilde suT Ekamuoyunun LEV‹ZYON nulmas› ve istenilen flekilde yönlendirilmesidir.

D›fl politika ajandas›n› oluflturan hükûmet yetkilileri oldu¤u için d›fl politikayla alakal› konularda toplant› yaparak kriz masas› oluflturarak ve baflka devlet liderleri ve yetkilileriyle görüflerek süreci kontrol ederler. Bürokratlar, kimlikleri gizli ol‹NTERNET mak üzere medyaya bilgi s›zd›rabilir ve kendi söylediklerini do¤rulamak ve kendi taraflar›n› kuvvetlendirmek üzere hareket edebilirler. Ayn› flekilde ordu ve medya aras›nda da bir çekiflme mevcuttur. Ordunun medyayla mesafeli iliflkisi resmî bilgilerin ve orduyla alakal› konular›n gizli kalmas›na dayal›d›r. Medya iflin içine girdi¤indeyse genellikle sonuçlar›n ne olaca¤› ve olaylar›n nas›l etkilenebilece¤i kestirilemez. Dolay›s›yla da ordu, medyan›n her türlü hareketinden ve askerî operasyonlara olan yak›nl›¤›ndan rahats›zl›k duyar. Medya ile bir anlaflmaya var›ld›ktan sonra bilgilerin ulaflt›r›lmas› ancak her taraf›n memnun olaca¤› sonuçlar›n ortaya ç›kmas› için önemlidir.

Bir yandan, medyan›n tarafs›z ve do¤ru haberi topluma sunma sorumlulu¤u bulunmaktad›r. Bu sorumlulu¤un en önemli parças› ise tarafs›z bir flekilde bilgi sunmaya day›l›d›r. Öte yandan, medyan›n bir baflka amac› ise siyasi ajanday› kontrol etmektir. D›fl politika söz konusu oldu¤undaysa devletin ulaflamayaca¤› bilgilere ulaflarak siyasileri yönlendirme ve elitist bir güç kazanma arzusu vard›r. Bir anlamda medya siyaset yap›c›lar›n hangi konulara dikkat etmeleri gerekti¤ini belirlemek ve siyasetin vazgeçilmez bir parças› olmak ister. Bu amac›n içerisinde halk›n da herhangi bir konu hakk›nda ne düflünebilece¤i ve nas›l hareket edebilece¤i üzerinde rol oynamak ister.

Medyan›n güç kazanabilece¤i bir baflka boyutu da orduya veya devletlere ait gizli bilgileri elde etmesi ve kamuoyuna sunmas›d›r. WikiLeaks skandal› ve Amerikan ordusuna ve hükûmetine ait bilgilerin ortaya ç›kmas› tarihte iz b›rakm›fl bir

4. Ünite - Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi

olayd›r. ABD ordusunda asker (ve yarg›lanmakta) olan Bradley Manning’in gizli bilgileri kolayl›kla elde etmesi ve daha sonra Juilian Assange’a ulaflt›rmas›yla ABD’li yetkililerde büyük bir endifle ortaya ç›km›flt›r. Elde edilen diplomatik yaz›flmalarda ve medya taraf›ndan yay›mlanan bilgilerde ABD’li yetkililerini bulunduklar› ülkelerdeki diplomatlar ve bürokratlar hakk›nda söyledikleri ve kimlerin bu kiflilere bilgi verdi¤i gün yüzüne ç›km›flt›r. Bu durum, istihbarat sa¤layan devlet birimleri için de ciddi problemler yaratm›flt›r. WikiLeaks sonucunda medya arac›l›¤›yla iletilen bilgiler kamuoyunun önemli konularda gizli bilgilere ulaflmas›na arac› olmufltur.

Bu durumun Afganistan ve Irak Savafllar›nda ABD’nin d›fl politika önceliklerine yön verdi¤i ve de¤iflikliklere sebep oldu¤u düflünülmektedir

Sosyal Medya Bir baflka aç›dan de¤erlendirildi¤inde medya bafll›¤› alt›nda sosyal medyaya yer ay›rmak gerekir. Günümüzün küreselleflen dünyas›nda insanlar ve topluluklar aras›ndaki uzakl›klar k›salm›fl ve hatta yok olmufl durumdad›r. ‹nternet ba¤lant›s›yla dünyan›n herhangi bir yerinden bireyler birbirleriyle rahatl›kla iletiflime geçebilmektedir. Facebook, Twitter, YouTube arac›l›¤›yla insanlar dakikas›nda yaz›l› ve görsel bilgiyi birbirleriyle paylaflabilmektedir. Bu sayede dünyan›n herhangi bir yerinde ortaya ç›kan bir durum sosyal medya arac›l›¤›yla an›nda dünyan›n her taraf›yla paylafl›labilmektedir.

Sosyal medyan›n önemi ise bireylerin kullanabilece¤i araçlar› art›rm›fl ve kuvvetlendirmifl olmas›d›r. Her birey bir gazeteci gibi olaylar› görüntüleyebilmekte ve gerçekte olanlar› gözönüne serebilmektedir. Bunun yan›nda sosyal medya arac›l›¤›yla bireyler anlaflarak topluluklar› bir araya getirebilir ve gruplaflabilir. Bu durumun en önemli örne¤i Arap Bahar› süresince bir çok Orta Do¤u ülkesinde gözlemlenmifltir. Bireyler, sosyal medya arac›l›¤›yla iletiflime geçerek ülkelerindeki diktatör rejimlere karfl› demokratik protesto hareketleri düzenlemifl ve toplumu örgütlemifllerdir.

Medya Kamuoyunu Nas›l Etkiler?

Bu bafll›k alt›nda bir çok unsurdan bahsetmek mümkündür fakat öncelik verilmesi gereken madde ise televizyondur. Medya, televizyonda kulland›¤› görüntüler arac›l›¤›yla kamuoyunu en kuvvetli flekilde etkilemektedir. Televizyonda sunulan görüntüler do¤rudan bireylerin görsel bilgiye ulaflarak konu üzerindeki tav›r ve tutumlar›na tesir edebilmektedir. Olay›n nas›l sunuldu¤u, izleyicilerin olay› nas›l yorumlayaca¤› ve konuyla ilgili bilginin nas›l kullan›laca¤›n› belirler. Medyan›n bilgiyi sunuflunun iki flekli olabilir: Birincisi, sunulan bilginin tarafl› olmas› ve görsel malzemenin içeri¤inin ne oldu¤una dayal›d›r. Örne¤in, Irak savafl›n›n ABD medyas›nda ve uluslarararas› medyada nas›l sunuldu¤unun fark›na bakarak anlayabiliriz. Irak Savafl› hakk›nda elde edilen bilgiler bütün ç›plakl›¤›yla Türk medyas›nda gösterilirken bu durum neredeyse hiçbir flekilde ABD medyas›nda yer almam›flt›r. En basit bir k›yaslamayla; CNN’in ABD’de Irak savafl› üzerine verdi¤i görsel ve sözel bilgilendirmeyle CNN International’›n kulland›klar› aras›nda ciddi farklar bulunmaktayd›. Bunun en bafl›nda da CNN International’da daha fazla savafl, Irak’ta yer alan zulüm ve zorluklar›n alt› çizilmekteydi ve ölen ABD askerleri kadar Irak halk›n›n durumu hakk›nda da bilgi vermekteydi. Fakat ABD’de yay›mlanan CNN’de buna benzer görüntüler neredeyse hiç gösterilmemekteydi. Bu fark da vatandafl›n konu hakk›nda hangi bilgiyi ald›¤›n› ve buna istinaden nas›l hareket edece¤ini ve karar al›c›lar› nas›l de-

75

76

D›fl Politika Analizi

¤erlendirece¤ini etkilemifltir. Ayn› flekilde, Türkiye’de kullan›lan görsel ve sözel malzemeler de ABD üzerinde olumsuz de¤erlendirmelerin yap›lmas›na ve toplumun anti-Amerikan de¤erlendirmesinin kuvvetlenmesine neden olmufltur. Bu durum bir çok ulusal ve uluslararas› çal›flmada kan›tlanm›flt›r.

Ayn› flekilde, benzer bir durum da ABD askerlerinin 1992 senesinde Somali’ye kurtarma operasyonu için gittiklerinde yaflad›klar›n›n televizyon yay›nlar›nda nas›l resmedildi¤ini akla getirmektedir. Somali’de ABD’li askerlerin sald›r›ya u¤ramas› ve 18 askerin öldürülmesi ve bir k›sm›n›n yerlerde sürüklenmesinin televizyonda gösterilmesi, ABD kamuoyunun konu üzerindeki de¤erlendirmelerini do¤rudan etkilemifltir. Bu olay toplumun operasyona verdi¤i deste¤i derinden etkilemifltir. ‹kinci olarak ise yanl›fl bilgilendirmeden ve bunun için kullan›lan görsel malzemeden bahsedebiliriz: Körfez savafl›nda ABD Saddam Hüseyin’i kötülemek ve despot bir lider oldu¤unu ABD halk›n›n akl›na yerlefltirmek üzere her türlü propaganda yap›l›rken ilginç yöntemler kullan›lmaktayd›. Bunlardan birinde CNN (Körfez Savafl› sürerken) petrole bulanm›fl karabataklar› ve deniz kufllar›n› göstererek bu kötülü¤ün Saddam taraf›ndan yap›ld›¤›n› iddia etmiflti. Bu imaj, ABD halk›n›n Saddam’a karfl› besledi¤i olumsuz duygular› kuvvetlendirerek kendisini düflmanca de¤erlendirmesine sebep olmufltur. Hâlbuki bu resimler Alaska’da meydana gelen bir petrol ak›nt›s› sonucunda petrole bulanm›fl kufllara ait resimlerdi. Fakat CNN Saddam’›n insan ve hayvan hayat› ay›rmadan herkese zulüm edebilece¤ini kan›tlamak üzere bu flekilde bir haber yapm›flt›. Kullan›lan yöntem çok etkili olmufltu fakat kamuoyu yanl›fl bilgilendirilerek yönlendirilmiflti.

Bu tart›flmadan ç›kar›labilecek önemli bir nokta ise d›fl politika söz konusu oldu¤unda kamuoyunun medyan›n verece¤i bilgiye ihtiyaç duymas›d›r. Konu d›fl politika oldu¤unda bireylerin medyaya olan ba¤›ml›l›¤› artmakta ve medyadan gelecek bilgilere daha fazla ihtiyaç duymaktad›r. Söz konusu olaylar›n arka plan› kamuoyu taraf›ndan bilinmedi¤i için ve do¤ru bilgiye bireyler kendi etraflar›ndan veya içinde bulunduklar› sosyal a¤lardan kolayl›kla ulaflamad›klar› için medyan›n sa¤layaca¤› bilgilendirmeye ihtiyaç duyarlar. Bir nevi, medya konu hakk›nda kamuoyunun bilgi alabilece¤i en önemli kaynaklar aras›nda gelmekte ve bireylerin d›fl politika de¤erlendirmelerinin belirlenmesinde rol oynayabilmektedir.

Medyan›n Bilgiyi Sunarken Kulland›¤› Araçlar SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

Medyan›n kamuoyu üzerindeki etkisinde dikkat edilmesi gereken iki kavram yer S‹ZDE almaktad›r.SIRA Bunlardan birincisi priming’dir. Priming, bir konunun baflka konulara k›yasla daha etkili hâle getirilmesi ve bireyin zihninde etkinlefltirilmesi olarak tan›mlanabilir. medya baz› konular› kenarda b›rakarak baz› konulara önD Ü fiBu Ü N Esayede L‹M celik vermekte ve izleyicilerin ve okuyucular›n ak›llar›nda belirli bir do¤rultuda mesaj b›rak›labilir. Bu durum da hükûmetlerin, liderlerin ya da politikalar›n nas›l S O R U de¤erlendirildi¤ini ve dolay›s›yla vatandafl›n tav›r ve tutumlar›n› etkileyecektir.

D ‹ K K A T tam karfl›l›¤› olmad›¤› için orijinal haliyle kullan›lmaktad›r.

Priming kavram›n›n

PrimingSIRA sürecini S‹ZDE flu flekilde aç›klayabiliriz: Kamuoyu bir çok konuda sürekli bilgi al›r. Al›nan her bilginin ak›lda tutulmas› ve ifllenmesi mümkün olmad›¤› için bireyler konularla alakal› k›sa bir özeti veya k›sa bilgilendirmeyi ancak hat›rlayabiAMAÇLARIMIZ lirler. ‹flte bu nokta da priming, bir anlamda toplumun baz› konularda seçici olmas›n› ve baz› konulara dikkat etmesini sa¤lar. Mesajda hangi konuya daha fazla a¤›rl›k veriliyorsa bireyler bu konular› daha rahat hat›rlaycakt›r. Hâliyle, hangi konular

N N

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

4. Ünite - Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi

hat›rlan›yorsa bu konulara üzerinde oluflturulacak de¤erlendirme ve alg› da do¤rudan konunun ba¤lant›l› oldu¤u liderler ya da sorumlular üzerindeki de¤erlendirmeleri etkileyecektir.

Karar al›c›lar ve kamuoyunun görüflü aras›ndaki iliflki karmafl›kt›r. Liderler halk›n deste¤ini alabilmek ve politikalar›n› halk›n görüflleri do¤rultusunda yönlendirmek isterler. Medyan›n etkisi ise burada önemlidir. Medya hangi olaylara dikkat verilmesi gerekti¤ini belirler ve bu olaylar› istedi¤i flekilde kamuoyuna sunar. E¤er medya bir haberi di¤er haberlere k›yasla daha fazla öne ç›kmas›n› istiyorsa o habere ait özellikleri ortaya ç›kar›r ve kamuoyunun gözünde bir imaj yaratmaya çal›¤›r. Bu sayede medya haberi belirli bir çerçeve içerisinde bilgiyi kamuoyuna sa¤lam›fl olacakt›r. Örne¤in, yüzlerce defa 11 Eylül görüntülerinin ve American Airlines yolcu uça¤›n›n Dünya Ticaret Merkezi’ne çarpmas›n›n gösterilmesi o anda ortaya ç›kan korku, endifle ve nefret gibi duygular›n pekiflmesine ve buna ba¤l› olarak da siyasilerin kamuoyu deste¤ini kolay yoldan sa¤lamalar›n› mümkün k›lm›flt›r. Yap›lan deneysel çal›flmalar göstermifltir ki Afganistan ve Irak savafllar›nda 11 Eylül sald›r›lar›n›n kamuoyuna tekrar tekrar gösterilmesi lidere verilen deste¤i art›rm›fl ve kamuoyunun Irak Savafl› karfl›t› protestolar›n›n s›n›rl› etki tafl›mas›na sebep olmufltur.

Bu nedenle bir konu tekrar tekrar kamuoyunun zihninde tutulabilirse toplum da liderleri de¤erlendirirken bu konulara dayanarak hareket edecektir. E¤er sürekli ekonomi ve iktisadi dengelerin alt› çizilerek ülkenin gidiflat› resmedilirse toplum da liderlerin bu konudaki baflar›lar›n› ya da baflar›s›zl›klar›n› önemseyecektir. E¤er terör, savafl ve çat›flma gibi konular irdelenirse ayn› flekilde bu konular liderlerin de¤erlendirilmesinde etkinlik kazanacakt›r. Bu nedenle de seçim süreçleri içerisinde hangi konular›n medyada yer ald›¤› ve hangi konulara daha fazla önem verildi¤i seçimin sonuçlar›n› etkileyebilir. ‹kincisi kavram ise çerçeveleme (framing)dir; bilginin nas›l sunuldu¤udur. Bilginin nas›l sunuldu¤u hangi çerçeve içerisinde verildi¤i davran›fllar› do¤rudan etkileyebilir. Deneysel psikoloji disiplininde yap›lan çal›flmalarda ayn› durumun farkl› flekillerde sunulmas›n›n bireylerin kararlar›n› nas›l etkileyece¤i gösterilmifltir. Örne¤in, bir epidemik sonucunda ortaya ç›kabilecek iki durum aras›nda bireylerin seçim yap›lmas› istense, bireyler, 600 kifliden 200 kiflinin kesinlikle kurtar›labilece¤i durumu, 1/3 olas›l›kla 600 kiflinin kurtar›labilece¤i duruma tercih etmifltir.

Ayn› durum kay›p olarak sunuldu¤undaysa; 600 kifliden 400 kiflinin ölece¤i ve 2/3 olas›l›kla 600 kiflinin ölece¤i belirtildi¤indeyse bireylerin riskli olan birinci opsiyonu seçti¤i görülmüfltür. Burada sunulan iki durumdan birincisi hayat›n› kaybedecek insan say›s›n› di¤eri ise yaflayabilecek insan say›s›n› belirtmektedir. E¤er hayat›n› kaybedecek insan say›s› gösterilirse bireyler daha fazla insan hayat›n› korumaya yönelik politikalar› desteklerler. Hâlbuki ayn› durum yaflayabilecek insanlar›n say›s› belirtilerek yap›l›rsa o zaman da daha riskli politikalar›n al›nmas› ve siyasilerin daha fazla insan hayat›n› kurtarmas› için destek verilmektedir. Her iki program›n da ayn› sonucu do¤uraca¤›n›n bilinmesine ra¤men bireyler her iki durum için birbirinden farkl› politikalara destek vermektedir. Bu durum bir nevi barda¤›n dolu ya da bofl taraf›n›n sunulmas›yla alakal›d›r ve hangi taraf›n sunuldu¤u kararlar› etkileyebilmektedir. Yani, ayn› sonuç söz konusu olsa da durumun nas›l yans›t›ld›¤› ve sunuldu¤u bireylerin hangi opsiyonu seçti¤ini do¤rudan etkilemektedir. Bu nedenle bir olay›n nas›l resmedilece¤i ve formatlan›p verilece¤i de ayn› flekilde bireylerin konu üzerindeki tutumlar›n› etkileyebilir ve davran›fllar›na yön verebilir. Çevçevelemenin önemli bir parças› bilginin sunumunda görsel malzemelerin

77

78

D›fl Politika Analizi

nas›l kullan›ld›¤›yla alakal›d›r. Örne¤in bir sald›r› sonucunda hangi foto¤raf ile mesaj›n iletildi¤i önemlidir. Bu foto¤rafta yararl›lar m›, hayat›n› kaybetmifl bireyler mi, etrafta zarar görmüfl mekanlar m›, yoksa konuyla alakal› baflka bir durum mu gösteriliyor? Olay›n nas›l yans›t›ld›¤› do¤rudan mesaj›n nas›l alg›lanaca¤› ve imaj›n izleyicinin akl›nda nas›l oluflturulaca¤›n› belirleyecektir. Görsel malzemeyle birlikte hangi sözel bilginin verildi¤i de izleyici ya da okuyucunun konu üzerinde oluflturaca¤› tutum ve de¤erlendirmelerin içeri¤ini etkiler. Bu ba¤lamda çerçeveleme, medyan›n kullanabildi¤i en etkili araçlardan biridir.

Medyan›n Etkisi Üzerine Üç Farkl› Model Bu bölümde kitlesel medyan›n bireyleri nas›l etkiledi¤i tart›fl›lacakt›r. Üç farkl› modelden bahsetmek mümkündür.

Hipodermik Model Bu model medyan›n verdi¤i bilginin do¤rudan bireylerin içine iflledi¤ini ve davran›fllar›n› etkilemesine dayan›r. Bu modelin isminin hipodermik olmas›n›n sebebi ise bireyleri do¤rudan etkilemesi söz konusu oldu¤u içindir. Hipodermik modelin savundu¤u argüman medyan›n do¤rudan bireyleri etkilemesi ve yönlendirmesidir.

Bu model içerisinde bireyin bilgi kontrol edebilme ya da gösterilenden farkl› bir tutuma girebilme yetene¤inin olmad›¤› savunulmaktad›r.

Asgari Etki Modeli Asgari Etki Modeli, bireylerin medyadan gelen bir mesajla karfl›laflt›¤›nda onu de¤erlendirecek ve hatta filtreleyecek birtak›m e¤ilimlere sahip oldu¤unu varsayar.

Yani birey medya karfl›s›nda tam anlam›yla savunmas›z ve etkiye aç›k de¤ildir. Dolay›s›yla medyan›n vatandafl üzerindeki etkisi s›n›rl› ya da asgari seviyededir. Özellikle seçimlerden önceki süreçte hangi adaya oy verece¤ine emin olamayan seçmenlerin kendi görüflüne yak›n olan aday›n seçim kampanyas›n› yak›ndan takip etti¤i görülmüfltür. Bu sayede bireylerin siyasi e¤ilimleri medya taraf›ndan aktiflefltirilmektedir. Asgari etki modeli, bireylerin hâlihaz›rda var olan siyasi e¤ilimlerinin medyan›n yaratt›¤› kuvvetli etkiyi filtreledi¤ini savunmaktad›r. Dolay›s›yla medya ancak varolan e¤ilimleri güçlendirme veya canland›rma etkisi tafl›maktad›r.

‹nce Etki Modeli Medyan›n gündem belirleme ve iflleme etkisini inceleyen araflt›rmalar vatandafl üzerindeki hassas etkiyi ortaya ç›karm›flt›r. Hem seçim dönemlerinde hem de önemli d›fl politika kararlar›n›n al›nd›¤› dönemlerde medyan›n ön plana ç›kard›¤› konular›n vatandafllar taraf›ndan da en önemli konular olarak kabul edildi¤i görülmüfltür. Bir nevi, medya insanlara neyi düflünmeleri gerekti¤ini söyleyemese de ne hakk›nda düflünmeleri gerekti¤ini iletebilmifltir.

Yap›lan deneysel çal›flmalar göstermifltir ki bireylerin siyasi olaylara ilgisi ve bu olaylardan ö¤rendikleri bilgiler net bir flekilde medyan›n etkisiyle de¤iflebilmektedir. Ayr›ca, siyasi bir meselenin veya tart›flman›n medya taraf›ndan tan›mlan›p sunulmas› da çerçeveleme (framing) etkisi akademik çal›flmalarda kan›tlanm›flt›r. Bu çal›flmalar ile medyan›n gündeme iliflkin olaylar› dolay›s›yla da bunlar karfl›s›ndaki alg›lar› belirleyebildi¤i ve çerçeveleyebildi¤i, yani bir olay/durum karfl›s›nda nelerin önemli ve dikkate de¤er, nelerin önemsiz oldu¤unun medya taraf›ndan belirlenebildi¤i görülmüfltür.

4. Ünite - Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi

Demokratik Düzende Medya ‹lk akla gelebilecek unsur demokratik bir ülkede medyan›n özgür olmas›d›r. ‹kinci olarak medyan›n ekonomik anlamda özgür olmas› beklenmektedir. Yani medya ekonomik güçler ve piyasa taraf›ndan bask› alt›na al›nmamal›d›r. Bu iki beklentiyi karfl›layan medyan›n baz› temel özellikler gösterecektir: Birincisi, medya, elitler ve vatandafl aras›nda arabulucu rolü üstlenecektir. ‹yi iflleyen bir demokrasi için iki kesim aras›nda bilgi ak›fl›n› sa¤layacakt›r. ‹kincisi, medya farkl› görüfllerin yer ald›¤› bir platform olacakt›r. Farkl› aç›lara sahip elitlerin, kurumlar›n ve vatandafllar›n sesini duyuracakt›r. Üçüncüsü ise etkili bir kontrolör (ya da denetçi) vazifesidir. Devlet yönetimini her daim kontrol etme flans› bulunmayan vatandafl ad›na medya, devlet ve hükûmetin ifllerini takip edecek ve sonuçta bulduklar›n› halka aktaracakt›r.

Burada belki dikkat edilmesi gereken durum ise medyan›n flirketleflmesi sürecine girerek niteli¤inin de¤iflmesidir: Medyan›n, haberlerin içeriklerini etkileyen temel özellikleri üç bafll›k alt›nda özetlenebilir. Birincisi medyan›n flirketleflmesidir: Bugün medyan›n ço¤unlu¤u, demokratik bir toplumda yaflayan vatandafllara hizmet etmek yerine kâr amac› güden flirketlerin elindedir. Bu flirketler daha fazla kâr için sürekli rekabet hâlindedir. Özellikle teknolojik geliflmelerin etkisiyle piyasada artan rekabet daha kat› bir hâl alm›flt›r. Medya flirketleri daha genifl izleyici kitlelerine ulaflmak ad›na çekici ve k›flk›rt›c› haberleri (liderler veya önemli olaylar hakk›ndaki son geliflmeler, rutin hayat çerçevesinin d›fl›na ç›kan olaylar) art›rmaya bafllam›flt›r. Bu sayede kamuoyunda herhangi bir konu üzerinde nas›l bir etki uyand›r›lmak isteniyorsa bu medya arac›l›¤›yla mümkün olabilmektedir. ‹kincisi ise medyan›n tek bir elde toplanm›fl olmas›d›r. Özellikle geliflmifl demokrasilerde birkaç büyük firma bütün medyay› tekeli alt›na alm›flt›r. Örne¤in, ABD’de 1983’te 50 civar›nda etkin medya flirketi varken; 2004’te bu say› 5’e inmifltir. Türkiye’de 2010 senesinde 30’ün üzerinde aktif medya flirketi bulunmaktad›r.

Yak›n dönemde ABD’dekine benzer bütünleflmenin gerçekleflmesi pazar içerisinde do¤al bir süreç olarak beklenmektedir.

Bu tekelleflme sürecinin ise demokrasi için olumsuz oldu¤u düflünülmektedir. Çünkü tekelleflmifl bir medyada haber çeflitlili¤i azalacakt›r. Yap›lan çal›flmalar göstermifltir ki hem gazete hem de televizyon sahibi flirketlerin haberleri tarafl› verdi¤i hatta kimi zaman hatal› verdi¤idir. Dolay›s›yla medyan›n tekelleflmesi demokrasiye zarar vermektedir ve medyan›n çeflitlili¤i Türkiye’nin demokratikleflme süreci için önemli bir avantaj olarak de¤erlendirilmelidir. Üçüncü boyut ise holdingleflmedir: Büyük flirketler sadece farkl› medya kanallar›n› sat›n almakla kalmay›p medya d›fl› sektörlerde de flirketleflmektedirler. Örne¤in, ayn› anda hem Irak Savafl› üzerine haber yapan hem de Irak’ta kullan›lmas› için silah üreten General Electric flirketi, hem NBC’nin hem de Black Hawk helikopterlerine ve Abraham tanklar›na makine üreten bir silah flirketinin sahibidir.

Ayn› flekilde Bertelsmann, hem dünyan›n en büyük yay›nevi olma iddias›ndaki Random House’un, hem veritaban› yönetimi ve finansal hizmet veren bir flirketin hem de tüm Avrupa’da birçok televizyon ve radyo istasyonunun sahibidir. Peki, bu durum neye sebep olmaktad›r? General Electric örne¤inden hareket edersek; NBC’nin savunma sanayi harcamalar›n› elefltirmesi gereken bir durumda kardefl flirketinin ç›karlar› nedeniyle bunu yapmayacak olmas› dürüst ve serbest habercili¤e ayk›r›d›r. Baflka bir etki olarak da kanallar, ciddi anlamda medya ifllevi görmek ve ciddi haberler vermek yerine, kendi a¤lar›n›n parças› olan flirketlerin tan›t›mlar›yla meflgul olacaklard›r.

79

80

D›fl Politika Analizi

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

3

Sizce, medyan›n üzerindeki etkisi nedir?

SIRA kamuoyu S‹ZDE

KAMU D‹PLOMAS‹S‹

D Ü fi Ü N E L ‹ M Kamu diplomasisi, diplomatik araçlar›n bir baflka devletin kamuoyunu etkilemek üzere kullan›lmas›n› önerir. Kamu diplomasisinin amac› di¤er devletlerin hükûS O R U geçmektense, bu devletlerin toplumlar›yla ba¤lant›ya geçilmemetleriyle iletiflime sidir. Kamu diplomasisi halk›n d›fl devletin ç›karlar›na destek sa¤lamas› için kalbinin kazan›lmas›na çabalar.

D‹KKAT So¤uk Savafl döneminde Amerikal› siyaset yap›c›lar› ve akademisyenlerin ortaya att›¤› kamu diplomasisi kavram› özünde propaganda ve iletiflim araçlar›n›n kulSIRA S‹ZDE lan›m›yla kamuoyunun etkilenmesini hedeflemektedir. Farkl› ülkelerde ve farkl› kültürlerde kamu diplomasisi arac›l›¤›yla yumuflak gücün bir parças› olarak devletler propaganda yürütebilir. Yumuflak gücün bir parças› olarak kamu diplomasisi AMAÇLARIMIZ bir devletin baflka bir toplum üzerinde kendi ç›karlar›na uygun bir ortam yaratmak üzere giriflimde bulunmas› olarak tan›mlanabilir. Yumuflak güç ile amaç, di¤er devletlerin Ksizin gibi hareket etmelerini sa¤lamakt›r. Yumuflak gücün en ‹ T istedi¤ini A P önemli özelli¤i ise zorla veya bask›yla de¤il, amaca diplomatik taktikler arac›l›¤›yla ve di¤er devletlerin önceliklerinin oluflturulmas›nda yer alarak ulaflmakt›r. Kültür, siyasi Tde¤erler E L E V ‹ Z Y Ove N kurumlar, ahlaki özü olan politikalar›n güdülmesi gibi devletleri çekici k›labilecek unsurlar arac›l›¤›yla yumuflak güç uygulanabilir.

Yak›n dönemde özellikle 11 Eylül sonras›nda ortaya ç›kan küresel anti-Amerikan imaj›n› düzeltmek üzere yo¤un bir flekilde kamu diplomasisi kullan›lmaktad›r. ‹ N T E Rolan N E T olaylar, Guantanamo ve Abu Gharib hapisaneleri dolay›s›yla Irak Savafl›’nda karfl›lafl›lan krizler, iflkence iddialar› uluslararas› çapta ABD üzerindeki olumsuz de¤erlendirmeleri kuvvetlendirmifltir. Bu geliflmeler do¤rultusunda kamu diplomasisi arac›l›¤›yla ABD farkl› toplumlar›n hem gönlünü hem de be¤enilerini kazanmay› amaçlam›flt›r.

Dolayl› olarak, kamu diplomasisinin bir amac› da bunu kullanan ülkenin uluslararas› güvenli¤ini art›rmakt›r. E¤er kamuoyu, kamu diplomasisi yapan ülkeye destek verirse bu sayede bu toplumdan kendisine gelebilecek tehditleri de s›n›rland›racakt›r.

SIRA S‹ZDE içerisinde farkl› yöntemler kullan›lmaktad›r. Bunlar›n aras›nKamu diplomasisi da görsel ve yaz›l› bas›nda olumlu haberlerin yay›nlanmas›ndan, üst düzey ziyaretlerin gerçeklefltirilmesine, kültürel faaliyetler arac›l›¤›yla toplumlar aras› ba¤lar›n D Ü fi Ü N E L ‹ M kuvvetlendirilmesi için programlar›n yürütülmesine kadar bir çok araç yer almaktad›r. Kamu diplomasisi aç›k bir flekilde bir devletin kendi ç›karlar› için baflka bir S O R U devleti bilgilendirmesi ve etkilemeye çal›flmas›d›r. Bu hedefe yönelik farkl› faaliyetler kullan›labilir fakat buradaki önemli nokta ise her faaliyet sonucunda ulafl›lmak istenilen D ‹ Kimaja K A T yönelik ilerleme olmas›d›r. Aksi taktirde yap›lan yat›r›mlar ne kamuyonu olumlu flekilde yönlendirecek ne de daha sonra uygulanacak d›fl politikalara kamuoyundan destek al›nabilecektir.

SIRA S‹ZDE Kamu diplomasisi geliflmekte olan etkili diplomasi araçlar›ndan biridir. Bu araç sayesinde devletler aras› iliflkiler daha bar›flç›l ve kamuoyu üzerinden ilerlemektedir. Kamuoyunun dikkate al›nmas› ve kazan›lmas› da devletler aras› iliflkiler için AMAÇLARIMIZ olumlu de¤erlendirilebilir.

N N

N N

Nye, Joseph KS. ‹(2008) T A P Public Diplomacy and Soft Power. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Sciences Cilt 616, 94-109.

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

4. Ünite - Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi

81

Özet

N A M A Ç

1

N AM A Ç

2

Kamuoyunun d›fl politika analizinde neden önemli oldu¤unu aç›klamak Kamuoyu, her devlet için önem teflkil eder. Bu önemin derecesi ise duruma göre belirlenmektedir. Bu ünite içerisinde öncelikle kamuoyunun karar al›c›lara yetkiyi veren ve onlardan yetkiyi alan oldu¤undan bahsedilmifltir. Bununla birlikte kamuoyu, karar al›c›lar›n kararlar›na destek vererek ifllerini kolaylaflt›rabilir veya deste¤ini çekerek zorlaflt›rabilir. Son olarak da kamuoyu d›fl politika sürecini çeflitli boyutlarda etkiyelebilir ya da bu sürece tamamen yön verebilir. Bu etkinin derecesi ise ülkenin siyasi özelliklerine, demokrasi olup olmad›¤›na ve seçim döneminin yak›nl›¤›na ba¤l›d›r. Bu bafll›klar k›saca girifl k›sm›nda incelenmifltir ve sonraki bölümlere bir alt yap› sa¤lanm›flt›r.

Kamuoyu ile karar al›c›lar aras›ndaki iletiflimin boyutlar›n› tan›mlamak Bu bafll›k alt›nda dört farkl› yaklafl›mdan bahsedilmifltir. Bu yaklafl›mlardan birincisi kamuoyunun do¤rudan karar al›c›lar›n ve hükûmetin kararlar›ndan etkilendi¤idir. Bu yaklafl›m, özünde elitlerin ve karar al›c›lar›n kamuoyunu yönlendirmesi gerekti¤ini savunur. ‹kinci yaklafl›m ise kamuoyunun d›fl politika yap›m› sürecinde sürekli de¤erlendirilmesini savunur. Bu yaklafl›ma göre kamuoyu, özellikle elimine edilmeye çal›fl›lan ve kamuoyunun büyük oranda karfl› ç›kaca¤› politikalar için kullan›lmaktad›r. Kamuoyu bir anlamda hangi d›fl politika karar›n›n seçilebilece¤ine dair k›s›tlamalar› belirlemektedir. Üçüncü yaklafl›ma göre ise kamuoyunun destek verdi¤i politikalar›n seçildi¤i ve uyguland›¤› fakat destek vermediklerinin ise uygulanmad›¤›d›r. Bu ba¤lamda kamuoyunun hangi politikalar›n seçilebilece¤ini belirlemesi önceliklidir fakat politikalar›n kamuoyunu etkilemesi de¤il. Son olarak da kamuoyu d›fl politika kararlar›n› etkilemektedir fakat bu etkinin derecesi kamuoyunun bir politika hakk›ndaki deste¤ine göre de¤iflebilir. Bu bafll›klar›n çeflitli boyular›n›n ülkenin demokratik yap›s›na ve siyasi sistemine (baflkanl›k ya da parlamenter sistem olmas›) göre nas›l de¤ifliklik gösterdi¤i bu k›s›mda incelenmifltir.

N AM A Ç

3

N A M A Ç

4

Medyan›n kamuoyunun yönlendirilmesindeki önemini analiz etmek Bu amaç alt›nda medyan›n kamuoyu üzerindeki çok boyutlu etkisi üzerine durulmufltur. Medyan›n hükûmet ile yürüttü¤ü bilgi al›flverifline ba¤l› olarak kamuoyunun nas›l etkilenebilece¤i tart›fl›lm›flt›r. Bu ba¤lamda, bilginin nas›l sunuldu¤u ve hangi bilginin birey için aktif hâle getirildi¤i bu k›s›mda anlat›lm›flt›r. Medyan›n kamuoyu üzerindeki etkisini üç farkl› modelle inceledikten sonra medyan›n demokratik ülkelerde sahip olmas› gereken özelliklere k›saca de¤inilmifltir. Son olarak da medyan›n flirketleflme sürecinin ne tür etkiler do¤urabilece¤i ve sunulan bilginin nas›l filtrelenebilece¤i tart›fl›lm›flt›r.

Kamu diplomasisinin ne oldu¤unu aç›klamak Bu son amaca istinaden yumuflak güç alt›nda kamu diplomasisi kavram› incelenmifltir. Yak›n dönem ABD d›fl politikas›nda yo¤un olarak kullan›lan kamu diplomasisi h›zla geliflmekte olan bir diplomatik araçt›r. Hükûmetlerden çok kamuoyuna öncelik vererek çeflitli sosyal ve kültürel programlar ile toplumlar farkl› devletler taraf›ndan kazan›labilir. Bu sayede olumsuz de¤erlendirmeler düzeltilebilir. 11 Eylül sonras›nda ABD’nin yürüttü¤ü tek tarafl› d›fl politikan›n sonucu olarak oluflan anti-Amerikan de¤erlendirmelerin kamu diplomasisi faliyetleriyle düzeltilmesine çal›fl›lmaktad›r. Ünitenin bu son k›sm›nda bu konuda özet bir tart›flma sunulmaktad›r.

82

D›fl Politika Analizi

Kendimizi S›nayal›m 1. Bir ülkenin kamuoyunu analiz ederken afla¤›daki de¤iflkenlerin hangisinden bu ünitede bahsedilmemifltir? a. Medya’n›n rolü b. Siyasal rejim c. Demokrasi olup olmad›¤› d. Bürokrasinin rolü e. Elitlerin kamuoyunu etkilemekteki rolü 2. Hangi akademisyen kamuoyunun d›fl politikada etkili oldu¤unu savunmufltur? a. Hans Morgenthau b. Robert Jervis c. Margaret Hermann d. Immanuel Kant e. Alexander Goerge 3. Afla¤›daki maddelerden hangisi kamuoyunun d›fl politika yap›m›ndaki önemi gösteren unsurlardan biri olarak belirtilmemifltir? a. Kamuoyu, siyasilere yetkiyi veren ve aland›r b. Seçim öncesi süreç kamuoyunun her konuda daha fazla ciddiye al›nd›¤› bir dönemdir c. Kamuoyu d›fl politika yap›m›na tamamen yön verebilir d. Kamuoyu, siyasilerin d›fl politika konusundaki kararlar›na verece¤i destekle iflini kolaylaflt›rabilir e. Ulusal ç›kar›n daha önemli oldu¤u d›fl politika konular›na kamuoyu destek verir 4. Afla¤›dakilerden hangisi kamuoyu ile karar al›c›lar aras›ndaki iletiflimin boyutlar›ndan biri de¤ildir? a. Kamuoyunun hükûmetin d›fl politikas› üzerinde bir etkisi yoktur. b. Kamuoyunun bir d›fl politika konusunda verdi¤i deste¤in seviyesi karar al›c›lar üzerindeki etkisinin derecesini belirleyebilir. c. Kamuoyunun hükûmetin d›fl politikas› üzerinde önemli bir etkisi bulunmaktad›r. d. Kamuoyu, karar al›c›lar› d›fl politikaya k›yasla iç politikada daha fazla etkileyebilir. e. Kamuoyu karar al›c›lar›n hangi politikay› seçeceklerini belirleyebilir.

5. Ünitede tart›fl›ld›¤› çerçevede demokrasi olmayan ülkelerde kamuoyunun d›fl politikaya etkisi hangi unsura ba¤l›d›r? a. Liderin savafla girmek istemesine b. Liderin kendini meflrulaflt›rmak için kamuoyuna ihtiyaç duymas›na c. Liderin tekrar seçilmek istemesine d. Liderin karar süreçlerini kontrol etmek istemesine e. Liderin demokratikleflme sürecine girmesiyle kamuoyuna daha fazla önem vermesine 6. Parlamenter sistemde kamuoyunun d›fl politika üzerindeki etkisi hakk›nda afla¤›da belirtilenlerden hangisi yanl›flt›r? a. D›fl politik konunun ne oldu¤u koalisyon hükûmetlerinde ortak bir kamuoyu yaratamaz b. Kamuoyu, koalisyon hükûmetlerinde bölündü¤ü için güçlü bir etki yaratamaz c. Tek partili parlamenter sistemlerde kamuoyunun d›fl politika üzerindeki etkisi daha fazla olabilir d. Koalisyon hükûmetlerinde erken seçim kamuoyunun tek bir d›fl politik karar› belirlemesine engel olabilir e. Referandum, parlamenter sistemlerde kullan›labilecek önemli siyasi bir araçt›r 7. Çerçeveleme kavram› hakk›nda afla¤›da söylenilenlerden hangisi yanl›flt›r? a. Bu kavram bilginin nas›l sunuldu¤uyla alakal›d›r b. Bilginin sunulmas›nda ne tür görsel ve sözel malzemenin kullan›ld›¤› önemlidir c. Bilginin içeri¤inin ne oldu¤u önemlidir d. Çerçeveleme ile amaç medyan›n siyaset ajandas›n› belirleme arzusu yer al›r e. Çerçeveleme ile kamuoyuna belirli bir do¤rultuda bilgi verilmesi amaçlanm›flt›r 8. Priming kavram› hakk›nda afla¤›da söylenilenlerden hangisi yanl›flt›r? a. Bilginin sunulmas›nda ne tür görsel ve sözel malzemenin kullan›ld›¤› önemlidir b. Priming, bir konunun di¤erlerine k›yasla daha etkili hale getirilmesi olarak tan›mlanabilir c. Priming ile siyasetçiler belirli konular›n kamuoyunda daha fazla tart›fl›lmas›n› sa¤lar d. Priming güç kazanmaya çal›flan etnik gruplar›n kulland›¤› bir araçt›r e. Priming deneysel çal›flmalar ile do¤rulanm›flt›r

4. Ünite - Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi

83

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 9. Afla¤›dakilerden hangisi medyan›n kamuoyu üzerindeki etkisini aç›klayan araçlardan biri olarak bu ünitede incelenmemifltir? a. Rasyonel etki modeli b. Asgari etki modeli c. ‹nce etki modeli d. Hipodermil model e. Çerçeveleme

1. d

10. Kamu diplomasisi hakk›nda afla¤›da belirtilenlerden hangisi yanl›flt›r? a. Kamu diplomasinde amaç di¤er ülkelerdeki toplumlar›, ço¤unlukla bir d›fl politika amac›na yönelik etkilemektir b. Medya, kültürel programlar, diplomatik misyonlar gibi farkl› yöntemler kullan›labilir c. Medyan›n kamu diplomasisinde önemi yoktur d. Kamu diplomasisi yumuflak gücün bir parças› olarak ortaya ç›km›flt›r e. ‹lk etapta So¤uk Savafl döneminde kullan›lm›flt›r

5. b

2. d 3. e 4. d

6. a

7. c 8. d 9. a 10. c

Yan›t›n›z yanl›fl ise ünitenin “Girifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise ünitenin “Girifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise ünitenin “Girifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kamuoyu ile Karar Al›c›lar Aras›ndaki ‹liflkinin Boyutlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kamuoyu ile Karar Al›c›lar Aras›ndaki ‹liflkinin Boyutlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kamuoyu ile Karar Al›c›lar Aras›ndaki ‹liflkinin Boyutlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya ve D›fl Politika” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya ve D›fl Politika” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya ve D›fl Politika” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kamu Diplomasisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

84

D›fl Politika Analizi

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Türkiye’de kamuoyu yak›n dönem öncelikli olmak üzere d›fl politika üzerinde hassas konularda önem tafl›r hâle gelmifltir. K›br›s Harekat›, Kore Savafl›, Nato üyeli¤i ve Körfez Savafl›’na girmeme karar› gibi konular›n liderlerin yönlendirilmesinde düflünebiliriz. Öte yandan, 1 Mart Tezkeresi, Mavi Marmara ve Türkiye’nin Irak Savafl›’na müdahil olmas› gibi bir konu ise kamuoyunun karar al›c›lar› etkiledi¤ini savunabiliriz. Burada eklenmesi gereken bir nokta da demokratikleflme süreci ve d›fl politika konusunun önemidir. Türkiye’nin demokratikleflme süreci ilerledikçe kamuoyunun daha etkili olabilece¤i ç›kar›m› yap›labilir. ‹kinci olarak da d›fl politika konusunun önemi artt›kça (savafla girme, otokratik liderlere müdahale gibi) kamuoyunun söylemek istediklerinin daha etkin olaca¤› savunulabilir.

S›ra Sizde 2 Demokrasiler do¤rudan halk ile iletiflime geçti¤i için kamuoyunun özellikle ciddi d›fl politika konular›nda önemli oldu¤u savunulabilir. Fakat bu etkinin karar al›c›lar taraf›ndan ne kadar ciddiye al›naca¤› ve önemsenece¤i ise d›fl politik konunun ne oldu¤uyla yak›nda alakal›d›r. Karar al›c›lar kendi ç›karlar›na yönelik bir giriflimle hareket etmek isterlerse Irak Savafl›’nda oldu¤u gibi kamuoyunu do¤rudan yönlendirmeye çabalar ve gerekirse ciddiye almayabilirler. Bu nedenle d›fl politika konusunun ne oldu¤u karar al›c›lar ile kamuoyu aras›ndaki iliflkinin içeri¤ini belirleyecektir. Demokrasi olmayan toplumlarda ise kamuoyu sadece liderin ç›karlar›na dayal› bir flekilde ve ço¤unlukla önemsenmemek üzere ilerler.

S›ra Sizde 3 Medyan›n kamuoyu üzerinde büyük bir etkisi mevcuttur. Bu etkinin seviyesi d›fl politika olay›na ba¤l› olarak de¤iflebilmektedir. Fakat yap›lan çal›flmalar göstermifltir ki toplum bilgiyi do¤rudan medyadan almakta ve buna göre hareket etmektedir. Medyan›n nas›l bir etki oluflturaca¤› ise karar al›c›lar ya da elitler ile meyda aras›ndaki iliflkinin düzenie ba¤l›d›r. Medya, tamamen karar al›c›lar›n sözcülü¤ünü yapabilece¤i gibi tam tersi bir flekilde hükûmet karfl›t› bilgi sunarak kamuoyunu etkilemeye çal›fl›r. Bu ba¤lamda, medyan›n kamuoyu üzerindeki yo¤un etkisine karfl› toplumun yapabilece¤i ideolojik tutumlar›na bakarak medyan›n siyasi davran›fllar› üzerindeki etkisini s›n›rland›rmak olabilir. Bu çözümünde s›n›rl› olabilece¤i düflünülerek medyan›n kamuoyu üzerinde ciddi etkisi oldu¤unu hesaba katarak kamuoyunun d›fl politika üzerindeki etkisi tart›fl›lmal›d›r.

4. Ünite - Kamuoyunun D›fl Politika Üretim Sürecine Etkisi

85

Yararlan›lan Kaynaklar Breuning, Marijke (2007). Foreign Policy Analysis: A Comparative Introduction. New York, NY: Palgrave MacMillan.

Chan, Steve ve Safran, William (2006). Public Opinion as a Constraint Against War: Democracies’ Responses to Operation Iraqi Freedom, Foreign Policy Analysis. Cilt 2, Say› 2, s. 137-156.

Cohen, Bernard (1973) The Public’s Impact on Foreign Policy. Boston: Little Brown.

Cowan, Geoffrey ve Cull, Nicholas J. (2008) Public Diplomacy in a Changing World The ANNALS of the American Academy of Political and Social Sciences Cilt 616, 6-8.

Davies, Graeme A.M. (2008). “Inside Out or Outside In: Domestic and International Factors Affecting Iranian Foreign Policy Towards the United States 19902004”, Foreign Policy Analysis. Cilt 4, Say› 3, s.

209-225.

Foyle, Douglas, C. (1999) Counting the Public In: Presidents, Public Opinion, and Foreign Policy.

New York: Columbia University Press.

Frensley, Nathalie ve Michaud, Nelson (2006). “Public Diplomacy and Motivated Reasoning: Framing Effects on Canadian Media Coverage of U.S. Foreign Policy Statements”, Foreign Policy Analysis. Cilt 2, Say› 3, s. 201-222.

Foster, Dennis M. ve Palmer, Glenn (2006). “Presidents, Public Opinion, and Diversionary Behavior: The Role of Partisan Support Reconsidered”, Foreign Policy Analysis. Cilt 2, Say› 3, s. 269-288.

Goldstein, Joshua S. ve Pevehouse, Jon C. (2008). International Relations: 8th Edition. New York: Pearson Longman.

Graham, Thomas W. (1994) “Public Opinion and U.S. Foreign Policy Decision Making,” David A. Deese (der.) The New Politics of American Foreign Policy. New York: St. Martin’s Press, s. 190-215.

Holsti, Ole R. (2004) Public Opinion and American Foreign Policy (Revised) Michigan: Michigan University Press.

Iyengar, Shanto ve Kinder, Donald R. (1987) News that Matters: Television and American Public Opinion Chicago: University of Chicago Press. Nye, Joseph S. (2004) Soft Power: The Means to Success in World Politics. New York: Public Affairs.

Nye, Joseph S. (2008) “Public Diplomacy and Soft Power.” The ANNALS of the American Academy of Political and Social Sciences Cilt 616, 94-109.

Page, Benjamin ve Shapiro, Robert (1992) The Rational Public: Fifty Years of Trends in American Policy Preferences. Chicago: University of Chicago Press.

Piers, Robinson (2012) “The role of media and public opinion” Steve Smith, Amelia Hadfield ve Tim Dunne (der.). Foreign Policy: Theories, Actors, Cases, New York: Oxford University Press, s. 168-188.

Russett, Bruce (1990) Controlling the Sword: The Democratic Governance of National Security. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Sobel, Richard (1993) Public Opinion in U.S. Foreign Policy: The Controversy over Contra Aid. Lanham, Md.: Rowman & Littlefield.

5

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹

Amaçlar›m›z

N N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; D›fl politika yap›m›nda, devlet seviyesinde de¤erlendirilmesi gereken unsurlar› aç›klayabilecek, Devletlere ait güç kriterlerini s›ralayabilecek, Devletlere ait özelliklerin d›fl poltika eylemlerinin belirlenmesinde ve yürütülmesinde nas›l etkili oldu¤unu aç›klayabilecek, Kültür ve ulusal rol kavram›n›n d›fl politika yap›m›n› nas›l etkiledi¤ini aç›klayabilecek, Ulusal ve uluslararas› kutuplaflman›n d›fl politika eylemlerini nas›l etkiledi¤ini irdeleyebilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • • • •

Askerî Güç Ekonomik Güç Gücün Tan›mlanmas› Karfl›l›kl› Ba¤›ml›l›k

• • • •

Ulusal Rol Kavram› Yumuflak Güç Kültür Uluslararas› Sistem ve Kutuplaflma

‹çindekiler

D›fl Politika Analizi

Devletin D›fl Politika Yap›m›

• G‹R‹fi • DEVLETE A‹T ÖZELL‹KLER • DEVLETLER‹N N‹TEL‹KLER‹ VE GÜÇ TANIMI • GÜÇ VE ULUSAL ROL KAVRAMI • YUMUfiAK GÜÇ VE DIfi POL‹T‹KA YAPIMI • KÜLTÜR VE DIfi POL‹T‹KA • KUTUPLAfiMA VE DIfi POL‹T‹KA

Devletin D›fl Politika Yap›m› G‹R‹fi D›fl politika analizinin temel yap› tafllar›ndan birisi devlet baz›nda yap›lan de¤erlendirmelerdir. Literatürdeki bir çok çal›flma devletler aras› iliflkileri d›fl politika analizi olarak nitelendirmifltir. Bu mant›ktan yola ç›karak bu ünitede devletler aras› d›fl politika karar alma süreci üzerinde durulmufltur.

Karar alma sürecinde devletler çeflitli s›n›rlamalar ve teflvikler do¤rultusunda uluslararas› siyasal sistem içerisinde etki ve güç kazanmaya çal›flmaktad›rlar. Bu de¤erlendirmeler içerisinde devlete ait özellikler bir devletin tafl›yabilece¤i d›fl politika standartlar›n› do¤rudan etkilemekte ve belirlemektedir. Bu unsurlar›n bir ço¤u fiziksel özellikler olarak de¤erlendirilmektedir. Bu nedenle ölçülebilir ve kesin kriterlere dayanarak devletlerin güç seviyeleri belirlenebilmektedir.

DEVLETE A‹T ÖZELL‹KLER Bir devletin gücünün belirlenmesinde afla¤›daki unsurlar de¤erlendirilebilir.

Askerî Güç Bir devletin askerî gücünün belirlenmesinde devlete ait asker say›s›, sahip oldu¤u tank, helikopter, savafl uça¤›, füze, donanma büyüklü¤ü ve buna benzer askerî mühimmat de¤erlendirilmektedir. Bu maddi unsurlar›n yan›nda orduya ayr›lan bütçe ve askerî harcamalar da bir ülkenin askerî gücünün belirlenmesinde kullan›lmaktad›r. Bu nedenle kolayl›kla karfl›laflt›r›labilir bir kriter olmas› aç›s›ndan ülke harcamalar›nda askerî harcama pay› seçilmifltir. Ülkelerin askerî yetenekleri ekonomik durumlar›na ba¤l›d›r. Liderler farkl› oranlarda askerî harcamalara pay ay›rabilir, ancak ekonomisi küçük olan ülkelerin yeni teknoloji gelifltirme flans› daha düflüktür. Burada önemli olan, ülkelerin askerî araçlar› savafl alan›nda kullanma becerilerinden çok, askerî teknoloji gelifltirme kapasiteleri ve yetkinlikleridir. Örne¤in ABD ve Çin küresel güç olmak için ordular›na bütçelerinden büyük pay ay›rmaktad›rlar. Ayn› flekilde orta veya küçük büyüklükteki bir ülkenin de ciddi askerî harcamalar yapmas› ve bütçesinde genifl yer ay›rmas› bu ülkenin ne derecede bölgesinde güç sahibi olmas›yla alakal›d›r.

Günümüzde askerî gücün en önemli parçalar›ndan birisi ise ülkenin nükleer ve biyolojik silah sahibi olup olmad›¤›d›r. E¤er bir ülke bu tür askerî güce sahipse uygulayabilece¤i d›fl politika da cayd›r›c›l›¤› bir o kadar etkili olabilmektedir. Nitekim, So¤uk Savafl süresince sahip olunan nükleer füze say›s› ABD ve SSCB aras›ndaki dengelerin sa¤lanmas›nda kullan›lan en önemli unsular aras›nda yer alm›flt›r.

Bu kriterler do¤rultusunda bir ülkenin askerî gücü belirlenebilir.

88

D›fl Politika Analizi

Ekonomik Güç Askerî gücü tamamlayan en önemli güç ekonomidir. Ekonomik güç bir devletin sahip oldu¤u iktisadi hacimdir. Gayrisafi Millî Has›la (GSMH)’n›n büyüklü¤üne veya kifli bafl›na düflen gelire bak›larak bir ülkenin ekonomik gücü belirlenebilir. Her ne kadar bu kriter borçlanma oran›n›, cari aç›k miktar›n›, sanayileflme seviyesini ve bireyin al›m gücünü içermese de bir ülkeye ait ekonomik genifllik gücün tan›mlanmas›nda büyük önem tafl›maktad›r.

Ekonomik gücü sadece millî has›la miktar›yla aç›klamak eksik bir tan›m olacakt›r. Bu nedenle ekonomik gücün anlafl›lmas›nda endüstrileflmenin ne seviyede oldu¤u da de¤erlendirilmelidir. Genellikle, büyük ekonomik güç olan ülkeler (örne¤in, ABD, Rusya, Almanya) bir çok aç›dan da sanayileflmesini tamamlam›fl ve bunun sonucunda genifl bir ekonomik pazar oluflturabilmifltir. Sanayileflmenin ekonomik gücün anlafl›lmas›ndaki di¤er bir önemi de askerî geliflmeyi beslemesiyle alakal›d›r. Çok güçlü bir sanayiye sahip olan ülkeler genellikle büyük askerî güce sahiptir. Baflka flekilde gerekli askerî kapasitenin gelifltirmesi ve yeniliklerin sa¤lamas› mümkün de¤ildir. Sanayileflme bu nedenle ekonomik güç unsurunun en önemli parças› olarak de¤erlendirilmektedir. Öte yandan, ekonomik gücün belirlenmesi sadece pazar hacmi ve sanayileflmeye dayal› belirlenmesi yeterli de¤ildir. Bir ülkenin ekonomik istikrar›, iflsizlik oran›, enflasyon seviyesi, iç ve d›fl borç seviyesi, cari aç›k miktar› ve gelece¤e yönelik yat›r›mlarla birlikte de¤erlendirilmelidir. Çok büyük bir ekonomik güç olmas›na ra¤men bir ülkenin borç seviyesi ekonomik dengeleri bozacak seviyedeyse bu durum ekonomik yetkinli¤i azaltacakt›r. Özellikle 2008 küresel finansal krizi düflündü¤ümüzde bir çok ülkenin borç seviyesinin gayrisafi millî has›lalar›na k›yasla ne denli yüksek oldu¤u dikkat çekmifltir. ABD’deki “borç balonunun” patlamas›, finansal gücün kaydede¤er oranlarda küçülmesine sebep olmufltur. Krize dayal› iflsizli¤in artmas› da ekonomik dengeleri bozmufltur. Bu kadar büyük bir ekonomik kriz sadece ABD’yi de¤il, baflka bir çok ülkenin ekonomik dengelerini de yerinden oynatm›flt›r. Örne¤in, AB üyesi ülkelerde borç seviyesinin ortalamas› %70’lerin üzerindedir. Finansal kriz sosyal ve siyasi bir çok sonuç do¤urmufltur.

Yunanistan, ‹talya, ‹rlanda, ‹spanya, ve Portekiz’de bu durum hükümetleri yerinden etmifl, iflsizli¤i büyük miktarda art›rm›fl, bu ülkelere ait uluslararas› kredi de¤erlerini düflürmüfl ve dolay›s›yla bu ülkelerin d›fl politika kararlar›n› ve önceliklerini derinden etkilemifltir. Her ne kadar ayn› oranda etkilenmemifl olsa da Fransa, ‹ngiltere ve Almanya gibi büyük dünya ekonomileri de bu kriz sebebiyle ekonomik aç›dan zay›flam›fllard›r. Bu ülkeler aras›nda sadece Almanya’n›n sistematik ve planl› geri dönüflümü sa¤layabilmesi dikkat çekmektedir.

Do¤al Kaynaklar Do¤al kaynaklar bir ülkeye ait en önemli kapasite kriterleri aras›nda yer almaktad›r. Petrol gibi her ülkenin ihtiyaç duydu¤u bir kaynak oldu¤u taktirde bu ülke d›fl politikas›n› do¤al kayna¤›na göre düzenleyebilir. Nitekim, ‹ran’›n sahip oldu¤u petrol kayna¤› ‹ran’›n d›fl politik iliflkilerini nas›l kuraca¤› ve yürütece¤i hakk›nda bilgi vermektedir. Petrol gibi do¤al gaz, maden kaynaklar› veya yeni teknolojilerde kullan›lan bor gibi madenlerin bulunmas› devletlerin mal varl›¤›n› zenginlefltirirken ekonomik yap›lar›n› kuvvetlendirebilmekte ve d›fl politik kararlar› içerisinde rol oynayabilmektedir. Fakat buraya eklenmesi gereken bir nokta da fludur: do¤al kayna¤›n ç›kar›lamamas› ya da ifllenememesi durumunda ülkenin bu do¤al

5. Ünite - Devletin D›fl Politika Yap›m›

kayna¤a ba¤l› olarak gücü artmas› gerekirken tam tersi bir flekilde bu kayna¤› kullanamad›¤› için gerekli hizmeti sa¤layabilecek güçlerin kontrolü alt›na girmesi söz konusu olabilir.

Ayn› flekilde su kaynaklar› ve genifl orman havzalar› da günümüzde h›zla büyüyen dünya nüfusu içerisinde iki önemli kaynak olarak de¤erlendirilmektedir. Bu durumun tam tersi ise yani bir ülkede do¤al kaynak bulunmamas› durumu, bu ülkenin do¤al kaynaklara olan ihtiyac› do¤rultusunda d›fl politik kararlar vermesine sebep olacakt›r. E¤er petrol ve do¤al gaz gibi elzem ihtiyaçlar söz konusuysa bu kaynaklar›n bir flekilde elde edilmesi gerekmektedir. Bu ihtiyaca ba¤l› olarak bir ülkenin d›fl politika önceliklerini belirlemesi do¤ald›r.

Demografik Özellikler Do¤al kaynaklar kadar etkili olabilecek bir baflka unsur da bir ülkenin demografik özellikleridir. Demografik yap› ülkenin nüfusunun geniflli¤i, nüfüs içerisindeki genç ve yafll› oranlar›, nüfusun e¤itim seviyesi, etnik yap›, gelir da¤›l›m› ve benzeri faktörleri içermektedir. K›saca bahsetmek gerekirse bir ülkenin nüfusunun geniflli¤i bu ülkenin iç pazar hacmini gösterebilece¤i gibi ordusuna ay›rabilece¤i birey say›s›ndan savafl an›nda kullanabilece¤i insan say›s›na kadar bir çok konuda gücün belirlenmesinde önem tafl›maktad›r. Nüfusun içerisinde yafl da¤›l›m› ise ülkenin gelece¤e yönelik yat›r›mlar›n› anlamakta önem teflkil eder. Örne¤in, genç nüfus sahibi olan ülkeler gelece¤e yönelik yat›r›mlar›nda iç pazarlar›n›n büyüyece¤i ç›kar›m›n› yaparken baflka ülkelerin de bu pazardan faydalanma arzusu içerisinde olabilece¤ini düflünebilir. Halbuki, yafll› nüfusun artmakta oldu¤u bir ülkede ekonomik kaynaklar›n sosyal güvenli¤e gidecek olmas› ve genç nüfus oran›n›n genifllememesi endüstrileflmedeki ivmenin yok olmas›na sebep olabilir.

Nüfusun etnik gruplara ba¤l› olarak da¤›l›m› da ülkenin iç dinamikleri konusunda baflka ülkelerin bilgi almas› ve politika yürütmelerinde etkili olabilir. Örne¤in etnik aç›dan homojen olan ülkeler (Japonya, Çin gibi) tek bir ›rka veya etnik gruba dayal› nüfuslar› oldu¤u için etnik sorunlar›n veya çat›flmalar›n ç›kmas› pek beklenmez. Her ne kadar Çin içerisinde farkl› etnik gruplar bulunsa da bu gruplar Çin’in 1.3 milyarl›k nüfusunda küçük bir minorite olarak yer almaktad›r. Öte taraftan, içinde bir çok farkl› etnik grubu bulunduran ülkeler ise iç politikan›n tutarl›l›¤› ve sürdürülebilirli¤i konular›nda zorluklarla karfl›laflabilirler. Örne¤in, Rusya çok farkl› dini ve etnik gruba sahiptir ve bu durum özellikle Sovyet Rusya döneminde siyasal iktidar›n sa¤lanmas›nda önem tafl›m›flt›r. Bu etnik gruplar›n hangi bölgelerde bulundu¤u ve bu bölgelerin güvenlik ve stratejik konumlar›na ba¤l› olarak di¤er ülkeler de Rusya ile iliflkilerini belirlemifl olabilir. Her ne kadar heterojen bir nüfus yap›s›na sahip olmak büyük bir tehlike yaratmasa da, bu özellik ülkelerin iç dinamiklerinin anlafl›lmas›nda önem tafl›maktad›r.

E¤itim seviyesi ve gelir da¤›l›m› ise bir ülke nüfüsunun anlafl›lmas›nda çok önemlidir. E¤itim seviyesi okuma-yazma oran›ndan bireylerin ald›klar› e¤itimin niteli¤ine kadar toplumun özüne ait önemli bir kriterdir. Bir ülkede beklenilen tabi ki okuma-yazma oranlar›n›n yüksek olmas› ve iyi e¤itim alm›fl bireylerin yetifltirilmesidir. Bu her ülke için mümkün olmad›¤›ndan dolay› okuma-yazma oran›n düflük oldu¤u ülkelerin kalifiye eleman bulamamalar›ndan bafllayarak ilintili bir çok konuyla ba¤lanarak devletlere ait demografik gücün zay›f olmas› beklenebilir. Örne¤in, Afrika’daki bir ülkede toplumun e¤itim seviyesi düflük iken bu ülkenin bölge çap›nda bir güç olmaya çal›flmas› pek tutarl› bir d›fl politika önceli¤i olmayacakt›r. Tam tersine, e¤itim seviyesi düflük ülkeler di¤er ülkelerin daha fazla

89

90

D›fl Politika Analizi

bask›s› alt›nda ve di¤er güçlerin k›s›tlamalar›na uymak zorunda kalabilirler. Bu nedenle e¤itim seviyesinin ne oldu¤u (düflük, orta ve yüksek) ve ülke çap›nda nas›l da¤›ld›¤› (bölgeler aras› farklar) bir ülkenin demografik yap›s›n› önemli flekilde etkileyecektir.

Ayn› flekilde bir ülkedeki gelir da¤›l›m› (zengin ile fakir aras›ndaki gelir fark›) da sosyal iç dengelerin anlafl›lmas›nda kullan›lan önemli bir demografik bilgidir. E¤er bu fark çok genifl olursa ekonomik f›rsatlar›n fakirlere yeterince ulaflamad›¤› ve toplum içerisinde iktisadi ve sosyal de¤iflimin kolay kolay meydana gelmeyece¤i de¤erlendirmesi destek bulmufl olur. Öte taraftan zenginlerin ülke ekonomisinin ço¤unlu¤unu kontrol ediyor olmas› da siyasi kararlarda hangi gelir seviyesindeki gruba yönelik f›rsatlar›n sa¤land›¤›n›n anlafl›lmas›nda önemlidir. ‹kinci bir nokta ise orta s›n›f›n toplum içerisinde sahip oldu¤u e¤itim ve sosyal seviyenin ne oldu¤u bir ülkenin iç politikas›n›n da ne kadar sa¤l›kl› oldu¤unun belirleyicilerindendir. Bu de¤erlendirmelere istinaden, ülke içindeki gelir da¤›l›m› sosyal düzen ve dengelerin anlafl›lmas›nda önem teflkil eder. Sonuçta, demografik özellikler bir ülkenin insan gücünü göstermektedir ve bir çok aç›dan de¤erlendirilmesi gerekmektedir.

Co¤rafi Konum Bir ülkenin dünya haritas›nda nerede bulundu¤u d›fl politikas›n›n nas›l olabilece¤ini do¤rudan etkiler. Co¤rafi konum stratejik bölgelerde oldu¤u taktirdeyse hem büyük güçler hem de bölgesel güçler bu ülkeyle olan iliflkilerinde co¤rafi durumu göz önünde bulundurmak zorundad›r. Örne¤in, Türkiye co¤rafi konumu gere¤i dünyan›n önemli noktalar›ndan birinde bulunmaktad›r. Bu her iki dünya savafl›nda oldu¤u gibi tarihten günümüze Türkiye’nin d›fl politikas›n›n önemli bir parças› olarak de¤erlendirilmektedir.

Co¤rafi konum özünde statik olan ve de¤iflmeyen özellikler tafl›r. Bir ülkenin ada veya k›ta devleti olup olmad›¤› veya denizlere ç›k›fl› olup olmad›¤› önemli ve de¤iflmeyen bir özelliktir. Ayr›ca, bir ülkenin ticaret yollar› üzerinde olmas› veya bunlara ulaflabilmesi ticari ve ekonomik güç edinmesinde önem tafl›r. Öte taraftan, bir devletin yüz ölçümü ve sahas›n›n büyüklü¤ü do¤rudan bu ülkenin d›fl politika envanterinde önemli bir rol oynayacakt›r. Savafl ortam›nda, genifl sahaya sahip ülkeler hem ele geçirilmesi zor hem de çok boyutlu bir sald›r› planlamas› gerektirmektedir. Bir ülkenin sahas›n›n niteli¤i de cografi özelliklerini belirlemektedir.

Da¤l›k bir ülke bir çok aç›dan zorlu flartlar› do¤uraca¤› için (örne¤in, Afganistan), farkl› stratejik de¤erlendirmelerin yap›lmas›na gerektirir. Sonuçta, co¤rafi özellikler gücün tan›mlanmas›n›n önemli bir parças›d›r.

Siyasal Sistem Siyasal sistemin d›fl politika süreçlerinin yorumlanmas›nda özel bir rolü bulunmaktad›r. Özellikle savafl, çat›flma ve askerî kararlar al›nmas› gerekti¤inde devlet içerisindeki prosedürün nas›l iflledi¤i siyasal sisteme ba¤l› olarak takip edilecektir. Bu nedenle siyasal sistem içerisinde hükümetin nas›l kuruldu¤u, nas›l d›fl politikaya dair kararlar al›nd›¤› ve daha da önemlisi, savafl ve benzeri durumlarda hangi karar mekanizmalar›n›n çal›flaca¤›n›n bilinmesi önemlidir. Ayr›ca, hükûmet sisteminin parlementer sistem olmas›yla baflkanl›k veya yar› baflkanl›k sistemi olmas› aras›ndaki fark karar al›c›lar›n takip edece¤i d›fl politika yap›m sürecinin anlafl›lmas›nda önem tafl›r. Örne¤in, parlamenter sistemlerde koalisyon hükümetleri d›fl politika konular›nda h›zl› hareket kabiliyetine sahip de¤ildir. Buna k›yasla, baflkanl›k sistemi içerisinde ise çok h›zl› ve tek bir lider önderli¤inde kararlar al›nabilir.

91

5. Ünite - Devletin D›fl Politika Yap›m›

Ayr›ca, bir ülkenin siyasal sisteminin ne oldu¤u da çok önemlidir. Bir ülkenin demokrasi olup olmamas›, bu ülkenin d›fl politika hareketlerini anlamada ve yorumlamada önemli katk›lar sa¤layacakt›r. Demokrasi olan ülkelerin halklar›yla iletiflim içinde oldu¤u ve siyasi karar mekanizmalar›n›n nispeten daha aç›k oldu¤u bilinmektedir. Buna k›yasla otokratik ülkelerde ise siyasal süreç bilinemedi¤i gibi toplumun nas›l yönlendirildi¤i veya bask› alt›nda tutuldu¤u da ülke içi dengelerin anlafl›lmas›nda önem teflkil eder. Bu nendenle, ülkelere ait yönetim biçiminin ve siyasal sistemin d›fl politika kararlar›n› do¤rudan etkileyebilece¤i gözden kaç›r›lmamal›d›r.

Tarih Bir ülkenin tarihinin ne oldu¤u do¤rudan sahip oldu¤u gücü etkilemese de ülkenin kendini nas›l tan›mlad›¤›n› ve alg›lad›¤›n› do¤rudan etkiler. Tarihî geçmifli derin olan ülkeler genellikle kendilerini bulunduklar› bölgenin lideri ya da önemli bir gücü olarak alg›layabilirler. Ulusal tarih sadece belgelere ve gerçeklere dayal› bir tarih olmaktan öte, geçmiflten gelen hikayeler gibi toplumun de¤erlerini ve sosyal özelliklerini sonraki kuflaklara tafl›yan önemli bir araçt›r.

Bir ülkenin tarihsel geçmifli incelendi¤inde dikkat edilebilecek nokta ise bu ülkenin kolonize edilip edilmedi¤idir. Nitekim, kolonize edilmifl ülkelerin geçirdi¤i demokratikleflme süreci kolonize edilmeyen ülkelere k›yasla daha zor, engebeli ve uzun olmufltur. Bu nedenle kolonize olmufl ülkelerin kendilerine olan güvenleri düflük olabilece¤i gibi d›flar›ya ba¤›ml›l›klar› da o nisbette fazla olabilir. Tabi, bu durumlar› tüm kolonize edilmifl ülkeler için söylemek do¤ru olmayabilir fakat araflt›rmalar benzer sonuçlar›n ortaya ç›kt›¤›n› göstermifltir.

Kültürel Yap› Kültür, bir ülkenin tarihiyle yak›ndan ba¤lant›l›d›r. Kültür geçmiflten getirilen de¤erler kümesinin ulusal tarihle birlikte topluma iletilmesi olarak tan›mlanabilir.

Kültürün özünde bireylerin kendi devletleri ve baflka devletler hakk›nda bulundurduklar› inanç ve tutumlar bütünü yer almaktad›r. Bu inanç ve tutumlar bütünü devlet için bir nevi yönlendirici k›s›tlama olarak yorumlanabilir. Kültüre dayal› k›s›tlama sonucunda devletlerin d›fl politika karar alma süreçleri flekillenebilir. Ayn› flekilde ülkenin kültürel yap›s› s›k›nt›lar alt›nda ve bir d›fl politika krizi söz konusu oldu¤unda nas›l hareket edebileceklerine dair bilgi sunabilir. Bu ba¤lamda kültür, bir devletin d›fl politik kararlar› için temel bir altyap› olarak de¤erlendirilebilir.

Sonuçta alt› çizilmesi gereken nokta ise; gücün tan›mlanmas›nda baz› unsurlar objektif, somut ve ölçülebilir olsa da (örne¤in, askerî güç, ekonomik güç, do¤al kaynaklar, demografik özellikler, co¤rafi yap›), baz› unsurlar (örne¤in, tarih ve kültür) subjektif özellikler ve soyut kavramlar içerebilir. Bu nedenle her bir kriter birbirinden ba¤›ms›z bir flekilde de¤erlendirildikten sonra birlefltirilerek bir devlete ait güç tan›mlanabilir. Fakat bu gücün seviyesi yap›lan de¤erlendirmelere ba¤l› olarak birbirinden farkl› sonuçlar verebilir.

Bir devletin gücünün belirlenmesinde farkl› kriterleri birbiriyle k›yaslay›n.

Sizce en önemSIRA S‹ZDE li kriterler hangileridir, neden?

1

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

92

D›fl Politika Analizi

DEVLETLER‹N N‹TEL‹KLER‹ VE GÜÇ TANIMI Devletler güçlerinin göstergesi olarak farkl› kapasitelere (capabilities) sahiptir. Bu ünitenin ilk bölümünde de anlat›ld›¤› gibi devletin ekonomik ve askerî büyüklü¤ü, nüfusu, demografik özellikleri ve do¤al kaynaklar› gibi çeflitli unsurlar ölçülebilir niteliklerdir. Fakat bu niteliklerin ölçülmesiyle ilgili çeflitli sorunlar olabilmektedir. Mesela, do¤al kaynaklara her ülke için eflit oranda önem tafl›mayabilir. Örne¤in, Belçika küçük olmas›na ra¤men kifli bafl› düflen gelir seviyesiyle zengin bir ülkedir. Buna k›yasla Belçika’n›n neredeyse hiç yok denecek kadar az do¤al kayna¤› bulunmaktad›r. Ayn› flekilde belirgin bir askerî gücü de oldu¤unu söyleyemeyiz. Bu nedenle, do¤al kaynaklar bir ülkenin ekonomik ve askerî zenginli¤i için önemli bir unsur olabilir fakat bu kaynaklar›n olmamas› bu ülkelerin geliflmifl ekonomiye sahip olmalar›na engel olmaz. Bu durum ülkenin d›fl politika önceliklerini ve seçeneklerini etkiler ve çeflitli k›s›tlamalar oluflturur. Bu nedenle Belçika’n›n büyük boyutlu d›fl politika öncelikleri yoktur; buna k›yasla, Avrupa Birli¤i içerisinde Belçika kendine özel bir rol belirlemifltir. Sonuçta, devletler sahip olduklar› niteliklere ba¤l› kalarak d›fl politika önceliklerini belirlemektedirler.

Devletlerin d›fl politika davran›fllar› ve kapasiteleri aras›ndaki iliflki her zaman do¤ru orant›l› olmamaktad›r. Co¤rafi ve demografik özellikler, devletlerin potansiyel gücünü gösterebilir. Herhangi bir devletin genifl co¤rafyas›n›n ve büyük nüfusunun olmas› bu devletin büyük güç olaca¤› anlam›na gelmez fakat bu özellikler kesinlikle yard›mc› olacakt›r. Örne¤in, co¤rafi olarak büyük bir ülke olan ABD ve Rusya ayn› zamanda güçlü ülkelerdir. Gücü nüfus aç›s›ndan de¤erlendirirsek Hindistan ve Çin, ABD’den çok daha genifl bir nüfusa sahiptir. Fakat bu genifl nüfusun yüksek e¤itim seviyesine sahip oldu¤unu söylemek mümkün de¤ildir. Ayn› flekilde kifli bafl›na düflen gelir seviyesi Hindistan ve Çin’e k›yasla ABD’de çok daha yüksektir. Bu nedenle sadece nüfusun, gücün seviyesini belirlemede tek bafl›na etkin oldu¤unu söylemek do¤ru bir tespit olmayacakt›r.

Ayn› flekilde, devletlerin co¤rafi konumlar›yla askerî güçlerini nas›l oluflturacaklar› aras›nda önemli bir ba¤ bulunmaktad›r. Örne¤in, bir kara devletinin askerî aç›dan topo¤rafyas›na uygun bir flekilde tank ve uçak gibi askerî araçlara yer ay›r›rken, bir deniz devletinin daha çok geliflmifl bir donanmaya sahip olmas› gereklidir.

Devletlerin gücünü belirleyici nitelikler bu devletlerin uluslararas› ortamdaki pozisyonlar› hakk›nda k›s›tl› bilgi verebilirler. Güçle alakal› bilgi devlet liderlerinin hangi d›fl politikay› takip edeceklerini belirlemez, sadece devlet liderlerinin k›s›tlar›n› belirler. Örne¤in, ABD iki okyanus aras›nda, co¤rafi aç›dan güvenli bir bölgede bulunmas›na ra¤men en fazla askerî harcama yapan ülkedir. ABD için co¤rafi tehditlerin gelmesi pek mümkün de¤ildir. Di¤er taraftan, küçük ülkelerde co¤rafya büyük önem tafl›yabilir. Co¤rafi konum bu ülkelerin ne tür d›fl politikalar üretebileceklerini ve yürütebileceklerini do¤rudan etkileyecektir. Haliyle, k›s›tl› kapasitelerini nas›l kullanacaklar› d›fl politika yap›m›na da yön verecektir.

Devletlerin sahip olduklar› nitelikler ile do¤rudan d›fl politika yap›m›n›n gerçeklefltirilece¤ini düflünmek do¤ru olmaz. Önemli olan devletlerin sahip olduklar› niteliklerin ne tür k›s›tlamalar yarataca¤› ve bu k›s›tlamalara ba¤l› kal›narak nas›l politika yürütülece¤idir. Örne¤in, ülkenin büyüklü¤üne bak›larak d›fl politika kararlar›n›n ne olaca¤› belirlenemez. Genifl bir co¤rafyaya sahip olmak çeflitli unsurlar›, etkileyebilir fakat sadece co¤rafi büyüklü¤e ba¤l› kal›narak karar al›c›lar›n d›fl politika önceliklerini belirlemeleri veya karar almalar› pek mant›kl› de¤ildir.

Bu ba¤lamda k›s›tlamalar›n d›fl politika yap›m›n› nas›l etkiledi¤ini aç›klamam›z gerekir.

5. Ünite - Devletin D›fl Politika Yap›m›

K›s›tlamalar ve D›fl Politika Kararlar› Devletleri küçük, orta ve büyük güç olarak s›n›fland›rmak, kesin kavramlarla belirlenmedi¤inden ve kategoriler aras›ndaki s›n›r tam olarak belli olmad›¤›ndan çok kesin bir s›n›fland›rma de¤ildir. Bir çok çal›flmaya göre ABD süper güç olarak nitelendirilmifltir. Bu ABD’nin genifl askerî, ekonomik ve siyasi gücünü küresel düzeyde kullanabilmesinden kaynaklanmaktad›r. Süper güç olman›n çeflitli kriterleri bulunmaktad›r. Örne¤in, BM Güvenlik Konseyi daimi üyesi olmak, dünya ekonomisinin ço¤unlu¤unu kontrol alt›nda tutabilen G8 üyesi olmak, askerî teknoloji üretebilmek gibi.

Süper güçlere k›yasla orta büyüklükteki güçler yüksek askerî gücünü ortaya ç›karmaktan çok, siyasi etki güçlerini kullanan ülkelerdir (örne¤in, Kanada, Norveç, ‹sveç, Hollanda). Bu ülkeler kaynaklar›n› bar›fl› korumak, ekonomik iflsizli¤i azaltmak, sürdürülebilir kalk›nmay› desteklemek gibi amaçlar için kullan›rlar. Bu tarz ülkelerin karar al›c›lar› zay›f ülkelere sadece yard›m etmekle kalmay›p, sürdürülebilir kalk›nmay› sa¤lamaya da çal›fl›rlar. Bu giriflimin özünde, küresel zorluklar›n atlat›lmas› için bireylerin yaflam standardlar›n›n yükseltilmsi bulunur.

Orta büyüklükteki bir güç ile bölgesel güç ayn› de¤ildir. Bölgesel güç öncelikle co¤rafi olarak kendisini bulundu¤u yerdeki pozisyonuna göre k›yaslamaktad›r.

Bu ba¤lamda, bölgesel güç olan devletler kaynaklar›n› bulunduklar› bölgede söz sahibi olmak için kullan›rlar. Türkiye gibi Brezilya, ‹ran, Endonezya, Nijerya, Güney Afrika da kendi bölgelerinde etkili olmak üzere d›fl politika yürütmektedirler.

Küçük veya zay›f devletler ise dünya devletlerinin bir ço¤unu içine alan genifl bir kategoridir. Küçük devletler baflka ülkeler üzerinde çok az etki gücüne sahiptir. Genelde küçük devlet liderleri di¤er devletlerle olan iliflkilerinde daha az çeflitte d›fl politika arac› kullanma flans›na sahiptirler. Diplomasi ço¤unlukla kulland›klar› yegane politika arac›yken güç nadiren kullan›lan bir araçt›r.

Her ne kadar devletler küçük, orta ve büyük güç kategorilerine yerlefltirilse de arada kalan ülkeler için kesin çizgiler çekmek pek mümkün de¤ildir. Fakat sonuçta her devlet sahip oldu¤u güç do¤rultusunda d›fl politikas›n› oluflturur.

Güçler Aras› Eflitsizlik ve D›fl Politika Kararlar› Devletler aras› güç dengesinin eflit olmas› beklenen bir durum de¤ildir. Fakat devletler aras› iliflkilerde karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k (interdependency) ilkesinin geçerli olmas›n› beklenir. Karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k, devletler aras› iliflkilerin karfl›l›kl› olmas› ve eflitlik ilkesinde ifllemesini savunur. Fakat devletlerin birbirine eflit olmad›¤› gerçe¤iyle birlikte devletler aras› iliflkilerin de karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k ilkesine ba¤l› olarak ilerlemesi pek mümkün de¤ildir. Bu nedenle küçük (veya zay›f) ülkelerin d›fl politika kararlar› kendilerinin ba¤›ml› oldu¤u unsurlara ba¤l› olarak k›s›tlanm›flt›r. Bu tür küçük ülkelerin dört farkl› d›fl politika opsiyonlar› bulunmaktad›r: Öncelikle, küçük (veya zay›f) devletlerin liderleri fikir birli¤i odakl› d›fl politikay› benimseyebilir. Bu politikada, karar al›c› daha güçlü devletlerin d›fl politikas›n› benimser ve büyük devletin kendi d›fl politika kararlar›n› etkilemesini kabul eder. E¤er küçük devletler bu politikay› benimsemek istemezse, büyük devlet küçük devleti kontrol etmeye ve onun üzerinde bask› kurarak istedi¤i politikay› benimsetmeye çal›flabilir. Bu durumda zay›f devlet uysal d›fl politika yürütmek zorunda kalabilir. Bu iki politikan›n iflleme süreci birbirinden farkl›d›r; yani birinde gönüllü bir flekilde büyük gücün politika önerileri kabul edilirken, di¤erinde zorla bunun uygulat›lmas› söz konusudur. Fakat bu durum her iki politikan›n da sonucunu de¤ifltirmemektedir; sonuçta, büyük devletin d›fl politikas› benimsenir.

93

94

D›fl Politika Analizi

Bu iki politika türünden farkl› olarak ba¤›ml›l›k karfl›t› d›fl politika yürütülebilir.

Bu d›fl politika ba¤›ml›l›¤a karfl› gelmeyi ifade eder. Bu durumda liderler devletin ba¤›ml›l›¤›n› azaltmak için çeflitli yollar ararlar. Bu ters gidiflat ise büyük güçlerin liderlerini rahats›z edebilece¤i gibi onlar›n daha bask›c› politikaya geçmelerine sebep olabilir.

Son olarak, küçük ülkelerin liderleri denge odakl› d›fl politika yürütebilir. Bu politika içerisinde liderler kendi halklar›n› daha fazla dinlerken büyük güçlerin bask›yla uygulatmaya çal›flt›¤› politikalar› reddederler. Ba¤›ml›l›k karfl›t› d›fl politikada liderin karfl› ç›kma iste¤i bulunurken denge odakl› d›fl politikada liderin halk›n› dinlemesi ve ona ba¤l› bir flekilde hareket etmesi söz konusudur. Her halükarda, d›fl politikada uygulanmas› istenilen eylem küçük devlet taraf›ndan yap›lacakt›r. ‹kinci bir politika opsiyonu ise küçük ve büyük güçler aras›ndaki farkl›l›klar›n dengeli bir flekilde ya da baflkald›rarak çözüm bulmas›n› ifade eder. Bu tarz stratejiler duruma göre uygulan›r ve sadece küçük/zay›f güç taraf›ndan uygulanmas›n›n dezavantajlar› olacakt›r. Nitekim, güçlü olan devlet bu stratejilere karfl›l›k olarak ya diplomasi yo¤un ya da bask› içeren bir cevap verir. Bu nedenle küçük olan ülkeler hem uluslararas› ortamdan hem de kendi halklar›ndan kaynaklanan bask›lara ba¤l› bir flekilde hareket edebilir.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

2

Bir devletin SIRA kapasitesi S‹ZDE bu devletin ne tür bir d›fl politika yürütebilece¤ini belirleyebilir mi?

Neden?

D Ü fiULUSAL ÜNEL‹M GÜÇ VE ROL

Büyüklük, kapasite, güç ve s›n›fland›rma hakk›nda tart›flmalar genel olarak devletler aras›nda Sizlenebilir ve ölçülebilir farkl›l›klara odaklanm›flt›r. Bu farkl›l›klar hanO R U gi d›fl politikan›n gerçekleflece¤ini tahmin etmeyi zorlaflt›r›r. Karar al›c›lar kendi ülkelerinin yetenek ve kapasitelerini, di¤er ülkelere k›yasla daha iyi bilir. Ülkelerin D‹KKAT kapasiteleri d›fl politika olas›l›klar›n› bize sunar. Büyük güç her zaman için di¤er ülkelerle iliflkilerde a¤›rl›¤›n› koymayabilir. Dahas›, kapasite, güç kaynaklar› ile ölS‹ZDEbu durum, liderlerin her zaman kaynaklar› etkin biçimde kulçülmesine SIRA ra¤men, lanaca¤› anlam›na gelmez. Tam tersi flekilde, küçük devletlerin liderleri bazen ülkenin avantajl› özelliklerini kullanarak kapasiteinin üzerine baflar› sa¤layabilir. K›AMAÇLARIMIZ sacas›, devletlerin kapasiteleri ve nas›l s›n›fland›r›ld›klar› onlar›n uluslararas› politikadaki rolü hakk›nda tam bilgi vermeyebilir. Di¤er devletlerin kapasiteleri hakk›ndaki bilgiye K ‹ T ek A Polarak karar al›c›lar di¤er devletlerle iletiflimde tarihsel iliflkileri de hesaba katarlar. Bu nedenle gücün uluslararas› sistemde nas›l da¤›t›ld›¤› sadece tek tarafl› bir flekilde k›s›tlamalar hakk›nda bilgi verebilir.

Bu k›s›tlamalar içerisindeki bir baflka unsur da öngörülebilirliktir. Uluslararas› TELEV‹ZYON ortamda öngörülebilirlik, ço¤unlukla, devletler aras› iletiflimin sabit kalmas› ve yavaflça de¤iflmesine ba¤l› olarak meydana gelir. Bu süreçte ülkelerinin temsilcisi olarak liderler baflka devletlerin uluslararas› sistemde belirgin baz› roller oynad›¤›‹ N T E R Nrol E T kavram› karar al›c›lar›n devletleri için alacaklar› d›fl politika kan› alg›lar. Ulusal rarlar› ve davran›fllar› için önem temsil eder. Ulusal rol kavram› karar al›c›lara hem benzersiz durumlar içerisinde hem de yürüyen iliflkilerde yol gösterici olur. Bir anlamda, ulusal rol kavram› d›fl politika amaçlar› için genifl taslaklar önerir.

Rol teorisi, d›fl politika analizi çal›flmalar›nda aral›kl› olarak varl›k göstermifltir.

Bu teori, devlet ile sistem aras›ndaki karfl›l›kl› etkileflimi anlamaya ve aç›klamaya çal›flmaktad›r. Genel anlam›yla, ulusal rol teorisi d›fl politika yap›c›lar›n›n ülkelerinin uluslararas› sistemdeki konumuna iliflkin kendi alg›lar›, düflünceleri olarak ifa-

N N

5. Ünite - Devletin D›fl Politika Yap›m›

de edilmektedir. Örne¤in kendi rolünü dengeleyici olarak tan›mlayan bir devletten, otonomiyi korumak ad›na güç bloklar› aras›ndaki dengeyi sa¤lay›c› yönde hareket etmesi beklenebilir.

Ulusal rol beklenen ve uygun davran›fl›n gösterilmesini öngörür. Ulusal rol kavram› ise bir devletin sistemde bulundu¤u yer, poziyson ve beklenen davran›fllar› hakk›nda kendi de¤erlendirmeleriyle birlikte sistem içerisinde kendinden yapmas› beklenen d›fl politika tutumlar›n› içermektedir. Bir devletin rol kavram› genel anlamda nettir fakat bu di¤er aktörlerle çat›flma ve iliflki içerisine girdikçe (örne¤in, uluslararas› müzakereler) flekil al›r.

Devletlerin ulusal rol alg›lar›n›n nas›l belirlenebilece¤ini anlayabilmek için akademisyenler iki farkl› öneride bulunmufllard›r: ‹lk olarak, rol alg›s›n›n sosyal temelleri oldu¤u ve devlet içindeki bireylerin ço¤u taraf›ndan ayn› düflüncenin paylafl›labilece¤i savunulmufltur. Buna göre, rolün kayna¤› olarak tarih, kültür ve sosyal karakteristik özellikler öne sürülmüfltür. ‹kinci olarak ise rol alg›s›n›n ne oldu¤u ulusal düzeyde paylafl›lan bir alg› olmasa bile karar al›c›lar›n devletin nas›l davranmas› konusunda sahip olduklar› fikre göre düzenlenebilir.

Bir aktörün d›fl politikas› da önceki ünitelerde belirtildi¤i gibi lider ve halk taraf›ndan yönelendirilebilir. Fakat aktörler bulunduklar› yere ve role göre baflka aktörlerin kendileri üzerindeki beklentilerine göre d›fl politikalar›n› adapte edebilir ve oluflturabilir. Bu nedenle, baflkalar›n›n rol tan›mlamalar›, aktörün karakterine ve içinde bulunulan çevresel faktörlere ba¤l› olarak belirgin uluslararas› rollerin geliflmesine katk› sa¤lar. Bu nedenle karfl› aktörlerin bizi nas›l alg›lad›¤› devletin gelecekteki rolünü etkiler. Örne¤in, lider bir ülke olmak isteyen ülkeler kendilerini takip edecek ülkelere ihtiyaç duyarlar. Lider ülke hem baflkalar›na örnek olacak hem de onlara teflvik vererek etkileyebilecek durumda olmal›d›r. Bu ba¤lamda kendisinin sa¤lad›¤› rehberlik kavram›n›n meflru olmas› gereklidir ve kendisinin gerçek anlamda lider olarak alg›lanmas›yla lider ülke olabilir.

Rol teorisi içerisinde de bir s›n›fland›rma bulunmaktad›r. Uluslararas› sistem içerisinde kurulu bir yer tafl›yan devletler üye olarak de¤erlendirilmektedir. Acemi olarak s›n›fland›r›lanlar ise sistem içerisinde yükselmeye çal›flanlard›r. Uluslararas› sistemin önde gelen üyeleri olarak büyük güçler ise ülkeler aras› iliflkileri etkileyen ve belirleyen dominant taraflard›r. Bir nevi, oyun içinde kullan›lacak “kartlar› da¤›tan” devletlerdir. Büyük güçler geneleksel olarak kendi ilgi alanlar› içinde olan devletler üzerinde hakimiyet sahibi olur. Büyük güçler belirli bir bölgede kendi etkilerini tutmak isterlerse acemi ülkeleri bu flekilde yönlendirebilirler. Fakat büyük güçler bu kontrole sahip olmak istemezlerse bu rolü bölgesel bir güç olabilecek bir baflka devlete teslim edebilirler. Bölgesel güç olan devlet de acemi olabilir ve ayn› flekilde büyük güçten gelen bask›lara göre kendi çerçevesini belirleyebilir. Bu nedenle, acemi olan ülke hem büyük güçten hem de bölgesel güçten bask› görebilir.

Ulusal Rol Kavram›n›n Türkiye’ye Uyarlanmas› Ulusal rol alg›s›n›n d›fl politikaya nas›l yön verdi¤ini Türkiye’nin 2002 sonras›ndaki d›fl politikas›na k›saca bakarak de¤erlendirebiliriz. 2002 y›l›nda Adalet ve Kalk›nma Partisi’nin iktidara gelmesinden sonra d›fl politika oldukça aktif bir döneme girmifltir. Son 10 y›ld›r izlenilen aktif d›fl politikan›n mimar› kuflkusuz ki 2009 y›l›ndan beri D›fliflleri Bakan› olarak görev yapmakta olan ve 2002 y›l›ndan itibaren de hem Baflbakan hem de Cumhurbaflkan›’na dan›flmanl›k yapan Ahmet Davuto¤lu’dur. Bu ba¤lamda karar al›c›lar›n Türkiye’ye hangi rolleri verdikleri ve bunun sonucunda nas›l bir d›fl politika izlenmeye bafllad›¤› görülebilir. Davuto¤lu, Türki-

95

96

D›fl Politika Analizi

ye’nin yaln›zca stratejik öneme dayal› d›fl politika anlay›fl›ndan uzaklaflarak, tarihî ve co¤rafi derinli¤ini temel alan bir tercihe yönelmesi gerekti¤ini savunmufltur. Bu d›fl politikan›n iki dayanak noktas› oldu¤u düflünülebilir: komflular ile s›f›r sorun politikas› ve çok boyutlu bir d›fl politika izlenmesi.

Stratejik derinli¤in co¤rafi ve tarihî olmak üzere iki boyutu vard›r. ‹lk olarak, Türkiye sadece bir Akdeniz ülkesi de¤ildir, onu Romanya veya Yunanistan’dan ay›ran karakteristik özellikler vard›r. Türkiye ayn› zamanda bir Orta Do¤u ülkesi, bir parças›yla da Kafkas ülkesidir. Ayr›ca hem bir Avrupa ülkesi hem de bir Asya ülkesidir. Bu ba¤lamda çok boyutlu roller üstlenebilecek co¤rafi bir yap›ya sahiptir. Türkiye ayn› zamanda tarihî derinli¤i olan bir ülkedir. Türkiye’nin gerek bölgesel anlamda gerekse de küresel anlamda kendi potansiyelini yerine getirebilmesi ve yeni düzene ayak uydurabilmesi için bu unsurlar göz önünde tutularak daha etkin, aktif bir d›fl politika izlenmelidir ve hâliyle ulusal rol kavram› yenilemelidir.

Türk D›fl Politikas›’ndaki bu de¤iflimin bir örne¤i Balkanlar’da görülmüfltür.

2009 y›l›nda Davuto¤lu D›fliflleri Bakan› olduktan sonra Türkiye’nin Balkanlara yönelik politikas› daha aktif hâle gelmifltir. Türkiye’nin özellikle Bosna Hersek’e olan yaklafl›m› Avrupa’n›n bu ülke ile daha yak›ndan ilgilenmeye bafllad›¤› döneme rastlam›flt›r. Türkiye özellikle Bosna Hersek’in yeniden yap›lanma sürecinde etkin bir rol oynamaya çal›flm›flt›r. Örne¤in 2009 y›l› içerisinde üçer ayl›k aralarla S›rbistan’a hem Abdullah Gül hem de Ahmet Davuto¤lu ziyaretlerde bulunmufltur. Daha sonra Türkiye-S›rbistan-Bosna Hersek ve Türkiye-H›rvatistan-Bosna Hersek aras›nda üçlü dan›flma görüflmelerine de Türkiye ön ayak olmufltur. Balkanlar’dan sonra ise Türkiye as›l olarak Orta Do¤u’da etkin bir rol üstlenmeye bafllam›flt›r. Özellikle Baflbakan Erdo¤an’›n 2008 y›l›nda Davos’da gerçeklefltirilen Dünya Ekonomik Forumu’ndaki “one minute” ç›k›fl› sonras›nda gerek Türkiye’de iç politikada destek sa¤lanm›fl, gerekse Orta Do¤u’daki dü¤er ülkelere kuvvetli bir model olma rolü benimsenmeye bafllam›flt›r. Türkiye’nin Orta Do¤u’ya yönelik yürüttü¤ü aktif d›fl politikan›n bir di¤er örne¤i ‹ran nükleer krizi s›ras›nda karfl›m›za ç›kmaktad›r. 2010 y›l›nda Brezilya, ‹ran ve Türkiye aras›nda ‹ran’›n uranyumunun ülke d›fl›nda zenginlefltirilmesine yönelik bir anlaflma imzalanm›flt›r. Son olarak, 2011 k›fl›ndan beri Orta Do¤u ve Kuzey Afrika’da meydana gelen ve Arap Bahar› olarak adland›r›lan dönüflüm sürecinde de Türkiye etkin rol oynamaktad›r. Özellikle Türkiye, Suriye meselesinde karar verici taraflardan biri olmufltur.

K›saca bahsedilen bu örneklerden yola ç›karak sonuç olarak flunlar söylenilebilir. ‹lk olarak Türkiye, Adalet ve Kalk›nma Partisi iktidar› ile bafllayan dönemden bugüne uluslararas› sisteme yönelik daha aktif bir d›fl politika izlemektedir. D›fl politikada bu de¤iflimle ve dönüflümle ilgili olarak karar al›c›lar›n savunduklar› tutum ise Türkiye’nin birden çok co¤rafyaya ait özellik gösterdi¤i ve bu co¤rafyalarda bulunan devletler ile tarihî ba¤lar›n›n oldu¤u, dolay›s›yla geliflmeleri uzaktan izlemek yerine sürece daha etkin bir biçimde kat›l›nmas› gerekti¤idir. Bu noktada rol teorisini de¤erlendirdi¤imizde, d›fl politikada karar al›c› elitlerin Türkiye için, kendilerine göre, belirli ulusal rol tan›mlamalar› yapt›klar› ve d›fl politikan›n bu rol alg›lamas›na göre son on y›lda ciddi de¤ifliklikler geçirdi¤i söylenilebilir. Ayr›ca, ulusal rol alg›s› belirlenirken toplumlar›n tarihleri, kültürleri ve benzer özelliklerin etkili oldu¤u bilinmektedir. Türkiye örne¤inde de bu durum aç›kça görülmektedir. Türkiye bu nedenle yaflad›¤› co¤rafyadaki de¤iflimlerde etkin bir biçimde dönüfltürücü rol oynamak istemektedir.

SIRA S‹ZDE

3

Ulusal Rol Kavram›’n› SIRA S‹ZDEbaflka bir ülkeye uygulay›n. Sizce, bu teorinin ç›kar›mlar› tutarl› m›?

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

97

5. Ünite - Devletin D›fl Politika Yap›m›

YUMUfiAK GÜÇ VE DIfi POL‹T‹KA YAPIMI Güç, geleneksel olarak askerî bir terim olarak kullan›lm›flt›r. Askerî aç›dan güçlü olan devletler di¤er devletler üstünde kontrol sahibi olabilir. Öte yandan bu durum daha çok zorlama sebebiyle devletlerin d›fl politika k›s›tlamalar›n› olufltururken ekonomik belirleyiciler de küreselleflen uluslararas› sistem içerisinde etkin bir hale gelmifltir. Ekonomik güç, askerî güç kadar belirgin bir araç olmamas›na ra¤men efektif bir flekilde kullan›labilir. Örne¤in, baz› devletlere ekonomik teflvik verilmesi ya da ekonomik yapt›r›mlar›n uygulanmas› arzu edilen sonuçlar› do¤urmad›¤› görülmüfltür. Beklenen sonuç, teflvik veya yapt›r›ma göre devletlerin d›fl politika kararlar›n› büyük güçlerin istedi¤i flekilde vermesidir. Bu beklenti karfl›lanmay›nca farkl› araçlar kullan›labilir ki bunlardan birisi de yumuflak gücün (soft power) uygulanmas›d›r.

Yumuflak güç, askerî ve ekonomik güce k›yasla daha soyut bir araçt›r çünkü amaç baflka devletlerin sizin istedi¤iniz gibi hareket etmelerini sa¤lamakt›r. Yani, di¤er devletere zorla bir d›fl politika karar› uygulatmaktansa bunu istemelerini sa¤lamak hedeftir. Bu ba¤lamda, askerî ve ekonomik gücün kullan›m› sonucunda belirgin ve maddi d›fl politika uygulamalar› zorla di¤er ülkeler üzerinde oluflturulabilir. Fakat yumuflak gücün uygulanmas› sonucunda maddi olmayan sonuçlar ortaya ç›kabilir. Bu nedenle yumuflak gücün psikolojik boyutu bulunmaktad›r.

Yumuflak gücün uygulanmas›nda devletlerin ortak ç›kar do¤rultusunda hareket etmeleri arzulan›r. Bunun içerisinde hakkaniyet ve do¤rulu¤a uygun d›fl politika kararlar›n›n güdülmesi (örne¤in, demokrasilerin kurulmas›, uluslararas› örgütlerin etkinli¤inin art›r›lmas›, insan haklar›n›n korunmas›) ve bu de¤erleri sa¤layacak flekilde d›fl politika yap›lmas› istenir. Bu isteklerin yerine gelmesi ve di¤er ülke liderlerinin kendi istekleriymifl gibi belirli politikalar› takip etmesi yetenek ister ve ince dengelerin sa¤lanmas›n› gerektirir.

Yumuflak gücü süper güç ve büyük güç olan ülkeler gibi orta ve küçük güç olan ülkeler de kullanabilir. Amaç devletlerin ortak de¤erler etraf›nda birleflmesi oldu¤u için hedefe yönelik çeflitli ortakl›klar oluflturulabilir. Örne¤in, ABD So¤uk Savafl sonras› uluslararas› düzende, yumuflak güç arac›l›¤›yla bir çok ülkeye askerî ve ekonomik yapt›r›mlar ve zorlamalar ötesinde, istenilen d›fl politika kararlar›n› almalar›n› sa¤lam›flt›r. Askerî ve ekonomik k›s›nt›larla di¤er devletleri zorlamaktansa yumuflak gücü arac›l›¤›yla yürütülen d›fl politika eylemleri ABD’nin daha olumlu karfl›lanmas›n› sa¤lam›flt›r. Zay›f devletler için ise yumuflak güç uluslararas› sahnede etkili olabilmeleri için yegane araçlardan biridir. Yumuflak güç ile ortak küresel de¤erler belirlenebilirse küçük devletlerin sistemde bir devinim oluflturmas› mümkün olabilir.

Yumuflak güç kullanan ülkelerden birine örnek vererek d›fl politikas›n› SIRA k›saca S‹ZDE tart›fl›n?

KÜLTÜR VE DIfi POL‹T‹KA

Ü fi Ü Nkapasiteleri EL‹M Devletlerin d›fl politika oluflturma süreçlerini sahip olduklar› Dgüç ve uluslararas› düzlemde tafl›d›klar› roller belirleyebilmektedir. Öncelikli olarak bu unsurlar›n d›fl politika oluflturma sürecinde etkili oldu¤unu düflünürsek S O R U gözden kaç›r›lmamas› gereken bir unsurdan da bahsetmek do¤ru olur: Kültür.

Kültürel dinamikleri göz önünde bulundurdu¤umuz zaman uluslararas› iliflkileD‹KKAT rin nas›l flekillendi¤ini daha iyi anlayabiliriz. Ço¤u zaman uluslararas› sistemdeki kaotik düzen kültürler aras›ndaki anlaflmazl›klarla ilintili ortaya ç›kabilmektedir.

SIRAanalizinde S‹ZDE Bu ba¤lamda kültür odakl› analizlerin yap›lmas› da d›fl politikan›n önem

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

4

N N

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

98

D›fl Politika Analizi

tafl›yabilmektedir. Kültür odakl› de¤erlendirmeler güç odakl› bak›fl aç›s›n›n aç›klayamayaca¤› unsurlar› içermektedir.

Kültürel analizlerden kast edilen ise di¤er ülkelerin izledikleri d›fl politikalarda kulland›klar› bask›n saiklerdir. Burada amaç karfl› taraf›n içinde bulundu¤u kültürel yap›y› anlayarak onun ald›¤› d›fl poltika kararlar›n› yorumlarken tutarl› ve baflar›l› analizlerin yap›lmas›n›n gereklili¤idir. Bu beklentiden yola ç›k›larak kültürel yap›n›n önceden yerleflmifl belirli bir davran›flsal kal›p kümesi oluflturdu¤unu ve karar al›c›lar›n da ihtiyaç duyduklar›nda bu davran›flsal kal›plar› kullanabilecekleri varsay›m› yer almaktad›r. K›sacas› devlet seviyesinde yerleflmifl kültürel yap›, belirsizli¤i ve stresi azaltarak d›fl politika yap›m sürecini kolaylaflt›rabilir. Bunun ötesinde baflka devletler de karfl› taraf› tan›maya çal›flarak kültürel yap›n›n nas›l iflledi¤ini çözebilirse daha kesin d›fl politika kararlar› alabilir.

Bir devletin kültürü bir çok faktörü içinde bar›nd›rabilir. Bunlar aras›nda bilinmeye çal›fl›lan davran›fl ise, d›fl politika vakalar›nda devletin (liderleri arac›l›¤›yla) nas›l tepki verece¤idir. Bu tepkilerin oluflturulmas›nda sadece ülke tarihî de¤il ülkenin yaflad›¤› deneyimler ve üstlendi¤i ulusal rol kavram› bu devletin uluslararas› sistemdeki di¤er devletlerle nas›l etkileflime girece¤i hakk›nda fikir verecektir.

Geleneksel yöntemlerin d›fl politika analizinde kal›plaflm›fl veriler sa¤lamas› devletlerin davran›fllar›n› kestirmek aç›s›ndan kolayl›k sa¤layan bir unsurdur. Tercih edilen de¤erleri bu alana entegre etmek o alan› daha iyi çözümlemeye yard›mc› olacakt›r.

KUTUPLAfiMA VE DIfi POL‹T‹KA Uluslararas› ortam karar al›c›lar›n d›fl politika kararlar›na göre flekillenmektedir.

Karar al›c›lar devletlerinin var olan politik seçeneklerini uygun bir flekilde s›raland›rmal› ve devletlerinin ç›karlar›n› en üst seviye de koruyacak olan seçimleri yapmal›d›r. Fakat bu kararlar›n al›nmas› di¤er ülkelerin karar al›c›lar›n› da iyi anlamalar›n› gerektirir. Bu nedenle, ülkelerin co¤rafi büyüklü¤ünün ne oldu¤u, do¤al kaynaklar› ve zenglinlikleri, s›n›rlar›n›n kara ya da deniz olmas› gibi bir çok ulusal ve uluslararas› k›s›tlar söz konusudur.

Uluslararas› iliflkilerde devletlerin d›fl politika önceliklerini belirlerken hem uluslararas› hem de ulusal alandaki önceliklerini bir arada de¤erlendirmeli ve anlamland›rmaya çal›flmal›y›z. Burada amaç devletlerin ne flekilde d›fl politika öncelikleri belirlediklerini anlamakt›r. Bu süreçte de hem uluslararas› hem de ulusal teflvikler önem kazanmaktad›r. Bir tarafta gücün uluslararas› sistemde nas›l da¤›ld›¤› yer al›rken öte taraftan bir ülkenin iç dinamikleri ve gücün nas›l da¤›t›ld›¤› do¤rudan ülkenin d›fl politika önceliklerini etkileyebilir.

Bu noktada afla¤›daki beklentiler do¤rultusunda d›fl politikan›n flekillenebilece¤ini savunabiliriz: • Uluslararas› kutuplaflma düflük ise devletin d›fl ç›karlar›na iç ç›karlar›ndan daha fazla önem verece¤i öngörülmüfltür. Ayn› flekilde, bir devletin di¤er devletlere k›yasla hassasl›¤› art›kça, bu devletin d›fl politikaya iç politikadan daha fazla önem verece¤i düflünülmektedir. Buna k›yasla uluslararas› kutuplaflma yüksek ise devletin iç ç›karlar›na d›fl ç›karlar›ndan daha fazla önem verece¤i beklenmektedir.

• Öte taraftan, iç dengelerdeki kutuplaflma düflük iken devletin iç ç›karlar›na d›fl ç›karlar›ndan daha fazla önem verece¤i öngörülmüfltür. Hükümetin hassasl›¤› art›kça (iç siyasi dinamiklerde s›k›nt›lar oldu¤u taktirde), devletin daha fazla iç siyasi ç›karlar›na öncelik verece¤i düflünülmektedir. Buna k›yas-

5. Ünite - Devletin D›fl Politika Yap›m›

la, iç dengelerdeki kutuplaflma yüksek iken devletin d›fl ç›karlar›na iç ç›karlar›ndan daha fazla önem verece¤i beklenmektedir.

Bu beklentiler dâhilinde afla¤›da gerekli tart›flma sunulmaktad›r.

Uluslararas› Dinamikler ve Kutuplaflma Uluslararas› sistem anarflik yap›s› nedeniyle her aktörün kendini idame ettirdi¤i bir düzendir. Bu anarflik yap› içerisinde devletler bekalar›n› ve ç›karlar›n› korumakla yükümlüdür. Bu ba¤lamda bir devlet uluslararas› ç›karlar› üzerinde düflünmeli ve hassas dengeler üzerine kurulu uluslararas› sistemde ne yapmas› gerekti¤i konusunda dikkatli davranmal›d›r. Sistem içerisinde iletiflim, devletlerin sahip oldu¤u siyasi, ekonomik ve ideolojik kapasite ve güce ba¤l› olarak gerçekleflmektedir. Bir devlet ne kadar fazla kapasiteye sahipse o kadar bekas›n› koruyabilir ve baflka devletler üzerine güç sahibi olabilir.

Uluslararas› sistem devletler üzerinde k›s›tlamalar uygular ve çeflitli d›fl politika opsiyonlar›n› cazip k›lar. Bu k›s›tlamalar gücün uluslararas› sistemde nas›l da¤›ld›¤›yla yak›ndan alakal›d›r. Uluslararas› kutuplaflma seviyesini devletler aras›ndaki gücün nas›l da¤›ld›¤› belirlemektedir. Uluslararas› kutuplaflma gücün daha eflitsiz bir flekilde da¤›lmas›yla veya baz› ülkelerin di¤erlerine k›yasla önemli güç merkezi hâline gelmeleriyle artmaktad›r. Kutuplaflma dolay›s›yla devletler aras›ndaki istikrarl› güç iliflkilerini de etkiler ve uluslararas› ç›karlar›n›n flekillenmesinde önemli rol oynar.

Devletler aras› eflit olmayan bir güç da¤›l›m›n›n bar›fl ve istikrar ortam› oluflturdu¤unu savunan çal›flmalar olmufltur. ‹ki kutuplu bir sistem çok kutuplu bir sisteme k›yasla daha istikrarl›d›r. E¤er sistemdeki kutup say›s› artarsa bu durum hem devletlerin birbirine yak›n güç sahibi olmas› nedeniyle çat›flmay› art›rabilir hem de sistem içinde d›fl politika kararlar›ndaki belirsizli¤i ço¤alt›r. Bu nedenle çok kutuplu düzende oluflturulmufl ittifaklar ve güç iliflkileri iki kutuplu düzene k›yasla zay›ft›rlar. Ayr›ca, iki kutuplu bir düzende süper güçler statükoyu korumaya isteklidirler ve geliflmeler üzerinde daha fazla sorumluluk tafl›rlar. Sonuçta, iki kutuplu düzende, orta ve küçük güç devletler, gerekti¤i taktirde s›n›rlar›n› korumak üzere süpergüçlerin rol oynayabilece¤ini bekler. Çok kutuplu bir düzende ise bu ülkelerin kendi bafllar›n›n çaresine bakmalar› gerekmektedir.

Uluslararas› kutupluluk güç iliflkilerinde istikrarl›l›¤› etkiler ve bu sayede de hangi devletlerin uluslararas› ç›karda söz sahibi olmas› gerekti¤inin derecesini belirler. Uluslararas› sistemdeki k›s›tlamalar, tek kutupl› bir uluslaras› sistemin etkisinde olan ülkelere uygulanan bask› ile çok kutuplu bir yap›da uygulanan bask› ile k›yasland›¤›nda önemli farkl›l›klar gösterir. Çok kutuplulu¤un oldu¤u bir sistem içerisinde ülkelerin hareketlerindeki özgürlük artmakta ve her ülkenin kendi içinde yaflad›¤› bask›lar›n azalmas›na yard›mc› olmaktad›r.

Ulusal ve uluslararas› faktör ve durumlar göz önüne al›nd›¤›nda göreceli olarak önemli olan bir di¤er soru; hangi güç di¤erini hakimiyeti alt›na almaktad›r? Bask›n olan kan›, bütün süpergüçlerin, d›fl politikada da etkili bir rol üstlendi¤i, zay›f güçlerin ise tam tersi oldu¤u yönündedir. Kapasitelerine göre, güçlü devletler uluslararas› sistemde genifl bir hareket alan›na sahiptir ve güçlerinden dolay› da her zaman kendilerine öncelik tan›nmaktad›r. Küçük güçler veya zay›f devletler ise sonraki güç durumlar› ile tehlike yaratacak durum olmasa dahi ne kendi özgür kararlar›n› verebilir ne de kendi iste¤i ile seçti¤i politiklar›, güçlü devletlerin korkusu olmadan uygulayabilirler. Fakat, kendi güçlerinin pozisyonlar› ile ilgili durumlarda, orta güçteki devletler uluslararas› sistemi s›k›flt›rma ve k›s›tlayabilen bir yap›ya sa-

99

100

D›fl Politika Analizi

hiptirler. Orta ölçekteki güçler, kendi pozisyonlar›n› korur hatta kendi güçlerini art›rmaya çal›fl›rlar. Çünkü küçük çapta bir güce sahip devletlere k›yasla kendilerinin uluslararas› sistemde etkili bir pozisyonlar› vard›r.

Uluslararas› sistemde gücün nas›l da¤›ld›¤› ittifaklar›n ve silahlanman›n nas›l geliflece¤ine dair bilgi verebilir fakat ideolojik olarak devletlerin aras›ndaki iliflki hakk›nda de¤erlendirme yapmaz. Bu noktada özellikle dikkat çeken durum ise ülkelerin demokrasi olup olmad›klar›d›r. ‹ki ülke ç›kar çat›flmas› içerisine girdi¤inde ve birbiriyle karfl› karfl›ya geldi¤inde d›fl politika karar› vermek zorunda kalacakt›r.

Bu noktada bu iki devletin demokrasi olup olmamas› ise kararlar üzerinde önemli rol oynayabilir. Bu yaklafl›m› kuramsal çerçeveye oturtan Demokratik Bar›fl Teorisi (Democratic Peace Theory) iki demokrasinin birbiriyle çat›flmaya veya savafla girme olas›l›¤›n›n çok düflük oldu¤unu savunur. Bu teori, demokrasilerin bar›flç›l çat›flma çözümünü d›fl politika karar süreçlerinde kulland›¤›n› savunur. Buna k›yasla, demokrasi olmayan ülkelerin ise daha fazla çat›flma odakl› oldu¤u ve anarflik uluslararas› yap› içerisinde daha sald›rgan davranacaklar› sav›n› savunur. Bu nedenle uluslararas› sistemde demokrasi say›s› art›kça daha bar›flç›l politik iliflkilerin oluflturulaca¤› öngörülmektedir.

N

MAKALE

Maoz, Zeev and Bruce (1993). “Normative and Structural Causes of Democratic M A KRussett, ALE Peace”, American Political Science Review, Cilt 87, Say› 3, s. 624-638.

Sonuç olarak uluslararas› sistemde gücün nas›l da¤at›ld›¤›yla ülkeler aras› iliflkiler do¤rudan etkilenebilmektedir. D›fl politika üretimi zor ve çok boyutlu bir süreç oldu¤undan dolay› uluslararas› sistemdeki dinamikleri de göz önünde bulundurman›n önemli katk›lar› olacakt›r.

Devlet ‹çi Dinamikler ve Kutuplaflma Hükûmetler do¤al olarak kendi devaml›l›klar›n› sa¤lamaya ve yönetimde kalmaya çal›fl›rlar. Hükûmetlerin, iç ve d›fl ç›kar ayr›m› aç›kt›r: ‹ç ç›kar yönetimde kalabilmek üzere politika yürütmek iken d›fl ç›kar ise uluslararas› sistemde devletin varl›¤›yla alakal›d›r. Bu nedenle hükûmetlerin farkl› yollarla elde ettikleri ç›karlar, kendi devaml›l›klar›yla yak›ndan alakal›d›r. Devaml›l›k için güdülen politikalar› üç farkl› (politik, ekonomik ve ideolojik) boyutta inceleyebiliriz: Genelde ülkelerin ulusal ç›karlar›nda politik boyuttan bakt›¤›m›zda, ülkelerin ve hükümetlerinin güçlerinin durumu ile ilgilidir. Bu güçlere bak›fl aç›s› nereden bakt›¤›n›za göre de¤iflir.

Mesela bu güç hükûmet için kendi yerlerindeki devaml›l›¤a iflaret ederken, ülkeler için bunun anlam› uluslararas› sistemdeki di¤er ülkeler karfl›s›ndaki pozisyonlar›n›n kuvvetli olmas›d›r. Zenginlik ise ülke ç›karlar›n›n merkezindeki ekonomik boyuttur. Kendi pazarlar›n› uluslararas› sisteme açmak için anlaflmalar›n imzalanmas›, yap›lan paylafl›mlar ve ç›karlar ile ülkeler güven sa¤lamay› hedeflemifllerdir.

Son olarak da ülkelerin ç›karlar›nda idelojik boyut ile ulusal rol alg›lar›na, prensiplerine ve paradigmalar›na de¤inilmifltir. Uluslararas› sistemde ülkelerin kesin oynamak istedikleri baz› roller vard›r. Hükûmetler kendi politikalar›n›n belirledi¤i paradigmalar ve prensipleri korumak isterler. Bu farkl› kavramlarla iliflkili olan tercih seçeneklerinin seçiminde hükûmetleri etkileyen kendi ç›karlar›d›r. Her zaman kendi ç›karlar›n› göz önüne al›rlar.

Hükûmet aç›s›ndan ç›karlara bak›ld›¤›nda, politik boyut, ekonomik ve ideolojik boyuttan daha önemlidir. Çünkü siyasi güvenlik ekonomik ve ideolojik hedeflerden çok daha önce gelmektedir. Bu nedenle ekonomik d›fl iliflkiler, politik ç›-

101

5. Ünite - Devletin D›fl Politika Yap›m›

karlara gölge düflürmedi¤i sürece ülkeler ekonomik ç›karlar›n›n en üst seviyede olmas›n› hedeflerler. Ülkenin içinde, k›sa dönemli de olsa, bazen hükûmetler politik ç›karlar›n› göz ard› edebilirler. Bunun da tek nedeni seçimlerdir. Unutulmamal›d›r ki, bir hükûmet için ilk ç›kar kendi koltu¤unda kalabilmektir. Bunun için k›sa dönem için de olsa politik davran›fl farkl›l›¤›na gidebilirler. Ülke içindeki kutuplaflma, ülke içindeki güçlerin hepsini hükûmette toplamay› öngörür. Bu devletin gücünden, toplumun gücüne kadar her alan› kapsar. Ülke içi kutuplaflmada yüksek oldu¤unda, hükümetin genifl bir alanda rahat hareket edebilme yetkisi oldu¤undan, d›flar›daki ç›karlar› kendi istedi¤i flekilde yönetebilir.

Böylece, hükûmetin ülkeler aras›nda kendi ç›karlar›n›n artmas›, ülke içindeki kutuplaflman›n ve kendi etkisinin artmas› ile do¤ru orant›l›d›r. Politika, ekonomi ve ideoloji gibi farkl› ç›kar yollar›nda ise hükûmetin ço¤alan kutuplaflmas›ndaki art›fl ile, ekonomik ve ideolojik ç›karlar› ile politik ç›karlar›n›n karfl›laflt›r›ld›¤›nda ekonomik ve ideolojik ç›karlar›n daha önemli gelmesi ihtimali vard›r.

Sonuç olarak, d›fl politika yap›m›nda uluslararas› ve ulusal etmenler rol oynamaktad›r. Burada da k›saca tart›fl›ld›¤› gibi hangi unsurun ne kadar etkin oldu¤u konusu hem incelenen vakaya hem de bu analizde kullan›lan de¤iflkenlere göre belirlenebilmektedir. Burada amaç, farkl› aç›lardan konunun de¤erlendirilmesiyle d›fl politika yap›m›n› en do¤ru flekilde anlamak ve aç›klamakt›r.

Bir devletin d›fl politika yap›m sürecinde sizce ulusal ve uluslararas›SIRA unsurlardan hangileS‹ZDE ri daha etkin rol oynayabilir?

5

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

102

D›fl Politika Analizi

Özet

N A M A Ç

1

N AM A Ç

2

D›fl politika yap›m›nda, devlet seviyesinde de¤erlendirilmesi gereken unsurlar› aç›klamak Devlet seviyesinde yap›lan analizler her ne kadar literatürde eskiden dikkat çekmifl olsa da günümüzde d›fl politika analizinde temel baz› unsurlar hakk›nda bilgi almak üzere kullan›lmaktad›r. Nitekim, sadece devlet baz›nda yap›lan de¤erlendirmelerle d›fl politikadaki kararlar› anlmaya çal›flmak veya kararlar›n ne olaca¤›n› ön görmek çok ciddi eksiklikler içerecektir. Bu nedenle bu mevcut ünitenin di¤er önceki teori üniteleriyle (Ünite 2-4) birlikte de¤erlendirlmesinin büyük önemi bulunmaktad›r. Di¤er ünitelerden uzak bir flekilde sadece devlet baz›ndaki kriterlerin de¤erlendirilmesi eksik d›fl politika analizine sebep olacakt›r. Sonuç olarak bu ünitede, d›fl politika yap›m›nda devlet seviyesinde de¤erlendirilmesi gereken unsurlar üzerine girifl niteli¤inde bir tart›flma sunulmufltur. ‹lk k›s›mdaki amaç öncelikli olarak devlet seviyesinde de¤erlendirilmesi gereken unsurlar›n neler olduklar›n›n belirlenmesi (askeri güç, ekonomik güç, do¤al kaynaklar, demografik özellikler, co¤rafi konum, siyasal sistem, kültür ve tarih) ve bu unsurlar›n hangi boyutlar›n›n incelenmesi gerekti¤i konusunda tart›flma sunulmaktad›r.

Devletlere ait güç kriterlerini s›ralamak Her ne kadar devletlerin kategorizasyonu belirli çizgilerle birbirinden ayr›lmam›fl olsa da genel anlamda bir devletin gücünün ne oldu¤u ve d›fl politika kapasitesinin ne olabilece¤i hakk›nda yeterli bilgi sunmaktad›r. Haliyle, süpergüç olarak nitelendirilen bir devletin ortaya veya zay›f bir güç olarak baflka bir flekilde de¤erlendirilmesi pek mümkün de¤ildir. Bu ba¤lamda, süpergücün uygulayabildi¤i d›fl politikayla orta gücün uygulad›¤› d›fl politika birbirinden çok farkl›d›r. Çünkü her iki ülkenin sahip oldu¤u güce oranla d›fl politika yap›m›nda karfl›laflt›klar› k›s›tlamalar birbirinden farkl›d›r. Bu ve benzer konular ünite içerisinde tart›fl›lmaktad›r.

N A M A Ç

3

N A M A Ç

4

N A M A Ç

5

Devletlere ait özelliklerin d›fl politika eylemlerinin belirlenmesinde ve yürütülmesinde nas›l etkili oldu¤unu aç›klamak Karar alma sürecinde devletlerin çeflitli s›n›rlamalar ve teflvikler do¤rultusunda uluslararas› siyasal sistem içerisinde etki ve güç kazanmaya çal›flmaktad›rlar. Bu de¤erlendirmeler içerisinde devlete ait özelliklerin bir devletin tafl›yabilece¤i d›fl politika standardlar›n› do¤rudan etkilemekte ve belirlemektedir. Bu unsurlar›n bir ço¤u fiziksel özellikler olarak de¤erlendirilmektedir. Bu nedenle ölçülebilir ve kesin kriterlere dayanarak devletlerin güç seviyeleri belirlenebilmekte ve d›fl politika eylemlerinin ne olabilece¤i hakk›nda öngörüde bulunulabilmektedir.

Kültür ve ulusal rol kavram›n›n d›fl politika yap›m›n› nas›l etkiledi¤ini aç›klamak Kültür ve ulusal rol kavramlar› da devletin sahip oldu¤u güçten ba¤›ms›z olmak üzere devletin d›fl politikaya yaklafl›m› hakk›nda bilgi vermektedir.

Burada önemli olan ulusal rol kavram›n›n kültüre k›yasla daha rahat uygulanabilir ve hükümetten hükümete de¤iflebilecek olmas›d›r. ‹ki veya çok kutuplu uluslararas› sisteme do¤ru gidiflte bir çok G20 ülkesi ulusal rol kavramlar›n› yeniden tan›mlamaya çal›flmaktad›r. Burada amaç G8’in d›fl›ndaki oniki ülkenin uluslararas› sistemdeki güç da¤›l›m pastas›ndan ne kadar pay alabilece¤i ve burada da ulusal rollerinin nas›l tan›mland›¤›d›r.

Ulusal ve uluslararas› kutuplaflman›n d›fl politika eylemlerini nas›l etkiledi¤ini irdelemek Bir ülkenin kendi bafl›na hareket etmesi mümkün olmad›¤› için hem uluslararas› sistemden gelen k›s›tlamalara hem de ulusal k›s›tlamalara istinaden hareket etmesi ve en optimum siyaseti yapmas› gerekmektedir. Bu unsurlar› da göz önünde bulundurarak devlet baz›nda analizlerin nas›l yap›labilece¤i hakk›nda bilgi sunulmufltur.

5. Ünite - Devletin D›fl Politika Yap›m›

103

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi askerî gücün bir parças› olarak de¤erlendirilmez? a. Uçak b. Kruvazör c. Nükleer santral d. ‹nsans›z hava arac› e. Tank 2. Afla¤›dakilerden hangisi ekonomik gücün bir parças› olarak de¤erlendirilmez? a. Enflasyon b. GSMH c. Askerî bütçe d. Demir-çelik tüketimi e. Yurtd›fl›ndan gelen yat›r›m oran› 3. Afla¤›dakilerden hangisi demografinin bir parças› olarak de¤erlendirilmez? a. Etnik yap› b. E¤itim seviyesi c. Gelir seviyesi d. Yafllanma oran› e. Ülkenin bulundu¤u bölge 4. Afla¤›dakilerden hangisi somut güç kriteri de¤ildir? a. Askerî güç b. Siyasal Sistem c. Do¤al kaynaklar d. Ekonomik güç e. Kültürel yap› 5. Norveç nas›l bir güç olarak s›n›fland›r›labilir? a. Bölgesel güç b. Büyük güç c. Supergüç d. Yumuflak güç e. Orta büyükte güç 6. Hangisi bölgesel güce örnek olamaz? a. ‹ran b. Brezilya c. Türkiye d. ‹sviçre e. Endonezya

7. Afla¤›dakilerden hangisi yumuflak gücün tan›m›nda yer almaz? a. Bir devletin baflka bir devlete istedi¤ini yapt›rabilmesi b. Ortak bir istek uyand›rma c. Devletler aras› iletiflim kurulmas› d. Ekonomik güç kullan›lmas› e. Demokrasilerin desteklenmesi gibi d›fl politikada öncelikleri belirlenmesi 8. Uluslararas› kutuplaflman›n yüksek olmas› neye sebep olur? a. Ülkelerin ittifak kurmas›na b. Ülkelerin iç politikalar›na önem vermelerine c. Askerî gücün kullan›lmas›na d. D›fl ç›karlar›n öncelik kazanmas›na e. Ekonomik gücün kullan›lmas›na 9. Afla¤›dakilerden hangisi Demokratik Bar›fl Teorisi bir ç›kar›m› de¤ildir? a. ‹ki demokrasinin birbiriyle savaflma olas›l›¤› çok düflüktür b. Deokrasi olmayan ülkeler birbiriyle daha fazla savaflma olas›l›¤› tafl›r c. Demokrasiler genellikle savaflmaz d. Uluslararas› sistemde demokrasilerin artmas› savafl riskini azalt›r e. Yönetim sistemi ve savafl aras›nda bir ba¤lant› bulunmaktad›r 10. Afla¤›dakilerden hangisi küçük/zay›f gücün d›fl politika yap›m›nda etkin ö¤elerden birisi de¤ildir? a. Askerî aç›dan zay›f olmas› b. Ekonomik aç›dan zay›f olmas› c. Yumuflak gücü kullanabilmesi d. Tek tarafl› d›fl politika yürütebilmesi e. Denge odakl› d›fl politika yürütebilmesi

104

D›fl Politika Analizi

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. c

S›ra Sizde 1 Bir çok farkl› unsura ba¤l› olarak devletlerin birbirinden farkl› derecede güç sahibi oldu¤unu görebilirsiniz.

Fakat s›n›fland›rma yapmaya geldi¤inde tek bir güç kriterli olmad›¤› gibi iki kriterin (askerî ve ekonomik gücün) di¤er kriterler aras›nda öne ç›kt›¤›n› söyleyebiliriz.

Bu iki kriter bir devlete ço¤unlukla di¤er kriterleri de sa¤layacakt›r. Tabi, ülke baz›nda de¤erlendirme yap›lmas› da do¤ru olacakt›r.

2. c

3. e

4. e 5. e

6. e

7. e

8. b

9. c

10. d

Nükleer santral ekonomik gücün bir unsurudur. Cevap için askerî güç ve ekonomik güç k›s›mlar›n› gözden geçirebilirsiniz.

Askerî bütçe askerî gücün önemli bir unsurudur. Cevap için askerî güç ve ekonomik güç k›s›mlar›n› gözden geçirebilirsiniz.

Bir ülkenin bulundu¤u bölge co¤rafyas›yla alakal›d›r. Cevap için co¤rafi konum ve demografik yap› k›s›mlar›n› gözden geçirebilirsiniz.

Kültürel yap› soyut bir güç kriteridir. Cevap için kültürel yap› k›sm›n› gözden geçirebilirsiniz.

Norveç ekonomisi sebebiyle orta büyükükte bir güç olarak de¤erlendirilmektedir. Cevap için güç kategorizasyonu ve d›fl politika kararlar› k›sm›n› gözden geçirebilirsiniz. ‹sviçre bölgesel bir güç olarak de¤erlendirilemez. Cevap için güç kategorizasyonu ve d›fl politika kararlar› k›sm›n› gözden geçirebilirsiniz.

Yumuflak gücün kullan›m›nda ekonomik bask› ve uygulamalar yer almaz. Norveç ekonomisi sebebiyle orta büyükükte bir güç olarak de¤erlendirilmektedir. Cevap için yumuflak güç ve d›fl politika yap›m› k›sm›n› gözden geçirebilirsiniz.

Uluslararas› kutuplaflma yükseldikçe devletlerin iç politikalar›na odaklanalar› beklenmektedir. Cevap için kutuplaflma ve d›fl politika k›sm›n› gözden geçirebilirsiniz.

Demokratik Bar›fl Teorisi sadece iki demokrasinin birbiriyle savaflmayaca¤› yorumunu yapar.

Demokrasilerin, demokrasi olmayan ülkelerle savaflmayaca¤› konusunda bir yönlendirme yapmaz. Cevap için uluslararas› dinamikler ve kutuplaflma k›sm›n› gözden geçirebilirsiniz.

Zay›f ülkelerin tek tarafl› d›fl politika yürütme imkanlar› çok düflüktür. Cevap için güç kategorizasyonu ve d›fl politika kararlar› k›sm›n› gözden geçirebilirsiniz.

S›ra Sizde 2 Evet, belirler. Bir devletin d›fl politikas› kendi kapasitesine ba¤l› olarak belirlenebilir. Büyük güçler küresel politikalar› de¤erlendirebilirken orta ve zay›f güçler ise bu tür genifl politikalar› yürütemez. Buna k›yasla zay›f veya bölgesel güçler de kendi çaplar›nda bulunduklar› bölgede aktif d›fl politika yürütebilir. Bu konuda Ünite 8’deki uygulamalar›n okunmas›n› tavsiye ediyoruz.

S›ra Sizde 3 Ulusal Rol Kavram›n› Brezilya’ya uygulayabilirsiniz. Bu de¤erlendirmenizde de görebilece¤iniz gibi bölgesel güç olan Brezilya hem ekonomik hem de askerî kaynaklar›n› bu statüsünü korumak üzere kullanmaktad›r.

Bu rol içerisinde Brezilya Güney Amerika’y› bir çok uluslararas› platformda temsil eder flekilde hareket etmektedir.

S›ra Sizde 4 Yumuflak gücü en baflar›l› ve en fazla kullanabilen ülke ABD’dir. Konu üzerindeki k›s›mda da tart›fl›ld›¤› gibi yumuflak gücün iflleyebilmesi için bir devletin di¤er devleti kendi istedi¤i konu üzerine ikna edebilmesi ve kendi hedefine yönelik karar almas›n› sa¤lamas› gerekmektedir. Bu ba¤lamda ABD dünyan›n bir çok yerinde bu gücü kullanarak ne askerî ne de ekonomik gücünü yapt›r›m amaçl› kullanmadan istedi¤i politikay› uygulatabilmektedir. Bu her politika için söz konusu olmasa da genifl anlamda bu durumun varl›¤›ndan bahsetmek do¤ru olacakt›r.

S›ra Sizde 5 D›fl politika yap›m›nda hem ulusal hem de uluslararas› konjonktür rol oynayabilmektedir. Her iki unsurun da d›fl politika yap›m›n› etkiledi¤ini söylememiz gerekir.

Fakat bir taraf›n seçilmesi istense devletin iç politik düzeni ve ne kadar kutuplaflt›¤› d›fl politika kriterlerini genel anlamda belirleyece¤ini söyleyebiliriz. Bu durum sadece küresel veya bölgesel savafl ortam›nda uluslararas› k›s›tlamalara ba¤l› olarak de¤iflecektir.

5. Ünite - Devletin D›fl Politika Yap›m›

105

Yararlan›lan Kaynaklar Alons, Gerry C. (2007). “Predicting a State’s Foreign Policy: State Preferences between domestic and International Constraints”, Foreign Policy Analysis. Cilt 3, Say› 3, s. 211-232.

Breuning, Marijke (2007). Foreign Policy Analysis: A Comparative Introduction. New York, NY: Palgrave MacMillan.

Cantir, Cristian ve Kaarbo, Juilet (2012). “Contested Roles and Domestic Politics: Reflections on Role Theory in Foreign Policy Analysis and IR Theory”, Foreign Policy Analysis, Cilt 8, Say› 1, s. 5–24.

Chan, Steve (1997). “In search of Democratic Peace: Problems and Promise”, Mershon International Studies Revlew, Cilt 41, Say› 1, s. 59-91.

Hudson, Valeri (1999). “Cultural Expectations of One’s Own and Other Nations’ Foreign Policy Action Templates”, Political Psychology, Cilt 20, Say› 4, s. 767-801.

Hudson, Valeri (der.) (1997). Culture and Foreign Policy. Boulder. Kolorado, CO: Lynne Rienner.

Hudson, Valeri ve Sampson III, Martin W. (1999).

“Cultural is more than a static residual: Introduction tot the Special Section on Culture and Foreign Policy”, Political Psychology, Cilt 20, Say› 4, s.

667-675..

Holsti, Kal J. (1987). “National role Conceptions in the Study of Foreign Policy”, Walker Stephen G. (der.), In Role Theory and Foreign Policy Analysis.

Durham, NC: Duke University Press.

Holsti, Kal J. (1970). “National Role Conceptions in the Study of Foreign Policy”, International Studies Quarterly, Cilt 14, Say› 3, s. 233-309.

Kennedy, Paul (1987). The Rise and Fall of the Great Powers: Economic Change and Military Conflict from 1500 to 2000. New York, NY: Random House.

Mintz, Alex ve DeRouen, Karl (2010). Understanding Foreign Policy Decision-Making. New York, NY: Cambridge University Press.

Nye, Joseph S. Jr. (2004). Soft Power: The Means to Success in World Politics. New York, NY: Public Affairs.

Maoz, Zeev and Russett, Bruce (1993). “Normative and Structural Causes of Democratic Peace”, American Political Science Review, Cilt 87, Say› 3, s. 624638.

Putnam, Robert (1996). “Diplomacy and Domestic Politics: The Logic of Two-level Games”, International Organization, Cilt 42, s. 427-460.

Rosenau, James N. (1980). The Scientific Study of Foreign Policy. London: Frances Pinter.

Russett, Bruce (1993). Grasping the Democratic Peace. Princeton, NJ: Princeton University Press.

Singer, Marshall R. (1972). Weak states in a World of Powers: The Dynamics of International Relationships. New York, NY: Free Press.

Sönmezo¤lu, Faruk (2005). Uluslararas› Politika ve D›fl Politika Analizi. ‹stanbul: Filiz Kitabevi.

Thies, Cameron G. ve Breuning, Marijke (2012).

“Integration Foreign Policy Analysis and International Relations through Role Theory”, Foreign Policy Analysis, Say› 8, 1-4.

Walker, Steven G. (1987). Role Theory and Foreign Policy Analysis. Durham, NC: Duke University Press.

6

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹

Amaçlar›m›z

N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Lider kiflilik analizi yöntemini tan›mlayabilecek, Operasyonel kod analizi yöntemini tan›mlayabilecek, Yak›n dönemdeki Türkiye Cumhuriyeti baflbakanlar›n›n liderlik özelliklerinin ve inanç sistemlerinin Türk d›fl politikas›na nas›l etki etti¤ini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • Liderlik Özellikleri Analizi • Operasyonel Kod Analizi

• Türk Baflbakanlar› ve D›fl Politika

‹çindekiler

D›fl Politika Analizi

Uygulama 1: Liderlerin D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

• G‹R‹fi • TÜRK DIfi POL‹T‹KASINDA L‹DERLER • YAKIN DÖNEM TÜRK-YUNAN ‹L‹fiK‹LER‹: L‹DERL‹K ÖZEL‹KLER‹ ANAL‹Z‹ ‹LE Ç‹LLER VE ERDO⁄AN KARfiILAfiTIRMASI • SO⁄UK SAVAfi SONRASI TÜRK BAfiBAKANLARININ OPERASYONEL KODLARI

Uygulama 1: Liderlerin D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi G‹R‹fi Ünite 6, Ünite 2’de bahsedilen Lider Kiflilik Analizi ya da Liderlik Özellikleri Analizi (Leadership Traits Analysis) ve Operasyonel Kod (Operational Code) yöntemleri üzerine uygulama sunmaktad›r. Bu ünite, uygulama ünitelerinin birincisi olarak Ünite 2’de verilmifl kuramsal yaklafl›mlar›n uygulamalar›n› içermektedir. Bu ünitede Türk d›fl politikas› içerisinde liderlerin nas›l rol oynad›klar› üzerine bir sunum yap›ld›ktan sonra yak›n dönem Türk-Yunan iliflkileri liderlere ait özelliklerden yola ç›k›larak incelenmifltir. Ayr›ca, So¤uk Savafl sonras› Türk baflbakanlar›n›n operasyonel kodlar› hem kodlaman›n nas›l yap›ld›¤›na dair hem de bu bilgilerin nas›l yorumlanmas› gerekti¤ine dair inceleme sunmaktad›r.

TÜRK DIfi POL‹T‹KASINDA L‹DERLER Atatürk ile bafllayarak Türkiye Cumhuriyeti tarihinde siyasi liderler her zaman önemli siyasi güç sahibi olmufllard›r. Atatürk ve ‹smet ‹nönü gibi etkili liderler Cumhuriyet Dönemi Türk siyasetini önemli ölçüde etkilemifllerdir. Bununla beraber, demokratik yollarla seçilmifl siyasi liderlerimiz (örne¤in Adnan Menderes, Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, ve Turgut Özal) yine Türk siyasetine damga vurmufllard›r. Cumhuriyet Dönemi’ndeki Türk siyasal hayat› lider merkezli olagelmifltir; yerel ve ulusal siyaset siyasal parti genel merkezlerinden ve ço¤u kez de parti liderleri taraf›ndan, yönetilmifltir. Türk siyasi liderleri partilerinin karar verme organlar›na flekil verirler, genel seçimlerde parti listelerini belirlerler, yerel seçimlerdeki adaylara karar verirler. Hükûmet olduklar›nda ise, devlet imkânlar›na eriflim ile beraber, liderlerin kontrolü daha da artar. Baflka bir deyiflle Türk siyasetinde liderlerin kiflilikleri, tercihleri ve inançlar› siyasi partilerden hükûmetlere kadar siyasetin her aflamas›nda önemli olmufltur. ‹ç politika meselelerinde oldu¤u gibi liderler yine Türk d›fl politikas› için de ayr› bir önem teflkil etmifltir. Parlementer sistemlerde baflbakanlar d›fl politika yap›m› sürecindeki en önemli aktörlerdir (Baflka ülkelerin liderlerinde oldu¤u gibi tüm Türk liderler d›fl politikaya ayn› düzeyde ilgi sahibi de¤illerdir. D›fl politika ilgisi ve deneyimi ve e¤itim gibi de¤iflkenler ile daha önceki siyasi liderlik çal›flmalar› bu faktörü incelemifllerdir. Ancak güncel uzaktan analiz yöntemlerinde böyle bir de¤iflken mevcut de¤ildir.). D›fl politika kararlar›nda ve karar alma süreçlerinde baflbakanlar›n bireysel özelliklerinin, inançlar›n›n, ön yarg›lar›n›n vb. etkili olmas› beklenir. Türk d›fl politikas›nda da baflbakanlar›m›z›n hayat felsefelerinin ve lider-

108

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

D›fl Politika Analizi

lik stillerinin etkilerini gözlemlemek mümkündür. Örne¤in, baflbakan Necmettin Erbakan görevde oldu¤u bir y›l boyunca Türkiye için özellikle Müslüman ülkeler ile iliflkiler gayesiyle yeni alternatifler aramaya koyulmufl ve Türk d›fl politikas›na ilginç ve çok tart›flmal› bir yön vermeye çal›flm›flt›r. fiüphesiz ki kamuoyuna malum oldu¤u üzere, Erbakan’›n d›fl politika maceralar› kendi dünya görüflünü ve kiflili¤ini yans›t›yordu. Ayn› flekilde, Recep Tayyip Erdo¤an, partisi Kas›m 2002’de iktidara geldi¤inden beri, Türkiye’nin d›fl politikas›nda çok önemli etkiler b›rakm›flt›r. Erdo¤an, Filistin politikas› üzerinden ‹srail ile aç›kça çat›flm›fl, nükleer enerji program› sebebiyle ‹ran’a daha fazla yapt›r›m için (Brezilya ile birlikte) Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyinin geri kalan üyelerine karfl› gelmifl, ve 2003 Irak savafl› sonras›nda Türkiye’yi yönetmifltir. Necmettin Erbakan (bir y›ll›k baflbakanl›¤› süresi boyunca), Turgut Özal (özellikle cumhurbaflkanl›¤› s›ras›nda) ve Recep Tayyip Erdo¤an gibi liderlerin Türk d›fl politikas› üzerinde önemli bir etkiye sahip oldu¤u konusunda uzmanlar ve kamuoyu hemfikirdir. Buradaki örnekler, Türk d›fl politikas› üzerinde liderlik özelliklerinin etkilerinin özellikle so¤uk savafl sonras› dönemde bulunabilice¤i fikrine dayanmaktad›r. Bu tür etkiler bir veya birkaç Türk liderleri ile s›n›rl› de¤ildir; genel olarak Türk baflbakanlar›n›n bireysel özellikleri, Türkiye’nin d›fl politika davran›fl›n› anlamaya yard›m etmektedir.

Türk d›fl politikas›n›n yap›m›nda herhangi bir baflbakan›n rolünü anlamak için, elbette ki onu çal›flt›¤› bürokratik organizasyon ve kültürel uygulamalar içinde de¤erlendirmek gereklidir. Tarihsel anlamda, Türk d›fl politikas› baflbakan ile birlikte baflka aktörleri de içermifltir: D›fl iflleri bürokrasisi, Genelkurmay baflkanl›¤›, cumhurbaflkan›, ve Türkiye Büyük Millet Meclisi bunlar›n bafl›nda gelir. Bu aktörlere ilaveten, koalisyon hükûmetlerinin üyesi olan partiler de d›fl politikada söz sahibi olmufllard›r. Koalisyon hükûmetlerinin kendilerine has karar alma süreçleri yine d›fl politika yap›m›nda önemli etkenlerden biridir; bu konuda hem d›fl politika analizi literatüründe hem de Türk d›fl politikas› literatüründe çal›flmalar mevcuttur. Ünite 2’de bahsedil¤i üzere siyasi liderlerin politika üretme, baflka bir deyiflle karar alma, süreçlerine etkilerini araflt›rmak için çeflitli yöntemler gelifltirilmifltir. Bu ünitede Türkiye Cumhuriyeti baflbakanlar›n›n liderlik özellikleri ve inanç sistemleri, s›ras›yla liderlik özellikleri analizi (leadership traits analysis) ve operasyonel kod (operational code) analizi yöntemleri kullan›larak örnek olarak sunulacakt›r.

K›saca hat›rlatmak gerekirse liderlik özellikleri analizi Margaret Hermann taraf›ndan psikoloji araflt›rmalar› ve kiflilik testleri temel al›narak gelifltirilmifltir. Siyasi SIRA S‹ZDE liderlerin söyledikleri sözlerin içerik analizi yap›lmas› ile profillerini oluflturan bir metottur. Operasyonel kod analizi ise bir liderin siyaset dünyas›n›, kendi ve di¤erlerini, nas›lD Üalg›lad›¤›n› ve bu inand›klar› sebebiyle hangi taktikleri tercih etti¤ini fi Ü N E L ‹ M aç›klar. Bu araflt›rma yöntemi ceflitli evrelerden geçmifltir; günümüzdeki operasyonel kod cal›flmalar› Alexander George’un ve Stephen Walker’›n etkilerini tafl›makS O R U tad›r.

Siyasi liderlerin “uzaktan analiz” yöntemlerine dayan›r. Liderlerin kiflilik çal›flD ‹ K profilleri KAT malar› için müsait ya da gönüllü olmayacaklar› düflünülerek gelifltirilen bu metotlar, liderlerin sözlü ya da S‹ZDE yaz›l› aç›klamalar›na dayan›larak yap›l›r. Bu aç›klamalar mülakat, konuflSIRA ma, bas›n toplant›lar›, kiflisel notlar, an›lar, gibi farkl› kaynaklardan elde edilebilmektedir. Liderlik özellikleri analizi sadece haz›rl›ks›z olarak yap›lan aç›klama metinleri (mülakat gibi) AMAÇLARIMIZ kullan›larak yap›l›r; operasyonel kod analizi ise geleneksel olarak liderlerin konuflma metinleri ile yap›l›r.

N N

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

D‹KKAT S O R U

D‹KKAT S O R U

SIRA S‹ZDE D‹KKAT

N N N N

SIRA S‹ZDE D‹KKAT

6. Ünite - Uygulama 1: Liderlerin D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

109 AMAÇLARIMIZ SIRA S‹ZDE

The Psychological Assessment of Political Leaders (Jerrold Post,AMAÇLARIMIZ Kder. ‹ TAnn A PArbor, Michigan, University of Michigan Press, 2003).

K ‹ T A P AMAÇLARIMIZ

Political leaders and democracy in Turkey (Metin Heper and Sabri T KE LSayar›, ‹E VT ‹ ZAY Oder., P N Lanham: Maryland, Lexington Books, 2002); Türk d›fl politikas›nda liderler: süreklilik ve de¤iflim, söylem ve eylem (Ali Faik Demir, der., Ca¤alo¤lu: ‹stanbul, Ba¤lam Yay›nlar›, 2007).

T EK L E‹ VT‹ ZAY OPN

AMAÇLARIMIZ SIRA S‹ZDE

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON ‹NTERNET

‹ N T E R NL‹DERL‹K ET YAKIN DÖNEM TÜRK-YUNAN ‹L‹fiK‹LER‹: ÖZEL‹KLER‹ ANAL‹Z‹ ‹LE Ç‹LLER VE ERDO⁄AN KARfiILAfiTIRMASI

‹ N Tçerçevelerden ERNET Siyasi liderlerle ilgili çal›flmalarda en çok göze çarpan kuramsal biri Liderlik Özellikleri Analizi’dir. Bu yöntem Margaret Hermann taraf›ndan gelifltirilmifl ve onun d›fl politikadaki kiflilik karekterleri üzerine yapt›¤› uzun y›llar süren araflt›rmalar üzerine kurulmufltur. Bu yaklafl›ma göre, liderler taraf›ndan söylenen belirli sözlerin, belirli kiflilik özelliklerini yans›tt›¤› varsay›l›r. Lider özellikleri analizi yöntemine göre, liderlerin kiflilikleri ve liderlik stilleri yedi özelli¤i üzerinde yo¤unlafl›r: liderin olaylar› kontrol etme yetene¤ine olan inanc› (belief in ability to control events), kavramsal derinlik (conceptual complexity), liderin güç ihtiyac› (need for power), di¤erlerine karfl› duyulan güvensizlik derecesi (distrust of others), liderin kendi grubuna karfl› ön yarg›s› (in-group bias), özgüven (self-confidence) ve görev yönelimidir (task orientation). Bu çerçevede liderlerin kiflilikleri yedi özelli¤in bilefleni olarak tasarlanm›flt›r. Bununla beraber, bu bahsedilen kiflilik özelliklerinin tamam› incelenen liderin liderlik tarz›n› belirlememize de yard›mc› olur. Hermann’›n çal›flmalar›, Liderlik Özellikleri Analizi’nin öne sürdü¤ü yedi kiflilik özelli¤inin istatistiksel olarak flu davran›fllarla ba¤lant›l› oldu¤unu göstermifltir: 1) bir liderin çevresinden gelen s›n›rlama ve engellere meydan okuma veya kabullenme e¤ilimi, 2) liderin d›flar›dan bilgi ve dan›flmanl›k almaya olan aç›kl›¤› ve liderin kurdu¤u dan›flmanl›k sistemlerinin yap›s›, 3) liderlerin ülkeleri veya organizasyonlar› için seçtikleri politikalar.

‹NTERNET

N

Hermann, Margaret G. (1980). “Explaining Foreign Policy BehaviorM AUsing K A L E the Personal Characteristics of Political Leaders”, International Studies Quarterly, Cilt 24, Say› 1, s. 7-46.

Liderlik Özellikleri Analizi, Türk d›fl politikas› çal›flmalar›na yeni girmifl bir yöntemdir. Yak›n dönemde yap›lan çal›flmalar Türk liderleri hakk›nda daha fazla bilgi sa¤lamakta ve d›fl politika kararlar›n› liderlerden yola ç›karak aç›klamam›za yard›mc› olmaktad›r. Bu ünitede sunulan tart›flma da bu anlamda katk› yapmaktad›r.

Afla¤›daki tart›flmada Kardak sürecinde baflbakan olan Tansu Çiller’in d›fl politika kararlar›yla Mart 2003’ten bugüne baflbakanl›k görevini sürdüren Recep Tayyip Erdo¤an’›n d›fl politika kararlar›n› karfl›laflt›rabiliriz.

Görener, Aylin ve Meltem Uçal (2011). “The Personality and Leadership M A KStyleof A L E Recep Tayyip Erdo¤an: Implications for Turkish Foreign Policy”, Turkish Studies, Cilt 12, Say› 3, s.

357-81. Kesgin, Bar›fl (bask›da). “Leadership Traits of Turkey’s Post-Cold War Prime Ministers”, Turkish Studies.

MAKALE

N MAKALE

110

D›fl Politika Analizi

Tansu Çiller ve Recep Tayyip Erdo¤an farkl› kiflisel ve siyasal geçmifllere sahiptir. ‹stanbul’da do¤an Çiller ve ‹ngilizce e¤itim veren seçkin okullarda e¤itim ald›ktan sonra Amerika Birleflik Devletleri’nde yüksek lisans ve doktora e¤itimini tamamlam›flt›r. Daha sonra, Çiller Bo¤aziçi Üniversitesi Ekonomi bölümünde ö¤retim görevlisi olarak çal›flm›flt›r ve siyasete bir teknokrat olarak Do¤ru Yol Partisi’nde girmifltir. 1991’de Süleyman Demirel hükûmetinde ekonomiden sorumlu devlet bakan› olarak görev yapan Çiller, ard›ndan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kad›n baflbakan› olmufltur. Tansu Çiller 1990’li y›llarda birçok hükûmette farkl› görevler ald›ktan sonra 2002 seçimleri ertesinde siyasetten çekilmifltir. Buna karfl›l›k, Rize do¤umlu olan Recep Tayyip Erdo¤an, ailesi ‹stanbul’a göç ettikten sonra e¤itimini ‹stanbul’un çeflitli okullar›nda tamamlam›flt›r. Erdo¤an k›sa süreli olsa da profesyonel olarak futbol oynam›flt›r ve ticari faaliyetlerde bulunmufltur. Erdo¤an’›n siyasi geçmifli Necmettin Erbakan’›n öncülü¤ünü etti¤i “Milli Görüfl” hareketinin siyasi partilerinin ‹stanbul kollar›nda bafllam›flt›r. Erbakan’›n parti teflkilatlar›nda görev yapan Erdo¤an ‹stanbul Büyükflehir Belediye baflkanl›¤› görevinde bulunmufltur. Bu esnada y›ld›z› parlayan Erdo¤an’›n siyasi kariyeri okudu¤u bir fliir sebebiyle hapis yatmas› ile kesintiye u¤rasa da Erdo¤an 2001 y›l›nda kurulan Adalet ve Kalk›nma Partisinin kurucu baflkan› olmufl ve k›sa sürede partisini tek bafl›na iktidara tafl›m›flt›r.

Liderlik özellikleri analizi sonuçlar›ndan önce, k›saca Tansu Çiller’in ve Recep Tayyip Erdo¤an’›n genel olarak nas›l alg›land›klar›n› ele alal›m. Hakk›nda yap›lan cal›flmalara göre, Tansu Çiller ‘güç kayg›lar› olan, egoist ç›karlar›n› gözeten, kavgac›’ bir liderlik sergilemifltir. Örne¤in, Ümit Cizre’nin araflt›rmalar›na göre, Çiller’in yak›n çal›flma arkadafllar› onun otoriter ve kendine güveni az olan tak›m çal›flmas›na pek de yatk›n olmayan bir kiflili¤i oldu¤u aktar›lm›flt›r. Recep Tayyip Erdo¤an ise dinî inançlar› ön planda olan ama pragmatik bir liderdir. Onur/fleref ve sadakat Erdo¤an için en önemli kavramlardand›r.

Yak›n zamanda yap›lan çal›flmalar, liderlerin dramatik olaylar karfl›s›nda benzer tepkiler verdi¤ini ancak (6 ay gibi) bir zaman sonra söz konusu olay öncesindeki kiflilik özelliklerini, inançlar›n› tekrar edindiklerini göstermektedir. Yine bu çal›flmalara göre, olaylar›n fliddetine ba¤l› olarak liderler baz› kiflilik özelliklerini, inançlar›n› yeniden tan›mlayabilirler; ancak ortalama profillerinden de çok uzaklaflmalar›n› beklemek do¤ru de¤ildir. Buradan yola ç›karak, önce Çiller’in ve Erdo¤an’›n genel profillerini ard›ndan da Çiller’in Kardak krizi dönemindeki profilini inceleyelim.

Baflkalar›na duyulan güvensizlik ve kendi grubuna olan ön yarg›lara bak›ld›¤›nda Çiller’in di¤er Türk baflbakanlara göre yüksek bir skoru oldu¤unu gözlemliyoruz. Hermann’a göre bu tarz liderler önlerine ç›kan tehditleri ve problemleri bertaraf etmeye odakl›d›rlar. Yine, bu özelliklere sahip liderler dünyay› kendileri ile düflmanlar› üzerine kurulu olarak alg›larlar ve kendi güçlerini yaymay› amaçlarlar.

Bu liderler risk almaya yatk›nd›rlar çünkü düflmanlar›na meydan okumak, karfl›l›k vermek ahlaki bir görevdir. Daha önce yapt›¤›m analizlere göre, bu özellikleri paylaflan bir di¤er lider de Erbakan’d›r. Buna karfl›l›k Erdo¤an’›n skorlar› onun dünyay› tehditlerden ibaret görmedi¤ini ve daha ziyade mevcut flartlardaki f›rsatlar› ve iliflkilerini kullanarak kendi için en iyi sonuçlara ulaflmak üzerine odakland›¤›na iflaret eder. Nitekim, Erdo¤an’›n d›fl politikas› da Türkiye’nin özellikle kendi bölgesinde ve dünyadaki seçeneklerini ço¤altmak üzerine kurulmufl olan ‘komflularla sorunsuz iliflkiler’ ve ‘stratejik derinlik’ prensipleri ile özetlenmifltir.

6. Ünite - Uygulama 1: Liderlerin D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

Çiller’in genel profili ise Kardak/Imia kriziyle geçen 1996 y›l›n›n Ocak ve krizin ard›ndan fiubat aylar›nda elde edilen profili aras›ndaki farkl›l›klar hem Çiller’in kiflisel özelliklerini hem de kriz sürecine tepkilerini göz önüne koymaktad›r. Örne¤in, Çiller’in kriz dönemindeki söylemlerinde olaylar› kontrol edebilece¤ine olan inanc› oldukça azd›r. Ancak, “O bayrak iner, o asker gider!” sözlerinden netice ald›¤›n› düflündü¤ü fiubat ay›nda Çiller’in bu liderlik özelli¤i ortalama skorunun da üzerine ç›kar. Benzer bir düflüfl ve yükselifl, Çiller’in kendi özgüven skorlar›nda da görülebilir. Ocak ay›nda, Çiller’in karfl› tarafa güvensizli¤i ciddi bir flekilde yükselirken beraberinde olaylara çok tarafl› bakabilme (kavramsal derinli¤i) özelli¤inde kriz sürecinin bask›lar›n› yans›t›rcas›na bir düflüfl gözlemlenir. Kriz devam ederken, Çiller’in problem çözmeye odakland›¤›n›n göstergesi olarak görev/amaç özelli¤inin de yükseldi¤ini görmekteyiz. Çiller’in baflbakanl›¤› dönemine denk gelen 1990’l› y›llarda, Kardak/Imia krizi gibi veyahut iki ülke savafl uçaklar›n›n Ege Denizi’nde birbirilerini tahrik etmesi, ya da K›br›s ile alakal› anlaflmazl›klar gibi krizler ile Türk toplumunda Yunanistan alg›s› “düflman” ve “tehdit” üzerine kurulmufltur. Elbette ki toplumsal boyuttaki bu alg›lama sadece liderlerden kaynaklanmam›flt›r. Kardak süreci aç›kça gösterir ki hem Türk hem de Yunan medyas› karfl›l›kl› “düflman” kimliklerinin perçinlefltirilmesinde önemli bir rol sahibidir. Bununla beraber, her iki toplumun da bu mesaj› almaya aç›k oldu¤unu da belirtmek gerekir. Uzun zamand›r kullan›lagelen halk dilinde ‘Yunan/Rum gavuru’ gibi tabirler Türk toplumunun Yunanistan’› nas›l alg›lad›¤›na ve toplumsal haf›zalarda yarat›lan k›sayollara örnektir. 1990’l› y›llar›n sonuyla, ‘deprem diplomasi’si ile bunun birden de¤iflti¤ini söylemek do¤ru de¤ildir; fakat, 1999 y›l›ndaki depremlerin ertesinde bu gibi ön yarg›lar›n ve kal›plar›n geçerlili¤ini kaybetmeye bafllad›¤›n› söylemek yerinde bir tespit olacakt›r.

Yine Kardak örne¤inde, Türkiye’nin Yunan askerlerinin olmad›¤› Kardak/Imia kaya parças›na ç›karma yapmas› karar› Tansu Çiller’in Yunan askerlerini püskürtmek fikrine üstün gelerek böyle bir süreçte al›nm›flt›r. ‹nal Batu’nun öne sürdü¤ü fikir Güven Erkaya ve di¤er kat›l›mc›lardan destek bulunca direkt temas› mümkün oldu¤unca önleyen bir tercih yap›lm›flt›r. Elbette ki grup içindeki bireylerin karar alma süreçlerindeki etkileflimleri bazen ciddi sorunlara sebep olabilir. Misal, böyle bir toplant›da tüm kat›l›mc›lar Çiller’in fikrini onaylama e¤iliminde olabilirlerdi.

Daha önce de belirtti¤imiz üzere, 1999 y›l›nda Türkiye’de ve Yunanistan’da meydana gelen iki deprem Türk-Yunan iliflkilerinin yumuflama sürecine girmesine vesile oldu. Öyle ki, depremlerin ard›ndan belki de ilk kez Türk ve Yunan halklar› “di¤er”ini tarihsel tecrübelerden, tarihe dayal› söylemlerden ziyade o günkü flartlarda ve deprem ertesinde hayatta kalma çabas› verirken gördü. Bu anlamda belki de diplomatik giriflimlere depremin sebep oldu¤undan ziyade her iki taraftaki siyasi liderlerin depremin yaratt›¤› havay› olumlu bir flekilde kullanmas›na vurgu yap›lmal›d›r. Dolay›s›yla devam eden aylarda, liderlere geri dönecek olursak özellikle Türk ve Yunan d›fl iflleri bakanlar›n›n Türk-Yunan iliflkilerini iyilefltirme kararl›l›klar› ve yak›n dostluklar› yeni bir dönemin bafllad›¤›n› teyit etti. ‹smail Cem’in, ve mevkiidafl› Yorgo Papandreou’nun, Türk-Yunan iliflkilerinin yumuflama sürecine olan katk›lar› su götürmez bir gerçektir. Her ne kadar, özellikle Türk d›fl politikas› çal›flmalar›nda eksik bir alan olsa Cem ve Papandreou örne¤i baflbakandan öte di¤er devlet görevlilerinin psikolojilerinin de önemine iflaret etmektedir. Yine, Türkiye’deki Kas›m 2002 seçimleri sonras›nda göreve gelen Adalet ve Kalk›nma Partisi iktidarlar›nda Ahmet Davuto¤lu da benzer -ve belki de daha da mühim- bir örnektir.

111

112

D›fl Politika Analizi

Karar alma süreçlerinin di¤er önemli aktörlerinden bir tanesi de bireylerinin etkilefliminin önem kazand›¤› küçük gruplard›r. Türk-Yunan iliflkilerini, ve Türk d›fl politikas›n› genel olarak karar verici küçük gruplar düzeyinde çal›flmak bireysel ve toplumsal ögeleri aç›klamaktan daha zordur. Zira, liderler toplum önünde olduklar› için yazd›klar› ve söyledikleri ile psikolojik analizlerini yapmak mümkündür.

Yine, kitlelere dair psikolojik faktörlere farkl› yöntemlerle aç›kl›k getirilebilir. Fakat, birden çok bireyin kat›ld›¤› karar alma süreçlerini aç›klamak bu toplant›lar hakk›nda bilgi sahibi olmadan mümkün de¤ildir. Üstelik, Türkiye’de (ve birçok ülkede) d›fl politika kararlar› bu süreçlerde al›n›r. Türk d›fl politikas›nda gruplar›n rolu üzerine yap›lan mevcut çal›flmalar bürokratik çekiflmelerin enerji politikas› karar alma sürecine etkisi ve koalisyon hükûmetlerinin d›fl politika karar alma süreçleri gibi konular› ele alm›fllard›r.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P MAKALE TELEV‹ZYON

‹NTERNET

1

Tansu Çiller’SIRA in Kardak S‹ZDE krizininin idaresindeki ve alakal› karar alma süreçlerindeki etkisini göz önünde bulundurarak, yak›n dönem Türk d›fl politikas›ndan benzer bir örnek üzerinde düflünün.

D Ü fi Ü N E L ‹ M

SO⁄UK SAVAfi SONRASI TÜRK BAfiBAKANLARININ S O R U OPERASYONEL KODLARI Operasyonel Kod analizi, araflt›rmac›lar›n, karar al›c›lar›n siyasi düflüncelerini incelemek için kulland›klar› ve liderlerin düflüncelerini, siyasi durumlara karfl› as›l e¤iD‹KKAT limlerini, d›fl politika karar›n› nas›l tercih ettiklerini anlamam›z› sa¤layan önemli bir araçt›r. K›saca söylemek gerekirse operasyonel kod analizi flu soruya cevap arar: SIRAiliflkilerinde S‹ZDE liderin ‘insan güç kullan›m›na dair bildikleri, hissettikleri ve istekleri nedir?’ Sosyo-politik bir kavram olarak güç, birey ve di¤erleri aras›ndaki sosyal iliflkiler üzerine kurulu oldu¤u için, operasyonel kod analizi liderin kendisi ve di¤erAMAÇLARIMIZ leri ve de birbirileri ile etkileflimleri hakk›nda sahip oldu¤u inanç sistemlerini aç›klamay› amaçlar.

N N N

K ‹ T A P

Mark SchaferMveA KStephen G. Walker, “Operational code analysis at a d›fltance: the verbs in ALE context system of content analysis,” Mark Schafer ve Stephen G. Walker (Der.), Beliefs and leadershipTin methods and applications of operational code analysis, E L Eworld V ‹ Z Y Opolitics: N New York: Palgrave Macmillan, 2006.

Operasyonel kod analizi bir siyasi liderin çekirdek inanç sistemi üzerine yap›‹ N T E R N EDi¤er T lan bir çal›flmad›r. benzer yöntemler (örne¤in, Margaret Hermann’›n Liderlik Özellikleri Analizi) gibi operasyonel kod analizi de liderlerin kulland›klar› kelimelerin kendilerine ayna tuttu¤unu varsaymaktad›r. Ça¤dafl operasyonel kod analizinde, “operasyonel kod” felsefi ve araçsal (instrumental) inançlardan ibaret olan bir inanç sistemine karfl›l›k gelir. Bu haliyle operasyonel kod kavram› Leites’in ‘Bolflevik ideolojisinin siyasal stratejisi’ tan›m›ndan oldukça farkl›d›r. Mevcut çal›flmalarda, inançlar ‘gerçekli¤in öznel temsilleri’ olarak kabul edilir ve operasyonel kod analizinin merkezini olufltururlar. Günümüz operasyonel kod analizi, fiillerin amac›, zaman›, hedefi (nesne) üzerine kurulu olan sistematik ve say›sal bir yöntem olan VICS (Verbs in Context System) ile yap›lmaktad›r. VICS ile kiflinin genel (kamuoyu önünde: konuflmalar›, bildirileri, röportajlar› ve bas›n toplant›lar›) veya özel (günlükleri ve mektuplar› gibi) aç›klamalar›ndaki kelimelere odaklanarak operasyonel kod analizi gerçeklefltirilmektedir.

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

N N

6. Ünite - Uygulama 1: Liderlerin D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A ‹nanç P Kesgin, Bar›fl (bask›da). “Operasyonel Kod Analizi: Türk Baflbakanlar›n›n Sistemi” Ertan Efegil ve R›dvan Kalayc› (der.), D›fl Politika Teorileri Ba¤lam›nda Türk D›fl Politikas›n›n Analizi, Cilt II, Nobel Yay›nevi, Ankara.

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

SIRA S‹ZDEbulunabilir?

Operasyonel kod yöntemi Türk d›fl politikas›n›n analizine ne gibi katk›larda

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Aracsal temel inanç: I-1 strateji yönü

Demirel

.299

.466

Çiller

.399

.488

Y›lmaz

.302

.516

Erbakan

.344

.515

Ecevit

.365

.529 SIRA S‹ZDE

Gül

.393

.588

Erdo¤an

.365

.558 AMAÇLARIMIZ

S O R U

113 AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

Operasyonel kod kavram›, Türk d›fl politikas› çal›flmalar›na oldukça yabanc› bir terimdir. Operasyonel kod kavram›n›n ve yönteminin Türk d›fl politikas›na yeni giriyor olmas› sebebiyle buradaki sunufl operasyonel kod yönteminde temel endeks ‹NTERNET olarak adland›r›lan ilk felsefi (philosophical) inanç P-1 siyasi evrenin asl› ve yine ilk araçsal (instrumental) inanç I-1 strateji yönü ile s›n›rl› tutulacakt›r. P-1 endeksi bir liderin politik evrendeki di¤er aktörlerin hedeflerine nas›l yaklaflt›¤› ve hedeflerini nas›l tan›mlad›¤› hakk›ndaki inançlar›na karfl›l›k gelir. P-1 endeksi, bir konuflma eyleminde “di¤er”ine atfedilen olumsuz fiiller yüzdesinin olumlu fiillerin yüzdesinden ç›kar›lmas› ile hesaplan›r. Elde edilebilecek de¤er, -1 (politik evrenin bir hasmane/çat›flmal›/uyuflmazl›k görünümü) ile +1 (samimi/ifl birli¤i/uyum görünümü) aras›nda de¤iflir. Schafer ve Walker’in belirtti¤i gibi, bu endeks, liderin siyasi evrendeki di¤er aktörler hakk›ndaki görüfllerine genel olarak bir ölçüttür. Örne¤in, bir lider politik evreni samimi olarak alg›l›yorsa liderin konuflma eylemlerinde baflkalar›na ifl birli¤ine yönelik at›flar›n daha yüksek olaca¤› kabul edilir. ‹lk araçsal inanç endeksi, I-1, t›pk› P-1 indeksi gibi, ayn› zamanda temel bir inançt›r. I-1 endeksi, bir liderin politik amaçlar›na stratejik yaklafl›m›d›r; baflka bir deyiflle liderin kendi eylemleri için en iyi stratejik yönü (ifl birli¤i veyahut çat›flma taktikleri) hakk›ndaki inançlar›n›n bir ölçüsüdür. E¤er lider (ya da özne) ifl birli¤i hakk›nda konufluyorsa onun stratejisinin yönünün de daha çok ifl birlikçi olaca¤› varsay›l›r. Bu endeks sayesinde liderin kendi stratejisini nas›l tan›mlad›¤› konusu tespit edilir, ancak bu endeksin yard›m›yla liderin kendi stratejisini nas›l seçti¤ini söylemek mümkün de¤ildir. Stratejinin yönü endeksi, kendine atfedilen hasmane/çat›flmal›/uyuflmazl›k (-) ifadelerinin yüzdesinden kendine atfedilen ifl birli¤i/uyum/ifl birli¤i (+) ifadelerinin yüzdesi ç›kar›larak hesaplan›r; I-1 endeksinin de¤erleri -1 ile +1 aras›nda de¤iflir.

Felsefi temel inanç: P-1 siyasi evrenin asl›

SIRA S‹ZDE

‹NTERNET

2

SIRA S‹ZDE

Tablo 6.1 D Ü fi Ü N E L ‹ M So¤uk Savafl Sonras› Türk S O R U Baflbakanlar›n›n Operasyonel Kodlar› D‹KKAT

D‹KKAT

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

114

D›fl Politika Analizi

K›saca anlatmak gerekirse Tablo 6.1’de sunulan sonuçlardan da takip edilebilece¤i üzere, felsefi (philosophical) inançlar›na göre, Türk baflbakan(lar)›, siyasi evrenin asl›n›n (P-1) biraz dostça oldu¤una inan›r. Siyasi evrenin asl› (P-1) inançlar› bak›m›ndan, Çiller ve Gül en yüksek de¤erlere sahiptir ve dünyan›n kesinlikle dostça oldu¤u görüflünü paylaflmaktad›rlar. Çiller ve Gül, bu çal›flmadaki di¤er Türk baflbakanlar›n›n ortalamas›n›n bir standart sapmadan daha fazla üzerindedir.

Y›lmaz ve Demirel, en düflük P-1 de¤erlerine sahiptir; VICS ölçe¤ine göre, Y›lmaz ve Demirel siyasi evrenin biraz dostça oldu¤una inanmaktad›rlar. Bir Türk baflbakan›n›n, araçsal (instrumental) inançlar›na göre, strateji yönü (I-1) kesinlikle ifl birli¤i üzerinedir. Strateji yönü (I-1) endeksine göre, Gül kesinlikle ifl birlikçi e¤ilimlidir ve bir Türk baflbakan›n›n ortalama endeksinden birden fazla standart sapma yukar›dad›r. Erdo¤an ve Ecevit de ortalaman›n üstündedir; en düflük I-1 endeksi ise Demirel’indir. Fakat yine de tüm Türk baflbakanlar›n›n strateji yönü kesinlikle ifl birlikçi yönündedir.

6. Ünite - Uygulama 1: Liderlerin D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

115

Özet

N A M A Ç

1

N A M A Ç

2

Liderlik özellikleri analizi yöntemi hakk›nda bilgi sahibi olmak Liderlik özellikleri analizi Margaret Hermann taraf›ndan psikoloji araflt›rmalar› ve kiflilik testleri temel al›narak gelifltirilmifltir. Siyasi liderlerin söyledikleri sözlerin içerik analizi yap›lmas› ile profillerini oluflturan bir metottur. Lider özellikleri analizi yöntemine göre, liderlerin kiflilikleri ve liderlik stilleri yedi özelli¤i üzerinde yo¤unlafl›r: liderin olaylar› kontrol etme yetene¤ine olan inanc› (belief in ability to control events), kavramsal derinlik (conceptual complexity), liderin güç ihtiyac› (need for power), di¤erlerine karfl› duyulan güvensizlik derecesi (distrust of others), liderin kendi grubuna karfl› ön yarg›s› (in-group bias), özgüven (self-confidence) ve görev yönelimidir (task orientation). Bu çerçevede liderlerin kiflilikleri yedi özelli¤in bilefleni olarak tasarlanm›flt›r. Bununla beraber, bu bahsedilen kiflilik özelliklerinin tamam› incelenen liderin liderlik tarz›n› belirlememize yard›mc› olur.

Operasyonel kod analizi yöntemi hakk›nda bilgi sahibi olmak Operasyonel kod analizi bir liderin siyaset dünyas›n›, kendi ve di¤erlerini, nas›l alg›lad›¤›n› ve bu inand›klar› sebebiyle hangi taktikleri tercih etti¤ini aç›klar. K›saca söylemek gerekirse, operasyonel kod analizi flu soruya cevap arar: liderin ‘insan iliflkilerinde güç kullan›m›na dair bildikleri, hissettikleri ve istekleri nedir’? Sosyo-politik bir kavram olarak güç, birey ve di¤erleri aras›ndaki sosyal iliflkiler üzerine kurulu oldu¤u için, operasyonel kod analizi liderin kendisi ve di¤erleri ve de birbirileri ile etkileflimleri hakk›nda sahip oldu¤u inanç sistemlerini aç›klamay› amaçlar.

N A M A Ç

3

Yak›n dönemdeki Türkiye Cumhuriyeti baflbakanlar›n›n liderlik özelliklerinin ve inanç sistemlerinin Türk d›fl politikas›na nas›l etki etti¤ini aç›klamak Tüm bireyler gibi her lider de kendine özgü kisilik özelliklerine, inançlara, ön yarg›lara sahiptir. ‹flte bunlar ve benzeri psikolojik etkenler liderlerin karar vermelerini ve (baflkalar› ile beraber) karar alma süreçlerini etkiler. Türk baflbakanlar› da Türk siyasetine ve d›fl politikas›na kendilerine has izler b›rakm›fllard›r. Liderlik özellikleri analizi ve operasyonel kod analizi gibi yöntemler ile Türk liderlerinin özellikleri ortaya konulabilir.

116

D›fl Politika Analizi

Kendimizi S›nayal›m 1. Liderlik özellikleri analizi kim taraf›ndan gelifltirilmifltir? a. Alexander George b. Stephen Walker c. Jerrold Post d. Margaret Hermann e. Irving Janis 2. Hangi siyaset bilimci günümüz operasyonel kod analizi çal›flmalar›na yön vermifltir? a. Margaret Hermann b. David Winter c. Stephen Walker d. Jerrold Post e. Nathan Leites 3. Akademik çal›flmalarda, siyasi liderlerin kiflilik analizi nas›l adland›r›lmaktad›r? a. Uzaktan analiz b. Psikoanaliz c. Psikobiyografi d. Liderlik özelikleri analizi e. Operasyonel kod analizi 4. Liderlik özellikleri analizinde hangi kaynaklar kullan›r? a. Mektuplar b. Konuflma metinleri c. Haz›rl›ks›z yap›lan aç›klamalar d. Bas›n toplant›lar› e. Otobiyografi 5. Operasyonel kod analizinde hangi kaynaklar kullan›l›r? a. Mektuplar b. Konuflma metinleri c. Haz›rl›ks›z yap›lan aç›klamalar d. Bas›n toplant›lar› e. Otobiyografi

6. Hangisi liderlik özellikleri analizinde yer almaz? a. Olaylar› kontrol edebilme inanc› b. Kavramsal derinlik c. Özgüven d. Güvensizlik e. Siyasi evrenin asl›na dair inanç 7. Tansu Çiller “O bayrak iner, o asker gider!” sözlerinden netice ald›¤›n› düflündü¤ü sirada hangi liderlik özelliginde bir yükselme gözlenmifltir? a. Olaylar› kontrol edebilme inanc› b. Kavramsal derinlik c. Özgüven d. Güvensizlik e. Göreve odaklanma 8. So¤uk Savafl sonras›ndaki di¤er Türk baflbakanlar› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda Tansu Çiller’in hangi özellikleri ile farkl› bulunmufltur? a. Olaylar› kontrol edebilme inanc› ve kavramsal derinlik b. Kavramsal derinlik ve güvensizlik c. Güvensizlik ve grup-içi ön yarg› d. Güvensizlik ve özgüven e. Göreve odaklanma ve kavramsal derinlik 9. Operasyonel kod analizinde liderlerin temel inançlar› nas›l adland›r›lm›flt›r? a. Sosyolojik ve ideolojik b. Felsefi ve araçsal c. Sosyal ve siyasal d. ‹deolojik ve araçsal e. Felsefi ve ideolojik 10. Operasyonel kod analizi sonuçlar›na gore So¤uk Savafl sonras›ndaki Türk baflbakanlar› hakk›ndaki afla¤›daki tespitlerden hangisi do¤rudur? a. Siyasi evrenin düflmanca oldu¤una inan›rlar b. Siyasi evrenin ne dostça ne de düflmanca oldu¤una inan›rlar c. Strateji yönü duruma göre belirlenmektedir d. Strateji yönü kesinlikle ifl birli¤idir e. Strateji evrenin dofltça oldu¤una inan›rlar

6. Ünite - Uygulama 1: Liderlerin D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

117

Okuma Parças› (*) Karakter Profili Üzerinden Politika Üretmek O, son nefesine kadar mücadele edecek sanr›l› bir narsist. Ya da ne zaman köfleye s›k›fl›rsa bir sonraki uçufl ile flehir d›fl›na kaçacak itici bir flovmen. Ya da belki de bir psikopat, so¤ukkanl› bir stratejist -t›pk› bir çöl tilkisi gibi ç›lg›n.

Libya’da oyunun sonu büyük olas›l›kla Albay Muammer el-Kaddafi’nin içgüdüleri ile flekillenecek, ve bu içgüdüler hakk›nda tüm aç›klamalar politika üreticileri için son derece de¤erli olacakt›r. Gazeteciler anekdotlar gelen, ya da geçmiflte yapt›¤› eylemler ile, kendi izlenimlerini olufltururlar; di¤erleri ise onun El Kaide ve Baflkan Obama hakk›nda yapt›¤› son söylemleri ele geçirdiler.

Ama en az›ndan bir grup, bilimsel yöntemlere dayal› bir profil oluflturmak için çal›flt›, ve iflte onlar›n sonuçlar› Amerikan politikas›n› etkileyebilecek en önemli olanlar›d›r. On y›llard›r, (Amerikan) Merkezi ‹stihbarat Ajans›, CIA ve (Amerikan) Savunma Bakanl›¤›, Albay Kaddafi, Kuzey Kore’nin Kim Jong-il’i ve Venezuela Cumhurbaflkan› Hugo Chavez gibi hasmane liderlerin, ve tabii müttefiklerin, potansiyel haleflerin ve di¤er önde gelen yetkililerin psikolojik de¤erlendirmelerini derledi. (Birçok yabanc› hükûmetler de elbette ayn› fleyi yapt›lar.)

Diplomatlar, askeri stratejistler ve devlet baflkanlar› dahi kararlar›n› bu profiller üzerine verdiler -baz› durumlarda kendi yararlar›na, di¤er zamanlarda ise kendi zararlar›na.

George Washington Üniversitesi’ndeki siyaset psikolojisi program›n›n yöneticisi ve CIA’n›n davran›fl analizi biriminin kurucusu olan psikiyatrist Dr. Jerrold Post’a göre bir siyasi profilin “en önemli oldu¤u durumlar topluma hakim, s›n›rlar› olmadan hareket edebilen, bir lider oldu¤u zamand›r.” “Ve Kaddafi ve Libya ile, böyle olmufltur.”

Resmi dosyalar gizli olarak s›n›fland›r›lm›flt›r. Ancak yöntemler iyi bilinmektedir. Bu tekniklerin bir ço¤u sivil psikologlar taraf›ndan bir liderin konuflmalar›, yaz›lar›, biyografik gerçekleri, gözlemlenebilir davran›fllar› gibi kamu önündeki bilgiler kullan›larak gelifltirilmifltir.

“Uzaktan profilleme” olarak bilinen bu yöntemlere dayal› tahminlerin sonuçlar› bu çal›flman›n hala daha bir bilimden ziyade bir sanat oldu¤unu göstermektedir. Örne¤in Libya gibi bir krizde, bu de¤erlendirmelerin potansiyel de¤erini ve gerçek s›n›rlar›n› bilmek çok önemlidir.

Pennsylvania Üniversitesi’nin Wharton Okulu’nda psikolog olan, kendisi de profilleme yapan, ve “Expert Political Judgment: How Good Is It? How Can We Know?”

(Princeton Üniversitesi , 2006) kitabinin yazar› Philip Tetlock’a göre: “Uzman profilleyiciler davran›fl› tahmin etmekte gözleri kapal› bir flempanzeden daha iyidir, tamam, ancak aradaki fark umut etti¤iniz kadar büyük de¤il.” “Hiçbir gizli formül yok, ve benim izlenimim genellikle sürecin aceleye getirildi¤idir,” zira bir lider aniden yo¤un ilgi çeken bir kifli haline gelir.

En uzun tarihe sahip yöntem olan klinik vaka çal›flmalar›, terapistlerin teflhis yaparken oluflturdu¤u psiko-biyografiler, örnek al›narak haz›rlanm›flt›r. Bilinen ilk çal›flma 1940’l› y›llar›n bafllar›nda CIA’in selefi Stratejik Hizmetler Ofisi taraf›ndan yapt›r›lan Adolf Hitler çal›flmas›yd›; bu çal›flmada, Harvard (Üniversitesi) kiflilik uzman› Henry A. Murray Hitler’in “sonsuz baya¤›laflmas›”, “homoseksüel pani¤i” ve ödip (Oedipal) kompleks e¤ilimleri hakk›nda özgürce ve uçuk spekülasyonlarda bulunmufltur.

Analistler hala bu klinik-durum yaklafl›m›n› kullansa da flimdi bu yöntem Freudyen spekülasyon ya da kiflisel görüflüne göre çok daha s›k› biyografik gerçeklere dayand›rmaktad›rlar. Foreign Policy dergisi için haz›rlanan bir Albay Kaddafi profilinde, Dr. Post diktatörün genellikle rasyonel iken, çok stres alt›nda oldu¤unda sanr›l› düflünme e¤ilimli oldu¤u sonucuna varmaktad›r, “ve flimdi, o Libya liderli¤i üstlendi¤inden bu yana en çok stres alt›nda oldu¤u zaman.”

Dr. Post’a göre Albay Kaddafi özünde, kendini nihai yabanc› olarak görüyor, imkâns›zl›klara savaflan Müslüman bir savaflç›, ve “gerçekten alevler içinde afla¤› gitmeye haz›rlan›yor.”

Bu tip karakter nitelendirmeleri geçmiflte de¤erli olmufltur. ‹srail ve M›s›r aras›nda yap›lan Camp David bar›fl görüflmelerine haz›rl›k olarak, CIA Baflkan Jimmy Carter’a, iki ülke liderleri, Menahem Begin ve Enver Sedat profillerini sunmufltur. Carter Keeping Faith adl› kitab›ndaki an›lar›nda bu profilleri bir bar›fl anlaflmas›n› mümkün k›lan önemli bilgiler verdi¤ini söyleyerek övmüfltür.

M›s›r Devlet Baflkan› ile ilgili de¤erlendirmede (“Sedat’›n Nobel Ödülü Kompleksi”), Sedat “kendini büyük bir stratejist olarak görür ve onun genel hedeflerine ulafl›laca¤› ikna edildi¤i taktirde taktik ödünler olacakt›r” diye belirtilmifl ve “kendine olan özgüveni s›k s›k dan›flmanlar›n›n itirazlar›n› geçersiz k›larak, cesur giriflimlerde bulunmas›na f›rsat vermifltir” denilmifltir.

118

D›fl Politika Analizi

Ancak bu tarz de¤erlendirmeler yan›lt›c›, ve hatta utanç verici, olabilir. Saddam Hüseyin’in 1990’lar›n bafl›nda dolaflan profilleri onun sonuçta bask› alt›nda geri ad›m atacak bir pragmatist oldu¤unu ileri sürdü. Ve 1993 y›l›nda, CIA, (Amerikan) milletvekillerine Haiti lideri Jean-Bertrand Aristide’nin manik depresyon da dahil olmak üzere, ruhsal hastal›k geçmifli oldu¤unu iddia eden bir not da¤›tm›flt›.

Aristide öfkeyle bunu yalanlad›, ve rapor da çabuklukla do¤rulu¤unu yitirmifl oldu. Thomas Omestad bu olayla ilgili 1994 y›l›nda Foreign Policy dergisindeki yaz›s›nda, bu profilin “gerçekler yönünden hafif ve spekülasyonda a¤›r” oldu¤unu ve “bir karakter analizinden daha çok karakter suikast›na” benzedi¤ini yazd›.

Y›llar geçtikçe istihbarat uzmanlar› vaka analizlerini bir liderin yorumlar› veya yaz›lar›ndaki kal›plara bakarak, “içerik analizi” tekni¤i ile tamamlamay› ö¤rendi. Örne¤in, Syracuse Üniversitesi’nden Margaret Hermann taraf›ndan gelifltirilen bir yaz›l›m program› belirli kategorilerdeki (“ben”, “beni”, “benim” gibi) kelimelerin mülakatlar, konuflmalar ve di¤er kaynaklarda ne kadar s›kl›kla kullan›ld›¤›n› de¤erlendirir ve buradan elde edilen skorlar› liderlik özellikleri ile ba¤lant›lar.

Michigan Üniversitesi’nde psikoloji profesörü olan David G. Winter taraf›ndan kullan›lan bir yöntem ise benzer kaynaklara dayanarak liderlerin motiflerini, özellikle de güç ihtiyac›, baflar› ve ba¤l›l›k duygular›, de¤erlendirir. “Biz kesinlikle onlar› silip yok ederiz” cümlesi yüksek güç e¤ilimini yans›t›rken; “Akflam yeme¤inden sonra sohbet ettik ve birlikte gülüflerek oturduk” yorumu ba¤l›l›k duygular›na iflaret etmektedir.

Di¤er liderler aras›nda Richard M. Nixon ve Bill Clinton gibi baflkanlar› profillemifl olan, Dr. Winter’a göre “Yüksek güç ve yüksek ba¤l›l›¤› birlefltirin, kifli di¤erleri ile iletiflim kurmak e¤ilimindedir; güç ve düflük ba¤l›l›k duygular› ise öngörür.” “‹flin mant›¤› budur, fakat elbette hiç bir fley kesin olarak tahmin edemez.”

Siyasi profilleyicilerinden en az bir grup öngörülerinin içine bu kusuru -belirsizlik- dahil etti. Dr. Tetlock ile de çal›flm›fl olan, British Columbia Üniversitesi’nden psikolog Peter Suedfeld bir liderin sözlerinden bütünlefltirici derinlik adl› bir özellik buldu. Bu ölçü, insanlar›n ne kadar kendinden emin oldu¤una, kendi yarg›lar›n› ne kadar güvendiklerine, karfl›t görüflleri göz önüne al›p almad›¤›na karfl›l›k gelir.

Bir dizi çal›flmada, araflt›rmac›lar I. Dünya Savafl› ve Kore Savafl› gibi savafllar öncesinde taraflar aras›ndaki iletiflimleri bar›flç›l bir çözüm ile sonuclanan1962 Küba füze krizi gibi olaylarla karfl›laflt›rd›. Ve, Dr. Suedfeld’e göre, kabul görmüfl belirsizlik düzeyi ne kadar yüksek-

se, bir liderin savafl tercih etmesi de o kadar düflük ihtimaldir.

Suedfeld, henüz Albay Kaddafi’nin sözlerini analiz etmemifl, ancak Libya liderinin her zaman tutarl› olmasa da kendinden çok emin olarak konufltu¤unu gözlemlemek için bir uzman olmaya gerek yok.

Tüm bu say›lar ve modelleme yöntemlerine ra¤men eksik olan ise ne zaman hangi yöntemin en yararl› olaca¤› hakk›nda bir fikir sahibi olabilmek. Bu ay yay›nlanan kapsaml› bir istihbarat analizinde, önemli sosyal bilimciler de kesinlikle kabul etti ki: psikolojik profil ve istihbarat analistlerinin davran›fl tahmini için kulland›klar› di¤er yöntemler fliddetle s›k› test ihtiyac›ndalar.

Ve, yeni fikirler. Al›fl›lmad›k bir hamleyle, rapor yazd›ran Ulusal ‹stihbarat Ofisi istihbarat analizi gelifltirmek için bir tür yar›flmaya sponsor oldu (http://goodjudgment.info) ve herkesi kendi tahmin tekniklerini test etmek için davet etti.

Albay Kaddafi gibi liderlerin yapabileceklerini tahmin etmenin zorluklar› göz önüne al›nd›¤›nda, bunu bir yard›m ça¤r›s› olarak düflünebiliriz.

Benedict Carey (*) Yazar taraf›ndan Türkçe’ye çevirilmifltir.

Kaynak: http://www.nytimes.com/2011/03/29/science/29psych.html

6. Ünite - Uygulama 1: Liderlerin D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

119

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. d

S›ra Sizde 1 Türk liderlerin d›fl politikaya etkilerine dair birçok örnek düflünmek mümkündür. Örne¤in, giriflte de bahsedildi¤i üzere, baflbakan Necmettin Erbakan görevde oldu¤u bir y›l boyunca Türkiye için özellikle Müslüman ülkeler ile iliflkiler gayesi yeni alternatifler aramaya koyulmufl ve Türk d›fl politikas›na ilginç ve çok tart›flmal› bir yön vermeye çal›flm›flt›r. fiüphesiz ki, kamuoyuna malum oldu¤u üzere, Erbakan’›n d›fl politika maceralar› kendi dünya görüflünü ve kiflili¤ini yans›t›yordu. Yine, Cumhurbaflkan› oldu¤u dönemde Turgut Özal anayasal çerçevenin d›fl›na ç›karak yürütmenin görevlerine müdahale etmekten çekinmemifl ve Türkiye’nin Körfez Savafl› politikas›n› kendisini yönetmifltir.

2. c 3. a 4. c 5. b 6. e

7. a

8. c

9. b

10. d

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türk D›fl Politikas›nda Liderler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türk D›fl Politikas›nda Liderler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türk D›fl Politikas›nda Liderler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türk D›fl Politikas›nda Liderler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türk D›fl Politikas›nda Liderler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yak›n Dönem Türk-Yunan ‹liflkileri: Liderlik Özelikleri Analizi ile Çiller ve Erdo¤an Karfl›laflt›rmas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yak›n Dönem Türk-Yunan ‹liflkileri: Liderlik Özelikleri Analizi ile Çiller ve Erdo¤an Karfl›laflt›rmas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yak›n Dönem Türk-Yunan ‹liflkileri: Liderlik Özelikleri Analizi ile Çiller ve Erdo¤an Karfl›laflt›rmas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “So¤uk Savafl Sonras› Türk Baflbakanlar›n›n Operasyonel Kodlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “So¤uk Savafl Sonras› Türk Baflbakanlar›n›n Operasyonel Kodlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 2 Operasyonel kod analizi Türk liderlerin ‘insan iliflkilerinde güç kullan›m›na dair bildikleri, hissettikleri ve istekleri’ ile Türk d›fl politikas›na nas›l yön verdiklerini ortaya koyabilir.

120

D›fl Politika Analizi

Yararlan›lan Kaynaklar Byman, Daniel ve Pollack, Kenneth M. (2001). “Let Us Now Praise Great Men: Bringing the Statesman Back In,” International Security, Cilt 25, Say› 4, s. 107146.

Demir, Ali Faik (der.) (2007). Türk d›fl politikas›nda liderler: süreklilik ve de¤iflim, söylem ve eylem (1. Bas›m.), Ca¤alo¤lu: ‹stanbul, Ba¤lam Yay›nlar›.

Eriflen, Cengiz ve Kesgin, Bar›fl (2012). “D›fl Politika ve Psikolojik Unsurlar: Türk-Yunan ‹liflkilerinin Analizi”, Ertan Efegil ve R›dvan Kalayc› (der.), D›fl Politika Teorileri Ba¤lam›nda Türk D›fl Politikas›n›n Analizi, Cilt I. Ankara: Nobel, s. 552580.

George, Alexander L. (1969). “The ‘operational code’: A neglected approach to the study of political leaders and decision-making”, International Studies Quarterly, Cilt 13, Say› 2, s. 190-222.

Görener, Aylin ve Uçal, Meltem (2011). “The Personality and Leadership Styleof Recep Tayyip Erdo¤an: Implications for Turkish Foreign Policy”, Turkish Studies, Cilt 12, Say› 3, s. 357-81.

Heper, Metin ve Sayar›, Sabri (der.) (2002). Political leaders and democracy in Turkey, Lanham: Maryland, Lexington Books.

Hermann, Margaret G. (1980). “Explaining Foreign Policy Behavior Using the Personal Characteristics of Political Leaders”, International Studies Quarterly, Cilt 24, Say› 1, s. 7-46.

Kaarbo, Juliet ve Hermann, Margaret G. (1998).

“Leadership Styles of Prime Ministers: How Individual Differences Affect the Foreign Policymaking Process.”, Leadership Quarterly, Cilt 9, Say› 3, s. 243-263.

Kesgin, Bar›fl (2011). Political Leadership and Foreign Policy in Post-Cold War Israel and Turkey, Doktora Tezi, Kansas Üniversitesi.

Kesgin, Bar›fl (bask›da). “Leadership Traits and Foreign Policy of Tansu Çiller.” Perceptions, Cilt 17, Say› 3, s. 29-50.

Kesgin, Bar›fl (bask›da). “Leadership Traits of Turkey’s Post-Cold War Prime Ministers”, Turkish Studies.

Kesgin, Bar›fl (bask›da). “Operasyonel Kod Analizi: Türk Baflbakanlar›n›n ‹nanç Sistemi,” Ertan Efegil ve R›dvan Kalayc› (der.), D›fl Politika Teorileri Ba¤lam›nda Türk D›fl Politikas›n›n Analizi, Cilt II, Ankara: Nobel Yay›nlar›.

Özkeçeci-Taner, Binnur (2009). The Role of Ideas in Coalition Government Foreign Policymaking: The Case of Turkey between 1991 and 2002, Republic of Letters Publishing.

Post, Jerrold (der.) (2003). The Psychological Assessment of Political Leaders, University of Michigan Press, Ann Arbor, Michigan.

Schafer, Mark ve Walker, Stephen G. (der.) (2006).

Beliefs and leadership in world politics: methods and applications of operational code analysis, Palgrave Macmillan, New York.

Snyder, Richard C., Bruck, H. W. ve Sapin, Burton (der.)

(1962). Foreign-Policy Decision Making.

Glencoe, IL: The Free Press.

Walker, Stephen G., Schafer, Mark ve Young, Michael D. (1998). “Systematic Procedures for Operational Code Analysis: Measuring and Modeling Jimmy Carter's Operational Code”, International Studies Quarterly, Cilt 42, Say› 1, s. 175-189.

7

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹

Amaçlar›m›z

N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Kamuoyunun d›fl politikay› nas›l etkileyebilece¤i tan›mlayabilecek, Hükûmetin kamuoyunu d›fl politika konular›nda nas›l etkiledi¤i aç›klayabilecek, Medyan›n kamuoyunu iç ve d›fl politika konular›nda nas›l etkiledi¤ini analiz edebilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • • • •

Kamuoyu D›fl Politika Bayrak Etraf›nda Bütünleflme Dikkat Da¤›tma Savafl Teorisi

• Medya • Priming • Çerçeveleme

‹çindekiler

D›fl Politika Analizi

Uygulama 2: Kamuoyunun D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

• G‹R‹fi • KARAR ALICILAR ‹LE KAMUOYU ARASINDAK‹ ETK‹LEfi‹M‹N DIfi POL‹T‹KAYA YANSIMALARI • MEDYA VE TÜRK‹YE KAMUOYU

Uygulama 2: Kamuoyunun D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi G‹R‹fi Ünite 4’te detayl› bir flekilde anlat›ld›¤› gibi kamuoyunun d›fl politika yap›m sürecine ve genel anlamda hükûmetlerin karar ve davran›fllar› üzerinde etkisi bulunmaktad›r. Öncelikle kamuoyu, karar al›c›lar›n kararlar›na destek vererek ifllerini kolaylaflt›rabilir veya deste¤ini çekerek zorlaflt›rabilir. Kamuoyu d›fl politika sürecini çeflitli boyutlarda etkileyebilece¤i gibi, bu sürece yön de verebilir. Karar vericiler taraf›ndan de¤erlendirildi¤indeyse, hükûmetin kamuoyu üzerinde d›fl politika konular›nda önemli etkisi bulunmaktad›r. Bayrak etraf›nda bütünlefltirme veya kamuoyunu iç politikadaki sorunlardan uzaklaflt›rmak üzere d›fl politikaya öncelik verilmesi ve d›fl politikada bir çat›flmaya giriflim hükûmetin kamuoyu üzerindeki etkisini art›rmaktad›r.

Bu etkinin derecesi bir ülkenin demokrasi olup olmamas›na ba¤l› olabilir. Demokratik ülkelerdeki toplumlar siyasi konularda fikir ve de¤erlendirmelerini daha rahat bir flekilde yapabilir ve be¤enmedi¤i konularda demokratik haklar›n› (örne¤in; protesto, yürüyüfl, grev) kullanabilir. D›fl politika söz konusu oldu¤unda da demokratik ülkelerde toplumun bir k›sm›n›n karfl› ç›kt›¤› bir politikaya karfl›l›k çeflitli tepki mekanizmalar› kullan›labilir. Öte yandan, demokratik olmayan ülkelerde kamuoyunun etkisi s›n›rl› kalaca¤› gibi karar al›c›lar taraf›ndan hiç dikkate de al›nmayabilir.

Bu ünite içerisinde çeflitli örnekler arac›l›¤›yla d›fl politika konusu öncelikli olmak üzere kamuoyu ve hükûmet aras›ndaki etkileflim ve medyan›n kamuoyu üzerindeki etkisi tart›fl›lmaktad›r, örneklendirilmektedir. Hat›rlat›lmas› gereken bir nokta ise burada anlat›lacak konular üzerine Türkiye kamuoyunu irdeleyen ve Türk d›fl politikas› üzerinde yaratabilece¤i rol ve etki üzerine yeterince genifl akademik literatür bulunmamaktad›r. Bu nedenle ulusal ve uluslararas› örnekler kullan›larak konu detayland›r›lmaya çal›fl›lacakt›r.

KARAR ALICILAR ‹LE KAMUOYU ARASINDAK‹ ETK‹LEfi‹M‹N DIfi POL‹T‹KAYA YANSIMALARI Kamuoyu, demokratik bir sistem içerisinde önemli bir rol oynamaktad›r. Bu yaklafl›m›n temel argüman› üç önermeyle anlat›labilir. ‹lk olarak, demokratik devletlerin vatandafllar› devletlerinin uluslararas› savafllara girmelerine genellikle karfl› ç›kmaktad›r. Demokrasiyle yönetilen devletlerde yaflayanlar için ülkelerin uluslararas› askerî giriflimlere karfl› olmas› kadar do¤al bir fley yoktur, çünkü vatandafllar savafl›n yükünü hem üzüntü hem de vergi olarak tafl›mak zorunda kalacakt›r.

124

D›fl Politika Analizi

‹kinci olarak, demokrasilerdeki politikac›lar, siyasi gücü ellerinde tutmak için yeniden seçilmek zorundad›r. Bu sebeple seçmenlerini yabanc›laflt›rmaktan ve rencide etmekten çekinirler çünkü bir sonraki seçimde seçmenler taraf›ndan yapt›r›ma maruz kalmak istemezler. Her rasyonel politikac›n›n düflünmesi gereken ise seçimlerde kendilerine prim ve daha fazla oy getirecek kararlar› vermeleridir. Bu nedenle d›fl politika kararlar› söz konusu oldu¤unda kamuoyunun ‘k›rm›z› çizgilerini’ geçmeyecek ve devletin ç›karlar›n› ve iradesini bozmayacak giriflimlerde bulunmas› gerekir. Yanl›fl d›fl politika kararlar› ise seçimlerde karar al›c›lar için pahal› sonuçlar do¤urabilir. Üçüncü olarak, politikac›lar›n seçilme istekleri göz önünde bulunduruldu¤unda kamuoyunun demokratik liderlerin ülkelerini güçlü bir halk iste¤i olmadan savafla sürüklemelerini engelledi¤i görülmektedir. Bu liderler halk›n istemedi¤i savafllar bafllatmak konusunda temkinlidirler, çünkü sahip olduklar› pozisyonlar› kaybedebilecek olman›n riskinin fark›ndad›rlar. Bu durumun tersine, seçmenleri taraf›ndan yeniden seçilmek konusunda endifleleri olmayan otokratik liderler ülkelerini savafla sokmak konusunda daha isteklidirler. Bu ba¤lamda demokratik ülkelerde kamuoyunun daha fazla dikkate al›nmas› ve önemsenmesi demokratik olmayan ülkelere k›yasla daha yüksektir ve bu politikac›lar için önemli bir kriterdir (Ünite 4’te bu bafll›¤a yönelik örnekler sunulmaktad›r).

Kamuoyunun d›fl politikaya etkisi ço¤unlukla demokratik ülkelere has bir durum olarak nitelendirilmifltir. Bu varsay›m içerisinde demokratik de¤erler ve haklar do¤rultusunda toplumun kendi fikir ve de¤erlendirmelerini demokratik bir ortamda daha rahat yapaca¤› yer almaktad›r. Bu aç›dan de¤erlendirildi¤inde bu varsay›m do¤ru bir tesbittir. Demokratik olmayan yap›lardan bahsedersek kamuoyunun etkisi s›n›rl› kalaca¤› gibi karar al›c›lar taraf›ndan hiç dikkate de al›nmayabilir.

Buradaki etkinin derecesi liderin uygulamak istedi¤i d›fl politikan›n içeri¤ine ba¤l› olarak de¤iflebilir. Eninde sonunda her lider bask› ötesinde farkl› yöntemleri kullanarak kendisini meflrulaflt›rmak zorundad›r ve bunun için kamuoyuna ihtiyac› vard›r. Liderler, halk›n kendi politikalar›n› kabul etmelerini sa¤lamak durumundad›r. Çünkü bu politikalar sonuçta liderin alt›nda bulunan bireyler taraf›ndan (bürokratlar, diplomatlar, askerler gibi) yürütülmektedir. Bu nedenle liderler bir flekilde halk› kazanmak zorundad›r, özellikle konu d›fl politikayla alakal›ysa.

D›fl politika çal›flmalar› otoriter liderlerin toplumun dikkatini ilgili devletin içindeki kar›fl›kl›klardan d›fl politikaya çekmek için konuyu araç olarak kulland›klar›n› göstermektedir. Demokratik olmayan devletlerde liderlerin iç politikada muhalifleri göz ard› edebilece¤i düflüncesine karfl›l›k, d›fl politika analistleri içte yeteri kadar meflruiyet olmamas›ndan ötürü demokratik olmayan ülkelerde, d›fl politikan›n merkezi bir rol üstlendi¤ini belirtmektedirler. Sonuçta, otokratik lider toplumun deste¤ini kazanmaya çal›flt›¤› d›fl politikay› bu süreçle iliflkilendirebilir. Bu ba¤lamda, otokratik liderler duruma göre kamuoyuna baflvurabilir.

Demokratik yap› ve bunun içerisinde kamuoyunun önemi düflünüldü¤ünde farkl› örnekler akla gelmektedir. Afla¤›daki bölümlerde kamuoyunun d›fl politika yap›m›nda nas›l dikkate al›nd›¤› farkl› aç›lardan incelenmektedir. Özellikle bayrak etraf›nda bütünleflme, iç politikadan kamuoyunu uzaklaflt›rmak üzere d›fl politikaya a¤›rl›k verme teorileri örneklendirilmektedir.

Bayrak Etraf›nda Bütünleflme ve K›br›s Harekât› Savafllar hükûmetler için çok önemli kararlard›r. 2003 y›l›nda ABD ve müttefiklerinin Irak’› iflgali, dikkate de¤er yerel flüphe ve bu ülkelerdeki muhalefete ra¤men

7. Ünite - Uygulama 2: Kamuoyunun D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

gerçekleflmifltir. Bush yönetiminin Irak’› iflgal için kamuoyuna sundu¤u gerekçe Ba¤dat’taki hükûmetin kitle imha silahlar›na sahip oldu¤u (ya da üretmeye bafllayaca¤›) ve El Kaide terör örgütünün Saddam taraf›ndan desteklendi¤iydi. Bu gerekçe ise kayna¤› tam de belli olmayan güvenilmez bir bilgiye dayan›yordu.

Kamuoyu araflt›rmalar›, bir devletin d›fl politika kararlar› hakk›nda ne düflündüklerini anlayabilmemiz için önemli f›rsatlar sunmaktad›r. Bu durum da Irak savafl› bafllang›c›nda kamuoyunun her ne kadar pek de inand›r›c› delil olmamas›na ra¤men Bush hükûmetine destek vermeye e¤ilimli oldu¤unu göstermifltir. Ancak, kamuoyunun deste¤i, savafl uzad›kça, ölü say›s› art›kça ve finansal ve askerî maliyeti artmaya bafllad›kça düflmüfltür. ‹lk etapta, uluslararas› bir krizin hemen ard›ndan liderin artan popülerli¤ini ve lidere verilen deste¤in bayrak etraf›nda bütünleflmeden kaynakland›¤› düflünülmüfltür. Bu durumun örnekleri aras›nda ABD’nin Kore Savafl›na kat›ld›¤›nda Harry Truman’›n kamuoyundan ald›¤› deste¤in %37’den %46’ya, Dwight Eisenhower’›n Lübnan’a asker ç›kard›¤›nda kamuoyundan ald›¤› deste¤in %48’den %58’e ve John Kennedy’nin Küba Füze Krizi sürecinde kamuoyundan ald›¤› deste¤in %61’den %74’e yükseldi¤i görülmüfltür. Her ne kadar ilk etapta kamuoyu d›fl politikada yaflanan bir soruna destek vererek lider konumunda bulunan insanlara arka ç›ksa da bu durum çat›flman›n çözüme ulaflmadan uzamas›yla ciddi oranlarda düflüfle u¤ramas›na sebep olabilir. ‹flte bu durumun bir benzeri de Irak Savafl›’nda Baflkan Bush’a verilen deste¤in ciddi oranda yok olmas›yla gerçekleflti¤ini görebiliriz.

Bayrak etraf›nda bütünleflme yaklafl›m›n› Türkiye içerisinden bir örnekle tart›flmam›z gerekirse K›br›s Bar›fl Harekât›’n› inceleyebiliriz. Genel bilgi vermek gerekirse: K›br›s adas› stratejik aç›dan önemli bir yere sahip olmas› nedeniyle ada üzerinde hâkimiyet kurmak bölge ülkeleri ve ‹ngiltere gibi denizlerde egemen ülkeler için önem tafl›m›flt›r. Ada halk›n›n Türkler ve Rumlardan oluflmas› ve adan›n Türkiye’ye çok yak›n olmas›ndan ötürü hem millî kimlik hem de askerî stratejik önemi bulunmaktad›r. ‹lk etapta ABD’nin giriflimiyle Londra ve Zürih konferanslar› sonucunda Türkiye, Yunanistan ve ‹ngiltere’nin garantörlü¤ünde K›br›s Cumhuriyeti kurulmufltur.

Bu giriflimde, NATO üyesi olan Yunanistan ve Türkiye’nin çat›flma yaflayabilecekleri bir ortam›n ortaya ç›kmamas› hedeflenerek ve K›br›s halk›n›n bölünmesi hedeflenerek çeflitli giriflimlerde bulunulmufltur. ‹ki kesimli bir parlamento kurularak resmî görevler paylafl›lm›flt›r. Fakat Rumlar sahip olduklar› resmî koltuklar sayesinde aday› Yunanistan’a ba¤lamaya çal›fl›nca bu durum Türkler taraf›ndan reddedilmifl ve tepki bulmufltur. ‹lk resmî giriflim de bu flekilde sonlanm›flt›r.

Sonras›nda yaflanan geliflmelerde ada halk›n›n kimlik baz›nda ayr›flmas› ve terör olaylar›n›n bafllamas› Türkiye’nin müdahaleye yönelik giriflimini tetiklemifltir.

Her ne kadar ABD Baflkan› Johnson’›n mektubu ilk giriflimi engellese de Türkiye kamuoyunun kuvvetli iste¤i Türkiye ordusunun adaya müdahale etmesinde hükûmet üzerinde önemli rol oynam›flt›r. Birincisi 20 Temmuz 1974, ikincisi ise 14 A¤ustos 1974’te olmak üzere iki aflamal› harekât yap›lm›flt›r. Birincisi uluslararas› hukuka uygun bulunsa da ikincisi ise Türkiye’nin hâlâ içinden ç›kamad›¤› bir sorun yaratm›flt›r. Birleflmifl Milletlerin de içinde bulundu¤u uluslararas› kurulufllar›n kararlar›n›n ço¤u ikinci harekât› ‘yasa d›fl›’ olarak tan›mlam›flt›r. Türkiye harekâta destek için ‹ngiltere’ye garantör ülke olarak baflvurmufltur fakat bu baflvuru hukuk d›fl› olarak nitelendirilmifltir. Bu geliflmelere ra¤men Ecevit hükûmeti, Türk kamuoyunun yönelik büyük deste¤ine dayanarak harekât› hayata geçirmifltir.

Burada alt› dikkatle çizilmesi gereken nokta ise kamuoyunun karar al›c›lara verdi¤i deste¤in ikinci harekât›n yap›lmas›ndaki önemidir. Ecevit’in 1974 y›l›nda

125

126

D›fl Politika Analizi

bu harekât› nitelerken kulland›¤› ‘K›br›s’a sadece Türklere de¤il Rumlara da bar›fl getirmek için gidiyoruz’ ve ‘Türk savafl uçaklar› bomba de¤il, bar›fl mesajlar› at›yorlar’ söylemleri asl›nda kamuoyunun bu harekât› savundu¤unun önemli göstergelerindendir. O dönemin gazete manfletlerine bak›ld›¤›nda ise Türkiye kamuoyunun bu harekât› ne denli destekledi¤i aç›kça görülmektedir. Bu destek sonras›nda, karar al›c›lar bir çok aç›dan hem tekrar seçilmek üzere toplumun gözünde kendi de¤erlerini art›rmak hem de d›fl politikada önemli bir baflar› göstererek devletin ç›karlar›n› da korumak üzere hareket etmifllerdir.

O günlerde kamuoyunun belki de fark›nda olmad›¤› durum ise uluslararas› arena da ikinci harekât›n sonuçlar›n›n yeterince kavranamam›fl olmas› ve belki de bu sonuçlar›n liderler taraf›ndan yeterince kamuoyuna aç›klanmam›fl olmas›d›r. ‹kinci harekât sonras›nda, Türk d›fl politikas› büyük bir çöküfl yaflam›flt›r: Avrupa Topluluklar› Türkiye’nin üyelik müzakerelerini dondurmufltur; ülkenin gümrük birli¤inden faydalanmas›n› engellemenin ötesinde ekonomik ve siyasi yapt›r›mlar uygulanm›flt›r.

ABD’de de benzer flekilde Türkiye’ye ambargo uygulam›flt›r. Bu geliflmeler do¤rudan halk›n günlük hayat›n› etkilemifltir. Sonuçta, kamuoyu faturay› bu durumu yaratan karar al›c›lara ç›karm›fl ve yap›lan ilk seçimlerde Ecevit hükûmetini iktidardan indirerek yap›lan yanl›fl d›fl politika karar›n›n cevab›n› vermifltir. K›br›s harekât› bir çok aç›dan kamuoyu ile karar al›c›lar aras›ndaki iliflkiyi örneklendirmekte ve konu üzerine bu bak›fl aç›s›ndan daha fazla araflt›rma yap›lmas›n› gerektirmektedir.

Kamuoyunun Lidere Olan Deste¤i: Türk-‹srail ‹liflkilerine Uygulama Kamuoyunun, ‹srail üzerindeki de¤erlendirmesinin, hükûmetin insani yard›m tafl›yan gemilerin Türk sular›ndan ç›kmas›na izin vermesinde ve Mavi Marmara krizinde nas›l bir rol oynad›¤› incelenmesi gereken bir konudur. Genel hatlar›yla Türk d›fl politikas›na dikkat da¤›tma teorisini uygularsa bunu herhalde en rahat Türkiye-‹srail iliflkilerini inceleyerek görebiliriz. 1990’lardan günümüze Türkiye’nin ‹srail politikas› düflünüldü¤ünde kamuoyunun her aflamada nas›l rol oynad›¤›n› görebiliriz. Refah-Yol hükûmetinin ‹srail üzerine s›n›rl› yaklafl›mlar› Necmettin Erbakan ile Tansu Çiller’in d›fl politikay› iki farkl› tarafa çekmeleri, kamuoyunun da bölünmesiyle yak›ndan alakal› oldu¤unu görebiliriz. ‹smail Cem dönemi politikalar› ise ‹srail ile daha tutarl› ve kamuoyunun da hükûmet ile yak›ndan ba¤lant›l› oldu¤u görülmüfltür. ‹srail’in, Filistin’e yapt›¤› askerî sald›r›lar ise Ecevit hükûmetinde ciddi tepki bulmufl, ‹srail’in tavr› Türkiye kamuoyu taraf›ndanda da olumsuz karfl›lanm›flt›r. Fakat Adalet ve Kalk›nma Partisi döneminde de¤iflen ‹srail tutumlar›, özellikle Ocak 2009’da gerçekleflen Davos Zirvesi’ndeki ‘one-minute’ ç›k›fl›ndan sonraki geliflmelere ilgi göstermek gerekir. Davos krizi sonras›nda Recep Tayyip Erdo¤an’›n kamuoyunun geneli taraf›ndan davran›fl› sebebiyle takdir edilmesi, iç politikada güçlü lider imaj›n›n kuvvetlenmesine ve bu olaydan k›sa zaman sonra gerçekleflen yerel seçimlerde oylar›n artmas›na destek verdi¤i düflünülebilir. Ayn› flekilde, Mavi Marmara olay›nda da hükûmetin iç politikaya yönelik yaklafl›m› ve kamuoyunun verece¤i tepki üzerinden ilerlemesi incelenmesi gereken bir konudur. ‹srail’in Filistin üzerinde uygulad›¤› yapt›r›mlar ve politikan›n kamuoyu taraf›ndan nas›l de¤erlendirildi¤i öncelikle anlafl›lmak üzere hükûmetin Mavi Marmara’n›n gönderilmesine karar vermesi önemli bir konu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Sonuçta, kamuoyunun hükûmet ile kurdu¤u iliflki her aç›dan al›nan d›fl politika karar›nda etkili olmufltur.

127

7. Ünite - Uygulama 2: Kamuoyunun D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

Sizce, Türk d›fl politikas›ndan baflka hangi örnekler kamuoyu ile karar SIRAal›c›lar S‹ZDE aras›ndaki etkileflime örnek gösterilebilir?

1

D Ü fi Ü N E L ‹ M Liderin Kamuoyunu Yönlendirmesi: ‹ran’›n Yak›n Dönem ABD D›fl Politikas› S O R U Kamuoyu ile hükûmet aras›ndaki etkileflim do¤rultusunda d›fl politikan›n nas›l üretildi¤i üzerine farkl› yaklafl›mlar mevcuttur. Burada iki farkl› teoriden bahsedilecek ve bunlar ‹ran’›n ABD’ye yönelik d›fl politika kararlar›n› aç›klamakta kullan›lacakt›r.

D‹KKAT K›saca ABD-‹ran iliflkilerini hat›rlatmak gerekirse flu k›r›lma noktalar›ndan bahsedebiliriz: Tarihsel aç›dan ABD-‹ran iliflkilerini incelersek ilk etapta 1950’lerSIRA S‹ZDE de yaflan›lan olaylara geri dönmek gerekir. 1953 y›l›nda Baflbakan Musadd›k’›n CIA ve MI5 arac›l›¤›yla koltu¤undan indirilmesi ‹ran halk›n›n do¤rudan ABD’yi suçlamas›na sebep olmufltur. Ayn› flekilde, fiah R›za’n›n 1960-1978 aras›nda ABD AMAÇLARIMIZ ile çok yak›n iliflkiler kurmas› ve toplumda meydana gelen ayaklanmalarda kat› ve bask›c› politikalar uygulamas› da halk›n fiah’›n öncelikli olmak üzere dolayl› yoldan da ABD üzerindeki hasmane tutumlar›n› art›rm›flt›r. KBu sonra ‹ Tnoktadan A P ‹ran ‹slam Cumhuriyeti’nin Humeyni liderli¤i alt›nda kurulmas› iliflkileri farkl› bir boyuta tafl›m›flt›r ve eskiden gelen de¤erlendirmeler art›k iki ülke aras›ndaki iliflkileri belirler hâle gelmifltir. Her iki devlet birbiriyle sürekliT çat›flma buE L E V ‹ Z Y Ohâlinde N lunmufl ve birbiri aleyhine politikalar izlemifllerdir. Bu dönemde Humeyni yönetiminin ABD’yi Büyük fieytan (Great Satan) olarak nitelendirmesi kopmufl olan diplomatik iliflkiler ötesinde sürecin düzelme imkân›n› da yok etmifltir. HumeyT E R Nbüyükelçili¤iET ni’nin göreve gelmesinden k›sa bir zaman sonra Tahran’daki‹ NABD nin ö¤renciler taraf›ndan iflgal edilmesi ve büyükelçilik çal›flanlar›n›n rehin al›nmas› 444 gün sürecek bir diplomatik kriz yaratm›flt›r. Bu krizi bitirmek üzere Carter yönetiminin giriflece¤i kurtarma operasyonu ise büyük bir baflar›s›zl›kla sonuçlanacak ve ‹ran halk›n› gözünde ABD’nin olumsuz imaj› bir ad›m daha gerileyecektir. ‹ran-Irak savafl›’nda ABD’nin Lübnan’da rehin al›nan ABD vatandafllar›n›n serbest b›rak›lmas› için ‹ran’a silah satmas› ve karfl›l›¤›nda al›nan parayla Nikaragua’daki gerillalar› desteklemesi (Iran-Contra Skandal›) iki ülkenin hangi çekiflmeler içerisinde iletiflime geçti¤ini göstermifltir. 11 Eylül ve sonras›nda ABD’nin ‹ran’› fler ekseninin (Axis of Evil) bir parças› olarak nitelendirmesi de ‹ran’›n nükleer güç olmas› iste¤iyle beraber tam anlam›yla iki ülke için içinden ç›k›lamaz bir ortam yaratm›flt›r.

Bu karmafl›k iliflkiler sarmal›nda günümüzde iki devlet aras›ndaki iliflkilerin yoluna koymak üzere belirgin bir sonuç bulunamam›flt›r ve konjonktürel geliflmelere göre her iki ülke de farkl› stratejiler kullanmaktad›r. Bu geliflmeleri anlamak üzere iki farkl› teoriden bahsetmek do¤ru olacakt›r: Dikkat Da¤›tma Savafl Teorisi (Diversionary Theory of War) ve Çat›flmadan Stratejik Kaç›nma Teorisi (Strategic Conflict Avoidance Theory).

Birinci teoriye bakarsak dikkat da¤›tma teorisi bir ülkenin iç politikas›ndaki kar›fl›kl›klar karfl›l›¤›nda deste¤i azalan bir liderin d›fl politik bir sorun üzerine yo¤unlaflarak toplumdan daha fazla destek almas› olarak tan›mlanabilir. Bir anlamda ülkenin d›fl›nda bir sorun bularak lider, toplumun kendi hakk›nda tafl›d›¤› ve iç politikaya ba¤l› olumsuz de¤erlendirmeleri yok etmeye çal›flarak dikkati d›fl politika üzerinde toplamaya çal›fl›r. Bu teoriyi baflka bir aç›dan da flu flekilde de¤erlendirebiliriz: E¤er bir ülke kendi iç dinamiklerini ülkenin bütünlü¤ünü sa¤lamak üzere kullanmak istiyorsa ötekilefltirilmifl bir baflka ülkeye dikkat çekerek kendi iç düze-

N N

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

128

D›fl Politika Analizi

nini sa¤lamlaflt›rlabilir. Bir anlamda, d›flar›da bir günah keçisi bularak onu hedef gösterip bireyin içinde bulundu¤u grubu ya da toplumu bu hedefe yönelik birlefltirmesi olarak nitelendirilebilir. ‹ran’›n iç politikas›ndaki kar›fl›kl›klar› ve sorunlar› halk›n gündeminden düflürmek amac›yla ABD’ye karfl› sald›rgan tav›r tak›nd›¤›, bu sayede de halk› yan›nda tuttu¤u bu teoriye göre savunulabilir. ‹ran ekonomisinin kötü olmas› ve özellikle genç nüfus içerisindeki yüksek iflsizli¤in, liderlerin iç s›k›nt›lar›n› art›rm›flt›r. Bu ç›kmaz›n içerisine do¤ru giderken ‹ranl› liderler konuyu, ülkenin nükleer güç olmas› önündeki en büyük engel olarak ABD’ye yöneltmeleri toplumun dikkatini da¤›tm›flt›r.

Bu yöntemin en önemli parças› ise bir d›fl tehdit kullanarak toplumun bayrak etraf›nda bütünleflmesini (rally-around-the-flag) sa¤lamak ve bu sayede d›fl politika üzerinde yeterlilik göstermektir (bu konuda daha detayl› bir örnek bir sonraki bölümde verilmektedir). Fakat, yap›lan çal›flmalar sonucunda bu önerme do¤rulanamam›flt›r. ‹ran d›fl politikas› gözetildi¤inde, kamuoyunun de¤erlendirmesinde ‹ran’›n iç sorunlar› ve s›k›nt›lar› çözülmeden d›fl politikada ‘cesurca’ giriflimler yap›lmas› desteklenmemifltir. Kamuoyu, iç politikan›n öncelikli oldu¤unu savunmufl ve liderler üzerinde iç sorunlar›n çözülmesine yönelik bask› oluflturmaya çal›flm›flt›r. ‹ranl› karar al›c›lar›n toplumsal problemlerin çözüme kavuflturulmas›n›n öncelik oldu¤unu görerek özellikle ABD politikas›nda daha dikkatli davrand›klar› ve çat›flmaya meyil etmedikleri bulunmufltur. Bu ba¤lamda, dikkat da¤›tma teorisi ‹ran’›n ABD politikalar›n› aç›klamakta yetersiz kalmaktad›r. ‹kinci teori ise konunun farkl› bir aç›dan de¤erlendirilmesi (karfl› taraf›n iç politika ç›karlar›n›n gözönünde bulundurularak hareket edilmesi) olarak nitelendirilebilir: Stratejik çat›flmadan kaç›nma teorisi ise zay›f ya da orta büyüklükteki devletlerin daha güçlü devletlere karfl› hangi durumlarda ne kadar ileri gidebileceklerini ve s›n›rlar›n› zorlayabileceklerini göstermektedir. Örne¤in, ABD Baflkan›’n›n iç deste¤inin azalmas› ve ABD ekonomisinin kötüye gitmesiyle ‹ran’›n karfl› taraf›n kendisine sald›rmas› için (dikkat da¤›tma teorisi ba¤lam›nda) bahane bulamamas› için ifl birli¤ine daha yak›n görünebilir. Bu ifl birli¤ine yak›n yaklafl›m ise ABD’nin kendi gündemi de¤ifltirmek için ‹ran ile çat›flmaya girebilece¤i korkusunun oldu¤udur. Daha aç›k bir ifade kullanacak olursak ABD baflkanl›¤›n›n popülaritesi düfltü¤ü zaman ya da Amerika ekonomik sorunlarla yüzleflmeye bafllad›¤› zaman, kamuoyunun dikkatini baflka bir yere, ‹ran’›n ABD ç›karlar› üzerinde yaratabilece¤i tehdide çekebilece¤inden, ‹ranl› karar al›c›lar iliflkileri yumuflatmak ve ifl birli¤i yoluna gitmek isteyebilirler. Bu tehlikeye karfl›n ‹ranl› karar al›c›lar ise d›fl politikalar›ndaki sertli¤i yumuflatarak daha stratejik bir flekilde çat›flmadan kaç›nabilirler. Neticede, ‹ran d›fl politikas›n›n tonu ABD’nin sosyal, siyasi ve iktisadi iç dinamiklerine göre flekillenebilir.

Bu durumun bir örne¤i Irak Savafl›’nda ‹ran’›n karfl›s›na ç›km›flt›r. Irak Savafl›’nda ABD’nin içine girdi¤i s›k›nt›l› duruma k›yasla ‹ran bu f›rsattan yararlanmak üzere agresif bir d›fl politika yürütmektense daha stratejik davranm›flt›r. Irak Savafl›’n›n ABD toplumu üzerindeki etkisi iç dinamiklerini her aç›dan etkilemekteydi. Özellikle Irak’ta bulundu¤u iddia edilen kitle imha silahlar›n›n bulunamamas› ve savafl ilerledikçe ortaya ç›kan krizler (Abu Garip Hapisanesi’nde olanlar, sivil halka yap›lanlar gibi), ABD’nin iç politikas›n› çalkaland›rm›fl ve toplumu da derinden etkilemifltir. ‹flte bu noktada, ‹ran do¤rudan ABD’yi karfl›na almaktansa stratejik davranarak (hatta ABD’ye yaklaflarak) çat›flmadan uzaklaflm›flt›r. Sonuçta, ‹ran’›n Amerikan kamuoyunu gözeterek politika yürütmesi dikkat çekmektedir.

7. Ünite - Uygulama 2: Kamuoyunun D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

Davies, Graeme A. M. (2008) “Inside Out or Outside In: Domestic and FacM A KInternational ALE tors Affecting Iranian Foreign Policy Towards the United States 1990-2004.”Foreign Policy Analysis 4, s. 209-225.

Bu ve benzer örnekler kamuoyu ile liderler, karar al›c›lar aras›ndaki etkileflimi farkl› aç›lardan de¤erlendirmektedir. Bir yandan baz› örnekler kamuoyunun etkin bir flekilde liderlere yön verdi¤ini gösterirken öte yandan baz› örneklerde liderlerin kamuoyunu istekleri do¤rultusunda yönlendirebildi¤ini göstermektedir. Zira, her iki durum da olas›d›r ve Ünite 4’te daha detayl› flekilde tart›fl›ld›¤› gibi kuramsal bir altyap›s› bulunmaktad›r. Burada alt› çizilmesi gereken durum ise kamuoyunun d›fl politika kararlar›nda hükûmetler ve karar al›c›lar üzerinde etki sahibi oldu¤udur. Bu nedenle de d›fl politika analizi konusunda kamuoyunun atlanmamas› ve araflt›r›lan konunun içeri¤ine göre analizde hesaba kat›lmas› gereklidir.

MEDYA VE TÜRK‹YE KAMUOYU Bir devlet içerisinde medya üzerine ilk akla gelebilecek unsur medyan›n özgür olmas›d›r. ‹kinci olarak medyan›n ekonomik anlamda özgür olmas› beklenmektedir.

Yani medya ekonomik güçler ve piyasa taraf›ndan bask› alt›na al›nmamal›d›r. Bu iki beklentiyi karfl›layan medyan›n baz› temel özellikler gösterecektir: Birincisi medya, elitler (ya da karar al›c›lar, hükûmet) ve vatandafl aras›nda ara bulucu rolü üstlenecektir. ‹yi iflleyen bir demokraside (ya da demokrasinin yerleflmesi için) medya iki kesim aras›nda bilgi ak›fl›n› sa¤lamakta yükümlüdür. ‹kincisi, medya farkl› görüfllerin yer ald›¤› bir platform sunmal›d›r. Farkl› aç›lara sahip elitlerin, kurumlar›n ve vatandafllar›n sesini medya duyurmal›d›r. Üçüncüsü ise medyan›n etkili bir kontrolör (ya da denetçi) vazifesi tafl›mas›d›r. Devlet yönetimini her daim kontrol etme flans› bulunmayan vatandafl ad›na medya hükûmetin ve karar al›c›lar›n takibini yapacak ve sonuçta elde ettiklerini halka bilgilendirmek üzere aktaracakt›r.

Bu kriterler baz al›nd›¤›nda ise medyan›n flirketleflmesinin ne denli sorunlu durumlar› do¤urabilece¤i aflikârd›r.

Medya, fiirketleflme ve Siyaset: Uzan fiirketler Grubu Türkiye’nin ilk özel televizyon kanal› olan Star TV’nin kurucusu olan Uzan Grubu ayn› zamanda birçok sektörde faaliyet gösteren büyük bir holding a¤›na da sahipti. Telekomünikasyon alan›nda JPP ve Telsim; Enerji sektöründe ÇEAfi; ‹nflaat sektöründe Ladik Çimento; Finans sektöründe ‹mar Bankas› Uzan Grubuna ait flirketler aras›nda say›lmaktayd›. Farkl› sektörlerde önemli firmalara sahip bir a¤› bulunan Uzan Grubu zaman›nda etkili bir ekonomik aktör olarak Türkiye’de görev alm›flt›r. Bu ekonomik altyap›n›n üstüne 2002 y›l›nda Cem Uzan Genç Parti’yi kurarak siyasete de at›lm›flt›r. Böylesine çeflitli sektörlerde hem de ciddi anlamda varl›k gösteren bir flirketler grubunun Türkiye’nin en büyük televizyon kanallar›ndan birinin de sahibi olmas›, demokratik bir toplum içinde medyan›n görmesi gereken ifllevden hayli uzak kal›nmas›na neden olmufltur. Star TV için birincil amaç, Uzan Grubu’na ait flirketlerin yaflad›¤› sorunlar›n üstünün örtülmesidir; örne¤in, ‹mar Bankas›ndaki yolsuzluklar ya da devletten ald›¤› yat›r›mlar›n üzerindeki yolsuzluklar. Bu ve benzer konular›n Star TV’de haber yap›lmamas› ve gerçeklerin sürekli çarp›t›lmas› önemli bir öncelikti.

N

129

MAKALE

130

D›fl Politika Analizi

‹kinci amaç ise Genç Parti için sürekli propaganda yapmakt›. Bu konuyu daha da çarp›c› k›lan boyut ise Genç Parti’nin kurulmas›yla bafllayan süreçti. Yak›n siyasi tarihimizde benzerini pek görmedi¤imiz bir flekilde, yeni kurulan ve siyasi kimli¤i olmayan bir siyasi parti ilk defa girdi¤i seçimlerden %7,25’lik bir sonuçla ç›km›flt›. Bu baflar›n›n alt›nda seçim öncesinde Star TV’nin sürekli Genç Parti propagandas› yapmas›n›n kamuoyunu yönlendirmesiyle ciddi flekilde ba¤lant›s› bulunmaktayd›. Star TV’nin yaklafl›m› ne tarafs›z medya anlay›fl›yla ne de siyasi ve ekonomik özerklik alt›nda hareket etmesiyle ba¤daflt›r›labilir bir durumdu. Hatta, olas› bir Genç Parti iktidar›nda Star TV’den hükûmet üzerinde denetçi bir görev ifllevi görmesini beklemek de mümkün de¤ildi. Star TV’nin k›s›tl› bir izleyici kitlesine hitap eden siyasi propaganda kanal› olmas› durumunda anlay›flla karfl›lanabilecek olan bu durum, Türkiye’nin en popüler kanal› söz konusu oldu¤u için olumsuz bir imaj tafl›maktayd›. Dolay›s›yla hem holdingleflmifl bir yap›n›n parças› olmas› hem de siyasal bir partiyle organik ba¤›n›n olmas›, Star TV’nin ifllevini yitirmifl ve güvenilmez bir kitlesel medya arac› olarak alg›lanmas›na sebep olmufltu. Sonuçta, bu tür bir medya arac›n›n dürüst ve tarafs›z faaliyet göstermesi mümkün olmad›¤› için kamuoyuna verece¤i mesajlar›n da güvenilir olmas›n› beklemek mümkün de¤ildi.

Bu nedenle ‘Medya Patronlar›’ olarak nitelendirilen bireylerin veya kurumlar›n flirketleflmeden çok medyan›n tafl›mas› gereken görevleri yerine getirmesi, özellikle kamuoyunu tarafs›z bir flekilde bilgilendirmeleri için önceliktir.

Medya ve Olay›n Sunumu Medyan›n, siyasi konular› nas›l sundu¤u ve toplumun bunu nas›l alg›lad›¤› konusunda daha önceki ünitelerde bilgilendirme verilmifltir. Bu k›s›mda konu üzerine daha detayl› örneklendirme sunulmaktad›r. Öncelikle iki konudan bahsedilmesi gerekir: Birincisi, haberlerin nas›l sunuldu¤una göre bireylerin önem verecekleri konular›n s›ralamas›n›n de¤iflebilece¤idir.

Yani, daha fazla önem verilen ve yay›nlanan konular bireyler taraf›ndan daha rahat ve h›zl› hat›rlanabilecektir. Bu nedenle de bu konular üzerine soru soruldu¤unda ya da araflt›rma yap›ld›¤›nda bireyler daha çabuk bir flekilde haberlerde ald›klar› bilgiler do¤rultusunda ülke için önemli oldu¤u düflünülen konularda çabucak karara varacaklard›r. E¤er her gazete bafll›¤› ve televizyon kanal›ndaki haber program› PKK terörü üzerine haber yaparsa, halka ülkenin en önemli probleminin ne oldu¤u soruldu¤unda terör sonucunun ç›kmas› sürpriz olmayacakt›r.

Bir taraftan buna benzer ve do¤rudan bireylerin kontrolünde olmayan bir durum bulunurken öte taraftan daha düflünce odakl› ve kontrollü bir süreç iflleyebilir. Bu bak›fl aç›s›na göre de bireyler güvenilir bilgi verdikleri gazeteci ve sunucular› baz alarak siyasi aç›dan hangi konunun önemli oldu¤unu belirleyebilirler. Bu güvenilir programlarda tart›fl›l›yorsa izleyiciler de buna dayanarak hangi konunun gündemde oldu¤u hakk›nda fikir yürütebilir. ‹flte bu ve benzer durumlarla karfl›lafl›lmas› da medyan›n, halk›n gözünde ülkenin öncelikli problemlerinin ve siyasi ajandan›n belirlenmesinde ne derecede önemli bir rol oynad›¤›n› görebiliriz. Hem birey için konunun ne kadar önemli oldu¤u hem de bu konunun medyada ne kadar yer ald›¤› vatandafla hangi konunun ne kadar önemli oldu¤unu gösterecektir. Akademik çal›flmalarda bulunan ise genellikle bir konu üzerine daha fazla haber yorumu ve yay›n yap›ld›¤›nda bu konunun kamuoyunun önceliklerini belirleyebilece¤i ve siyasi ajandada yukar›lara ç›kaca¤› olmufltur. Ön sayfa haberleri, görsel malzeme ile desteklenmifl gazete haberleri, haber yay›nlar›nda öne ç›kan (ya da ç›kar›lan) konular do¤rudan bireylerin

7. Ünite - Uygulama 2: Kamuoyunun D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

konunun önemi üzerindeki de¤erlendirmelerini etkileyecektir. Bir konunun önemi art›kça da vatandafl, siyasilerin bu konuya daha fazla önem vermelerini ve konunun enine boyuna incelenmesini talep edecektir.

Bir alt seviyede incelemek gerekirse baz› sosyal gruplar›n, baz› haberlere di¤er gruplara k›yasla daha hassas yaklaflt›¤›n› ve konu üzerinde daha seçici olduklar›n› görebiliriz. Baz› konular içeri¤i gere¤i do¤rudan belirli insanlar›n hayatlar›n› ve günlük ifllerini etkileyebilir. Örne¤in, memurlar için yasada yap›lacak ve olumsuz olarak de¤erlendirilebilecek bir düzenlemenin haber yap›lmas› daha fazla memurlar›n ilgisini çekecektir ve onlar› etkileyecektir. Bu nedenle de ülkenin önemli problemleri aras›nda ne oldu¤u soruldu¤unda memurlar›n bu konuya a¤›rl›k verilmesini istemesi do¤ald›r. Ayn› flekilde, ö¤rencilerin üniversitelerden uzaklaflt›r›lmas› ve ceza almas› konusunda yap›lacak bir haber daha çok ö¤rencilerin ilgisini çekecek ve onlar bu konu üzerinde duracaklard›r. Fakat kamuoyunun geneli için bu konu ayn› ilgiyi çekmeyecektir. Bu nedenle, baz› gruplar medyan›n olay› nas›l sundu¤undan daha fazla etkilenebilirken bu durum gruplar›n niteli¤ine ba¤l› olarak de¤iflebilir. Genel anlamda de¤erlendirildi¤inde ise medyan›n kamuoyunu etkilemesi iki farkl› bafll›k alt›nda incelenebilir.

Priming Üzerine Örnekler Ünite 4’te de ifllendi¤i gibi, priming ajanda belirlemenin önemli bir unsuru olarak de¤erlendirilmektedir. Medya baz› konulara di¤erlerinden daha fazla a¤›rl›k vererek kamuoyunun a¤›rl›k verdi¤i konu üzerine yo¤unlaflmas› ve dikkatini bu konuya yönlendirmelerine sebep olabilmektedir. Deneysel çal›flmalar göstermifltir ki oy veren vatandafl›n siyasi de¤erlendirmesi, medyada hangi konuya daha fazla önem verilirse buna istinaden belirledi¤idir. Örne¤in, e¤er terör medyada çok fazla ilgi bulursa ve ifllenirse kamuoyu da bu konuda siyasi adaylar› ve siyasileri de¤erlendirecektir. E¤er Ergenekon davas› ve hukuk süreçleri üzerine haberler yap›l›r ve bu konu üzerine daha fazla gidilirse kamuoyu da ona yönelecektir. Ayn› flekilde, e¤er Suriye’deki çat›flmalar ve Türkiye’nin Suriye d›fl politikas›na önem verilirse, kamuoyu da ayn› flekilde dikkatini bu konulara kayd›rabilir. Bu dikkat yönlendirmesi sonucunda da bireyler bu konular›n siyasi öncelik tafl›d›¤›n› düflünecek ve önem tafl›d›¤› düflünülen konular üzerinden siyasileri de¤erlendirecektir.

Uluslararas› çapta düflünüldü¤ünde, Baflkan Bush’un 11 Eylül öncesinde ve sonras›nda ald›¤› kamuoyu deste¤i aras›nda büyük bir fark olaca¤›n› düflünebiliriz.

11 Eylül öncesinde yap›lan çal›flmalar Baflkan Bush’un ekonomi gibi temel konular üzerinden de¤erlendirildi¤ini göstermifltir. 11 Eylül sald›r›lar› sonras›nda ise Baflkan Bush’un kamuoyundaki deste¤inin tamamen terör konusunda göstermifl oldu¤u baflar›ya dayal› olmufltur. Terör ve ulusal güvenlik konular›nda liderin gösterdi¤i performans kamuoyu için de¤erlendirilmesi gereken en önemli unsurlar aras›nda gelmifltir. Ancak 2004 seçimlerinden sonra Baflkan Bush’un performans de¤erlendirmelerinde ekonomik baflar› ve genel de¤erlendirmelerin kamuoyunun gözünde önem kazanmaya bafllad›¤›n› görebiliriz. Bu nedenle 11 Eylül terrör sald›r›lar› sonras›nda medyan›n neredeyse tamamen terör ile alakal› konulara yay›nlar›nda yer vermesi, kamuoyunun da bu konu üzerine yo¤unlaflmas›na ve lidere verdikleri deste¤i bu konuya ba¤l› olarak yapmas›na sebep olmufltur. Bu durum 2004 seçimlerinde Baflkan Bush’un rakibi olan John Kerry’nin ulusal güvenlik ve terör konular›nda deneyimsiz olmas› nedeniyle ülke için en önemli konularda Amerikan kamuoyunda güç kazanamad›¤› ve sonuçta seçimleri kaybetti¤i yorumu yap›lmaktad›r. Her ne kadar ekonomi, kay›t d›fl› göçmenler gibi konular seçimler-

131

132

D›fl Politika Analizi

le ba¤daflt›r›lsa da bunlar terör ve güvenlik konular› kadar haber yap›lmam›fl ve kamuoyunun de¤erlendirmelerinde önem kazanmam›flt›r. E¤er kamuoyunun dikkati terör ve güvenlik d›fl›ndaki vakalara yönlendirilseydi seçimlerin gidiflat› da bundan etkilenebilirdi.

Türkiye’de öne ç›kan d›fl politika olaylar›n› düflündü¤ümüzde de baz› konular›n di¤erlerine k›yasla kamuoyunun gözünde önem kazand›¤›n› ve buna medyan›n arac› oldu¤unu görebiliriz. Örne¤in, Arap Bahar›, Türkiye medyas›nda oldu¤u kadar uluslararas› medyada da çok büyük yer kaplam›flt›r. Olaylar›n ç›k›fl›, geliflimi ve ilerleyifli her noktada medya taraf›ndan yakinen takip edilmifltir. Arap Bahar› olaylar›yla ilgili olarak Tunus ve M›s›r’a uzun süre öncelik verildi¤i bir gerçektir.

Fakat Libya Savafl› gündeme geldi¤inde Türkiye bas›n› Türkiye devletinin ve Türk firmalar›n›n ç›karlar› sebebiyle Libya olaylar›na daha fazla gündemde yer ay›rm›flt›r. Bu ba¤lamda, kamuoyu da ayn› flekilde Arap Bahar› içerisinde daha çok Libya konusunda bilgi al›rken Tunus ve M›s›r’daki seçimler ve yarg›lanma süreçleri hakk›nda s›n›rl› seviyede haber alm›flt›r. Bir anlamda Türkiye için öncelik tafl›yan konu Libya meselesi olarak kamuoyuna sunulduktan sonra d›fl politika kararlar› bu konu üzerinden de¤erlendirilmifltir. Örne¤in, Libya’daki NATO harekat›na Türkiye’nin sa¤layaca¤› katk› seviyesi ve kamuoyunun bu konudaki de¤erlendirmeleri birbirini etklemifltir. Öncelikle kamuoyunun herhangi bir savafla girme iste¤inin olmamas› ve bunun ötesinde bu savafl yerinin baflka bir Müslüman devlet olmas›, kamuoyundaki isteksizli¤i hükûmetin önceliklerinde etkili olmufl olabilir. Bu öncelikler hükûmetin de istekleri aras›nda bulunabilece¤i için kamuoyu ile ortak ç›karlar do¤rultusunda hareket edilmifl oldu¤unu söyleyebiliriz. Sonuç olarak, medyan›n öncelik verdi¤i konular do¤rudan kamuoyunun da devlet için öncelik tafl›yan d›fl politika konular›n›n belirlenmesinde etkilidir.

Çerçeveleme Üzerine Örnekler Medyada hangi bilgiye öncelik verildi¤i o konuyu toplumda daha bilinir hâle getiriyorsa, çerçeveleme (framing) ise konunun nas›l sunuldu¤una dikkat çekmektedir. Çerçeveleme arac›l›¤›yla konunun hangi k›sm›na dikkat çekilece¤i ve nas›l sunulaca¤› izleyici ya da okuyucular›n konu üzerindeki de¤erlendirmelerini etkiledi¤i gösterilmifltir. Çerçeveleme çal›flmalar› Amos Tversky ve Daniel Kahneman taraf›ndan literatüre kazand›r›lm›flt›r. Bu çal›flmalar, bir karar sonucunda ortaya ç›kacak durumlar›n kar/kazanç ya da zarar/kay›p olarak sunulmas›n›n bireylerin kararlar›n› etkiledi¤ini göstermifltir. Bir epidemik sonucunda ortaya ç›kabilecek iki durum aras›nda bireylerin seçim yap›lmas› istense bireyler, 600 kifliden 200 kiflinin kesinlikle kurtar›labilece¤i durumu, 1/3 olas›l›kla 600 kiflinin kurtar›labilece¤i duruma tercih etmifltir. Ayn› durum kay›p olarak sunuldu¤undaysa; 600 kifliden 400 kiflinin ölece¤i ve 2/3 olas›l›kla 600 kiflinin ölece¤i belirtildi¤indeyse, bireylerin riskli olan birinci opsiyonu seçti¤i görülmüfltür. Yani, ayn› sonuç söz konusu olsa da durumun nas›l yans›t›ld›¤› ve sunuldu¤u do¤rudan bireylerin hangi opsiyonu seçti¤ini etkilemektedir. Bu nedenle bir olay›n nas›l resmedilece¤i ve formatlan›p verilece¤i de ayn› flekilde bireylerin konu üzerindeki tutumlar›n› etkileyebilir ve davran›fllar›na yön verebilir. Çerçeveleme süreci farkl› flekillerde meydana gelebilmektedir. Medya bunun bafl›nda gelmektedir. Çünkü konu d›fl politika oldu¤unda bireylerin medyaya olan ba¤›ml›l›¤› artmakta ve medyadan gelecek bilgilere daha fazla ihtiyaç duymaktad›r.

Söz konusu olaylar›n arka plan› kamuoyu taraf›ndan bilinmedi¤i için ve do¤ru bilgiye bireyler kendi etraflar›ndan veya içinde bulunduklar› sosyal a¤lardan kolay-

133

7. Ünite - Uygulama 2: Kamuoyunun D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

l›kla ulaflamad›klar› için medyan›n sa¤layaca¤› bilgilendirmeye ihtiyaç duyarlar. Bir nevi, medyan›n konuyu nas›l sundu¤u d›fl politika konular›nda daha belirleyici bir rol oynayabilmektedir.

Siyasi elitler de çerçeveleme yaratabilir. Konu d›fl politika oldu¤unda bireylerin medya arac›l›¤›yla siyasilerin verdi¤i aç›klamalar› ve bilgileri al›p do¤ru olarak kabul etmesi bu sürecin bafl›nda gelmektedir. Libya konusunda D›fl ‹flleri Bakanl›¤›’n›n yapaca¤› aç›klamalar medyan›n sunduklar›ndan farkl› olabilir. Sunulan bilgiler devletin ç›karlar›n› korumaya yönelik oldu¤u için belirli bir do¤rultuda verilecektir. Bu nedenle devlet kurumlar› ve karar vericilerinden ç›kan bilgilerin nas›l sunuldu¤u medyan›n konuyu nas›l sundu¤undan farkl› olacakt›r. Amaç siyasi ajandan›n nas›l yönlendirilece¤i oldu¤u için kimin üstün gelece¤i ise çerçeveleme neticesinde iki taraf aras›nda gidip gelebilir.

Sonuçta, medyan›n kamuoyu üzerindeki etkisi farkl› yöntemleri kullanarak ortaya ç›kar›labilir. Al›nmas› gereken önemli mesaj ise medyan›n kamuoyu üzerinde önemli bir etki sahibi oldu¤u ve d›fl politika konular›nda bu etkinin daha da artaca¤›d›r.

Yak›n zaman Türk D›fl Politikas› içerisinden priming ve çerçeveleme üzerine SIRA S‹ZDE örnek verebilir misiniz?

2

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

134

D›fl Politika Analizi

Özet

N A M A Ç

1

N AM A Ç

2

Kamuoyunun d›fl politikay› nas›l etkileyebilece¤ini tan›mlamak Öncelikle kamuoyunun hangi durumlarda karar vericiler üzerinde bask› kurabilece¤i ve d›fl politika süreçlerine dahil olabilece¤i tart›fl›lm›flt›r. Bu k›s›mda, üç farkl› flekilde kamuoyunun karar al›c›lar üzerinde nas›l etki sahibi olduklar› k›saca tart›fl›lm›flt›r.

Hükûmetin ve karar al›c›lar›n kamuoyunu d›fl politika konular›nda nas›l etkiledi¤ini aç›klamak Bu k›s›mda demokratik, demokratikleflen ve demokratik olmayan devlet gözünden farkl› bir d›fl politika konusunda kamuoyunun rolü incelenmifltir. Her bir alt bafll›k için farkl› konulardan örnekler sunularak hükûmetlerin (elitlerin, karar al›c›lar›n) kamuoyu üzerinde ne denli etkili oldu¤u tart›fl›lm›flt›r. Bu tart›flma içerisinde bayrak etraf›nda bütünleflme, dikkat da¤›tma savafl teorisi ve çat›flmadan stratejik kaç›nma teorisine yer verilmifltir.

N A M A Ç

3

Medyan›n kamuoyunu iç ve d›fl politika konular›nda nas›l etkiledi¤ini analiz etmek Bu bafll›k alt›nda k›saca demokratik ülkelerde medyan›n kamuoyuna yönelik ne tür görevler tafl›mas› gerekti¤inden bahsedilmifltir. Bu temel görev tan›mlamas›ndan sonra medyan›n flirketleflmesi ve bunun sonucunda neler olabilece¤i anlat›lm›flt›r. Medyan›n flirketleflmesi bir aç›dan güç kazanmas› için gerekli iken baflka bir aç›dan da özgürlü¤ünü yok etmekte ve parças› oldu¤u yap›n›n bir arac› olarak kullan›lmaya bafllamaktad›r. Bu bafll›k alt›nda ayr›ca medyan›n kamuoyunu etkilemek üzere kulland›¤› priming ve çerçeveleme konular›na yer verilmifltir. Her iki konu üzerine hem genel bir aç›klama hem de örnekler sunulmufltur.

7. Ünite - Uygulama 2: Kamuoyunun D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

135

Kendimizi S›nayal›m 1. Dikkat da¤›tma savafl teorisi konusunda afla¤›da belirtilenlerden hangisi do¤rudur? a. Liderlerin iç politikalar›n› düzenlemek için kulland›klar› bir siyasi stratejidir b. Liderlerin iç politikadaki s›k›nt›lardan ç›kmak üzere d›fl politikada bir konuyu göndeme getirmeleridir c. Liderlerin d›fl politikada yaflad›klar› s›k›nt›lar› azaltmak üzere iç politikaya a¤›rl›k vermeleridir d. Liderlerin medya üzerinde siyasi kontrollerini art›rmak üzere d›fl politikada bir konuyu gündeme getirmeleridir e. Liderlerin iç politikada yaflad›klar› s›k›nt›lardan dolay› baflka ülkelerle ittifak yapmalar›d›r 2. Çat›flmadan Stratejik Kaç›nma Teorisi’nin en önemli sav› nedir? a. Devletlerin etnik yap›lar›n›n d›fl politikay› etkiledi¤idir b. ‹ç s›k›nt›lardan kurtulmak üzere d›fl politikada çat›flmaya yönelik politika yürütülmesidir c. D›fl politikan›n iç politikadan daha önemli oldu¤udur d. Bir devletin baflka bir devlete yönelik d›fl politikas›n› olufltururken, karfl› devletin iç s›k›nt›lar›n› hesaba katmas› ve ona göre hareket etmesidir e. Demokrasilerin birbiriyle savaflmayaca¤›d›r 3. Afla¤›daki örneklerden hangisi kamuoyunun bayrak etraf›nda bütünleflme sürecine örnek gösterilmemifltir veya gösterilemez? a. K›br›s Harekât› ve Baflbakan Ecevit’e verilen kamuoyu deste¤i b. Kore Savafl› ve Baflkan Truman’a verilen kamuoyu deste¤i c. Küba Füze Krizi ve Baflkan Kennedy’e verilen kamuoyu deste¤i d. Mavi Marmara Olay› ve Baflbakan Erdo¤an’a verilen kamuoyu deste¤i e. Kardak Krizi ve Baflbakan Çiller’e verilen kamuoyu deste¤i

4. Demokratik ülkelerdeki kamuoyunun liderlerin d›fl politika kararlar› hakk›nda afla¤›dakilerden hangisi bu ünitede ifllenmemifltir? a. Karar al›c›lar için devlet ç›karlar› kamuoyunun d›fl politika de¤erlendirmesinden önce gelmektedir b. Politikac›lar seçim öncesinde savafl ve çat›flma gibi ciddi kararlar vermekten çekinirler c. Karar al›c›lar demokratik toplumlarda savafl karar› vererek kamuoyunu genellikle karfl›lar›na alm›fl olurlar d. Karar al›c›lar kamuoyunun destekledi¤i savafllara girmeye meyilli olurlar e. Karar al›c›lar tekrar seçilme isteklerini göz önünde bulundurarak hareket ederler 5. Bayrak etraf›nda bütünleflme yaklafl›m›n›n en önemli sav› nedir? a. Medyan›n kamuoyunu bir konu üzerinde birlefltirmesidir b. ‹ç politikaya kamuoyunun ortak bir bütünlük sa¤layarak hükûmete, karar al›c›lara destek vermesidir c. D›fl politika sorununa karfl› kamuoyunun bir bütün oluflturmas› ve hükûmete, karar al›c›lara destek vermesidir d. Demokratik ülkelerdeki toplumlar›n savafl konusunda ortak bir fikre sahip ç›kmalar›d›r e. Demokratik olmayan ülkelerde kamuoyunun liderler taraf›ndan yönlendirildi¤idir 6. Hangi yöntem priming konusuna delil bulmakta akademisyenler taraf›ndan kullan›lan bir araflt›rma yöntemidir? a. Anket b. Deney c. Vaka Analizi d. ‹çerik Analizi e. Simulasyonlar

136

D›fl Politika Analizi

7. Toplumda bir konunun öncelik tafl›mas› medyan›n ne yapmas›na ba¤l›d›r? a. Liderlerin konuyu hep ön plana ç›karmas›na ba¤l›d›r b. Konunun bireyler için önem tafl›mas›na ba¤l›d›r c. Medyan›n belirli bir konuyu tekrar tekrar sunmas› ve ifllemesine ba¤l›d›r d. Medyan›n konuyu bir defa detayl›ca ifllemesine ba¤l›d›r e. Konunun toplumun baz› kesimlerine etki etmesine ba¤l›d›r 8. Afla¤›dakilerden hangisi medyan›n sahip olmas› beklenen unsurlardan biri de¤ildir? a. Medyan›n özgür olmas› gerekir b. Medya, seçilmifl görüfllerin sunulmas› için platform yarat›r c. Medya, kamuoyu ile karar al›c›lar aras›nda bilgi al›flveriflini sa¤lar d. Medya, kamuoyuna en tarafs›z ve do¤ru bilgiyi vermek üzere denetçi görevi tafl›r e. Medyan›n ekonomik aç›dan bask› alt›nda olmamas› gerekir

9. Çerçeveleme medya için hangi fayday› sa¤layabilir? a. Liderlerin istediklerinin yap›lmas›n› sa¤layabilir b. Bireylerin önceliklerini belirleyebilir c. Medyan›n güç kazanmas›n› sa¤layabilir d. Devletin d›fl politikas›n› belirleyebilir e. Konunun kamuoyu üzerinde ne kadar etkili olabilece¤ini belirleyebilir 10. Afla¤›dakilerden hangisi medyan›n flirketleflmesi sonucunda oluflabilecek olumsuz durumlardan biri de¤ildir? a. Medyan›n tekelleflme sürecini tetikler b. Medyan›n ekonomik bask›lar alt›na girmesine sebep olabilir c. Medyan›n özerkli¤ini etkileyebilir d. Medyan›n uluslararas›laflmas›n› sa¤lar e. Medyan›n maddi özerkli¤ini kuvvetlendirir

7. Ünite - Uygulama 2: Kamuoyunun D›fl Politika Yap›m Sürecine Etkisi

137

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. b

2. d

3. e

4. a

5. c

6. b 7. c 8. b 9. e 10. d

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Karar Al›c›lar ‹le Kamuoyu Aras›ndaki Etkileflimin D›fl Politikaya Yans›malar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Karar Al›c›lar ‹le Kamuoyu Aras›ndaki Etkileflimin D›fl Politikaya Yans›malar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Karar Al›c›lar ‹le Kamuoyu Aras›ndaki Etkileflimin D›fl Politikaya Yans›malar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Karar Al›c›lar ‹le Kamuoyu Aras›ndaki Etkileflimin D›fl Politikaya Yans›malar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Karar Al›c›lar ‹le Kamuoyu Aras›ndaki Etkileflimin D›fl Politikaya Yans›malar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya ve Türkiye Kamuoyu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya ve Türkiye Kamuoyu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya ve Türkiye Kamuoyu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya ve Türkiye Kamuoyu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya ve Türkiye Kamuoyu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Türk d›fl politikas›nda önemli olaylar ve k›r›lma noktalar› bulunmaktad›r. Demokratikleflen bir ülke olarak kamuoyunun d›fl politika kararlar› üzerindeki etkisi karfl›lafl›lan olaya göre de¤iflebilmektedir. Örne¤in, Kore Savafl› daha çok karar al›c›lar›n kamuoyuna bilgi verdi¤i ve onu ikna etti¤i bir vaka olarak incelenebilirken, K›br›s Harekât› ise kamuoyunun da çok etkin bir flekilde karar al›c›lara destek verdi¤i bir vakad›r. Ayn› flekilde, Körfez Savafl›’nda Özal hükûmetinin ve 1 Mart 2003 tezkeresi müzakerelerinde de Adalet ve Kalk›nma Partisi hükûmetinin kamuoyundan etkilendi¤ini söylemek do¤ru olacakt›r. Unutulmamal›d›r ki bu konular üzerine daha fazla araflt›rma yap›lmas› de¤erlendirmelerin geçerlili¤ini art›racakt›r.

S›ra Sizde 2 Burada verilebilecek çok say›da örnek bulunmaktad›r. Örne¤in, Arap Bahar› uzun süre boyunca medyan›n derinlemesine irdeledi¤i konu bafll›klar› aras›nda yer al-

m›flt›r. Her haber kanal›n›n konuflmac›lar davet ederek konuyu tart›flmas› ve farkl› boyutlar›yla olaylar›n Türk d›fl politikas›n› nas›l etkileyece¤ini incelemesi kamuoyunun gözünde Türk d›fl politikas› için en önemli konunun Arap Bahar› oldu¤u fikrini vermifltir. Hâliyle Tunus, M›s›r, Libya ve di¤er ülkelerdeki ayaklanmalar›n kamuoyuna nas›l sunuldu¤u da ayn› flekilde bireylerin konu üzerindeki bilgileri nas›l yorumlayacaklar›n› etkilemifltir.

Bu ba¤lamda, Arap Bahar› uzun zaman Türk d›fl politikas›n›n önceliklerini belirlemifl ve kamuoyunda Orta Do¤u bölgesinin Türk d›fl politikas›nda ne kadar büyük bir yer kaplad›¤› fikrinin yerleflmesine yard›mc› olmufltur. Buna benzer örnekler (mesela, 11 Eylül ve sonras›, Afganistan ve Irak savafllar›, AB üyelik süreci gibi), priming ve çerçeveleme konular› için gösterilebilir.

Yararlan›lan Kaynaklar Breuning, Marijke (2007). Foreign Policy Analysis: A Comparative Introduction. New York, NY: Palgrave MacMillan.

Chan, Steve ve Safran, William (2006). Public Opinion as a Constraint Against War: Democracies’ Responses to Operation Iraqi Freedom, Foreign Policy Analysis. Cilt 2, Say› 2, s. 137-156.

Davies, Graeme A.M. (2008). “Inside Out or Outside In: Domestic and International Factors Affecting Iranian Foreign Policy Towards the United States 1990-2004”, Foreign Policy Analysis. Cilt 4, Say› 3, s. 209-225.

Foyle, Douglas, C. (1999) Counting the Public In: Presidents, Public Opinion, and Foreign Policy.

New York: Columbia University Press.

Goldstein, Joshua S. ve Pevehouse, Jon C. (2008).

International Relations: 8th Edition. New York: Pearson Longman.

Holsti, Ole R. (2004) Public Opinion and American Foreign Policy (Revised) Michigan: Michigan University Press.

Iyengar, Shanto ve McGrady, Jennifer A. (2006) Media Politics New York: WW Norton Company.

Kahneman, Daniel ve Tversky, Amos (1979). “Prospect theory: An analysis of decisions under risk”.

Econometrica Cilt 47, Say› 2, s. 263-291.

Sobel, Richard (1993) Public Opinion in U.S. Foreign Policy: The Controversy over Contra Aid. Lanham, Md.: Rowman & Littlefield.

8

DIfi POL‹T‹KA ANAL‹Z‹

Amaçlar›m›z

N N N N N N

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Ulusal özellikler ile ekonominin d›fl politikaya etkilerini teorik olarak aç›klayabilecek, Süpergüç ABD’nin ulusal özelliklerini ve ekonomik gücünün küresel politikalar izlemesine nas›l etki etti¤ini izah edebilecek, Büyük devletlerin d›fl politikalar›nda ulusal özelliklerin ve ekonominin rolünü karfl›laflt›rabilecek, Orta büyüklükte devletlerin d›fl politikalar›nda ulusal özelliklerin ve ekonominin rolünü karfl›laflt›rabilecek, Zay›f devletin d›fl politikas› üzerinde ulusal özelliklerin ve ekonomisinin etkisini s›ralayabilecek, Türk d›fl politikas›nda, ulusal özelliklerin ve ekonominin etkisini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • • • • •

Ulusal Özellikler Co¤rafi Konum Ekonomi ABD Büyük Devletler

• • • • •

Orta Büyüklükte Devletler Zay›f Devletler D›fl Politika Ulusal Güvenlik Bölgesel Liderlik

‹çindekiler

D›fl Politika Analizi

Uygulama 3: Devlet

• G‹R‹fi • ULUSAL ÖZELL‹KLER, EKONOM‹ VE DIfi POL‹T‹KA ‹L‹fiK‹S‹ • DEVLETLER‹N DIfi POL‹T‹KA UYGULAMALARI • TÜRK DIfi POL‹T‹KASININ GENEL SEYR‹

Uygulama 3: Devlet G‹R‹fi Bu ünite devlet baz›ndaki unsurlar›n d›fl politika yap›m›ndaki uygulamalar›n› sunmaktad›r. Ünite 8 içerisinde, Ünite 5’te anlat›lan devlete ait özelliklerden (askeri güç, ekonomik güç, do¤al kaynaklar, demografik özellikler, co¤rafi konum, siyasal sistem, kültür ve tarih) yola ç›k›larak farkl› ülkeler incelenmekte ve devletlerin güç seviyeleri örneklendirilerek tan›mlanm›flt›r. Bu ünite uygulama özelli¤i sebebiyle, farkl› güç seviyelerindeki ülkeleri incelenmekte ve Türk d›fl politikas› üzerine k›sa bir de¤erlendirme sunmaktad›r.

ULUSAL ÖZELL‹KLER, EKONOM‹ VE DIfi POL‹T‹KA Co¤rafi konum, fiziksel askerî yap›, askerî ve ekonomik imkânlar, ekilebilir tar›m alanlar› ve siyasal sistem gibi güç unsurlar›, devletlerin ulusal özelliklerine tekabül etmektedir. D›fl politika analizi üzerine çal›flan akademisyenler, ulusal özelliklerin, devletlerin d›fl politika davran›fllar› üzerinde etkili oldu¤unu kabul etmektedir.

Hatta teorisyenlere göre, karar vericiler, kendi ülkelerinin d›fl politikalar›n› belirlerken, kendilerinin ve di¤er devletlerin göreceli güç unsurlar›na (ulusal özelliklerine) bakarak nihai kararlar›n› vermektedir.

Co¤rafi konum ba¤lam›nda yap›lan incelemeler, flu ve benzeri sorulara yan›tlar aramaktad›r: Bir devletin komflular›n›n say›s› ne kadard›r? Komflular› kimlerdir? S›n›rlar› Denizle mi, Da¤larla m›, Çöllerle mi veya Düz ovalarla m› çevrilidir? Co¤rafi aç›dan büyük bir devlet midir? Yoksa küçük bir devlet midir? Çünkü ‹ngiltere ve Küba gibi ada devleti ülkeler, küresel/k›tasal politikalar›n uza¤›nda kalabilmektedir. Da¤l›k s›n›rlar daha korunakl› iken, deniz s›n›rlar›, kara s›n›rlar›na göre daha kolay savunulabilir. Çöller, en savunmas›z s›n›rlar› ifade etmektedir. Geçifl ve büyük s›n›rlar, güçlü askerî yap›lar› gerekli k›lmaktad›r. Etnik çeflitlilik ise devletler için bir güvenlik zaafiyeti oluflturabilmektedir. Örne¤in, di¤er devletlerde etnik unsurlar mevcut ise (Bat› Trakya gibi), s›n›rlar istikrars›z olabilir veya devletin iç siyasi yap›s› istikrars›z bir hâl alabilir.

Bir devletin, büyük bir devlete komflu olmas›, bu devletin d›fl politika davran›fl›n› etkilemektedir. Mo¤olistan gibi e¤er iki büyük devlete komflu ise ya tarafs›z d›fl politika izlemeye gayret edecektir ya da büyük devletlerden birisinin müttefiki olacakt›r. Türkiye gibi, çok say›da devlet ile komfluluk kurmak zorundaysa bir devlet, ister istemez bölgesel sorunlara müdahil olmak zorunda kalacakt›r.

Maddi imkânlar aç›s›ndan bakt›¤›m›zda, büyük devletler, genifl imkânlar›ndan ötürü, d›fl politikada daha aktif ad›mlar atabilmektedir. Küçük devletler ise yumu-

Realistler, ulusal güç kavram›n›, say›labilir (co¤rafi konum, askerî yap›s›, madenler, da¤lar›, nüfus say›s›, ekonomik kalk›nm›fll›k düzeyi) ve say›lamayan (toplumsal birliktelik, toplumun moral de¤erinin yüksekli¤i, liderlik düzeyi gibi) unsurlar üzerinden tan›mlamaktad›r.

Bat› Trakya Türklerinin, Yunanistan’da ve Kürtlerin, ‹ran, Irak, Suriye ve Türkiye topraklar›nda yaflamalar› nedeniyle bu durum Türk karar vericilerinin sürekli olarak d›fl politikay› tehdit alg›s› üzerinden de¤erlendirmesine neden olmufltur.

140

D›fl Politika Analizi

flak güç unsurlar›n› kullanarak, bölge ve/veya dünya siyasetinde etkin hâle gelmeye çal›flmaktad›r. Bu ba¤lamda, uluslararas› ve bölgesel örgütleri kullan›rlar. Süper devletler ise, muazzam imkânlar›ndan ötürü, küresel düzeyde etkiye sahip politikalar izleyebilmektedir. Orta büyüklükteki devletler, yumuflak güç unsurlar›n› kullan›rlar ve belli düzeyde etki derecesine sahiptirler. Büyük ve orta büyüklükteki devletler, kendi co¤rafyalar›nda etki sahas› infla etmeye çal›fl›rlar.

Askerî imkânlar üzerinde duruldu¤unda, flu görüfller ortaya konulmaktad›r. Güçlü askerî imkânlar, zay›f devletler üzerinde bask› unsuru olarak kullan›l›rken, büyük devletlerin de bölgesel hâkimiyet politikalar› izlemelerine neden olmaktad›r. Ekonomik aç›dan zay›f devletler, sanayileflmifl ülkeler ile iliflkilerinde ba¤›ml›l›k iliflkisi yaflamaktad›r. D›fl politikas›nda da bu ba¤›ml›l›¤a dikkat etmek zorunda kalmaktad›r.

D›fl müdahalelere karfl› kendilerini koruyamayan zay›f devletler, yine de potansiyel önemleri ve jeostratejik konumlar›ndan ötürü, büyük/güçlü devletler üzerinde daha fazla etkiye sahip olabilmektedir. Ekonomik aç›dan güçlü devletler ise endüstriyel imkânlar›n›n fazlal›¤›ndan ve uluslararas› ticarete kapsaml› flekilde dahil olmalar›ndan ötürü, dünya ekonomisinde egemen olabilmek ve uluslararas› ticari faaliyetler ile enerji kaynaklar›n› kontrol edebilmek için yay›lmac› politikalar izlemektedir. Bu devletler, ekonomik kalk›nmalar› ile ulusal özellikleri aras›nda do¤rudan ba¤lant› kurmaktad›r. Son olarak bu devletlerin ekonomik yap›lar›ndan ötürü, güçlü askerî yap›ya sahip olmalar› beklenmektedir (Michael Mastanduno, 2008:171 - 188).

SIRA S‹ZDE

1

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Neden ulusalSIRA özellikler S‹ZDE ve ekonomi, d›fl politikay› etkilemektedir?

DEVLETLER‹N DIfi POL‹T‹KA UYGULAMALARI D Ü fi Ü N E L ‹ M

Amerika Birleflik Devletleri: Süpergüç Örne¤i Olarak S O Harita R U 8.1

Kaynak: D‹KKAT http://www.lonelypl anet.com/maps/nor th-america/usa/ SIRA S‹ZDE (Eriflim Tarihi: 20 May›s 2012) AMAÇLARIMIZ

S O R U

D‹KKAT

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

Amerika Birleflik Devletleri (ABD), ulusal özellikleri itibar›yla süpergüçtür. Co¤rafi konumu ve komflular› aç›s›ndan bakt›¤›m›zda ABD, süpergüç olmas›na yard›m-

8. Ünite - Uygulama 3: Devlet

c› olabilecek çok uygun koflullara sahiptir. Öncelikle ABD, dünyan›n en büyük tar›m alanlar›na sahip ülkesidir. ‹ki okyanus ile çevrilidir. Bu sayede Asya ve Avrupal› ülkelerin siyasi mücadelelerinden kendisini uzak tutabilmektedir. Çöl nedeniyle Meksika’dan, göller ve ormanlardan ötürü, Kanada’dan tehdit alg›lamamaktad›r. Okyanuslarla çevrili olmas› nedeniyle küresel etki kapasitesine sahip güçlü bir donanmas› bulunmaktad›r.

Genifl bir nüfus yap›s›na sahip olan ABD, demokratik siyasi yap›s› ve geliflmifl yaflam düzeyinden ötürü, farkl› milletlerden oluflan kendi ulusunu bir arada tutabilmektedir. Bu nedenle ayr›l›kç› teröre varan etnik çat›flmalar ile yüz yüze gelmeyen ABD’nin siyasi ve toplumsal aç›dan oldukça istikrarl› bir yap›s› bulunmaktad›r.

ABD’nin e¤itimli bir nüfusu vard›r ve sonuçta muazzam askerî gücü, ileri teknolojik altyap›s› ve siyasi istikrar› sayesinde üstün bir konuma sahiptir.

Dünyan›n lider ekonomisine sahip olan ABD, günümüzde artan küreselleflmeninde etkisiyle uluslararas› ekonomik ve mali bask›lara karfl› hassast›r. Dünyan›n en büyük enerji tüketicisi olan ABD, petrol ithalat›na ve petrol fiyatlar›ndaki de¤iflimlere karfl› ba¤›ml›d›r.

Muazzam ulusal özelliklerinden ve güçlü ekonomik yap›s›ndan ötürü ABD, gerek So¤uk Savafl ve gerekse So¤uk Savafl sonras› dönemlerde küresel politikay› etkileyen ve flekillendiren politikalar izlemifltir. Sanayileflmesinin neticesi olarak, artan sermaye birikimi, ABD’nin, önce Amerika k›tas›nda, daha sonra Pasifik Okyanusunda, ‹kinci Dünya Savafl›ndan sonrada küresel politikada hâkimiyet kurma politikalar› izlemesine neden olmufltur. Önceleri bölgesel jandarma rolü üstlenen ABD, So¤uk Savafl ile birlikte, dünya jandarmal›¤› rolüne soyunmufltur (Gültekin Sümer, 2008: 119 - 144).

So¤uk Savafl döneminde, Sovyetler Birli¤i’ni temel düflman olarak alg›layan ABD, Marshall Plan› ve Truman Doktrinini hayata geçirerek Bat› Avrupal› müttefiklerini ekonomik aç›dan güçlendirmeye çal›flt›. NATO’yu infla ederek, Sovyetlere karfl› “Hür Dünyay›” kendi güvenlik flemsiyesi alt›na ald›. Orta Do¤u petrollerindeki kontrolünü pekifltirmek için Bat› yanl›s› Suudi Arabistan, Türkiye, ‹ran, Irak, Ürdün, ‹srail ve Körfez ülkeleri gibi bölgesel ülkeler ile müttefiklik iliflkileri kurdu. Çok say›da denizafl›r› askerî üsler infla eden ABD, Afrika, Güney Asya ve Latin Amerika ülkeleriyle, Komünizmle mücadele ba¤lam›nda ifl birli¤i yapt›. Panama Kanal› üzerinde askerî hâkimiyetini pekifltiren ABD, Bat› yanl›s› rejimleri ve gerilla hareketlerini destekledi ve bu ülkelere askerî, ekonomik ve siyasi yard›mlarda bulundu. Do¤u Asya’daki petrol ak›fl›n› kesintiye u¤ratmamak için bölgesel dengeleri kollayan ABD, Filipinler, Güney Kore, Japonya ve Avustralya gibi bölge ülkeleriyle askerî ittifak antlaflmalar› imzalad›.

Ekonomik alanda ise Bretton Woods sistemini kuran ABD, Dünya Bankas› ve Uluslararas› Para Fonunu infla ederek, uluslararas› ekonomik sistemin kurallar›n›, kendi ekonomik sistemine uygun flekilde belirledi.

Yumuflama döneminde ise ABD, Sovyetler Birli¤i ile nükleer silahlar›n kontrolü görüflmelerine bafllad›. Çin ile diplomatik iliflkiler kuran ABD, Üçüncü Dünya ülkeleriyle iliflkilerini gelifltirdi. Ancak 1979 y›l›nda Sovyetler Birli¤i’nin Afganistan’› iflgali üzerine yeniden sert So¤uk Savafl politikalar›na geri döndü.

1991 y›l›nda Sovyetler Birli¤i’nin y›k›lmas›na ra¤men, küresel ç›karlar gütmeye, küresel taahütlerde bulunmaya ve küresel sorumluluklar üstlenmeye devam etti.

1992 y›l›nda, kendi liderli¤i alt›nda yeni bir dünya sistemi infla etmek amac›yla Ye-

141

ABD’nin dünyan›n çeflitli yerlerindeki çat›flmalara ve geliflmelere müdahale etmesi ve dünya siyasetini etkilemek amac›yla devletlerin d›fl politikalar›na kar›flmas› nedeniyle Amerikan yönetiminin, dünya jandarmal›¤› rolü oynad›¤›, çeflitli devletler taraf›ndan ifade edilmifltir.

142

D›fl Politika Analizi

ABD, Sovyetler Birli¤i y›k›l›nca, uluslararas› sistemi kendi hâkimiyeti alt›nda yeniden flekillendirmeye gayret etti.

Kendisinin tek hegemon oldu¤u bir sistemde, Rusya, Çin, Hindistan ve AB gibi güçlü devletlerde, Amerikan hegemonyas› alt›nda, bölgesel güçler olarak yer al›yorlard›. Bu politikaya, Yeni Dünya Düzeni ismi verilmiflti.

SIRA S‹ZDE

2

D Ü fi Ü N E L ‹ M

ni Dünya Düzeni politikas›n› planlad›. Bu dönemde, ABD’nin üç temel d›fl politika öncelikleri bulunuyordu: 1) ABD’nin ve müttefiklerinin güvenli¤ini tehdit edecek her türlü sald›r›y› cayd›rmak ve bölgesel askerî dengeleri korumak, 2) Uluslararas› pazarlara, enerji ve maden kaynaklar›na ulafl›m› güvence alt›na almak ve 3) Dünya genelinde (Rusya ve Çin dahil olmak üzere) demokratikleflmeyi teflvik etmek (J. Wiarda Howard ve Lana L. Wylie, 2002: 12 - 45).

Bu dönemde ABD, NATO’nun Do¤u’ya do¤ru geniflleme sürecini destekledi.

Japonya, Çin ve di¤er Asya ülkeleriyle ticari iliflkilerini gelifltirdi. Dünya Ticaret Örgütü’nün kurulmas›na ön ayak oldu. Orta Do¤u Bar›fl sürecine dahil oldu.

1991 Körfez Krizi’ne müdahil oldu ve 2003 y›l›nda Irak’› iflgal etti. Nükleer silahlar›n azalt›lmas› konusunda Rusya ile anlaflmalar imzalad›. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Antlaflmas› örgütü ve Asya-Pasifik Ekonomik ‹flbirli¤i Forumu üyeleriyle bölgesel ekonomik bütünleflme faaliyetlerine a¤›rl›k verdi. Avrupa Birli¤i ile iliflkilerini derinlefltirdi. Uluslararas› terörizmle mücadele kapsam›nda, Afganistan’a askerî operasyon gerçeklefltiren ABD, Sudan, Darfur, Bosna ve Kosova gibi çeflitli devlet-içi çat›flmalara müdahalelerde bulundu. Avrasya enerji kaynaklar›n›n dünya piyasas›na serbestçe ihrac› konusunda, Do¤u-Bat› enerji koridoru projesini destekledi.

ABD neden So¤uk Savafl sonras› dönemde küresel hâkimiyetini kuramad›?

SIRA S‹ZDE

Büyük Devletler: Rusya ve Çin D Ü fi Ü N E L ‹ M

Harita 8.2 S O R U Kaynak: http://www.lonelypl anet.com/maps/eur ope/russia/ D ‹ K K A T (Eriflim Tarihi: 20 May›s 2012).

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

S O R U

D‹KKAT

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

‹NTERNET

Rusya, yetersiz ekonomik imkânlar› nedeniyle ABD gibi küresel politikalar izleyememektedir. Fakat genifl topraklar›, muazzam do¤al kaynaklar› ve Avrasya jeopoliti¤inin merkezinde yer almas›ndan ötürü, 16. yüzy›ldan bu yana bölgesel hâkimiyet peflinde koflmaktad›r.

8. Ünite - Uygulama 3: Devlet

Öncelikle Rusya, co¤rafi aç›dan dünyan›n en büyük devletlerinden birisidir.

Avrasya jeopoliti¤inin merkezinde yer alan Rusya, her zaman yabanc› istilalara maruz kalm›flt›r. Kuzeyinin buzullar ile kapl› olmas›, steplerden oluflan arazi yap›s›ndan ötürü, Rusya, dünyan›n di¤er bölgelerine aç›labilmek için güneyindeki su yollar›n› iflgal etme politikas› gütmüfltür. Bu ba¤lamda, Türk Bo¤azlar›n› kontrolü alt›na almak için çabalayan Rusya, 1940larda ‹ran’›, 1979’da da Afganistan’› iflgal etmifltir.

Ancak iflgale müsait co¤rafyas›ndan ötürü, Rusya, büyük bir orduyu beslerken ABD ile giriflti¤i ideolojik rekabet nedeniyle nükleer silahlar edinmifltir. Bu silahlarda Rusya’ya ciddi mali külfetler getirmifltir. Güvenlik aç›s›ndan elveriflsiz olan bu co¤rafya, Rus siyasetçilerine, her fleye ra¤men devasa do¤al kaynaklar bahfletmifltir. Rusya, dünya enerji sektörünün önde gelen aktörlerinden birisidir.

Sonuçta, Rusya, güçlü ordusunun, nükleer silahlar›n›n ve muazzam do¤al kaynaklar›n›n teflvikiyle dünya siyasetinde etkin rol oynamak istemifltir ve hâlen daha istemektedir. Büyük devlet olma politikas› güden Rusya, So¤uk Savafl döneminde, ABD’nin karfl›s›na ikinci süper güç olarak ç›karken, So¤uk Savafl sonras› dönemde de ABD’nin tek kutupluluk politikas›na karfl›t olarak, çok kutuplu uluslararas› sistemin varl›¤›n› savunmufltur. Ekonomik ve sosyal alanlardaki yetersizliklerinden ötürü, iki kutuplu dünya düzenini infla etme gücü olmayan Rusya, kendi Yak›n Çevresinde bölgesel hâkimiyet kurma çabas› içerisindedir. Ancak flunu da ifade etmek gerekir ki bir federasyon olan Rusya, çok etnikli bir ulusal yap›ya sahiptir ve Da¤›stan, Çeçenistan gibi özerk cumhuriyetler, ba¤›ms›zl›klar›n› elde etmek için çabalamaktad›r. Bu durum Rusya’da iç istikrars›zl›klara neden olmaktad›r. Bu da Rusya’n›n önündeki di¤er bir engeli oluflturmaktad›r (Mark Webber, 2002: 146 - 161).

Günümüzde ise Rusya, ekonomik aç›dan s›k›nt›lar ile karfl› karfl›yad›r.

1980’lerden bu yana yabanc› yat›r›ma ve d›fl finansal deste¤e ihtiyaç duyan Rusya, pazar ekonomisine dönüflüm yönünde çaba göstermekte, demokratik reformlar› gerçeklefltirmeye çal›flmakta, eski müttefiklerine karfl› askerî ve ekonomik yard›mlar›n› azaltmakta, asker say›s›n› düflürmekte ve Bat›l› ülkeler ile iliflkilerini gelifltirmektedir. NATO’nun Bar›fl ‹çin Ortakl›k program›na dahil olan Rusya, yine de örgütün Do¤u’ya do¤ru genifllemesini tehdit olarak alg›lamaktad›r. So¤uk Savafl dönemindeki eski gücüne dönebilmek için Avrasya enerji kaynaklar› üzerinde hâkimiyet kurma yönünde Bat›l› ülkeler ile rekabet içerisine giren Rusya, 1993 y›l›nda ilan etti¤i Yak›n Çevre siyasetiyle bu bölgeleri kendi etki sahas› içerisinde gördü¤ünü belirtmifltir. ABD’nin tek kutuplu dünya düzenini engellemek için Orta Do¤u, Güneydo¤u ve Güney Asya ülkeleriyle iliflkilerini gelifltiren Rusya, Çin yönetimiyle de iliflkilerini düzeltmifltir (William A. Clark, 2001: 43-66).

Oldukça kalabal›k nüfusu, geliflen ekonomisi, kalabal›k ordusu, yüksek askerî teknolojisi ve Orta Asya ile Güneydo¤u Asya jeopoliti¤inde bölge politikalar›n› etkileyebilecek co¤rafi konumuyla Çin, Rusya gibi, büyük devlet kategorisine girmektedir. Ancak Çin, ABD gibi, küresel politikalar güdebilecek yeterli imkâna sahip de¤ildir. Fakat yine de Asya-Pasifik bölgesinde etkisini artt›rmaya gayret etmektedir. Rusya ile birlikte hareket ederek Çin, ABD’nin artan gücünü dengelemek için çok kutuplu uluslararas› sistemin inflas›n› desteklemektedir.

143

1993 y›l›ndaki seçimleri kazanarak Rusya’n›n iç siyasetinde etkin olan Avrasyac› siyasi grup, d›fl politika anlay›fllar›nda, Rusya’n›n yeniden eski Sovyetler Birli¤i’nin konumuna gelerek, uluslararas› politikada süpergüç olmas›n› savunmaktad›r. Eski Sovyet co¤rafyas›na Rusya’n›n hâkim olmas›n› isteyen bu grup, di¤er ülkelerdeki Rus az›nl›¤›n haklar›n›n korunmas›n› talep etmektedir.

Yak›n Çevre politikas›, Rusya taraf›ndan 1993 y›l›nda ilan edildi. Bu politikayla, Rusya, eski Sovyet co¤rafyas›nda tek hakim gücün kendisi oldu¤unu deklere ederek, di¤er büyük güçlerin, bunu dikkate alarak bölge ülkeriyle iliflkilerini gelifltirmeleri gerekti¤ini belirtti.

144

D›fl Politika Analizi

Harita 8.3 Kaynak: http://www.lonelypla net.com/maps/asia/ (Eriflim Tarihi: 20 May›s 2012).

Çin’in Aç›k Kap›lar siyaseti, yabanc› yat›r›mlar›n ve yabanc› sermayenin, özellikle k›y› bölgelerine gelmelerini teflvik eden bir anlay›flt›r. Bu nedenle Çin’in do¤u k›y› bölgeleri oldukça geliflme göstermifltir.

Öncelikle tarih boyunca istilalara maruz kalan Çin, günümüzde de güçlü devletler ile komfludur ve bu devletler ile bir flekilde toprak ve s›n›r sorunlar› yaflamaktad›r. Bu devletler aras›nda, Rusya, Hindistan, Japonya ve realpolitik aç›dan ABD yer almaktad›r. Japonya, 1905 y›l›nda Mançurya bölgesini iflgal etmifltir. Hindistan ve Rusya ile toprak sorunlar› yaflayan Çin’in di¤er sorunu ise çok etnikli toplumsal yap›s›d›r. Çin’in, Do¤u Türkistan ve Tibet gibi özerk bölgelerinde etnik ayr›l›kç› hareketler görülmektedir. Bu da Çin’in iç istikrars›zl›k yaflamas›na neden olmaktad›r.

Bu durumlardan ötürü, Çin her zaman d›fl politikas›nda önceli¤i, ulusal güvenlik kavram›na vermektedir. Daha savunmac› d›fl politika anlay›fl›na sahip olan Çin yönetimi, s›n›rlar›n›n güvenli¤ini sa¤lamay› ve ulusal egemenli¤ini güvence alt›na almay› d›fl politika öncelikleri aras›nda görmektedir. Bu amaçla güçlü askerî yap›ya sahip olmaya çal›flan Çin, ABD ve Rusya’n›n ard›ndan üçüncü büyük nükleer güç hâline gelmifltir (Alan Collins, 2002: 304 - 310).

So¤uk Savafl döneminde, Maocu sosyalist anlay›fl›n›n yan› s›ra, elindeki güçlü maddi imkânlardan ötürü Çin, dünya siyasetinde aktif rol oynam›flt›r. So¤uk Savafl sonras› dönemde de bu politikas›n› sürdürmektedir. Asya-Pasifik bölgesinde bölgesel hegemonya giriflimlerine karfl› ç›ksa da kendisi Orta Asya ve Asya-Pasifik co¤rafyalar›nda bölge politikalar›n› etkilemeye ve flekillendirmeye çal›flmaktad›r. ABD’nin Yeni Dünya Düzeni politikas›na karfl›t olarak, çok kutuplu dünya düzenini savunmaktad›r.

Bu amaçla Çin, ASEAN ile yak›n iliflkiler içerisindedir. Japonya ve Güney Kore gibi bölge ülkeleriyle ifl birli¤i alanlar›n› gelifltiren Çin, Asya-Pasifik Ekonomik ‹flbirli¤i Forumu’nun ve Asya Kalk›nma Bankas›’n›n aktif üyesidir (Brian Ripley, 2001: 121 - 144). Çin, 1970lerden itibaren ekonomik anlamda s›k›nt›lar yaflamaktad›r. Bu ekonomik s›k›nt›lar, Çin yönetiminin küresel düzeyde politikalar izlemesini engellemektedir. Di¤er yandan Çin’i Bat›l› ülkeler ve uluslararas› mali kurulufllar ile ifl birli¤i yapmaya zorlamaktad›r. Dünya ekonomik sistemine dahil olmaya çal›flan Çin, 1980’lerde, Aç›k Kap›lar Siyaseti izleyerek, ekonomisini modernlefltirmeye gayret etmifltir. Bu ba¤lamda Çin, IMF ve Dünya Bankas› gibi ekonomik kurumlar›n üye-

145

8. Ünite - Uygulama 3: Devlet

si olmufltur. 1971’de Sovyetler Birli¤i’nden hissetti¤i tehdidi dengelemek ve ekonomik yard›m temin edebilmek amac›yla ABD ile diplomatik temaslarda bulunan Çin, günümüzde de bu iliflkilerini sürdürmektedir (Atilla Sand›kl›, 2010: 45 - 54).

Rusya ve Çin, ABD’yi dengeleyecek yeterli güce sahip midir?

Orta Büyüklükte Devletler: Brezilya ve ‹ran

SIRA S‹ZDE

3

D Ü fi Ü N E L ‹ M

Nüfus, co¤rafi alan ve ekonomik yap› ba¤lam›nda, Güney Amerika’n›n en büyük ülkesi olan Brezilya, dünyan›n 9’uncu büyük ekonomisine sahiptir. Güney S O Rolmas›, U Amerika k›tas›n›n büyük bir k›sm›n›n kendi egemenli¤i alt›nda muazzam do¤al kaynaklar›, nüfusu ve k›tan›n bütün ülkeleriyle komflu olmas›ndan ötürü, uluslararas› politikada daha ba¤›ms›z yaklafl›mlar sergileme D ‹ K K A Timkân› bulmufltur. Ancak yine de bölgede ç›kar› bulunan ABD’yle uyumlu veya en az›ndan ABD’nin ç›karlar›na zarar vermeyecek politikalar izlemeye mecbur kalm›flSIRA S‹ZDE t›r. ABD’nin dikkatini baflka bölgelere (NATO ve Kore Savafl› gibi) kayd›rmas› durumunda, daha özgür politikalar izleme imkân› bulmufltur. Bölgesinde etkili AMAÇLARIMIZ ve nüfubölgesel aktör hâline gelmeye çal›flan Brezilya, büyüyen ekonomisinin sunun yard›m›yla dünya siyasetinde aktif d›fl politika izlemifltir (S. D. Tollefson, 2002: 283 - 302).

K ‹ T Aiçerisinde P Örne¤in Brezilya, 1946 - 1951 döneminde, ABD ile yak›n iliflkiler bulundu ve askerî yard›m antlaflmas›n› imzalad›. Birleflmifl Milletlerin ve Amerika Devletleri Örgütü’nün kurulmas›nda olumlu rol oynad›. Ancak ‹kinci Dünya SavaTELEV‹ZYON fl› sonras›nda ABD’den bekledi¤i diplomatik deste¤i bulamayan Brezilya, 1950’lerde ABD’nin Avrupa’daki geliflmeler (1948 Berlin Buhran› ve 1949 NATO’nun kurulmas› gibi) ve Kore Savafl›’yla ilgilenmesi üzerine daha ba¤›ms›z politikalar izlemeye bafllad›. Fakat daha korumac› ekonomik politikalar›n›n ‹baflar›s›zl›¤› üzerine NTERNET yeniden ABD’yle koordineli iliflkiler içerisine girmek zorunda kald›.

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

N N

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

Harita 8.4 Kaynak: http://www.lonelypl anet.com/maps/sou th-america/brazil/ (Eriflim Tarihi: 20 May›s 2012).

146

MERCOSUL, Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay aras›nda oluflturulmufl, bölgesel ekonomik bütünleflme aray›fl›d›r. Bu oluflum, vergilendirme, tafl›mac›l›k, ortak gümrükler, ticaret politikalar› gibi konular› kapsamaktad›r.

D›fl Politika Analizi

Burada unutulmamas› gereken bir özellik ise Brezilya’n›n ba¤›ms›zl›¤›n› kanl› savafllar sonucunda edinmemesidir. Bu nedenle emperyalizm karfl›t› tutumlar, liderlerinde görülmemektedir. Ayr›ca Brezilya, komflu ülkelerle s›n›r sorunlar› yaflamamaktad›r. Bu nedenle daha bar›flç›l d›fl politika izleyen Brezilya, Güney Amerika k›tas›nda statükocu politikalara destek vermifltir. Bu politikas›na uygun olarak Brezilya, afl›r› askerî harcamalardan da kaç›nm›flt›r (Michael Smith, 2002: 125 - 132).

Her ne kadar dünyan›n 9’ncu büyük ekonomisine sahip olsa da Brezilya, ekonomik ihtiyaçlar›n›n ve enerji kaynaklar›na duydu¤u talebin etkisi alt›nda d›fl politikas›n› belirlemek zorunda kalm›flt›r. 1960’lardan itibaren yaflad›¤› ekonomik s›k›nt›lar›n›n etkisiyle Pan-Amerikan Giriflimin oluflumuna ön ayak olan Brezilya, bölgesel ekonomik kalk›nma programlar›n›n uygulanmas› için yo¤un çaba harcam›flt›r. Bu sayede ekonomik aç›dan ABD’ye ba¤›ml›l›¤›n› azaltmaya çal›flm›flt›r (Andrew Hurrell, 2001: 146 - 170).

1973 petrol krizi, Brezilya’y› farkl› ülkelerden enerji ithal etmeye zorlam›flt›r. Bu ba¤lamda, Orta Do¤u ülkeleriyle iliflkilerini gelifltirmeye çal›flm›flt›r. Korumac› ekonomik politikas›ndan vazgeçmek zorunda kalan Brezilya, özellefltirmeye ve serbest pazar ekonomisinin kurallar›na a¤›rl›k vermifltir. IMF ve Dünya Bankas› taraf›ndan infla edilen uluslararas› ticari ve ekonomik kurallara uygun ekonomi politikalar› planlam›flt›r. 1990 sonras› dönemde de artan küreselleflmenin etkisiyle yabanc› finansal destek almak ve yabanc› yat›r›mc›y› teflvik etmek için neo-liberal ekonomi politikalar› uygulamaya bafllam›flt›r. Ayn› dönemde ekonomi politikalar›nda ABD’ye ba¤›ml›l›¤›n› azaltabilmek için bölgesel bütünleflme çabalar›na büyük önem vermifltir. Güney Ortak Pazar› (MERCOSUL)n›n kurulmas›n› teflvik eden Brezilya, ayn› zamanda bölge politikalar›nda etkin olmaya gayret etmifltir. Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyinde daimi üyelik bekleyen Brezilya, Orta Do¤u ve Körfez ülkeleri gibi di¤er bölgeler ve ülkeler ile iliflkilerini bu dönemde gelifltirmifltir (Jose Augusto Guilhon Albuqueerque, 2003: 267 - 287).

Jeostratejik aç›dan önemli co¤rafi konumu, büyük ve kalabal›k nüfusu, güçlü askerî yap›s›, petrol ve do¤al gaz rezevleri ile kadim Pers Medeniyeti’nin mirasç›s› olmas› nedeniyle bulundu¤u Körfez co¤rafyas›nda kendisini do¤al bölgesel lider olarak gören ‹ran, bu özellikleriyle bölgesinde orta büyüklükte devlet olarak ortaya ç›kmaktad›r. Ancak di¤er yandan h›zla büyüyen ve kalabal›k nüfusuyla geri kalm›fl teknolojiye sahip olmas› nedeniyle petrol ve do¤al gaz kaynaklar›ndan ötürü dünyan›n say›l› ülkelerinden birisi olsa bile ciddi anlamda ekonomik sorunlar yaflamaktad›r. Etnik aç›dan heterojen toplumsal yap› ise ‹ranl› yetkilileri, sürekli olarak parçalanma endiflesiyle yaflamak zorunda b›rakmaktad›r. Tarihsel aç›dan, co¤rafi konumundan ötürü, büyük devletlerin bazen iflgaline bazen de karfl›l›kl› rekabetleriyle karfl› karfl›ya kalan ‹ran’›n kültüründe, yabanc› iflgaline karfl› hep flüphecilik ve korku hâkimdir. Ayn› zamanda ‹ranl› yetkililer, yabanc› iflgal güçlerinin, kendi içlerindeki baz› etnik gruplar› (Belucistan ve Güney Azerbaycan gibi) ayakland›raca¤› endiflesi tafl›maktad›r.

Petrol, ‹ran için en önemli parasal kaynakt›r. ‹ranl› yetkililer, petrol gelirleri sayesinde, kendi ülkelerinin ekonomik ba¤›ms›zl›¤›n› elde etmeye gayret ettiler. Bu ba¤lamda petrol gelirleri ile endüstrileflmeye a¤›rl›k veren ‹ran yönetimleri, yukar›da da ifade etti¤imiz endiflelerinden ve bölgesel güç olma ihtiraslar›ndan ötürü ekonomik gelirlerinin büyük bir k›sm›n› silahland›rmaya ay›rd›lar. Ekonomik kalk›nma ve güçlü askerî yap› sayesinde, siyasi ba¤›ms›zl›klar›n› kazanacaklar›n› düflünen ‹ranl› yetkililer, bu sayede bölgesel lider olacaklar›n› varsayd›lar. Ancak bu iyiniyetli beklentiler hayata geçirilemedi (Ehteshami Anoushiravan, 2002: 269-274).

147

8. Ünite - Uygulama 3: Devlet

Harita 8.5 Kaynak: http://www.lonelypl anet.com/maps/mid dle-east/iran/ (Eriflim Tarihi: 20 May›s 2012).

Zamanla a¤›r ekonomik sorunlar ile karfl› karfl›ya kalan ‹ran, silahlanman›n a¤›r yükünü kald›ramad› ve yabanc› yat›r›mc›yla mali yard›mlara ihtiyaç duydu. Sonuçta, ‹ran, güçlü büyük devletler ile ittifak yapmak zorunda kald›. ‹kinci Dünya Savafl› s›ras›nda, ‹ngiltere ile birlikte, Sovyetler Birli¤i’nin iflgali alt›nda kalan ‹ran, geri çekilmekte isteksiz davranmas›ndan ötürü Sovyet yönetimini, iflgalci ve emperyalist bir ülke olarak tan›mlad› ve ulusal güvenli¤i aç›s›ndan tehdit olarak nitelendirdi. Tehdit alg›lamas› neticesinde, ‹ran fiah› Pehlevi, ABD ile müttefiklik iliflkileri içerisine girdi. Ba¤dat Pakt›na üye oldu. Petrol gelirleri sayesinde ‹ran ordusunu modernize etmeye çal›flt›.

Ancak fiah’›n, ABD ile yak›n ittifak›, milliyetçi gruplar›n iktidara gelmesine neden oldu. Milliyetçi Baflbakan Musadd›k, petrol alanlar›n› millîlefltirdi. Bunun üzerine ‹ngiliz ve Amerikan gizli servislerinin ortaklafla düzenledi¤i ve fiah’›n da destek verdi¤i bir halk gösterileri ile Musadd›k yönetimi görevden al›nd›. Yeniden iktidar› ele geçiren fiah, ABD ile iliflkileri gelifltirdi. Fakat yumuflama döneminde, ABD’den bekledi¤i mali yard›m› alamayan ‹ran, Sovyetler Birli¤i ile yak›n iliflkiler içerisine girdi. Ayn› zamanda Amerikan yönetimi ile iliflkilerini korudu. Ancak yaflanan ekonomik s›k›nt›lar, 1979 y›l›nda ‹ran ‹slam Devrimi’ne yol açt› (Mohsen M. Milani, 2002: 219 - 245). ‹ran ‹slam Cumhuriyeti, ABD’yi Büyük fieytan, Sovyetler Birli¤i’ni de Bozulmufl ‹deolojiye sahip ülke olarak nitelendirerek, her iki süpergüçle iliflkilerini sonland›rd›. Devrimden bir y›l sonra, ‹ran, bölgede hâkimiyet peflinde koflan Irak ile savafla tutufltu. Böylece Basra Körfez bölgesinde hâkimiyet kurmaya çal›flan ‹ran ve Irak, sekiz y›l boyunca savaflt›lar. Fakat savafl›n neticesinde her ikiside herhangi bir kazan›m elde edemediler. Aksine 1980’lerde ‹ran ekonomik s›k›nt›lar ile karfl› karfl›ya kald›.

1990 y›l›nda Sovyetler Birli¤i’nin y›k›lmas›yla bölgesel bir tehditten kurtulan ‹ran, yine de ekonomik s›k›nt›lar ile bo¤uflmaktayd›. 1990 sonras› dönemde ‹ranl› yetkililer, ABD ile yaflad›klar› sürtüflmeden kurtulabilmek ve ekonomik sorunlar›-

‹ran ‹slam Devrimi, 1979 y›l›nda ‹ran fiah› Pehlevi’ye karfl› halk›n ayaklanmas›yla ortaya ç›km›flt›r. Devrimin bafllang›c›nda solcu gruplarda oldukça etkili rol oynam›flt›. Ancak zamanla dinî lider Ayetullah Humeyni liderli¤indeki afl›r› dinci gruplar, Devrimin liderli¤ini ellerine geçirdiler ve ‹ran siyasetine tümüyle dinî ilkeler hâkim hâle geldi.

Günümüzde ‹ran fiii anlay›fla göre yönetilmektedir.

148

D›fl Politika Analizi

n› çözebilmek amac›yla yabanc› yat›r›mc›y› ve sermayeyi ülkelerine çekmeye çal›flt›lar. Bu ba¤lamda, ‹ran, Suriye ile iliflkilerini gelifltirdi. Türkiye, Suudi Arabistan ve Orta Asya devletleriyle iliflkilerini düzeltti. ‹srail ve ABD’ye karfl› Hamas ve Lübnanl› Hizbullah gruplar›n› destekledi. Çin ve Rusya ile iliflkilerini düzelten ‹ranl› yetkililer, Avrupa Birli¤i ülkeleri ile iliflkilerini yeniden normallefltirme aray›fl› içerisine girdi (Paul D’hoyt, 2002:217-233).

Günümüzde ‹ran, bir yandan ABD ve ‹srail gibi ülkelerin kendisine karfl› do¤rudan tehdit oluflturdu¤unu düflünerek, askerî kapasitesini gelifltirme aray›fl› içerisindedir. Di¤er yandan ‹ran, ‹slam Devrimi’ni ihraç etmeksizin, pragmatik bir flekilde davranarak, ekonomik sorunlar›n› çözebilmek amac›yla bölge ve bölge-d›fl› devletler ile siyasi, ekonomik ve ticari iliflkilerini gelifltirmeye gayret etmektedir.

SIRA S‹ZDE

4

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

Brezilya ve ‹ran’› bölgesel hâkimiyet politikalar› izlemeye iten unsurlar nelerdir?

SIRA S‹ZDE

Küçük/Zay›f Devlet: ‹srail

D Ü fi Ü N E Lco¤rafi ‹M ‹srail yönetimi, büyüklü¤ü, nüfus say›s›, do¤al kaynaklar› ve ekonomik imkânlar› aç›s›ndan zay›f devlet özelliklerini göstermektedir. Ancak bu yetersizliklerini dengeleyebilmek amac›yla özellikle askerî imkânlar›n› gelifltirmifltir. fiu S O R U anda bölgede nükleer güce sahip tek devlettir. ‹leri askerî teknolojiye sahip olan ‹srail, iyi e¤itimli bir halka ve ABD’nin koflulsuz ekonomik, siyasi ve askerî desD‹KKAT te¤ine sahiptir. Mevcut topraklar›n›n savunma stratejileri aç›s›ndan yetersiz olmas›, yeterli nüfusa sahip olmamas›ndan ötürü askere alacak kiflilerin bulunmamaS‹ZDE de ‹srail’in varl›¤›n› ilk kuruldu¤u y›llardan itibaren günüs› ve Arap SIRA ülkelerinin müze kadar tan›mamalar›, hatta 1967 ve 1973 y›llar›nda ‹srail yönetimine karfl› savafl açmalar› gibi faktörlerden ötürü, ‹srail’in d›fl politikas›nda önceli¤i, ulusal AMAÇLARIMIZ güvenlik, toprak bütünlü¤ü ve siyasi ba¤›ms›zl›k kavramlar› almaktad›r. Bu nedenle ‹srail’in d›fl politika yap›m sürecinde askerî makamlar›n gözle görülür etkisi bulunmaktad›r.

K ‹ T A P

N N

K ‹ T A P

Harita 8.6 Kaynak: http://www.lonelypl anet.com/maps/mid dle-east/israel/ (Eriflim Tarihi:20 ‹ May›s N T E R N2012).

ET

TELEV‹ZYON

TELEV‹ZYON

‹NTERNET

149

8. Ünite - Uygulama 3: Devlet

Mevcut ulusal özelliklerinden ötürü, ‹srail’in d›fl politikas› iki temel öncelikler üzerine infla edilmifltir.

Birinci öncelik, ‹srail yönetiminin, ulaflabilece¤i kadar topraklar içerisinde egemen Yahudi ço¤unlu¤u muhafaza edebilmesidir. ‹srail yönetimi, yetersiz nüfusundan ötürü, mevcut nüfusundan daha fazla say›da topra¤› iflgali alt›nda tutmak durumundad›r. Bunun sebebi de düflman sald›r›lar›n› önceden ileri sald›r› ile durdurmak veya baz› topraklar› iflgal ederek bu topraklar sayesinde belli bir askerî derinlik kazanmakt›r. Böylece iflgal etti¤i topraklar sayesinde, kendisine güvenlik bölgesi infla etmektedir.

Tabii bu durum ayn› zamanda ‹srail’in elinde tuttu¤u topraklar üzerinde askerî kontrol sorunu yaflamas›na neden olmaktad›r. Daha somut ifade etmek gerekirse, Gazze fieridi ve Bat› fieria’n›n kontrolünü ‹srail sa¤layamamaktad›r. Buralarda infla etti¤i yeni yerleflim yerleri de tehdit alt›nda bulunmaktad›r. Bu nedenle Filistinliler ile ‹srailliler aras›nda ayr›m politikas› izleyen ‹srail, Gazze ve Bat› fieria’da özerk yönetimin kurulmas›na izin verdi ve Filistinlileri, ördü¤ü duvar ile ‹srail halk›ndan ay›rd›. Ayr›ca ‹srail, ABD ile stratejik ortakl›k iliflkilerine özel önem vermektedir.

ABD, ‹srail’i, So¤uk Savafl döneminde, Sovyetler Birli¤i’nin bölgedeki etkisini dengelemeye yönelik en önemli müttefiklerinden birisi olarak görmüfltür. So¤uk Savafl sonras› dönemde ise ‹srail, bölgede Arap milliyetçili¤ine ve radikal siyasal ‹slami hareketlere karfl› Bat› yanl›s› bir oluflum olarak ortaya ç›km›flt›r. Bu görünümünden ötürü, ‹srail, ABD’den askerî destek alm›flt›r. ABD, ‹srail’in silah sanayisinin geliflimine yard›mc› olmufltur. Hatta ‹srail, dünyan›n en kapsaml› silikon vadilerinden birisine sahiptir. Ekonomik ve mali destekte sa¤layan Amerikan yönetimi, ‹srail’i, Filistinliler ile sorunlar›nda uluslararas› alanda desteklemektedir (Anoushiravan Ehteshami, 2002: 275-281). ‹kinci önceli¤i ise, Arap ülkelerinin boykotunu k›rmak ve bölgedeki yaln›zl›¤›na son vermektir. Böylece bölge ülkeleriyle iliflkilerini normallefltirmek istemektedir. Bu ba¤lamda ‹srail bölge ülkeleri ve bölge-d›fl› devletler ile ticari ve siyasi iliflkilerini gelifltirmek için her türlü diplomatik imkân› kullanmaktad›r. Böylece bölgesel ekonomik ve ticari bütünleflme ve ifl birli¤i faaliyetlerine destek veren ‹srail, bölge-d›fl› devletlerin bu tür giriflimlerine de kat›lmaktad›r. Örne¤in, Hindistan ile ticari iliflkilerini gelifltiren ‹srail, Çin ile yak›n iliflkiler içerisine girdi, Rusya ile ticari ifl birli¤ini artt›rd› ve Avrupa Birli¤i ile ticari iliflkilerini düzeltti.

Ayr›ca ‹srail, Ürdün, Katar, Umman, Kuveyt, Tunus, Fas ve Türkiye gibi bölge ülkeleriyle iliflkilerini gelifltirmeye çal›flmaktad›r. Ürdün ile bar›fl antlaflmas› imzalayan ‹srail, Suriye ile do¤rudan görüflmelere bafllam›flt›r. Türkiye ile stratejik iliflkilerini gelifltirmifltir. Filistinliler ile müzakerelere bafllam›flt›r. Kuzey Afrika Ülkeleri ve Orta Asya devletleriyle iliflkilerini artt›rm›flt›r.

Son olarak ‹srail, komflu ülkelerle ortak elektrik flebekeleri kurmay›, su paylafl›m düzenlemeleri yapmay›, petrol gibi kaynaklar›n bölgesel da¤›t›m›nda bölge terminali hâline gelmeyi ve bölgesel bütünleflme oluflumlar›na üye olmay› planlamaktad›r. ‹srail d›fl politika yap›m sürecinde Ordu neden oldukça etkilidir? SIRA S‹ZDE

TÜRK DIfi POL‹T‹KASININ GENEL SEYR‹

D Ü fi Ü N E L ‹ M Türkiye, maddi imkânlar› ba¤lam›nda, orta büyüklükte bir devlettir.

Bölgesel bir lider de¤ildir. Ancak bölge politikalar›nda dikkate al›nmas› gereken ve bölge politiS O oldukça R U kalar›na etki edebilecek bir devlettir. Öncelikle jeostratejik aç›dan önemli bir konuma sahiptir ve Do¤u ile Bat› aras›nda köprü görevi üstlenmifltir. Ancak

5

SIRA S‹ZDE

D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U

D‹KKAT

D‹KKAT

SIRA S‹ZDE

SIRA S‹ZDE

150

D›fl Politika Analizi

ekonomik ve askerî imkânlar bak›m›ndan yetersiz olan Türkiye, büyük devletlerle paralel politikalar izlemek durumunda kalm›flt›r.

Harita 8.7 Kaynak: http://www.lonelypl anet.com/maps/eur ope/turkey/ (Eriflim Tarihi:20 May›s 2012).

O dönemde, Bat›l›laflma, Bat›l› de¤erlerine ve kültürüne uygun bir Türk toplumu oluflturmay› ve devlet kurumlar›n› da Bat›’n›n devlet felsefesine uygun olarak infla etmeyi öngörüyordu. Yurtta Sulh Cihanda Sulh ilkesi ise Türkiye’nin kendi iç istikrar›na ve kalk›nmas›na odaklanmay› ve bölgesel çat›flmalara müdahil olmamay› amaçl›yordu.

1923-1945 tek parti döneminde, Türk d›fl politikas›na hâkim olan temel unsur, Kemalist siyasal kültürdü. Bu dönemde, jeostratejik konumuna ra¤men, gerek M. Kemal Atatürk ve gerekse ‹smet ‹nönü, eski yay›lmac› emellerden uzak durduklar›n›, yay›lmac› düflüncelerle hareket etmediklerini ve ulus-devlet infla sürecinde Bat›l› bir toplumsal yap› oluflturmak istediklerini vurgulad›lar. Bu düflüncelerine dayanarak bu dönemde, Türk d›fl politikas›, iki temel ilke üzerine oturmufltur: Bat›l›laflma ve Yurtta Sulh Cihanda Sulh. Bu dönemde ba¤›ms›zl›¤›n› pekifltirme ve ulusal güvenli¤i sa¤lama yönünde Türk hükûmeti, bölgesel oluflumlara dahil oldu ve ‹ngiltere ve Fransa gibi büyük devletler ile iliflkilerini gelifltirdi.

Ekonomik alanda kalk›nmas›n› sa¤layabilmek için, Türkiye yabanc› yat›r›mc› ve yabanc› sermaye aray›fllar›ndan ziyade, kendi öz imkânlar›na dayanmay› tercih etti. Çünkü Osmanl› döneminde a¤›r mali yükümlülükler alt›nda kalan ‹stanbul yönetimi, siyasal ba¤›ms›zl›¤›n› kaybetmiflti. Ayn› durumla karfl› karfl›ya kalmak istemeyen Atatürk ve ‹nönü, devletçilik ve halkç›l›k ilkelerini benimseyerek, korumac› ekonomi sistemini benimsedi (Mustafa Ayd›n, 2000:103-139). ‹kinci Dünya Savafl›’n›n ard›ndan, 1945 - 1990 döneminde, ulusal özellikler ve ekonomik koflullar, Türk d›fl politikas›nda daha etkin rol oynamaya bafllad›. Bu dönemde, Sovyetler Birli¤i ile komflu olan ve Komünist tehdide maruz kalan Türkiye, hem ulusal güvenli¤ini sa¤lama hem askerî ve ekonomik modernizasyonu için gerekli olan d›fl yard›m› elde etme ve hem de iç siyasal sistemini pekifltirme amac›yla Bat› dünyas› ile iliflkilerini gelifltirdi.

Bu beklentilerini hayata geçirebilmek için, Türk karar vericileri, Türkiye’nin jeostratejik aç›dan önemine vurgu yapmaya bafllad›lar. Demokrat Parti ile birlikte, Türkiye’nin Sovyet tehdidin Yak›n Asya’ya yay›lmas› konusunda bir engel oluflturdu¤u belirtilirken zamanla Türkiye, NATO’nun kanat ülkesi hâline geldi. Sovyetler Birli¤i’nden tehdit alg›lamas› ve zamanla Suriye, ‹ran, Irak, Bulgaristan ve Yunanis-

8. Ünite - Uygulama 3: Devlet

tan gibi komflular›ndan da tehdit hissetmesi üzerine, Türkiye, d›fl politikas›n› güvenliklefltirmeye bafllad›. Afl›r› tehdit alg›s›, Türkiye’yi, NATO’dan ve dolay›s›yla ABD’den askerî malzeme ve yard›m almaya itti. Zaten iki kutuplu uluslararas› sistemin kurulmas›, tarafs›zl›k politikas›n›n izlenmesini imkâns›z hâle getirmiflti.

Ancak artan nüfus ve düflen yaflam kalitesi gibi unsurlar›n›n yan›s›ra, do¤al kaynaklardan mahrum olmas›ndan ve ekonomik s›k›nt›lar›ndan ötürü, Türkiye, korumac› ekonomi modelinden vazgeçerek, serbest pazar ekonomisi modelini benimsedi. Bu politika de¤iflikli¤iyle birlikte Türkiye, yabanc› yat›r›ma ve d›fl mali deste¤e daha aç›k hâle geldi. Bu durum, Türkiye’nin Bat› dünyas›na ba¤›ml›l›¤›n› artt›rd› (Mustafa Ayd›n, 2000:103-139).

Bu beklentilerin sonucunda Türkiye, uzun y›llar ABD’nin müttefiki olarak Bat›yanl›s› d›fl politika izledi. Bu ba¤lamda Türkiye, Marshall Plan› kapsam›nda ABD’den mali destek ald›. 1948 y›l›nda Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Örgütü üyesi oldu. Avrupa Konseyine 1950’de kat›ld›. 1952 y›l›nda, ABD’nin deste¤i ve Kore Savafl›ndaki cesaretinin katk›s›yla, NATO’ya üye yap›ld›. Balkan Antant›na kat›ld›. Süveyfl Kanal› krizinde, ‹ngiltere ve Fransa’n›n yan›nda tav›r sergiledi. 1958 y›l›nda Irak’ta gerçekleflen askerî darbeye karfl› ç›kt›. Sovyet Blo¤u üyeleri ve Orta Do¤u ülkeleriyle iliflki kurmaktan kaç›nd›. Bandung Konferans›nda Bat› blo¤unun öneminden bahsetti.

Ancak 1964 tarihli Johnson mektubu, 1973 petrol krizi ve 1974 K›br›s’a müdahâle sonucunda Türkiye-ABD iliflkilerinin bozulmas› ve yumuflama döneminin yaflanmas› üzerine, Türkiye, d›fl politikas›n› çeflitlendirdi ve Üçüncü Dünya ülkeleriyle ve Sovyetler Birli¤i ile iliflkilerini gelifltirdi. Bu ba¤lamda, 1965’te Ba¤dat Pakt›’na dahil oldu. Sovyetler Birli¤i’nden mali ve ticari destek sa¤lad›. Orta Do¤u ülkeleriyle yak›nlaflt›. Fakat çok yönlü d›fl politikas›ndan bekledi¤i deste¤i bulamayan Türkiye, 1979 y›l›nda Sovyetler’in Afganistan’› iflgalinin ard›ndan Bat› dünyas›yla ittifak iliflkilerini yeniden pekifltirdi.

Sovyetler Birli¤i’nin y›k›lmas› sonucunda ortaya ç›kan yeni uluslararas› sistem içerisinde Türk karar vericileri, ulusal özellikleri ve ekonomik durumu, So¤uk Savafl döneminden farkl› bir flekilde yeniden tan›mlad›. So¤uk Savafl sonras› dönemde, önce Baflbakan ve ard›ndan Cumhurbaflkan› olan Turgut Özal, Sovyetler Birli¤i’nin y›k›lmas›yla birlikte Bat› nezdinde jeostratejik önemini kaybeden Türkiye’nin, bu dönemde Balkanlardan Orta Asya’ya kadar olan co¤rafyada ilk defa bölgesel bir güç olma yolunda önemli f›rsatlar yakalad›¤›n› savundu. Özal’a göre, Türkiye, Orta Asya, Balkanlar ve Orta Do¤u co¤rafyalar›n›n merkezinde bir ülkedir.

Pasifik - Atlantik mihverinin tam ortas›nda yer alan Türkiye, bölgesel geliflmelere liderlik yapmal›d›r (Muhittin Ataman, 2003: 49-64). Özal, ekonomi ile d›fl politika aras›nda yak›n iliflkinin bulundu¤unu söylemifltir. Uluslararas› sistemin, serbest ticaret sistemine do¤ru evrildi¤ini ve devletler aras›nda ekonomik karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤›n artt›¤›n› vurgulayan Özal, Türkiye’nin, d›fl faktörlerinde etkisiyle öncelikle ekonomik dönüflüm geçirmesini önerdi. Bu ekonomik dönüflüm, önce siyasal reformlara ve ard›ndan daha güçlü ve aktif d›fl politikaya neden olacakt›. Bu ba¤lamda Özal, karfl›l›kl› ekonomik ba¤›ml›l›¤›n artt›¤› uluslararas› sistem içerisinde devletler aras›nda ekonomik bölgesel bütünleflme çabalar›n›n gelifltirilmesini savunmaktayd›. Bu oluflumlar, devletler aras›nda karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤a neden olurken, devletler aras›ndaki siyasal sorunlar›n çözümü için uygun koflullar oluflturacakt›. Bu anlay›fla uygun olarak Özal, Türkiye’nin de dahil oldu¤u, komflu ülkeler aras›nda ekonomik bölgesel oluflumlara ön ayak olmaya bafllad›. Böylece Türkiye çevresinde bar›fl ve uzlaflma kufla¤› oluflturabilecekti (G. Gürbey, 2003:285-306).

151

152

D›fl Politika Analizi

Bu düflünceler ›fl›¤›nda Türkiye, Yunanistan ile iliflkilerini düzeltmek için iki ülke aras›nda ekonomik ifl birli¤ini gelifltirmeye gayret etti. Karadeniz Ekonomik ‹flbirli¤i Örgütü’nün kurulmas›n› önerdi. Ekonomik ‹flbirli¤i Örgütü ile ‹slam Kalk›nma Örgütü’nün aktif üyesi oldu. Avrupa Birli¤i ile iliflkilerini yo¤unlaflt›rd›. Böylece ABD ile iliflkilerini dengelemeye gayret etti. ABD’nin yan› s›ra Orta Do¤u, Balkanlar ve Orta Do¤u ülkelerine serbest ticaret antlaflmalar› önerdi. Orta Asya devletleri ile ekonomik, kültürel ve siyasal alanlarda birliktelik sa¤lama aray›fllar› içerisinde oldu. Ortak enerji projeleri önerdi. Balkanlarda, Slav-Ortodoks Blo¤una karfl›l›k, Osmanl›-‹slam unsuruna vurgu yapt›.

Fakat Özal’›n aktif, çok tarafl› ve çok boyutlu d›fl politikas› istenilen neticeleri ortaya ç›karmad›. Çünkü Özal’›n zamans›z ölümünün yan›s›ra, Türkiye’nin yetersiz siyasi, ekonomik, ticari ve askerî imkânlar›, istenilen baflar›n›n elde edilmesine engel oldu. Örne¤in, Türkiye, bölgesel çat›flmalarda/sorunlarda, istenilen askerî deste¤i veremedi. Vaat etti¤i mali yard›mlar› hayata geçiremedi. Bölge ülkelerinin ihtiyaç duydu¤u devasa yat›r›mlara (petrol, do¤al gaz sektörleri gibi) istenilen düzeyde ifltirak edemedi. Özal’›n d›fl politika anlay›fl›n›, AK Parti iktidar› özünde benimsemifltir. Öncelikle D›fliflleri Bakan› Ahmet Davuto¤lu, Türkiye’yi, Afro-Avrasya jeopoliti¤inin merkezinde konumland›rmakta ve bu co¤rafi alan›n do¤al lideri olarak nitelendirmektedir. Davuto¤lu’na göre, güçlü ulusal özelliklerinden ötürü, muazzam co¤rafi yap›s› ve Osmanl› ‹mparatorlu¤u geçmifli nedeniyle Türkiye, komflu bölgelerinde bir nüfuz sahas› kurmak zorundad›r. Daha da ileri giden AK Parti, Türkiye’yi, yeni dünya düzeninin kurulmas›nda düzen kurucu ülke olarak tan›mlamaktad›r (Bülent Aras ve P›nar Akp›nar, 2010: 15-44).

Yine de Özal’›n düflüncesine uygun olarak komflularla s›f›r sorun politikas›n› formüle eden hükûmet, komflu devletlerle yak›n ekonomik iliflkiler kurmaya gayret etmektedir. Bu ekonomik geliflmelerin zamanla önce bölgesel ekonomik bütünleflmeye ve ard›ndan da siyasal birlikteli¤e neden olaca¤›n› düflünmektedir.

Daha aktif d›fl politika anlay›fl›n› benimseyen Türkiye, ekonomik s›k›nt›lar›n› aflabilmek amac›yla bir yandan Türk firmalar›n›n ihracata yönelmesini istemekte, di¤er yandan yabanc› yat›r›mc›y› ülkesine davet etmektedir. Bu karfl›l›kl› ekonomik ba¤›ml›l›¤›n, hem Türkiye’nin refah düzeyini artt›raca¤›n› hem de bölgede bar›fl ortam› oluflturaca¤›n› düflünmektedir (Mustafa Kutlay, 2011).

Dünyada lider konumda olmak için Türkiye, bölgesinde enerji terminali hâline gelmeye çal›flmaktad›r. Dünya petrol ve do¤al gaz rezervlerinin % 73’ünün bulundu¤u co¤rafyayla komfluluk, Türkiye’yi böyle bir politika izlemeye teflvik etmektedir. Bu ba¤lamda, uluslararas› petrol ve do¤al gaz boru hatlar› projelerine destek veren Türkiye, kendi enerji ithal kaynaklar›n› da çeflitlendirmeye çal›flmaktad›r.

Cumhuriyet dönemi Yönetimlerinin aksine, Osmanl› miras›na da sahip ç›kan Türkiye, uluslararas› sistemin çok kutuplu veya kutupsuz yap›s›ndan faydalanarak, bir yandan çok boyutlu ve çok tarafl› d›fl politika izlerken, di¤er yandan bölgesel sorunlara arabulucu rolüyle dahil olmaktad›r. Bölgesel sorunlar›, ulusal güvenli¤i ile do¤rudan ilintilendiren Türkiye, Filistin sorunu, Irak’taki geliflmeler ve ‹ran sorunu gibi bölgesel sorunlara müdahil olmufl, öneriler sunmufltur (fiaban Kardafl, 2011: 19-42).

Türkiye, bölgesel ve uluslararas› örgütlerde daha aktif rol oynarken, bar›fl gücü operasyonlar›na ve insani müdahalelere katk›da bulunmaktad›r. Afrika Birli¤i ve Arap Ligi gibi oluflumlara gözlemci statüsüyle kat›lan Türkiye, çeflitli uluslararas› ve çok tarafl› toplant›lara da ev sahipli¤i yapmaktad›r.

SIRA S‹ZDE

6

Türkiye’nin SIRA ulusalS‹ZDE özellikleri, neden farkl› dönemlerde farkl› anlamlar içermifltir?

D Ü fi Ü N E L ‹ M

D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U

S O R U

8. Ünite - Uygulama 3: Devlet

153

Özet

N AM A Ç

1

N AM A Ç

2

Ulusal özellikler ile ekonominin d›fl politikaya etkilerini teorik olarak aç›klamak Ulusal özellikler, devletlerin maddi güç unsurlar›na tekabül etmektedir. Devletlerde d›fl politikalar›n›, ulusal gücüne veya di¤er bir ifadeyle ulusal özelliklerine ba¤l› olarak belirlemektedir. Örne¤in, devletlerin co¤rafi konumu, topraklar›n›n topografik özellikleri, komflular›, toplumsal özellikleri ve yap›lar›, d›fl politika hedeflerini belirlerken etkili olmaktad›r. Maddi imkânlar› güçlü devletler, dünya siyasetinde daha aktif d›fl politika izlerken; bu imkânlardan mahrum olan küçük devletler ise büyük devletler ile ittifak iliflkileri içerisine girmektedir. Ekonomi de devletlerin d›fl politika amaçlar›n› destekleyen di¤er bir unsurdur. Aktif d›fl politika izleyebilmek için devletler, güçlü ekonomik altyap›ya ihtiyaç duymaktad›r.

Süpergüç ABD’nin ulusal özelliklerini ve ekonomik gücünün küresel politikalar izlemesine nas›l etki etti¤ini izah etmek ABD, ulusal özellikleri aç›s›ndan süpergüç düzeyindedir. Güçlü ulusal özellikleri ve ekonomisinden ötürü ABD, küresel politikalar izleyebilmektedir. Sovyetler Birli¤i ile So¤uk Savafl döneminde stratejik rekabet içerisine giren ABD, kendi müttefiklerini askerî ve ekonomik anlamda destekleyebilmifltir. Dünyan›n çeflitli bölgelerine müdahalelerde bulunmufltur. So¤uk Savafl sonras› dönemde de, Yeni Dünya Düzeni politikas› izlemifl ve kendi hâkimiyetinde bir dünya siyaseti oluflturmak istemifltir. Hâlen daha dünyan›n çeflitli bölgelerindeki geliflmeleri, kendi ulusal güvenli¤i aç›s›ndan de¤erlendirmektedir.

N AM A Ç

3

N AM A Ç

4

Büyük devletlerin d›fl politikalar›nda ulusal özelliklerin ve ekonominin rolünü karfl›laflmak Rusya ve Çin, yetersiz askerî ve ekonomik imkânlar›ndan ötürü, daha çok bölgesel hâkimiyet kurma yönünde politikalar izlemektedir. Rusya ve Çin, ABD’nin artan gücünü dengeleyebilmek için çeflitli ittifak iliflkileri içerisinde olmaya çal›flmaktad›r. Ekonomik ve askerî yönden modernleflme süreçlerini tamamlamaya çal›flan Rusya ve Çin, zay›f ekonomik yap›lar›ndan ötürü, küreselleflmeden daha fazla etkilenmektedir. Bu da, arzu ettikleri d›fl politikay› izlemelerini engellemektedir.

Orta büyüklükte devletlerin d›fl politikalar›nda ulusal özelliklerin ve ekonominin rolünü karfl›laflt›rmak Brezilya ve ‹ran, kendi bölgelerinde orta büyüklükte devlet olarak bölgesel hâkimiyet politikas› izlemifllerdir. Özellikle her iki devlet, co¤rafi büyüklüklerini, ekonomik kalk›nma düzeylerini ve askerî/diplomatik imkânlar›n› göz önünde bulundurarak bu tür politikalar izlemifllerdir. Brezilya, ABD’nin bölgeye ilgisinden ötürü, Amerikan yönetiminin stratejik ç›karlar›n› zedeleyecek politikalar izlemekten sak›nm›flt›r. ‹ran ise büyük devletlerin ideolojik ve jeostratejik rekabet alan› içerisinde oldu¤undan, büyük devletler ile ittifak iliflkileri içerisinde olmaya gayret etmifltir. Günümüzde de bu devletler, tarihsel politikalar›n› sürdürerek, bölgesel lider olmaya çal›flmakta, küresel politikalarda etkin olmaya çabalamaktad›r.

154

N AM A Ç

5

N A M A Ç

6

D›fl Politika Analizi

Zay›f devletin d›fl politikas› üzerinde ulusal özelliklerin ve ekonomisinin etkisini s›ralamak ‹srail, küçük toprak yap›s›, az say›da nüfusu, yetersiz do¤al kaynaklar› ve sorunlu ekonomik yap›s› nedeniyle küçük devlet olma özelliklerini bünyesinde bar›nd›rmaktad›r. Özellikle varl›¤›n› tehdit eden komflu ülkelerle çevrili olmas›, ‹srail d›fl politikas›nda ordunun etkisini artt›rm›flt›r. Bu nedenle ‹srail d›fl politikas›n›n temel önceli¤i, devletin varl›¤›n› ve ulusal güvenli¤ini güvence alt›na almakt›r. Bölge ülkeleriyle iliflkilerini normallefltirmeye gayret eden ‹srail, sürekli tehdit alg›s›yla yaflamak zorundad›r. Bu da ‹srail’i, ABD’nin bölgedeki stratejik orta¤› olmaya itmektedir.

Türk d›fl politikas›nda, ulusal özelliklerin ve ekonominin etkisini aç›klamak Türkiye’de, co¤rafi konumu, ekonomik imkânlar›, askerî yap›s› ve nüfusu nedeniyle ‹ran ve Brezilya gibi orta büyüklükte devlettir ve bölgesel düzeyde etkisini artt›rmaya gayret etmektedir. Bir yandan ulusal özelliklerinden ve geliflmekte olan ekonomisinden ötürü, bölge politi-

kalar›nda etkin olmaya çal›flan Türkiye, di¤er yandan sürekli tehdit alg›lad›¤› çok say›da devlet ile komflu olmas›ndan ötürü, d›fl politikas›nda ulusal güvenlik kavram›na a¤›rl›k verirken, ABD ile müttefiklik iliflkileri içerisine girmifltir.

Günümüzde uluslararas› sistemin uygun olmas› ve ulusal özellikleri nedeniyle Afro-Avrasya bölgesinde proaktif rol oynayan Türkiye, daha özerk ve Ankara merkezli politikalar izleme becerisi göstermifltir.

8. Ünite - Uygulama 3: Devlet

155

Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi ulusal özellikler aras›nda ifade edilmemektedir? a. Co¤rafi konum, fiziksel askerî yap›, ekonomik imkânlar. b. Siyasi sistem ve ekilebilir tar›m alanlar›. c. Liderler ve yönetim kalitesi. d. Güçlü askerî imkânlar. e. Toplumun ahlaki de¤erleri 2. ABD’yi süpergüç yapan unsurlar nelerdir? a. Co¤rafi konumu, güçlü askerî yap›s› ve geliflmifl ekonomisi. b. Sovyetler Birli¤i ile girdi¤i rekabet. c. Çin ile girdi¤i rekabet. d. Enerji güvenli¤ini sa¤lamas›. e. Deniz afl›r› askerî üsleri.

3. Rusya neden bölgesel hâkimiyet kurmak istemektedir? a. Çin’in kendisini teflvik etmesi nedeniyle. b. Eski Sovyet Cumhuriyetlerinin eskiye duyduklar› özlem. c. Kuzey Buz Denizi’yle kuzeyden çevrelenmesi. d. Co¤rafi konumu, do¤al kaynaklar›, s›cak denizlere inme iste¤i. e. Güçlü ekonomik yap›s›.

4. Çin’in küresel politikalar izlemesini engelleyen faktör afla¤›dakilerden hangisidir? a. Kalabal›k nüfusu. b. Kalabal›k ordusu. c. Yüksek askerî teknolojisi. d. Asya-Pasifik Ekonomik Forumu üyeli¤i. e. Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyi üyeli¤i.

5. Brezilya’n›n ABD’ye iliflkin politikas›n›n temel ilkesi afla¤›dakilerden hangisidir? a. ABD’ye ba¤›ml› d›fl politika gütmüfltür. b. ABD’den ba¤›ms›z al›fl politika izlemifltir. c. ABD’nin stratejik ç›karlar›n› gözeterek, özerk politikalar izlemifltir. d. ABD’yi emperyalist ülke olarak nitelendirmifl ve iliflkilerini sonland›rm›flt›r. e. ABD karfl›s›nda bölgesinde birliktelik kurulmas›n› teflvik etmifltir.

6. ‹ran’›n bölgesel lider olmas›n› engelleyen faktörler afla¤›dakilerden hangisidir? a. Devasa petrol ve do¤al gaz rezervleri. b. Güçlü askerî yap›s›. c. Jeostratejik konumu. d. Kadim Pers Medeniyeti. e. Ekonomik s›k›nt›lar›.

7. ‹srail’in d›fl politika öncelikleri afla¤›dakilerden hangisidir? a. Bölgesel hâkimiyet kurma. b. Bölgede enerji merkezi hâline gelme. c. Ulusal güvenli¤ini sa¤lama ve di¤er devletler ile iliflkilerini normallefltirme. d. ABD’nin bölgedeki müttefiki olma. e. Türkiye ile stratejik iliflkilerini koruma.

8. So¤uk Savafl döneminde, ulusal özellikler Türk d›fl politikas›n› nas›l etkilemifltir? a. Türkiye’nin Bat› yanl›s› politika izlemesine neden olmufltur. b. Türkiye’nin Orta Do¤u’ya hâkimiyet kurmas›na neden olmufltur. c. Türkiye’nin Sovyetler Birli¤i ile yak›nlaflmas›na neden olmufltur. d. Türkiye’nin kendi imkânlar›yla geliflmesine neden olmufltur. e. Türkiye’nin Türk toplumlar›yla bütünleflme politikas› izlemesine neden olmufltur.

9. 1990 sonras› dönemde Türkiye neden bölgesel lider rolü oynamak istemifltir? a. Ulusal özelliklerinin teflviki ve liderlerin beklentileri nedeniyle. b. ABD’nin teflvik etmesi nedeniyle. c. Jeostratejik önemini göstermek amac›yla. d. Bat› nezdinde itibar›n› yeniden kazanmak nedeniyle. e. Rusya ile yak›nlaflmak amac›yla.

10. AK Parti yönetiminin d›fl politika ilkeleri aras›nda afla¤›dakilerden hangisi yoktur? a. Komflularla s›f›r sorun. b. Proaktif diplomasi. c. Uluslararas› düzeyde daha aktif yaklafl›m sergileme. d. Ekonomik kalk›nma. e. Orta Do¤u bölgesinin de¤ifliminde lider rolü oynama.

156

D›fl Politika Analizi

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. e

S›ra Sizde 1 Realist kurama göre, devletlerin ulusal özellikleri ve ekonomik yap›lar›, sert güç imkânlar›n› oluflturmaktad›r. Devletler, güçleriyle orant›l› d›fl politika gütmek durumundad›r. Güçlü imkânlara sahip devletler, daha genifl kapsaml› ve yay›lmac› politikalar güdecektir. Çünkü güç unsurlar›, bu tür politikalar izlemelerine imkân tan›maktad›r. Ekonomi de benzer etkiye sahiptir. Güçlü ordulara sahip olmak, d›fl yard›mlarda bulunmak ve ulus-afl›r› askerî operasyonlar düzenlemek için ülkelerin yeterli ekonomik güce/imkâna sahip olmas› gerekmektedir.

2. a

3. d

4. a

5. c

6. e

7. c

8. a

9. a

10. e

Ulusal özellikler aras›nda maddi unsurlar›n tamam› yer almaktad›r. Ancak toplumun ahlaki ilkeleri, ulusal özellikler aras›nda gösterilmemektedir.

ABD’yi süpergüç olmaya iten temel unsurlar, muazzam askerî yap›s›, devasa sermaye birikimi, oldukça korunakl› co¤rafi konumudur.

Rusya, kadim tarihinin yan›s›ra, Avrasya’n›n merkezinde yer almas›, dünyan›n say›l› petrol ve do¤al gaz rezervlerine sahip olmas› ve s›cak denizlere aç›lma iste¤i nedeniyle bu tür politika izlemektedir. Çin’i engelleyen unsur, kalabal›k nüfusudur. Çin, ekonomik kalk›nmas›n› ve zenginli¤ini, toplumun bütün katmanlar›na yayabilmifl de¤ildir. Hâlen daha bu konuda ciddi s›k›nt›lar yaflamaktad›r.

Brezilya, ABD’ye ekonomik ba¤›ml›l›¤›ndan ötürü, ABD’nin stratejik ç›karlar›n› zedeleyecek ad›mlardan sak›nm›flt›r. Ancak imkân buldukça özerk politikalar izlemifltir. ‹ran ciddi ekonomik s›k›nt›lar ile karfl› karfl›yad›r. Bu durum ‹ran’›n ihtirasl› politikalar gütmesi için imkânlar›n› elinden almaktad›r. ‹srail, zay›f devlet olmas› ve komflular›ndan sürekli tehdit hissetmesi nedeniyle, ulusal güvenli¤i ve bölge ülkeleriyle iliflkilerini normallefltirme politikalar›n› d›fl politikas›n›n merkezine koymufltur.

Sovyetler Birli¤i’ne komfluluk, yetersiz ekonomik ve askerî imkânlar, Türkiye’yi ABD’yle yak›nlaflmaya itmifltir.

Türk liderler, Türkiye’nin jeostratejik konumuna, kalabal›k nüfusuna, kadim medeniyetine, güçlü askerî yap›s›na ve geliflen ekonomisine vurgu yaparak, bölgesel liderlik rolü üstlenmesini istemektedir.

AK Parti iktidar›n›n d›fl politika anlay›fl›nda Orta Do¤u bölgesine liderlik yapma yoktur. Bu durumu hükûmet her f›rsatta ret etmektedir.

S›ra Sizde 2 Bunun birkaç sebebi vard›r. Art›k ABD, yeterli ekonomik ve askerî imkânlara sahip de¤ildir. Yeni güvenlik tehditlerinden ötürü, ABD’nin mevcut askerî yap›s› yetersiz kalmaktad›r. Ekonomik anlamda da karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k söz konusudur. Artan karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k, çok tarafl› politikalar izlemesine neden olmaktad›r. Art›k teorisyenler, sert güç kavram› yerine, ak›ll› güç kavram› üzerinde tart›flmaktad›r. Ak›ll› güçte, sert ve yumuflak güç unsurlar›ndan oluflmaktad›r.

S›ra Sizde 3 Karfl›l›kl› ba¤›ml›l›ktan ötürü, enerji, bölgesel sorunlar, ekonomik koflullar ile Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyi’nin artan rolü düflünüldü¤ünde, Rusya ve Çin, ABD’yi dengeleyebilecek güce sahiptir. Ancak ABD, askerî imkânlar ba¤lam›nda her iki devlete nazaran oldukça güçlüdür. Fakat askerî güç, ABD’ye her istedi¤ini yapabilme imkân› vermemektedir.

S›ra Sizde 4 Brezilya ve ‹ran’›n bu tür politikalar izlemeye iten nedenler flunlard›r: Jeopolitik ve jeostratejik konumlara, do¤al kaynaklar›, genifl nüfuslar›, güçlü askerî yap›lar›, tarihsel geçmiflleri ve liderlerin ihtiraslar›.

S›ra Sizde 5 Zay›f devlet olan ‹srail’in d›fl politikada temel öncelikleri, ulusal güvenli¤i ile varl›¤›n› sürdürmesi ilkeleridir.

Bu konularda, do¤rudan askerî terimler çerçevesinde tan›mlanmaktad›r. Bu da Ordunun d›fl politika yap›m sürecinde etkin olmas›na yard›mc› olmaktad›r.

8. Ünite - Uygulama 3: Devlet

S›ra Sizde 6 Bunun temelde iki nedeni vard›r: liderleri ve uluslararas› sistemin yap›s›. 1923 - 1945 aras› dönemde güç dengesi sistemi mevcut idi ve zamanla bu güç dengesi Almanya ve Japonya’n›n yay›lmac› politikalar› nedeniyle bozuldu. Sonuçta bu politikalar savafla neden oldu.

Atatürk ve ‹nönü gibi liderler, Birinci Dünya Savafl›’n› yaflamalar›ndan ötürü, Türkiye’yi muhtemel savafl tehlikesinden uzak tutmaya çal›flt›lar. ‹kinci Dünya Savafl› sonras› kurulan iki kutuplu sistem ve Türkiye’nin jeopolitik konum, Türkiye’nin kendi co¤rafi konumunu yeniden tan›mlamas›na neden oldu. So¤uk Savafl sonras› dönemde, çok kutuplu uluslararas› yap› ve liderlerin beklentileri, Türkiye’nin d›fl politikas›n› yeniden tan›mlamas›na yol açt›.

Yararlan›lan Kaynaklar Albuqueerque, Jose A. G. (2003). “Brazil: From Dependency to Globalization”, Frank O Mora ve Jeanne A. K. Hey (der.), Latin America and Carribbean Foreign Policy, New York: Rowman and Littlefield Publ. Inc., s. 267 – 287.

Andrew, Hurrell (2002). “The Foreign Policy of Modern Brazil”, Steven W. Hook (der.), Comparative Foreign Policy: Adaptation Stratagies of the Great and Emerging Powers, New Jersew: Pearson Education, s. 146-170.

Aras, Bülent, Akp›nar P›nar (2010). “Türk D›fl Politikas›nda Davuto¤lu Dönemi: 2009 De¤erlendirmesi”, Kemal ‹nat, Burhanettin Duran ve Muhittin Ataman (der.), Türk D›fl Politikas› Y›ll›¤› 2009, ‹stanbul: SETAV, s. 15 – 44.

Ataman, Muhittin (2003). “Özalist D›fl Politika: Aktif ve Rasyonel Bir Anlay›fl”, Bilgi, Cilt 7, Say› 2, s. 49-64.

Ayd›n, Mustafa (Ocak 2000). “Determinants of Turkish Foreign Policy: Changing Patterns and Conjunctures during the Cold War”, Middle Eastern Studies, Cilt 36, Say› 1, s. 103 – 139.

Breuning, Marijke (2007). Foreign Policy Analysis: A Comparative Introduction, New York: Palgrave MacMillan.

Clark, W. Andrew (2002). “Russian’s Times of Trouble”, Steven W. Hook (der.), Comparative Foreign Policy: Adaptation Stratagies of the Great and Emerging Powers, New Jersew: Pearson Education, s. 43-66.

157

Collins, Alan (2002). “East Asia and the Pacific Rim: Japan and China”, Mark Webber ve Michael Smith (der.), Foreign Policy in a Transformed World, New York: Pearson Education, s. 304 – 317.

D’Hoyt, Paul (2002) “The Changing Character of Iranian Foreign Policy”, Ryan K. Beasley, Juliet Kaarbo, Jeffrey S. Lantis, ve Michale T. Snarr (der.), Foreign Policy in Comparative Perspective: Domestic and International Influences on State Behavior, New York: CQ Press, s. 217-233.

Drake, Laura (2002). “Continuity and Change in Israeli Foreign Policy”, Ryan K. Beasley, Juliet Kaarbo, Jeffrey S. Lantis, ve Michale T. Snarr (der.), Foreign Policy in Comparative Perspective: Domestic and International Influences on State Behavior, New York: CQ press, s. 190-217.

Ehteshami, Anoushiravan (2002a). “The Foreign Policy of Iran”, Raymond Hinnebusch ve Anoushiravan Ehteshami (der.), Foreign Policy of Middle East States, Colorado: Lynee Rinner press, s. 283-311.

Ehteshami, Anoushiravan (2002b). “The Middle East: Iran and Israel”, (der.) Mark Webber ve Michael Smith, Foreign Policy in a Transformed World, New York: Pearson Education, s. 269 – 274.

Gürbey, Gülistan (2003). “Özal’›n D›fl Politika Anlay›fl›”, ‹hsan Sezal ve ‹hsan Da¤› (der.), Kim Bu Özal?: Siyaset, ‹ktisat, Zihniyet, ‹stanbul: Boyut Yay›nc›l›k, s. 285 – 306.

Hudson, Valerie M. (2007). Foreign Policy Analysis: Classic and Contemporary Theory, New York: Rowman and Littlefield Publishers.

Ivanov, Georgi (2012). “Demographic Trends in China: Implications for Domestic and Foreign Policies”, China Review, Political Reflections, Aral›k – fiubat, s. 62 – 66.

Karadeli, Cem (2007). “Ortado¤u’ya yönelik Türk d›fl politikas›nda k›r›lmalar ve yenilikler”, Akademik Ortado¤u, Cilt 2, Say› 1, s. 35 – 48.

Kardafl, fiaban (2011). “Türk D›fl Politikas›nda Eksen Kaymas› m›?”, Akademik Ortado¤u, Cilt 5, Say› 2, s. 19 – 42.

Mastanduno, Michael (2008). “Economic Statecraft”, Steve Smith, Amelia Hadfield ve Tim Dunne (der.), Foreign Policy: Theories, Actors and Cases, Oxford: Oxford University Press, s. 171 – 188.

158

D›fl Politika Analizi

Milani, Mohsen M. (2002). “Iran’s Ambivalent World Role”, Steven W. Hook (der.), Comparative Foreign Policy: Adaptation Strategies of the Great and Emerging Powers, New Jersew: Pearson Education, 219-245.

Mintz, Alex ve DeRouer, Karl (2010), Understanding Foreign Policy Decision Making, Cambridge: Cambridge University Press.

Papadakis, Maria ve Starr, Harvey (1987). “Opportunity, Willingness and Small States: The Relationship Between Environment and Foreign Policy”, Charles F. Hermann, Charles W. Kegley Jr. ve James N. Rosenau (der.), New Directions in the Study of Foreign Policy, Boston: Unwin Hyman, s. 409 – 432.

Ripley, Brian (2002). “China: Defining its role in the global community”, Ryan K. Beasley, Juliet Kaarbo, Jeffrey S. Lantis, ve Michale T. Snarr (der.), Foreign Policy in Comparative Perspective: Domestic and International Influences on State Behavior, New York: CQ press, s. 121 – 144.

Sand›kl›, Atilla (2010). “China: Future’s Superpower?”, Atilla Sand›kl› (der.), China A New Superpower?

Dimensions of Power, Energy, and Security, ‹stanbul: Bilgesam Publ., s. 35 – 54.

Smith, Michael (2002). “The Americas: The United States and Brazil”, Mark Webber ve Michael Smith (der.), Foreign Policy in a Transformed World, New York: Pearson Education, s. 124 – 132.

Sümer, Gültekin (2008). “Amerikan D›fl Politikas›n›n Kökenleri ve Amerikan D›fl Politik Kültürü”, Uluslararas› ‹liflkiler, Cilt 5, Say› 19, s. 119 – 144.

Tollefson, Scott D. (2002). “Brazil: The Emergence of a Regional Power”, Ryan K. Beasley, Juliet Kaarbo, Jeffrey S. Lantis, ve Michale T. Snarr (der.), Foreign Policy in Comparative Perspective: Domestic and International Influences on State Behavior, New York: CQ Press, s. 283-302.

Webber, Mark (2002). “The Former Soviet Union: Russia and Ukraine”, (der.) Mark Webber ve Michael Smith, Foreign Policy in a Transformed World, New York: Pearson Education, s. 146 – 161.

Wiarda, Howard J. ve Wylie, Lana L. (2002). “The New Challenges in U.S. Foreign Policy”, Steven W. Hook (der.), Comparative Foreign Policy: Adaptation Strategies of the Great and Emerging Powers, New Jersew: Pearson Education, s. 12-45.