Vriendenbrief najaar 2023

OKTOBER 2023

Terugblik

NATIONAAL MONUMENT KAMP VUGHT

Nathalie Boschman vertelde tijdens de ­Sachsenhausen-herdenking in het Reeburgpark in Vught op 8 september over Cornelis Boschman (1895-1945), die in Sachsenhausen is ­overleden. De volgende herdenking wordt gecombineerd met de vijfjaarlijkse openbare herdenking van de ontruiming van Kamp Vught, die is gepland op zondag 8 september 2024 bij het monument op de fusilladeplaats.

‘V

andaag herdenk ik mijn overgrootvader, de vader van mijn opa Cees Boschman. Cornelis werd op 19 november 1942 gearresteerd voor het verspreiden van illegale kranten in Krommenie, mijn opa was toen 3,5 jaar oud. Na zijn arrestatie komt hij hier in Vught terecht. Gelukkig is brieven schrijven toegestaan en zo houdt Cornelis Boschman contact met zijn gezin. Dat contact stopt abrupt met de laatste brief van 20 augustus 1944, de verjaardag van mijn opa. Vanaf dat moment heeft mijn opa nooit meer iets van zijn vader vernomen. Wanneer de oorlog ten einde is, wacht mijn opa met zijn familie hoopvol op het treinstation van Krommenie, maar Cornelis Boschman keert niet meer terug.

Mijn opa vertelde dit verhaal aan mij toen ik twaalf jaar was. Brieven, krantenartikelen en foto’s lagen uitgespreid op tafel. Ik zag dat de zoektocht naar zijn vader mijn opa nog steeds bezig hield. Niet weten wat er met je vader is gebeurd, moet verschrikkelijk zijn.

Lees verder op pagina 2

Vervolg van voorpagina

Gerdi Verbeet is oud-voorzitter van het ­Nationaal Comité 4 en 5 mei en van de Tweede Kamer. ‘We lijken te vergeten hoe ongelofelijk belangrijk ­democratie is - en hoe kwetsbaar.’

Het is oktober 2015, ik bezoek samen met mijn leerlingen vierde klas van het VMBO kamp S ­ achsenhausen tijdens een studiereis naar Berlijn. Met het verhaal van mijn opa in mijn achterhoofd kan ik het niet laten om de archiefboeken open te slaan. Even voelt het of de grond onder mijn voeten wegzakt als ik mijn familienaam zie staan. Cornelis Boschman, gestorven op 24 januari 1945 te Sachenhausen. In Krommenie gaat de telefoon. Als mijn opa opneemt zeg ik: ‘Opa, ik heb je vader gevonden.’

Terug van de studiereis bezoek ik mijn opa en weer ligt zijn archief uitgespreid op tafel. Maar nu is zijn zoektocht ten einde. 73 jaar na zijn arrestatie is ­Cornelis Boschman weer thuis in Krommenie.

Ik ben ontzettend dankbaar dat ik mijn opa het antwoord heb kunnen geven op die ene vraag. Het emotioneert mij als mijn opa vol trots ons familieverhaal vertelt. Mijn overgrootvader heb ik nooit mogen ontmoeten, maar door het lezen van zijn brieven en de verhalen heb ik hem toch leren kennen. Dit laat zien hoe belangrijk het is om oorlogsverhalen met elkaar te blijven delen. Verhalen houden mensen in leven, en hierdoor kunnen ze we ook niet meer vergeten.’ n

Zie ook de terugblik met meer foto’s en de toespraak van Gerdi Verbeet op www.nmkampvught.nl (Nieuws).

Verantwoording Vriendenkring 2022

I

n totaal hebben de Vrienden in 2022 € 19.780 gedoneerd aan Nationaal Monument Kamp Vught. De kosten voor de post Vrienden (Vriendendag, Vriendenbrieven, uitnodigingen, porti) bedroegen € 6.965. Het verschil van € 12.815 is toegevoegd aan de Reserve Vriendenkring op de balans. Deze reserve bedraagt € 102.105 op 31 december 2022.

2

We zijn bijzonder dankbaar voor de bijdrage van de Vrienden (nu ongeveer 800) aan de exploitatie van het herinneringscentrum én voor de getoonde betrokkenheid bij onze activiteiten. n

Ad Vogels Financieel medewerker

Inspiratie I

k ben een bevoorrecht mens.

Al 33 jaar mag ik werken op een plek die ertoe doet.

Met mensen die ertoe doen. Geen dag is hetzelfde.

De erfenis van Kamp Vught is een zware, maar ervaar ik niet als een last. Dat komt ook omdat we er iets mee doen dat betekenis heeft en geeft. We houden in stand en verbinden. Onder meer met het heden. Onder meer door te vertellen. Aan iedereen die maar horen wil. En merken dat dat heel veel mensen zijn. Die hopelijk geprikkeld door wat zij zien, horen en misschien ook ervaren iets van deze erfenis met zich meenemen. Hun houding en handelen erdoor laten inspireren. En weer doorgeven aan anderen.

Deze gedachten, iets willekeuriger misschien, schoten door mijn hoofd toen ik onlangs weer eens verdwaalde in ons museumdepot. Dat alleen al is een

voorrecht besef ik, want maar weinig mensen kunnen ooit in deze geklimatiseerde en zorgvuldig ingerichte ruimte rondkijken.

Het is alsof je naar een vlooienmarkt gaat met één concreet doel voor ogen en bij het weggaan met in elke hand een volle tas tot je doordringt dat je toch ook heel veel andere ‘schatten’ hebt gevonden. Of denkt even op YouTube één specifiek filmpje te bekijken, om er opeens achter te komen dat je al drie uur aan het ‘surfen’ bent.

Ik was op zoek naar iets heel concreets. Maar werd als altijd weer gefascineerd door de talloze verhalen en geschiedenissen, vaak schrijnend, soms blijmoedig, soms ook raadselachtig, die mij vanaf de stellingkasten leken toe te roepen: Bekijk mij, Bestudeer mij, Houd mij vast, Lees mij! Ik nam een duik in 33 jaar NM Kamp Vught-geschiedenis, zag met kriebelletters beschreven enveloppen, waarbij een spoor van stempels óók weer onderdeel waren van een verhaal. Rijen ordners, keurig geordend en met opschriften die uitnodigden om te openen. Voorwerpen die ik absoluut niet kon thuisbrengen en die nieuwsgierig maakten naar het verhaal erachter.

Objecten die juist niets te raden overlieten. Correspondentie met mensen die verhalen gaven bij de dingen die ze zó lang zorgvuldig hadden bewaard maar nu aan ons afstonden. Kortom: een ongelooflijke en onuitputtelijke bron van inspiratie en zeggingskracht.

Uiteindelijk vond ik wat ik zocht: de schaal van de in 1990 geplaatste natuurstenen maquette bij ons op het terrein, maar pas na een boeiende tocht langs lief en leed, macht en onmacht, verdriet en hoop.

En waar had ik dat kleine stukje informatie nu voor ­nodig?

Dat zult u binnenkort kunnen zien wanneer u weer op bezoek komt! We blijven immers onderzoeken, verbeteren, toevoegen en uitbreiden.

Om het verhaal dat verteld moét worden te verankeren in de harten en hoofden van iedereen die maar horen wil. n Jeroen van den Eijnde Directeur

Foto bovenaan: ‘Rondjes’ uit Ravensbrück.

De vrouwelijke gevangenen gebruiken dit verpakkingsmateriaal uit de ­fabriek voor van alles; van toiletmuntjes tot adresboekje.

3

Beschermers in beeld Dankzij de steun van Vrienden en de stichting Beschermers Nationaal Monument Kamp Vught kunnen wij uiteenlopende activiteiten en projecten ontwikkelen. We stellen in elke Vriendenbrief een van de Beschermers voor: deze keer Robert Gebel, managing partner bij Holla legal & tax.

‘Harry Holla was de oprichter van ons advocatenkantoor en is bekend vanwege zijn rol als verzetsman in Vught en in de berechting van collaborateurs na de oorlog. Dat is al één goede reden om het werk van Nationaal Monument Kamp Vught te steunen. Maar het gaat vooral om de toekomst. Bij onze keuze om Beschermer te worden, was het belang om de geschiedenis van Kamp Vught door te geven aan de volgende generaties een tweede goede aanleiding.

We willen dat alle generaties kunnen beseffen wat er gebeurt als bevolkingsgroepen worden vervolgd.

En als je hier dan staat, kún je je er eigenlijk geen voorstelling van maken. Je kunt alleen maar je afschuw uitspreken over wat er gebeurd is. Wie staat er op tegen overheersing en terrorisme? Wat gebeurt er als je een dictator niet tegenhoudt? Hoe worden mensen gehersenspoeld… het is bijna onvoorstelbaar én het is goed om erbij stil te staan. Daarom is het ook goed dat er nu een expositie te zien is over Oekraïne.

Ik denk dat ik in 2015 voor het eerst in het museum was. Met mijn kinderen, inmiddels volwassen, heb ik later het vernieuwde museum bezocht. Als je door de

4

metalen gordijnen de expositie binnengaat, kom je meteen in de geschiedenis. Hier wordt duidelijk hoe de identiteit van gevangenen werd weggenomen.

Ik werd geraakt door de persoonlijke verhalen achter de getallen. Dit maakt het bezoek ook interactief; je gaat automatisch hierover met elkaar in gesprek.

Na het crematorium, waar ik eens van een rondleider hoorde over de industriële ontwikkeling van crematoria in de oorlog - afschuwelijk! - , kom je later in de gedenkruimte. Al die namen om je heen: dát zijn de mensen die in het crematorium werden verbrand… en dat is nog maar een fractie van alle slachtoffers.

Er is mij gevraagd of er iets anders of beter kan. Mijn indruk is dat alles klopt. Wat ik persoonlijk belangrijk vind, is om de aandacht vast te houden van jongeren.

Ik zag jonge bezoekers met boekjes (van de audiotour junior – red.) dingen opschrijven. Het bezoek moet voor hen ook aantrekkelijk zijn, zodat ze niet afhaken. Wellicht helpt hierbij een digitale mogelijkheid of app. Wat ik in ieder geval heel bijzonder en mooi vind, is dat er ook zoveel vrijwilligers actief zijn.

Zo werken we allemaal samen om deze belangrijke plek te behouden.’ n

c o l u m n

De verliezers Een indrukwekkend boek

I

n verwarring sta ik op het Indonesische eiland Sulawesi, voorheen Celebes, bij een groot oorlogsmonument: soldaten met vierkante kaken en grimmige blik, de vlijmscherpe bajonetten op het geweer. Hier zijn Nederlandse soldaten de barbaarse vijand. Dat is schrikken als je eraan bent gewend dat wij op oorlogsmonumenten de slachtoffers zijn maar hier juist de daders, de onderdrukkers.

Tony van der Meulen is journalist, columnist en schrijver.

Met dezelfde onthutsing heb ik het indrukwekkende boek De verliezers, straf en heropvoeding in Kamp Vught 1944-1949 van Marijke Verduijn gelezen: het SSconcentratiekamp was nog niet door de Duitsers verlaten of het liep vol met vele duizenden gearresteerde NSB’ers en andere Nederlanders die er op enigerlei wijze van werden verdacht geheuld te hebben met de bezetter. Het was het ultieme uur van de wraak. In de terechte woede over alle wreedheden tijdens de oorlog speelden bij de massale arrestaties ook willekeur en persoonlijke afrekeningen een grote rol. Maar wat mij als gefascineerde lezer nog het meest treurig stemt: weldra werd er weer gefolterd, vernederd, maar nu door Nederlanders. Zeker niet overal in het kamp, maar het gebeurde op grote schaal, met name in de chaotische eerste tien maanden, ook erna.

Het is al zo vaak vertoond in de wereldgeschiedenis maar nu gebeurde het in ons eigen Vught. Onderdrukten ontpoppen zich als onderdrukkers. De folteraars zijn nog niet weg of Nederlanders bevelen hun gevangenen om zich uit te kleden waarna zij op SS-achtige wijze worden afgeranseld. In het verslag van de Parlementaire Enquête, gestart eind 1949, staat het onomwonden: ‘Nagenoeg alom hebben bewakers zich niet ontzien weerloze mensen te kwellen en te mishandelen, waarbij door de Duitsers gedurende de bezetting toegepaste methoden zijn overgenomen’.

Wreedheid, willekeur, rechteloosheid, omkoping, corruptie, ondervoeding: pagina na pagina confronteert Marijke Verduijn de ontgoochelde lezers met de harde realiteit. Zij doet dat registrerend zonder allerlei verontwaardigde kwalificaties, want de feiten spreken voor zich. Juist die feitelijke, journalistieke toon maakt haar boek zo overtuigend. Zij waakt ervoor om het naoorlogse interneringskamp te vergelijken met het Duitse concentratiekamp: ‘Er waren ernstige mishandelingen, waarvan sommige wellicht tot de dood hebben geleid, maar er zijn in het interneringskamp geen honderden gedetineerden zonder enige vorm van berechting gefusilleerd’.

Maar toch, haar boek maakt je weer een illusie armer: op allerlei momenten ging in Vught de Duitse onmenselijkheid vrij naadloos over in een Nederlandse equivalent. Dat stemt nederig. n

5

Rozen bij het kindermonument Het kindermonument is een plek die veel bezoekers raakt.

Regelmatig leggen mensen steentjes (naar Joods gebruik) of een bloem. Elke vrijdag legt een vrijwilliger van het ­Humanistisch Verbond rozen. Wat is het verhaal hierachter?

J

an (*) bezocht enkele jaren geleden voor het eerst het herinneringscentrum, nadat hij als vrijwilliger op bezoek was geweest bij de Penitentiaire Inrichting Vught. Hier houden vrijwilligers en gedetineerden en een humanistisch geestelijk verzorger wekelijks een ‘bezinningsbijeenkomst’. Dan worden allerlei levensthema’s besproken aan de hand van muziek, gedichten en filosofie. Dat gaat bijvoorbeeld over moed, liefde of je eigen identiteit.

Gesprekken ‘Gedetineerden horen ook bij de samenleving, ondanks dat zij zelf hebben veroorzaakt dat ze in detentie zitten. Bij een bijeenkomst staat altijd een bos rozen. Gedetineerden mogen elk een roos meenemen naar hun cel. Op een keer heb ik voorgesteld om de overgebleven rozen mee te nemen naar het

kindermonument. We hadden over deze geschiedenis gesproken. Ook zij waren onder de indruk van het verhaal van Kamp Vught, dat naast de gevangenis ligt. Sindsdien legt een vrijwilliger na het bezoek aan de PI enkele of meer rozen bij het monument.’

Emoties ‘Voor mij persoonlijk is een bezoek aan NM Kamp Vught rustgevend. Het museum is mooi en compact.

Op de terugweg vanaf het kindermonument ben ik telkens weer geëmotioneerd over wat ik gezien heb.

De eenvoudige wand met reacties van bezoekers – in al zijn eenvoud, fascinerend! De manier waarop het museum met de geschiedenis omgaat, waardeer ik zeer. Ik was ook zeer onder de indruk van de expositie De Jodenvervolging in foto’s. Het bezoek geeft een waarschuwing: waar zitten we in; wie ben jij ?

Het geeft me inspiratie, zoals het boek Vrij zijn waar je ook bent van de zen-boeddhistische leraar Thich Nhan Hanh mij dat ook geeft. Het gevoel van vrijheid zit in jezelf en dat kun je delen met anderen. n

* We geven hier alleen de voornaam van vrijwilliger Jan weer in verband met het beleid van de PI Vught.

6

Oproep Ik wil graag weten of er nabestaanden van Ernst Wolff zijn. Ik ben in het bezit van een viool waarin zijn naam en adres staan: Ernst Wolff, Stadhouderslaan 51, Utrecht. Deze viool was tientallen jaren in het bezit van een Joodse vrouw, die hem aan mijn zwager gaf. Inmiddels weet ik dat zijn vader Julius Wolff in Nijmegen is geboren, waar de Joodse mevrouw heeft gewoond. Ernst Wolff is 19 oktober 1919 geboren en op 3 maart 1945 in Bergen-Belsen vermoord.

Reacties graag naar: Paul Müskens, 06 54750245 of paul.muskens58@gmail.com

Nieuw boek Op 6 juni 1943 staan Anny (1914-2019) en Evelyn Sulzbach (1938) op het perron van station Vught, te midden van honderden andere Joodse kinderen en hun ouders.

De volgende dag eenzelfde tafereel. Het is het begin van een tocht die voor de meeste wachtenden eindigt in de gaskamers van Sobibor. Een gebeurtenis die later zal worden omschreven als de Kindertransporten.

Na de jaarlijkse herdenking van de Kindertransporten werd op 4 juni in NM Kamp Vught het boek De lange schaduw van de Holocaust: een familiekroniek gepresenteerd, met onder meer een bundeling van de (oorlogs-)herinneringen van oud-gevangene Anny Sulzbach. Paul Alexander, een achterneef van Evelyn Askolovitch-Sulzbach en zijn zus Toula namen het eerste exemplaar in ontvangst. Het boek is een bundeling van twee boekjes van Anny Sulzbach (rechts op de foto), gecombineerd met een interview met haar dochter Evelyn Askolovitch-Sulzbach (midden). Hun (klein-)dochter Myriam Ohayon-Askolovitch schreef speciaal voor het boek een bijdrage. n

Het boek is te koop in de museum­ winkel, via www.nmkampvught.nl (webwinkel) en in de boekhandel.

Redactie: Jeroen van den Eijnde, Annemieke Kamoschinski, René Kok en Janneke de Moei (uitgeverij Verbum, 213 pagina’s, € 24,50).

7

Animaties

over ooggetuigen van de oorlog

Still uit animatie over Joost van de Mortel

R

uim 100 studenten van St. Joost School of Art & Design maakten animaties voor het project Persecution Through Their Eyes (Vervolging door hun ogen).

In de zomer was een expositie met 16 biografieën te zien in Barak 1B. De animaties blijven tot het einde van dit jaar online beschikbaar; laat je verrassen door de verhalen én de creativiteit van de studenten Illustrated and Animated Storytelling.

De studenten maakten samen 38 animaties, gebaseerd op biografieën van personen die tijdens de Tweede Wereldoorlog slachtoffer, dader of omstander werden.

De reizende expositie is in 2023 nog te zien in herinneringscentra in Duitsland, Italië en Polen. De verhalen die verbonden zijn aan Kamp Vught, zijn dan ook te zien in deze landen. Naast Joost van de Mortel betreft het voor Kamp Vught Suze Arts, Tineke Guilonard en Roosje Mozes. Cecile Post, coördinator educatie: ‘Voor Nationaal Monument Kamp Vught was dit het eerste Europese samenwerkingstraject en een eerste samenwerking met studenten van St. Joost School of Art & Design. De Europese partners waren zelfs zo onder de indruk van de animaties van de studenten dat een aantal van hen de animaties ook gaan betrekken bij hun activiteiten rondom de expositie.’

Faye, Janne, Mike en Roos maakten een animatie over priester Don Innocenzo Lazzeri en SS’er Adolf Beckert.

‘We hebben hun verhalen op onze eigen manier verwerkt. We vertelden het verhaal door de ogen van de priester en van de SS’er. Beckert heeft vreselijke dingen gedaan, maar zonder zijn getuigenis zouden we de geschiedenis over dit bloedbad in Italië niet kennen.’

8

De Liberation Route Europe Foundation coördineert het project in samenwerking met NM Kamp Vught, Stiftung Gedenkstätten Buchenwald und Mittelbau-Dora (Duitsland), National Peace Park and Historical Museum of the Resistance in Sant’Anna di Stazzema (Italië) en Brama Grodzka – Teatr NN Lublin (Polen). n

Roderick van de Mortel, burgemeester van Vught sprak ter afsluiting met Janneke van de Loo en Gabriëlle van der Ven over hun animatie over Joost van de Mortel. Hij vertelde met trots over zijn familielid (1919-1944). Rechts directeur Jeroen van den Eijnde en Cecile Post.

Still uit animatie over Enrico Pieri (1934-2021) van Iris, ­Isabel en Jacorien. 2 augustus 1944. Enrico Pieri was tien op de dag van het bloedbad in Sant’Anna di Stazzema, Toscane. Buurmeisje Grazia verstopte Enrico in een hok onder een trap; daar bleven de ­ twee kinderen urenlang. In één ochtend ­ werden 560 inwoners vermoord door het Duitse leger.

Toen Pieri werd gevraagd mee te helpen om in zijn geboorteplaats een museum rondom het oorlogs­ ­ drama op te richten, voelde hij er eerst weinig voor.

Later heeft hij vele rondleidingen v ­erzorgd voor scholieren in ­Sant’Anna di ­Stazzema.

Bekijk alle filmpjes via het YouTube-kanaal NM Kamp Vught

In memoriam Sinds de vorige Vriendenbrief hebben wij bericht ­ ontvangen van ­het overlijden van de volgende Vrienden:

n Mevr. F.A. Dozy-Wijngaard, datum onbekend

sentator was hij gewend om zijn stem te beheersen.

In 2017 verzorgde Donald het laatst een bijdrage aan de herdenking. In 2018 nam zijn Sonja eenmalig zijn taak over, omdat Donald toen ziek was. Sonja en Donald zijn hand in hand samen gestorven.

n Dhr. J. Hermens, 20 januari 2023 n Mevr. M. Wagenaar, 13 februari 2023 n Mevr. T. Koopmans-Schukken, 18 april 2023 n Mevr. P.L.M. van Berckel, 1 juni 2023 n Dhr. P.C. Pronk, 7 juni 2023 n Mevr. W. Tholenaars-Blaak, 9 juni 2023

Nationaal Monument Kamp Vught wenst de ­na­­­bestaanden sterkte bij het verwerken van dit verlies.

In onze vaste expositie hoor je de stem van Donald, als hij de proclamatie voordraagt waarmee in juni 1943 de Kindertransporten in Kamp Vught bekend werden gemaakt.

In de oorlog zochten de ouders van Donald voor hem een onderduikadres in Brabant. Zijn oorlogsverhaal Een huilbui van jaren kun je nog lezen en bekijken via de website www.andereachterhuizen.nl Donald vertelt in de animatie zelf zijn verhaal. n

Donald de Marcas (1933) en zijn vrouw Sonja Bernd’t (1938) - foto - zijn op 24 maart overleden. Vanaf 1999, bij de eerste herdenking van de Kindertransporten vanuit Kamp Vught naar Sobibor, was Donald een vaste waarde in het programma. Donald droeg elk jaar bij de herdenking in juni de proclamatie voor waarmee deze transporten in het kamp bekend werden gemaakt. Daarnaast koos hij zorgvuldig elk jaar gedichten uit die hij met de hem kenmerkende dictie uitsprak. Het viel hem altijd zwaar, maar het publiek merkte dit niet; als hoorspelacteur en radiopre-

9

Auteur De verliezers over haar boek Op

zondag

12

november

14.00

uur

verzorgt

Marijke

Verduijn een lezing over haar boek De verliezers, straf en ­ heropvoeding in kamp Vught (1944-1949). Dit is het ­ eerste boek over het interneringskamp Vught en het opvangkamp voor Duitse evacués. Reserveer via nmkampvught.nl (Agenda). Voor Vrienden en Beschermers is de toegang € ­ 3,00.

Het boek is te koop in de museumwinkel (352 pagina’s, € 29,95). De lezing van 5 november is al vol geboekt.

‘H

eb je een boek geschreven over Kamp Vught? Wat goed! Daar heeft mijn oom nog gezeten!’ Wie zo op mijn boek reageert, denkt vrijwel altijd aan het Duitse Kamp Vught (19431944). Maar De Verliezers gaat over interneringskamp Vught. Dat was van 1944 tot 1949 een kamp voor collaborateurs en voor mensen die daarvan verdacht werden. Dit kamp bestond dus bijna drie keer zo lang als het Duitse kamp, maar is veel onbekender. Want ooms die hier hadden gezeten, zwegen daar meestal over. Hun eigen kinderen wisten het soms niet eens.

Het begon allemaal toen ik tien jaar geleden een oude man ontmoette die als puber was opgesloten in interneringskamp Vught. Hij vertelde – voorzichtig en steeds iets meer – hoe dat zo was gekomen en hoe het in het kamp was geweest. Na die gesprekken wilde ik er meer van weten. Wie zaten er in het kamp? Wie werkten er? Hoe zag het dagelijks leven eruit? Hoe reageerde de buitenwereld?

In de geschiedenisboeken was weinig te vinden, maar er waren gelukkig wel honderden meters aan archiefmateriaal. Op internet vond ik brieven en verhalen van enkele oud-gedetineerden­. Ik kwam in contact met

10

nog drie oude mannen die als kind of puber in het kamp hadden gezeten en met twee vrouwen die er geboren waren. Een oproep in het ­Brabants Dagblad leverde twee stokoude oud-bewakers op, die hun ervaringen wilden delen. Na een bericht op de site van de Werkgroep Herkenning* vertrouwden kinderen van oud-gedetineerden me brieven en dagboeken van hun vaders toe.

Toch was er nog altijd het taboe. De oude man met wie alles begon, was doodsbang dat zijn medebewoners in het verpleeghuis zijn verhaal te weten zouden komen. Een dochter van een oudgedetineerde berichtte me: ‘Met een bezwaard hart stuur ik u deze mail … ‘ Soms was aan zo’n mail een lang familieberaad voorafgegaan: geven we het dagboek van onze vader wel of toch liever niet? Het is belangrijk ook deze geschiedenis te beschrijven, maar het voelt zo kwetsbaar.

We spraken af alle vaders een schuilnaam te geven.

Want bijna tachtig jaar na de bezetting blijkt nog steeds te gelden wat Arnold Meijer**, die als collaborateur in Vught was opgesloten, ooit schreef. ‘In het Duitse kamp was het weten hoe men er buiten over dacht een steun. Hier is het voor velen een ondragelijke last.’ n Marijke Verduijn

* Het platform voor kinderen van collaborateurs en Duitse soldaten ** De leider van het fascistische Zwart Front

100 jaar Een veelbewogen eeuw met pikzwarte dieptepunten, maar ook prachtige ­jaren vol geluk. Dat is in een notendop de eeuw van Eindhovenaar Peter Molthoff.

Op 14 september werd hij 100 jaar.

G

eboren in de Achterhoek, werkte hij tijdens de oorlogsjaren in de gemeente Lichtenvoorde waar hij vanuit de verzetsbeweging de vraag kreeg een persoonsbewijs te leveren. ‘Dat begon met een, later nog een en nog een, maar uiteindelijk wilden ze alle beschikbare persoonsbewijzen hebben. Die heb ik toen voor hen klaargelegd en ervoor gezorgd dat ze ’s avonds of ’s nachts naar binnen konden.’

Een daad van pure vaderlandsliefde, noemt hij die actie een beetje laconiek. ‘Verzetswerk was altijd gevaarlijk, maar ook heel erg nodig en ik kon het doen.’

Molthoff betaalde er een hoge prijs voor: 33 maanden gevangenschap in Vught, Amersfoort en verschillende kampen in Duitsland. Een zware tijd die gedomineerd werd door hard werken en veel honger. Pas in maart 1945 werd hij in Beieren bevrijd door de Amerikanen en ging hij terug naar Lichtenvoorde. ‘Ik was blij weer aan mijn carrière te kunnen werken en zette me er vol voor in.’ Na Lichtenvoorde volgden Didam, Nijmegen en Bergeijk waar hij zijn vrouw Koos leerde kennen.

De vonk tussen het stel sloeg direct over; inmiddels

Directeur Jeroen van den Eijnde reikte het ‘speldje van verdienste’ aan Peter Molthoff uit namens NM Kamp Vught op de Vriendendag in maart 2023.

zijn ze 69 jaar getrouwd en heel gelukkig samen. ‘Het ging echt weer goed’, zegt hij. ‘Ik had de vrouw die ik wilde, kreeg de baan die ik wilde en was volmaakt gelukkig. Bovendien kon ik mezelf nuttig maken in een heleboel bijbaantjes en had ik ook geen last meer van alle ellende die ik in de oorlog had meegemaakt.’

In 1962 werd hij benoemd tot burgemeester van het Zeeuws-Vlaamse Vogelwaarde, anderhalf jaar later volgde Hulst. (…) ‘Ik ben er tot mijn iets vervroegde pensioen aangebleven als burgemeester. Fantastische jaren waarin ik mensen bewust heb kunnen maken van het feit dat Hulst een belangrijke gemeente was waar rekening mee gehouden moest worden.’ Het pensioen weerhield Molthoff er niet van zich te blijven inzetten voor de samenleving, zoals in de Nederlandse Vereniging van Ex-Politieke Gevangenen en de stichting Samenwerkend Verzet 40-45. De honderdjarige en zijn vrouw wonen in Eindhoven, in de buurt van de kinderen. Wel doet hij het inmiddels wat rustiger aan, maar volgt het nieuws nog steeds, leest graag Nederlandse literatuur en bezoekt steevast elke dag met zijn vrouw het grand café voor een kopje koffie, een wijntje en een warme maaltijd. ’We hebben nog steeds veel plezier samen, leven heel bewust en zijn bij de kinderen in de buurt. En ach, wat is honderd jaar? Ik ben kerngezond, je moet gewoon blijven ademen.’ n Yolanda Neijts voor het Eindhovens Dagblad, 14 september 2023

11

Agenda Zondag 12 november 14.00 uur Lezing Marijke Verduijn over haar boek De verliezers (zie pag.10)

Zaterdag 23 maart Vriendendag voor donateurs. Vrienden ontvangen een ­persoonlijke uitnodiging.

16, 17, 18, 23, 24, 25 en 30 november, 1 en 2 december Crossing Time – drie voorstellingen per avond op het buitenterrein (19.00, 19.30, 20.00 uur - zie bijgevoegde flyer) reserveer via de qr-code.

Zaterdag 4 mei 14.00 uur Openbare herdenking op het buitenterrein.

Zondag 5 mei Bevrijdingsdag – met extra activiteiten.

Vanaf 5 mei tot medio mei (20.00 uur): Theatermonoloog Steen in mijn mond door Matzer Theaterproducties (regie: Peer Wittenbols).

Zondag 9 juni 14.00 uur Openbare herdenking van de Kindertransporten vanuit Kamp Vught in juni 1943 – in samenwerking met Stichting Sobibor.

Vrijdag 14 juni (avond) Theatervoorstelling Sonny Boy door Solo Stories (met Tarikh Janssen, regie Benno Hoogveld), naar het boek van Annejet van der Zijl.

Tot en met 7 januari Expositie Oekraïne: het pad naar vrijheid.

Zondag 21 januari Beschermerslezing door Eppo van Nispen tot Sevenaer, directeur van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

Beschermers ontvangen hiervoor een uitnodiging.

Colofon Samenstelling: Nationaal Monument Kamp Vught Column: Tony van der Meulen Foto’s: Chris Booms (pag. 3, collectie NM Kamp Vught) I Brabant Herinnert (pag. 12) I Bob Bronshoff (pag. 10) I Nationaal Archief (pag. 5) I NM Kamp Vught (pag. 3) I Uitgeverij Balans (pag. 10) I Uitgeverij Verbum (pag. 7) I Jan Veenendaal (pag. 6) I Jan van de Ven (pag. 1, 2, 4, 6, 8, 9, 11).

Met dank aan: Monique Cunnen, Janneke van de Loo, Tony van der Meulen, Yolanda Neijts/Eindhovens Dagblad, Gabriëlle van der Ven en Marijke Verduijn.

Vormgeving: Nadja van Hoek Drukwerk: Drukkerij Tielen De Vriendenbrief wordt met bio-inkten gedrukt op FSC-gecertificeerd papier.

Voor de activiteiten en theatervoorstellingen kun je reserveren via www.nmkampvught.nl Op dagen van herdenkingen is de entree vrij.

Als Vriend of Beschermer ontvang je een persoonlijke ­uitnodiging voor de herdenkingen. Voor herdenkingen is de entree vrij.

Alle activiteiten zijn onder voorbehoud van wijzigingen.

Gesloten: Nationaal Monument Kamp Vught is gesloten op 24, 25 en 31 december en 1 januari.

Vriendenbrief jaargang 26, nummer 30, oktober 2023

Je bijdrage is welkom: de auteur is ver­ antwoordelijk voor de inhoud van het artikel.

Vanwege de beperkte ruimte kan besloten worden om de tekst in te korten (in overleg).

De Vriendenbrief is een uitgave van Stichting Nationaal Monument Kamp Vught.

De Vriendenbrief wordt tweemaal per jaar naar Vrienden, Beschermers en collegainstellingen verzonden. Artikelen kunnen alleen na overleg met de redactie worden overgenomen.

Wil je onze digitale nieuwsbrief ontvangen?

Stuur dan een mail naar: communicatie@nmkampvught.nl Je ontvangt maandelijks een overzicht van activiteiten en nieuwtjes.

Inleverdatum kopij voorjaar: 1 maart 2024

Contact Nationaal Monument Kamp Vught Lunettenlaan 600 5263 NT Vught (073) 656 67 64 www.nmkampvught.nl Facebook: @NM KampVught Twitter: @KampVughtNM Instagram: @NMKampVught Wij verzoeken je vriendelijk een verhuizing of andere wijziging per post of mail door te geven: Jessica Gommers (secretariaat), j.gommers@nmkampvught.nl communicatie@nmkampvught.nl (redactie)