Copy Paste - The Badass Architectural Copy Guide

The Badass Architectural Copy Guide nai010 publishers

Copy and Evolution At a time when everything seems to be collaged out of everything else, the architect’s obsession with being original is becoming increasingly obsolete. The past is a vast archive on which we can and must build: for architecture to evolve, the act of referencing needs to be liberated from moral and legal guilt. Copy Paste is a reader in the art of evolution.

The contents are based on the concept of a mirror with a Copy Guide at its core. This central spine instructs the reader in how to copy with finesse and skill. Two theoretical sections on the culture of copying flank the practical Copy Guide. These mirrored chapters encourage a remorse-free, idealistic approach to the practice through a collection of theories, manifestos, interviews and propositions: Copy Paste from the perspective of specialists and Paste Copy through the eyes of T?F students and tutors.

In Prescript the book is introduced with New New: a recycled or upcycled – article previously published by Winy Maas, and Generations, an exploration of the geometric similarities between iconic buildings. The book ends with Postscript, a chapter that reflects on these same topics in the recycled New Too and the Generator, which together speculate on how the DNA of our architectural evolutions, their species and survival acts can trace the paths of the future of form.

We dedicate this book to all the anonymous sources that have contributed to the free spread of architecture ideas.

Copy Paste by The Why Factory: Winy Maas and Felix Madrazo with Adrien Ravon and Diana Ibáñez López Guest contributions from: Aaron Betsky, Petra Brouwer, Filip Dujardin, Bernard Hulsman, Matteo Kuijpers and Jeroen Zuidgeest

2

Disclaimer Copy and Evolution Déjà vu

Table of Contents

Prescript

Copy Paste

New New

Similarity

8

Winy Maas

Generations The Why Factory

20

Bernard Hulsman

14

Copy Right

38

Felix Madrazo

InterChangeable

68

Winy Maas speaks with Filip du Jardin

The Comeback Effect 86 Aaron Betsky

Originality Is a Waste

96

Petra Brouwer and Matteo Kuijpers

Copy Guide

Paste Copy

PhotoChopped

Felix Madrazo and Diana Ibáñez López

Winy Maas

Learning from China

Adrien Ravon and Diana Ibáñez López

Unoriginal Sin 106

The Why Factory

El Croquet

150

The Why Factory

Out of Context

New Too

358

Generator 310

Speed Skills 196

and ENSA-V

The Why Factory

300

364

Mark van den Ouden

The Why Factory with UvA

Game of Clones

Postscript

with Jeroen Zuidgeest

Originality, En Masse 206

322

Rodelle Lee and Helen Tai speak

332

Jonathan de Veen

Too Much Information

342

Alise Jakabsone and Felipe Aldana

Credits

404

References Image Sources Authors Content Credits Acknowledgments Credits Certificate of Authenticity

12

Een strijkijzer uit de glorietijd 4 22

Architectuur is niet anders dan andere moderne kunsten: originaliteit wordt hogelijk op prijs gesteld.

In het derde deel van een serie de nieuwe toren van Jo Coenen aan de Smalle Haven in Eindhoven.

lap

t ladders zijn ingezet. Het van tientallen steden. Naar t niet eens een directe trein emt hij hortend en stotend n donkerblauwe, schreeflochijnt eindelijk de bestemn trein. a’, staat er. De Italiaanse e kan dat? Als ik goed kijk, van de flappen scheef tussen ppen geschoven zit. Het apot. Maar wat maakt het uit? te schijnen, de saaie papiektentas veranderen in een oxershorts, een zomerblouenborstel. En in mijn hoofd dtrack van een onverwachte de blauwgele trein het stajdt, zingt Paolo Conte over on’. zitplaats aan het raam heb trekt de trein van Amsteraar Ventimiglia op. Maar al ren van de Bijlmer Bajes kende stem van de conducntercom. ‘Dames en heren, h thans in de intercity naar

e stopt met zingen.

‘Flatiron Building’ van Daniel Burnham (Foto B. Hulsman)

Door Be rna rd Hul sma n De mooiste wolkenkrabbers stammen uit het tijdperk waarin ornamenten nog niet verboden waren. „It must be in every inch a proud and soaring thing”, zei Louis H. Sullivan, de Amerikaanse wolkenkrabberpionier ruim een eeuw geleden over het ‘hoge kantoorgebouw’, toen een nieuw gebouwtype. Sullivan zelf liet in Chicago zien hoe dit moest en bedekte zijn gebouwen daar met bijvoorbeeld plantachtige versieringen, alsof de gevels zijn overwoekerd door een vreemde soort klimop. Andere architecten lieten zien dat vooral de neogotische stijl heel geschikt was om een gebouw te laten soaren, zoals het Woolworth-gebouw van Cass Gilbert in New York uit 1923.

Ook art deco bleek in de jaren twintig en dertig een goede stijl om torens te maken: het Chrysler Building, ook in New York, is er het mooiste voorbeeld van.

Maar sinds het ornament voor de meeste architecten taboe is geworden, is het een bijna onmogelijke klus geworden om van hoogbouw ‘een trots en rijzend ding’ te maken. Het modernistische staal, glas en beton heeft na de Tweede Wereldoorlog in ieder geval zelden tot wolkenkrabbers geleid die de naam toren verdienen. Meestal zijn het dozen of balken, mooie balken soms, maar geen torens.

Geen wonder dus dat sommige architecten nu terugverlangen naar de glorietijd van de wolkenkrabber. Zoals Francine Houben van Mecanoo architecten. Zij beweert dat ze bij het ontwerp van het eind vorig jaar opgeleverde Montevideo op de Kop van Zuid in Rotterdam, de hoogste toren van Nederland, teruggreep op „de hoogbouw van New York, Chicago en Boston uit het interbellum, bakstenen gebouwen met een verfijnde detaillering en kleurgebruik, veel dakterrassen en loggia’s.” He-

M e l sduistere, C r o u wperverse el savetes bleek kanten te hebben gehad die een Frits Abrahams ander licht op zijn persoonlijkhet goed heid werpen. Hij wasAls eenikzware al- begrijp willen ze gaan opruimen, herordenen en herstellen. Ze coholicus, egocentrisch en onhanGerrit Komrij hebben woedezo hun best gedaan de vorige delbaar vaak, met enorme Je hebt mensen die alles van één eeuw, de architecten, ze dromen vast van uitbarstingen waaronder ook zijn onderwerp weten. Dat onderwerp Net nuoverheersen, de laatste decimeters horizonleed. met Vrienden nóg een eeuw werk. huwelijk fluisteris hun leven gaan het kantoren zijn volgestouwd en de vinex-in dat je niets Het College den Carney moest van Rijksadviseurs, een geis een obsessie geworden.

Ray Carlocaties inen drie lagen bovengeloven elkaar dreigen zelschap architecten waartoe ook de man van wat Cassavetes je verney, filmtheoreticus hoogleraar tezo’n komen, alsHij bedjes die ik op het tv-scherm had zien rondtelde. in Boston, is man. heeftin een tomatenkwekerij, netgesteld nu de steden en de wandelen behoorde, heeft een nota gepreZo verkruimelde het onberispezijn leven in dienst van hetzijn verprutst dorpen verknald met de bouwkundige senteerd waarin het de overheid oproept lijke beeld van de koene, zuivere, werk van John Cassavetes (spreek frutselseen en kakelbonte van ruim- filmmaker haar greep onafhankelijke datop de architectuur en inrichuit: Kessevettiez), van de inte-dromen telijke planners de architecten tinghad van gehad.

Nederland te vergroten.

Carney van Cassavetes ressantste regisseurs uit debeginnen filmte worden. Er is door toedoen Architecten Maar zijn bewondering voor het hebben er altijd graag een geschiedenongerust is. vanzijn de architecten geen wegwerk terug en met sterkegeleden, arm bij, bij hun zegenrijke werk. heeft er niet onder Ik deel niet obsessie, wel dank aanVraag de architecten we in een „Hetnog plezier van het maakbare landhij beschouwt Cassavetes zijn bewondering. me welke zijn met kop en kont,als enhet zie:grootste schap is verdwenen.

Er is geen ambitie”, steeds genie onder film ik nogheilstaat één keer beland, zou willen de architecten is voor al- Wat licht Mels Crouwel toe. Hij is de Rijksde speelfilmers. in de verhazien, en ik zal blindelingsroeren voor Azich. Het lesthe hopeloos tekiezen, laat, de nacht is van gevallen, bouwmeester, len Carney frappeerde, was de’n soort Architect des VaWoman Under Influence enhoogtepunt laat ons nu uit tochhet meemaken dat de ar-waarmee derlands, zal ik maar zeggen. Boekhoubezetenheid Cassavetes voor mij het chitecten wakker schieten. voor zijn films vocht. dersVooral en ‘procesmatige managers’ hebben in werk van Cassavetes.

Een psycho’t Blijven bijzondere schepsels. nu voorStahet zeggen, klaagt hij. Hij zijn eigen land, dehet Verenigde tische huisvrouw, briljant geOp het tv-scherm eentje, wilerkenning. de architecten opnieuw op de eerste ten, kreegrondhij weinig speeld door Cassavetes’ echtgenzag o- ik er wandelend tussen de creaties In vanOpening zijn col-Nightrij. investeerde hij te Gena Rowlands, keert uit een lega’s, en hij klaagde ‘Ondanks de harde kritiek die wordt zelfalles eenzo miljoen dollar, meer dan kliniek terug in haar gezin en dat hem stuitend fantasieloos geleverd op de overheid als opdrachtgever hij bezat. Geen theater wilde moet verder met eenen man die van voorkwam.

We weinig sprongen niet zuinigfilm genoeg om architectuur, vertonen, tenvan slotte huurde is het college toch posihaar problemen begrijpt. met onze horizon.

We handelden het architectuurbeleid tot nu hij zelfniet een theatertief in over HollyCarney leerde als jonge student genoeg als het op ruimtelijke toe’,niemand lees ik in de krant. wood.

Er kwam bijna Cassavetes zorgvuldig vijf jaar voor zijn dood planning We bouwden het college kijken. ons Toen wenddeJa, hij zich tot van architecten is me in 1989 goed kennen,aankwam. en verwerklandje te achteloos vol. Dat een allesplaatselijk verklaar- tv-station. daar gek.Wilde te zijn kennis in allerlei boeken. devertelde hij of hijhij zoin inde snikken uitbarsten.

De man op het tv-scherm had naar een Gisteravond Am- kon men hem en zijn acteurs interGek dat ik hem en paar geluidswallen gewezen, de ene rechtsterdamse Stadsschouwburg be-zijn collega’s viewen?daar nooit over hoorde toen er door hem en opCarney en de andere vlogen over zijn idool. (In de Van die sessie liet onver- vooroverhellend, de ene zijn collega’s kwistig werd ge- zien. van geel glas en de andere van paars beschouwburg is dezer dagen Ope- en in galop getelijke beelden Cassavetes, bouwd. ton. Als nu eens eenheid in kwam? ning Night te zien, een in een tozittend naast zijn vrouw endaar andeZouden hij en zijn nu elkebarst los inCrouwel kwam met de klacht dat elke neelstuk getransformeerde filmcollega’s, re acteurs, een langduvierkante meter van Nederland klaar is, gemeente nu zelf kan bepalen hoe een bevan Cassavetes.) rige tirade tegen het Amerikaanse zoek zijn boeiende naar nieuw werk?

Zouden ze„I amdrijventerrein Het werdop een uiterst filmsysteem. sick of this er komt uit te zien. „Daar– door als architect ineens architectuurdoorhij verrommelt Nederland.” bijeenkomst.

Carney wilde niets town of sissies”, roept uit. „I kritiek te beoefenen Harmonie, kwijt over zijn grote conflicten – solliciteren am sicknaar of it!de I am tired of this stroomlijning – alsjeblieft. rol van anti-architect? rommel met de weduwe Rowlands, die nonsense! I don’t careAlle about NBC,is beter dan architectenDebetwist schoorsteen moet blijven orde.De andehem de rechten op allerlei CBS,roken. television sucks!” door hem opgedolven filmmateriren zitten er gegeneerd bij. „Ik aal. Maar er bleef genoeg over, vind het ook nog altijd pijnlijk om want Carney was verder zo opente zien”, zei Carney. En wat nog erhartig mogelijk. ger was: het hielp niet – het tv-staAls biograaf was hij in verwartion weigerde de opnamen uit te ring geraakt, vertelde hij. Naarzenden. mate hij meer over Cassavetes te Het woord ‘zelfdestructie’ viel. weten was gekomen, was hij minDaarin konden we ons in dat zaalder van hem gaan begrijpen. Castje inmiddels wel vinden.

nauwe verwanten

de Smalle Haven, maar in Eindhoven is het stuk bouwgrond toch minder dwingend dan in New York. Er had ook een ander smal volume kunnen staan, maar Coenen koos heel bewust voor een verdubbeling van het Flatiron-gebouw. Hij volgde zelfs de klassieke driedeling van Burnhams meesterwerk, met een hoge basis met kantoren, een lang middenstuk met eendere etages en een duidelijk afsluitend deel, waar in Eindhoven penthouses met dubbele hoogtes zitten.

Natuurlijk is Coenen niet alleen een architect die bekende voorbeelden zonder schroom hergebruikt, maar ook erfgenaam van de modernistische wolkenkrabberarchitecten.

Hij heeft vrijwel afgezien van ornamenten. Maakte Burnham van zijn Flatiron een rijk versierd renaissance-palazzo, de gevels van Coenens strijkijzer bestaan, op een natuurstenen middenstuk na, slechts uit een raster in glas. Maar ondanks de minimalistische karigheid is het Coenen gelukt om een echte toren te maken.

Blob-blob

gouden woorden dag

Cassavetes

‘Rijk mist visie en ambitie bij architectuur’

laas is dat toch niet aan Montevideo af te zien. Maar al doet Mecanoo’s woontoren in de verste verte niet aan de neogotische of art deco-torens denken, het gebouw is ieder geval niet de zoveelste wolkenbalk.

Het is een collage van vier of vijf verschillende balken.

Veel duidelijker is het citaat dat Jo Coenen gebruikte bij zijn onlangs voltooide kantoor- en woontoren in Eindhoven. Citaat is zelfs wat te zacht uitgedrukt. Iedereen die wel eens in New York is geweest en Coenens toren ziet, denkt onmiddellijk: Flatiron Building. Coenen vond dit beroemde NewYorkse gebouw blijkbaar zo mooi dat hij het in Eindhoven heeft verdubbeld. Terwijl het New-Yorkse strijkijzer maar één scherpe hoekpunt heeft, heeft de ruitvormige toren aan de Smalle Haven er twee.

De vorm van het New-Yorkse strijkijzer uit 1903, ontworpen door Daniel Burnham, wordt bepaald door de plek waar het staat: op Madison Square, waar de schuinlopende Broadway een zeer scherpe hoek vormt met Fifth Avenue.

Ook de Eindhovense toren staat op een smalle kavel aan

IK@NRC.NL

Elke dag Toren van Jo Coenen in Eindhoven (Foto Kim Zwarts)

Elke dag haal ik sigaretten bij de avondwinkel. Zonder dat ik hoef te bestellen, ligt mijn pakje Marlboro Medium al op de toonbank.

Nadat ik peuken heb gehaald voor een avond stappen in de disco, fiets ik weg. Dan hoor ik geroep

De moeder: Openluchtmuseum in Arnhem van Francine Houben.

dig groter geworden. Maar vreemd genoeg heeft dit niet geleid tot een oneindige vormenrijkdom. Het is misschien overdreven om te zeggen dat álle computerblobs op elkaar lijken, maar ze zijn wel allemaal met elkaar verwant. Blijkbaar kunnen de computerarchitecten nooit de verleiding weerstaan om steeds maar weer soortgelijke ontwerpen vol virtuoze bol-

nauwe verwanten lingen en krommingen te maken. Nu we alzijdig gekromde ruimtes gemakkelijk kunnen ontwerpen, zullen we dit doen ook, zo lijkt het devies van de computerarchitecten. Dit heeft geleid tot de paradox van de computerarchitectuur: de bevrijding van de architectuur door de computer heeft geleid tot een nieuwe eenvormigheid.

Soms zijn de blobs zelfs nauw verwant.

n r c h a n d e l sbl a d

23

Abon n ee Extra

werkelijkheid van de A-Klasse. Net

dat

als actieve hoofdsteunen die de

de

kans op een whiplash verkleinen

en.

24 Achterpagina NRC Handelsblad

De IJ-Salon in h et Mu ziekgebou w aan ’t IJ:

afleveringdus gaat het over het het onmogelijke toch waargemaakt.

Altijd verder.

gebruik van architectuurtaal.

n r c h a n d e l sbl a d

12

Wat vijf jaar geleden begon als een span n en d experim en t is in m iddels u itgegroeid tot een belan grijk in tern ation aal m u zikaal even em en t op de (in ter)n ation ale m u ziekkalen d er. Voor Jan in e Jan sen is h et een m ooi m om en t in h et jaar: ‘t h u is’ m u ziek m aken m et h aar beste vrien den tu ssen Kerst en Nieu wjaar.

In Vreden bu rg Leidsch e Rijn , de n ieu we grote zaal van Vreden bu rg, bren gt Jan in e een feestelijk program m a m et oude bekenden van voorgaande edities, zoals Misch a Maisk y (cello), Ju lian Rach lin (viool), Max im Rysan ov (altviool) en Mar t in Fr öst (klarin et).

Maar ook m et n ieu we gezich ten zoals Polin a Lesch en k o en Mih aela Ur su leasa (piano),Alexan d er Sit kovet sky en Boris Brovt syn (viool)en Rad ovan Vlat kovic (hoorn).

Pr ogr am m a

Con cer t 1 Dat u m : don derdag 27 decem ber Tijd : 20.30 u u r Locat ie: Vreden bu rg Leidsch e Rijn Tab ak ova Su ite in old Style Sh ost ak ovich Kam m ersin fon ie op. 110a Tsjaik ovsk y An dan te Can tabile & Noctu rn e Br u ch Kol Nidrei Mozar t Sin fon ia con certan te KV364 Con cer t 3 Dat u m : zaterdag 29 decem ber Tijd : 19.30 u u r

Con cer t 2 Dat u m : vrijdag 28 decem ber Tijd : 20.30 u u r Locat ie: Vreden bu rg Leidsch e Rijn Mar t in u 3 Madrigalen , voor viool en altviool Dvor ák Pian okwin tet op. 81 Sch u b er t Octet Con cer t 4 Dat u m : zon dag 30 decem ber Tijd : 19.30 u u r

m aken . Spon tan iteit en creativiteit staan cen traal. Deeln em en de

wordt dien s prach tige kam erm u ziek tegen over n ieu we com posi-

Ragin g Bu ll

artiesten zitten tu ssen h et pu bliek. Gezelligh eid, losh eid en on derlin ge con tacten zijn sfeerbepalen d. Laat u verrassen !

Pr ogr am m a

zat er d ag 23 sep t em b er 2006 - Rom an t isch e Reis

Speciaal voor abon n ees een in leidin g door regisseu r/acteu r Car el Alp h en aar en KCO-lid Mich ael Gieler .

De eerste salon h eeft versch illen de gasten . Met on der an deren de Am erikaan se top -pian ist Em an u el Ax en actrices Kit t y Cou r b ois en Cox H ab b em a. H eerlijke kam erm u ziek, on der m eer h et

Mad Dog an d Glor y

zin deren de octet van Men d elssoh n , om lijst door rom an tisch e

’Saint Saëns’ klassieker ’Le Carnaval des Animaux’ m et actu ele tekst,

m /v

Ad r es

Voor de nieuwe mens

U krijgt u w toegan gskaarten tijdig toegezon den . Een m aal bestelde kaarten

fo r m at ie. Zie voor m eer in form ie over h etberet rosp ect ief ron d Robert d e Uit nieuwsgierigheid naar deInlaatmeehielp, ik at moet het Wat

Milde attractie

zat er d ag 10 m aar t 2007 - Sh ock in g New s

or k est n odigen bevrien de solisten u it om sam en kam erm u ziek te

E-m ail

Ik bestel: _ _ kaart(en ) à �15,- voor de Film m atin ee op 8 ju li 2006

Door Bernard Hulsman De poldermoskee, zo doopten de jonge, toen nog niet afgestudeerde architecten Abdeluahab Hammiche en Ergün Erkoçu vijf jaar geleden hun ontwerp voor een moskee in Rotterdam-Zuid. Ze presenteerden het als alternatief voor de Essalam Moskee, die toen door het Delftse bureau Molenaar & Van Winden zou worden gebouwd. De Essalam Moskee, die inmiddels op een grasveld in Rotterdam-Zuid zijn voltooiing nadert, noemden ze wegens de grote koepel, hoge minaretten en traditionele, islamitische ornamenten ‘heimweemoskee’.

Hammiche en Erkoçu, die het bureau Memar.dutch oprichtten (Memar is het Arabische en Turkse woord voor architect), vonden de Essalam Moskee „massief, dominant en weinig uitnodigend voor niet-islamieten”. Een hedendaagse moskee kan een „een bijdrage leveren aan de integratie, en een ontmoetingsplek voor de hele buurt worden”, legden ze uit in een interview. Dat zou de door heimwee geteisterde Essalam Moskee beslist niet worden volgens hen.

Hun poldermoskee lijkt natuurlijk helemaal niet op een heimweemoskee. Het is, dank zij veel glas, een open gebouw. Op de bovenste etage hadden ze een voor iedereen toegankelijk restaurant gedacht, dat door een loopbrug met de gebedsruimtes is verbonden. Op de begane grond hadden ze een galerie gepland en een zaal voor tentoonstellingen, feesten, film en theater. Het park rondom de moskee loopt over in een openbaar grasdak, waaraan een grand café grenst. Verder moest de poldermoskee een bazaar krijgen, een hamam (badhuis), verhuurbare kantoorruimtes en, op het dak, een basketbalveld.

Windmolens op het grasdak zouden energie leveren. „De poldermoskee is van deze tijd: modern en ecologisch”, zeiden Hammiche en Erkoçu. „Maar bovenal is het onvervalste integratiearchitectuur.”

Het enige element van de poldermoskee dat in de verte herinnerde aan een heimweemoskee was het koepelachtige bouwdeel. Maar dit was zo groot en prominent, dat de poldermoskee niet zozeer doet denken aan een heimweemoskee als wel aan het ontwerp waarmee de Russische constructivist Moisej Ginzboerg in 1932 meedeed aan de prijsvraag voor het Paleis der Sovjets in Moskou.

Ook Ginzboergs Paleis, dat het nieuwe

Leo van Doeselaar . Ook een griezelverh aal van Ed gar Allen Poe,

Mozart was ooit avan t-garde! Op zoek n aar de n ieu we Mozart ties gesteld. Met Br et t Dean , een com pon eren de altviolist u it

Mu ziek geb ou

Au stralië en m eestercellist Piet er Wisp elw ey. Car el Alp h en aar

en Ch aim Levan o lezen u it de brieven van Mozart en verru kkelijke gedich ten van Er n st Jan d l.

zat er d ag 19 m ei 2007 - Sch u b er t à la car t e

Een Ween s getin t program m a m et in ieder geval Sch u berts Forellen kwin tet. H et pu bliek m ag een deel van h et program m a bepalen .

Met Nederlan dse toppers als Ch ar lot t e Mar gion o en Klar a Wü r t z. Presen tatie door acteu r H an s Dagelet .

Aan van g alle con certen : 15.00 u u r

NRC Han

Locatie: Grote zaal, Mu ziekgebou w aan ’t IJ

In leidin g voor abon n ees: 23 septem ber 14.00 u u r, BAM Zaal

Woensdag

Foyer d eck s M

Dag Frits Abrahams

Aardig

Best ellen

Post cod e/Plaat s

Ik b est el:

U ku n t abon n em en ten bestellen , voor de serie, door deze bon u it er lijk 1 sep t em b er a.s. in

abon n em en t(en ) voor de serie IJ-salon à �48

een on gefran keerde, gesloten en velop te stu ren n aar: Mu z iek geb o u w aan ’t IJ, An t w o o r d -

abon n em en t(en ) voor de serie IJ-salon à �40 (CJP, 65+)

A

ls jongen onderhield ik een Van Bronckhorst, Kuij abon n em en t(en ) voor de serie IJ-salon à �16 (kinderen 8 - 12 jr.) poosje een Kick Wilstra-achti- staan boven iedere ver

n u m m er 19159, 1000 WC Am st er d am . Prijzen : �48,-/ CJP; 65+: �40,-/ Kin deren 8-12 jr: �16,-.

�

terwijl ze In de architectuur kreeg te het horen dat ze � Nicolien geeft een cursus wordt Tot aal: ste doorMizee Jan Wolkers geschreven kennen, was feit dat de:dood tekstging, Niro georgan iseerd d oor h et Film m uvestigde seu m www.film m u seu m .n l. Voor in forwilde leven.

Ze haar bij eerste voorlezing een niet al te hoop op een originaliteit woorden, en ook welaan als een verhalen schrijven de soort geprezen.

Daarom Ik m ach tig NRC Han delsblad om h et totaalbedrag af te sch rijven van m ijn ban ken zich eraan vast tot m at ie over moeilijke Abon nkwakzalver ee Extindruk ra aan bied inklampte gen 010Minder 406 6928. hommage aan hem en zijn wedumaakte. of giroreken in g: Volksuniversiteit.

Zeweer laateens zich het eind.

Wat valt daarkunnou wel of niet aan valt het op als gebouwen op elkaar dan tien foutjes, dat moest we Karina, besloot ik begrijpen?

Het is jouw inspireren door hetder schrijfwerk naar het Groot Dictee Nederlandse nen, te dacht ik met overmoed dietaak om het zo lijken. Vandaag gaat het over het goed mogelijkgrensde. na te vertellen.”

Taal te kijken. van haar leerlingen. Vandaag overaan roekeloosheid ontwerp van een poldermoskee „Maar ik er nou ziek Dat u m H an d t ek en in g Ik had het al zeker in geen tien Het wás ookals makkelijker danvan word als ik hetjaar autobiografisch schrijven. vroeger. die eenInontmoetingsplek voor overHet mezelf schrijf?” zegt Karel. d ien u h et n iet een s ben t m et d e afsch rijvin g, h eeft u een m aan d d e t ijd om d e ban k/giro op d rach t t e geven h et bed rag aardige van deze meer gezien. Als tv-programt eru g t e st ort en . We gaan zorgvu ld ig om m et p ersoon sgegeven s. In h et colofon van d e kran t t reft u n ad ere in form at ie aan . „Dan je meer afstand ma sec heb ik het altijd behoorlijk tekst was datmoet Wolkers zich niet in nemen! Zet heel de buurt zou moeten zijn.

Ik@nrc.nl

verteld door Vliegen de Pan ter Rem k o Vr ijd ag.

literatu u r en poëzie. Leden van h et Kon in k lijk Con cer t geb ou w -

sch rijvers bijeen brach ten . Men m aakte er m u ziek en lu isterde n aar

zat er d ag 9 d ecem b er 2006 - St er k e Ver h alen

bestellen op www.n rc.n l/selectie of door de bon voor 27 ju n i te stu ren n aar:

Door Bernard Hulsman tien stappen naar achteren In de jaren tachtig van de vorige eeuw, het alle bochten had gewrongen omen laat de wetsaai gevonden, en in dat opzicht Nicolien Mizee Door tenmet van przewalskipaarden het verhaal erop los!” tijdperk van het postmodernisme, werd bleek er nauwelijks iets veranderd het ons en „Ik–word gek een van schoolklas dit verhaal”, Karel.

Karel een vanmogelijk mijn beste dergelijke zo is moeilijk te leerlingen. vaak beweerd dat architectuur een taal is. het blijft uitzegt de jarsDe Het cursus loopt op zijn einde. Het liefst „Ikren benvijftig er ziek van.

Ik kan blijkbaar Niet voor niets heette het boek van Charvoor volwassenen, in- niet aars maken. enige ongewone zou ikook hemikaan autobiografisch schrijven.

Ikals doeinhet nooit woord dat nietzijn konlurven thuis-over deze laatles Jencks dat het postmodernisme in clusief de meester die net m e e r. ” ste hindernis heen sleuren.

1977 introduceerde in de architectuur The een ouderwets jongensboek zeer brengen, was ‘schrepele’ (mager, ver„Je moet over is alles kunnen schrijven”, Language of Post-Modern Architecture. in zijn nopjes en bedaagde grapje schriel)„Ik . wilde over die man schrijven”, zegt zegjes ik.maakt „Een verhaal is een verhaal. Wie is Niettemin Karel. „Omdat het zo’n bizar Tegenwoordig hoor je nauwelijks meer was het moeilijk ge- type was.” („De vrouwenkuiten mel Leasetarief v.a. �399,btw o.b.v. Operationele Lease, 48 mnd., 20.000 km p.j. Verbruik: 5,2-8,1 l/100 km, 19,2-12,3 km/ l. CO2 : 137-192 g/ km. Informatie: 00800-17 77 77de 77.zijn „Bizarre typeswel zijnofnooit hoofdpersoon, wat wilwaar hij en iemand overexcl. architectuur als taal.

Zelfs aan jou, Martine”) hijwat gaat noeg. ‘Hete bliksem’ niet geschikt voor nn.en er mis?

Meer is het niet.

Ofglundehet over jou of een verhaal”, zeg ik. „Ze doen de hele tijd Charles Jencks lijkt er niet meer in te gelote aan elkaar, ‘Jacob’ met ‘c’ of ‘ k’, zelf het meest om moet gaat snel vervelen. Het enide neef ven. De zoveelste, bijgewerkte versie van terren. van Roodkapje gaat, moet niet uit‘Schrmaar iftlezbizar, ing’ endat ‘Godsgezanten’ maken.” gezonder wat wijhoofdletter willen weten zijn boek over postmodernistische archimet of en is waarom de ikIk was destijds ook afgehaakt persoon dieniet vent blijft „Maar is het moeilijker tectuur heeft het woord ‘language’ in iet omdatsoms spellingskwesties me om jezelf moest er nou met wel of een ‘i’ omgaan.” te begrijpen dan een ander”, zegt Martha. „Ja,tweede dat vroeg iedereen zich af!” zegt Kader geval verloren en heet The New Parapalachter de ‘l’ van ‘brillantisteeds minder relevant voorkwaZe men ziet er vandaagde weer geweldig rel.er „En ik bleef hem (aan maar verdedigen. Tot digm in Architecture. naarmate willekeur vanuit, de met het ne’? Ga maar aanstaan eentaaldeskundigen grote gekleurdeoverheersender strik in haar oranje het op een dag ineens voorbij was. Ik weet Het woord ‘expressief’ dat nu onder arstaan?) t de nog goed.

Hij zou langskomen.

Ik verhaar. „Ik Wie werd ooktaal gekschriftelijk van die vrouw chitecten in de mode is, is een restant van werd. onze ge- in Ikhet n. bleek ten slotte dertien foumijn verhaal. begréép haar gewoon mijn portefeuille tussen de handten testopte hebben gemaakt, drie meer het geloof in de architectuurtaal. Meestal bruikt, zal deIkgroene (of, toemaar, ie doeken.

Ik zette het alarmnummer in het niet.

Jullie weten dat het mijn beste vrienwordt er mee bedoeld dat een gebouw witte) woordenlijst in de buurt dan de twee winnende prominenvels dinmoeten is overkomen: in de ban van geheugen van mijn telefoon in geval van ten en acht meer dan de winnende ‘wild’ is of gevels met veel reliëf heeft. hebben ze wilraakte hij foutloos gernood.

En toen maar dacht–ik ineens: eenblijven. kwakzalver, ze stopte met Maar het woord suggereert ook dat er iets Het heeft weinig zinde medicijr Vlaamse mevrouw, hoera – ik lijk wel gek.” dan de gemiddelde nensteeds en zealle ging dood. Het was tien minder met het gebouw wordt uitgedrukt. Maar wijzigingen in jeeen kophele te inie en Hij zucht diep. telligente vrouw!

Ik probeer al jaren te beprominent. Niet slecht, maar hewat? Als architectuur al een taal is, dan is stampen, want over een paar jaar ver„Nou, is reden dan jeom verhaal”, grijpen heeft kunnen dag laas ook weer dat geen me- zeg ik. „Nu het een heel gebrekkige taal waarin weiis hethoe weerzoiets anders.

Droevig, maargebeuren.wa En nog opschrijven.” h nig kan worden uitgedrukt. Zeker, een gezelf op deeven smalle borst te kloppen. ar.daarom wilde ik over haar schrijven.”Inmiddels is het Groot Dictee toch ookikautobiografische Per slot„Jij vanschrijft rekening schrijf daderd. bouw kan door bonte kleuren en wilde „En „Het verhaal boeken?

Over deinsociale dienst, over je faevormen ‘vrolijk’ stemmen, zoals Sjoerd gelijks een tekst, dit tegenstelzelfsnu?” een vraag nogalik. hypocriete taal- is af. Bemilie…”, begint Karel. van grijp je haar nu?” nu de Volkskrant, Soeters’ casino met zijn nepvlaggen en klucht geworden n het ling tot de meeste (meesten?) „En daar praat ik ook nooit over”, val ik Martha houdt haar hoofd schuin. golvende dak in Zandvoort. Een somber de deelnemers. een van de organisatoren, zelf een wolhem in de rede. „Nee”, zegt ze. gebouw is ook mogelijk, zoals de Beurs andere spelling hanteert (die van Bovendien waren er fouten bij wil niet over jezelf praten, jij „Een componist begrijpt van Berlage in Amsterdam, al zal het nooit die nog„O, langjijzullen terugkomen het Witte Boekje) dan de juryzijn van meloschrijft er gewoon een boek over”, grindieën ook niet?” vraag ik retorisch.

Berlages bedoeling zijn geweest om de het toch Dictee. in nare dromen, waarin vergeten „Hij schrijft ze overwegingen gewoon op. Het is toch nikt Martha. voorbijgangers op het Damrak droevig te schoolmeesters de sardonische geAllemaal waar ik niet moeilijk jouw gisteravond vriendin te niet begrijpen?

Ze het. Niet zeuren – schrijven. maken. Maar meer dan zulke fundamenJan Wolkers mee daante Zo vanisPhilip Freriks hebben tele gevoelens weet architectuur niet op te wilde lastig vallen (lastigvallen?). aangenomen. ‘Gedweeë’ schreef ik roepen: een mild ironisch gebouw is onOver zijn graf heen kon hij ons nog met een trema op de voorlaatste denkbaar. eenmaal toespreken – en dat moest ‘e’, ‘brijige’ kreeg een overbodige Postmodernisten waren niet de eersten hem vooral niet belet worden. trema op de ‘i’ en ‘van jongs af aan’ breide (breidde?) ik onnodig die architectuur als een taal beschouwden.

Sterker nog, voor ik besefte wat er Al in de achttiende eeuw streefden Franse precies met me gebeurde, had ik aan elkaar. architecten naar een ‘architecture parlanpen en papier gepakt en schreef ik Voorlopig doe ik niet meer mee te’, sprekende architectuur. Zo ontwierp aan dit scurriele (?) tv-programma. in opperste concentratie mee.

Claude-Nicolas Ledoux een bordeel met een plattegrond in de vorm van een lid en twee ballen. Het idee dat architectuur een rijk vocabulaire had, vond in de jaren twintig van de 20ste eeuw veel aanhang onder Russische ‘rationalisten’ als Nikolaj Boven de Roesakov-club van Konstantin Melnikov uit 1927 in Moskou en onder de CiLadovski. Zij wilden door uitgebreid on- neMec van bureau DP6 langs de A1 bij Ede in 2001. Foto’s Bernd Hasselblatt derzoek naar de effecten van vormen, kleuren, materialen en ruimtes op het ge- Sinds de club is gebouwd, betekent een Schouwburgplein in Rotterdam een Melmoed van proefpersonen, een soort woor- hoekige uitstulping in een gebouw dat het nikov-bult. denboek van de architectuur maken. een auditorium omvat. De Roesakov-club Maar de nauwste Nederlandse verwant De verjaardag van mijn vrouw vievoor nog een keer. Zodra het Met dit woordenboek is het nooit wat heeft er zelfs drie. Ze fungeren als balkons van de Roesakov-club is toch CineMec, een ren we in Disneyland Parijs. Mijn treintje de tunnel ingaat, zet ze geworden; de effecten bleken te zeer uit- van de grote theaterzaal en kunnen door door DP6 ontworpen bioscoop met acht kinderen en ik zijn dol op achtbahet op een gillen dat pas eindigt een te lopen. Maar volgens Charles Jencks schuifwanden worden veranderd in drie zalen pal langs de A1 bij de afslag Ede. De nen en avontuurlijke attracties, als het treintje stilstaat. „Tjonge, in zijn Language of Post-Modern Architecture afzonderlijke auditoria. zalen zijn ondergebracht in drie grote maar mijn vrouw houdt meer van wat moest jij schreeuwen, zeg!”, heeft de Russische ‘rationalist’ Konstantin Ook op verschillende plekken in Neder- knalrode bulten die uit het gras van de ge- spookhuizen en boottochtjes. Big zeg ik. „Ja!”, antwoordt ze buiten Melnikov met zijn Roesakov-arbeiders- land zijn gebouwen met Melnikovs bulten luidswal steken. Vanaf de snelweg gezien Thunder Mountain vinden we adem, „en het was niet gefaket!’ club in Moskou uit 1927 de architectuur opgedoken. Zo kreeg ruim tien jaar gele- is het alsof een rood geschilderde Roesa- spannend maar mild en het lukt wel het woord ‘auditorium’ gegeven. den Koen van Velsens bioscoop op het kov-club in het talud is ingegraven. ons mijn vrouw mee te krijgen Benno Gerritse

u itgevoerd door orkestleden en h et pian odu o Wyn ek e Jor d an s en

salon s die in Wen en h on derd jaar geleden m u sici, com pon isten en

de IJ-Salon . Een serie van vier con certen n aar h et voorbeeld van de

Schrijfles Nauwe verwanten Naam Kaar t en b est ellen . U ku n t kaarten à �15,- (in cl. program m a en twee dran kjes) Dag Frits Abrahams

n em en wij n iet teru g. De aan biedin g geldt zolan g de voorraad strekt.

H et Mu ziekgebou w aan ’t IJ presen teert een n ieu w in itiatief:

gedich ten in h et Du its en in h et Nederlan ds.

NRC H an d elsb lad , afd elin g Lezer sSer vice, Post b u s 8701, 3009 AS Rot t er d am .

nr c h and

Serie van 4 con cert en m et exclu sieve in leid in g voor abon n ees op zaterdag 23 septem ber 2006

Donderdag 20 december 2007

Dicteekan het niet Melnikovs bulten in het rood Karel

lijk

een de lling kmeert

Mad Dog an d Glor y - Joh n McNau gh t on (VS 1993) In t elligen t e, on con ven t ion ele kom ed ie van Joh n McNau gh t on (H en r y: Por t r ait of a Ser ial Killer, 1986) over de tim ide politiefotograaf Wayn e (Robert De Niro), die n a een on verwach t h eldh aftige reddingsactie van een dankbare gangster (een droogkom ische Bill Murray) een ongebruikelijk ‘cadeautje’ krijgt: de onzekere, enigszins neurotische Glory (Uma Thurman) komt ‘Mad Dog’Wayne een weekje verwen n en . Scen arist Rich ard Price cop rod u ceerd e m et Martin Scorsese.

Bijdragen va www.nrc.nl/ gels van de ik

proef de sfeer van de Ween se Mu zieksalon

Ragin g Bu ll en Mad Dog an d Glory in Film m u seu m Cin eram a

Ragin g Bu ll - Mar t in Scor sese (VS 1980) Na h et sen tim en tele Rock y (1976) was Martin Scorseses rau we verfilm in g van h et leven sverh aal van d e legen d arisch e bokser Jake La Mot t a even sch rikken . Blin d e am bit ie, n aijver en een overkill aan t est ost eron lagen t en gron d slag aan La Mot t a’s carrière (wereldkam pioen m idden gewich t 1949, één keer Su gar Ray Robin son verslagen ). De Niro, die in de beste m eth od actin gtraditie dertig kilo (!) aan kwam voor de rol, zet La Motta n eer als een n iet al t e sym p at h ieke figu u r en geeft in zich t in d e p sych e bereiken . Zijn vertolkin g van ‘Th e Bron x Bu ll’ leverde h em een (tweede) Oscar op.

Fra nk d e

De aan biedin gen exclu sief voor abon n ees

Film m atin ee Robert de Niro

of de In de architectuur wordt –ags de bij een botsing van achteren. Of een originaliteit geprezen. Daarom elke zitpositie een altijd perfect valt het opdie als gebouwen op tien Geen elk zicht biedt. wordt het elkaar lijken.Soms In deze eur-

Soms ga ik wandelen in het park.

En daar zag ik gisteren een leuke vrouw met een hond wandelen. „Wat een leuke hond”, zei ik. „Ja, he?” zei ze „En hij is heel gehoorzaam!” „Kan hij ook kunstjes?” vroeg ik. „Ja, hoor.” Ze zei: „Ga zitten, ga

De haai: popcentrum MEZZ in Breda, ontworpen door Erick van Egeraat. (Foto’s Herman Buizerd)

De aan biedin gen exclu sief voor abon n ees

Pr ogr am m a • in leidin g Bian ca Stigter; • Raging Bull (Martin Scorsese) Engels gesproken, Nederlands ondertiteld, 129 m inuten, n ieu we kopie, kleu r en zwart-wit • pau ze; • Mad Dog and Glory (Joh n McNau gh ton ) En gels gesproken , Nederlan ds, on dertiteld 97 m in u ten , kleu r

zitten!” De Ik appla hij nog mee „Ga doo gen!” zei ze de hond gin „Ha!” ze het liefst, d „Lul!” be door.

IK@NRC.NL

Ki rste n Dorre sti j n

Aan van g 13.00 u u r, ein de ca. 18.00 u u r.

Zaal open 12.30 u u r.

Het blijft een grote handicap voor het Nederlands elftal dat onze beste speler niet meer zelf kan meedoen. Hij is er te oud voor geworden. Nu zou hij net als andere oud-spelers de anonimiteit kunnen opzoeken, maar dat ligt niet in zijn aard. Hij wil aan de touwtjes blijven trekken. Daarom treedt hij ook bij het WK in Duitsland weer op als schaduwbondscoach, schaduwspeler en schaduwcommentator. Niemand kan om hem heen. Wie in het Nederlandse voetbal wil slagen, kan niet buiten de zegen van Johan Cruijff.

Gisteravond, na de wedstrijd tegen Argentinië, kregen we een perfecte demonstratie van Cruijffs invloed. In de catacomben namen de spelers Boulahrouz en De Cler plaats aan de tafel van interviewer Jack van Gelder. Terstond werd er doorgeschakeld naar de nok van het stadion, waar Cruijff het woord kreeg van presentator Tom Egbers. Wilde hij de jongens beneden maar even een rapportcijfer geven, terwijl ze konden meeluisteren?

Nou, rapportcijfers, daar hield Cruijff niet van, maar een beoordeling wilde hij best geven. „Boulahrouz was de beste man van het veld, hij speelde de bal maar twee keer fout af.” En De Cler? „Hij heeft het ook goed gedaan, speelde een volwaardige partij.” Nadat Cruijff nog wat bemoedigende aaitjes, gemengd met kritisch-positieve ondertoontjes, had gegeven, gingen we weer terug naar de jongens in de kelder van Van Gelder. „Wat zag ik nou, Khalid”, zei Van Gelder, „je werd er een beetje verlegen van toen Johan dat allemaal zei.”

Canis vulgaris

Abon n ee Extra

igste Nauwe auto in verwanten z’n klasse.

Zo verschenen een paar jaar geleden op twee verschillende plekken in Nederland twee blobs die sprekend op elkaar leken.

De ene is een popzaal met de naam MEZZ en staat in Breda, de andere herbergt een multimediazaal van het Openluchtmuseum in Arnhem. Allebei gebouwen doen denken aan reusachtige zwerfkeien. Maar wie goed kijkt, ziet toch verschillen. Zo heeft de kei in Breda een kekke punt, en die in Arnhem niet. Ook heeft de Bredase blob een paar spleten die doen denken aan de kieuwen van een haai. Hierdoor heeft de MEZZ-zaal iets dynamisch en zelfs agressiefs, terwijl de bolle rondingen de zaal van het openluchtmuseum iets moederlijks geven. Maar misschien zijn deze kwalificaties te veel ingegeven door wetenschap over de architecten van de twee blobs. De haai van Breda is ontworpen door Erick van Egeraat, de moeder in Arnhem door Francine Houben.

Vroeger waren zij een echtpaar en allebei lid van het Delftse architectenbureau Mecanoo.

achter me: „Meisje, meisje, wacht even...”

Een medewerker van de avondwinkel rent naar me toe. „Ik weet ook niet wat het is”, stamelt hij, „maar iedere keer als jij binnenkomt, slaat mijn hart op hol en gaan mijn handen trillen.” Als bewijs toont hij zijn handen, waaraan in het donker niets te zien is. „O”, zeg ik beduusd. En terwijl ik wegfiets: „Dan heb je maar geluk dat ik zoveel rook!”

Op zat erd ag 8 ju li aan st aan d e organ iseren h et Film m u seu m en NRC H an d elsblad een film m at in ee voor abon n ees van d eze kran t . Op h et p rogram m a st aan Raging Bull en Mad Dog and Glory m et Robert d e Niro in de h oofdrol. Bian ca Stigter (redacteu r NRC h an delsblad) leid t h et p rogram m a in . Aan leid in g voor d eze m id d ag is h et ret rosp ect ief van Robert d e Niro d at h et Film m u seu m presen teert van 29 ju n i tot en m et 30 au gu stu s.

U bent welkom in Film m useum Cineram a (Am sterdam ).

Khalid k kig voor zic hij straks n van meneer dan voor m wilde hij m naar zijn pa vertellen w voor mooie gezegd.

Toen Van naar hun h stuurd, nam tafel plaats zeggen, Joh stak van wa Marco van hij zal nooi zeggend te als tegen ee gever. In de kent ook Va Mijn voo elke wedstr coach, één v de tv-studio om diens o het Cruijff volstaan m omlaag of o stige wanp zijn voetba Egbers. Van Maar me oordeel im verstaande teren herha Vaart en Sn veld zo goe Van Basten pen, zou da kunnen bet mel, aan wi een grote h Basten altij spreekt, is a voor hem.)

Helaas k gal niet van moet naar d heid van zi het zonder

Frits Abrahams

Door Be rna rd Hul sma n Zeg nooit tegen een computerarchitect dat hij blobs maakt. Blob vindt hij een ongepast, smerig woord – en dat is het ook.

Blob lijkt op plop, het geluid van een fles die wordt ontkurkt, en doet ook denken aan de afgrijselijke Belgische kinderkabouter Plop die steeds ‘plopperdeplopperplop’ zegt. De klank van ‘blob’ suggereert iets vormeloos, een kwallige substantie die ergens is neergekwakt.

Toch is er nog geen beter of korter woord verzonnen voor de gebouwen vol bollingen en krommingen die computerarchitecten ontwerpen en bouwen – dit laatste overigens niet al te vaak, want ondanks de voortschrijdende bouwtechniek zijn ze nog altijd duur om te maken.

Architecten dromen al lang van kromlijnige architectuur die eerder op planten en dieren lijkt dan op gebouwen. De Duitse expressionist Herman Finsterlin tekende er bijna een eeuw geleden bijvoorbeeld vele tientallen. Maar hij had niet de illusie dat zijn ontwerpen zouden worden gerealiseerd. Alleen al het gedetailleerd uittekenen, zodat bouwvakkers ze in steen, glas en beton zouden kunnen uitvoeren, was een monnikenwerk waaraan Finsterlin niet eens begon. Maar de computer heeft het maken van bouwtekeningen voor alzijdig gekromde gebouwen aanzienlijk vereenvoudigd. Bovendien kan de computer nu worden aangesloten op bijvoorbeeld snijmachines, zodat het vervaardigen van de verschillende bouwonderdelen ook minder arbeidsintensief is.

De mogelijkheden van de architectuur zijn, kortom, dankzij de computers onein-

www.altijdverder.nl

wereld zo niet in elkaar zit.

dag

De beste

In de architectuur wordt originaliteit hogelijk op prijs gesteld. Daarom valt het des te meer op als gebouwen op elkaar lijken. Vandaag, als vierde in een serie, een blob in Breda en een blob in Arnhem.

U krijgt u w abon n em en t tijdig toegezon den . Een m aal bestelde abon n em en tenge n em en wij Een m alige adm in istratiekosten Dit zijn de gouden jon wensdroom waarin ik, spelend van �4,50 n iet teru g. De aan biedin g geldt zolan g de voorraad strekt.

Naam

Voor let t er s

Ad r es

H u isn u m m er

Post cod e/Plaat s E-m ail Telefoon over d ag

’s avon d s

Boven het Hammiche en Erkoçu-ontwerp; onder die van Moisej Ginzboerg uit 1932.

regerings- en parlementsgebouw van het communistische Rusland moest worden, was een combinatie van een grote, glazen koepel en enkele lage, rechthoekige volumes. Het is overigens bijna zeker dat de overeenkomst tussen beide gebouwen toevallig is. De twee Memar.dutch-architecten zijn vermoedelijk te jong om Ginzboergs Paleis der Sovjets te kennen. De tijd dat Russische constructivistische architectuur in de mode was en bouwkundestudenten en masse naar Moskou gingen om daar de constructivistische resten te bezoeken, ligt al een jaar of vijfentwintig achter ons.

Ook wat opvattingen betreft zijn Ginzboerg en het duo Hammiche en Erkoçu verwanten. Allemaal geloven ze dat gebouwen de wereld kunnen verbeteren. Als overtuigd constructivist vond Ginzboerg dat gebouwen ‘sociale condensatoren’ moesten zijn en het ontstaan van de ‘nieuwe mens’ in het communistische Rusland bevorderen. De architecten Hammiche en Erkoçu zien in hun poldermoskee een integratiemachine die de komst van de nieuwe, multiculturele mens naderbij brengt.

Net als Ginzboergs Paleis der Sovjets is de poldermoskee ongebouwd gebleven.

Maar terwijl het nu zeker is dat er nooit meer een Paleis der Sovjets zal worden gebouwd, leeft de poldermoskee voort. Een paar maanden geleden werd zelfs bekend dat de eerste poldermoskee in Amsterdam zou komen, in een bestaand kantoorgebouw in Slotervaart. Volgens de initiatiefnemer Mohammed Cheppih (31), een vroegere radicale moslim die het licht van de integratie heeft gezien, moet dit een moskee worden waar iedereen, gelovigen en niet-gelovigen, zich thuis voelt. Vrouwen en mannen zullen er bidden in één ruimte en imams gaan prediken in het Nederlands.

In sommige artikelen in de pers werd Cheppih de ‘geestelijke vader’ van de poldermoskee genoemd. Dat is hij natuurlijk niet. Vijf jaar geleden al, toen Cheppih nog als woordvoerder van Arabisch Europese Liga tekeerging tegen de gedwongen assimilatie van moslims in Nederland, kwamen Hammiche en Erkoçu al met een poldermoskee. En die was nog veel ambitieuzer dan die van Cheppih.

wie ik in mijn dromen in een voetbalelftal van hoogst beTot aal Van der Sar was een soo gaafde, alleraardigste leeftijdgebroer, die noten,mals telkens /v rechtsbuiten Ik verleen een éénm alige m het achtiging aan het Mu ziekmij geb ouextra w aan ’tvaa IJ o knipoog de bal toewier winnende doelpunt scoorde. schrijven van m ijn bank-We of girorekening: vonden elkaar allemaal even symsloeg zijn arm om me h van mijn doelpunten w pathiek en we vochten als leeukeurd en Van Bronckh wen. Onze leider was een zachtum en in liefdevol g op de bran zinnige, maarDat vastberaden man.H an d t ekme getorpedeerd was door Wie had kunnen denken Muziekgebouw aan ’tdat IJ zal die uw gegevens alleen gebruiken voor deze serie (wij hadden, achteraf b droom vijftig jaar later alsnog zou genlijk een nogal hom uitkomen? Ik speel weliswaar zelf elftal). niet meer mee, maar ik mag wel Helaas moet ik nu to toekijken. Is het een wonder dat ik gaan op enkele twijfelg me af en toe als ik naar het Nederlands elftal kijk in mijn arm knijp Boulahrouz straalt i voor Geert Wilders, Ri om te controleren of het wel alleen Gregorius Nekscho maal klopt? zelfs iets onheilspellen Per slot van rekening ben ik reprezou plotseling kunnen sentant van een voetbalgeneratie ren in het soort woede die zwaar getraumatiseerd is door altijd veel frustratie he twee verloren WK-finales en vaak len. Van der Vaart en D zeer teleurstellend gedrag van de in de kern aardige men vedetten, of het nu om Johan Cruijff ging die weer eens bedankze lijken me beïnvloed kwaadaardige naturen te voor de eer, of om Edgar Davids Komen we bij de éch die vond dat de coach niet langer groep: Sneijder, Van N zijn hoofd in de reet van een of anVan Persie. dere speler moest stoppen.

De oogopslag van Sn De sfeer in en rond het elftal is gint nu al elke dag een nu zo onwerkelijk goed dat het roganter en dus Ajaxac bijna beklemmend begint te worworden. Van Marwijk, den. Het lijkt wel de zomerweek op Almere-strand voor Libelle-leze- van Van Basten, is gew (vooral als hij zijn scho ressen. Hoe lang kan dat nog zo Bommel terughaalt).V doorgaan? Lang genoeg om Euroaardig voor Van Basten pees kampioen te worden? hem als vondeling van Ik wil best geloven dat door een van het weeshuis heeft wonderbaarlijke samenloop van maar hij heeft een mee omstandigheden de beste voetbalhunkering naar erkenn lers van Nederland ook de aardighem te vaak als invalle ste jongens van Nederland zijn, speelt met vuur. En die maar ik ken de mensheid inmiddels goed genoeg om te weten dat Nistelrooij smeult een complex dat plotseling er altijd boosaardige uitzonderinbenzinebom het hele s gen bij zijn die hun kans afwachin de as kan zetten. ten.

Maar tegen de Zwed Wie kunnen dat zijn?

Russen moeten we het Om me tot het basiselftal te benen redden. perken: Van der Sar, Mathijsen,

Ik@nrc.nl

Barbecue Op een mooie zondagmiddag zitten we met een bevriend stel in de tuin. De buren van twee huizen verderop hebben de complete rugbyvereniging uitgenodigd voor een barbecue. Als om acht uur ’s avonds onze bel gaat, zitten we al uren in de barbecuegeuren en -geluiden. Ik doe open. Een meisje zegt dat ze voor de barbecue komt.

„Die is twee deuren zeg ik. Ze kijkt me verb „Dit is toch nummer 1 „Ja, maar hier is gee cue”, herhaal ik licht g „Je moet bij de buren z Dan komt mijn man lopen met de barbecue Marktplaats hebben ge

Tefke van Dijk

unde doet slag van n nde’.

daan. Ze is pas drie maanden aan het werk, maar nu al getipt als kanshebber voor de opleidingsplek van september. Van elke patiënt die ze vannacht gezien heeft, heeft ze een samenvatting op sheet gezet. „Omdat we twijfelden over het antibioticum, heb ik vanochtend nog even een PICO verricht over dit onderwerp”, besluit oende zaalarts ze de presentatie van haar laatste patiënt. tafel voor zich, En terwijl ze met een klikje haar powerdeur. Op het pointpresentatie opent, waait een gelicht een sheet mengde zucht van vermoeidheid (kinderkeek een beetje ongelukvannacht. artsen) en jaloezie (de rest) door de zaal. ch.de Hijafdeling vroeg zich afDe of PICO (Patient Intervention Compaan nog een snoepje kreeg et academisch rison Outcome) is het paradepaardje van r Cruijff hoe hij ets op de en overdedaar kindergeneeskunde: dé bron van ‘evimoest bedanken. en. Hier geen Liever dence based medicine’ en hét wapen in de meteen naar en huis toe, tjes schots strijd tegen artsen die er hun eigen beleid appa en mamma, om or toeval inge- op natehouden. Een PICO houdt in dat je de wat de meester klassen’.

Voor- allemaal resultaten van alle relevante onderzoeken e dingen over hem ophad een bepaald gebied naast elkaar zet.

Aan de hand daarvan kies je samen voor de n Gelder de jongens beste behandelmethode en legt die vast in honk had terugge-een protocol.

Onderzoek na onderzoek flitst op het m de bondscoach aan de voorbij. De zaal staart erMs.A„Wat NS wil je tegenprojectiescherm hem met knipperende ogen. Tot er een inhan”, zei Egbers. naar Cruijff drukwekkende lijst referenties verschijnt. al. En hoe eigenzinnig „Dat was het. Vragen?”

Basten ook mag zijn, In de gespannen stilte die volgt, bespied it zo minzaam-weinigik aandachtig het achterhoofd van De egen Cruijff optreden nderartsen ge- verslagBree. Zou hij onder de indruk zijn? en willekeurige „Weet je zeker dat dit álle onderzoeken evakantiefoto’s schaduw van het genie hter zittenzijn de plaats. over dit onderwerp waren?” klinkt het uitan Basten in opleiding eindelijk. orstel is dat voortaan na Ze aarzelt. „Ehh. Nou ik heb op nrijd metalle eenspelers, zelf- plus pubmed de gezocht op...” „Dat vroeg ik niet. achterover: wij Ik vraag of je zéker weet dit álle relevante voor één aan Cruijff in t-in-opleiding onderzoeken zijn. Dat is immers de vooro worden hun ogen voorgeleid on- waarde voor een PICO.” oordeel te naar vernemen.Verward Als iescherm plukt ze aan haar stethoscoop. te veel wordt, hijze ja zegt, kun je er de donder op zegaanslag om zo kan Als met een king te simpele maken duim gen, dat hij net dát ene onderzoek aanomhoog.

Na een te ern-dat ze níet genoemd heeft. „Ehh... ing in leidt. haalt, prestatie moet speler n, nerveus op eenZo’n beetje zeker. Ik bedoel: vrij zeker.” alschoenen inleveren „Dusbijniet 100 procent?” „Nee, niet 100 ngaat Gelder telt de veters. open. Als procent.” „Herhaal je presentatie dan als eestal zal Cruijff ssor dokter De zijn je wél zeker bent, in plaats van ons te vermpliciet, voor de goede aar voren.

We moeien met je ‘beetje zeker’. We hebben er, vellen. Zo zei hij gis-te doen vandaag.” En hij staat op en meer aaldelijk der de deur uit. haar bestdat ge-Van loopt neijder op het middened waren geweest. Als n deze hint heeft begreat wel eens het einde tekenen voor Van Bomie Cruijff nu eenmaal hekel heeft. (Dat Van jd van ‘Bommel’ al een slecht voorteken

e

kan Cruijff tegen Portun de partij zijn. Hij de huwelijksplechtigijn zoon. Hoe redden we r hem?

e hond ging braaf zitten. audisseerde. „Wat kan er?” od liggen, ga dood lige dwingend. Inderdaad, ng als dood liggen. ei ik. „Zo zie ik ze toch dood!” eet ze me toe en liep snel

originaliteit hogelijk op prijs gesteld. Daarom valt het des te meer op als gebouwen op elkaar lijken. Vandaag, als vijfde in een serie, het Mercedes-Benz Museum en een ontwerp van Gianni Cito.

Door Be rna rd Hul sma n Er zit weinig vooruitgang in de bouw, zo blijkt uit de foto’s van het nieuwe, door Ben van Berkels UN Studio ontworpen Mercedes-Benz Museum in aanbouw in Stuttgart. De foto’s in het onlangs verschenen boek UN Studio. Design Modelslaten een orgie zien van houten bekistingen, staaldraad en andere bouwmaterialen die nodig waren om dit hypercomplexe, 150 miljoen euro kostende gebouw te maken.

Op de bouwplaats van het Pantheon in Rome zal het er in de eerste eeuw na Christus niet veel anders hebben uitgezien; de beroemde betonnen koepel van dit gebouw werd in vergelijkbare houten bekistingen gegoten. Hetzelfde geldt voor Frank Lloyd Wrights Guggenheim Museum in New York uit de jaren vijftig, om maar eens een ander rond betonnen gebouw te noemen.

Dit laatste gebouw is in verschillende artikelen nu al een paar keer genoemd als het gebouw waar het ronduit spectaculaire Mercedes-Benz Museum wel iets van

NAUWE VERWANTEN weg heeft. Het is inderdaad niet moeilijk om een paar gelijkenissen tussen beide gebouwen vast te stellen. Zo is het opvallendste bouwdeel van het Guggenheim Museum een uitkragende cilinder, terwijl het Mercedes-Benz Museum weliswaar niet echt rond is, maar door zijn drie ronde hoeken wel een rond voorkomen heeft.

En zowel het Guggenheim Museum als het nieuwe Mercedes-Benz Museum heeft spiraalvormige hellingbanen die in het eerste geval de bezoekers langs kunstwerken leiden en in het tweede geval langs allerlei verschillende ruimtes waar onder meer Mercedessen staan opgesteld.

Toch zijn de gelijkenissen niet treffend.

De gevels van het Mercedes-Benz Museum lijken bijvoorbeeld nauwelijks op die van het Guggenheim. En ook het gebruik van hellingbanen is in beide gebouwen uiteindelijk zo verschillend, dat het Guggenheim Museum geen weerlegging is van Van Berkels bewering dat het bij het Mercedes-Benz Museum om een ‘nieuwe typologie’ gaat.

Nee, veel nauwer verwant is het Mercedes-Benz Museum met het ontwerp waarmee Gianni Cito de Prix de Rome won in 2001, een jaar voordat Ben van Berkels ontwerp voor het Mercedes-Benz Museum werd bekroond. Evenals de andere deelnemers aan de Prix de Rome had Cito, die nu lid is van Blue Architects, de opdracht gekregen om een ontwerp te maken voor het hergebruik van van een in on-

spraken van Seneca, die benadrukte dat is de chronologie die telt. iemands allerlaatste dag de belangrijkste Voor Blair kwam Noord-Ierland na is, en van Ovidius, die vond dat men ook Irak, Paisley wil op zijn oude dag vreedde begrafenis nog achter de rug moet hebzaam het leiderschap delen met wie hij ben om een correcte balans te kunnen optrachtte uit te roeien. maken.

Chiracs feestelijke opening van een muEigenlijk is het indrukwekkend hoeseum voor Afrikaanse en Aziatische kunst veel waarde wij mensen hechten aan chrohad jaren na zijn kernproeven op Munologie. Omdat wij geboren worden en ruroa plaats. Wil men de critici postuum sterven, en de tijd bijhouden, geeft wat milder stemmen, dan doet men er goed het laatst wordt ervaren meestal de dooraan zijn heengaan van een happy end te slag. Zo kan intens geluk, wanneer het voorzien. wordt opgevolgd door verdriet, enkel nog „God heeft de dingen geregeld zoals als gemis voortbestaan, als een verster- Danhet Hem in mijn tijd Furieus was de vorstin.

Vloekend kijkt erbehaagde: gelukkig welnu, alleen nog de drie Een afschuwelijkste en tierend schreeuwde ze zich afeenhebben select clubje. heel select mensen diezelfs. ik hebIkmeegemaakt tijdens gelopen donderdag door haar vaclubje ben moe. Ik ben on- hun werkelijk afschrikwekkend leven – eerloze fikantieverblijf. bedaarlijk moe. De Deventer guren – een dood gehad, die „Dus nou moet ik eerst weer moordzaak, de harmonieuze pedopartij, Uruzalle opzichten vlekkeloos verliep”, lemet Lex, Max en de kleintjes posegan,inKluun, de hooligans, het kan we verder in Montaignes zestienderen voor de roddelfotografen om me zen allemaal gestolen worden. Ik essay, datmeer boeitzien. omdat de randdebielen en de bejaarden kaneeuwse geen inwoner Alshet de wereldmijn tracht te ordenendenk terwijl het uit wantevreden te stellen en dan mag ik ik aan onderdanen dan terugvliegen om met Balkenende zie hoop ik eengeschreven brullende moet meutezijn. in het kingIII van verdriet.

DeVieze neiging vanmannen velen ommet luidop over de opdat de foto te gaan. Ik word nu al oranje. vette Nog steeds bepaalt de gefantaseerde hun gewenste sterfbedscène misselijk als ik aan ze denk. De eendoor Volendammer mutsje op, krij- te mijsterfbedscène inZalm, grote mate het menselij- sende meren – berustend, schater van die chagrijnige bouwvakkers metoud, een verlicht, oran- in het ke doen laten.

Mensen hoeven niet in je bh. bijzijn van de kleinkinderen – deel ik niet. kop en van Rita, dat gereformeerd Ik schaam me dood voor het zuinige vagevuurmondje te geloven de behoefte Devolk. laatste dag lijkt mij net een vanom Donner, dat temijn Collega’s belden met deuitgelezen tonen aan rechtzettingen, moment voor zo dame om zich in al ziekenfondsgebit van verzoeningen Remkes en vraag of het echt erg Fortuna is met ons en het van latente wensen wan- land? haar banaliteit manifesteren. datuitvoeren verschrikkelijk onderdanige Albert van teBelgië schoot Zij kan neertoontje zij het van finale dan niet louter ons tijdens vloekend JP.uur, Ik gaalnu alweer gru- inspontaan in deonze lachlaatste toen uren hij me overpeinzingen, naderen. De laat- zag.een kleine teen laten breken tegen de wen als ik aanvoelen ze denk.

Geen welkomstlach.

Nee, een ste kans om tot een glorieuze, rand vanuitlachlach. het bed. Of Bood ons laten Het enige voordeel van edelmoedizo’n val regelrechte daarbeslissen ge en herinnering een boek te lezen geen zak aan is bewonderenswaardige dat ik Ruud weer even zag.

Heerlater zijn excuses nogwaar voorwe aan. te transformeren dient zich aan. per- Ikblijken te vinden. een rotopmerlijk om die ouwe Roomse gekHet weer heb gezegd dat Of hetons niet gaf. soonlijke levensverhaal om Wat een laten maken wijhet niet eens meeneven op het paleis tevraagt hebben.

Hetking kwam door de valdie van kahappy den, iemand we voetliefhebben, eenend. man. Toen hij wegging keken binet en tegen het gedrag vandie onze Ook zijn of aanerde tijd onderhewaardoor wehij. onze minuten vullen we carrières samen even niemand op ballers, vertelde Iklaatste heb gezegd vig.de Het laatste kunstwerk, laatste vraag waarom we doen. nu zoiets raars gang stond en ja hoorde toen deedon- dat met ik erdeook niks aan kon derhandeling telt. week Tony Juan zeiden, uitgerekend die persoon. hij het weer.

EnIn hijde kan hetdat als geen van Spanje stuurdetegen een smsBlair een historische (en weliswaar En in hoeverreEn: hebben dementen kans ander.

Hoe hij het doet doet lang hij je. Keep smiling.

‘What’s a voorbereide) Noord-Ierland op een als ervaren afsluiter? het, maarregering hij doetin het heerlijk. Ik wuppie?’.

En mooi dan natuurlijk nog Dat zij helpt hij de politiek. het van de ervaren chronologie zijn bevrijd, zalinstalleren, nooit een verlaat aanklacht indienen! ergste van deze week: Jan HetEen heeftzachte iets vansiddering de ontroerende en erg Blokker dat hun voorstelling gewenst einging door weggepest bij van de een Volkstreffend afscheidsbrief de is vernietigd, maakt de willekeur momijn geformuleerde lijf. Zelfs mijn kapsel knetterkrant. van de eenweer zelfmoordenaar, het document gelijk even. Mag gerust stellen Niet te gewoon geloven.nog Paaroncontroleerbaarder. weken gedat dat iedereen moetben confronteren met het leden Nee, in Volkskrant dat happyeen endbijlage heb ik niet zo ik jaloers op Ria. Wat heb had de eigen ik misplaatste hem gemist.onbegrip tegenover een metveel op vertrouwen. de cover de mededeling Maar goed: ik ga even heen en dat Hans Wiegel verliefd was. De weer en dan is het echt vakantie.

Story bij de ooit zo linkse VolksZondag met de kinderen en de bukrant. En dan nog geen drie weken ren finale kijken en dan is dat gelater dit. Jan Blokker weg. Foutje lukkig ook weer klaar. Weg met van de redactie. Hoofdredacteur dat voetbal. Ik kan geen Barend, Broertjes geeft zijn blunder toe.

Van Dorp, Mulder of Van Gelder Neem ontslag man. Wordt ergens meer zien. En hun gasten ben ik bondscoach. Ga ramen lappen in helemaal beu. Wie heeft er niet aan Madurodam. Maar je kan Jan een van die tafels zitten kwaken Blokker toch niet laten gaan. Van over de wissels van de bondscoach, mij mag hij op Soestdijk wonen”.

Het Mercedes-Benz Museum van Ben Berkel (boven, uit: ‘UN Studio. Design models’, de brief van Davids, het missen van Toen pakte ze de telefoon en Thames & Hudson) en het winnende Prix de Rome-ontwerp van Gianni Cito (onder). sprak streng: „Ik kom niet. KabiHuntelaar, de kaarten van Ivanov, net gewoon naar binnen laten bruik geraakte suikerfabriek in Halfweg. vorm en de delirische, labyrintische route de sympathie van de moffen, de gaan, glaasje bubbels geven en een Opvallendste onderdeel hiervan zijn twee van hellingbanen die er doorheen draait, schwalbe van de corrupte Italiahalf uur later afvoeren. Gewoon grote betonnen cilinders die eens als silo’s is het Mercedes-Benz Museum nóg com- nen, de moordaanslag van Bouhlazeggen dat we dit jaar geen bordienden. In zijn winnende ontwerp voor plexer dan Cito’s Prix de Rome-ontwerp. rouz? Wie zat er niet? Dat toontje desfoto doen!” een cultuurfabriek had Cito van de twee Het museum is geleerd, chic en bovenal van die soapacteurs, de humor van Daarna scheurde ze de zomeroude cilinders en een nieuwe, derde cilin- een rijk familielid van Cito’s ontwerp dat de cabaretiers, de serieuze blik van jurk van haar lijf, rende naar het der het hart gemaakt van een gebouw met het niet verder schopte dan maquette. de analytici! Waarom? Waarom die zwembad en maakte in haar schitronde uiteindes. Binnen leiden twee spi- Maar vooral de maquette laat een nóg tref- blik? Waarom praten alsof het echt terende lingerie een voor Amalia raalvormige hellingbanen langs de ver- fender gelijkenis zien dan die tussen de in- ergens over gaat. We hebben het onvergetelijk bommetje! Heerlijk! schillende ruimtes in het gebouw. terieurs: als Cito’s ontwerp was uitge- over voetbal! Proberen de bal in Wat een lieve oma.

In Van Berkels Mercedes-Benz Museum voerd, was het een soortgelijk groot meta- een netje te krijgen!

Ben zo blij dat het allemaal weer liggen, anders dan in Cito’s ontwerp, de lig object met ronde hoeken en spleetvorYoup va n ’t He k drie cirkels niet naast elkaar, maar vormen mige openingen geworden als het een paar jaar naar Talpa verdwijnt. ze een klaverblad. Door zijn klaverblad- Mercedes-Benz Museum nu is.

5

De Tsjechen zijn na de Duitsers het zwaarlijvigste volk van Europa, las ik in de Prager Zeitung, ‘das Wochenjournal aus der Mitte Europas’.

Ik kan niet zeggen dat dit nieuws als een bom bij mij insloeg na mijn ervaringen met de Tsjechische keuken. Het eten was aan de vette kant, met stevige lappen vlees en veel Knödel. Een extra verzwarende omstandigheid is het bier, dat er litersgewijs bij gedronken wordt. Je doet er goed aan bij je bestelling duidelijk te maken dat je aan een klein biertje voldoende hebt – dat is daar nog altijd meer dan bij ons.

Wat mij meer bevreemdde, was de manier waarop je in restaurants en cafés door het bedienend personeel werd behandeld. Heel voorkomend, vooral als je binnenkomt, een plek zoekt en je bestelling doet. Maar daarna is het oppassen geblazen. Je hebt je bord nog maar nauwelijks leeggegeten en je glas leeggedronken, of ze worden al zonder commentaar van de tafel gegrist. „Er zit nog iets in”, beduidde ik de serveerster in een restaurant.

Ze keek me ongelovig aan en boog zich voorover naar mijn glas.

Toen keek ze me met een meewarige blik aan, alsof ze wilde zeggen: „Véél is het niet meer.”

Ook kan het gebeuren dat je metgezel, als hij trager eet dan jij, dapper in z’n eentje moet verder happen, terwijl jouw lege bord alvast wordt opgeruimd. Gezelligheid kent op zulke momenten geen tijd in Bohemen.

Wordt deze overdreven haast ingegeven door pure winzucht?

Aanvankelijk dacht ik van wel,

Uitlachlach

ANNELIES VERBEKE

e Jong

n r c h a n d e l sbl a d

an lezers zijn welkom via /ik. Daar zijn ook de spelrek-rubriek te vinden.

d e l sbl a d

Eten en drin Frits Abrahams

Boven het Haagse tramstation van Randstadrail aan de Beatrixlaan (netkous) en onder de Sjabalovka-toren uit 1922 in Moskou.

(Foto’s Barend Hensink en German Bulmanski)

Netkous en radiotoren In de architectuur wordt originaliteit geprezen. Daarom valt het extra op als gebouwen op elkaar lijken. In deze twaalfde aflevering van een serie gaat het om gebouwen als iconen.

Het woord icoon is al lange tijd in de mode. Alles kan een icoon zijn: b-voetballers die met Spice Girls zijn getrouwd, slecht zingende popsterren, vorsten van ministaten en dochters van hotelketeneigenaren.

Ook gebouwen kunnen een icoon zijn, beweert de Britse architectuurcriticus Charles Jencks in zijn boek The Iconic Building uit 2005. Het operagebouw in Sydney van de Deense architect Jørn Utzon vindt hij er een goed voorbeeld van: dit is uitgegroeid tot het symbool van de stad, zo niet van heel Australië.

Volgens Jencks is een goed ‘iconisch’ gebouw altijd vatbaar voor verschillende interpretaties. Zo zien sommigen in het operagebouw in Sydney een zeilboot, en anderen groepsseks van schildpadden.

Als Jencks’ bewering juist is, dan heeft het nieuwe tramstation van Randstadrail in de Beatrixlaan in Den Haag alles in zich om een icoon te worden. De netkous wordt de lange tramkoker op poten boven de straat al genoemd. Maar het bouwwerk lijkt ook op een slang. Het is een witte boa constrictor van 800 meter met halverwege een verdikking alsof hij zojuist een reuzenhert heeft verslonden. Bij de verdikking kan men omhoog, naar de perrons om op de sneltram van Randstadrail te stappen. Helaas rijdt die wegens technische problemen nog niet.

De tramslang lijkt ook op een ander ding: de Sjabalovka-toren in Moskou. De

constructie van ringen en een rasterwerk van buizen die de architecten Moshé Zwarts en Rein Jansma voor de netkous hebben gebruikt, is verwant aan die van de toren van ingenieur Vladimir Sjoechov in

Nauwe verwanten Moskou.

Sjoechov (1853-1939) was de Russische Gustave Eiffel. In 1896 bouwde hij in Nizjni Novgorod de eerste hyperbolische toren ter wereld. Vervolgens verschenen overal in Rusland vuur- en watertorens die waren opgebouwd van ringen en staven, een

constructiewijze waarop Sjoechov al in 1894 patent had gekregen. Veel hiervan zijn inmiddels verdwenen, maar Sjoechovs hoogste hyperbolische toren – eigenlijk zijn het een stuk of vier hyperbolische torens op elkaar – in de Moskouse Sjabalovka-straat, staat er nog altijd.

De Sjabalovka-toren uit 1922 is het eerste belangrijke bouwwerk in Moskou na de Oktoberrevolutie van 1917, de communistische machtsgreep die een einde maakte aan het eeuwenlange tsarenregime. Het is geen toeval dat het een radiotoren is. Lenin, de leider van de communisten, was doordrongen van het belang van propaganda. Via de radio konden de communisten, die niet konden rekenen op brede steun van de Russische bevolking, de harten en geesten van de boeren en arbeiders veroveren, wist Lenin twaalf jaar voor Joseph Goebbels minister van propaganda van het Duitse naziregime werd.

Eigenlijk had de toren 350 meter hoog moeten worden, twintig meter hoger dan de Eiffeltoren in Parijs. Dank zij Sjoechovs constructiemethode zou de Moskouse toren drie keer zo licht zijn als de Parijse toren.

Uiteindelijk werd de Sjabalovka-toren slechts 150 meter hoog. Maar het spaarzame gebruik van materiaal is indrukwekkend: terwijl het ijzer van de Eiffeltoren een dicht netwerk vormt, heeft de Sjabalovka-toren een verbluffend lichte, open structuur.

Zwarts en Jansma doen niet moeilijk over hun schatplichtigheid aan de ijle Sjabalovka-toren. Voor iemand de gelijkenis tussen de Haagse netkous en de Moskouse radiotoren kon vaststellen, zei Rein Jansma zelf al: het tramstation is half Sjoechov.

IK@NRC.NL

Populair „Ik word door niemand gebeld”, klaagt mijn geliefde voor de zoveelste keer op dag twee van onze wandeltocht door de Ardennen. „Je bent inderdaad helemaal niet populair”, zeg ik, terwijl ik mijn mobiel het zwijgen opleg.

Op dag drie glinstert er iets op

Be rna rd Hul sma n

en het maa zig. Later m geen moeit beëindigen een poos bl geloof ik, m hang naar o vieze borde dat vindt m zicht.

Het gevo varen eter i verschanse bord aanne houd je los bord in je g hand dient controleerd de concent vanuit de c diening sch laatste hap Na deze voor het ee enig heimw soneel in N kelijke traa hier bedien negeren va beetje druk waarmee m roep reagee het druk he Daarom een weekje Daar moch over mijn d de.

Toch ma se voedsels Misschien i derd, ik had dan ooit las de culinair vlees of vis paneerlap t ik de inhou pen terug. meegenom nog iemand mee doen.

een donker vist hij een bruine den twee uur l mante Brus Stralend half uur no haar.

Voor dag vier haar m bieltje oph wijn, dat w

Mi c h a ja

Bijdra welko

23

23

Sin t Pet ersbu rg; st ad d er t saren Zesd aagse reis voor abon n ees

ns

lad organiseert Voyage &

De gevarieerde in dru kken die u van de stad opdoet

Dag 4

Bij de reissom is inbegrepen:

Sint Petersburg, de tsaren-

worden in kader geplaatst tijden s een afslu iten de

’s Och ten ds een ron dleidin g lan gs de collectie Ru ssisch e

- lijn vlu ch t per KLM Am sterdam - Sin t Petersbu rg v.v.

en verrassende manier ken-

lezin g door een Nederlan dse slaviste, verbon den aan

sch ilderku n st in h et Ru ssisch Mu seu m . ’s Middags een

- transfers

tad en haar bewoners.

h et Nederlan ds In stitu u t.

bezoek aan h et kerkh of van h et Alexan der Nevsky

- verblijf in hotel Pribaltijskaja**** op basis van logies/ontbijt

klooster waar Ru ssisch e beroem dh eden bijgezet zijn .

- vervoer ter plaatse

Reisp r ogr am m a*

’s Avon ds voor de liefh ebbers een bezoek aan h et atelier

- Nederlandstalige deskundige reisleiding

van ku n sten aar Vjatsjeslav Mich ajlov (facu ltatief).

- excursiepakket volgens program m a, inclusief entrees

ezoek aan de H erm itage

20 Achterpagina

Dag 1

een con servator ku n t u

Vlu ch t Am sterdam - Sin t Petersbu rg per KLM, tran sfer

k de n orm aal afgesloten

en in leiden de ken n ism akin g m et de stad.

n de stem m in g te kom en Dag 2

ve in trodu ctie. Aan slu i-

Stadsoriën tatie m et als th em a ‘Van Peter de Grote tot

H et Zilveren Won der u it

h et ein de van h et rijk van de Rom an ovs’. U bezoekt

aren’ zien .

de Petru s- en Pau lu svestin g en de kerk van On ze Verin de H erm itage m et in trodu ctie door een con servator. ’s Avon ds een voorstellin g in h et Mariin skyth eater

ezet, h et Yu su pof paleis,

(facu ltatief en on der voorbeh ou d repertoire).

Dag 3

st, wordt ook aan dach t

Bezoek aan h et Yu su pof paleis, één van de m eest

en d e t h eat erleven gen ie-

’s Middags een in trodu ctie over de rol van de pers in

n h et verm aarde Mariin -

de Petersbu rgse sam en levin g op de redactie van de

Petersburg Times. ’s Avon ds een con cert in de SjostaKamagurka inSt.stereo kovitch Ph ilh arm on ie (facu ltatief en on der voorbeDe spiegelei-schilderijen 2 h ou d repertoire).

Brits-Russisch stokstaartje Helene verslaat Tony Schjerfbeck Blair met autobio

- eenpersoonskam ertoeslag �200,-

- avondprogram m a’s en facultatieve program m aonderdelen

Dag 6

- reis- en/of annuleringsverzekering

Lezin g ’Petersbu rg en de Ru ssisch e gesch ieden is’ door

- fooien

de Nederlan dse slaviste Aai Prin s in h et Nederlan ds

- bijdrage calam iteitenfonds en adm inistratiekosten �12,50

Column Youp

e fam zeouSjostakovitch Mu ziekeu geb w

con cert in een patriciërs-

d e H er m it age

Het geheim van Finland

Partij van de Wat?

� �

GROEIERS WORKSHOPS VOORONDERNEMERS ALSOF U ZELF OOKEEN GROEISPURT MAAKT

Als ondernemer ziet u graag dat uw zaak groeit.

Maar met het groeien van uw onderneming groeien ook uw vragen. Hoe leid ik deze groei in goede banen? Hoe blijf ik groeien? Daarom zou het mooi zijn als u met andere ondernemers kunt sparren over de ontwikkeling van uw onderneming.

Dat kan tijdens de Groeiers Workshops van

ABN AMRO. Interactieve sessies en presentat speciaal voor ambitieuze ondernemers. Al u zelf ook een groeispurt maakt. Wilt u me informatie over de Groeiers Workshops en ande initiatieven voor ondernemers, zoals de Groeisc de Innovatiescan en CoachMatch? Kijk dan www.abnamro.nl/groeiers

Kijk voor deelname op www.abnamro.nl/groeiers

D

jt en Robben � rdenking. �4,50 ngens met n voetbalde. � ort oudere ak met een af te om het totaalbedrag rp, Kuijt heen als een werd afgehorst legde ncard als ik een back erconcerten. bezien, eimoseksueel

och overgevallen. iets nurks en ita Verdonk ot misschien nds uit. Hij n radicalisee waaronder eeft geschoDe Jong zijn nsen, maar dbaar door n. hte risicoNistelrooij en

Model van de opera in Sydney en een souvenir van Curaçao Foto Olivia Ettema

Schildpadden en leguanen

neijder ben tikkeltje archtiger te , opvolger waarschuwd oonzoon Van Van Persie is n, omdat die n de stoep t gehaald, edogenloze ning. Wie er gebruikt, ep in Van n anti-Ajaxg als een spelershotel

In zijn rubriek ‘Nauwe verwanten’ over architectuur onderwerpt Bernard Hulsman gebouwen aan een nadere beschouwing. Vandaag de Sydney Opera, ook bekend als ‘de parende schildpadden’.

den of de t nog kun-

Sommige kunstenaars werken hun hele leven in één stijl.

Zo niet Kamagurka. Al schilderend ontwikkelt hij nieuwe stijlen en genres. We zagen op deze pagina’s al de per ongeluk goed getroffen portretten: het accidentalisme. Daarna de kubistische striphelden en de viewmaster paintings.

Nu zijn we bij de serie spiegelei-schilderijen aangeland.

Sommige van deze spiegelei-doeken, die Kamagurka het afgelopen jaar schilderde het kader van zijn Kama-lmanak project, een schilderij per dag, worden als sculptuur uitgevoerd.

Ze komen in de nieuwbouw van het Damiaan zieverderop”, kenhuis te Oostende te staan. Niet het schilderij geheel bobaasd aan. ven, van de Spiegelei-planten. Dat blijft tweedimensionaal.

1?”

Maar het spiegelei dat aan zichzelf ontstijgt, op het doek, en barbedaaronder niet. Dat wordt door een beeldhouwer in geïrriteerd. kunststof uitgevoerd. ,,Het is een reïncarnerend spiegelei, zijn.” bestemd voor de palliatieve afdeling,” zegt Kamagurka. n de gang ine die we op ezet.

NIEUW

- visum �70,- (verplicht)

lan gs de exposities en bezoek aan h et depot. ’s Avon ds een kam ercon cert in een patriciërspaleis (facu ltatief).

et toeval mist zelden een ten, haar ouders dreigden haar te In stitu u t. ’s Middags vrij. Aan h et ein de van de m iddag kans voor open doel. Met onterven of de uitgever wegens NRC Handelsblad tran sfer n aar de lu ch th avenen . bekenschrijven over familie smaad te vervolgen. Met die Zaterdag 10 oktober & Zondag 11 oktober 2009 den moetmjeaonderdelen oppassen, broer heeft ze het inmiddels bij* Program enschreef -volgordeik onder voorbehoud gelegd, maarInhaar zijn gisteren naar aanleiding van de lich t inouders gen & b oek in gen : boos gebleven. roman Pleun van Detlev van Voor uitgebreide prijsinform atie, inlichtingen en boekingen: Reisd at a: 16, 23 en 30 septem ber; 2, 7, 9, 14 en Opmerkelijk is het begrip dat Heest.

Deze krant leverde nog www.voyageculture.nl/nrc.

Voyage & Culture, Prinsengracht 21oktober 2006 Shriver achteraf voor de houding dezelfde dag een nieuw voorvan de verontwaardigde gezinsbeeld: Raymond van den Boog783-785, 1017 JZ Am sterdam , Tel 020 623 8368, Fax 020 626 2820, ze wilden in de topvijf van de best beleden kan opbrengen.

Zij heeft aard beschreef de boosheid van De autobiografie van een Brits e-m ail: info@voyageculture.nl Reissom : v.a. �955,- p.p. zochte sites komen. Ze stonden onder in daar vorig jaar in The Guardian een vinexwijk op schrijfster Naireclame-stokstaartje dat met een de top-20. Een reclamebureau, VCCP, een mooie column over geschrema El Bezaz wegens haar roman zwaar Russisch accent spreektMORGEN OPEN VANAF 17 MEI Al! gauw ontstond het werd ingehuurd. ven. Natuurlijk, je kunt als Vinexvrouwen. idee uit een woordgrapje om een stokschrijver altijd zeggen: „Het is De hele buurt herkende zich in verkoopt beter dan de boeken staartje, meerkat, als campagnefiguurtje maar fictie”, schrijft ze, maar je dat boek en uitte volgens El Be‘StelenjeKeith het leven van Frida Kahlo verbonden van Tony Blair Richards. te kiezen. Voor Engelse sprekers van Rusmoet wel beseffen dat de familie zaz een aantal bedreigingen. stamelende zich stuntel massaal af. Die lachen jullie metkiezers de blik van Edvard Munch vooris het en woord je market soms sische afkomst nietMariëtte in het openbaar kan verHaar man had daaropevergeefs Hamer ligt zwaar gewond en niet roepen: uit. Dat vanaf nu alleen de koningin lastig uit te spreken, en zeggen ze iets dat weren.

Ze kunnen geprobeerd een buurman uit te begint de omvang van dit oeuvre te begrijpen’ weerloos op de grond en wacht alleen en haar zoontje op onze kosten moop merkat of meerkat lijkt. Vandaar dat de Door Paul Steenhuis „Zo ben ik niet” of „Het is een leggen dat het hier om satire op de definitieve doodsteek.

Wie vergen vliegen lijkt meinnormaal.

Maar De best verkopende autobiografie baas van de website Kat Atwal in de Sunleugen, ze heeft het allemaal verging.

(The Independent, Londen, 2003) lostverbaasde dit aangeschoten stukje wild al die nitwitterige VollenhoGroot-Brittannië dat is niet Journey van de Van day Times zei: „Van market naar meerkat zonnen.”

Vooruit de schrijver, veilig Die vergeefsheid me haar lijden? door met zijn al die en andere neefjes was en nichtjes voormalige Britseventjes premier Tony Blair. een kleine stap.” oppartij zijn werkkamer, niet, want uit interviews metOf El wil de vrouw met van een jaren lang opKeith onzeRikosten De door het Ook niet die van Rolling Stone zoekende, speurende houding die mensen louter ‘materiaal’ geworBezaz kon ik medeze herinneren dat het charisma bijzettafeltje? totis wanhebben gefladderd is toch karakteristiek aannemen, chards, die in Lifeluchtruim ruim 500 pagina’s vol stokstaartjes den,En maar het vreemd dat zij ze ook over haarwankel eigen vinexze nog drie zetels hebben? het paleis je dood te schamen. schreef over seks,om drugs en rock ‘n’ roll. Dat was ook een reden om zo’n beestje als rezich vooral die ene zin zullen woonomgeving neer? uiterstTot kritisch Ze zijn ligt uiteraard goed bij de fractie dat zegt waardoor ze van de koningin functioneerde als Ook niet My Autobiography, Part II, Live, clamecampagnefiguur te nemen. blijvenenherinneren was. Bedreigingen inderdaad alles overzich de gekwetst fractie. Kolouche kantoor voor haar zus de 2009 verscheen zodoende het tweede deel van de autobiografie van In om januari voelden? Shriver uit den boze, maar je moet als men opkijken die lieverds nog eens opdat uit recenbelasting een rekomisch acteur Stephen Fry.te ontwijken is toch het eerste reclamefilmpje met het Russihad wel zelf gemerkt schrijver niet vreemd straat? den om zeautobiografie het land uit te flikkeren? sterdamse ze met de verkopende de best sche stokstaartje Aleksandr Orlov, die sies over haar werk ook altijd diePvdA? OmdatNee, als je boek als autobiografisch Hangen zede nog wel eens avondjezin in haar Waaromisgrijpen we niet veel harder verkeerde dingen bezigin zijn. de be- Koninkrijk hetOf Verenigd de levensene negatieve het meest wordt opgevat wanneer je in een gewone kroeg? zeZe nog wel waarom die Efteling-familie?

Jaren hebwoners haar wel of niet hungeschiedenis biertje op devan in eenbijadellijk Brits-Rusbijbleef. begrijpt publiciteit zelf de link legt met je Praten Wat is er met die besloten tegen de maffia aanschurstoep had van de kroeg mogen ‘Eerst was er sisch drinken, stokstaartje,ben of we eendie meerkat, zoals A.S. Byatt eigen omgeving.eens met hun buren?collega partij, die bijminde komende gemeentekende gedoogd en nu gaan terwijl een die metrolijn in hetvan Engels heet.Bernhard Zijn naam is Shakespeare. nooit meer een personage opdaaronder een Er zijn wel schrijvers voor Toen raadsverkiezingen inbestaande elk geval persoon bij ons teeen we akkoord paar miljard ligt weg te rotten.

Aleksandr Orlov. Sinds zondagdat staatzijn het dochters meebaseren. der verketterd. Een interessant Amsterdam werken aanand louche waar Een tunnel historische En nu Orlov’ boek A Simples Life: The Lives Timesconstructies of Dostojevski.

Byatt zouvolledig gevallen kennen van die honderden voorbeeld biedt in het werk van de hopelijk wordt weggevaagd, aan de hand?

Met panden Dirk een Scheringa in de grond laat zakken.Orlov De opzelfs Aleksandr nummer van dezich voor zou mensen die zelfmoord pleegden Amerikaanse romanschrijfster dank week aan Els die Amsterdam als. die prinsen van hun stad is opopde Hermitagenon-fictielijst na totaal mu-vanschamen. de Sunday En Times ze in een roman waren Lionel Shriver, vorige nogIping,nadat heteen imago van streng gerefor- seumloos en de taxi’s In houden Alekdan lakken ze een rijden nog ismoeder Nederland het stokstaartje in Nederland voor lezing.

In eengevoerd. gehucht heeftsluit ge- Shriver per jaar Groene Draeck Of Oost-Europees Borat-achtig steedsniet alle stadsritjes via Purmerend met een sandr Orlov amperkeer bekend.

DatDe is begrijzich zelf.

Bovendien 1996 schreef zij meerd de roman A Per- op de Veluwe geven. even en alle moe- motieven ze ritselen stuk of wat dronken omdat ze anders te weinig verdienen. accent boos maakte over het feit dat zopelijk, want het diertje is een een animatiefiuit mannen dat haar literaire fectly Good Family, losjesNog gebaten vanhuis. haarZij verplicht zittend plasPolen.

Daar zit heel Wassenaar vol zíjn website comparethemeerEn als dit soort hoofdzaken een veel mensen guurtje uitstad een Britse reclamecampagne onzuiver waren geweest.

Misseerd op haar ouderlijk een website prijzen van verzeke- kat.com bezochten, terwijl ze de goedhad ze wel oude rekenindacht dat ze genoeg mee. sen. had Er isveranonlangs eenschien soort parlemenondermijnen dan wil voor niemand een die autoverzekering zochten. Om ringenover vergelijkt. gen willen van vereffenen met een die zit te mutsen derd aan de persoonlijke feitenover het Ik wil een PvdA die koopste daar tegen taire enquête debacle de Els Iping de stokstaartjes Eind op 2008 prijsvergelijgezin daten haar vaak een gevoelvan het reclamelogo om ergernis in het gezin te voor- gehouden ageertde en dan geen murmelende Ma- te vergelijken moet je bij Noord-Zuidlijn toen grootte een besloot mij zijn, zei Orlov, om de goedkoopste kingssite comparethemarket.com ze heldere onvermogen gegeven. komen. De plot stonden van het boek was bij van riëtte, maar eendat stevige fracer zowel de commissie alshadvlag van de Uitmarkt.

We willen autoverzekering te zoeken bij comparethe‘iets’ aan hun marketing moesten heeft ze nooit aangevolledig verzonnen, de ouders tievoorzitter.

Eendoen: die ik snap en die bij de ondervraagden Excuses zulke tuttige woorden en daden. boden. ze te gingen dood, terwijl haar eigenop tafel. bloemstukjes ToenDaarvoor dacht ik:houdtEn dieveel willen we ook van de lande- niet steeds om een of ander breekbaar roman, die niet zozeer ouders nog steeds datleefden. is het dus. Dat is van noudie precies waar lijke PvdA. Als ons verwende kroon- regeerakkoord heen moet fietsen. En kritisch over haar familie, De reactie vanuit het kapot gezin was de stad aan gaat.

U zultisdenken: prinsje maar een speeltje in Afrika bouwt ik wil een Wouter Bos die Gerrit Zalm over families inde het algemeen. niettemin furieus. gezinslewatDe hebben bloemstukjes nou met dan moetZehij als dikste uitkerings- met onmiddellijke ingang keihard de zou het nu weertrekker zó schrijden, uitgezonderd de oudste inhoud van de politiek teboek maken? van ons land zijn beveiliging wacht aanzegt omdat hij het crimineven.En Met zelfkritiek broer, betrokkenMijn allesantwoord op hun ei-is: alles. ikaangename kan het daar zelf betalen. En daar moeten so- le gedrag van de DSB Bank prima „Dat maakt me tot een gen persoon en altijd in de nega-maarschrijft niet uitleggen, het gafze: een uitciaal-democraten een principezaak vond. En Gerrit kan ook naar zijn beNiet tot pret- En niet een beetje met die loofde bonusjes fluiten. Dan weet ik tiefste zin. Haarstraling jongere van broer een heelechte sneu schrijver. dorp. Geen vaneen maken. wilde twee jaar niet haarwereldstad pra- tig persoon.” stad,met geen en absoluut koningsgezinde bibbergereformeer- als kiezer waar de partij voor staat. geen hoofdstad van ons land. den van het CDA en de Christen Unie Anders wordt die Wilders veel te Waarom het mis gaat met de Am- heulen. Dat gaat mis. Dan haken de groot. Gek hè?

au th en tiek in gerich te paleizen van de stad, m et privéth eater en de kelders waar Raspoetin verm oord werd.

- luchthavenbelasting �95,-

bezoek aan de H erm itage voor een vervolgron dleidin g

H

28 Achterpagina

mes.

18 juni 2008

m et de pas gerestau reerde Am ber Kam er. Daarn a ku n t u wan delen in de prach tige parken . ’s Middags een tweede

- lunches en diners

rd en h et bu iten verblijf

etersbu rg altijd een stad

m et een bezoek aan de ndelsblad

van de Tsaren’.

Niet inbegrepen:

Riskante vorm van schrijven (2)

losser op Vergoten Bloed. ’s Middags een ron dleidin g de voetsporen van de

ru s & Pau lu skath edraal

NRC Hand

tentoonstelling ’Het Zilveren Wonder uit het Oosten, Filigrein

Uitstapje n aar h et bu iten verblijf van de Ru ssisch e

Dag Tsaren , Frits Tsarskoye Abrahams Selo. U bezoekt h et Cath arin apaleis

uitage w aanaan ’t IJ de Am stel in

Dinsdag 7 decem

- introductie en entree in de Herm itage a/d Am stel voor de

Dag 5

Door BERNARD HULSMAN Iconen zijn in de mode in de architectuur. Bijna alle wethouders, ministers, bankdirecteuren en oliesjeiks die iets laten bouwen, willen tegenwoordig een opvallende gebouw dat kan dienen als beeldmerk van hun stad, land, bank of woestijn.

Om een icoon te zijn moet een gebouw een duidelijke, onverwisselbare vorm hebben. Maar dat is niet genoeg, vindt de Amerikaanse architectuurcriticus Charles Jencks die een boek over het ‘iconische gebouw’ schreef.

Een geslaagde icoon is ondanks zijn duidelijke vorm raadselachtig en roept verschillende associaties op. Er moet sprake zijn van meerduidige duidelijkheid, zo zou je kunnen zeggen. Dit maakt het ontwerpen van een goede icoon nog tot een lastige klus.

Als voorbeeld van een bijzonder geslaagde icoon geeft Jencks altijd het Sydney Opera House van de vorig jaar overleden Deense architect Jørn Utzon. Zoals de Eiffeltoren staat voor Parijs en zelfs Frankrijk, zo werd Utzons operagebouw onmiddellijk het beeldmerk van Sydney en Australië, toen het in 1973 werd opgeleverd na een bouwtijd van 15 jaar en een twintigvoudige budgetoverschrijding.

De met glanzend witte tegels bedekte schelpdaken geven het gebouw een unieke vorm en roepen allerlei associaties op. Natuurlijk doet het denken aan golven – de opera ligt in de haven van Sydney – en ook aan

schelpen. Veel mensen zien er een groot schip met witte zeilen in. Rugbyliefhebbers houden het op een ‘scrum van nonnen’, en sommige mensen hebben het een ‘verkeersongeluk zonder overlevenden’ genoemd. Cartoon van de opera in Sydney Ook is het ge- Uit besproken boek: The Iconic bouw wel eens Building van Charles Jencks omschreven als ‘vissen die elkaar opeten’.

De grappigste en treffendste vergelijking is die van een paar Australische studenten. Zij tekenden in UTRECHT , 7 DEC. – De 1973 ter gelegenheid van de opening van deUtr Sydney ec htse politieagent B. Opera door de Britse koningin Elizabeth het opera-is gistermiddag ti jKoppen gebouw als drie op elkaar gestapelde schildpadden. dens de voetbal w edstri jd FC Iedereen die deze vaak afgebeelde cartoon heeft Utr ecgeht-Holland Spor t zien, zal bij Sydney en Australië voor altijd als eerste neer geslagen toen hi j samen denken aan parende schildpadden. Ook ik. Tot met voor een collega pr obeer de kort althans. een eind te mak en aan een Deze zomer kreeg mijn zoon van een vriendje een ti jtje op de tribune vec htpar souvenir uit Willemstad op Curaçao. Het is een vanbeeldhet stadion. je van twee parende leguanen – Amsterdam is de kr eeg zo ’n gew eldi Deniet agent enige stad met een keur aan sekssouvenirs. ge vuistslag dat hi j met zijn Toen we het beeldje in de vensterbank zetten hoofd bij tegen een stalen buis een kartonnen model van de Sydney Opera,van vieldehet afrastering sloeg. Hi j meteen op: het operagebouw is niet een stelletje parende schildpadden, maar parende leguanen. Voortaan denken we bij Sydney aan leguanen.

Casema klaar voor een Ne derlands tv -ka belnet

Mijn auto rijdt opeens niet lekker meer.

Uw schokbrekers zijn aan vervanging toe, zegt mijn Volvodealer. Kosten: 1.990 euro.

Reparateurs via mijngarage.nl doen het voor de helft van de prijs. Mijn keuze is snel gemaakt. Ik ben de auto een dag kwijt.

Dan belt de reparateur: uw schokbrekers zijn prima in orde hoor en helemaal niet aan vervanging toe. Uw dealer had de banden te hard opgepompt.

wer d in bewusteloze toe stand naar een ziek enhuis gebrac ht waar bleek dat zijn jukbeen en zijn kaak gebr oken war en en dat hi j een her sensc hudding had.

De dader was er vandoor ge gaan, maar uit het publiek meldden zic h getuigen die de politie aan zijn naam hielpen. De man, een 29-ja rige Utr ec htse vloer enleg ger , is vannac ht aangehou den.

Paul Christiaan Stuur zelf een ‘ikje’ naar ik@nrc.nl De rubriek verschijnt iedere werkdag in NRC Handelsblad.

De maximale lengte van een bijdrage is 120 woorden, ongeveer 700 tekens (inclusief spaties)

De aanleg zal ongev eer tien jaar dur en. Den Haag zou al binnen drie jaar ge heel van zo ’n net kunnen zijn voorzien, wat f 25 mil joen zou k osten. [..]

- Omdat NRC Handels blad dit jaar veer tig jaar bestaat, elk e dag een k eu ze uit de beric hten van de ze dag, veer tig jaar gele den.

ik@nrc.nl

Weekkrant voor jong Nederland Prijs € 2,-

SEVENDAYS Stiltecoupé

tussen 12 en 18 jaar. 7Days informeert jongeren op een aantrekkelijke manier en is van

„Mevrouw, mag ik u iets vragen? Bent u zich ervan bewust dat u zich in een stiltecoupé bevindt? Mensen zoeken deze coupés in de regel op als zij behoefte hebben aan rust om te lezen of te werken.” Dat zeg ik tegen een medetreinreiziger.

NijlpaardenDe aangesprokene zegt teprobleem gen haar reisgenoot: „Hij is gein Colombia woon een racist! Hij vraagt het wel aan ons, maar niet aan an-

voor- tot achterpagina gevuld met nieuws uit binnen- en buitenland, showbizz, sport, games, films, boeken, internet en uitgaan. 7Days wordt wekelijks op vrijdag thuisbezorgd.

Vindt u het ook belangrijk dat jongeren een eigen krant lezen? Maak dan gebruik

07

van dit introductieaanbod en neem een proefabonnement! Het abonnement stopt automatisch na 7 weken.

Vraag het abonnement aan via www.sevendays.nl/nrc of vul de bon in!

d: 7 weken voor slechts € 7,-!

Wachtverzachter

Moslimmeisjes

protesteren ‘De trein? Nou, ik neem de volgende voor een wel, even het nieuws bekijken.’ Om school de pijn van het wachten bij treintegen het vertragingen te verzachten, zijn er op verbod op de perrons van Leiden CS grote hoofddoekjes tv-schermen opgehangen. Het nieuws komt van de NOS en wordt continu ververst. Volgende week komt er ook een testscherm op station Hilversum Noord. Is de spoor-tv een succes dan komt hij misschien op meer plekken.

Mandjeskunst

Shakespeare. Toen Dostojevsk lov.”

Aleksandrs autobiografie, v warm bad gedicteerd aan Serg vrij vertaald zo: „De nacht dat i boren, waren er donders en b de lucht.” „Was dit vanwege warm fro Oekraïne?” „Of was dit omdat het univer dat iets belangrijks gebeurt in van de stokstaartjes?”

›

Voor het bekijken van de fil met Aleksandr Orlov en zijn tent Sergei kijk op www.comparethemeerkat

Schokbreker

7DAYS: DE WEEKKRANT VOOR JONGEREN!

7Days - de voortzetting van Kidsweek - is de wekelijkse krant speciaal voor jongeren

ook een site comparethemeerkat.com gemaakt. Daar is in filmclips de roemruchte geschiedenis van de Orlov-stokstaartjesfamilie te zien, hoe ze van de Kalahariwoestijn naar Moskou kwamen. Inmiddels is ook de geleerde hulp van Aleksandr, de Russische raketgeleerde Sergei, een geliefd personage.

En na alle succes in reclame, op internet (Orlov heeft ruim 700.000 Facebookvrienden, en is ook actief op Twitter en andere sociale media) is er nu een boek over zijn leven verschenen: A Simples Life, uitgegeven bij Random House. En dat is een bestseller.

Niet verwonderlijk na een campagne die begon met de zinnen: „Eerst was er

De architectuur kent ‘nauwe verwanten’: gebouwen die op elkaar lijken. Bernard Hulsman over ‘stuipenarchitectuur’.

ik@nrc.nl

Politieman bij voetbalwedstrijd toegetakeld

sema is klaar om geheel Ne derland van een kabelnet te voor zien .

Dit zei zondaga vond in het N OS - t elevisiep rogr a m m a Panoramiek dr C.M.E. van Sc hel ven, commissaris van Casema en lid van de om roep r a a d .

market.com... „Simples!” (uitgesproken als siem-pels) besluit Orlov elk spotje in kreupel Engels.

Een columnist van de Britse krant The Guardian, die een Oekraïense vriendin had, ergerde zich aan de grappen over het Oost-Europese Britse accent van de stokstaart.

Hij diende in 2009 een klacht in bij de Britse reclamewaakhond. Maar die antwoordde dat zijn klacht de enige was, en dat de autoriteit de taalgrappen niet discriminerend vond. De stokstaartjescampagne, ook te zien op YouTube, is een succes. Het marktaandeel van de prijsvergelijkingswebsite is gestegen.

Het reclamebureau heeft inmiddels

Scheef staan om indruk te maken

40 jaar geleden in NRC Handelsblad

HIL VERSUM, 7 DEC. – De Ca -

Aleksandr Orlov, het Brits-Russische stokstaartje met zijn bestseller-autobiografie A Simples Life.

Rare

dere mensen.” straatnamen Een andere medepassagier: „Dat komt omdat u spreekt en wij gewoon stil zijn.”

26

12

10

BART FLEUREN

Hersen Lezers zijn schrijvers van iktrucjes jes. Een ikje van maximaal 120 woorden insturen kan via een formulier op onze 04 20

›

website www.nrc.nl/ik

Nederlaomndarm te zijn in

Hoe is het Wouter ? Wat heeft Nederland ren? voor jonge Bos in petto de binnenlandr op Lees erove pagina’s.

15

Wereld IJsland

Het 16de-eeuwse Hangende Huis, en Park der Monsters, Lazio

18 SEPTEMBER 2009 Nr38

Nieuws uit Obama eland, over ezingen Nieuw-Ze i, over verki meer en Berluscon gen: dát en en aardbevin pagina’s. nland op de buite

Het is niet moeilijk om een opvallend gebouw te maken. Maak het scheef – dat is genoeg. De toren van Pisa is tenslotte niet wereldberoemd omdat hij zo mooi is, maar omdat hij zo scheef staat.

Toch is het een vrij recent verschijnsel dat architecten opzettelijk schots en scheve gebouwen ontwerpen. Dat doen ze eigenlijk pas sinds het deconstructivisme een jaar of 25 geleden opkwam. De eerste deconstructivisten, zoals Zaha Hadid en Daniel Libeskind, wilden met hun treinongelukkenarchitectuur de gebruikers doen beseffen dat ze – ook toen al – in onzekere tijden leefden. Latere scheefbouwers hadden aan deze rechtvaardiging geen boodschap.

Die bouwden slechts scheef om ‘iconen’ te maken. Zo heeft de onlangs geopende schouwburg in Doetinchem, ontworpen door Mecanoo architecten, geen scheve muren gekregen om de bezoekers de stuipen op het lijf te jagen, maar om de blik van de voorbijgangers te vangen.

Niet alleen theaters en andere bijzondere gebouwen zijn tegenwoordig scheef, ook zoiets doodgewoons als een appartementengebouw. In de Kolenkitbuurt in Amsterdam Nieuw-West, genoemd naar de bekende Kolenkitkerk, is nu zelfs een toren gebouwd die extreem scheef is. Of beter gezegd: lijkt. Want deze toren van iets meer dan vijftig meter hoog, die de middenklasse terug moet lokken in de zwaarste Vogelaarbuurt van het land, is natuurlijk niet echt scheef. Dat zou tenslotte hoogst oncomfortabele woningen met scheve vloeren hebben opgeleverd. HM architecten hebben deze toren op een heel simpele manier ‘scheef’ gemaakt: tussen twee schuine, witte vlakken met raampjes hebben ze gewone, rechte appartementen geplaatst met glaswanden en een balkon. Zo is de toren scheef zonder dat de middenklassers er last van te hebben.

New Kit, zoals de toren heet, lijkt verbluffend veel op het vermoedelijk eerste, opzettelijk

scheef gebouwde gebouw uit de architectuurgeschiedenis: het ‘hangende huis’ in het Parco dei Mostri in Bomarzo in Lazio in Italië. De contouren van beide gebouwen zijn bijna gelijk: ook het hangende huis is een simpele scheve balk. Het hangende huis is een van de tientallen stenen beelden en gebouwen in het Park der Monsters.

De precieze bedoeling van het park, in het midden van de 16de eeuw ontworpen door architect Pirro Ligorio voor vorst Pier Francesco Orsini, is duister. Vaak wordt over het park beweerd dat het was bedoeld als troost voor de vorst na het overlijden van zijn vrouw. Als dat zo is, dan putte de vorst troost uit vreemde dingen. Er staat bijvoorbeeld een cycloop die een vrouw in twee stukken scheurt door haar benen uit elkaar te trekken. Een olifant, met vermoedelijk Hannibal, de Carthaagse schrik van de Romeinen, op zijn rug, neemt een Romeinse soldaat te grazen. Elders vormt een grote stenen mond de toegang tot de onderwereld, weer ergens anders staat Cerberus, de driekoppige hellehond. Misschien moet het Park van de Monsters gewoon worden beschouwd als een 16deeeuwse kermis met stenen griezelattracties.

Hiervan is het hangende huis de beste. Anders dan New Kit is het hangende huis echt scheef: ook de deuren, ramen en de vloeren binnen zijn schuin. Als je het torentje binnengaat, krijg je een licht ongemakkelijk gevoel, alsof je in een gebouw bent beland dat door een aardbeving getroffen is en elk ogenblik kan instorten. Volgens sommige historici was dit ook de bedoeling van de bedenker van het gebouw: het torentje moet de bezoeker een onzeker gevoel geven en hem doen beseffen dat zijn leven ieder ogenblik afgelopen kan zijn. Als dit waar is, dan is het hangende huis het eerste deconstructivistische gebouw ter wereld, meer dan vijf eeuwen gebouwd voor Hadid en Libeskind met hun stuipenarchitectuur kwamen.

Nieuw scheef: New Kit in Amsterdam, HM architecten

Deense acteur die model stond voor Kuifje overleden waar

Huld Als jonge DeenseRaar maar met de tekenaar Hergé tot de figuur vol geïnspireerd zou hebben. pagina prop Kuifje padvinder die de Een wereld In 1928 organiseerde de Deense pigste en dste, grap rond reisde, stond Palle vreem tjesPolitiken een wedstrijd ter krant e nieuw t opvallend nagedachtenis van de honderdste meesvoor Huld in 1928 model

n foto’s.

geboortedag van Jules Verne. De

ri 1929, duikt in de jeugdbijlage van de Brusselse krant Le Vingtième Siècle een stripverhaal op over een reporter die verbazend veel weg heeft van Huld. Kuifje en zijn viervoetige sidekick Bobbie, of Tintin

wereldnieuws en werd ook in Le Vingtième Siècle besproken. Hoewel Hergé-biograaf Pierre Assouline dit gisteren in The New York Times ontkende, lijkt Hulds en Kuifjes gedeelde voorliefde voor knie-

sche liet Hergé zich voor zijn hoofdpersonage echter ook inspireren door toonaangevende journalisten uit die tijd, zoals Albert Londres.

Verschillende Amerikaanse

te ruwe opnames vormen de basis van de uiteindel animatiefilm waar Peter tot 2011 aan zal werken. ling is dat The Secret of the het eerste deel vormt van

Copy Right Felix Madrazo

40

Sweat

I worked at OMA for almost three years. My last project there was the design of a tower for the Boompjes in Rotterdam.1 The (mostly Dutch) team didn’t seem very excited about this assignment on home ground, something unusual in the office. The timeframe was, as always, hyper-constrained.

Remembering that OMA had designed the (unrealized) Slab Tower and Tower Bridge for the area in the 1980s, I decided to do some archaeological work in the office’s archives.

Among the papers, models and panels scattered chaotically about in the OMA basement, I found a dusty box labelled ‘Boompjes’. Inside, I couldn’t find the famous image by Stefano de Martino, or even a copy of it. 2 But I did find a bunch of loose A4 studies with alternative designs for the tower and bridge, as well as tests of these on other nearby plots. From all these approximations to the unrealized project I had in mind, one discarded tower design was strikingly beautiful: a simple line drawing in 3D of a cube that twisted as it grew vertically.

As time was precious, I decided it was worth retesting this idea. But, while modelling what I thought I’d found, I re-created something completely different; instead of a twisted tower, I ended up with a polyhedral shape made up of an extruded cross plan, with the base plane and the corresponding top plan at right angles to each other.3 It looked good, to me, when placed into the 3D context model.

The next day, not without some inner anxiety, I showed it to Rem Koolhaas and Reinier de Graaf. Koolhaas seem absentminded. I told him (trying to win his sympathy) that I had recovered this idea from the archive, without explaining that in ‘copying’ the original I’d created something new.

He slowly relaxed his face; he liked it. Koolhaas commented on the poetic effect of the tilted façade of the old Boompjes project and asked us to study the structural behaviour of the proposed shape. To my surprise, a structural engineer reassured us that the shape performed very well in response to Rotterdam’s characteristically strong winds.

At the next meeting, Rem asked me to explain the concept again. By then I’d pored over the urban regulations for the area and could assert that the shape complied with these. In addition, the floor plan’s 90-degree angles were efficient – even ideal – since the programme was office space. Rem did not let me finish; interrupting, he complained that my explanation was miserable.

I froze. He paused, bent to inspect the Styrofoam model and continued: ‘. . . but, I like the shape.’

1 ‘Little trees’: the name of a quay on Rotterdam’s riverside. The quay gets its name from a line of Elms planted along it in 1615 (Murray 1845).

2 Not reproducible here because of copyright considerations.

3 ibid.

62

search for solutions through reference? Modernist architecture principles claimed to have come up with new solutions according exclusively to the contemporary needs of society. But how far can we test this claim?

Architect: XDGA (Xavier de Geyter Architects) Project: Baltic Pearl Location: St. Petersburg, Russia Year design: 2005 Status: Unbuilt

Architect: OMA (Office for Metropolitan Architecture) Project: Gazprom Headquarters Location: St. Petersburg, Russia Year design: 2006 Status: Unbuilt

The process of demystifying modernism’s originality claims came relatively late, led by Reyner Banham in Theory and Design for the First Machine Age. He claimed that most of the masters of modern architecture (and he always claimed only a few existed) relied on École des Beaux-Arts methods despite vilifying them as being obsolete. Banham went on to say that any complete building ‘is not, and cannot be, anything but the result of the assembly and

putting together (composition) of a greater or lesser number of parts’ (Banham 1980), although the very process of assembling the parts from ‘pre-digested wisdom’ is not immune to his scepticism: ‘In Munich they imagine utilitarian Parthenons’ (ibid.).

Composition is, for Banham, to make use of what is known, to compose from elements such as walls, openings, vaults, roofs and staircases. No, his reference is not Koolhaas’s 2014 Venice Biennale show ‘Fundamentals’, but Guadet’s 1901 Theory of Design, in which training was proposed as being not about pasting the past, but about understanding the reasoning

Architect: UN Studio Project: Villa NM Location: Upstate NY, USA Year design: 2000 Status: Built

Architect: BIG (Bjarke Ingels Group) Project: Villa Fur Location: Birkerød, Denmark Year design: 2006 Status: Idea

of design: the architect should be a scientist that is able to use existing knowledge on technology, and who knows the complete repertoire of previous architectural samples in order to use them anew.

Master Source

As a practicing architect, Alan Colquhoun has a clearer reading of Corbusian working methods than Banham: ‘When discussing Le Corbusier’s creative process it is legitimate to speak of displacement of concepts and by this to indicate a process of reinterpretation, rather than one of creation in a cultural void’ (Colquhoun 1981). What is most revealing in Colquhoun’s reading is

124

132

8

203

[57.00 euro in spain] iva incluido MADRID 2011

BODY WORKS 2001

CUERPO OBRAS 2001

2015 2019

RODELLE LEE

obras para el cuerpo body works

Tokyo, Japan

Tokio 1999

Expposicones Exhibition

croquet

La B

186

The

apa

dor

la te

pro

bols

void

cóm

as

vers

bag

bols

mat

iron

too her

Alzados Elevations

Fuente Source Mirador MVRDV Madrid, ES, 2005 Station Lyon Santiago Calatrava Lyon, FR 1994

La armadura se inpired por Satolas

The Armour was inpired by Santiago estación de TGV de Santiago Calatrava,

Calatrava’s Satolas TGV Station,Lyon. de Lyon. Las alas de la estación de

The wings of the Tv station resemble televisión se asemejan a las jaulas que

cages that seem as if it is harnessing parecen como si se está aprovechando y

and embracing the ground . This imabrazando a la tierra. Estas imágenes se

agery was transformed into an armour

Biblioteca Central de Seattle Seattle Central Library transformó en una coraza que envuelve that wraps the body.

OMA / Rem Koolhaas el cuerpo.

Seattle, E.E.U.U. / USA, 1999

11

El Mirador es el bolso ideal para arquitectos, de día o de noche. Para el trabajo, el modelo más grande les permite transportar planos de gran formato sin mermar su estilo. El orificio permite un agarre cómodo. Por su parte, la Armadura, que se puede llevar con o sin El Mirador a juego, se inspiró en la estación de tren de alta velocidad de Satolas, cerca de Lyon, proyectada por Santiago Calatrava, y fue diseñada con los viajeros en mente. Es perfecta para todos aquellos a quienes les gusta marcar su territorio en trenes llenos de gente. Mientras tanto, la biblioteca de Seattle de OMA podría ser tatuada en su torso o, para todos aquellos que tengan miedo a las agujas, impresa en una camiseta.

The Mirador is the ideal bag for architects, day or night. In work-mode, the bigger model allows them to bring large drawings with them without cramping their style, or revealing their contents. The void in the middle allows for a comfortable grip as an evening clutch. The Armour, which can be worn with or without a matching Mirador, was inspired

by Santiago Calatrava’s Satolas TGV Station in Lyon and was designed with commuters in mind: it is perfect for all those who like marking out their personal space on crowded trains. Meanwhile, OMA’s Seattle library could be tattooed on your body in this fetching torso arrangement, or printed onto a T-shirt for the needle-shy.

Game of Clones The Why Factory

208

x

In a world that demands the creation of new cities ASAP x Where thousands of new buildings are needed to host several functions

x Where construction speed has broken many records in recent times

x A world in which architects aren’t able to cope with speed and dream of a parallel reality of slowness

x We need to wake up and devise an architecture that can match and even beat the speed of demand to deliver creativity at the scale of the millions

x

Without losing the ambition to create quality, authenticity and innovation

x

Can we surrender for a little bit our ambition of exclusive creation and rely on existing intelligence to accelerate the productive process? x

What are the possibilities of using Copy Paste techniques at the scale of the city? x

Can we research a design method that can provoke simultaneously acceleration, competition and innovation? x

ISBN 978-94-6208-164-2

9 789462 081642