Krzysztof Zwierz
o dawnych czasach i sławie”125. Siedziba Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości stawała się kulturalnym salonem Warszawy126. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości w kamienicy Baryczków stworzyło niewielką oficynę wydawniczą. Wydawało wspomniane „pamiętniki” – katalogi wystaw, takie jak ten opracowany przy okazji wystawy prezentującej dzieje drukarstwa polskiego (1922). Ale już wcześniej (1909 r.), zanim Towarzystwo na dobre rozpoczęło prace edytorskie, podjęło i ukończyło nową edycję niezwykle rzadkiej pozycji varsavianistycznej – pierwszego przewodnika po Warszawie, Gościńca Adama Jarzębskiego127. Wpisując się w działalność konserwatorską TOnZP, również poszczególni jego członkowie zaczęli nabywać, a następnie remontować zaniedbane kamienice Starego Miasta, przeznaczając je na swoje prywatne siedziby. Na Kanonii architekt Zdzisław Kalinowski zakupił i przebudował szereg kolejnych kamieniczek (numery: 18, 20, 22, 24). Pobliski dom przy Kanonii numer 28 nabył w 1915 roku architekt Józef Pius Dziekoński. Kolejną kamienicę kupił poeta Artur Oppman (Kanonia 8). Dom przy Rynku Starego Miasta 12 nabył malarz Edward Okuń. Po stronie Barssa zakupu nieruchomości dokonał Zygmunt Kamiński, a w 1922 roku kamienica Urbanowska (strona Kołłątaja, numer 23) została przebudowana przez architekta Stefana Szyllera. W 1916 roku poszczególne strony (pierzeje) Rynku Starego Miasta nazwane zostały nazwiskami osób ważnych dla historii Starej Warszawy – prezydentów miasta i działaczy społecznych z końca XVIII wieku. Strona północna otrzymała imię Dekerta; zachodnia – Kołłątaja; południowa – Zakrzewskiego; wschodnia – Barssa. Sugeruje to, że już wtedy całość staromiejskiego założenia zaczęto traktować w kategoriach zabytkowego zespołu urbanistycznego, wartego ochrony konserwatorskiej128. W ramach prac niezwiązanych ze Starym Miastem w 1915 roku władze Towarzystwa postanowiły zinwentaryzować opuszczone przez wycofujących się Rosjan, dotychczas niedostępne historyczne budowle. Za pomocą pomiarów, rysunków architektonicznych i fotografii zebrano bogaty materiał, który zgromadzono w Archiwum Ikonograficznym. Po zakończeniu I wojny światowej, na początku lat 20. członkowie TOnZP przygotowali wystawę o najcenniejszych dziełach z pałaców warszawskich129, eksponując ich bogactwo. Kolejne wystawy dotyczyły już bardziej zróżnicowanej tematyki – obejmowały prace grafików włoskich (1920), sztychy angielskie ze zbiorów Ordynacji Krasińskich i Zamoyskich. Wystawy w kolejnych latach były tematycznie zróżnicowane, bo dotyczyły zarówno sztuki zagranicznej (francuskiej, flamandzkiej i holenderskiej), jak i polskiej (malarstwa Bernarda Bellotta, 125 E. Krasiński, Gawędy…, dz. cyt., s. 115. 126 B. Wierzbicka, Kamienica…, dz. cyt., s. 6. 127 Adama Jarzębskiego Gościniec abo opisanie Warszawy, 1643 r., Warszawa 1909, oprac. i wstęp W. Korotyński. 128 P. Dettloff, Odbudowa…, dz. cyt., s. 132–133. 129 Tytuł wystawy: „Tempore belli, najcenniejsze dzieła z pałaców warszawskich”, B. Wierzbicka, Kamienica…, dz. cyt., s. 65–66.
142